Қазақ тіліндегі варваризмдер

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ - ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Филология, әдебиеттану және әлем тілдері факультеті

Қазақ филологиясы кафедрасы

Қолжазба құқығында

МАГИСТЕРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ВАРВАРИЗМДЕР

Орындаған:

магистрант Дәулеткелді Ж.

(қолы, күні)

Ғылыми жетекшісі:

ф. ғ. д., профессор Сағындықұлы Б.

(қолы, күні)

Кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға

жіберілді:

ф. ғ. д., профессор Момынова Б. Қ.

(қолы, күні)

Алматы 2012

ТҮЙІН

Тіл - қоғамдық құбылыс. Тіл - адамзат баласына ғана біткен ырыс. Ол қоғамның дамуындағы толып жатқан түрлі өзгерістердің куәсі ғана емес, оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін дәнекер. Сондықтан тілді, оның сөздік қорын және өзге тілдермен қарым-қатынасын, онда болатын түрлі өзгерістерді зерттеу қазіргі таңда теориялық жағынан да, практикалық жағынан да маңызды екені сөзсіз.

Ұрпақтан-ұрпаққа табысталатын тілді, жай аман етіп қоймай, оны таза, саф қалпында, оның тазалығын бұзбай, шұбарламай беру маңызды. Осындай шұбарлаушы элементтер ретінде варваризмдерді зерттеу назарына ала отырып, олқылықтарға баға беріп, тіл тазалығы үшін күресу аса маңызды.

Қазіргі ақпараттық кеңістіктегі функционалдығы аса жоғары мән-мәтіндерге екпін түсіре отырып, варваризмдердің қатарынан бірнеше аядағы көріністеріне сипаттама берілді. Сондай-ақ, варваризмдердің қазіргі таңдағы қолданысы қазіргі тілдік жағдаят туралы хабар береді.

Зерттеу жұмысы қысқаша аннотациядан, глоссариден, мазмұны

мен кiрiспеден, негізгі бөлімнің төрт тарауынан, қорытынды-

дан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi берiледi

РЕЗЮМЕ

Язык - общественное явление свойственное только человечеству. Он не только свидетель различных изменении общества, но и посредник между поколениями. Поэтому на сегодняшний день безоговорочно очень важно и с теоретической точки зрения, и с практической стороны исследование языка, словарного ресурса народа и его содействия с иными языками мира которое непременно влечет собой различные изменения. Передавая родной язык к следующим поколениям, важно, передавать его чистым, не нарушая такими элементами как варваризмы, которые изучены в данной работе.

Особо отмечая высоко функциональные тексты современного информационного пространства, нескольким из ряда варваризмов даны подробные описания. Ведь употребление варваризмов в современном обществе многое объясняет о текущем языковом обстоятельстве.

Работа исследования состоит из краткой аннотации, глоссария, содержания и введения, из четырех этапов основного раздела, заключения. Дается список использованных литератур.

SUMMARY

Language - a social phenomenon peculiar only to the children of human beings. Not only did he witness the various changes in society, but also a mediator between the generations. So far, unconditionally it is very important from a theoretical point of view and from a practical the study of language, vocabulary resource people and their assistance with other languages of the world which will certainly entail a variety of changes. By submitting their native language to the next generation, it is important to pass him clean without disturbing its elements such as barbarisms, which have been studied in this paper.

Emphasizing the highly functional texts of the modern information environment, several of the number of barbarisms are detailed descriptions. Indeed, the use of barbarisms in modern society gives a message about the current linguistic fact.

Work research consists of a brief annotation, glossary, maintenance and administration of the four stages of the main section, conclusion. Gives a list of references.

ГЛОССАРИЙ

ВАРВАРИЗМДЕР ( гректің barbarismos - дөрекі, бөтендікі, шеттікі, біздікі емес ) - деген мағыналы сөзден алынған термин.

Варваризмдер - белгілі бір тілдің нормасына қайшы, ол тілдің заңы бойынша тepic "құрастырылған" сөз формалары мен тіркестері,

Варваризмдер - шетел әдет-ғұрпы, тұрмыс-салтына, реаллийлеріне (ұлттық ерекшелік) қатысты кірме сөздер.

Варваризмдер - әзірше өзін қолданып отырған тілден "азаматтық құқық" ала алмай тек кейбір әлеуметтік мүқтаждықтарын өтеу үшін "амалсыздан" пайданылатын шетел сөздері мен тіркестері"

УРБАНИЗАЦИЯ - ( Көне латын тіліндегі urbanus - қалалық ) - деген ұғымды білдіреді.

ИДЕОЛОГИЯ - ілім, қоғамдық сана (гректің идса - ой, пікір, логос - сөз) - деген мағыналы сөзден алынған термин.

БАНК - (италянша bankо - үстел) ақша қаржылары мен қорларын жинақтау, кредит беру, мемлекеттер, кәсіпорындар, мекемелер және жеке адамдар арасындағы өзара төлемдер мен ақшалай есеп айырысуда делдалдықты жүзеге асыру, ақшаның белгілі бір түрін айналымға қосу, ақша мен құнды қағаздар шығару, алтынмен, шетелдік валютамен түрлі операциялар жасау және басқа да қызметтер атқаратын қаржы мекемесі

ИПОТЕКА - (грек. hypotheke - кепіл‚ кепілзат) - деген мағыналы сөзден алынған термин.

АЙТЫС - ауыз әдебиетінде ежелден қалыптасқан поэзиялық жанр, топ алдында қолма-қол суырып салып айтылатын сөз сайысы, жыр жарысы

ПАРАЛИНГВИСТИКА - бейвралды қарым-қатынастың дыбыстық кодын зерттейтін ғылым.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 8

НЕГІЗГІ БӨЛІМ . . .

1 ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ ТУУЫНА СЕБЕП БОЛАТЫН ҚОҒАМДЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК ФАКТОРЛАР . . . 12

2 КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТТЕ ЖӘНЕ АУЫЗЕКІ СӨЙЛЕУ ТІЛІНДЕ ҰШЫРАСАТЫН ВАРВАРИЗМДЕР . . . 19

2. 1 КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТТЕГІ ҮЛГІЛЕРІ . . . 19

2. 2 АУЫЗЕКІ СӨЙЛЕУ ТІЛІНДЕГІ . . . 31

3 ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ . . . 35

4 ҚАЗІРГІ АҚПАРАТТЫҚ КЕҢІСТІКТЕГІ ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ӨРІСІ . . . 42

4. 1 ГАЗЕТ ТІЛІНДЕГІ ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ ҚОЛДАНЫСЫ . . . 42

4. 2 ЭЛЕКТРОНДЫ МЕДИАКЕҢІСТІКТЕГІ ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ КӨРІНІСІ . . . 51

4. 3 ҚАЗІРГІ АЙТЫС АҚЫНДАРЫ ТІЛІНДЕГІ ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ ҚОЛДАНЫСЫ . . . 64

4. 4 ТІЛ МӘДЕНИЕТІ МЕН ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ АРАҚАТЫНАСЫ80

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 88

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 90

ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 92

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Тіл - халық даналығы, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа мирас болып келе жатқан баға жетпес қазынасы. Онда ақиқатты танып білудің сан ғасырлық аса бай тәжірибесі жинақталған. Әрине, тілдің мұндай баға жетпес мәнділігі, ең алдымен, оның сөз байлығынан байқалады. Қоғамдық өмірде болып жатқан сан алуан жаңалықтар мен өзгерістер тілге, әсіресе оның сөздік құрамына өз әсерін тигізбей қоймайды.

Тілдің сөздік құрамының толығып кемелденуі өзінің ішкі мүмкіншіліктері арқылы ғана емес, сонымен қатар өзінде жоқ сөзді өзге тілдерден ауысып алу арқылы да тіл өзінің сөздік құрамын байытып, жетілдіріп отырады. Бірақ сөздік құрамда түрлі себептермен қолданылатын, орынсыз қолданылатын шетел сөздері, яғни варваризмдер де көптеп кездеседі. Ал олармен сөздік құрам байымайды. Зерттеу жұмысының аясында варваризмдерге теориялық сипаттама беріліп, оның көркем әдебиеттегі, ауызекі сөйлеу тіліндегі көріністері, сондай-ақ қазіргі ақпараттық кеңістіктегі олардың функциясы жан-жақты зерттеледі.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Тіл - қоғамдық құбылыс. Тіл - адамзат баласына ғана біткен ырыс. Ол қоғамның дамуындағы толып жатқан түрлі өзгерістердің куәсі ғана емес, оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін дәнекер. Сондықтан тілді, оның сөздік қорын және өзге тілдермен қарым-қатынасын, онда болатын түрлі өзгерістерді зерттеу қазіргі таңда теориялық жағынан да, практикалық жағынан да маңызды екені сөзсіз.

Зерттеу жұмыстың негізгі мақсаты: Тіл шұбарлайтын сөздер варваризмдердің тіліміздегі көрінісін, олардың қолдану ерекшеліктерін, жасалу жолдарын айкындау.

Зерттеу нысаны. Қазіргі ақпараттық кеңістіктегі мәтінге саятын тілдік бірліктер зерттеу нысанына айналады. Оның ішіндегі зерттеліп отырған варваризмдерге назар аударып, оларға сипаттама беріледі.

Зерттеу нысаны. Қазіргі ақпараттық кеңістіктегі мәтінге саятын тілдік бірліктер зерттеу нысанына айналады. Оның ішіндегі зерттеліп отырған варваризмдерге назар аударып, оларға сипаттама беріледі.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: тілбұзар элементтерге теориялық негіздеме жасау. Сол теориялық нұсқаулар бойынша іс жүзіндегі қолданыстарына баға беру. Бұл ретте көркем әдебиет материалдары, ауызекі сөйлеу тілінің актілері, публицистикалық материалдар ішінен варваризмдерді тауып, оларға тілдік тұрғыдан сипаттама беру. Варваризмдер мен таза тіліміздің ара-жігін ажыратып, тіл тазалығы үшін күресу. Бұл мәселеге ғылыми қоғамның назарын аудару.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Жалпы варваризмдердің зерттелу тарихына үңілетін болсақ, түбегейлі, арнайы зерттеу нысанына айналдырған еңбектер жоқтың қасы. Сондықтан ақпараттық кеңістіктегі функционалдығы аса жоғары мәнмәтіндерге екпін түсіре отырып, варваризмдердің қатарынан бірнеше аядағы көріністеріне сипаттама берілді. Сондай-ақ варваризмдердің қазіргі таңдағы қолданысы қазіргі тілдік жағдаят туралы хабар береді.

Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері: Орыс тілі тарихына назар аударсақ, В. Г. Белинский, Н. М. Карамзин, А. С. Пушкин, М. В. Ломоносов және т. б. ғалымдар өз заманында кірме лексикаға деген көзқарастарын білдіріп отырды. Варваризмдердің нақты терминдік атау алып, жеке дара қарастырылуы қазақ тілі ғылымында XX ғасырдың 70-жылдарынан басталады.

Варваризмдерге Ә. Хасенов, І. Кеңесбаев, Ғ. Мұсабаев, Ғ. Қалиұлы, Ә. Болғанбайұлы, М. Белбаева, А. Салқынбай, Е. Абақан т. б. ғалымдар теориялық сипаттама беріп, варваризмдердің газет тілінде қоданылуы Б. Момынованың «Газет лексикасында», Ш. Исақұлова кандидаттық диссертациясында сөз етеді. Атап айтсақ, І. Кеңесбаев пен Ғ. Мұсабаев қазақ тілінде варваризмдердің кездесетінін айтып оларды екі топқа бөліп көрсетсе, Ә. Болғанбайұлы мен Ғ. Қалиұлы өз оқулықтарында варваризмдерді беске бөліп қарастырған.

Зерттеу жұмыстың құрылымы: қысқаша аннотациядан, глоссариден, мазмұны, кiрiспеден, негізгі бөлімнің төрт тарауынан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi берiледi

12. ВАРВАРИЗМДЕРДІҢ ТУУЫНА СЕБЕП БОЛАТЫН ҚОҒАМДЫҚ - ӘЛЕУМЕТТІК ФАКТОРЛАР

Тіл - халық даналығы, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа мирас болып келе жатқан баға жетпес қазынасы. Онда ақиқатты танып білудің сан ғасырлық аса бай тәжірибесі жинақталған. Әрине, тілдің мұндай баға жетпес мәнділігі, ең алдымен, оның сөз байлығынан байқалады. Қоғамдық өмірде болып жатқан сан алуан жаңалықтар мен өзгерістер тілге, әсіресе оның сөздік құрамына өз әсерін тигізбей қоймайды.

Түсінікті болу үшін ең алдымен варваризмдердің анықтамаларына тоқталып кетелік. Қазақ тілінде жарық көрген сөздіктерде аталмыш терминге төмендегідей анықтамалар берілген:

ВАРВАРИЗМДЕР - белгілі бір тілге, сол тілдің заңдылығына бағынбай, өзгертілмей шет тілден кірген сөздер мен сөйлемшелер [1] .

"Лингвистикада варваризмдер, негізінен 3 түрлі мағынада колданылады:

Варваризмдер - шетел әдет-ғұрпы, тұрмыс-салтына, реаллийлеріне (ұлттық ерекшелік) қатысты кірме сөздер.

Сонымен, ВАРВАРИЗМДЕР гректің barbarismos - дөрекі, бөтендікі, шеттікі, біздікі емес деген мағыналы сөзден алынған термин.

Нақты варваризмдер деп атап көрсетпесе де, шет тілдерден сөздер алу - ежелден назар аудартып келе жатқан мәселелердің бірі.

Орыс тілі тарихына назар аударсақ, В. Г. Белинский, Н. М. Карамзин, А. С. Пушкин, М. В. Ломоносов және т. б. ғалымдар өз заманында кірме лексикаға деген көзқарастарын білдіріп отырды. Соның ішінде Пушкиннің шетел сөздеріне деген өзіндік пікірлерін М. В. Ломоносовтың философиялық ізденістерін ерекше атап өтуге болады. A. С. Пушкиннің "Но-панталоны, фрак, жилет , всех этих слов по-русски нет" деген сөзіне қарасақ, орыс ғалымдарының пікірінше: "т. е. язык решил, что легче позаимствовать, чем изобретать" [3] . Ал Ломоносовтың жұмыстарында тілдерді, соның ішінде шетел сөздерін зерттеуде ғылыми көзқарас байқалады. Ғалым алдымен, шет тілдерден сөздер алудың ақылға қонымды болуының қажеттілігі туралы ескертеді: "Ныне принимать чужих слов не должно чтобы дасть в варварство, как латинскому. Прежде прием чужих слов полезен, после вреден" (Ломоносов М. В. Полное собрание сочинении. М. -Л. : Изд. АНСССР, 1952, -Т. 7 996с. 768 бет) .

Қазақ тілі тарихына көз жіберетін болсақ, бізде де осындай орынсыз өзге тіл сөздерін қолдану туралы айтылған.

Мәселен, орынсыз қолданған шетел сөздері, яғни варваризмдер туралы 1894 жылы ДУГ-тің №27-ші санында Д. Құрманбаевтың "Қазақ тілі турасынан" деген арнайы мақаласы жарияланған. Онда автор: " . . . һәр бір оку білетүғын қазақ хат жазғанда һәм сөйлескенде һеч бір керексіз болса да, тіпті керегі жоқ бөтен халықтың сөздерін бар күш-қуатын салып араластыра береді . . . Арабша, фарсыша, түрікше һәм өзге тілдерді қазақтардың оқымысты адамдарының араластырып сөйлескендері мейлінше көп болады. Өздерінің мұндай сөйлескендерін білімшіліктің белгісі деп ойлайды, лекін (бірақ) намысқа тартпай, өздерінің затын қорлаған екенін білмейді. Біздің қазақтың маймылға ұқсап, біреу не қылса соны қылатүғыны бек көп" [4] .

Варваризмдердің нақты терминдік атау алып, жеке дара қарастырылуы қазақ тілі ғылымында XX ғасырдың 70-жылдарынан басталады.

Бүгінде жоғары оку орны студенттеріне арналған Ә. Хасенов, І. Кеңесбаев, Ғ. Мұсабаев, Ғ. Қалиұлы, Ә. Болғанбайұлы т. б. ғалымдардың оқулықтарында, Б. Момынованың «Газет лексикасында» варваризмдер туралы азды-көпті мәліметтер кездестіреміз. Атап айтсақ, І. Кеңесбаев пен Ғ. Мұсабаев қазақ тілінде варваризмдердің кездесетінін айтып оларды екі топқа бөліп көрсетсе, Ә. Болғанбайұлы мен Ғ. Қалиұлы өз оқулықтарында варваризмдерді беске бөліп қарастырған. Ал бүгінгі таңдағы ғалымдардың еңбектерінен варваризм туралы біршама толық мағлұматты белгілі ғалым, профессор Б. Момынова зерттеулерінен көре аламыз. Оның "Газет лексикасы. Жүйесі мен күрылымы" атты еңбегінде "Газет тіліндегі варваризмдер" деген тақырыпта арнайы варваризмдерге тоқталып, соның ішінде бүгінде публицистикада варваризмдердің қолданылу жайын сөз еткен.

Десе де қазақ тіл білімінде қазақ тіліндегі варваризмдер арнайы толық зерттелмей келеді. Оның әлі де ашылмаған қырлары жеткілікті. Өйткені жоғарыда аталған ғалымдардың қай-қайсысы да тек варваризмдерге анықтама беріп, оның қолданылу түріне ғана тоқталған. Ал олардың шығу себептерін, оған әсер ететін қоғамдық-әлеуметтік жайларды ешқайсысы қозғамаған. Міне варваризмдерді зерттеудің өзектілігі осында.

Тіл әдетте қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайын көрсетеді. Тілдің өзі, сондай-ақ онымен байланысты коммуникативтік қатынастар сол уақытқа дейін болған жағдайлар мен оқиғалардан келіп шығады. Әрбір қоғамдық-экономикалық формацияға тілдік қарым-қатынастар мен олардың өзара бір-біріне әсері тілдердің қатар өмір сүру формалары, қос тілдік жөне көптілділік сияқгы ерекше жағдайлар тән. Сондықтан тілдік қарым-қатынастың заңдылықтарын нақты әлеуметтік-тарихи контексте зерттеу қажет.

Осы тұрғыдан келгенде, қазақ тіліндегі варваризмдердің туу себептерін сөз қылмас бұрын, жалпы қоғамдық тарихи жағдайлары-на тоқтала кеткен жөн.

Қазақтың өз алдына жеке ұлт болып қалыптасқанға дейін де жазу тілін пайдаланғаны даусыз. Бірақ ол жазу тілі Ахмеди Ысқақов айтқандай қазактың "халықтық дәуірде қолданылған біріңғай жалпы халықтық әдеби тілі " де емес, тек қазаққа ғана тән төл тіл де емес, Орта Азия халықтарының, арабтардың ықпалымен келген түркі тілдері материалдарының араласуынан жасалған жалпы түріктік әдеби тіл (кітаби тіл) болатын. XIX ғасырға дейінгі өзбектер де, түрікмендер де, қазақтар да т. б. бұл тілді өздеріне жазу тілі етіп пайдаланады.

Бірақ, екінші жағынан, бұл "жалпыхалықтық" тіл де емес. Ол негізінде, мемлекеттік, әкімшілік іс жүргізудің, діни уағыздардың, хан, сұлтандардың ата-тегін, үрім-бүтағын баяндауға арналған шежірелердің, оқыған ат төбеліндей азшылық ақын жазушылардың ғана тілі болды. Бүл тіл өз заманында білімділер, оқығандар тілі болып есептеледі. Тіпті XX ғасырдың бас кезіндегі бірсыпыра қазақ ақындарының өз өлендерінде араб, парсы сөздерін молынан қолданылуы мәдениеттіліктің, білімдарлықтың белгісі деп есептеу де сондықтан болатын.

Қазақтардың қазақша сөзді бұрмалап, араб, парсы сөздерін орынсыз қыстырып варваризмдермен сөйлеуінің бірден-бір себебі осы. Мәселен, Ж. Есеналиева өзінің "Абай шығармаларындағы араб-парсы сөздерінің ерекшеліктері" атты диссертациялық жұмысында Абай қолданған араб-парсы сөздерінің лексика-семантикалық синатына тоқталып, араб-парсы сөздерін мынадай негізгі 4 топқа бөледі:

табиғатқа
адамға
қоғамға

4) исламға байланысты сөздер. Осылардың бәрі бірдей кірме сөз емес екені белгілі. Абай қолданған араб-парсы сөздерінің көбінің сол кездің өзінде-ақ қазақ әдеби тілінде баламасы болған.

Бірақ ақын ол сөздерді сол күйінде, аудармай қолданған: иузи (жүзі), мүмин (мүсылман), хаким (данышпан) т. б. болып кете береді. Бұл сөздердің сол кезеңде қазақ тіліндегі баламалары жалпыхалықтық қолданыста болған.

Мұндай кұбылысты, яғни варваризмдерді бұлайша қолданылуын Абайдан басқа да ақын-жыраулардың тілінен мол ұшырастыруға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.