Абай және орыс әдеебиеті

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

Абай және орыс әдеебиеті

Кіріспе3

І Абай және орыс әдебиетінің қарым-қатысының зерттелу тарихы және оның ғылыми теориялық мәселелері6

1. 1 Абайдың орыс достары 12

1. 2 Абай мұрасының орыс тілінде танылуы 21

ІІ. Абай аудармаларының көркемдігі 43

2. 1. Абай аудармаларының зерттелуі 43

2. 2 Орыс классиктерімен үндестік сарындары 47

Қорытынды 66

Пайдаланылған әдебиеттер70

Диплом жұмысының өзектілігі: Абай шығармашылығы-әдебиеттің, мәдениеттің ауқымынан анағұрлым асып кететін ғажайып құбылыс [1] .

Парасатшыл Абай өз өмір сүрсе де, өз еліндегі артына өшпес мұра қалдырған өнерлілерді білген. Сол сияқты қыршын жасында дүние салған, бірақ өз халқына емес, бүкіл адамзат үшін рухани мол мұра қалдырған, есімі елге қадірлі болған Пушкин, Лермонтовтардың өміріне де қанық. Абай аз өмірде адамшылдықтың қарызы үшін еңбек ету керек екенін терең түсінді.

Ал Абайдың өзі болса, өз халқының даналық ойын да, оның ғасырлар бойы жасаған ақындық, әншілік өшпес өнерін де бойына сіңіре білген. Ол шығыстың, батыстың рухани мәдениетін, классикалық поэзиясын талғап, тану арқылы солардан үлгі, тағылым алған. Әлем поэзиясы саңлақтарынан үйрене отырып, ол өзінің ұлттық қазақ топырағынан аулақтамай, оның тіліне, әдет-ғұрпына, ауыз әдебиетіне, аңыз-әңгімелеріне, тарихына иек арта халқының жаңа, төл әдебиетін жасаған, реалистік әдебиетіміздің көшін бастаған. Қиял дүниесінен аулақтап, реалистік өмірге үңілген. Сол арқылы халқының тағдырын - кешегісі мен бүгінгісін, мұратты ертеңін суреттеген. Ақын өмір қайшылықтарын бүкпесіз ашып, жақсылық пен жамандықты, әсемдік пен адамгершілікті, адам мінездерінің алуан қыры мен иірімдерін тереңдей бейнелеген.

Зерттеуіміздің негізгі нысанасы Абай шығармашылығына қалам тартып, ой бөліспегені кемде-кем. Ақынның аяулы тағдырын, асыл жырлары адамзаттың қай-қайсысының болмасын жүрегіне оңай еніп, адамгершілікке үндеген.

Абай шығармалары мен ол мұра жайлы зерттеулік пікірлер 1889 жылдан бастап ресми баспасөздерде жариялану, танылу тарихын ғылыми тұрғыдан біртіндеп аша түсу әрекеті біздің әдебиетімізде елуінші жылдардан сөз етіле бастады.

Ал, қазақ әдебиеті тарихында бұл тақырып алғаш рет «Абайды тану тарихынан» деген атпен, жалпы ақын мұрасының зерттелуі тарихынан шағын шолу пікірлер Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов, Есмағамбет Исмайлов, М. С. Сильченко, Әбіш Жиреншиндер тарапынан көтерілді.

Соңғы жылдарда Абайдың мұрасы жайлы дербес библиографиялық көрсеткіш құрастырылды. Еңбен негізінен хронологиялық принцип тұрғысында жасалды.

Абай мұрасының зерттелу жайына жасанды түрде болса да түрткі салған 1951 жылғы абай мұрасы туралы айтыстың қорытындысында осы мұраны зерттеушіліер алдында қазақ халқы мен орыс халқын жақындастыру процесіндегі Абайдың тарихы орны мен орыс мәдениетінің ақын шығармасына еткен ықпалы туралы күрделі проблеманы шешуді алға қойды.

Бұл салада елеулі нәтижеге жетіп, табысты болғаны 1959 жылғы қазақ әдебиетінің ғылыми-теориялық конференциясының ұсыныстарында атап көрсетілді. Мұны Абай мұрасы туралы соңғы жылдардағы зерттеу еңбектерінің көпшілігі- осыған арналуынан да көреміз.

Абай мұрасының соңғы кездегі зерттеушілері Абайдың орыс әдебиеті классиктерімен творчестволық байланысы туралы мәселені негізінен ұлы ақын өмір сүрген дәуірдің нақтылы тарихи шындығымен байланыстыра қарастырды. Мұнда Абайдың жаңа бағыттағы әдеби көштің жол басшысы ретінде қалыптасуы Қазақстанның Ресейге қосылуының тарихи жағдайларымен тығыз байланысты сол процестің негізінде туып отырған құбылыс.

Зерттеушілер Ә. Жиреншин, М. Әуезов, М. С. Сильченко, филология ғылымдарының кандидаттары С. Нұрышов, З. Ахметов, Н. Польбина, әдебиетші Т. Әлімқұлов, Қ. Нұрмаханов т. б. ізденістер көтерген мәселені ғылыми тұрғыдан тереңірек танытуда қоғамдық ой-пікірге ықпалы тиіп отырды.

Абайдың өмірі мен творчестволық қызметін зерттеуге айтарлықтай үлес қосқан ғалымның бірі-тарихшы Әбіш Жиреншин. 1939 жылдан бастап, өмірінің соңына дейін бұл тақырыптан іргесін аулақ салмаған зертеуші қаламынан «Абай Құнанбаев», [2, 162] «Абай и его русские друзья» ! . . . [3, 123. ] , «Абай және орыстың ұлы революцияшыл демократтары» ! . . . [4, 266] «Ақынның өмірі»( 1961) атты монографиялық зерттеулер мен қырық шақты ғылыми мақалалар туындады.

Абайдың өмір жолы мен творчестволық қызметі туралы құнды ой-пікір білдірген Қ. Ысқақов, Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Н. Рамазанов, А. Н. Седельников, Т. Ибраһимов, М. Әуезов, Ә. Марғұлан, Қ. Мұхаметханов, Ә. Жиреншин, С. Мұқанов, Ф. Н. Киреев, Ф. Маликов, Г. И. Семенюк, Б. Кенжебаев, Х. Сүйіншәлиев, З. Ахметов, С. Қирабаев, Р. Нұрғалиев, М. Мырзахметов, М. Мағауин, Т. Жұртбаев, Б. Асылжанов, Ж. Қасымбаев, М. Хасанаев, Н. Алдамжаров, М. Бейсебаев, Б. Байғалиев сияқты ғалым-зерттеушілердің еңбектеріндегі ой-пікірлерді де қажетті тұстарында пайдаландық.

Зерттеу мақсаты мен міндеттері :

Абайдың дүниетанымдық көзқарастарының қалыптасу жолдарындағы Абай өмірбаяны, оның көзқарасы қалыптасуына орыс демократтық достарының әсерін танытуды жүйелеу, аудармаларының көркемдігін ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздеу.

- Абай және орыс әдебиетінің қарым-қатысы туралы зерттеулер арқылы студенттердің танымдық белсенділігін арттыру:

- Абайдың орыс достары туралы жазылған зерттеулерді жүйелеу арқылы

қоғамдық пікірлерді айқындау:

-Абайдың орыс достары Михаэлис туралы деректерді түгел қамтып, студенттерді ақынның өмірбаяндық деректермен танымдық белсенділігін дамыту:

-Абай орыс достары арқылы оқыған кітаптарының құндылығын анықтау.

-Абайдың орыс классиктерімен үндестігін саралау:

-Абай аудармаларының көркемдік ерекшелігін қамту :

-Абайдың дүниетанымдық көзқарасын зерттеген ғалымдар еңбегі жүйеленіп, талдау жасалды;

-Абай дүниетанымын танытуда қоғамдық, тарихи деректердің мазмұны ашылды.

- Абай дүниетанымын анықтауда деректану тұрғысынан тарихи шындықтың саясатшылдыққа ұрынуы сияқты көзқарастар анықталды;

- Абай аудармаларын зерттеушілердің зертеу еңбектері арқылы студенттердің танымдық, белсенділігін дамытудың мазмұны ашылды.

Жұмыстың құрылымы : кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, зерттеудің ғылыми болжамы, міндеттері, жетекші идея, зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі, зерттеу әдістері, көздері, кезеңдері, ғылыми жаңалығы, практикалық маңыздылығы, қорғауға ұсынылған қағидалар баяндалады.

Зерттеудің «Абай және орыс әдебиетінің қарым-қатысының зерттелу тарихы және оның ғылыми теориялық мәселелері» тақырыбындағы бірінші бөлімінде Абайдың дәуірі, Абай және орыс әдебиетінің қарым-қатысы туралы зерттеулердің құндылығы, орыс достары туралы мәліметтер мен зерттеулер қарастырылып, еңбектер мен зерттеулерге талдау жасалынды.

Зерттеудің « Абай аудармаларының көркемдігі » тақырыбындағы екінші бөлімінде ақынның аудармаларының зерттелуі, көркемдік ерекшелігі қарастырылып, оның мәні, ақындық қолтаңбасы айқындалады.

Қорытындыда зерттеудің өзіндік перспективалары көрсетілді.

І. Абай және орыс әдебиетінің қарым-қатысының зерттелу тарихы және оның ғылыми теориялық мәселелері

Ұзын ғасырлардан созылып аққан қазақ сөзінің мәйегі Абайға кеп сарқып, өзін өзі танымастай жас қуатпен жайнап, жаңа арнаға лықсыды. Осы кеп құйған дариялардың толқыны абайлық ағыстың ұзына бойына да арқауын үзбей жөңкіліп жатыр.

Әсіресе, 1954 жылы ұлы ақынның қайтыс болуына елу жыл толу қарсаңында Қазақ ССР Ғылым академиясының тарапынан шығарылған Абай туралы ғылыми жинақтағы 13 мақаланың көпшілігі дерліктей осы тақырып маңында жазылуы да айғақтап тұр. [5, 270] . Ғ. Мүсірепов жинақтағы мақаласында елеулі бір күрделі мәселені көтерді. Абайдың қазақ халқының тағдыры кіммен бірге деген тарихи сұрауға берген жауабында орыстың революционер-демократтарының ойы жатқанын «Орыстың революцияшыл-демократтарының Абай жүрегіне терең орнаған ойы оның осы жауабында», -деп көрсетті. Абай мұрасын зерттеушілердің осы мәселені әлі де нақтылы деректермен терең зерттемей отырғанын, «революцияшыл-демократтардың саяси ағымының Абайға қандай әсер еткенін, Абайдың нені қабылдағанын тереңірек дәлелдейтін дерек бізде әлі күнге жоқтың қасы», -деп орынды көрсетті. Өйткені Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуына шешуші ықпал еткен Абайдың саяси жер аударылған достары болды деген пікір басым болып келді. Бұл пікір жұртшылық тарапынан сынға алынуға байланысты, зерттеушілердің назары енді Абай мен орыстың революцияшыл-демократтарының байланысын анықтауға ауды. Абайдың философиялық, этикалық, эстетикалық, саяси-әлеуметтік дүниетанымы орыстың революционер-демократтарының идеяларымен астастырыла, салыстырыла бастады.

Ә. Жиреншин өзінің ертедегі зерттеу еңбегінде («Абай и его русские друзья») Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуында Абайдың орс достарының рөлін көтере бағаласа, осы еңбектің өңделіп үшінші рет басылуында орыстың революционер-демократтары назарға алынуы себепті соңғы «Абай және орыстың революционер-демократтары» (1959) деп аталған.

Зерттеушілердің көптен бері назар аударып, жалпылау болса да молырақ пікір айтқандары- Л. Толстой мен кейбір орыс әдебиетінің өкілдері мен Абай творчестволық қарым-қатынасына көңіл бөліне бастады. Абайтану саласында бұл тақырыпқа соңғы кезде қозғау түсе бастағаны Л. М. Перелыгин зерттеулерінде көрініс береді. Л. М. Перелыгин зерттеулері бұл соны деректерге сүйене отырып, тың пікірлер айтумен назарға ілікті [6, 59] .

Жалпы Абайдың саналы түрдегі ақындық жолы жиырма жылдық уақытқа созылса, осы мерзім ішінде Абайдың өзінің төл шығармаларымен қатар орыс әдебиетінің ұлы классиктерін аудару жұмыстары қатар туындап отырған. Зерттеушілер Абай мен орыс классиктерінің творчестволық қарым-қатынасын сөз еткенде, айрықша зер салып отырғаны, біріншіден, Абай кімдерді аударды, нені аударды, екіншіден, ол аударғандары Абайдың ақындық өнеріне ықпалы қалай болды деген сауалға тіреледі. Абайдың орыс классиктерімен творчестволық қарым-қатысын зерттеушілердің бәрі де осы құбылысқа өздерінің еңбектерінде назар аударып отырды. Бұл әрекет бара-бара соңғы кезде мақалалар көлемінен асып, бірнеше диссертациялық еңбектер мен көлемді монографиялық зерттеулердің дәрежесіне көтерілді.

Осы тұрғыдан қарағанда, академиктерМ. ӘуезовМ. С. Сильченко, филология ғылымдарының кандидаттары С. Нұрышов, З. Ахметов, Н. Польбина, әдебиетші Т. Әлімқұлов, Қ. Нұрмаханов т. б. ізденістер көтерген мәселені ғылыми тұрғыдан тереңірек танытуда қоғамдық ой-пікірге ықпалы тиіп отырды.

С. Нұрышов Абайдың аудармалық өнері мен тәжірбиесі туралы зерттеуінде [7, 200] . Абайдың 2-3 аудармасына нақтылы талдау жасап, оны соңғы кездегі қазақ, татар ақындарының аудармасымен салыстыра отырып, Абай аудармасының көркемдік шеберлігін танытуға тырысты. Еңбекте орыс классиктерін аударудағы Абай орны дараланып, оларға деген жеке қатысындағы ерекшеліктер ашылмай қалды.

Қазақ әдебиетіндегі аударма өнерінің тарихы да Абайдан басталады. Қазақ әдебиетіне елеулі бетбұрыс жасаған Абай шығармалары, аудармалары алғашқы ақындық тәжірибе болуы себепті де, бұл рухани жаңа құбылысты тереңдей зерттеу де, қорыту да аса қажетті болатын. Өйткені, Абайдың аударма салсында өзіндік ұстанған принципі, дәстүрі, шеберлік жолы бар.

Орыс классиктерінен Абайдың көп зер салып, молырақ аударған М. Ю. Лермонтов болуы себепті де бұрын-соңды зерттеулерде Абай мен Лермонтовтың творчестволық байланысына көбірек көңіл бөлінді. Лермонтовтың Абайға еткен ықпалы жайлы пікір төңкеріске дейін, ақынның тұңғыш жинағы шықпай тұрып-ақ айтылған еді.

30-40 жылдары бұл тақырып арнайы мақалалар көлемінде сөз етіліп келсе, соңғы дәуірде диссертациялық еңбектер мен нақтылы зерттеулердің көлемінде зерттеле бастады. Бұған З. Ахметов пен Н. Полыбинаның Абай мен Лермонтовтан диссертациялық еңбектері айғақ. Н. Полыбинаның Абай мен Лермонтовтан аудармаларын қарастырғанда, Абай Лермонтов шығармаларын аударудың себебі не, одан нені аударды, қай сарынға көңіл бөлді және аудармалардың ақын шығармаларына кері әсеріне көңіл бөлінді. Екі тексті қатарластыра талдап пікір түйеді.

Әсіресе, Абайдың ақын мен поэзия туралы көзқарасының қалыптасуына Лермонтовтың ықпалы болғандығын екі ақынның шығармаларын салыстыра отырып көрсетуі назар аударарлық еңбек.

Осы тақырыпқа З. Ахметов өзінің орыс тілінде 1954 жылы шыққан «Абай и Лермонтов» деген зерттеуін арнады [8] . . Зерттеудің басты мақсаты-Лермонтовтан аударған Абай аудармаларын анықтау мен сол аудармалардың Абай шығармаларына еткен әсерін ашу. Бұл еңбек өзінің алдына қойған зерттеу нысанасына нақтылы қатынас жасаумен сол текстік деректерге сүйене отырып, дәлелді тұжырымдарға келуімен ерекшелінеді.

З. Ахметов өзіне дейін пікір таласын тудырып келген кейбір аудармаларды анықтаумен бірге, Абай Лермонтовтан аударды деген үш өлеңнің Лермонтовтікі емес, басқа орыс ақындарынан аударылғанын анықтап. өз тарапынан соны пікірлер айтты. Абайдың Лермонтовтан аударған аудармаларын анықтай отырып, ол аудармалардың бәрін таза аудармалық шығармалар ретінде қарайды. Бірақ бұл аудармалардың ішінде, кейде Абайдың өлеңнің тек бастапқы жағын ғана аударып, соңын өзінше алып кететін жайттар да орын алады.

Сондықтан мұндай өлеңдерді таза аудармалық тұрғыдан қараудан гөрі оның ерекшелігін ашуға ұмтылған жөн болар еді.

Зерттеуші Абай аудармалары ұлы ақынның шығармаларына еткен әсері мен ақындық өнерін шыңдауға, ақындық мәдениетін көтеруге тигізген ықпалына айрықша көңіл бөлген. Бұл Н. Полыбинаның еңбегінде де көтеріледі.

З. Ахметов зерттеуі де осы тақырыпқа арналса да зерттеушінің аяқ алысы, пікір саралауы тереңде жатыр. Бұл еңбек сол тұста жарық көрген зерттеулер ішінен өзінің ғылыми мәні мен дәлелді ой тұжырымдарымен дараланады.

Абайдың эстетикалық көзқарасының қалыптасуына ықпал еткен орыс әдебиетінің ұлы класиктерінің әсерін көбірек сөз еткенімізбен оның сырын тереңірек ашуға бара алмай келдік. Осы тұрғыдан қарағанда, зерттеушінің Абайдың эстетикалық көзқарасының қалыптасуына Лермонтов шығармаларының елеулі ықпалы болғандығын нақтылы деректермен салыстыра отырып зерттеуінің мәні бар нәрсе.

Ол Абайдың Лермонтов шығармаларын өз дәрежесінде терең түсініп, оның әлеуметтік көркемдік мәніне бойлай түсуіне Белинский еңбектерінің септігі болған деп қарайды.

Зерттеуші Абай аударған Лермонтов шығармаларының ұлы ақынның өз шығармаларына еткен әсерін Абайдың шығармаларына енген Лермонтов өлеңдерінің идеялық сарны мен сөз қолдану шеберлігін білгірлікпен талдау арқылы дәлелдеп тоырған. Лермонтов шығармаларын аудару арқылы қазақ поэзиясына 15-ке жуық түр ендірумен бірге жаңа сөздер, поэтикалық, синтаксистік жаңа ұғымдар ендіріп, молықтырып отырғанын дәлелдей отырып көрсетті.

Абайдың орыс классиктері мен Абай шығармаларының орыс тілінде аударылуының жайы туралы мәселеге талантты әдебиетші Қ. Нұрмаханов та ат салысты. Бірақ Қ. Нұрмаханов мақаласы мәселені нақтылы ғылыми тұрғыдан қоюынан гөрі жалпылау баяндалады. Қ. Нұрмахановтың пікірінше, Абай мұрасын зерттеуде Абайдың орыс әдебиетіне қарым-қатысы, оның ақындық кітапханасының көлемі мен жайын, кейбір классик ақындардың туындысын Абайдың творчестволық тұрғыдан пайдалану ерекшелігі мен шеберлігін анықтау абайтану саласында жедел шешуді қажет ететінін күн тәртібіне қоя білді.

З. Ахметов сияқты Қ. Нұрмаханов та Пушкин шығармаларын аудару арқылы Абай шығармаларына пушкин дәстүрінің әсері болғанын, Пушкинді Абайдың Белинский тұрғысынан терең түсінгеннін Пушкин шығармасының рухын терең түсіне отырып, аударумен дәлелдеуге тырысқан.

Зерттеуші кейде соны пікір айтқанда өз пікірін дәлелді дерек көздермен салыстыра қарай бермейді. Мысалы, М. Әуезов Абайдың Пушкиннен аудармасын назирагөйлік тұрғыдан қараса, Ғ. Мүсірепов оны «воссоздание»деп таниды, ал Нұрмаханов ; «а скорее всего свободными творческими развитием пушкинских мотивов», -деп тұжырымдағанымен, осы пікірін нақтылы деректермен дәлелдей бермейтіні бар [9, 162. ] .

Қ. Нұрмаханов Абай шығармаларының орыс тіліне аударылуының жайы туралы соны пікір көтере білді. Абай шығармалары тамтұмдап төңкеріске дейін-ақ орыс тіліне аударылды және Абай шығармаларын орыс тіліне түгелдей аударуға екі рет әрекет жасалынды. Қазақ әдебиеті өкілдерінен орыс тіліне толығымен аударылғаны да Абай шығармалары. Абай шығармалары әр жылдары, әр түрлі сапада аударылғанымен, әлі де өз дәрежесінде аударылмай келеді.

І. І Абайдың орыс достары

Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуына Е. П. Михаэлистің әсері басым болды деген Кәкітай пікірі абайтану саласында көпке дейін орын алып келді.

«Абай и его друзья» (статья Акермана)

«Абай жолы» эпопеясында Абайдың орыс достарының жиынтық көркем образын жасау мақсатында олар туралы жазылған ірілі-ұсақты деректердің бәрінде іздестіріп, жан-жақты зерттеген. Осы мақсат тұрғысының Акерманның «Абай и его друзья» деген қолжазбасына шейін қалдырмай қарап, ондағы Михаэлис, Гросс, Леонтьев туралы ұшырасатын деректерді де жинастырып назарда тұтқан.

«Абай и его друзья» деп аталатын М. Әуезовтың шашпа пікірлері мен деректері де ЛММА архиві, №539-папкі, 86-87-беттегі қолжазба нұсқаның негізінде жіберілді.

Зерттеуші ғалым ретінде М. Әуезов Абайдың орыс достары жайлы деректерді тіпті ұсақ мағлұматтарға дейін жинастырып, оларды қағаз бетіне түсіріп отырудан жалықпаған.

«Михаэлис» деп аталатын өзі жинаған қолжазбасында Абаймен қарым-қатынаста болған Михаэлис жөнінде нақтылы дерек беретін Шелгунов, Пантелеев пікірлерін және де жас кезінде студент Михаэлис жазды делінетін «К молоду поколеню» деп аталатын үндеуден үзінділер де жазып алған.

Долгополов, Гросс, Леонтьев, Коншин жөніндегі қысқаша мағлұматтарды да жинастырған.

Бұл айтылған деректер көзі «Михаэлис» деп аталатын тақырыппен ЛММА Архиві, №539 папкідегі қолжазба нұсқаның негізінде жіберілді.

[10, 448. ] .

1880 жылдар шамасында келгенде өзі кітап оқып дінін толтыру сияқты істерге беріле бастайды. Бұрын оқыған аз оқуы бар, соның үстіне көп дау шардың кезінде неше алуан ұлық пен шиновникке кездесіп орыс тілін бірталай біліп қалған болатын. Және неғұрлым орыс адамдарына көп кездессе, соғұрлым орыс тіліндегі өнер, білімді танығысы, білгісі келген құмарлық, ынтық талмай арта береді. Сонымен ел ісін тапсыратын сенімді көмекшілері жетілген соң өзі кітап оқуға беріледі.

Қалада жатсын, елде жүрсін кітапханамен байланыс жасап ұдайы іздену тімтінумен болады. Сөйтіп, кітап қарастырып жүргенде Семей кітапханасында Михаэлспен таныс болады. Бұл Семейде Петербордан айдалып келген 80-жылдың социалистерінің бірі болатын. Бұлар патша өкіметіне қарсы алысқан бұқарашыл-халықшыл социалистер деп аталған. Төңкерісшіл қауым еді. Саяси басшы Чернышевскийлер болатын. Михаэлис өзін Чернышевскийдің шәкіртімін деп санаған.

Абайдың ақылы, талабы өзге қазақтан ерекше болып, бөлініп Михаэлис бұған жақындайды. Жақыс таныс болады. Кейінірек келе Абаймен қатты сыйлас дос қалпына келеді. Өзі ғана емес бірге айдалып келген дос серіктері Гросс, Долгополов сияқтыларды да таныс етеді. Жазғы уақытта әрқайсысы Абайдың ауылына қонаққа кеп бірер айлап тұрып қайтатын да болған. Сол араластардың үстінде бұл адамдардың барлығы да Абайды неге құмар, не өнері бар екенін түсініп өсуіне жәрдем ете бастайды. Оқитын кітаптарын таңдап беріп ұдайы жетекші болады. Абай өзін осы адамдарға қатты қарыздар санайтын. «Дүниеге көзімді ашушы Михаэлис » дегенімен қатар олармен араласу, олар берген көп кітапты оқу Абайдың ішкі дүниесін де қатты өзгерткен сияқты. «Күншығысым күн батыс, күнбатысым күн шығыс боп өзгеріп кетті »деп тағы өзі айтқан екен.

Абайдың білімін тереңдетіп, ғылымды игеруге, орыс классиктерінің шығармаларын жүйелі түрде оқып, тереңірек білуге кіріскен уақыты-жасы 30-дан асқан кезі. Осы кезде ол Семейге жер аударылып келген Е. П. Михаэлиспен танысады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.