Қаржы- шаруашылық талдаудың әдісі мен түрлері

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

КіріспеБанктер үшін қарыз алушы кәсіпорынның қаржы- шаруашылық қызметінің талдауының маңыздылығыҚаржы- шаруашылық талдаудың әдісі мен түрлеріБаланстың талдауы

2. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдауды “ТұранӘлем Банкі ” мысалы бойынша жүргізу.

Клиенттің рейтингін белгілеу
Қазақстан Республикасындағы қаржы-шаруашылық талдау әдістемесінің даму қиындықтары мен оның келешектегі жағдайы

3. Д үние жүзі бойынша қарыз алушы кәсіпорынның несиелік қабілеттілігін бағалануының экономикалық - ұйымдастыру проблемалары

3. 1 АҚШ мемлекетіндегі банктеріндегі қарыз алушының несиелік қабілеттілігін зерттеу әдісі

3. 2. Қорытынды

Әдебиеттер тізімі .

Қосымша мәліметтер

Кіріспе

Біздің еліміздегі экономика жағдайының жақсаруына байланысты банк жүйесі де дүниежүзілік стандарттарға сәйкес келе бастады. 2-ші деңгейлі банктер өзінің көрсететін қызмет түрлерін нарық талаптарына сай жетілдіріп кеңейтуде. Әр бір банктің пайдасының көп бөлігін несиелік операциялар құратыны бізге белгілі. Бірақ әр бір несиені берген кезде банк алдында несиелік тәуекелділік тұрады. Бұл тәуекелділік деңгейі негізінен несиенің сомасына, қайтарылу мерзіміне және қарыз алушының қаржылық тұрақтылығына байланысты болып келеді. Сондықтан, банк үшін қарыз алушы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауының маңызы зор. Банк несие берер алдында кәсіпорынның қаржылық жағдайының арнайы талаптарға жауап беуіне көз жеткізу мақсатында оның қаржы-шаруашылық қызметінің толық талдауын жүргізеді. Осы жерде қаржылық жағдай дегеніміз не? деген сұрақ туады. Қаржылық жағдай дегеніміз-белгілі-бір мерзімге кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын көрсету және оның өзінің қарызын уақытында жабу үшін, өзінің шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі үшін қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуі. Банк үшін кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы да маңызды. Ал қаржылық тұрақтылық болып кәсіпорынның кірістерінің сомасының шығындар сомасынан артық болуы табылады.

Банк тарапынан кәсіпорынның қаржылық жағдайының талдалынылуының басты мақсаты - сол қарыз алушы кәсіпорынның талап етіп отырған несиелік соманы қайтару мүмкіндігін анықтау болып табылады. Әсіресе, қазіргі кезде өндіріс даму барысында кәсіпорынның тарапынан қарызға алынатын қаражаттың басты көзі болып банкттік несие табылады. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің талдауы келесі 2-кезеңді қамтиды:

Бухгалтерлік есеп пен құжаттардың алдын-ала қарастырылуы;
Қаржылық есеп және балансты талдап, экономикалық оқу;

1-ші кезеңнің мақсаты-қаржылық есептің, баланстың арнайы стандарттарға сай келуіне көз жеткізіп, есептік тексеруден өткізу.

Арнайы есептік формаларды тексеру;
Қажетті реквизиттерді, сонымен қатар жауапты тұлғалардың қол үлгілерін түгендеу;
Баланс валютасын тексеру;
Баланстық есептің күдікті баптарын тексеру, яғни кәсіпорынның есептік кезең ішіндегі шектен тыс қанағаттан- дырмайтын жұмысын көрсететін баптар және кәсіпорын жұмысындағы белгілі-бір кемшіліктерді көрсететін баптар.

1-ші топқа жататындар:«шығындарң (форма №1) «кәсіпорынның балансың. «уақытысында төленбеген несиелер мен қарыздарң №3 форма, «кәсіпорын балансына қосымша мәліметң 2-ші топқа «Ақталмаған дебиторлық қарыздарң жатады, яғни «Тауар, жұмыс пен қызмет көрсетулер үшін дебиторлармен есеп айырысуң, «Қызметкеркермен және басқа да операциялар бойынша есеп айырысуң

2-ші кезеңде кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің динамикалық талдауы жүргізіледі. Бұл талдаудың мақсаты- кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдауда аналитикалық есептеулер жүргізу.

Несие берген кезде банк алдында қарыз алушы несиелік соманы қайтармаған жағдайда туатын шығын тәуекелділігі туады. Сол тәуекелділіктің деңгейін анықтап, шығынның алдын алып, пайда табуды қамтамасыз ету мақсатында банк қарыз алушының қаржы-шаруашылық қызметінің жан-жақты талдауын жасап, болжаулар жасайды, болашақтағы пайда мөлшерін есептейді. Ал кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің көрсеткіштерінің басты көзі-қаржылық есеп. Қаржылық есеп дегеніміз - ол бухгалтерлік есеп негізінде құралатын есеп беру түрінің жиынтығы. Қаржылық есеп банкке осы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын, төлем қабілеттілігін, мүліктік жағдайын талдауға мүмкіндік береді. Міне осы ақпарат көздеріне сүйене отырып, банк жобаның пайда әкелетіндігіне көз жеткізу мақсатында, оның болашағының бар екендігіне дәлел болатын, кәсіпорынның талап етіп отырған несиенің сомасын уақытысында қайтарып беру мүмкіндігін негіздейтін болжамдық есептеулер жүргізеді. Негізінен кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерінің болжаулары тәжірибе жүзінде жүзеге асырылғанда көбінесе экономикалық-статистикалық әдістер қолданады.

Болжау процесі 2 кезеңге бөлінеді:

1-кезең- талдау кезеңі - бұл кәсіпорынның кірісінің өзгеру бақылауларының қорытындыларын жалпылау және сәйкесінше себепші байланыстарды статистикалық модельдер түрінде көрсету.

2-ші кезеңде, яғни синтез кезеңінде осы табылған статистикалық тәуекелділіктер болжамдалып отырған өлшемнің болашақтағы мәнін анықтау үшін қолданады. Негізінен банк кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау нәтижесінде болжамдар жасай алады. Ал әрбір болжамды жасау кезінде қате кету тәуекелділігі жоғары. Сондықтан, көбінесе болжамның 3 түрі қолданады: пессимистік, оптимистік және реалистік . Пессимистік болжам болғанда, кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштері оның қарқынды қызмет етуі кезінде талданады. Пессимистік болжам бойынша кәсіпорынның нашар даму шарттары қарастырылады, ал реалистік болжам нақты мүмкін болатын шарттарды есепке алады. Белгілі-бір мерзімде қалыптасатын қаржылық жағдайдың талдауы- осы кәсіпорынның өзінің қаржылық ресурстарын осы кезең аралығында қаншалықты дұрыс басқарғанын анықтауға мүмкіндік береді. Қаржылық ресурстардың жағдайы нарық талаптарына сәйкес келіп, кәсіпорынның дамуының сұранымына жауап беруі маңызды болып келеді, себебі қаржылық тұрақсыздық

кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің жойылуына және оның ары қарай дамуының шарты болатын қаржының жоқ болуына әкеліп соқтырады.

Негізгі бөлім

Нарықтық экономика шарты бойынша қызмет ететін кәсіпорын -ның қаржылық жағдайының басты міндеттері оның мәнін ашады. Олар:

1. Қаржылық жағдайдың өзгерулерінің оның есеп беру кезеңінде бағалануы.

2. Активтер мен олардың қалыптасу көздерінің сәйкес келуін және олардың тиімді орналастырылып, тиімді пайдаланылуын зерттеу;

3. Айналым капиталының мөлшерін және оның өсіңкілігі мен ағымдағы активтермен қатынасын анықтау;

4. Қаржылық-есептік және несиелік тәртіпке сәйкес келуіне көз жеткізу;

5. Кәсіпорынның активтері мен міндеттемелерінің құрамын зерттеу;

6. Ағымдағы активтердің, сонымен қатар дебиторлық қарызбен запастардың айналым қарқынын анықтау;

7. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің және қаржылық тұрақты-

лығының абсолютті және қатынасты көрсеткіштердің және баланс өтімділігін анықтау;

8. Кәсіпорынның пайдасының бағалауы;

9. Кәсіпорынның пайдасын және оның деңгейіне әсер ететін факторлардың қатынасты көрсеткіштерін есептеу;

10. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;

11. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығының ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжамдарын жасау, яғни оның қаржылық стратегиясын жасау.

Ал кәсіпорынның шаруашылық қызметінің талдауының ең аяққы кезеңі - қаржылық жағдайдың талдануы болып табылады. Ол 3 стадиядан тұрады:1) жабдықтау, 2) өндіру және 3) өткізу. Осы процестер кәсіпорынның коммерциялық және өндірістік-қаржылық қызметін құрайды. Шаруашылық қызметтің маңызды жағы оның қаржылық жағы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық қызметі дегеніміз-ол нәтижесінде өзіндік және сырттан тартылған қаражат-тың құрамы мен мөлшерін өзгертетін кәсіпорынның қызметі. Қаржылық қызмет қаржылық ресурстардың жүйелік түсімін және олардың тиімді пайдаланылуын, несиелік тәртіпті ұстануды, өзіндік және қарызға алынған қаражаттың сәйкесінше тиімді қатынасын, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталуы қажет.

Қаржылық қызметтің сәтті болуы кәсіпорынның өндірістік көрсеткіштеріне байланысты. Кәсіпорынның өнімді қалай шығарып, өткізуіне, сәйкесінше олардың сапалығына, өндіру жиілігіне байланысты ақша-қаражаттарының түсімі өзгеріп тұрады. Өндірістік процестегі үзіліс, шығарылатын өнімінің сапасының бұзылуы кәсіпорында қаржылық қиындықты тудырып, оның төлем қабілеттілігінің төмендеуіне әкеп соқтырады. Экономикалық оқулықтарда шаруашылық қызметтің талдауы бірнеше ерекшеліктеріне байланысты бөлінеді.

Сапалық ерекшелік бойынша шаруашылық қызметтің талдауы салалық (өндіріс, ауыл-шаруашылық, құрылыс, сауда, т. б. ) және салааралық болып бөлінеді.

Уақыт ерекшелігіне байланысты шаруашылық талдауды алдын-ала талдау (шаруашылық операцияларды жүзеге асыру алдында) және соңындағы талдау (шаруашылық операциялар жүзеге асырылғаннан кейін ) болып бөлінеді. Персективтік талдау жоспар кұру үшін қажет. Соңында жүргізілетін талдауды (ретроспективтік, тарихи) кәсіпорынның дамуының қарқынын зерттеу үшін және қабылданған жоспарлардың орындалуын қадағалау үшін және кәсіпорын- ның жағдайын бағалау үшін қолданады.

Перспективті және ретроспективті талдаулар бір-бірімен тығыз байланысты. Ретроспективті талдаусыз перспективті талдауды жасау мүмкін емес.

Өткен жылдағы жасалған жұмыстардың нәтижелерінің талдауы тенденцияны және заңдылықтарды зерттеу үшін және пайдаланбаған мүмкіндіктерді шығару үшін, болашаққа жасалатын есептеулер жүргізу үшін қажет. Яғни ретроспективті талдау перспективті талдаудың негізі болып табылады.

Ретроспективті талдау жедел және қорытынды болып бөлінеді.

Жедел талдау шаруашылық операциялар жүзеге аса салысымен немесе жағдайдың қысқа мерзім аралығында өзгере салысымен жасалады. Оның мақсаты-тез арада қателіктерді тауып, шаруашылық процестерге әсер ету.

Қорытынды (соңғы) талдау есеп беру кезеңі аралығында жүргізіледі (ай, тоқсан, жыл) Оның маңыздылығы келесідей: кәсіпорынның қызметі осы кезеңге сәйкес берілетін есептік мәлілеттер бойынша толығымен және жан-жақты зерттеледі. Осы 2 талдау бір-бірімен байланысты және олар бір-бірін толықтырып отырады. Кеңістіктік ерекшелігіне байланысты кәсіпорынның ішіндегі талдау және кәсіпорынаралық талдау болып бөлінеді. Кәсіпорын ішіндегі талдау тек сол зерттеліп отырған кәсіпорынның және оның құрамдас салаларын қамтиды. Ал кәсіпорынаралық талдау кезінде екі немесе одан көп кәсіпорындардың қызметтерінің нәтижелері салыстырылады.

Функционалдық ерекшеліктеріне байланысты, яғни қызмет етуіне байланысты талдау түрлері: қаржылық, басқарушылық, әлеуметтік-экономикалық, экономикалық-статистикалық, маркетингтік, инвести-

циялық, экономикалық-экологиялық, функционалдық бағалық, логистикалық болып бөлінеді.

Барлық шаруашылық талдаулардың ішіндегілердің ең маңыздысы- қаржылық талдау.

Басқарушылық талдау жоспарлау, тиімді шешімдер қабылдау үшін қажетті ақпарат алу үшін қолданады.

Әлеуметтік-экономикалық талдау әлеуметтік және экономикалық процестердің байланыстылығын, олардың бір-біріне және кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелеріне әсер етуін зерттейді.

Экономико- статистикалық талдауды статистикалық мүшелер жалпы қоғамдық құбылыстарды зерттеу кезінде қолданады.

Маркетингтік талдауды кәсіпорынның өндірген өнімдерін өткізу жолдарын, сұраныс пен ұсынысты, коммерциялық тәуекелділікті, бәсекелестікті зерттеп, маркетингтік қызметтің стратегиясы мен тактикасын жасайтын маркетингтік қызмет бөлімшесі жасайды. Инвестициялық талдау басқарушы субъектілердің инвестициялық қызметінің (жылжымайтын мүлікке, құнды қағаздарға салымдар, т. б. ) тиімділігін бағалау үшін қажет.

Функционалды - бағалық талдау зерттеліп отырған объектінің атқарып отырған қызметін және оның жүзеге асырылу әдісін зерттейді. Бұл талдау түрі негізінен кәсіпорынның қажет емес қызметтерін тоқтатып, артық бөлімшелерді, құралдарды жойып материалдарды ауыстырып, артық болатын шығындардың алдын алуға бағытталған. Объектілерді зерттеу әдістемесі бойынша сапалық және сандық талдау, экспресс-талдау, фундаментальды талдау, маржиналды нақты талдау, экономикалық - математикалық талдау түрлері бар.

Сапалық талдау-зерттеліп отырған құбылыстардың және процестердің эксперттік бағалаулары мен салыстырмалы-сапалық мінездемелеріне негізделген зерттеу тәсілі болып табылады.

Сандық талдау (факторлық) - сандық салыстыруларға және экономикалық құбылыстардың, әр түрлі факторлардың өзгеруіне байланысты сезімталдық дәрежесін зерттеуге негізделген.

Экспресс-талдау - нақты экономикалық тән қалыпты ерекшеліктер негізінде кәсіпорын экономикасының жағдайын диагностиканың өсу қарқынынан жоғары болса, ол аяқталмаған өндіріс қалдықтарының өскенін білдіреді, ал егер тауар өнімінің өсу қарқыны өнімді өткізу қарқынынан жоғары болса, ол тауардың артық болуының белгісі. Осы ерекшеліктерге сүйене отырып, болып жатқан процестің ерекшелігін тез арада анықтауға мүмкіндік туады.

Фундаментальды (ірге тасты) талдау математикалық аппаратты және басқа да күрделі құралдарды қолдану арқылы зерттеліп отырған құбылыстардың мәнін терең және жан-жақты зерттелумен сипатталады.

Маржиналды талдау-бизнестегі басқару шешімдерінің тиімділігін негіздеу және оларды бағалау әдісі.

Экономикалық-математикалық талдау арқылы экономикалық есепті шешудің ең тиімді жолы таңдалып, өндірістің қарқынын жоғарылатуды ресурстарды толығымен пайдалану арқылы жүзеге асырады.

Субъектілер бойынша талдауды ішкі және сыртқы талдау деп бөледі. Ішкі талдау сол кәсіпорынның ішінде оның өндірістік коммерциялық және қаржылық қызметін жедел, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді басқару қажеттіліктері үшін жүргізіледі. Ал сыртқы талдау шаруашылық басқару мүшелерімен, банктермен, қаржы мүшелерімен, акционерлер мен, инвесторлармен қаржылық және статистикалық есеп негізінде жүргізіледі.

1. 1 шаруашылық талдаудың әдісі мен әдістемесі

Негізінен кең мағынада ғылым әдісін өзінің объектісін зерттеу тәсілі ретінде түсінеді. Әр ғылым үшін объектісін зерттеу тәсілі диалектикалық таным әдісіне негізделеді. Диалектикалық таным әдісі бойынша барлық құбылыстар мен процестерді үздіксіз қозғалыс, өзгеріс, даму кезінде қарастыру қажет. Осында қаржы-шаруашылық қызметтің талдауына тән ерекшелігі айқындалады, яғни әрқашан салыстыру қажеттілігі. Қаржы - шаруашылық талдауда салыстыру кеңінен қолданады кәсіпорын қызметінің фактілі нәтижелері өткен жылдағы қорытынды нәтижелерімен, қорытынды нәтижелерімен жоспарланған көрсеткіштермен салыстырылады.

Диалектика бойынша әр бір процесс, әр бір құбылысты қарама-қарсылықтар «күресің және бүтіндігі ретінде қарастыру қажет.

Талдауда диалектикалық әдісті қолдану-кәсіпорынның ша- руашылық қызметін зерттеу кезінде барлық өзара байланыстылықтар есепке алынады деген мағынаны білдіреді.

Талдаудың маңызды әдістемелік тұрпаты - оның себептік байланыстарды анықтап қана қоймай, сонымен қатар оларға сандық мінездеме беруі, яғни кәсіпорынның қызметінің қорытынды нәтижелеріне әсер етуші факторлардың әсер ету деңгейін өлшеуді қамтамасыз етеді. Бұл экономика жағдайының диагнозын анағұрлым нақтылап, қорытынды нәтижелер бойынша нұсқауларды негіздейді.

Талдаудағы себептік байланыстарды зерттеп, өлшеуді индукция және дедукция әдістері арқылы жүзеге асырылады.

Себептік байланыстарды логикалық индукция арқылы зерттеу тәсілі бойынша зерттеу жекеден жалпыға өту немесе жеке фактіні жалпылау арқылы себептерден нәтижелерге өту арқылы жүргізіледі.

Дедукция - зерттеудің жалпы фактілерден жеке фактілерге, нәтижелерден себептерге өту арқылы жүзеге асырылу тәсілі. Индукция мен дедукция бір - бірімен тығыз байланысты болып табылады.

Диалектикалық әдістің шаруашылық қызметтің талдауында қолда- нуы әр бір процесті экономикалық құбылысты жүйе ретінде бір-бірімен байланысты көп элементтердің жиынтығы ретінде қарастыру- ды білдіреді. Осыдан барып талдау объектісін зерттеуді жүйелік сипатта қарастыру қажеттілігі туады.

Жүйелік көзқарас бойынша зерттеліп отырған құбылыстар мен процестерді элементтерге максималды түрде бөлшектеп, олар жүйеле- ніп синтезделеді.

Құбылыстарды құраушы бөлшектерге бөлшектеу-сол зерттеліп отырған объектілердің ең негізгісін маңыздысын анықтау үшін қажет. Бұл шаруашылық қызметтің талдауының басты және күрделі мәселесі және ол талдаушыдан экономикалық көрсеткіштердің мәнін нақты білуді, олардың дамуын анықтайтын факторларды және себептерді анықтауды талап етеді.

Элементтерді жүйелеу олардың өзара байланыстылығын, өзара тәуелділігін зерттеу негізінде жүзеге асырылады. Бұл әрекет зерттеліп отырған объектінің ұқсас жобасын құрұға, оның негізгі құраушы бөліктерін, қызметтерін, жүйе элементтерінің өзара бағынышты- лығын анықтау үшін зерттеліп отырған көрсеткіштердің ішкі байланыстылығына сәйкес келетін талдаудың логикалық-әдістемелік сызбанұсқасының мәнін ашу үшін қажет.

Кәсіпорынның экономикасының жеке жақтарын, яғни олардың өзара байланысын, бағыныштылығын және тәуелділігін зерттеп болғаннан кейін барлық зерттеу материалдарын жалпылау қажет. Талдау нәтижелерін жалпылау (біріктіру) кезінде зерттеліп отырған көп факторлардың кездейсоқтыларынан тұрақтыларын ажыратылып, кәсіпорынның қызметіне әсер ететін маңызды шешімдерін таңдап алу жүзеге асыры лады.

Сонымен, қорытындылағанда шаруашылық қызмет талдауының әдісі дегеніміз-кәсіпорынның қызмет етуінің тиімділігін арттыру мақсатында бухгалтерлік есеп, қорытынды есеп, жоспарлардың және тағы басқа ақпарат көздерінің көрсеткіштер жүйесін арнайы тәсілдермен өңдеу жолымен кәсіпорынның қызметінің нәтижелеріне факторлардың әсер етуін жүйелі, жан-жақты зерттеп, оларды өлшеу және жалпылау.

Экономикалық талдаудағы әдістеме - талдау мақсатына жетуіне бағынышты шаруашылық қызметтің экономикалық құбылыстары мен процестерін зерттеудің аналитикалық ережелері мен тәсілдерінің жиынтығы.

Әдістеменің 2 түрі бар: жалпы және жеке әдістеме.

Жалпы әдістеме ұлттық экономиканың әр саласында әр - түрлі экономикалық талдау объектілерін зерттеуде бірдей қолданатын зерттеу жүйесі болып талданады. Жеке әдістеме әр түрлі экономика саларына, өндіріс түрлеріне, зерттеу объектілеріне талдау жасау түрлеріне қатысты жалпылықты нақтылайды.

Қарыз алушы кәсіпорынның қызметін жан-жақты талдау келесі кезеңдерден тұрады:

1-ші кезеңде талдаудың мақсаты мен нақты тапсырмасы, объектілері анықталып, талдау жұмысының жоспары жасалады.

2-ші кезеңде талдау объектісін мінездейтін синтетикалық және аналитикалық көрсеткіштер жүйесі құрылады.

3-ші кезеңде талдауға қажетті ақпарат жинақталып, дайындалады (олардың дәйектігі тексеріледі) .

4-ші кезеңде шаруашылық қызметтің фактілі нәтижелері есеп беру жылындағы жоспар көрсеткіштерімен, өткен жыл мәліметтерімен, нарықта алда келе жатқан кәсіпорындар жетістіктерімен салысты- рылады.

5-ші кезеңде факторлық талдау жүргізіледі, яғни жеке факторлар алынып олардың кәсіпорынның қызметі нәтижелеріне әсер ету деңгейі анықталады.

6-шы кезеңде өндірістің тиімділігін арттыруда қолданбаған резервтер айқындалады.

7-ші кезеңде осы айқындалған қолданбаған резервтерді, әр түрлі факторлардың әсер етуін есепке ала отырып, кәсіпорынның қызметі бағаланады.

Шаруашылық қызметті талдауда көптеген тәсілдер қолданады. Олардың ішінде дәстүрлі - логикалық тәсілді бөліп қарастыруға болады. Олар ақпаратты зерттеп, өңдеу үшін қолданады(салыстыру, графикалық, баланстық, орташа және қатысты өлшемдер, аналитикалық топтау, өткен жылғы тәжірибе, маманның эксперттік бағалауы негізінде экономикалық есептердің шешудің эвристика- лық әдісі) .

Шаруашылық қызмет нәтижесіне факторлардың әсер етуін зерттеу үшін талдауда факторларлық талдаудың детерминалдық және стохастикалық тәсілдері, экономикалық есептерді ең тиімді жолмен шешу әдістері қолданады (абсолютті және қатысты айырма- шылықтар, интегралдық, әсер ететін факторлар: сатылатын өнім көлемі мен құрамы және оның өзіндік құны мен сатылу бағасы. Қалған факторлардың барлығы оған жанама әсер етеді. Әр бір құбылысты себеп немесе нәтиже ретінде қарастыруға болады. Мысалы, еңбек өнімділігін бір жағынан өндіріс көлемінің өзіндік құнының өзгеру себебі ретінде қарастырып, ал екінші жағынан өндірістің автоматтандырылуының, механизациялануының дәрежесі -нің өзгеруінің нәтижесі ретінде қарастыруға болады. Егер бұл көрсеткіштер бірнеше себептердің әрекетінің нәтижесі болып қарастырылса, және олар зертеу объектісі болса, онда өзара байла- нысты зертеуде оны қорытынды көрсеткіш деп атайды.

Сонымен, факторлық талдау дегеніміз- қорытынды көрсеткіштердің көлеміне факторлардың әсер етуін жан-жақты, жүйелік зерттеу және өлшеу әдістемесі. Оның негізгі түрлері:

детерминаладық, стохастикалық, корелляциялық

тура(дедукциялық) және кері(индукциялық)
статикалық, динамикалық
ретроспективтік, перспективтік(болжамдық)

Детерминалдық факторлық анализ-қорытынды (нәтижелік) көрсеткішпен байланысты функционалдық мінезде болатын факторлар ықпалының зерттеу әдістемесі; яғни қорытынды көрсеткіш факторлар сомасының немесе алгебралық туындысы ретінде көрсетіле алады.

Стохастикалық талдау қорытынды көрсеткіштермен байланысы толық емес мүмкін болатын факторлар әсерінің зерттеу әдістемесі. Егер толық тәуелділікте аргумент өзгерісімен сәйкесінше функция өзгерсе, ал корреляциялық байланыс кезінде аргумент өзгеруі функция өсіңкілігінің бірнеше мәнін береді.

Стохастикалық анализ болып нәтижелі көрсеткіштермен байланысы толық емес мүмкін болатын факторларды зерттеу әдістемесі табылады. Егер функционалдық (толық) байланыстылықта аргумент өзгерісімен, функция да өзгерсе, ал корреляциялық байланыс кезінде аргументтің өзгеруі функцияның өзгеру өсіңкілігінің бірнеше мәнін береді. Мысалы, еңбек өнімділігі бірдей деңгейлі қор құралдарымен қамтамыз етілсе де, әр кәсіпорында әр түрлі болуы мүмкін. Ол осы көрсеткішке әсер ететін факторлардың тиімді байланыстылығына байланысты.

Тікелей факторлық талдау кезінде зерттеу дедукциялық тәсілмен жүргізіледі - жалпыдан жекеге. Кері факторлық талдау логикалық индукция тәсілімен себептік-нәтижелік байланыстарды зерттейді. Факторлық талдау бірқадамды және көпқадамды болуы мүмкін. Оның бірінші түрі бір деңгейлі факторларды құраушы бөлшектерге бөлшектемей зерттейді. Ал көпқадамды факторлық талдау кезінде факторлардың мәнін зерттеу мақсатында оларды бірнеше элементтерге бөлшектеу жүзеге асырылады. Бұл кезде әр түрлі деңгейдегі факторлар зерттеледі.

Статикалық талдау кезінде белгілі -бір мерзімдегі факторлардың нәтижелік көрсеткіштерге әсер етуі зерттеледі. Динамикалық факторлық талдау динамикадағы (қозғалыстағы) себептік-нәтиже- лік байланыстарды зерттеу әдістемесі болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.