Репарация

1.Репарация
2.Репарация түрлері
3.Репарация және мутация
4.Репарация механизмдері
5. Репарация этаптары
6. Репарация жүйесінің құрылымы.

ДНҚ тізбегіндегі физикалық (иондаушы және ультракүлгін сәулелер) немесе химиялық мутагендердің әсері арқылы пайда болған мутациялық өзгерістердің және ДНҚ-ның қалыпты репликациясында түзілген жаңылыстың арнайы ферменттер жүйесінің әсері арқылы бастапқы қалпына келуі репарация д/а.
Репарация. Репарация гендегі мутациялық ауытқулардың кайта қалпына келуі, мутагенезге қарама қарсы процесс болып табылады. ДНҚ клеткаларында күнделікті әр түрлі өзгерістер болып тұрады. Осындай көптеген өзгерістердің біреуі ғана мутацияға алып келеді. Ал қалғандары арнайы ферменттік жүйе көмегімен кайта қалпына келеді.Осындай ферменттік жүйелер эволюция барысында жүзеге асқан және клетканың генетикалық информациясының бір қалыптылығын ұстап тұруға бағытталған. Репарация ДНҚ репликациясынан алдын және кейін жүруі мүмкін. ДНК репарациясы ДНҚ лигаза арқылы жүзеге асады.
Алғаш рет репарацияны зерттеу А.Келнер (АҚШ) ғалымы анықтаған болатын, 1948ж фотореактивация әсерінен яғни биологиялық объект бұзылуының азаюы күн сәулесімен тікелей байланыстыдеп айтқан болатын.
Р. Сетлоу, К. Рупер ғалымдарының айтуы бойынша фотореактивация – фотохимиялық процесс, арнайы ферменттің қатысуымен және де тимин димерінің ДНҚ-да түзілуінмен тікелей байланысты деп айтқан болатын.
Кейіннен қараңғылық репарациясын А. П. Говард-Фландерс 1964ж, Ф. Ханавальтом ж/е Д. Петиджон жарықтың бактерияға түсуінен өзгеріске ұшыраған ДНҚ бөлігінің үзілуі жарықтың әсерінен болғанын дәлелдеген.
Микроорганизмдерді зерттеуде ДНҚ молекуласы репарациясының 3 негізгі механизмі белгілі: фотореактивация, пострепликациялық, эксцизиялық
Фотореактивация. Бактерияда ультракүлгін сәуле арқылы пайда болған тимин димерлерінің көзге көрінетін жарықтың әсерінен ажырауы фотореактивация д/а. Тимин димерлері ДНҚ-ның құрылымын бұзады, нәтижесінде ДНҚ репликациясының өтуіне қиындық туады. Көк-күлгін жарық дезоксирибопиримидинфотолиаза ферменттін активтендіреді, нәтижесінде тимин димерлері бір-бірінен ажырап, А – Т араларындағы сутектік байланыс қалпына келеді.
Эксцизиялық репарация. ДНҚ репарациясының екінші механизмі – жарықты керек етпейді, сондықтан оны кейде қараңғылық репарациясы д/а. Бұл репарация бірнеше ферменттердің көмегімен іске аса алады. Бірінші кезеңде эндонуклеаза ферменттері ДНҚ молекуласындағы мутациялық өзгерісті тауып, оны үзеді, мұның нәтижесінде ДНҚ тізбегінде тесік пайда болады. Енді ДНҚ-ның бос ұштарын экзонуклеаза ферменттері таниды, олар тізбекті ары қарай үзіп, тесікті кеңейтеді.