Адам саудасы және онымен күресудің өзекті мәселелері
Кіріспе
Негізгі бөлім.І. Адамды сату қылмысымен күрестің халықаралық реттелуі
1.1. Адамды сату қылмысына сипаттама және оларды реттейтін халықаралық конвенциялар
1.2. Адамды сату қылмысымен күрес саласындағы халықаралық құқықтың нормалары мен құқықтық тыйым салулар
1.3. Адамды сату қылмысы мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар
1.4. Адамды сату қылмысының пайда болу және таралу себептері мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері
ІІ. Адамды сату қылмысының халықаралық қылмыстық жіктелуі және қылмыстық жауапкершілік
2.1. Адамды сату қылмысының қылмыстық жіктелуі
2.2. Адамды сату қылмысын жасаған айыптыларға қатысты қолданылатын санкциялар
ІІІ. Адамды сату қылмысымен ұлттық дәрежеде күрестің механизмдерін реттеу
3.1. Адамды сату қылмысымен күресте Қазақстан Республикасының ролі
3.2. Адамды сату қылмысымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық және ұлттық құқықтың өзара қатынасы, әрекеттестігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім.І. Адамды сату қылмысымен күрестің халықаралық реттелуі
1.1. Адамды сату қылмысына сипаттама және оларды реттейтін халықаралық конвенциялар
1.2. Адамды сату қылмысымен күрес саласындағы халықаралық құқықтың нормалары мен құқықтық тыйым салулар
1.3. Адамды сату қылмысы мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар
1.4. Адамды сату қылмысының пайда болу және таралу себептері мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері
ІІ. Адамды сату қылмысының халықаралық қылмыстық жіктелуі және қылмыстық жауапкершілік
2.1. Адамды сату қылмысының қылмыстық жіктелуі
2.2. Адамды сату қылмысын жасаған айыптыларға қатысты қолданылатын санкциялар
ІІІ. Адамды сату қылмысымен ұлттық дәрежеде күрестің механизмдерін реттеу
3.1. Адамды сату қылмысымен күресте Қазақстан Республикасының ролі
3.2. Адамды сату қылмысымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық және ұлттық құқықтың өзара қатынасы, әрекеттестігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабында мемлекеттің жоғары құндылықтары адам, адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жарияланған. Халықаралық қауымдастықпен игерілген, тиісті халықаралық-құқықтық актілермен бекітілген және танылған құқықтар мен бостандықтар адамның әлеуметтік және заңды түрде қамтамасыздандырған тәртіп шарасы болып табылады. Олар бөлінбес, ажырамас қасиетке ие және адамның жүріп-тұру тәсілін еркін таңдау қабілетінде көрінісін табады, оған қатысты ешкім ешқандай тыйымдар мен шектеулер қоя алмайды.Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу мәселесінің өзекті болуының куәгері болып отырмыз. Адам құқықтары бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының ең қауіптілерінің бірі – адам саудасы және құлдық.
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы көрініс және үрей тудыра¬тын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде, әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау, азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы көрініс және үрей тудыра¬тын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде, әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау, азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді теріс сипатында көз алдымызға келеді.
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. - Алматы, 1996.
2. Мыңбаев М.А. Еріксіз еңбекті құқықтық реттеу. Алматы, 2004.
3. Искатова С.Т. Жезөкшелікпен айналысуға тартқаны және осы іс-әрекеттерге арналған притондар ұйымдастырғаны немесе ұстағаны үшін қылмыстық жауаптылық. Астана, 2003.
4. Е.Б. Мизулина. «Торговля людьми и рабство в России». М., Юристъ. 2006.
5. Международное уголовное право / Под общ. Ред. В.Н. Кудрявцева. М., 1999.
6. Общая теория государства и права / Под ред. В.В. Лазарева. М., 1994.
7. Теория государства и права. Курс лекций / Под ред. М.Н. Марченко. М., 1998.
8. Черданцев А.В. Теория государства и права. М., 2003.
9. http:/ usinfo.state.gov.
10. http: / SlaveryFund/ un.org/ russian.
11. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995ж.
12. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі № 167 Қылмыстық Кодексі.
13. Қазақстан Республикасының «Қылмыстық іс жүргізуге қатысатын тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы» 05.07.2000г. №72 Заңы.
14. Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы № 2337 Заңы.
15. ҚР «Бала құқығы туралы» 08.08.2002 жылы қабылданған Заңы.
16. Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» 17.12.1998 ж. № 321Заңы.
2. Мыңбаев М.А. Еріксіз еңбекті құқықтық реттеу. Алматы, 2004.
3. Искатова С.Т. Жезөкшелікпен айналысуға тартқаны және осы іс-әрекеттерге арналған притондар ұйымдастырғаны немесе ұстағаны үшін қылмыстық жауаптылық. Астана, 2003.
4. Е.Б. Мизулина. «Торговля людьми и рабство в России». М., Юристъ. 2006.
5. Международное уголовное право / Под общ. Ред. В.Н. Кудрявцева. М., 1999.
6. Общая теория государства и права / Под ред. В.В. Лазарева. М., 1994.
7. Теория государства и права. Курс лекций / Под ред. М.Н. Марченко. М., 1998.
8. Черданцев А.В. Теория государства и права. М., 2003.
9. http:/ usinfo.state.gov.
10. http: / SlaveryFund/ un.org/ russian.
11. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995ж.
12. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі № 167 Қылмыстық Кодексі.
13. Қазақстан Республикасының «Қылмыстық іс жүргізуге қатысатын тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы» 05.07.2000г. №72 Заңы.
14. Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы № 2337 Заңы.
15. ҚР «Бала құқығы туралы» 08.08.2002 жылы қабылданған Заңы.
16. Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» 17.12.1998 ж. № 321Заңы.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министірлігі
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Ғылыми жоба
Тақырыбы:
Адам саудасы және онымен күресудің өзекті мәселелері
Дайындаған: Отарбаева Ә.Б.
Ғылыми жетекші: Байсалов Ә.Ж.
Алматы 2012 ж.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім.І. Адамды сату қылмысымен күрестің халықаралық реттелуі
0.1. Адамды сату қылмысына сипаттама және оларды реттейтін халықаралық конвенциялар
1.2. Адамды сату қылмысымен күрес саласындағы халықаралық құқықтың нормалары мен құқықтық тыйым салулар
1.3. Адамды сату қылмысы мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар
1.4. Адамды сату қылмысының пайда болу және таралу себептері мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері
ІІ. Адамды сату қылмысының халықаралық қылмыстық жіктелуі және қылмыстық жауапкершілік
2.1. Адамды сату қылмысының қылмыстық жіктелуі
2.2. Адамды сату қылмысын жасаған айыптыларға қатысты қолданылатын санкциялар
ІІІ. Адамды сату қылмысымен ұлттық дәрежеде күрестің механизмдерін реттеу
3.1. Адамды сату қылмысымен күресте Қазақстан Республикасының ролі
3.2. Адамды сату қылмысымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық және ұлттық құқықтың өзара қатынасы, әрекеттестігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабында мемлекеттің жоғары құндылықтары адам, адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жарияланған. Халықаралық қауымдастықпен игерілген, тиісті халықаралық-құқықтық актілермен бекітілген және танылған құқықтар мен бостандықтар адамның әлеуметтік және заңды түрде қамтамасыздандырған тәртіп шарасы болып табылады. Олар бөлінбес, ажырамас қасиетке ие және адамның жүріп-тұру тәсілін еркін таңдау қабілетінде көрінісін табады, оған қатысты ешкім ешқандай тыйымдар мен шектеулер қоя алмайды.Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу мәселесінің өзекті болуының куәгері болып отырмыз. Адам құқықтары бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының ең қауіптілерінің бірі - адам саудасы және құлдық.
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы көрініс және үрей тудыра - тын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде, әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау, азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Әр жыл сайын дүние жүзі бойынша 4 миллионға жуық адам құлдыққа сатылады. Алдап-арбау жолымен өз Отандарынан сырт мемлекеттерге әкетіліп, тегін жұмыс күші ретінде немесе жезөкшелікпен айналысуға итермелеу жағдайларын қазіргі заманның құлдығы дегеннен басқаша атау мүмкін емес. Ішкі мазмұны, орындалу механизмдері жұртшылыққа тіптен түсініксіз - сәби саудасы, шетелдерге жұмысқа жалдану, т.б. адам саудасының кеңінен жайылған түрлері. Өкінішке орай, уақыт сілкінісінен түсініксіз күй кешкен кез-келген мемлекет ХХІ ғасырдың құлдығына қарсы тұра алмады. Мұның көрінісін мынадан-ақ байқауға болады: біріншіден, адам саудалаушылар өздерінің қылмыстық қызметтерін сырт көзге байқалмайтындай етіп, ұйымдастыра алды. Екіншіден, экономикасы тұрақсыз, әлеуметтік жағдайы төмен елдің халқы құл иеленушілердің құрбандығына бірінші болып шалынады. Үшіншіден, соғыс өрті тұтанған немесе тұтануға жақын жанжалды аймақ - қанбазардың қызған орталығы деуге болады. Қалыпсыз аймақта адамды ешбір кедергісіз ұрлауға да, осында әкеліп сатуға да болады. Тіпті, тірі тауарды өлтіріп тастау да қиын емес. Жұмсартып айтқанда, адам құны арзандаған қоғамда, екі аяқты пенде қорғаныссыз қалып отыр. Бүгінгі күннің ең қатал, ең сұмдық, бірақ даусыз ақиқаты ешкімнің ешкіммен шаруасы жоқ формуласы - адам саудалаушылардың қолындағы таптырмас құралға айналды.
Тақырып өзектілігі. 1990 жылдардың бас кезінде пайда болып, бүгінгі уақытта ең шырқау шегіне жеткен адам саудасы әлемде есірткі мен қару-жарақ саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. Әрине, табыстылығы мен таралу шеңбері бойынша мафияның жылдық бюджеті - 7 миллиард АҚШ долларының шамасында. Шындығы да сол, тірі тауарға салық төлеудің, инвестиция салудың, тасымалдаудың қажеті жоқ. Жеткізу нүктесіне өз аяғымен барады, қамшының астында жүріп, еңбегін ақтайды. Кеудесінде жаны шыққанша немесе бұғаудан қашып құтылғанша (алайда, мұндай жағдайлар өте сирек) қожайынға өте тірі табыс әкеледі. Өліп қалған жағдайда, құны жоқ. Екінші алданған құл кезекте тұрады.
Шетелдерде үй күтушісі, даяшы, бала бағушы жұмыстары ұсынылады. Қыз-келіншектерге көбіне 500-700 доллар көлемінде жалақы уәде етіледі. Расында, мұның сыртында күштеп жезөкшелікпен айналысу тұр. Ер адамдарды кәсіби біліктілікті аса көп қажет етпейтін жұмыстармен қызықтырады.
Адам саудасымен күрес мәселелері бойынша Америка Құрама Штаттары Мемлекеттік хатшысының кеңесшісі Джон Миллер адам саудасы - бұл құлдықтың қазіргі нысаны және бүкіләлемдік мәселе деп басып айтты. Біріккен Ұлттар ұйымының адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары Луиза Арбурдың пікірі бойынша: Құлдық халықаралық қауымдастық күрес жүргізетін адам құқықтары бұзылуының алғашқысы болса да, оның өткен шаққа кеткенін айту әлі ерте. Оны түбімен жою үшін аса үлкен күш салу қажет. Бұған қоса құлдық алуан түрлі нысанда болады. Оның нысандары уақыт өте келе өзгеріп, әлеуметтік-экономикалық және діни мағынасын көрсетеді. Адам саудасы - күшпен қорқыту, алаяқтық, билігін асыра пайдалану немесе жағдайдың осалдығын пайдалану жолымен, немесе басқа тұлғаны бақылайтын тұлғаның келісімін алу мақсатында төлемақы немесе олжа түрінде пара беру жолымен пайдалану мақсатында жалдау, тасымалдау, беру, жасырушылық немесе адамды иемденуді білдіреді.
Адам саудасының жолын кесу әзірге мүмкін емес. Қоғам, билік осы қанды бизнестің қауіптілігін сезініп отырған жоқ. Трафикке (адам саудасына) қарсы бағытталған ақпараттық соғыстың тым бәсеңдеп кеткендігін де атап өткен жөн. Шетелде оңай олжа жатпағандығын аңғал жұртымызға айта беру керек. Ақпараттық компанияның әлсіздігі адам саудалаушы трансұлттық қылмыстық топтар үшін де пайдалы, табысты бизнестерін өркендетуге еш кедергі жоқ.
Жоғарыда көрсетілген жағдайды ескере отырып, осы дипломдық жұмыстың негізгі идеясы адам саудасы мен құлдық қылмыстарының қазіргі кездегі құқықтық реттелуін, онымен халықаралық-құқықтық күрес мәселелерін ашып көрсету болып табылады.
Еңбектің әдістемелік негізі. Жұмысты жасау барысында келесідей ғылыми әдістер пайдаланылды: танымды-диалектикалық, тарихи, статистикалық, формалды-заңдық, салыстырмалы талдау және комплекстік көзқарас әдістері.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Осы зерттеу жұмысының мақсаты - адам саудасы мен құлдық қылмыстарына қарсы күрес мәселелерін теориялық тұрғыдан қарау, әсіресе, қазақстандық және халықаралық дәрежеде осы мәселенің шешілу жолдарын көрсету, адам саудасы және құлдық қылмыстарының пайда болуының себептері мен олармен күрес жолдарын көрсету. Бұл мақсаттан ғылыми жұмыстың нақты міндеттері туындайды:
oo адам саудасы қылмысына сипаттама беру;
oo адам саудасы қылмысының пайда болу себептерін көрсету;
oo адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау;
oo адам саудасы қылмысын түрлер мен нысандарға бөлу;
oo адам саудасы қылмысымен күрес бойынша халықаралық ынтымақтастық.
Зерттеу жұмысының пәні - адам саудасы қылмысының пайда болуы, олармен күрес мәселелері, көрсетілген қылмыстың пайда болу себептері.
Зерттеу жұмысының объектісі - адам саудасы қылмысы.
Ғылыми жобаның құрамы. Ғылыми жұмыс Кіріспеден, Негізгі бөлімнен, негізгі бөлім үш тараудан, Қорытындыдан, Пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Адамды сату қылмысымен күрестің халықаралық реттелуі
0.1. Адамды сату қылмысына сипаттама және оларды реттейтін халықаралық конвенциялар
Халықаралық дәрежеде біз қылмыстылықтың жаһандануымен қақтығысамыз, ал қоғамдық салттың саласында әр түрлі халыққа, тұрғындар қабаты мен кластарына тән көзқарастардың, әдеттердің, мінез-құлық және тәртіп нормаларының алуандығымен кездесеміз. ХХІ ғасырдың халықаралық қылмыстылығына 3 ерекшелік тән - сандық өсуі, оның ұйымдастырушылық дәрежесінің өсуі, алдында кездескен немесе мүлде кездеспеген қылмыс түрлерінің пайда болуы.
Халықаралық қылмыс ұйымдарының кірістері көптеген ірі елдердің мемлекеттік бюджетінен асып түседі. Осы ұйымдармен жасалатын ең көп таралған қылмыс түрлеріне есірткінің заңсыз айналымы; қару және оқ-дәрілерді, химиялық және ядролық материалдарды заңсыз жеткізу; ішкі және халықаралық лаңкестік; адам саудасы, соның ішінде әйелдерді және балаларды сату; адам органдарын сату; автомобильдерді ұрлау және жасырын тарату. Ұйымдасқан қылмыс заңды бизнес пен мемлекеттік аппаратқа кіру тенденциясын көрсетеді.
Трансұлттық қылмыстың бір түрі халықаралық сипаттағы қылмыстың бірнеше құрамын біріктіретін адам саудасы болып табылады. Оларға құлдық, құлдарды сату, сондай-ақ әйелдерді сату, балаларды сату және мәжбүрлі еңбек жатады.
Халықаралық қауымдастық құлдық және құлдарды сатуды халықаралық қылмыс деп таныды. Құлдық пен құлдарды сатумен қатар оларға ұқсас тағы да қылмыстар қатары бар. Ол әйелдерді сату (оның ішінде жезөкшелік, балаларды сату және мәжбүрлі еңбек).
"Адамдарды сату" пайдалану мақсатында адамдарды арбау, тасымалдау, тапсыру, жасыру немесе күш қолданамын деп қорқыту немесе оны қолдану немесе мәжбүрлеудің, ұрлаудың, алаяқтықтың, алдаудың, билігін асыра пайдаланудың немесе жағдайының осалдығын пайдаланудың басқа нысандары арқылы не басқа адамды бақылайтын адамның келісімін алу үшін төлемдер немесе пайда түрінде параға сатып алу арқылы адамдарды алуды білдіреді. Пайдалануға, кемінде, басқа адамдардың жезөкшелігін пайдаланудың немесе сексуалдық пайдаланудың басқа нысандары, мәжбүрлі еңбек немесе қызметтер көрсету, құлдық не құлдыққа ұқсас салттар, бағынышты жағдайды немесе дене мүшелерін кесіп алу кіреді.
Құлдық дегеніміз меншік құқығының атрибуттары немесе олардың кейбіреуі қолданылатын адамның жай-күйі мен жағдайы; Еріксіздерді сатуға кез-келген басқыншылық актісі, иемдену немесе адамды құлдыққа сату мақсатында өткізу; еріксіздерді сату немесе айырбастау мақсатында кез-келген иемдену актілері; сату не айырбастау мақсатында алынған еріксізді сату немесе айырбастау жолымен кез-келген өткізу актілері, яғни еріксіздерді саудаға салу және тасымалдаудың басқа да кез-келген актісі жатады деп түсініледі.
Қазіргі құлдарды сатудың тигізетін зардаптарының ішінен мыналарды бөліп айтуға болады:
- Ұлттық аспектіде адам саудасы және соның ішінде әйелдер мен балаларды сату дүние жүзінде соншалықты ауыр құбылыс болғаны, оның қауіпсіздікке де, ұлттық генофондқа да қаупі бар.
- Халықаралық аспектіде адам саудасына әсер ететін басты элементтер - бұл ұлты мен азаматтығына қарамастан ұйымдасқан жүйедегі қылмыскерлердің болуы. Мұндай құқықбұзушылық түрінен ешбір мемлекет сақтандырылмаған.
- Психологиялық-құқықтық аспектіде адамды сату басқа себептер ішінде, бірінші кезекте, жәбірленушілердің құқықтық қорғалмағандығынан және заңи дайындалмағандығынан болады. Дүниежүзілік құқық қорғау органдары мен үкіметтік емес ұйымдардың сараптамасы бойынша, құлдықтан қаша алған тұлғалардың аса ауыр мәселелерінің пайда болуын көрсетеді. Ең алдымен, бұл психологиялық мәселе. Тағы бір негативті зардабы - бұл келуші мемлекеттің лауазымды органдары жәбірленушілерге қарсы қылмыс болғаны туралы деректі куәландыруды сұраса, жәбірленушілер бұған өте аз жағдайда келісімін береді.
Қазіргі таңда халықаралық қауымдастықпен қабылданған адамды сату және құлдық қылмыстарымен күреске бағытталған халықаралық актілер саны біршама. Олардың барлығы да өзара ішкі байланысы бойынша пәндік жалпылау мен жүйелеуді, келіспеушіліктерді жоюды, анықталмаған және қалыс қалған мәселелерді табуды қажет етеді. Сонымен қатар халықаралық актілердің кодификациясы мен ресми жүйеленуі жүргізілмегенін естен шығармау қажет. Сондықтан ең бірінші міндетіміз - адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау. Таңдау үшін критерийлер ретінде екі өзара байланысты критерийлер алынды:
1) халықаралық актілердегі мынадай түсініктердің қолданылуы: адам саудасы, құлдарды сату, балалар саудасы, құлдық еңбек, міндетті және күштеу арқылы еңбек және осылармен мағыналас түсініктер (мәселен, адамды ұрлау, заңсыз миграция және т.б.);
2) онда нормативтік ережелердің, яғни бірнеше рет қолдануға арналған жүріп-тұру ережелерінің (тыйым салулар, рұқсат етулер және заңды жауапкершілік) болуы.
Сонымен бұл дипломдық жұмыста база ретінде адамды сатумен күреске бағытталған халықаралық құқықтық актілер қолданылады.
Келесі маңызды акт - бұл 1890 жылғы Брюссель конференциясының Бас актісі, онда құлдарды сатумен күрес жөнінде нақты тәжірибелік шаралардың қабылдануы көзделген. Ең маңыздысы - келісуші мемлекеттер еріксіздердің күштеу арқылы ұсталуы үшін қылмыстық жазаны орнататын заңды қабылдауы. Келісуші мемлекеттер құлдарды сатудың алдын алуға бағытталған арнайы іс-шаралар ұйымдастыруға міндеттенді (құлдар тасымалы жүргізілу мүмкін жолдарды жабу үшін арнайы әскери посттарды бекіту; порттарда сәйкес тәртіп орнату және т.б.). Сонымен қатар анықталған аумақтық күдік тудыратын белдеу бекітілді, онда Үнді мұхитының батыс бөлігі, Қызыл теңіз және Парсы шығанағы кірді, осы жерлерде, көбінесе, еріксіздерді сату жүргізілді, және келісуші мемлекеттердің әскери кемелері күдік тудыратын кемелерде тінту жүргізуге құқығы болды. Бас акті құлдарды сатумен күрес жөнінде арнайы органдарды құруды көздеді - Құлдарды сату жөніндегі құжаттар мен ақпараттарды жинаумен айналысатын Халықаралық теңіз бюросы (Занзибар қаласы) және осы салада статистикалық ақпарат және заңдармен алмасу бойынша делдал функцияларын атқаратын арнайы бюро (Брюссель қаласы).
Жоғарыда аталған халықаралық құқықтық актілер құлдықты толығымен жоюға емес, құлдарды сатудың алдын алуға бағытталды. Тек ХХ ғасырда құлдарды сатуға ғана емес, құлдыққа тыйым салатын халықаралық құқықтық актілер пайда болды. 1890 жылғы Брюссель бас актісін жойған 1919 жылғы Сен-Жермен келісім-шарты келісуші мемлекеттерді құлдарды сату және құлдықты толығымен жоюға барлық үлесін қосуға міндеттейді. Осы саладағы халықаралық құқықтық актілер әрі қарай даму тарихы халықаралық қауымдастықпен тығыз байланысты, алғашында Ұлттар Лигасы шегінде, содан соң Біріккен Ұлттар ұйымында.
Ұлттар Лигасының Кеңесі 1924 жылы 12 маусымда даярланған баяндама негізінде құлдық жөнінде Уақытша комиссия құрды, біраз уақыттан соң Құлдық туралы конвенция қабылданды, 1926 жылы 25 қыркүйекте қол қойылды (КСРО қатысушысы болды). Бұл конвенция адам саудасымен күреске бағытталған қазіргі халықаралық құқықтың нормалар жүйесінің пайда болуындағы басты қайнар көздерінің бірі ретінде қаралады.
Адам саудасымен күреске бағытталған нормалары бар әрбір халықаралық шарттың құқықтық маңыздылығын бағалау кезінде осы жұмыс шегінде екі жағдай ескеріледі:
1) адам саудасымен күрес саласындағы құқықтық саланың құрылуына әсер ететін категориялық аппарат;
2) мемлекеттердің халықаралық міндеттемелерінің мазмұны мен көлемі, себебі заңды міндеттемелер оларды орындау барысында нақты шарттық және кәдімгі нормаларға, яғни халықаралық стандарттар ретінде қаралатын нормаларға сүйенеді. И.И. Лукашук пен А.В. Наумов халықаралық стандарттарды халықаралық қауымдастықпен танылған қажетті талаптар дәрежесі ретінде танылған, нақты жағдайда адам саудасымен күрес саласындағы, адам құқықтарын жүзеге асыруға ұсынылған
стандарттар ретінде анықтайды.
Конвенцияларға сипаттама берейік.
1926 жылғы 25 қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ конвенциясы (1953 жылғы 7 желтоқсандағы хаттамамен өзгертулер енгізілді) 1927 жылы 9 наурызда күшіне енді. КСРО конвенцияға 1956 жылы 8 тамызда қосылды.
Осы конвенцияда мынадай түсініктердің анықтамасы берілген:
құлдық (1 б. 1 т.), адамның үстінен меншік құқығы немесе олардың кейбір түрі жүзеге асырылатын жағдайы мен күйі деген түсінік білдіреді. Академик В.Н. Кудрявцевтің пікірінше бұл түсінік қылмыстық заңнама үшін онша қолайлы емес, не қажетті нақтылығымен ерекшеленбейді, оның мағынасы айқын: адам біреудің меншігі болуына жол берілмейді. Мемлекеттің ішкі заңы осы терминнің мазмұнын әрі қарай аша алады.
еріксіздерді сату - құлдыққа сату мақсатымен адамды жаулап алу, иемдену және кемсітудің кез-келген актісін білдіреді; оны сату немесе ауыстыру мақсатымен еріксізді иемденудің кез-келген актісі; сату немесе ауыстыру мақсатымен иемденген еріксізді сату немесе ауыстыру жолымен кемітудің кез-келген актісі, еріксіздерді сату немесе тасымалдауының кез-келген актісімен тең (1 б. 2 т.).
1949 жылғы 2 желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы БҰҰ Бас Ассамблеясымен ІV сессиясында қабылданып, 1951 жылы 25 шілдеде күшіне енді. КСРО Конвенцияға 1954 жылы 11 тамызда қосылды.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы төмендегі халықаралық актілерді біріктіріп, ең алғашқы кодификацияланған акт болып табылады: 1948 жылғы 3 желтоқсандағы БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1904 жылғы 18 мамырдағы Ақ күңдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық шарт; аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген 1910 жылғы 4 мамырдағы Ақ күңдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция; 1947 жылғы 20 қазандағы БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1921 жылғы 30 қыркүйектегі Балалар мен әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция; аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген, 1933 жылғы 11 қазандағы Кәмелетке толған әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция.
1.2. Адамды сату қылмысымен күрес саласындағы халықаралық құқықтың жалпы танылған нормалары мен құқықтық тыйым салулар
Құқықтың жалпы теориясының доктринасында құқықтық нормаларды бірінші орында оның құқықтық реттеудегі функциясы бойынша реттеуші және қорғаушы деп бөлу қабылданған. Бұл бөлу құқықтық нормалардың адамның тәртібін реттеумен тікелей байланысты. Сондықтан бұл зерттеу жұмысында құқықтық нормаларды адамға әсер ету тәсіліне байланысты келесі түрлерге бөлуге болады:
1) тыйым-нормалары немесе тыйым салушы (белгілі әрекет немесе әрекетсіздікті жасауға тыйым мазмұндалған);
2) рұқсат-нормалары немесе құқылық (белгілі әрекетті жасауға мүмкіндік беретін);
3) міндет-нормалары немесе міндеттеуші нормалар (яғни, белгілі әрекетті жасаудың мүмкіндігін жоятын).
Адам саудасы мен құлдық саласындағы халықаралық құқық нормаларының арасында тыйым-нормалары ерекше орынға ие. Оларға мыналар жатады:
1) құлдыққа оның барлық түрлерінде тыйым (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 4 б.; 1950 ж. 4 қарашадағы Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның 4 б. 1 т.; Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 8 б. 1 т.);
2) құлдарды сатуға оның барлық түрлерінде тыйым (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 4 б.; Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 8 б. 1 т.);
3) міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке тыйым (Міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке қатысты Халықаралық еңбек ұйымының №29 Конвенциясының 4 б. 1 т.; 1950 ж. 4 қарашадағы Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның 4 б. 2 т.; Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 8 б. 1 т. а және б т.).
Осы аталған тыйым-нормаларын салыстыра келе, алдыңғы екі норманың айырмалық ерекшелігін көруге болады. Барлық түрлері термині тек құлдық және құлдарды сату тыйым-нормаларында кездеседі. Ал міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке тыйымда мұндай термин қолданылмайды. Сонымен қатар халықаралық-құқықтық актілерде мұндай тыйым қолданылмайтын міндетті немесе мәжбүрлі еңбек түрлерінің тізімі мазмұндалған (мысалы, Міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке қатысты Халықаралық еңбек ұйымының №29 Конвенциясының 2 б.), немесе, керісінше, міндетті түрде тыйымды түрлерінің тізімі (мысалы, Мәжбүрлі еңбекті жою туралы Халықаралық еңбек ұйымының №105 Конвенциясының 1 б.).
Демек, құлдыққа және құлдарды сатуға тыйым абсолютті болып табылады және ешбір ерекшеліксіз барлық түрлеріне қолданылады. Ал міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке тыйым халықаралық-құқықтық актілерде ерекшелік ретінде көрсетілгендерден басқа, оның барлық түрлеріне қолданылады. Құлдық пен құлдарды сатудың кез-келген түріне халықаралық қауымдастықпен тыйым салынады, яғни бұл тыйымды бұзу қылмыстық тәртіппен қудаланады.
Халықаралық актілерде толық немесе шамамен жасалған құлдық пен құлдарды сату түрлерінің тізімі белгіленбегені кездейсоқ емес.
Сол уақытта халықаралық-құқықтық актілерде құлдыққа тыйым құлдыққа немесе еріксіз жағдайға тыйым деп жиі қолданылады (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 4 б.; 1950 ж. 4 қарашадағы Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның 4 б. 1 т.; Адам саудасын Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын адамды сату, әсіресе әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен ескерту туралы №2 Хаттаманың 3 б.).
Еріксіз жағдай терминінің өзі құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттар әрекетінің нәтижесінде пайда болатын тұлғаның жағдайы ретінде анықталады (Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясының 7 б. а т.). Мұндай институттарға, әдетте, қарыздық езу және басыбайлы күй жатады.
Еріксіз жағдай құлдыққа қарағанда құлдың жағдайы немесе күйі емес. Еріксіз жағдай құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар немесе институттар әрекетінің нәтижесінде пайда болған, құл жағдайына ұшыраған еркін адамның жағдайын білдіреді. Еріксіз жағдайды құлдыққа теңеу арқылы халықаралық-құқықтық актілер, біздің ойымызша, құлдыққа тыйым тек оның барлық тікелей байланысты түрлеріне емес, оған ұқсас түрлеріне де таралатынына көңіл аударады.
Егер Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясындағы түсініктердің анықтамасына анализ жасасақ, онда құлдыққа ұқсас еріксіз жағдай немесе күйдің белгілеріне жатқызуға болатын жалпы белгілер қатарын белгілеуге болады:
1) бұл жағдай тек қылмыс нәтижесінде ғана емес, сонымен қатар заң, әдет-ғұрып немесе келісім күшімен пайда болуы мүмкін;
2) құл емес тұлға мынадай жағдайда бола алады: қарыз адам, жерді пайдаланушы, күйеуі қайтыс болған зайыбы, әкесі қайтыс болғаннан кейінгі балалар;
3) осындай жағдайға ұшыраған тұлға басқа тұлғаға нақты жұмыс жасауға немесе оған қызмет көрсетуге міндетті;
4) осындай жағдайға ұшыраған тұлға өзі бұл жағдайды өзгерте алмайды, жұмыстан немесе қызмет көрсетуден бас тарта алмайды.
Құлдыққа тыйымды еріксіз жағдайға да қолдану арқылы халықаралық-құқықтық актілер сол арқылы құлдық түсінігінің кең түсінілуіне мүмкіндік береді.
Демек, адам саудасымен күрес саласымен қатысты адам саудасымен күрес саласы ғана емес, сонымен қатар оны құлдықпен де күрес деп атау нақтырақ болып табылады. Адам саудасы тұлғаның құлдыққа ұқсас жағдайға ұшырауының әр түрлі тәсілдерін қамтиды. Демек, құлдарды сатудың да, адамды сатудың да бір-бірінен бір ғана айырмашылығы: құлдарды сату - құлдық жағдайды жасау тәсілі, ал адамды сату - құлдыққа ұқсас жағдайды.
Егер адамды сату құлдарды сатумен, құлдыққа ұқсас институттар мен әдет-ғұрыптармен қатар адамды құлға айналдыру немесе құлдыққа ұқсас жағдайды жасаудың түрлерінің бірі болса, адамды сатуға құлдарды сатуға секілді тыйым салынады. Оның мынадай түрлері бар: құлдарды сату, алмастыру, тасымалдау; еріксіздерді сату; белгілі бір тұлғаны иелену, жаулап алу немесе оны құлға айналдыру мақсатымен оны билеу; осы мақсатпен алынған тұлғаны алмастыру немесе сату; нәтижесінде адам еріксіз жағдайда болатын құлдыққа ұқсас институттар немесе әдет-ғұрыптарды қолдану; адам саудасы; балалар саудасы; адамды құлға айналдырумен қатысты басқа да әрекеттер немесе адамға құлдыққа ұқсас жағдайды жасау.
Мәжбүрлі немесе міндетті еңбек құлдыққа ұқсас жағдайдың бір түрі болып табылады. Бірақ халықаралық құқықта құлдықтың бұл түріне тыйым ескертіледі, себебі (құлдықтың басқа түрлеріне қарағанда) мәжбүрлі немесе міндетті еңбекке тыйым абсолютті емес.
1.3. Адамды сату қылмысы мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар
Адамды сату және оны құрайтын жүйелермен күрес жөніндегі мәселелерді шешуде мемлекеттер арасында әр түрлі саясаттар жүргізіліп жатыр. Бұл мәселені шешу үшін халықаралық қауымдастық жан-жақты шаралар қолдану керек және бұл шаралар аталған қылмыстардың алдын алу, ол туралы алдын ала ескерту, зерттеу, кінәлі тұлғаларды соттық қудалау, жәбірленуші тұлғаларды қорғау қызметін көздейді. Демек, бұл қылмыстармен күресу мақсатында мемлекеттер бірігіп, халықаралық ұйымдар, мемлекеттердің өз мемлекет ішілік ұйымдары қызу қызмет атқаруда. Мұндай ұйымдар қатарына Біріккен Ұлттар Ұйымы, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымы, Халықаралық еңбек ұйымы, Миграция жөніндегі халықаралық ұйым, Хьюман Райтс Вотч, ИНТЕРПОЛ, ЕУРОПОЛ т.б. қорлар мен үкіметтік емес ұйымдар жатады. Адамды сату мәселесімен сонымен қатар мынадай мемлекетаралық ұйымдар белсенді айналысады: Адам құқықтары жөніндегі Біріккен Ұлттар ұйымының Жоғарғы Комиссар Басқармасы, Құлдықтың қазіргі нысандарына қарсы Біріккен Ұлттар ұйымының Қоры, Адам саудасына қарсы глобалды бағдарламаны жүргізуші Қылмыстылықтың алдын алу және есірткіні қадағалау жөніндегі Біріккен Ұлттар ұйымының Басқармасы, сонымен қатар білім беру және басқа да қызметінде адам саудасына көңіл бөліп жатқан ЮНИСЕФ, Біріккен Ұлттар ұйымының Жоғарғы Комиссар Басқармасы мен Біріккен Ұлттар ұйымының Даму бағдарламасы. Осы аталған ұйымдарға тоқталып кетейік.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) - бұл Еуропа, Орталық Азия және Солтүстік Американың мемлекеттерін біріктіретін ұйым, ол қауіпсіздікті қамтамасыз етумен айналысады және қару-жарақты қадағалау, алдын ала сақтандыру дипломатиясы мәселесімен, қауіпсіздік пен сенімділікті қатайту шараларын жүзеге асырумен, адам құқығын қорғаумен, сайлауды қадағалаумен, сонымен қатар экономикалық және экологиялық қауіпсіздікпен айналысады.
Аталған құжат тек әйелдерді шеттетуге қатысты, ал ЕҚЫҰ ратификациялаған басқа да құжаттар әйелдер, ерлер мен балалардың құқықтарының бұзылуын бір қатарға қойған. Соған қарамастан, конференцияға қатысушылар адам құқығы жөнінде білім беру мәселесіне үлкен көңіл бөлген. Мұнан әрі қарай адам трафигі ЕҚЫҰ ажырамас қызметі
болды және үңілген назар аударуды қажет ететін қауіпсіздікке жаңа қатер деп саналды. Солай 1996 жылы Стокгольм декларациясында адам трафигінің өсіп жатқан көлемі көрсетіліп, өтпелі кезеңнің экономикалық мәселелері мен ұйымдасқан қылмыстың өсуімен байланыстылығы көрсетілген.
Қылмыстық полицияның халықаралық ұйымы (ИНТЕРПОЛ) заңсыз адам саудасымен күрес саласында құқық қорғау органдарының халықаралық әрекеттестікті ұйымдастыруда маңызды рольге ие. Осы ұйымның бастамасымен әйелдер және балалар саудасымен күрес бойынша жұмыс тобы құрылып қызмет етеді. Қазіргі уақытта топтың құрамына 40-тан астам құқық қорғау органдарының өкілдіктері кіреді. Осы топпен осы қылмыс түрімен күрес бойынша нұсқаулар жасалып, ол бірнеше тілге аударылған.
2004 жылы наурыз айында осы топпен Шығыс Еуропа елдерінде осы қылмыс түрін дамытуға топтасқан аналитикалық баяндама жасалған. Талдауды жүргізудің мақсаты халықаралық дәрежеде құқық қорғау органдарымен жедел ақпарат алмасуды және жинауды активизациялау болды, сонымен қатар құрбандарды заңсыз тасымалдау маршруттарын, қылмыстық топтардың операнди модусын идентификациялау болды. Аналитикалық баяндама елдерге әйелдер саудасымен күрестің жаңа тәсілдері туралы ақпарат беруге бағытталған. Осы жоба өз жұмысын қазіргі кезде де атқаруда, осы салада Интерполдың қызметі нәтижесінде пайда болған артықшылықтарды көрсете отырып жаңа елдер мен құқық қорғау органдарын мәселе бойынша ақпарат алмасуға белсенді түрде шақырады.
Интерполдың адам саудасымен күрес бойынша бөлімімен басқа да жобалар, соның ішінде Азиядан, әсіресе Қытайдан заңсыз миграция мәселесімен айналысатын Мост жобасы жүргізілуде. Аталған жоба ұйымға кіретін мемлекеттерді ұйымдасқан қылмыстық топтарды және олардың қызметі әдістерін идентификациялауға жәрдемдесетін аналитикалық ақпаратпен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар топ заңсыз миграция мен адам саудасы саласында жаңа тергеулерге бастамашылық етеді және олардың халықаралық аспектілерін үйлестіреді.
Бұдан басқа Интерполда әлемдегі көптеген құқық қорғау органдарын қызықтыратын балаларды жеңсік құмарлық пайдалану бедел бейнесінің дерек базасы құрылған. Осы ақпараттың нәтижесінде 2003 жылы жеңсік құмарлық зорлаудың 238 құрбаны идентификацияланған, ол алдыңғы жылға қарағанда 102 құрбанға көп.
Интерполдың И-24.7 глобалды коммуникациялық жүйесінің пайда болуымен шыққан жаңа мүмкіндіктер құқық қорғау органдарының арасында жедел ақпарат алмасуға ықпал етеді. Топ ақпарат алмасудың жақсару жолын идентификациялады. Бұған қарамастан, Интерпол осы қылмыспен күрес саласында құқық қорғау органдарының қызметін жеңілдететін 10.5 миллионнан астам ұрланған төлқұжаттардың дерек базасына ие. И-24.7 жүйесі көптеген елдердің миграциялық қызмет көрсету, мемлекеттің шекаралық пункттеріне ашық және on-line режимінде халықаралық дәрежеде жедел түрде ақпаратын тексеруге мүмкіндік береді.
Адам саудасына қарсы іс-әрекеттердің басым бағыттардың бірі - ол осы қылмыстың құрбаны болған тұлғаларға көмек көрсету. Ең алдымен құрбандарға ерікті еліне қайтуға көмек көрсету. ХМҰ құрбандарға келуші мемлекетте және өз туған мемлекетінде медициналық, психологиялық, құқықтық көмек көрсетеді. Сонымен қатар адам саудасының құрбандарына өз еліне қайтқанда өмір жағдайына бейімделуге реинтеграциялық көмек көрсетеді, басқа да өзін-өзі бейімдеудің бағдарламаларын ұсына отырып, нақты жерде еңбек нарығында талап етілетін мамандықты алуға көмек көрсетеді.
Қазіргі таңда адам саудасына қарсы ХМҰ жобаларының шегінде Орталық Азияда Қазақстанда - 11, Өзбекстанда - 7, Тәжікстанда - 7, Қырғызстанда - 2 ыстық желілер қызмет етеді. Болашақта осындай желілердің санын көбейту көзделіп отыр.
1.4. Адамды сату қылмыстарының пайда болу
және таралу себептері мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері
Қазіргі таңда адам саудасы мен құлдық глобалды масштабты иеленуде және трансұлттық қылмыстың құрамдық бөлігі болды.
Адам саудасының себептері өте көп. Бұл себептер қиын және көбіне бір-бірінен туындап отырады. Егер адам саудасын халықаралық нарық деп қарастырсақ, жәбірленушілер оның ұсынысын құрады, ал мейірімсіз жұмысқа қабылдаушылар немесе жеңсік құмарлық пайдаланушылар сұранысты құрады. Аталған қылмыстарға қатысушы субъектілерін А қосымшасынан көруге болады.
Ұсынысты жәбірленушілерге көптеген факторлар жасайды, оларға кедейшілік, басқа жерде өмір дәрежесін жоғары қылып көрсететін тартымдылық, әлсіз әлеуметтік және экономикалық құрылымдар, жұмысқа жағдайдың жетіспеуі, ұйымдастырылған қылмыс, балалар мен әйелдерге қатысты мейірімсіздік, әйелдерді шеттету, үкіметтік жемқорлық, саяси тұрақсыздық, әскери қақтығыстар мен құлдық әдет-ғұрпы секілді мәдени әдет-ғұрыптарды жатқызуға болады. Кейбір қоғамдарда тәрбиелеу әдет-ғұрпы үшінші немесе төртінші баланы жамағайын туыстың (ағасы) еруімен қалалық орталыққа білім беруге немесе кәсіпке үйретумен айырбас ретінде жұмысқа жіберу рұқсат етіледі. Осы тәжірибені пайдаланып, адам сатушылар, көбінесе, өздерін жұмысқа алушылар агенті деп таныстырады, сол арқылы ата-аналарын баламен қоштастырып, содан соң баланы жезөкшелік, үй құлы немесе коммерциялық кәсіпорында жұмыс үшін сату объектісіне айналдырады. Нәтижесінде, жанұясы егер алатын болса, бірсыпыра ақша аударымдарын алады, бала жанұясынан алыста білімсіз және оқусыз қалады, ал экономикалық жағдайға деген үміт орындалмай қалады. Сұранысқа келетін болсақ, адам саудасына мүмкіндік туғызатын факторларға жеңсік құмарлық және пайдаланатын жұмыс күшіне деген өсуші қажеттілік жатады. Жеңсік құмарлық туризм және тұтынушыларға оңай түсерлік таңдау мүмкіндігін кеңейтетін және транзакцияларды тез жасауға мүмкіндік беретін және көзге түспейтін Интернет секілді технологиялар әсері бала жезөкшелігін дүниежүзілік индустрияға айналдырды. Сонымен қатар адам саудасын арзан, қорғаныссыз және заңсыз жұмыс күшіне деген глобалды сұраныс себепші болады. Мәселен, Шығыс Азияның гүлденуші елдерінде кейде пайдалану немесе мәжбүрлі еңбек жәбірленушілері болатын үй малайлары үлкен сұранысқа ие.
Адам саудасының таралу себептері - бұл ішкі және сыртқы факторлар. Негізінен ол осалдыққа әсер ететін факторлар.
Кедей аймақта туылу немесе өмір сүру. Адамды сату феномені мен кедейшіліктің байланысы тікелей пропорционалды. Бұл пікір осы феноменнің алдында осындай апаттық экономикалық жағдай аймағындағы жас әйелдер осал жағдайда екендігімен түсіндіріледі. Кедейшіліктің негативті әсері мына факторлармен көрсетіледі: оқуды жалғастыру мүмкіндігінің төмендеуі; жұмыс орындары санының азаюы; жанұясының материалды тәуелсіз болуына мүмкіндігінің болмауы.
Табысты миграцияның моделі, яғни белгілі бір тұлғаның өзін шетелде орнықтыруы туралы оқиғаны білуі әлеуетті құрбандардың шетелге кетуіне шешімін жасауға ықпал етеді; соған сәйкес олар саудагерлер тарапынан айлаға оңай түседі. Бұл ауылды жерлердің жастарына да, қала тұрғындарына да қатысты. Осал жастарға шетелде жұмыс жасаудың табысты моделі елден кетудің бейімділігінің жоғарылауы мынадай жағдайларға байланысты: аталған модель шетелде сәтсіздіктер болмайтындығын көрсетеді; шетелде өмір сүрудің сағымы одан әрі жақсы көрінеді; жалдаушы мен оның әңгімелеріне деген сенім артады. Адамды сатудың таралуына себеп болатын келесі жағдайларды бөліп көрсетуге болады:
- өмір сүрудің төмен дәрежелігі және жұмыссыздық;
- заңнаманың жетілмегендігі;
- жұмысқа тұрғызу агенттіктері, неке конторалары мен саяхат фирмаларының жұмысына қажетті бақылаудың болмауы;
- жоғары жалақыға уәде беретін және жұмыс тәжірибесін талап етпейтін жалдаушылардың белсенді жұмысы;
- тұрғындардың көп бөлігі шетелге миграциясын өзінің әлеуметтік және экономикалық мәселелерін шешудің жолы деп ойлауы;
- өз елінде өзін тұрақтандыруға мүмкіндіктің болмауы;
- адамгершілік қасиеттерінің өзгеруі көп адамдарды бөтен аумақта ақша табудың қауіпті жолдарын іздеуіне итермелейді;
- адам саудасы - бұл өте пайдалы қылмыстық бизнес, онда күн сайын адамдар саны көбейеді және одан бас тарту өте қиын.
Бұл құбылыс таралуының себептері туралы сөз қозғағанда, бұл мәселенің моральді жағын ескермеуге болмайды, бірақ кінәнің барлығын әйелдерге салуға болмайды. Әйелдерді сату жезөкшелікпен және мемлекет ішіндегі коммерциялық жеңсік құмарлықты қолданумен өте тығыз байланысты, бірақ бұл бір мәселе емес. Көптеген халықаралық құжаттарда жезөкшелік пен мәжбүрлі жезөкшелік, жезөкшелікпен ерікті айналысу мен үшінші тұлғалардың жезөкшелікті пайдалануының айырмашылықтары бар. Бірақ мұндай көзқарас Тәуелсіз мемлекеттер достастығында кездеспейді.
Қазақстандағы адам саудасы тұрақты кеңеюге тенденциясы бар. Адам саудасының негізгі құрбандары тұрғындардың әлеуметтік қамсызданбаған қабаты болады.
Әйелдерді жеңсік құмарлыққа пайдалану таралуының себептерін зерттеу қажет деген тұжырыммен келісуге тура келеді, ең алдымен тәжірибелік мақсатта - ұлттық және ұлтаралық дәрежеде әйелдер саудасын ескертудің тиімді механизмдерін құру қажет.
Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінде бұл феноменнің таралу көлемін зерттей келіп, тек ресми емес қайнар көздерге, жоғарыда аталған салада қызмет жасайтын шетел үкіметтік емес деректер мен сараптамалық бағалауға сүйенуге болады. Мәселен, Израильде жезөкшелікпен айналысатын әйелдердің жартысынан көбі - Тәуелсіз мемлекеттер достастығының азаматшалары; Түркиядан апта сайын 10-ға жуық украиндық әйелдерді депортациялайды, Голландияда бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінен 3 мыңға жуық жезөкше әйелдер жұмыс істейді; югославиялық сарапшылардың бағалаулары бойынша, тек Сербияда барларда 1 мыңға жуық украиналық әйелдер күштеу арқылы жұмыс істейді; Ресейдің ірі қалаларында - Мәскеу және Санкт-Петербургте олардың саны айтарлықтай көп.
Сонымен қатар өкінішке орай, құлдық саудасы деректерінің көбісі сотқа дейін жетпейді. Себебі, біріншіден, құрбандар, әсіресе шетелден өз еліне оралған әйелдер сотқа арыз жазғысы келмейді, өйткені өз жәбірлеушілерінің кегінен қорқады. Барлығына да белгілі, бұл бизнес түрімен айналысушылардың қызметіне қолдау жасайтын беделді адамдар бар. Екіншіден, адам саудасының құрбандары осы қылмыстың ұйымдастырушылары әділетті жазаланатынына сенбейді. Үшіншіден, осы тозақтан өткен адамдар бұл қиындықтан қайтадан өткісі келмейді, сондықтан олардың басынан өткен жағдай туралы әңгімеден қашады. Бұл өте күшті психологиялық жарақат және одан аттап өту өте қиынға соғады.
Аталған қылмыстармен күрес жүргізуде дүниежүзілік қауымдастық бірігіп, ынтымақтасу арқылы күрес жүргізуде. Бұның дәлелі ретінде біз қазіргі таңда көптеген келісім шарттар, конвенцияларды, ұйымдарды көре аламыз. Сонымен қатар әрбір мемлекет жеке-жеке өз азаматтарын қорғау мақсатында іс-шаралар жүргізеді. Ондай іс-шараларға мыналарды жатқызуға болады:
- Алдын алу және түсіндіру жұмыстарын жүргізу (адам саудасы қаупі туралы қоғамды ақпараттандыру; адам саудасымен қатысты істерді тергеу және жою, табу механизмдері және осы қылмыстың құрбандарын сәйкес қорғауды қамтамсыз ету бойынша құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне оқыту семинарларын өткізу);
- адам саудасының ұйымдастырушыларына қарсы бағытталған заңнаманы жетілдіру;
- адамдардың әлеуметтік және экономикалық мәртебесін қатайту үшін жағдайлар жасау;
- жұмысқа орналасу мәселесін шешуде білім беру және ақпараттық көмекті нығайту;
- қауіп тобына кіретін адамдарға тұрақты альтернативалар құру және жанжақты ақпараттандыру жолымен адамдарды заңсыз шығару және кіргізудің алдын алу, атап айтқанда олардың кәсіптік білім алуына, жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу процесінде қажетті дағдыларды иеленуге мүмкіндік беру;
- келуші мемлекетте құлдық саудасымен күрестің шараларын қатайту және транзит мемлекеттерінде халықты ақпараттандыруды күшейту;
- құлдық саудасымен күрес жүргізуші үкіметтік емес ұйымдардың әлеуетін қатайтуға жағдай жасау;
- заңсыз еңбек миграциясын ескерту мақсатында халықты еңбек, салық, кеден, миграциялық заңнаманы және адам саудасының әлеуетті құрбандары барайын деп жатқан елдің төлқұжаттық-визалық режимін бұзудың жауапкершілігі туралы халықты ақпараттандыру. Мұндай білім адамдарды ойластырмаған қадамнан бас тартуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар елдерде адам саудасы деректерін жинау және оның өсу немесе азаюын бақылау мақсатында конференциялар, дөңгелек үстелдер мен тренинг, семинарлар өткізілуде. Ішкі істер министрлігі, Еңбек министрліктерінде, т.б. мемлекеттік органдарда бұл қылмыстармен күрес жүргізуші басқармалар мен департаменттер құрылуда.
2. Адамды сату қылмысының халықаралық қылмыстық жіктелуі және қылмыстық жауапкершілік
2.1. Адамды сату қылмысының
қылмыстық жіктелуі
Халықаралық құқықта адам саудасы мен құлдық қылмыстары туралы мәселе қозғалғанда, конвенциялармен танысқан уақытта біз аталған қылмыстардың әр түрлі нысандары мен түрлерін көре аламыз. Адамды сату мен құлдық қылмыстарының қылмыстық классификациясы сол қылмыстардың түрлер мен нысандарға бөлінуін айтамыз.
Адамдарды саудалау мақсатында алдап-арбап, азғыртып-көндіру, күш қолдану, қорқыту, не басқа да түрдегі мәжбүрлеу арқылы оларды жезөкшелікке пайдалану, мәжбүрлі еңбек немесе қызмет көрсету, құлдықта ұстау, заңсыз әрекеттер жасауға мәжбүрлеу немесе ішкі органдарын алу үшін адамдарды, балаларды ұрлау - адам баласына қарсы жасалған ауыр қылмыстар болып табылады.
Адам саудасы мен құлдық қылмыстарын түрлерге қарай бөлетін болсақ:
1) оның объектілеріне қарай - әйелдерді сату, балаларды сату және ерлерді сату деп бөле аламыз. Көбінесе, құлдарды сату қылмысының құрбандары төмен әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бар, төмен жалақылы жұмысы бар немесе мүлде жұмысы жоқ қыздар мен әйелдер болады. Сонымен қатар жеңсік құмарлық саудаға соңғы жылдары жоғары білімі бар көптеген әйелдер де тартылды. Қылмыстық бизнес арасында соңғы жылдары құлдыққа сатылатын күшті ерлер де пайда болуда, оларды құрылыс алаңдарында, фермерлік шаруашылықтағы қауіпті, ауыр және лас жұмысқа тартады. Балаларды да құлдарды сатушылар осы лас бизнеске күштеп тартуда: бақытты балалық шақ түсінігіне жатпайтын қайыршылық, порнография, ауыр жұмыс.
2) адам саудасының нысандарына қарай: а) еріксіз еңбекке тарту; ә) жеңсік құмарлық сауда (азаматтық жезөкшелікті ұйымдастыру, әскери жезөкшелікті ұйымдастыру, жеңсік құмарлық туризмді ұйымдастыру); б) үйдегі құлдық; в) күштеп некеге отырғызу, сонымен қатар пошта арқылы қалыңдық жүйесі арқылы; г) бала тууды қосқанда күштеу арқылы репродуктивтік функциялар; д) күштеу арқылы донорлық (органдар мен ұлпаларды трансплантациялауға адамды сату); е) күштеу арқылы бала асырап алу.
3) халықаралық-құқықтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Ғылыми жоба
Тақырыбы:
Адам саудасы және онымен күресудің өзекті мәселелері
Дайындаған: Отарбаева Ә.Б.
Ғылыми жетекші: Байсалов Ә.Ж.
Алматы 2012 ж.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім.І. Адамды сату қылмысымен күрестің халықаралық реттелуі
0.1. Адамды сату қылмысына сипаттама және оларды реттейтін халықаралық конвенциялар
1.2. Адамды сату қылмысымен күрес саласындағы халықаралық құқықтың нормалары мен құқықтық тыйым салулар
1.3. Адамды сату қылмысы мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар
1.4. Адамды сату қылмысының пайда болу және таралу себептері мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері
ІІ. Адамды сату қылмысының халықаралық қылмыстық жіктелуі және қылмыстық жауапкершілік
2.1. Адамды сату қылмысының қылмыстық жіктелуі
2.2. Адамды сату қылмысын жасаған айыптыларға қатысты қолданылатын санкциялар
ІІІ. Адамды сату қылмысымен ұлттық дәрежеде күрестің механизмдерін реттеу
3.1. Адамды сату қылмысымен күресте Қазақстан Республикасының ролі
3.2. Адамды сату қылмысымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық және ұлттық құқықтың өзара қатынасы, әрекеттестігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабында мемлекеттің жоғары құндылықтары адам, адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жарияланған. Халықаралық қауымдастықпен игерілген, тиісті халықаралық-құқықтық актілермен бекітілген және танылған құқықтар мен бостандықтар адамның әлеуметтік және заңды түрде қамтамасыздандырған тәртіп шарасы болып табылады. Олар бөлінбес, ажырамас қасиетке ие және адамның жүріп-тұру тәсілін еркін таңдау қабілетінде көрінісін табады, оған қатысты ешкім ешқандай тыйымдар мен шектеулер қоя алмайды.Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу мәселесінің өзекті болуының куәгері болып отырмыз. Адам құқықтары бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының ең қауіптілерінің бірі - адам саудасы және құлдық.
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы көрініс және үрей тудыра - тын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде, әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау, азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Әр жыл сайын дүние жүзі бойынша 4 миллионға жуық адам құлдыққа сатылады. Алдап-арбау жолымен өз Отандарынан сырт мемлекеттерге әкетіліп, тегін жұмыс күші ретінде немесе жезөкшелікпен айналысуға итермелеу жағдайларын қазіргі заманның құлдығы дегеннен басқаша атау мүмкін емес. Ішкі мазмұны, орындалу механизмдері жұртшылыққа тіптен түсініксіз - сәби саудасы, шетелдерге жұмысқа жалдану, т.б. адам саудасының кеңінен жайылған түрлері. Өкінішке орай, уақыт сілкінісінен түсініксіз күй кешкен кез-келген мемлекет ХХІ ғасырдың құлдығына қарсы тұра алмады. Мұның көрінісін мынадан-ақ байқауға болады: біріншіден, адам саудалаушылар өздерінің қылмыстық қызметтерін сырт көзге байқалмайтындай етіп, ұйымдастыра алды. Екіншіден, экономикасы тұрақсыз, әлеуметтік жағдайы төмен елдің халқы құл иеленушілердің құрбандығына бірінші болып шалынады. Үшіншіден, соғыс өрті тұтанған немесе тұтануға жақын жанжалды аймақ - қанбазардың қызған орталығы деуге болады. Қалыпсыз аймақта адамды ешбір кедергісіз ұрлауға да, осында әкеліп сатуға да болады. Тіпті, тірі тауарды өлтіріп тастау да қиын емес. Жұмсартып айтқанда, адам құны арзандаған қоғамда, екі аяқты пенде қорғаныссыз қалып отыр. Бүгінгі күннің ең қатал, ең сұмдық, бірақ даусыз ақиқаты ешкімнің ешкіммен шаруасы жоқ формуласы - адам саудалаушылардың қолындағы таптырмас құралға айналды.
Тақырып өзектілігі. 1990 жылдардың бас кезінде пайда болып, бүгінгі уақытта ең шырқау шегіне жеткен адам саудасы әлемде есірткі мен қару-жарақ саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. Әрине, табыстылығы мен таралу шеңбері бойынша мафияның жылдық бюджеті - 7 миллиард АҚШ долларының шамасында. Шындығы да сол, тірі тауарға салық төлеудің, инвестиция салудың, тасымалдаудың қажеті жоқ. Жеткізу нүктесіне өз аяғымен барады, қамшының астында жүріп, еңбегін ақтайды. Кеудесінде жаны шыққанша немесе бұғаудан қашып құтылғанша (алайда, мұндай жағдайлар өте сирек) қожайынға өте тірі табыс әкеледі. Өліп қалған жағдайда, құны жоқ. Екінші алданған құл кезекте тұрады.
Шетелдерде үй күтушісі, даяшы, бала бағушы жұмыстары ұсынылады. Қыз-келіншектерге көбіне 500-700 доллар көлемінде жалақы уәде етіледі. Расында, мұның сыртында күштеп жезөкшелікпен айналысу тұр. Ер адамдарды кәсіби біліктілікті аса көп қажет етпейтін жұмыстармен қызықтырады.
Адам саудасымен күрес мәселелері бойынша Америка Құрама Штаттары Мемлекеттік хатшысының кеңесшісі Джон Миллер адам саудасы - бұл құлдықтың қазіргі нысаны және бүкіләлемдік мәселе деп басып айтты. Біріккен Ұлттар ұйымының адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары Луиза Арбурдың пікірі бойынша: Құлдық халықаралық қауымдастық күрес жүргізетін адам құқықтары бұзылуының алғашқысы болса да, оның өткен шаққа кеткенін айту әлі ерте. Оны түбімен жою үшін аса үлкен күш салу қажет. Бұған қоса құлдық алуан түрлі нысанда болады. Оның нысандары уақыт өте келе өзгеріп, әлеуметтік-экономикалық және діни мағынасын көрсетеді. Адам саудасы - күшпен қорқыту, алаяқтық, билігін асыра пайдалану немесе жағдайдың осалдығын пайдалану жолымен, немесе басқа тұлғаны бақылайтын тұлғаның келісімін алу мақсатында төлемақы немесе олжа түрінде пара беру жолымен пайдалану мақсатында жалдау, тасымалдау, беру, жасырушылық немесе адамды иемденуді білдіреді.
Адам саудасының жолын кесу әзірге мүмкін емес. Қоғам, билік осы қанды бизнестің қауіптілігін сезініп отырған жоқ. Трафикке (адам саудасына) қарсы бағытталған ақпараттық соғыстың тым бәсеңдеп кеткендігін де атап өткен жөн. Шетелде оңай олжа жатпағандығын аңғал жұртымызға айта беру керек. Ақпараттық компанияның әлсіздігі адам саудалаушы трансұлттық қылмыстық топтар үшін де пайдалы, табысты бизнестерін өркендетуге еш кедергі жоқ.
Жоғарыда көрсетілген жағдайды ескере отырып, осы дипломдық жұмыстың негізгі идеясы адам саудасы мен құлдық қылмыстарының қазіргі кездегі құқықтық реттелуін, онымен халықаралық-құқықтық күрес мәселелерін ашып көрсету болып табылады.
Еңбектің әдістемелік негізі. Жұмысты жасау барысында келесідей ғылыми әдістер пайдаланылды: танымды-диалектикалық, тарихи, статистикалық, формалды-заңдық, салыстырмалы талдау және комплекстік көзқарас әдістері.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Осы зерттеу жұмысының мақсаты - адам саудасы мен құлдық қылмыстарына қарсы күрес мәселелерін теориялық тұрғыдан қарау, әсіресе, қазақстандық және халықаралық дәрежеде осы мәселенің шешілу жолдарын көрсету, адам саудасы және құлдық қылмыстарының пайда болуының себептері мен олармен күрес жолдарын көрсету. Бұл мақсаттан ғылыми жұмыстың нақты міндеттері туындайды:
oo адам саудасы қылмысына сипаттама беру;
oo адам саудасы қылмысының пайда болу себептерін көрсету;
oo адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау;
oo адам саудасы қылмысын түрлер мен нысандарға бөлу;
oo адам саудасы қылмысымен күрес бойынша халықаралық ынтымақтастық.
Зерттеу жұмысының пәні - адам саудасы қылмысының пайда болуы, олармен күрес мәселелері, көрсетілген қылмыстың пайда болу себептері.
Зерттеу жұмысының объектісі - адам саудасы қылмысы.
Ғылыми жобаның құрамы. Ғылыми жұмыс Кіріспеден, Негізгі бөлімнен, негізгі бөлім үш тараудан, Қорытындыдан, Пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І. Адамды сату қылмысымен күрестің халықаралық реттелуі
0.1. Адамды сату қылмысына сипаттама және оларды реттейтін халықаралық конвенциялар
Халықаралық дәрежеде біз қылмыстылықтың жаһандануымен қақтығысамыз, ал қоғамдық салттың саласында әр түрлі халыққа, тұрғындар қабаты мен кластарына тән көзқарастардың, әдеттердің, мінез-құлық және тәртіп нормаларының алуандығымен кездесеміз. ХХІ ғасырдың халықаралық қылмыстылығына 3 ерекшелік тән - сандық өсуі, оның ұйымдастырушылық дәрежесінің өсуі, алдында кездескен немесе мүлде кездеспеген қылмыс түрлерінің пайда болуы.
Халықаралық қылмыс ұйымдарының кірістері көптеген ірі елдердің мемлекеттік бюджетінен асып түседі. Осы ұйымдармен жасалатын ең көп таралған қылмыс түрлеріне есірткінің заңсыз айналымы; қару және оқ-дәрілерді, химиялық және ядролық материалдарды заңсыз жеткізу; ішкі және халықаралық лаңкестік; адам саудасы, соның ішінде әйелдерді және балаларды сату; адам органдарын сату; автомобильдерді ұрлау және жасырын тарату. Ұйымдасқан қылмыс заңды бизнес пен мемлекеттік аппаратқа кіру тенденциясын көрсетеді.
Трансұлттық қылмыстың бір түрі халықаралық сипаттағы қылмыстың бірнеше құрамын біріктіретін адам саудасы болып табылады. Оларға құлдық, құлдарды сату, сондай-ақ әйелдерді сату, балаларды сату және мәжбүрлі еңбек жатады.
Халықаралық қауымдастық құлдық және құлдарды сатуды халықаралық қылмыс деп таныды. Құлдық пен құлдарды сатумен қатар оларға ұқсас тағы да қылмыстар қатары бар. Ол әйелдерді сату (оның ішінде жезөкшелік, балаларды сату және мәжбүрлі еңбек).
"Адамдарды сату" пайдалану мақсатында адамдарды арбау, тасымалдау, тапсыру, жасыру немесе күш қолданамын деп қорқыту немесе оны қолдану немесе мәжбүрлеудің, ұрлаудың, алаяқтықтың, алдаудың, билігін асыра пайдаланудың немесе жағдайының осалдығын пайдаланудың басқа нысандары арқылы не басқа адамды бақылайтын адамның келісімін алу үшін төлемдер немесе пайда түрінде параға сатып алу арқылы адамдарды алуды білдіреді. Пайдалануға, кемінде, басқа адамдардың жезөкшелігін пайдаланудың немесе сексуалдық пайдаланудың басқа нысандары, мәжбүрлі еңбек немесе қызметтер көрсету, құлдық не құлдыққа ұқсас салттар, бағынышты жағдайды немесе дене мүшелерін кесіп алу кіреді.
Құлдық дегеніміз меншік құқығының атрибуттары немесе олардың кейбіреуі қолданылатын адамның жай-күйі мен жағдайы; Еріксіздерді сатуға кез-келген басқыншылық актісі, иемдену немесе адамды құлдыққа сату мақсатында өткізу; еріксіздерді сату немесе айырбастау мақсатында кез-келген иемдену актілері; сату не айырбастау мақсатында алынған еріксізді сату немесе айырбастау жолымен кез-келген өткізу актілері, яғни еріксіздерді саудаға салу және тасымалдаудың басқа да кез-келген актісі жатады деп түсініледі.
Қазіргі құлдарды сатудың тигізетін зардаптарының ішінен мыналарды бөліп айтуға болады:
- Ұлттық аспектіде адам саудасы және соның ішінде әйелдер мен балаларды сату дүние жүзінде соншалықты ауыр құбылыс болғаны, оның қауіпсіздікке де, ұлттық генофондқа да қаупі бар.
- Халықаралық аспектіде адам саудасына әсер ететін басты элементтер - бұл ұлты мен азаматтығына қарамастан ұйымдасқан жүйедегі қылмыскерлердің болуы. Мұндай құқықбұзушылық түрінен ешбір мемлекет сақтандырылмаған.
- Психологиялық-құқықтық аспектіде адамды сату басқа себептер ішінде, бірінші кезекте, жәбірленушілердің құқықтық қорғалмағандығынан және заңи дайындалмағандығынан болады. Дүниежүзілік құқық қорғау органдары мен үкіметтік емес ұйымдардың сараптамасы бойынша, құлдықтан қаша алған тұлғалардың аса ауыр мәселелерінің пайда болуын көрсетеді. Ең алдымен, бұл психологиялық мәселе. Тағы бір негативті зардабы - бұл келуші мемлекеттің лауазымды органдары жәбірленушілерге қарсы қылмыс болғаны туралы деректі куәландыруды сұраса, жәбірленушілер бұған өте аз жағдайда келісімін береді.
Қазіргі таңда халықаралық қауымдастықпен қабылданған адамды сату және құлдық қылмыстарымен күреске бағытталған халықаралық актілер саны біршама. Олардың барлығы да өзара ішкі байланысы бойынша пәндік жалпылау мен жүйелеуді, келіспеушіліктерді жоюды, анықталмаған және қалыс қалған мәселелерді табуды қажет етеді. Сонымен қатар халықаралық актілердің кодификациясы мен ресми жүйеленуі жүргізілмегенін естен шығармау қажет. Сондықтан ең бірінші міндетіміз - адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау. Таңдау үшін критерийлер ретінде екі өзара байланысты критерийлер алынды:
1) халықаралық актілердегі мынадай түсініктердің қолданылуы: адам саудасы, құлдарды сату, балалар саудасы, құлдық еңбек, міндетті және күштеу арқылы еңбек және осылармен мағыналас түсініктер (мәселен, адамды ұрлау, заңсыз миграция және т.б.);
2) онда нормативтік ережелердің, яғни бірнеше рет қолдануға арналған жүріп-тұру ережелерінің (тыйым салулар, рұқсат етулер және заңды жауапкершілік) болуы.
Сонымен бұл дипломдық жұмыста база ретінде адамды сатумен күреске бағытталған халықаралық құқықтық актілер қолданылады.
Келесі маңызды акт - бұл 1890 жылғы Брюссель конференциясының Бас актісі, онда құлдарды сатумен күрес жөнінде нақты тәжірибелік шаралардың қабылдануы көзделген. Ең маңыздысы - келісуші мемлекеттер еріксіздердің күштеу арқылы ұсталуы үшін қылмыстық жазаны орнататын заңды қабылдауы. Келісуші мемлекеттер құлдарды сатудың алдын алуға бағытталған арнайы іс-шаралар ұйымдастыруға міндеттенді (құлдар тасымалы жүргізілу мүмкін жолдарды жабу үшін арнайы әскери посттарды бекіту; порттарда сәйкес тәртіп орнату және т.б.). Сонымен қатар анықталған аумақтық күдік тудыратын белдеу бекітілді, онда Үнді мұхитының батыс бөлігі, Қызыл теңіз және Парсы шығанағы кірді, осы жерлерде, көбінесе, еріксіздерді сату жүргізілді, және келісуші мемлекеттердің әскери кемелері күдік тудыратын кемелерде тінту жүргізуге құқығы болды. Бас акті құлдарды сатумен күрес жөнінде арнайы органдарды құруды көздеді - Құлдарды сату жөніндегі құжаттар мен ақпараттарды жинаумен айналысатын Халықаралық теңіз бюросы (Занзибар қаласы) және осы салада статистикалық ақпарат және заңдармен алмасу бойынша делдал функцияларын атқаратын арнайы бюро (Брюссель қаласы).
Жоғарыда аталған халықаралық құқықтық актілер құлдықты толығымен жоюға емес, құлдарды сатудың алдын алуға бағытталды. Тек ХХ ғасырда құлдарды сатуға ғана емес, құлдыққа тыйым салатын халықаралық құқықтық актілер пайда болды. 1890 жылғы Брюссель бас актісін жойған 1919 жылғы Сен-Жермен келісім-шарты келісуші мемлекеттерді құлдарды сату және құлдықты толығымен жоюға барлық үлесін қосуға міндеттейді. Осы саладағы халықаралық құқықтық актілер әрі қарай даму тарихы халықаралық қауымдастықпен тығыз байланысты, алғашында Ұлттар Лигасы шегінде, содан соң Біріккен Ұлттар ұйымында.
Ұлттар Лигасының Кеңесі 1924 жылы 12 маусымда даярланған баяндама негізінде құлдық жөнінде Уақытша комиссия құрды, біраз уақыттан соң Құлдық туралы конвенция қабылданды, 1926 жылы 25 қыркүйекте қол қойылды (КСРО қатысушысы болды). Бұл конвенция адам саудасымен күреске бағытталған қазіргі халықаралық құқықтың нормалар жүйесінің пайда болуындағы басты қайнар көздерінің бірі ретінде қаралады.
Адам саудасымен күреске бағытталған нормалары бар әрбір халықаралық шарттың құқықтық маңыздылығын бағалау кезінде осы жұмыс шегінде екі жағдай ескеріледі:
1) адам саудасымен күрес саласындағы құқықтық саланың құрылуына әсер ететін категориялық аппарат;
2) мемлекеттердің халықаралық міндеттемелерінің мазмұны мен көлемі, себебі заңды міндеттемелер оларды орындау барысында нақты шарттық және кәдімгі нормаларға, яғни халықаралық стандарттар ретінде қаралатын нормаларға сүйенеді. И.И. Лукашук пен А.В. Наумов халықаралық стандарттарды халықаралық қауымдастықпен танылған қажетті талаптар дәрежесі ретінде танылған, нақты жағдайда адам саудасымен күрес саласындағы, адам құқықтарын жүзеге асыруға ұсынылған
стандарттар ретінде анықтайды.
Конвенцияларға сипаттама берейік.
1926 жылғы 25 қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ конвенциясы (1953 жылғы 7 желтоқсандағы хаттамамен өзгертулер енгізілді) 1927 жылы 9 наурызда күшіне енді. КСРО конвенцияға 1956 жылы 8 тамызда қосылды.
Осы конвенцияда мынадай түсініктердің анықтамасы берілген:
құлдық (1 б. 1 т.), адамның үстінен меншік құқығы немесе олардың кейбір түрі жүзеге асырылатын жағдайы мен күйі деген түсінік білдіреді. Академик В.Н. Кудрявцевтің пікірінше бұл түсінік қылмыстық заңнама үшін онша қолайлы емес, не қажетті нақтылығымен ерекшеленбейді, оның мағынасы айқын: адам біреудің меншігі болуына жол берілмейді. Мемлекеттің ішкі заңы осы терминнің мазмұнын әрі қарай аша алады.
еріксіздерді сату - құлдыққа сату мақсатымен адамды жаулап алу, иемдену және кемсітудің кез-келген актісін білдіреді; оны сату немесе ауыстыру мақсатымен еріксізді иемденудің кез-келген актісі; сату немесе ауыстыру мақсатымен иемденген еріксізді сату немесе ауыстыру жолымен кемітудің кез-келген актісі, еріксіздерді сату немесе тасымалдауының кез-келген актісімен тең (1 б. 2 т.).
1949 жылғы 2 желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы БҰҰ Бас Ассамблеясымен ІV сессиясында қабылданып, 1951 жылы 25 шілдеде күшіне енді. КСРО Конвенцияға 1954 жылы 11 тамызда қосылды.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы төмендегі халықаралық актілерді біріктіріп, ең алғашқы кодификацияланған акт болып табылады: 1948 жылғы 3 желтоқсандағы БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1904 жылғы 18 мамырдағы Ақ күңдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық шарт; аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген 1910 жылғы 4 мамырдағы Ақ күңдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция; 1947 жылғы 20 қазандағы БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1921 жылғы 30 қыркүйектегі Балалар мен әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция; аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген, 1933 жылғы 11 қазандағы Кәмелетке толған әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция.
1.2. Адамды сату қылмысымен күрес саласындағы халықаралық құқықтың жалпы танылған нормалары мен құқықтық тыйым салулар
Құқықтың жалпы теориясының доктринасында құқықтық нормаларды бірінші орында оның құқықтық реттеудегі функциясы бойынша реттеуші және қорғаушы деп бөлу қабылданған. Бұл бөлу құқықтық нормалардың адамның тәртібін реттеумен тікелей байланысты. Сондықтан бұл зерттеу жұмысында құқықтық нормаларды адамға әсер ету тәсіліне байланысты келесі түрлерге бөлуге болады:
1) тыйым-нормалары немесе тыйым салушы (белгілі әрекет немесе әрекетсіздікті жасауға тыйым мазмұндалған);
2) рұқсат-нормалары немесе құқылық (белгілі әрекетті жасауға мүмкіндік беретін);
3) міндет-нормалары немесе міндеттеуші нормалар (яғни, белгілі әрекетті жасаудың мүмкіндігін жоятын).
Адам саудасы мен құлдық саласындағы халықаралық құқық нормаларының арасында тыйым-нормалары ерекше орынға ие. Оларға мыналар жатады:
1) құлдыққа оның барлық түрлерінде тыйым (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 4 б.; 1950 ж. 4 қарашадағы Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның 4 б. 1 т.; Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 8 б. 1 т.);
2) құлдарды сатуға оның барлық түрлерінде тыйым (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 4 б.; Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 8 б. 1 т.);
3) міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке тыйым (Міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке қатысты Халықаралық еңбек ұйымының №29 Конвенциясының 4 б. 1 т.; 1950 ж. 4 қарашадағы Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның 4 б. 2 т.; Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 8 б. 1 т. а және б т.).
Осы аталған тыйым-нормаларын салыстыра келе, алдыңғы екі норманың айырмалық ерекшелігін көруге болады. Барлық түрлері термині тек құлдық және құлдарды сату тыйым-нормаларында кездеседі. Ал міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке тыйымда мұндай термин қолданылмайды. Сонымен қатар халықаралық-құқықтық актілерде мұндай тыйым қолданылмайтын міндетті немесе мәжбүрлі еңбек түрлерінің тізімі мазмұндалған (мысалы, Міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке қатысты Халықаралық еңбек ұйымының №29 Конвенциясының 2 б.), немесе, керісінше, міндетті түрде тыйымды түрлерінің тізімі (мысалы, Мәжбүрлі еңбекті жою туралы Халықаралық еңбек ұйымының №105 Конвенциясының 1 б.).
Демек, құлдыққа және құлдарды сатуға тыйым абсолютті болып табылады және ешбір ерекшеліксіз барлық түрлеріне қолданылады. Ал міндетті немесе мәжбүрлі еңбекке тыйым халықаралық-құқықтық актілерде ерекшелік ретінде көрсетілгендерден басқа, оның барлық түрлеріне қолданылады. Құлдық пен құлдарды сатудың кез-келген түріне халықаралық қауымдастықпен тыйым салынады, яғни бұл тыйымды бұзу қылмыстық тәртіппен қудаланады.
Халықаралық актілерде толық немесе шамамен жасалған құлдық пен құлдарды сату түрлерінің тізімі белгіленбегені кездейсоқ емес.
Сол уақытта халықаралық-құқықтық актілерде құлдыққа тыйым құлдыққа немесе еріксіз жағдайға тыйым деп жиі қолданылады (Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 4 б.; 1950 ж. 4 қарашадағы Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның 4 б. 1 т.; Адам саудасын Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын адамды сату, әсіресе әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен ескерту туралы №2 Хаттаманың 3 б.).
Еріксіз жағдай терминінің өзі құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттар әрекетінің нәтижесінде пайда болатын тұлғаның жағдайы ретінде анықталады (Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясының 7 б. а т.). Мұндай институттарға, әдетте, қарыздық езу және басыбайлы күй жатады.
Еріксіз жағдай құлдыққа қарағанда құлдың жағдайы немесе күйі емес. Еріксіз жағдай құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар немесе институттар әрекетінің нәтижесінде пайда болған, құл жағдайына ұшыраған еркін адамның жағдайын білдіреді. Еріксіз жағдайды құлдыққа теңеу арқылы халықаралық-құқықтық актілер, біздің ойымызша, құлдыққа тыйым тек оның барлық тікелей байланысты түрлеріне емес, оған ұқсас түрлеріне де таралатынына көңіл аударады.
Егер Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясындағы түсініктердің анықтамасына анализ жасасақ, онда құлдыққа ұқсас еріксіз жағдай немесе күйдің белгілеріне жатқызуға болатын жалпы белгілер қатарын белгілеуге болады:
1) бұл жағдай тек қылмыс нәтижесінде ғана емес, сонымен қатар заң, әдет-ғұрып немесе келісім күшімен пайда болуы мүмкін;
2) құл емес тұлға мынадай жағдайда бола алады: қарыз адам, жерді пайдаланушы, күйеуі қайтыс болған зайыбы, әкесі қайтыс болғаннан кейінгі балалар;
3) осындай жағдайға ұшыраған тұлға басқа тұлғаға нақты жұмыс жасауға немесе оған қызмет көрсетуге міндетті;
4) осындай жағдайға ұшыраған тұлға өзі бұл жағдайды өзгерте алмайды, жұмыстан немесе қызмет көрсетуден бас тарта алмайды.
Құлдыққа тыйымды еріксіз жағдайға да қолдану арқылы халықаралық-құқықтық актілер сол арқылы құлдық түсінігінің кең түсінілуіне мүмкіндік береді.
Демек, адам саудасымен күрес саласымен қатысты адам саудасымен күрес саласы ғана емес, сонымен қатар оны құлдықпен де күрес деп атау нақтырақ болып табылады. Адам саудасы тұлғаның құлдыққа ұқсас жағдайға ұшырауының әр түрлі тәсілдерін қамтиды. Демек, құлдарды сатудың да, адамды сатудың да бір-бірінен бір ғана айырмашылығы: құлдарды сату - құлдық жағдайды жасау тәсілі, ал адамды сату - құлдыққа ұқсас жағдайды.
Егер адамды сату құлдарды сатумен, құлдыққа ұқсас институттар мен әдет-ғұрыптармен қатар адамды құлға айналдыру немесе құлдыққа ұқсас жағдайды жасаудың түрлерінің бірі болса, адамды сатуға құлдарды сатуға секілді тыйым салынады. Оның мынадай түрлері бар: құлдарды сату, алмастыру, тасымалдау; еріксіздерді сату; белгілі бір тұлғаны иелену, жаулап алу немесе оны құлға айналдыру мақсатымен оны билеу; осы мақсатпен алынған тұлғаны алмастыру немесе сату; нәтижесінде адам еріксіз жағдайда болатын құлдыққа ұқсас институттар немесе әдет-ғұрыптарды қолдану; адам саудасы; балалар саудасы; адамды құлға айналдырумен қатысты басқа да әрекеттер немесе адамға құлдыққа ұқсас жағдайды жасау.
Мәжбүрлі немесе міндетті еңбек құлдыққа ұқсас жағдайдың бір түрі болып табылады. Бірақ халықаралық құқықта құлдықтың бұл түріне тыйым ескертіледі, себебі (құлдықтың басқа түрлеріне қарағанда) мәжбүрлі немесе міндетті еңбекке тыйым абсолютті емес.
1.3. Адамды сату қылмысы мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар
Адамды сату және оны құрайтын жүйелермен күрес жөніндегі мәселелерді шешуде мемлекеттер арасында әр түрлі саясаттар жүргізіліп жатыр. Бұл мәселені шешу үшін халықаралық қауымдастық жан-жақты шаралар қолдану керек және бұл шаралар аталған қылмыстардың алдын алу, ол туралы алдын ала ескерту, зерттеу, кінәлі тұлғаларды соттық қудалау, жәбірленуші тұлғаларды қорғау қызметін көздейді. Демек, бұл қылмыстармен күресу мақсатында мемлекеттер бірігіп, халықаралық ұйымдар, мемлекеттердің өз мемлекет ішілік ұйымдары қызу қызмет атқаруда. Мұндай ұйымдар қатарына Біріккен Ұлттар Ұйымы, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымы, Халықаралық еңбек ұйымы, Миграция жөніндегі халықаралық ұйым, Хьюман Райтс Вотч, ИНТЕРПОЛ, ЕУРОПОЛ т.б. қорлар мен үкіметтік емес ұйымдар жатады. Адамды сату мәселесімен сонымен қатар мынадай мемлекетаралық ұйымдар белсенді айналысады: Адам құқықтары жөніндегі Біріккен Ұлттар ұйымының Жоғарғы Комиссар Басқармасы, Құлдықтың қазіргі нысандарына қарсы Біріккен Ұлттар ұйымының Қоры, Адам саудасына қарсы глобалды бағдарламаны жүргізуші Қылмыстылықтың алдын алу және есірткіні қадағалау жөніндегі Біріккен Ұлттар ұйымының Басқармасы, сонымен қатар білім беру және басқа да қызметінде адам саудасына көңіл бөліп жатқан ЮНИСЕФ, Біріккен Ұлттар ұйымының Жоғарғы Комиссар Басқармасы мен Біріккен Ұлттар ұйымының Даму бағдарламасы. Осы аталған ұйымдарға тоқталып кетейік.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) - бұл Еуропа, Орталық Азия және Солтүстік Американың мемлекеттерін біріктіретін ұйым, ол қауіпсіздікті қамтамасыз етумен айналысады және қару-жарақты қадағалау, алдын ала сақтандыру дипломатиясы мәселесімен, қауіпсіздік пен сенімділікті қатайту шараларын жүзеге асырумен, адам құқығын қорғаумен, сайлауды қадағалаумен, сонымен қатар экономикалық және экологиялық қауіпсіздікпен айналысады.
Аталған құжат тек әйелдерді шеттетуге қатысты, ал ЕҚЫҰ ратификациялаған басқа да құжаттар әйелдер, ерлер мен балалардың құқықтарының бұзылуын бір қатарға қойған. Соған қарамастан, конференцияға қатысушылар адам құқығы жөнінде білім беру мәселесіне үлкен көңіл бөлген. Мұнан әрі қарай адам трафигі ЕҚЫҰ ажырамас қызметі
болды және үңілген назар аударуды қажет ететін қауіпсіздікке жаңа қатер деп саналды. Солай 1996 жылы Стокгольм декларациясында адам трафигінің өсіп жатқан көлемі көрсетіліп, өтпелі кезеңнің экономикалық мәселелері мен ұйымдасқан қылмыстың өсуімен байланыстылығы көрсетілген.
Қылмыстық полицияның халықаралық ұйымы (ИНТЕРПОЛ) заңсыз адам саудасымен күрес саласында құқық қорғау органдарының халықаралық әрекеттестікті ұйымдастыруда маңызды рольге ие. Осы ұйымның бастамасымен әйелдер және балалар саудасымен күрес бойынша жұмыс тобы құрылып қызмет етеді. Қазіргі уақытта топтың құрамына 40-тан астам құқық қорғау органдарының өкілдіктері кіреді. Осы топпен осы қылмыс түрімен күрес бойынша нұсқаулар жасалып, ол бірнеше тілге аударылған.
2004 жылы наурыз айында осы топпен Шығыс Еуропа елдерінде осы қылмыс түрін дамытуға топтасқан аналитикалық баяндама жасалған. Талдауды жүргізудің мақсаты халықаралық дәрежеде құқық қорғау органдарымен жедел ақпарат алмасуды және жинауды активизациялау болды, сонымен қатар құрбандарды заңсыз тасымалдау маршруттарын, қылмыстық топтардың операнди модусын идентификациялау болды. Аналитикалық баяндама елдерге әйелдер саудасымен күрестің жаңа тәсілдері туралы ақпарат беруге бағытталған. Осы жоба өз жұмысын қазіргі кезде де атқаруда, осы салада Интерполдың қызметі нәтижесінде пайда болған артықшылықтарды көрсете отырып жаңа елдер мен құқық қорғау органдарын мәселе бойынша ақпарат алмасуға белсенді түрде шақырады.
Интерполдың адам саудасымен күрес бойынша бөлімімен басқа да жобалар, соның ішінде Азиядан, әсіресе Қытайдан заңсыз миграция мәселесімен айналысатын Мост жобасы жүргізілуде. Аталған жоба ұйымға кіретін мемлекеттерді ұйымдасқан қылмыстық топтарды және олардың қызметі әдістерін идентификациялауға жәрдемдесетін аналитикалық ақпаратпен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар топ заңсыз миграция мен адам саудасы саласында жаңа тергеулерге бастамашылық етеді және олардың халықаралық аспектілерін үйлестіреді.
Бұдан басқа Интерполда әлемдегі көптеген құқық қорғау органдарын қызықтыратын балаларды жеңсік құмарлық пайдалану бедел бейнесінің дерек базасы құрылған. Осы ақпараттың нәтижесінде 2003 жылы жеңсік құмарлық зорлаудың 238 құрбаны идентификацияланған, ол алдыңғы жылға қарағанда 102 құрбанға көп.
Интерполдың И-24.7 глобалды коммуникациялық жүйесінің пайда болуымен шыққан жаңа мүмкіндіктер құқық қорғау органдарының арасында жедел ақпарат алмасуға ықпал етеді. Топ ақпарат алмасудың жақсару жолын идентификациялады. Бұған қарамастан, Интерпол осы қылмыспен күрес саласында құқық қорғау органдарының қызметін жеңілдететін 10.5 миллионнан астам ұрланған төлқұжаттардың дерек базасына ие. И-24.7 жүйесі көптеген елдердің миграциялық қызмет көрсету, мемлекеттің шекаралық пункттеріне ашық және on-line режимінде халықаралық дәрежеде жедел түрде ақпаратын тексеруге мүмкіндік береді.
Адам саудасына қарсы іс-әрекеттердің басым бағыттардың бірі - ол осы қылмыстың құрбаны болған тұлғаларға көмек көрсету. Ең алдымен құрбандарға ерікті еліне қайтуға көмек көрсету. ХМҰ құрбандарға келуші мемлекетте және өз туған мемлекетінде медициналық, психологиялық, құқықтық көмек көрсетеді. Сонымен қатар адам саудасының құрбандарына өз еліне қайтқанда өмір жағдайына бейімделуге реинтеграциялық көмек көрсетеді, басқа да өзін-өзі бейімдеудің бағдарламаларын ұсына отырып, нақты жерде еңбек нарығында талап етілетін мамандықты алуға көмек көрсетеді.
Қазіргі таңда адам саудасына қарсы ХМҰ жобаларының шегінде Орталық Азияда Қазақстанда - 11, Өзбекстанда - 7, Тәжікстанда - 7, Қырғызстанда - 2 ыстық желілер қызмет етеді. Болашақта осындай желілердің санын көбейту көзделіп отыр.
1.4. Адамды сату қылмыстарының пайда болу
және таралу себептері мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері
Қазіргі таңда адам саудасы мен құлдық глобалды масштабты иеленуде және трансұлттық қылмыстың құрамдық бөлігі болды.
Адам саудасының себептері өте көп. Бұл себептер қиын және көбіне бір-бірінен туындап отырады. Егер адам саудасын халықаралық нарық деп қарастырсақ, жәбірленушілер оның ұсынысын құрады, ал мейірімсіз жұмысқа қабылдаушылар немесе жеңсік құмарлық пайдаланушылар сұранысты құрады. Аталған қылмыстарға қатысушы субъектілерін А қосымшасынан көруге болады.
Ұсынысты жәбірленушілерге көптеген факторлар жасайды, оларға кедейшілік, басқа жерде өмір дәрежесін жоғары қылып көрсететін тартымдылық, әлсіз әлеуметтік және экономикалық құрылымдар, жұмысқа жағдайдың жетіспеуі, ұйымдастырылған қылмыс, балалар мен әйелдерге қатысты мейірімсіздік, әйелдерді шеттету, үкіметтік жемқорлық, саяси тұрақсыздық, әскери қақтығыстар мен құлдық әдет-ғұрпы секілді мәдени әдет-ғұрыптарды жатқызуға болады. Кейбір қоғамдарда тәрбиелеу әдет-ғұрпы үшінші немесе төртінші баланы жамағайын туыстың (ағасы) еруімен қалалық орталыққа білім беруге немесе кәсіпке үйретумен айырбас ретінде жұмысқа жіберу рұқсат етіледі. Осы тәжірибені пайдаланып, адам сатушылар, көбінесе, өздерін жұмысқа алушылар агенті деп таныстырады, сол арқылы ата-аналарын баламен қоштастырып, содан соң баланы жезөкшелік, үй құлы немесе коммерциялық кәсіпорында жұмыс үшін сату объектісіне айналдырады. Нәтижесінде, жанұясы егер алатын болса, бірсыпыра ақша аударымдарын алады, бала жанұясынан алыста білімсіз және оқусыз қалады, ал экономикалық жағдайға деген үміт орындалмай қалады. Сұранысқа келетін болсақ, адам саудасына мүмкіндік туғызатын факторларға жеңсік құмарлық және пайдаланатын жұмыс күшіне деген өсуші қажеттілік жатады. Жеңсік құмарлық туризм және тұтынушыларға оңай түсерлік таңдау мүмкіндігін кеңейтетін және транзакцияларды тез жасауға мүмкіндік беретін және көзге түспейтін Интернет секілді технологиялар әсері бала жезөкшелігін дүниежүзілік индустрияға айналдырды. Сонымен қатар адам саудасын арзан, қорғаныссыз және заңсыз жұмыс күшіне деген глобалды сұраныс себепші болады. Мәселен, Шығыс Азияның гүлденуші елдерінде кейде пайдалану немесе мәжбүрлі еңбек жәбірленушілері болатын үй малайлары үлкен сұранысқа ие.
Адам саудасының таралу себептері - бұл ішкі және сыртқы факторлар. Негізінен ол осалдыққа әсер ететін факторлар.
Кедей аймақта туылу немесе өмір сүру. Адамды сату феномені мен кедейшіліктің байланысы тікелей пропорционалды. Бұл пікір осы феноменнің алдында осындай апаттық экономикалық жағдай аймағындағы жас әйелдер осал жағдайда екендігімен түсіндіріледі. Кедейшіліктің негативті әсері мына факторлармен көрсетіледі: оқуды жалғастыру мүмкіндігінің төмендеуі; жұмыс орындары санының азаюы; жанұясының материалды тәуелсіз болуына мүмкіндігінің болмауы.
Табысты миграцияның моделі, яғни белгілі бір тұлғаның өзін шетелде орнықтыруы туралы оқиғаны білуі әлеуетті құрбандардың шетелге кетуіне шешімін жасауға ықпал етеді; соған сәйкес олар саудагерлер тарапынан айлаға оңай түседі. Бұл ауылды жерлердің жастарына да, қала тұрғындарына да қатысты. Осал жастарға шетелде жұмыс жасаудың табысты моделі елден кетудің бейімділігінің жоғарылауы мынадай жағдайларға байланысты: аталған модель шетелде сәтсіздіктер болмайтындығын көрсетеді; шетелде өмір сүрудің сағымы одан әрі жақсы көрінеді; жалдаушы мен оның әңгімелеріне деген сенім артады. Адамды сатудың таралуына себеп болатын келесі жағдайларды бөліп көрсетуге болады:
- өмір сүрудің төмен дәрежелігі және жұмыссыздық;
- заңнаманың жетілмегендігі;
- жұмысқа тұрғызу агенттіктері, неке конторалары мен саяхат фирмаларының жұмысына қажетті бақылаудың болмауы;
- жоғары жалақыға уәде беретін және жұмыс тәжірибесін талап етпейтін жалдаушылардың белсенді жұмысы;
- тұрғындардың көп бөлігі шетелге миграциясын өзінің әлеуметтік және экономикалық мәселелерін шешудің жолы деп ойлауы;
- өз елінде өзін тұрақтандыруға мүмкіндіктің болмауы;
- адамгершілік қасиеттерінің өзгеруі көп адамдарды бөтен аумақта ақша табудың қауіпті жолдарын іздеуіне итермелейді;
- адам саудасы - бұл өте пайдалы қылмыстық бизнес, онда күн сайын адамдар саны көбейеді және одан бас тарту өте қиын.
Бұл құбылыс таралуының себептері туралы сөз қозғағанда, бұл мәселенің моральді жағын ескермеуге болмайды, бірақ кінәнің барлығын әйелдерге салуға болмайды. Әйелдерді сату жезөкшелікпен және мемлекет ішіндегі коммерциялық жеңсік құмарлықты қолданумен өте тығыз байланысты, бірақ бұл бір мәселе емес. Көптеген халықаралық құжаттарда жезөкшелік пен мәжбүрлі жезөкшелік, жезөкшелікпен ерікті айналысу мен үшінші тұлғалардың жезөкшелікті пайдалануының айырмашылықтары бар. Бірақ мұндай көзқарас Тәуелсіз мемлекеттер достастығында кездеспейді.
Қазақстандағы адам саудасы тұрақты кеңеюге тенденциясы бар. Адам саудасының негізгі құрбандары тұрғындардың әлеуметтік қамсызданбаған қабаты болады.
Әйелдерді жеңсік құмарлыққа пайдалану таралуының себептерін зерттеу қажет деген тұжырыммен келісуге тура келеді, ең алдымен тәжірибелік мақсатта - ұлттық және ұлтаралық дәрежеде әйелдер саудасын ескертудің тиімді механизмдерін құру қажет.
Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінде бұл феноменнің таралу көлемін зерттей келіп, тек ресми емес қайнар көздерге, жоғарыда аталған салада қызмет жасайтын шетел үкіметтік емес деректер мен сараптамалық бағалауға сүйенуге болады. Мәселен, Израильде жезөкшелікпен айналысатын әйелдердің жартысынан көбі - Тәуелсіз мемлекеттер достастығының азаматшалары; Түркиядан апта сайын 10-ға жуық украиндық әйелдерді депортациялайды, Голландияда бұрынғы Кеңес Одағы мемлекеттерінен 3 мыңға жуық жезөкше әйелдер жұмыс істейді; югославиялық сарапшылардың бағалаулары бойынша, тек Сербияда барларда 1 мыңға жуық украиналық әйелдер күштеу арқылы жұмыс істейді; Ресейдің ірі қалаларында - Мәскеу және Санкт-Петербургте олардың саны айтарлықтай көп.
Сонымен қатар өкінішке орай, құлдық саудасы деректерінің көбісі сотқа дейін жетпейді. Себебі, біріншіден, құрбандар, әсіресе шетелден өз еліне оралған әйелдер сотқа арыз жазғысы келмейді, өйткені өз жәбірлеушілерінің кегінен қорқады. Барлығына да белгілі, бұл бизнес түрімен айналысушылардың қызметіне қолдау жасайтын беделді адамдар бар. Екіншіден, адам саудасының құрбандары осы қылмыстың ұйымдастырушылары әділетті жазаланатынына сенбейді. Үшіншіден, осы тозақтан өткен адамдар бұл қиындықтан қайтадан өткісі келмейді, сондықтан олардың басынан өткен жағдай туралы әңгімеден қашады. Бұл өте күшті психологиялық жарақат және одан аттап өту өте қиынға соғады.
Аталған қылмыстармен күрес жүргізуде дүниежүзілік қауымдастық бірігіп, ынтымақтасу арқылы күрес жүргізуде. Бұның дәлелі ретінде біз қазіргі таңда көптеген келісім шарттар, конвенцияларды, ұйымдарды көре аламыз. Сонымен қатар әрбір мемлекет жеке-жеке өз азаматтарын қорғау мақсатында іс-шаралар жүргізеді. Ондай іс-шараларға мыналарды жатқызуға болады:
- Алдын алу және түсіндіру жұмыстарын жүргізу (адам саудасы қаупі туралы қоғамды ақпараттандыру; адам саудасымен қатысты істерді тергеу және жою, табу механизмдері және осы қылмыстың құрбандарын сәйкес қорғауды қамтамсыз ету бойынша құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне оқыту семинарларын өткізу);
- адам саудасының ұйымдастырушыларына қарсы бағытталған заңнаманы жетілдіру;
- адамдардың әлеуметтік және экономикалық мәртебесін қатайту үшін жағдайлар жасау;
- жұмысқа орналасу мәселесін шешуде білім беру және ақпараттық көмекті нығайту;
- қауіп тобына кіретін адамдарға тұрақты альтернативалар құру және жанжақты ақпараттандыру жолымен адамдарды заңсыз шығару және кіргізудің алдын алу, атап айтқанда олардың кәсіптік білім алуына, жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеу процесінде қажетті дағдыларды иеленуге мүмкіндік беру;
- келуші мемлекетте құлдық саудасымен күрестің шараларын қатайту және транзит мемлекеттерінде халықты ақпараттандыруды күшейту;
- құлдық саудасымен күрес жүргізуші үкіметтік емес ұйымдардың әлеуетін қатайтуға жағдай жасау;
- заңсыз еңбек миграциясын ескерту мақсатында халықты еңбек, салық, кеден, миграциялық заңнаманы және адам саудасының әлеуетті құрбандары барайын деп жатқан елдің төлқұжаттық-визалық режимін бұзудың жауапкершілігі туралы халықты ақпараттандыру. Мұндай білім адамдарды ойластырмаған қадамнан бас тартуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар елдерде адам саудасы деректерін жинау және оның өсу немесе азаюын бақылау мақсатында конференциялар, дөңгелек үстелдер мен тренинг, семинарлар өткізілуде. Ішкі істер министрлігі, Еңбек министрліктерінде, т.б. мемлекеттік органдарда бұл қылмыстармен күрес жүргізуші басқармалар мен департаменттер құрылуда.
2. Адамды сату қылмысының халықаралық қылмыстық жіктелуі және қылмыстық жауапкершілік
2.1. Адамды сату қылмысының
қылмыстық жіктелуі
Халықаралық құқықта адам саудасы мен құлдық қылмыстары туралы мәселе қозғалғанда, конвенциялармен танысқан уақытта біз аталған қылмыстардың әр түрлі нысандары мен түрлерін көре аламыз. Адамды сату мен құлдық қылмыстарының қылмыстық классификациясы сол қылмыстардың түрлер мен нысандарға бөлінуін айтамыз.
Адамдарды саудалау мақсатында алдап-арбап, азғыртып-көндіру, күш қолдану, қорқыту, не басқа да түрдегі мәжбүрлеу арқылы оларды жезөкшелікке пайдалану, мәжбүрлі еңбек немесе қызмет көрсету, құлдықта ұстау, заңсыз әрекеттер жасауға мәжбүрлеу немесе ішкі органдарын алу үшін адамдарды, балаларды ұрлау - адам баласына қарсы жасалған ауыр қылмыстар болып табылады.
Адам саудасы мен құлдық қылмыстарын түрлерге қарай бөлетін болсақ:
1) оның объектілеріне қарай - әйелдерді сату, балаларды сату және ерлерді сату деп бөле аламыз. Көбінесе, құлдарды сату қылмысының құрбандары төмен әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бар, төмен жалақылы жұмысы бар немесе мүлде жұмысы жоқ қыздар мен әйелдер болады. Сонымен қатар жеңсік құмарлық саудаға соңғы жылдары жоғары білімі бар көптеген әйелдер де тартылды. Қылмыстық бизнес арасында соңғы жылдары құлдыққа сатылатын күшті ерлер де пайда болуда, оларды құрылыс алаңдарында, фермерлік шаруашылықтағы қауіпті, ауыр және лас жұмысқа тартады. Балаларды да құлдарды сатушылар осы лас бизнеске күштеп тартуда: бақытты балалық шақ түсінігіне жатпайтын қайыршылық, порнография, ауыр жұмыс.
2) адам саудасының нысандарына қарай: а) еріксіз еңбекке тарту; ә) жеңсік құмарлық сауда (азаматтық жезөкшелікті ұйымдастыру, әскери жезөкшелікті ұйымдастыру, жеңсік құмарлық туризмді ұйымдастыру); б) үйдегі құлдық; в) күштеп некеге отырғызу, сонымен қатар пошта арқылы қалыңдық жүйесі арқылы; г) бала тууды қосқанда күштеу арқылы репродуктивтік функциялар; д) күштеу арқылы донорлық (органдар мен ұлпаларды трансплантациялауға адамды сату); е) күштеу арқылы бала асырап алу.
3) халықаралық-құқықтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz