Алматы облысының шекара маңы аумағының экономикалық – географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында)
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ..8
1.1Алматы облысының қалыптасуы туралы географиялық тарихи анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Алматы облысы Панфилов ауданының географиялық орны мен табиғи жағдайының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Ауданның жер бедерінің ерекшеліктері мен пайдалы қазбалары ... ... ..10
1.4 Ауданның климаты, оның ауыл шаруашылығын дамытуға әсері ... ... ..11
1.5 Ауданның су көздері мен су ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.6 Топырағы мен өсімдіктер жамылғысы, оларды ауыл шаруашылығында пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.7 Ауданның табиғи . географиялық аумақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 ПАНФИЛОВ АУДАНЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ. ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... 23
2.1 Ауданның халқы, денсаулық сақтау, білім беру мекемелері мен мәдениет орталықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Әлеуметтәк инфрақұрылым орындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Шағын және орта кәсіпкерліктің Панфилов ауданы бойынша даму көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.4 Аудандағы ауыл шаруашылығының даму жағдайы және оның салаларының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ПАНФИЛОВ АУДАНЫ АУМАҒЫНА КІРЕТІН ШЫҒЫСТАҒЫ ҚОРҒАС ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШЕКАРА МАҢЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ ОРТАЛЫҒЫН» ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1 Шығыстағы «Қорғас халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығын» (ШЫХО) дамыту жолдарының экономикалық.географиялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.2 “Қорғас” ШЫХО . ның құрамдық компоненттері ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ..8
1.1Алматы облысының қалыптасуы туралы географиялық тарихи анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Алматы облысы Панфилов ауданының географиялық орны мен табиғи жағдайының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Ауданның жер бедерінің ерекшеліктері мен пайдалы қазбалары ... ... ..10
1.4 Ауданның климаты, оның ауыл шаруашылығын дамытуға әсері ... ... ..11
1.5 Ауданның су көздері мен су ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.6 Топырағы мен өсімдіктер жамылғысы, оларды ауыл шаруашылығында пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.7 Ауданның табиғи . географиялық аумақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 ПАНФИЛОВ АУДАНЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ. ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... 23
2.1 Ауданның халқы, денсаулық сақтау, білім беру мекемелері мен мәдениет орталықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Әлеуметтәк инфрақұрылым орындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Шағын және орта кәсіпкерліктің Панфилов ауданы бойынша даму көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.4 Аудандағы ауыл шаруашылығының даму жағдайы және оның салаларының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ПАНФИЛОВ АУДАНЫ АУМАҒЫНА КІРЕТІН ШЫҒЫСТАҒЫ ҚОРҒАС ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШЕКАРА МАҢЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ ОРТАЛЫҒЫН» ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1 Шығыстағы «Қорғас халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығын» (ШЫХО) дамыту жолдарының экономикалық.географиялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.2 “Қорғас” ШЫХО . ның құрамдық компоненттері ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Бакалаврлық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Егемен Қазақстанның экономикасы басқа тәуелсіз елдер сияқты республиканың ішкі жағдайында белгілі бір территорияны қамтитын, өздеріне тән табиғи, экономикалық өзгешеліктері бар ерте заманнан қалыптасқан, бірнеше жеке аймақтардың құрамынан тұрады. Осы тұрғыдан қарағанда республиканың ішкі ресурстарын тиімді пайдалануда, сол сияқты ауыл шаруашылығының әлеуметтік – экономикалық дамуын тек қана бүкіл Қазақстан көлемінде емес, жекелеген аймақтардың аумағында, олардың табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, экономикалық-географиялық талдау жасау, олардың шаруашылықты жүргізу тиімділігін анықтау, келешегіне болжау жасау өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Республика бойынша нарықтық экономиканың талаптарына сай соңғы кезде шағын бизнесті дамыту арқылы жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күресті күшейтудің шараларын мемлекет деңгейінде қарастырып, аз шығынмен қысқа мерзімде шешуге болатыны ғылыми түрде дәлелденгені мәлім. Ауылдардағы әлеуметтік салаларды жетілдірудің нәтижелері аймақтағы экономиканың дамуымен тікелей байланысты екенін заңды үрдіс деп белгілеп,оны теориялық-методикалық тұрғыдан дәлелдеудің өзі ғылыми – практикалық маңызы бар өзекті проблема екені де анық.
Айта кету керек, ауылда жүргізілген реформа ауыл тұрғындары күткен нәтижелі жемісін толық бермеді, аграрлық сектордағы әлеуметтік – экономикалық жағдай нашарлап кетті,өндіріс көлемі қысқарып, жұмыссыздар саны көбейіп, ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейі төмендеп,әлеуметтік жағдай жылдан - жылға шиеленісіп барады.
Осы әлеуметтік – экономикалық шиеленістердің зардабы Жетісу өңірінің шекара аудандары тұрғындарына қатты тиді. Бұл аудандар аумағында бұрыннан қалыптасқан шаруашылығы мен табиғи ресурстары бар,облыс орталығынан алыс орналасқандықтан айтарлықтай ірі өндіріс салалары жоқ,алыста жатқан аудандар немесе аумақтар деп аталатын. Бұрын шекара маңы аудандарында олардың әлеуметтік – экономикасының дамуына мемлекет тарапынан азды – көпті көмек беріліп тұратын.
Кейінгі нарық жағдайында өндірістік, әлеуметтік инфрақұрылымдарының құлдырап, жолдардың бұзылып,көлік қатынастары азайып, электр қуатының тапшылығынан, сол сияқты ауылдағы мектептердің қысқаруы, ауруханалардың жабылуымен, оқу үйлерінің, кітапхана мен клубтардың істен шығуы, ауылдағы мемлекеттік сауда жүйесінің кенеттен жойылуы нәтижесінде шекара аудандарындағы тұрғындардың өмір сүру деңгейі нашарлап кетті. Олардың күн көру жағдайлары, Жетісу өңірінің басқа аудандарының тұрғындарымен салыстырғанда 30-40% төмен екені анықталды. Ал жұмыссыздардың саны жылдан – жылға көбейіп,шекара аудандарының бірқатар тұрғындары,жұмыс іздеп атамекендерін тастап,үлкен қалалар төңірегіне қоныс аударуға мәжбүр болды.
Айта кету керек, ауылда жүргізілген реформа ауыл тұрғындары күткен нәтижелі жемісін толық бермеді, аграрлық сектордағы әлеуметтік – экономикалық жағдай нашарлап кетті,өндіріс көлемі қысқарып, жұмыссыздар саны көбейіп, ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейі төмендеп,әлеуметтік жағдай жылдан - жылға шиеленісіп барады.
Осы әлеуметтік – экономикалық шиеленістердің зардабы Жетісу өңірінің шекара аудандары тұрғындарына қатты тиді. Бұл аудандар аумағында бұрыннан қалыптасқан шаруашылығы мен табиғи ресурстары бар,облыс орталығынан алыс орналасқандықтан айтарлықтай ірі өндіріс салалары жоқ,алыста жатқан аудандар немесе аумақтар деп аталатын. Бұрын шекара маңы аудандарында олардың әлеуметтік – экономикасының дамуына мемлекет тарапынан азды – көпті көмек беріліп тұратын.
Кейінгі нарық жағдайында өндірістік, әлеуметтік инфрақұрылымдарының құлдырап, жолдардың бұзылып,көлік қатынастары азайып, электр қуатының тапшылығынан, сол сияқты ауылдағы мектептердің қысқаруы, ауруханалардың жабылуымен, оқу үйлерінің, кітапхана мен клубтардың істен шығуы, ауылдағы мемлекеттік сауда жүйесінің кенеттен жойылуы нәтижесінде шекара аудандарындағы тұрғындардың өмір сүру деңгейі нашарлап кетті. Олардың күн көру жағдайлары, Жетісу өңірінің басқа аудандарының тұрғындарымен салыстырғанда 30-40% төмен екені анықталды. Ал жұмыссыздардың саны жылдан – жылға көбейіп,шекара аудандарының бірқатар тұрғындары,жұмыс іздеп атамекендерін тастап,үлкен қалалар төңірегіне қоныс аударуға мәжбүр болды.
1 Панфилов ауданы әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалдары.
2 Панфилов ауданы әкімшілігінің экономика және бюджет бөлімінің материалдары.
3 Ғаламтор желісі: www.google.kz
4 Панфилов ауданының ресми сайты: www.panfilov.kz
5 Жетісу ресми сайты: www.zhetisu.kz
6 Физическая география Казахстана. Е.Н. Вилесов, А.А. Науменко, Л.К. Веселова, Б.Ж. Аубакеров Алматы – Қазақ Уневерситеті, 2002 – 362 с.
7 Ахмедсафин У.М. Методика составления карт прогноза и обзор артизанских бассейнов Казахстана. – Алма – Ата, 1961.-107c.
8 Ахмедсафин У.М., Шлыгина В.Ф. Формирование подземных вод – Алма – Ата, 1965.-1965.-157c.
9 Водные ресурсы Казахстана.- Алма –Ата, 1957.-180c.
10 Панфилов ауданының статистикалық агенттігінің материалдары бойынша.
11 Ғаламтор желісі: www.inform.kz
12 Жамалбеков Е.У. Қазақстан топырақтары және олардың ауылшаруашылығымыздағы орны // Табиғат – ел байлығы. Алматы, 1979.
13 Жамалбеков Е.У. Жер құнары өмір нәрі. – Алматы: Қайнар, 1987.- 136 б.
14 Панфилов ауданының әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалы
15 Панфилов ауданының статистикалық агенттігінің материалдары бойынша.
16 Агроклиматический справочник Алматинской области.
17 Тыныбеков Б.М. Дәрілік өсімдіктер: оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2009.-158 бет.
18 Жамалбеков Е., Білдебаева Р. Топырақтану және топырақ географиясы: Оқулық-Алматы: Қазақ университеті, 2006.- 246 б.
19 Панфилов ауданының ауылшаруашылық бөлімі.
20 Ғаламтор желісі: www.yandex.
21 Ғаламтор желісі: www.gor.stat.kz
22 Ғаламтор желісі: www.eco.gov.kz
23 Сыдыков Ж.,Шлыгина В.Ф.Подземные воды Казахстана.-Алматы, Ғылым, 1998.-346с.
24 Ғаламтор желісі: www.poexali.org
25 Құсайынов С.А. «Жалпы геоморфология», оқулық, Қазақ университеті, 2006 ж.
2 Панфилов ауданы әкімшілігінің экономика және бюджет бөлімінің материалдары.
3 Ғаламтор желісі: www.google.kz
4 Панфилов ауданының ресми сайты: www.panfilov.kz
5 Жетісу ресми сайты: www.zhetisu.kz
6 Физическая география Казахстана. Е.Н. Вилесов, А.А. Науменко, Л.К. Веселова, Б.Ж. Аубакеров Алматы – Қазақ Уневерситеті, 2002 – 362 с.
7 Ахмедсафин У.М. Методика составления карт прогноза и обзор артизанских бассейнов Казахстана. – Алма – Ата, 1961.-107c.
8 Ахмедсафин У.М., Шлыгина В.Ф. Формирование подземных вод – Алма – Ата, 1965.-1965.-157c.
9 Водные ресурсы Казахстана.- Алма –Ата, 1957.-180c.
10 Панфилов ауданының статистикалық агенттігінің материалдары бойынша.
11 Ғаламтор желісі: www.inform.kz
12 Жамалбеков Е.У. Қазақстан топырақтары және олардың ауылшаруашылығымыздағы орны // Табиғат – ел байлығы. Алматы, 1979.
13 Жамалбеков Е.У. Жер құнары өмір нәрі. – Алматы: Қайнар, 1987.- 136 б.
14 Панфилов ауданының әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалы
15 Панфилов ауданының статистикалық агенттігінің материалдары бойынша.
16 Агроклиматический справочник Алматинской области.
17 Тыныбеков Б.М. Дәрілік өсімдіктер: оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2009.-158 бет.
18 Жамалбеков Е., Білдебаева Р. Топырақтану және топырақ географиясы: Оқулық-Алматы: Қазақ университеті, 2006.- 246 б.
19 Панфилов ауданының ауылшаруашылық бөлімі.
20 Ғаламтор желісі: www.yandex.
21 Ғаламтор желісі: www.gor.stat.kz
22 Ғаламтор желісі: www.eco.gov.kz
23 Сыдыков Ж.,Шлыгина В.Ф.Подземные воды Казахстана.-Алматы, Ғылым, 1998.-346с.
24 Ғаламтор желісі: www.poexali.org
25 Құсайынов С.А. «Жалпы геоморфология», оқулық, Қазақ университеті, 2006 ж.
Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Абильжанова Н.Б.
Тақырыбы: Алматы облысының шекара маңы аумағының экономикалық - географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында)
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
050609 мамандығы бойынша - География -
Алматы 2011
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
География факультеті
Экономикалық, әлеуметтік және саяси география кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Г.Н. Нүсіпова
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Алматы облысының шекара маңы аумағының экономикалық - географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында)
050609 мамандығы бойынша - География
Орындаған 4 к. Студенті _______________ Абильжанова Н.Б.
Ғылыми жетекшісі
г.ғ.к., ҚазҰУ - дің профессоры _______________ Темірбеков А.Т
Норма бақылаушы _______________ Калиаскарова З.К.
Алматы 2011
Бекітемін
Экономикалық, әлеуметтік
және саяси география
кафедрасының меңгерушісі_________ Г.М Нүсіпова
Тапсырма
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ экономикалық, әлеуметтік және саяси география кафедрасының 4 курс студенті Абильжанова Назеркенің Алматы олысының шекара маңы аумағының экономикалық - географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында) дипломдық жұмысын орындауына
№№
пп
Тапсырма мазмұны
Орындау мерзімі
Орындалғаны туралы белгілер
1
Тақырыптың анықталуы және бекітілуі
2010 қараша
2
Жұмыс құрылымын жасау
2010 желтоқсан
3
Тақырып бойынша ақпарат жинастыру, өндірістік практика кезіндегі мәліметтердің жинақталуы
17.01-05.02.2011
4
Кіріспе
15-21.02.2011
5
1 тарау
23.02-2.03.2011
6
2 тарау
5.03-15.03.2011
7
3 тарау
17-25.03.2011
8
Қорытынды
26-30.03.2011
9
Пайдаланылған әдебиеттер тізімін және сызбалық мәліметтерді даярлау
5-10.04.2011
10
Қосымша дайындау
10-19.04.2011
11
Презентация мен баяндама дайындау
20-24.04.2011
12
Диплом алды қорғау
25.04.2011
13
Дипломдық жұмыстың қорғалуы
6.05.2011
Тапсырманы алған Абильжанова Н.Б.
Ғылыми жетекші
г.ғ.к., ҚазҰУ - нің профессоры Темірбеков А.Т.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысының құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлім 3 тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеудің көлемі: 58, кестелер саны-9, суреттер саны-17.
Зерттеудің өзектілігі: мемлекеттің шекара маңы ауылдарындағы шаруашылық және әлеуметтік салаларды жетілдірудің нәтижелері аймақтағы экономиканың дамуымен тікелей байланысты екенін анықтап, оны нақтылы зерттеулер арқылы дәлелдеу экономикалық - географиялық тұрғыдан ғылыми - практикалық маңызы бар өзекті проблема.
Зерттеудің мақсаты:бакалаврлық жұмыстың мақсаты Алматы облысындағы шекара аумағында орналасқан елді мекендердегі шаруашылық салаларының даму ерекшеліктерін зерттеп, жергілікті халықтардың тұрмысын жақсарту мақсатында ауыл шаруашылығын нарықтық талаптарға сай дамыту механизмдерін анықтау және жетілдіру. Осы қойылған мақсаттар мына төмендегідей міндеттерді шешуді қажет етеді.
Зерттеудің міндеттері: біріншіден Алматы облысы ішіндегі шекаралық аудандарда нарықтық экономикаға көшу барысында жүргізілген реформаға байланысты ауыл шаруашылығында болған өзгерістерге әлеуметтік және экономикалық - географиялық талдау жасау.
Екіншіден экономикалық реформадан кейінгі жылдары шекаралық аудандарда шағын және орта кәсіпкерлікпен қатар, әлеуметтік салаларды жетілдіру шараларын Қорғас шекара маңы халықаралық ынтымақтастық орталық (ШЫХО) құрылымының мысалында жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күрестің іске асырылуы қалай жүріп жатқанын көрсету.
Зерттеу пәні: аграрлық реформадан кейінгі жылдардағы шекара маңындағы елді мекендердегі ауыл шаруашылығының көрсеткіштері,кәсіпорындар мен елді мекендердегі халықтардың әлеуметтік ортасы,сондай - ақ жекелеген тұрғындар мен олардың отбасыларының жағдайын әлеуметтік және экономикалық - географиялық тұрғыдан қарастыру.
Зерттеу объектісі: Алматы облысындағы шекара маңы аумағы, оның ішінде Панфилов ауданындағы елді мекендердің халқы,ауыл шаруашылығы өндірісі және шаруашылық субъектілері, жалпы ауданның әлеуметтік және экономикалық - географиялық жағдайы.
Зерттеудің теориялық және практикалық мәні: мемлекеттік шекара аумағында орналасқан Панфилов ауданы экономикалық-географиялық тұрғыдан алғаш рет бакалаврлық жұмыс ретінде қарастырылуында. Бакалаврлық жұмыстың негізін құрастырған материалдар Панфилов ауданының әкімшілігі құрамындағы жерге орналастыру, ауыл шаруашылық, экономика және бюджет бөліміне автордың өзі өндірістік практика кезінде жинастырған. Сонымен бірге бұл бакалаврлық жұмыста шығыстағы Қорғас Халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығының (ШЫХО-ның) құрылуы, оның қазіргі кездегі жағдайы осы жұмыста бірінші рет қарастырылып отыр.
МАЗМҰНЫ
Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ..8
1.1Алматы облысының қалыптасуы туралы географиялық тарихи анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Алматы облысы Панфилов ауданының географиялық орны мен табиғи жағдайының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Ауданның жер бедерінің ерекшеліктері мен пайдалы қазбалары ... ... ..10
1.4 Ауданның климаты, оның ауыл шаруашылығын дамытуға әсері ... ... ..11
1.5 Ауданның су көздері мен су ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .14
1.6 Топырағы мен өсімдіктер жамылғысы, оларды ауыл шаруашылығында пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.7 Ауданның табиғи - географиялық аумақтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 21
2 ПАНФИЛОВ АУДАНЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... 23
2.1 Ауданның халқы, денсаулық сақтау, білім беру мекемелері мен мәдениет орталықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2 Әлеуметтәк инфрақұрылым орындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.3 Шағын және орта кәсіпкерліктің Панфилов ауданы бойынша даму көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.4 Аудандағы ауыл шаруашылығының даму жағдайы және оның салаларының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ПАНФИЛОВ АУДАНЫ АУМАҒЫНА КІРЕТІН ШЫҒЫСТАҒЫ ҚОРҒАС ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШЕКАРА МАҢЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ ОРТАЛЫҒЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1 Шығыстағы Қорғас халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығын (ШЫХО) дамыту жолдарының экономикалық-географиялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2 "Қорғас" ШЫХО - ның құрамдық компоненттері ... ... ... ... ... .. ... ... 43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Қысқартылған ұғымдар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚР АШМ - Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министірлігі
ҚХР - Қытай Халық Республикасы
ШЫХО - шекара маңы ынтымақтастық халықаралық орталығы
ШЫҰ - Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
АӨК - аграрлық-өнеркәсіп кешені
ЖІӨ - жалпы ішкі өнім
ШҚ - шаруа қожалығы
ЖҚШ - жеке қосалқы шаруашылық
ЖТҮҚ - жеке тұрғын үй құрылысы
т.б. - тағы басқалар
% - пайыз
КІРІСПЕ
Бакалаврлық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Егемен Қазақстанның экономикасы басқа тәуелсіз елдер сияқты республиканың ішкі жағдайында белгілі бір территорияны қамтитын, өздеріне тән табиғи, экономикалық өзгешеліктері бар ерте заманнан қалыптасқан, бірнеше жеке аймақтардың құрамынан тұрады. Осы тұрғыдан қарағанда республиканың ішкі ресурстарын тиімді пайдалануда, сол сияқты ауыл шаруашылығының әлеуметтік - экономикалық дамуын тек қана бүкіл Қазақстан көлемінде емес, жекелеген аймақтардың аумағында, олардың табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, экономикалық-географиялық талдау жасау, олардың шаруашылықты жүргізу тиімділігін анықтау, келешегіне болжау жасау өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Республика бойынша нарықтық экономиканың талаптарына сай соңғы кезде шағын бизнесті дамыту арқылы жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күресті күшейтудің шараларын мемлекет деңгейінде қарастырып, аз шығынмен қысқа мерзімде шешуге болатыны ғылыми түрде дәлелденгені мәлім. Ауылдардағы әлеуметтік салаларды жетілдірудің нәтижелері аймақтағы экономиканың дамуымен тікелей байланысты екенін заңды үрдіс деп белгілеп,оны теориялық-методикалық тұрғыдан дәлелдеудің өзі ғылыми - практикалық маңызы бар өзекті проблема екені де анық.
Айта кету керек, ауылда жүргізілген реформа ауыл тұрғындары күткен нәтижелі жемісін толық бермеді, аграрлық сектордағы әлеуметтік - экономикалық жағдай нашарлап кетті,өндіріс көлемі қысқарып, жұмыссыздар саны көбейіп, ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейі төмендеп,әлеуметтік жағдай жылдан - жылға шиеленісіп барады.
Осы әлеуметтік - экономикалық шиеленістердің зардабы Жетісу өңірінің шекара аудандары тұрғындарына қатты тиді. Бұл аудандар аумағында бұрыннан қалыптасқан шаруашылығы мен табиғи ресурстары бар,облыс орталығынан алыс орналасқандықтан айтарлықтай ірі өндіріс салалары жоқ,алыста жатқан аудандар немесе аумақтар деп аталатын. Бұрын шекара маңы аудандарында олардың әлеуметтік - экономикасының дамуына мемлекет тарапынан азды - көпті көмек беріліп тұратын.
Кейінгі нарық жағдайында өндірістік, әлеуметтік инфрақұрылымдарының құлдырап, жолдардың бұзылып,көлік қатынастары азайып, электр қуатының тапшылығынан, сол сияқты ауылдағы мектептердің қысқаруы, ауруханалардың жабылуымен, оқу үйлерінің, кітапхана мен клубтардың істен шығуы, ауылдағы мемлекеттік сауда жүйесінің кенеттен жойылуы нәтижесінде шекара аудандарындағы тұрғындардың өмір сүру деңгейі нашарлап кетті. Олардың күн көру жағдайлары, Жетісу өңірінің басқа аудандарының тұрғындарымен салыстырғанда 30-40% төмен екені анықталды. Ал жұмыссыздардың саны жылдан - жылға көбейіп,шекара аудандарының бірқатар тұрғындары,жұмыс іздеп атамекендерін тастап,үлкен қалалар төңірегіне қоныс аударуға мәжбүр болды.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Бакалаврлық жұмыстың мақсаты Алматы облысындағы шекара аумағында орналасқан елді мекендердегі шаруашылық салаларының даму ерекшеліктерін зерттеп, жергілікті халықтардың тұрмысын жақсарту мақсатында ауыл шаруашылығын нарықтық талаптарға сай дамыту механизмдерін анықтау және жетілдіру. Осы қойылған мақсаттар мына төмендегідей міндеттерді шешуді қажет етеді.
Біріншіден Алматы облысы ішіндегі шекаралық аудандарда нарықтық экономикаға көшу барысында жүргізілген реформаға байланысты ауыл шаруашылығында болған өзгерістерге әлеуметтік және экономикалық - географиялық талдау жасау.
Екіншіден экономикалық реформадан кейінгі жылдары шекаралық аудандарда шағын және орта кәсіпкерлікпен қатар, әлеуметтік салаларды жетілдіру шараларын Қорғас шекара аралық ынтымақтастық халықаралық орталық (ШЫХО) құрылымының мысалында жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күрестің іске асырылуы қалай жүріп жатқанын көрсету.
Зерттеу нысаналары - Алматы облысындағы шекара маңы аумағы,оның ішінде Панфилов ауданындағы елді мекендердің халқы,ауыл шаруашылығы өндірісі және шаруашылық субъектілері,жалпы ауданның әлеуметтік және экономикалық - географиялық жағдайы.
Зерттеу пәні - аграрлық реформадан кейінгі жылдардағы шекара маңындағы елді мекендердегі ауыл шаруашылығының көрсеткіштері, кәсіпорындар мен елді мекендердегі халықтардың әлеуметтік ортасы,сондай - ақ жекелеген тұрғындар мен олардың отбасыларының жағдайын әлеуметтік және экономикалық - географиялық тұрғыдан қарастыру.
Жұмыстың тақырыбына сай жүргізілген іздестірудің жаңалығы мемлекеттік шекара аумағында орналасқан "Қорғас" халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығы (ШЫХО) Панфилов ауданындағы экономикалық-географиялық тұрғыдан алғаш рет бакалаврлық жұмыс ретінде қарастырылуында. Бакалаврлық жұмыстың негізін құрастырған материалдар Панфилов ауданының әкімшілігі құрамындағы ауыл шаруашылық, экономика және бюджет бөліміне автордың өзі өндірістік практика кезінде жинастырған.Сонымен бірге бұл бакалаврлық жұмыста шығыстағы Қорғас Халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығының ШЫХО-ның құрылуы,оның қазіргі кездегі жағдайы осы жұмыста бірінші рет қарастырылып отыр.
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Алматы облысының қалыптасуы туралы географиялық - тарихи анықтама.
Алматы облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Әкімшілік орталығы сол кезде Алматы қаласы болып бекітілген. Сол жылдары облыс құрамында 18 әкімшілік аудан болған. Бермен келе,1939 жылдың соңында аудандардың бір бөлігі Жамбыл және Семей облыстарына беріліп, Алматы облысының құрамында қайта құрылған 7 әкімшілік ауданды қосқанда 23әкімшілік аудан болған. Ал 1944 жылдың наурыз айында оның құрамынан Талдықорған облысы 11 ауданмен бөлініп шықты, ал Алматы қаласы 1959 жылдың соңында облыс құрамынан жеке әкімшілік болып бөлінді. Осы 1959 жылы Алматы және Талдықорған облыстары қайтадан біріктіріліп, 1968 жылы тағы да бөлініп екі облыс құрылды. Алматы және Талдықорған облыстарының соңғы біріктірілуі 1997 жылы болды. Облыс құрамына 16 аудан мен облыстық маңызы бар 3 қала кіреді. Олар Талдықорған, Қапшағай, Текелі қалалары.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 14 сәуірдегі Алматы облысының облыс орталығын көшіру туралы № 585 Жарлығына сәйкес облыс орталығы Талдықорған қаласы болып бекітілді.
Алматы облысы Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Аумағы 223,9 мың шаршы шақырымды құрайды. Өңірде 777 елді мекен бар. Облыс халқының саны 2011 жылғы 1 желтоқсандағы дерек бойынша 1857,4 мың адамды құрайды. Өңірде 103 ұлт пен ұлыс өкілдері бар.
Облыс орталығы - Талдықорған қаласы,ондағы тұрғындар саны-140,6 мың адам.Өңірдің фаунасы мен флорасы биологиялық түрлерге бай: сүтқоректілердің 24 түрі, құстардың - 35, су жәндіктері мен балықтардың 4 түрі қатаң қорғауды қажет етеді,олардың бәрі республиканың Қызыл кітабына енген.
Облыс аумағында Алматы қорығы және еліміздегі төрт ұлттық табиғи парктің екеуі: Іле Алатау және Алтынемел парктері орналасқан.
Алматы облысы - аграрлық аймақ. Қазақстанның мәдени және қаржылық орталығы - Алматы қаласына жақын орналасуы әлеуметтік - экономикалық дамуына зор мүмкіндік туғызады.
Әкімшілік аудандардың саны - 16, олар Ақсу, Алакөл, Балқаш, Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Іле, Қарасай, Қаратал, Кербұлақ, Көксу, Панфилов, Райымбек, Сарқанд, Талғар, Талдықорған, Ұйғыр аудандары. Облыс аумағында 10 қала бар: Алматы, Есік, Жаркент, Қапшағай, Сарқанд, Талғар, Талдықорған, Текелі, Үшарал, Үштөбе қалалары. Облыстың әкімшілік орталығы - Талдықорған қаласы, тұрғындарының саны 140 мың. адам.
Алматы облысының елді мекендерінің бір-бірімен көлік жолы арқылы қарым-қатынас жасауы жақсы дамыған. Бұл Еуропа мен Азияны байланыстырушы осы облыс арқылы өтетін континентальдық аралық автомобиль және темір жолдары көлік дәлізінің бір бөлігі болып табылуына байланысты. Сонымен қатар осы аймақта біздің шығыс және оңтүстік шығыс көршілерімізбен көлік қатынастарын қамтамасыз ететін басты шекаралық өту пунктері орналасқан. Осы мақсатта Қытай Халық Республикасымен шектесетін шекарада 3 автокөлік өткізу орны қызмет етеді. Олар - Достық, Қорғас және Құлжат. Одан басқа Кеген пунктінде Достық станциясында темір жол өткізу пункті және Қырғызстанмен шекарадағы автожол пункті қызмет атқарады. Сонымен қатар Алматы облысы өзінің әсем табиғатымен ерекшеленеді, ал бұл туризм дамуы үшін негізгі қағиданың бірі.
Алматыдан солтүстікке қарай колдан жасалған "Қапшағай" су қоймасы орналасқан, суқойманың оңтүстігінде шығысқа қарай Іле және Жоңғар Алатауы созылып жатыр. Өңір көптеген көрікті жерлерімен (Үлкен Алматы көлі, Есік көлі, Түрген су сарқырамасы,альпі қарағайлары және т.б) баршаға танымал. Қапшағай қаласынан 5 шақырым жерде осыдан 2 мың жыл тасқа ойып салынған суреттер - Тамғалы Тас, суқойманың солтүстік шығыс жағалауында - Әндететін құм төбелер, облыстың оңтістік шығысында Іле өзенінің сағасындағы аңғарда - есте қаларлық орындардың бірі Шарын каньоны бар.
Облыс орталығы - Талдықорған қаласы, Талдықорған қаласы мен Астана қаласының арасы - 1480 шақырым.
1.2 Алматы облысы Панфилов ауданының географиялық орны мен табиғи жағдайының сипаттамасы
Алтынемел асуынан аса, шығысқа қарай бағыт алғанда Басши-Қоңырөлең жазығы деп аталатын көсілген көз жетпес қоңыр ойпатқа ілігесіз. Таспадай тартылған Ұлы Жібек жолымен алға жылжыған сайын жол бойы таулармен қоршалған, оңтүстігі қырқа-жонды қыраттар мен орман-тоғайлы жазық далаға астасып, алыстан Іле аңғары, одан әрі көзге бұлдырай көрінетін Іле Алатауы байқалып тұрады. Қытай шекарасы Қорғас кеденіне жеткенше осы көрініс көз алдыңда қайталана отырып, табиғат сұлулығына деген ынта-жігеріңді арттыра түседі. Айнала қоршаған шың-құздар, мәңгі мұзды сеңгір таулары, баурайы толған орманды, алысып аққан арынды асау өзендері, сылдыраған сыңғырлы бұлақтары шалқыған шалқар көлдері, аң- құстары жыртылып айырылатын сексеуілді - жыңғылды, жидесі мен шеңгелді тоғайы бар көрікті де көркем осы өлкені жазиралы Жаркент өңірі деп сонау ықылым заманнан атап келеді. Алаптан сусыған құмды шөл де, шалқыған шалқар көл де, арынымен алысқан өзен де,шипалы арасанды асулы бел де бәрі кездеседі. Жаратылыс Жаркент жеріне үйіп-төгіп, жомарттығын білгізіп, берекесін кіргізіп, ғажайып табиғатымен таңдай қақтырып, қызығына батырып қойғандай. Бастауын Арқас Еренқабырға Алатауының шың құздарындағы мәңгі мұздақтың мөлдір тамшыларынан алатын асау Өсек өзенінің оңтүстік шығысындағы жазығында жардың үстінде осыдан шамасы екі жүз жылдай бұрын Жаркент қаласының алғашқы ірге тасы қаланған. Қала Ұлы Жібек жолының үстіне орналасып, Еуропа мен Азияны жалғастыратын алтын көпір іспеттес болғандыктан, дүниежүзіне ерте белгілі болып, мәртебесі жыл санап арта береді. Қала белгілі болған сайын келіп қоныстанушылар саны да еселей түседі. Бүгінгі күнде қала тұрғындары қаланы көркейтумен бірге өздері де өніп-өсіп, бүкіл өңірді гүлдендіру үстінде. Міне, біз бүгін жазиралы Жаркент өңірі дегеніміз бір кездегі Өсек өзенінің шығысындағы жарқабақ үстіне салыңған Жаркент қаласы атына байланысты атау екенін көріп-біліп отырмыз. Жаркент қаласы -- Арқас Алатауынан бастау алатын батысындағы Өсек өзені мен шығысындағы Тышқан өзенінің аралығындағы кең жазық тау етегіне орын тепкен әсем қала. Төбе-төбе болып үйілген, сусыған құмдары, мәуелі салбыраған жемісті баулары мен жүзімдіктері, ұшы-қиырына көз жетпейтін сағымды да белді, таза ауалы, қоңыр салқынды, жанға жайлы, шөбі шүйгін, мөлдір сулы тап-таза бұлақтары мен өзендері бәрі келіп Жетісу жеріндегі адамзат пен жан-жануарлар әлеміне табиғат арқылы әсер етіп, бұл бүкіл бір өркениеттің өмірдің циклін құрайды. Міне, сондықтан да шөбі шүйгінді, суы бал.
Панфилов ауданы Алматы облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан, шығысында Қорғас өзені арқылы Қытаймен, ал оңтүстігінде Ұйғыр ауданымен, батысында және солтүстігінде Кербұлақ ауданымен шекаралас. Алматы облысы жер аумағының 8,9 % құрайтын бұл ауданның жер көлемі 11,3 мың шаршы шақырым. Солтүстікте Жоңғар Алатауынан оңтүстіктегі Іле өзеніне дейінгі аралық 150 км - ге, батысында Алтынемел асуынан, шығысындағы Қорғас өзеніне дейін 180 км-ге созылып жатыр.
Панфилов ауданы 44 0 28-48028 с.е. пен 48025-50018 ш.б. аралығында жатырАудан орталығы - Жаркент қаласы Алматы қаласынан 371 км, ал облыс орталығы Талдықорған қаласынан 294 км қашықтықта орналасқан.
1.3 Ауданның жер бедерінің ерекшеліктері мен пайдалы қазбалары.
Ауданның геоморфологиялық ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ,аудан оңтүстікте Іле өзенінің кең аңғарында орналасқан, солтүстік бөлігі Жоңғар Алатауының оңтүстік етегіне дейін созылып жатыр. Олар теңіз деңгейінен, яғни Іле өзенінің жайылмасынан 476 м биіктіктен басталып , ең жоғарғы нүктесі 4187 м. биіктікке дейін Жоңғар Алатауында орналасқан. Аумақта жер сілкіну күші 8-9 балға дейін болады.
Жоңғар Алатауының қатпарлануы палеозой эрасында басталды. Негізгі қатпарлану үлгісі герцин қатпарлығында жүрді. Герциннен кейінгі кезеңдерде денудациялық процесстер басым болып, мезозой мен палеогенде аумақтың жер бедері тегістеліп, неоген мен төменгі төрттік дәуірде тау көтерілу процесі жер қыртысының жарылуымен бірге жүрді. Жоңғар Алатауының негізін төменгі палеозой мен орта протерозойдың тау жыныстарынан түзілген антиклинорий құрайды. Кей жерлерінде граниттік жыныстар жер бетіне шығып жатыр. Негізгі тау жоталарын орта және төменгі палеозойдың метаморфтық жанғыш тақтатастары құрайды, сонымен қатар палеозойлық құмтастар мен әктастар кездеседі. Тау алды жотасы палеоген, неоген және төрттік шөгінділерден құралған.
Ауданда пайдалы қазбалардың мынадай түрлері кездеседі: Сұлушоқы тауынан 4 км қашықтықта Козун мыс кені, Іле өзенінен солтүстікке қарай 9 км қашықтықта Майлыбайсай темір кені, Көктал ауылынан 40 км қашықтықта Бархол шатқалында гранит, 20 км қашықтықтағы Қоңырөлең шатқалында алебастр, одан басқа жергілікті маңызы бар мұнай, көмір, алтын және минералды су көздері кездеседі.
Ауданның солтүстік бөлігі биік, орта және аласа таулардан тұратын жер бедерімен ерекшеленеді. Биік таулы жер бедері Жоңғар Алатауының биік бөліктеріне тура келеді, абсолюттік биіктігі 2500 м - ден жоғары. Орта таулы жер бедері Жоңғар Алатауының оңтүстік беткейін алып жатыр, биіктігі 1600-2500м-ге дейін. Абсолюттік биіктігі 1000 - 1600 м. болып келетін аласа таулы жер бедері Жоңғар Алатауының шеткі сілемдерінде орналасқан. Оған абсолюттік биіктігі 600 - 1000 м. болып келетін тау алды жазығы жалғасып, ол оңтүстігінде Іле аңғарына ұласады. Жазық тегіс келуімен ерекшеленеді, кейде ғана құрғақ сай және өзен аңғарларымен тілімденіп, таудан ұзаған сайын жоғала беретін дөңгелек ірі және ұсақ тастар шығарылымдарымен бұзылған.
Тау жанындағы жазық бірте-бірте тегіс жер бедерімен сипатталатын біркелкі өзен еңісі бар Іле өзенінің аңғарына ауысады. Жылғалардың және депрессиялардың әсерінен аңғардың жан-жағы едәуір батпақты болып келеді. Ауданданың Іле өзеніне тиесілі батыстан шығысқа қарай созылып жатқан бөлігі биіктіктері 10-15 м құм төбелерден (бархан) тұрады. Тегіс бөлігін кішігірім және ірі өзендер кесіп өтеді. Іле өзенінің аңғары ауданның ең төмен жері болып есептеледі.
1.4 Ауданның климаты,оның ауыл шаруашылығын дамытуға әсері.
Аудандағы жер бедерінің әртүрлі болып келуі, соның ішінде жазықтық пен тау рельефінің үйлесімділігі аудан ауа райының, климатының қалыптасуының бірден - бір себебі. Таулы аймақтарды мәңгі қар басқан болғандықтан ол қатаң суық климатымен ерекшеленеді. Тау алды аймақтары қоңыржай ауа райымен, ал жазықтық бөлігі құрғақшылық, жауын-шашынның аздығымен, салыстырмалы түрдегі жылы қыс пен ұзақ, созылмалы ыстық жазбен, қар қалыңдығы небәрі 5-18 см. - мен сипатталады. Ауданның жер аумағын 3 климаттық зонаға бөліп қарастырады:
І. Жоңғар биік таулы зонасы;
ІІ. Жоңғар тау зонасы: ол
А)Қоңырөлең ауданы
В) Қорғас-Көктерек ауданы болып екіге бөлінеді
ІІІ. Іле тауаралық ойысы
Жоңғар биік таулы зонасы тауға қарай көтерілген сайын жыл мезгілінің жылы кездеріндегі жылулық көлемі азаятын биіктіктен бастап, таудың жоғарғы жақтарын қамтиды. Оның төменгі шекарасы бұл қасиеті бойынша 2500-3000 м. теңіз деңгейінен биіктікте өтеді. Бұл белдеулік зонаның климатын төмен температура, суық ауаның ұзақтығы; қатаң қыс, аязсыз уақыттың жоқтығы ерекшелейді. Суық кезеңдегі орта айлық температура 7-8 ай бойы тұрақтанып тұрады.
Орта тәуіліктік температура нықталған 0° өтуі 3000 м. биіктікте тек мамыр айының басында болады. Қардың кеш еруі ауаның температурасының көтерілуін баялдығына байланысты,2500 м. биіктікте вегетация мезгілі мамыр айының ортасында ғана басталады, 3000 м. биіктікте бұл үрдіс тек маусым аяғында ғана байқалады.
Барлық жылы науқанда орташа температура 4,5 - 6,0° құрайды, гляциальдық зонада 1,5 - 3,0° төмендейді.Өсімдіктердің вегетациялық мерзіміндегі жылу массасының қосындысы 500° жетпейді.
Жауын-шашынның жылдық қосындысы 600 - 700 мм. құрайды, кейбір жылдарда 900 - 1000 мм. Негізгі жауын-шашын мөлшері жылдың жылы кезінде суық кезімен салыстырғанда 3 - 5 есе көп. 3000 м. биіктікте ең ылғалды мамыр айы болып табылады, жылдық жауын - шанынның 20 - 30 пайызы осы кезде мөлшерден тыс түседі. 3750 м. биіктікте жауын - шашынның максималды мөлшері шілде айында, жылдық жауын - шашынның 17 пайызы осы кезеңде мөлшерден тыс түседі.
Таудың етек жағындағы төменгі белдеуінде альпілік және субальпілік шалғындар орналасқан. Олар жаздық жайлау ретінде қой және жылқыға пайдаланылады.
Жоңғар таулы зонасы Жоңғар Алатауының 2500 биіктіктегі жер көлемі алып жатыр. Жауын-шашын сипаттамасына қарай 2 климаттық зонаға бөлінеді: Қоңырөлең және Хоргос-Көктерек
Қоңырөлең климаттық аймағы - Жоңғар Алатауының оңтүстік баурайында орналасқан теңіз деңгейінен 1300-1600 м. биіктікте . Оңтүстіктен Алтынемел жотасымен шекараланған, ол Долантау, Қатутау, Ақтау, таулы өлке Кіші-Қалқан және Үлкен-Қалқанмен көрінеді.Бұл белдеулік зонаның климатын ыстық ауа, жаздың бірінші жартысындағы жауын-шашынның максималды түрі, қыста минималды түрі ерекшелейді. Шілде кезіндегі орташа температурасы 25-27° жылулықты ұстап тұрады.
Биік температуралар ауаның үлкен құрғақшылығымен ұштасады. Жылдың 160-тан аса күнін ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 30 пайыз болады. Жоңғар Алатауының арасындағыдай емес, жауын-шашын аз 200-230мм. Оның себебі, Қоңырөлең ойпаты батыстан және солтүстіктен қосалқы шектеумен суық кірістерден қоршалған және бұл жерге Іле ойпатының келетін құрғақ ауа массасының жетуіне қолайлы. Жауын-шашынның максималды көлемі бірінші жартысында түседі. Жылдағы ең ылғалды айлар - маусым, шілде - бұл кезде жылдық норманың 41 пайызы түседі.
Жер бетіндгі қар 50 күндей тұрмайды (еріп кетеді), өйткені аудан суық желдерден, массивтерден біраз қорғалған, және оңтүстік экспозицияның бөктерінде орналасқан.
Қоңырөлең климаттық ауданында оның ыстық, құрғақ жазымен суарусыз жер-шаруашылығы мүмкін емес. Бірақ суару көздерінің шектеулі саны және олардың су аздығы бұл жердегі егін егуге жарайтын резервті жерлерді егіндікке пайдалануға мүмкіндік бермейді. Қорғас-Көктерек климаттық аудан Қорғас және Көктерек өзендерінің арасындағы аймақ болып табылады. Жоңғар Алатауының оңтүстік баурайындағы жер көлемін алып тұр. Бұл жерде Борохудзир, Өсек, Тышқан, және т.б. өзендердің аңғары орналасқан. Іле ойпатына қарай ашық және солтүстікте параллельдық тау- тізбектілігімен қоршалған. Қорғас-Көктерек ауданның климатына суық қыс, ыстық жаз тән, жер көлемінің көп бөлігінде атмосфералық жауын-шашын жоқтың қасы, ол шығыстан батысқа жылжыған сайын азаяды. Жауын-шашынның максимумы ауданның ең шеткі шығыс нүктесінде орналасқан десек те болады.
Сурет 1. Жауын - шашынның орташа жылдық мөлшерінің
диаграммасы [Агроклиматический справочник Алматинской области]
Ауданның ең көп жауын-шашынды кезі жаз мезгілінің бірінші бөлігіне келеді. Мамыр, маусымда 30 пайыздан астамы, барлық жылы кезеңде жылдық жауын-шашын мөлшерінің 72 пайызы түседі. Барлық суық кезеңде жауын-шашынның 27 пайызы түседі. Аса құрғақшылығымен желтоқсан, қаңтар айлары атап өтіледі. Жауын-шашынның қыстағы аздығы, қар жамылғысының биіктігінің де маңыздылығын төмендетеді. Оның ең үлкен декадалық көлемі жылдан-жылға 2-5 см-ге дейін Сарыбастауда, 8 ден 37 см-ге дейін Қорғас өзенінің аңғарында байқалады. Қар жамылғысының жату ұзақтығы 28 - 30 күннен 94 - 130 дейін Басқұнша деген жерде тіркелген.
Орта Азиялық құрғақ ландшафт суғарусыз жер шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан ауданның барлық егістік жері суармалы келеді. Су эррозиясымен қатар, көктемдік - жаздық кезеңнің нөсерлі жаңбырынан туындайтын, бұл жердің бәрінде ирригациялық топырақ эррозиясы дамыған.
Іле таулы ойпаты. Іле аңғарының климаттың зонасы тау аралық еңістік шөл даланы жазықты алып тұр. Жоңғар Алатауы мен Іле өзеніңің ортасында орналасқан. Климаты құрғақ жаздық жауын-шашынның үлес салмағының жылдық нәтижесі жер көлемінің көп бөлігінде 125-170 мм. құрайды. Кейбір жылдары 70-100 мм., ал ең ылғалды жылдары 250-300 мм аспайды. Ол жауын - шашынның орташа жылдық мөлшерінің диаграммасында көрсетілген.
1.5 Ауданның су көздері мен су ресурстары.
Негізгі су қайнары болып ауданда Жоңғар Алатауының оңтүстік еңістерінен Іле өзеніне қарай ағатын өзендер Өсек өзені және Қорғас өзені. Елеулі ағынды Тышқан, Шежін, Борохудзир мен Бурхан өзендері береді. Оларға тау беткейлеріндегі бұлақтардан, жауын-шашындардан жинақталған сулар келіп қосылады. Өзендердің су тасу режимі наурыз айынан басталып, тамыз-қыркүйекте бітетін, көктемдік-жаздық су тасу мезгіліне жатады. Ауданның барлық өзендерінің сулары жылы кезде максималды түрде шығынданады. Олар қар мен мұздықтардан пайда болған. Бірақ кейбір жағдайларда су тасудың үстіне жаңбырлық тасқын қосылып, олардың максималдық шығыны сол жылдары еріген сулардың шығынынан едәуір асады, сел тасқынын алып келуі мүмкін. Жерді суару үшін ауданда жер бетіндегі сулар, су көздерінің барлығы пайдаланылады. Негізгі өзендер болып Қорғас, Өсек болып табылады. Басқа өзендердің шаруашылық маңызы бар . Іле өзенінің режімі көктемгі-жазғы су тасуымен сипатталады. Қорғас өзені, Іле өзенінің оң тармағы Жоңғар Алатауының оңтүстік еңісінен, 3500-4000 метр биіктіктен басталады. Тышқан өзені Тышқантау және Шақпақтастау мұздықтарынан бастауын алады. 3400-3600 м. биіктікте. Өсек өзені Барохор жотасының батыс сілемдерінен басталатын, Кіші және Үлкен Өсек өзендерінің қосылуынан басталады. Су мөлшерінің көп бөлігі суаруға кетуінің нәтижесінде Жаркент қаласының маңында өзен суы толығымен дерлік тартылып қалады (кесте 1).
Кесте 1
Максимальдық шығыны 0,5-1,0 пайыз көлеміндегі өзендер*
№
Бақылау пункті
км²
Н орташа
0,5% м³сек
1% м³сек
1
Өсек өзені, Талды ауылы
1220
2850
364
320
2
Борохудзир өзені, Кинтин ауылы
470
2100
102
92,2
3
Қорғас өзені, Баскүнші ауылы
1080
2820
280
181
4
Шежің өзені, Шежің ауылы
130
2910
39,6
35,8
5
Тышқан өзен, Сарыбел ауылы
82,6
3190
46,4
58,0
6
Бурхан өзені, Бурхан ауылы
76,3
2494
64,4
42,2
*Дерек көзі: (Панфилов ауданының әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалы бойынша берілген)
Жер асты сулары Ақкент, Пенжім, ауылдарында тереңдігі 20-30 метрге дейін болады. Шығыс бөлігінде жер асты еспе суларына әсер ететін өзендер жоқ. Еспе сулары ұсақ тасты шөгінділердің үстінде 10-15 метр тереңдікте орналасқан. Олар топырақтың қалыптасуына ықпал етпейді.
Сурет 2. Панфилов ауданы жер асты сулары [Панфилов ауданы әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалы бойынша берілген]
Жаркенттен оңтүстікке қарай ерекше гидрологиялық жағдайлармен оқшауланған аудандар бар. Жер асты сулары жер бетіне жақын орналасқандықтан, жаз мезгілі соңына дейін оданда жоғары көтеріледі. Селдің тасқын сулары топырақты кейде артығымен дымқыл жағдайда ұстап тұрады. Өз бетімен ағатын су көздері ауданда жоқтың қасы деуге болады. Тау беткейлерінің сайлы жерлерінде кішірек бұлақтарды кездестіруге болады.
Ауданның жер асты жылы су көздері орта және жоғары палеозой және төменгі триас шөгінділерінен табылды. Судың температурасы +25 +150 °С арасында. Аудан аумағының жер астында +100°С дейін тұщы термальдық сулар ашылғанымен әлі де пайдаланылмай келеді.
1.6 Топырғы мен өсімдіктер жамылғысы,оларды ауыл шаруашылығында пайдалану.
Панфилов ауданы аймағының топырағы әр қилы болып келеді. Өйткені оның жер бедерінде Жоңғар тау құрылымының бөлігі бар, тауға лайықты топырақтық өсімдік биіктік белдеуінің жамылғысы бар, және гидроморфтық сортаңдалудың көптеген варианттары бар топрыақтар, құм, тақыр шөлге айналып бара жатқан топырақтар мен батпақты шөлді Іле аңғары бар.
Аудан көлемі топырақ типі жағынан алты табиғи зонаға бөлінген. Зоналық және биіктік белдеу шекарасы белдеуі төмендегідегідей болып көрінеді:
1 Нивальдық зона 4500 м. биіктікте жатыр. Оның топырақтық жер бедері әлі дамымаған. Бұл мұздық пен қар мекені.
2 Биік шалғынды дала зонасы 2500 ден 3500 м. бөлінеді.
Зонаны 2 белдеу құрады.
2.1. Таулы шалғынды альпілік топырақтар.
2.2. Таулы шалғынды субальпілік топырақтар.
3 Таулы шалғынды орман зонасы. 2000-2500 м. теңіз деңгейінен биіктікте орналасқан. Мұнда субальпілік шалғындар бірге солтүстік беткейлерде таудың орманды қоңыр топырағында шыршалы ормандар өседі, олар тұтас орман белдеуін құрамай, ірі өзендердің аңғарларында ғана шоғырланған.
Таулы дала зона, абсолют биіктігі 1600-ден 2200 м.
4 Шөлді дала зонасы, абсолют биіктігі 950-1600 м Оның құрамына:
5.1 Ашық - қызғылт түсті топырақты таулы белдеудегі дәнді дақылды және жусанды өсімдіктерден тұрады.
5.2 Сұр - қоңыр топырақта дәнді дақылды, жусанды, сортаң жердің өсімдіктері өседі.
3 Жазық, шөл зонасы. Абсолюттік биіктігі 500 - 700 м. Бұл зонада зоналық топырақтармен қатар интразоналық және азоналық: шалғынды, сұр шылғынды, сортаң, тұзды сор, тақыр типтес болып келеді.
Ауданның жерінің едәуір бөлігін оңтүстікте және оңтүстік-шығыс бөлігінде құмды жерлер алып жатыр. Таулы далалы, шөлді далалы және шөлді бөлігінде топырақ қабаты нашар дамыған, онда әртүрі дәрежедегі тастақ жерлер кездеседі.
Оңтүстік - батыс, оңтүстік және оңтүстік шығыс беткейлерінде,тау етектерінің жайлылымға пайдаланатын бөлігінің топырағы шайылуға ұшыраған. Ирригациялық эрозия дамыған суармалы жерлерде аз және орта шайылған топырақтар кең аймақты алып жатыр. Суармалы жерлерде су эрозиясына бәрінен бұрын тау алды жазығындағы топырақты жерлері ұшыраған. Аудан аумағында топырақ зонасы және геоморфологиялық аудандар бойынша кездесетін топырақ өсімдік түрлерінің сипаттамасы төменде қысқаша түрде келтірілген.
Биік шалғынды дала зонасы. Таулы шалғынды альпілік топырақ зонасы, ауданы 104335 га, 2500-3800 м. биіктікке дейін таралған.
Таулы шалғынды альпілік шайылмаған топырақтардың өзіне тән ерекшелігі бар өте тығыз шым қабатынан тұрады, қара - сұр, құнарлығы төмен және көмірқышқылды тұздары аз болып келеді.
Таулы шалғынды субальпілік топырақ, ауданы 77524 га, олар 2000 м. ден 2200-3100 м. биіктікте орналасқан. Суаттау, Бесмойнақ, Жоңғар Алатауының таулы-орманды зоналарында қою-қызғылт және таулы-шалғынды альпілік топырақтар таралған. Мұнда субальпілік шалғынды биік шөпті өсімдіктер өседі. Олар астық тұқымдас сұлы тектес өсімдіктерден тұрады. Таулы - шалғынды субальпілік топырақ түрі күңгірттеу түсімен және жақсы көрінген құрылысымен, тығыз шымдылығымен ерекшеленеді. Қарашірік қабатының қалыңдығы 30-40 см. Қарашірік жоғарғы жер бетіндегі құрамы 11-13% тең. Қарашіріктің жоғары шайылған топырақтар қабатындағы құрамы 4 %, ал жалпы азоттың 0,190-0^224 % құрайды.
Таулы-шалғынды ормандар. Таулы-шалғынды ормандарда күңгірт түсті топырақ түрі таралған, ауданы 22571 га, 1900-2500 м. биіктікте таралған.
Таулы - далалы, аласа таулы зона таулы далалы зонаның нашар дамыған топырағы жазғы жайылым учаскелерінде таралған, ауданы 64 933 га биіктігі 1800-2000 м. жер бедері орта таулы болып келеді. Өсімдіктері бұталы әр түрлі шөптесін және астық тұқымды, боз-бетегелі, жусанды болып келеді. Таулы қара-қоңыр топырақты белдеу. Бұл топырық түрі тау өзендерінің, атап айтқанда Барахудзир өзенінің жоғарғы ағысында және Аяқсаз шатқалынның аз ғана жерін алып жатыр. Таулы қоңыр-қызыл топырақ белдеуі, ауданы 18145 га, 1600-1800 м. биіктікте таралған.
Аласа таулы шөлді-далалы зона топырағы. Таулы ашық-қызғылт түсті топырақ белдеуі, ауданы 129234 га, 960-1600м биіктікте таралған.
Сұр-қоңыр топырақ белдеуі, ауданы 106820 га, бұл топырақ түрі Долантау, Қатутау және Ақтау тауларының оңтүстік және оңтүстік-шығыс беткейлерінде кеңінен таралған.
Тау алды жазықтарының шөлді топырақ зонасы. Сұр топырақты белдеу, ауданы 78813 га, 550-960 м биіктікте таралған. Бұл топырақта күйреуік, теріскен, изен, ебелек сияқты шөптесін өсімдіктер таралған.
Тақыр топырақты белдеу, ауданы 19042 га, Іле өзенінің аңғарында таралған. Өсімдіктерден сексеуіл, күйреуік, бір жылдық және көпжылдық шөптесін өсімдіктер кездеседі. Шалғынды-сұр топырақты зона, ауданы 19545 га, ауданның сазды жерінде таралған. Өсімдіктері: қамыс, теріскен, ши, жусан тал, жиде, жыңғыл.
Сұр шалғынды топырақ белдеуі, ауданы 9340 га, бұл топырақ түрі Жаркент қаласының оңтүстік батысы, Үшарал ауылының оңтүстік шығысы, Көктал ауылының шығысында таралған. Бұл жерге тән өсімдіктерден кермек, ши, қамысты атауға болады.
Сурет 3 . Панфилов ауданының жазық жерлерінде өсетін дәрілік өсімдіктер [Қазақ Совет Энциклопедиясы, том 14]
Сурет 4 . Панфилов ауданының таулы аумағында өсетін дәрілік өсімдіктер [Қазақ Совет Энциклопедиясы, том 14]
Шалғынды топырақ белдеуі, ауданы 50019 га, Іле ойпатының сазды жерлерінде кездеседі. Өсімдіктерден ши, қамыс, бидайық өседі. Шалғынды-батпақты (11442 га) және батпақты (13115 га) топырақ белдеуі, ауданның сазды-топырақты жерінің орталық бөлігінде таралған. Өсімдік жамылғысының негізін қамыс, қоға, қияқ құрайды.
Тұнбалы-шалғынды топырақ белдеуі, ауданы 20893 ға, Іле, Қорғас, Өсек өзендерінің аңғарларында кездеседі. Өсімдіктерден жиде, ши, ошаған және қамыс басым.
Сор жердің топырағы, ауданы 19128 га, Іле ойпатының шөлді аймағында, Көктал, Үшарал, Айдарлы, Шолақай ауылдарының оңтүстігінде таралған. Негізгі өсімдіктері қарағаш, жантақ, ши, жыңғыл, қамыс.
Сортаң топырақты белдеу, ауданы 1789 га, Іле өзені аңғарының сор және құмды топырақтарымен кезектесіп келеді.
Құмды жерлер ауданы 129,9 мың га, негізінен ауданның оңтүстік бөлігінің көп жерін алып жатыр. Жер бедері бойынша жиекті және төбелі құмдар болып бөлінеді. Өсімдік жамылғысының негізін жыңғыл, теріскен, адыраспан, ебелек, тораңғы, жиде, шеңгел, итмұрын, бүрген сондай ақ әр түрлі эфемерлер кездеседі.
Аудан жерінде жанға шипа, ауруға ем болатын дәрілік өсімдіктер де жеткілікті түрде өседі. Оларға: алтын тамыр, шайқурай, мыңжапырақ, долана, бауырдәрі (бессмертник печеньи), бүйрек дәрі (василек синий), жатыр дәрі (горец перечный) және қалақай, қылша, күшала, қоңыраугүл дәрі шөбі (наперстный красный), у қорғасын, рауғаш, шырғанақ, жүйке ауруына ем болатын таушымылдық, ақшатыр гүл, т.б.
Жануарлар дүниесі алуан түрлі және бай. Таулы аймақтарда тау теке, елік марал, борсық, суыр, барс, қасқыр, түлкі сондай ақ аю, қоян, көртышқан, қабан т.б. кездеседі. Құстардан бүркіт, қаршыға, қырғи т.б. тіршілік етеді. Шөлді аймақтарда сексеуіл торғайы, огар үйрегі, көкқарға, сұр кептерлер, сұр кесіртке, қырғауыл, кәмшат,құмайтаз кездеседі. Іле өзені аңғарының қамыстары мен тоғайларында шымшық, қаршыға, тырна, қырғауыл, жабайы үйректер мен қаздар,бакландар тіршілік етеді. Барлық су көздерінде балықтардың түрлері және терісі бағалы ондатра мекендейді.
Балықтардан сазан, тау форелі, маринка, алабұға, табанбалық, итбалық т.б. кездеседі. Бауырмен жорғалаушылардан сары бас жылан, шұбар жылан, оқ жылан, гадюка, сылдырмақ жылан т.б. Насекомдардан азия қара шегірткесі, сұр шегірткелер, сона, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Абильжанова Н.Б.
Тақырыбы: Алматы облысының шекара маңы аумағының экономикалық - географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында)
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
050609 мамандығы бойынша - География -
Алматы 2011
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
География факультеті
Экономикалық, әлеуметтік және саяси география кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Г.Н. Нүсіпова
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Алматы облысының шекара маңы аумағының экономикалық - географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында)
050609 мамандығы бойынша - География
Орындаған 4 к. Студенті _______________ Абильжанова Н.Б.
Ғылыми жетекшісі
г.ғ.к., ҚазҰУ - дің профессоры _______________ Темірбеков А.Т
Норма бақылаушы _______________ Калиаскарова З.К.
Алматы 2011
Бекітемін
Экономикалық, әлеуметтік
және саяси география
кафедрасының меңгерушісі_________ Г.М Нүсіпова
Тапсырма
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ экономикалық, әлеуметтік және саяси география кафедрасының 4 курс студенті Абильжанова Назеркенің Алматы олысының шекара маңы аумағының экономикалық - географиялық байланыстарының дамуы (Панфилов ауданы мысалында) дипломдық жұмысын орындауына
№№
пп
Тапсырма мазмұны
Орындау мерзімі
Орындалғаны туралы белгілер
1
Тақырыптың анықталуы және бекітілуі
2010 қараша
2
Жұмыс құрылымын жасау
2010 желтоқсан
3
Тақырып бойынша ақпарат жинастыру, өндірістік практика кезіндегі мәліметтердің жинақталуы
17.01-05.02.2011
4
Кіріспе
15-21.02.2011
5
1 тарау
23.02-2.03.2011
6
2 тарау
5.03-15.03.2011
7
3 тарау
17-25.03.2011
8
Қорытынды
26-30.03.2011
9
Пайдаланылған әдебиеттер тізімін және сызбалық мәліметтерді даярлау
5-10.04.2011
10
Қосымша дайындау
10-19.04.2011
11
Презентация мен баяндама дайындау
20-24.04.2011
12
Диплом алды қорғау
25.04.2011
13
Дипломдық жұмыстың қорғалуы
6.05.2011
Тапсырманы алған Абильжанова Н.Б.
Ғылыми жетекші
г.ғ.к., ҚазҰУ - нің профессоры Темірбеков А.Т.
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысының құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлім 3 тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеудің көлемі: 58, кестелер саны-9, суреттер саны-17.
Зерттеудің өзектілігі: мемлекеттің шекара маңы ауылдарындағы шаруашылық және әлеуметтік салаларды жетілдірудің нәтижелері аймақтағы экономиканың дамуымен тікелей байланысты екенін анықтап, оны нақтылы зерттеулер арқылы дәлелдеу экономикалық - географиялық тұрғыдан ғылыми - практикалық маңызы бар өзекті проблема.
Зерттеудің мақсаты:бакалаврлық жұмыстың мақсаты Алматы облысындағы шекара аумағында орналасқан елді мекендердегі шаруашылық салаларының даму ерекшеліктерін зерттеп, жергілікті халықтардың тұрмысын жақсарту мақсатында ауыл шаруашылығын нарықтық талаптарға сай дамыту механизмдерін анықтау және жетілдіру. Осы қойылған мақсаттар мына төмендегідей міндеттерді шешуді қажет етеді.
Зерттеудің міндеттері: біріншіден Алматы облысы ішіндегі шекаралық аудандарда нарықтық экономикаға көшу барысында жүргізілген реформаға байланысты ауыл шаруашылығында болған өзгерістерге әлеуметтік және экономикалық - географиялық талдау жасау.
Екіншіден экономикалық реформадан кейінгі жылдары шекаралық аудандарда шағын және орта кәсіпкерлікпен қатар, әлеуметтік салаларды жетілдіру шараларын Қорғас шекара маңы халықаралық ынтымақтастық орталық (ШЫХО) құрылымының мысалында жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күрестің іске асырылуы қалай жүріп жатқанын көрсету.
Зерттеу пәні: аграрлық реформадан кейінгі жылдардағы шекара маңындағы елді мекендердегі ауыл шаруашылығының көрсеткіштері,кәсіпорындар мен елді мекендердегі халықтардың әлеуметтік ортасы,сондай - ақ жекелеген тұрғындар мен олардың отбасыларының жағдайын әлеуметтік және экономикалық - географиялық тұрғыдан қарастыру.
Зерттеу объектісі: Алматы облысындағы шекара маңы аумағы, оның ішінде Панфилов ауданындағы елді мекендердің халқы,ауыл шаруашылығы өндірісі және шаруашылық субъектілері, жалпы ауданның әлеуметтік және экономикалық - географиялық жағдайы.
Зерттеудің теориялық және практикалық мәні: мемлекеттік шекара аумағында орналасқан Панфилов ауданы экономикалық-географиялық тұрғыдан алғаш рет бакалаврлық жұмыс ретінде қарастырылуында. Бакалаврлық жұмыстың негізін құрастырған материалдар Панфилов ауданының әкімшілігі құрамындағы жерге орналастыру, ауыл шаруашылық, экономика және бюджет бөліміне автордың өзі өндірістік практика кезінде жинастырған. Сонымен бірге бұл бакалаврлық жұмыста шығыстағы Қорғас Халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығының (ШЫХО-ның) құрылуы, оның қазіргі кездегі жағдайы осы жұмыста бірінші рет қарастырылып отыр.
МАЗМҰНЫ
Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ..8
1.1Алматы облысының қалыптасуы туралы географиялық тарихи анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Алматы облысы Панфилов ауданының географиялық орны мен табиғи жағдайының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Ауданның жер бедерінің ерекшеліктері мен пайдалы қазбалары ... ... ..10
1.4 Ауданның климаты, оның ауыл шаруашылығын дамытуға әсері ... ... ..11
1.5 Ауданның су көздері мен су ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .14
1.6 Топырағы мен өсімдіктер жамылғысы, оларды ауыл шаруашылығында пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.7 Ауданның табиғи - географиялық аумақтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 21
2 ПАНФИЛОВ АУДАНЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... 23
2.1 Ауданның халқы, денсаулық сақтау, білім беру мекемелері мен мәдениет орталықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2 Әлеуметтәк инфрақұрылым орындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.3 Шағын және орта кәсіпкерліктің Панфилов ауданы бойынша даму көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.4 Аудандағы ауыл шаруашылығының даму жағдайы және оның салаларының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ПАНФИЛОВ АУДАНЫ АУМАҒЫНА КІРЕТІН ШЫҒЫСТАҒЫ ҚОРҒАС ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ШЕКАРА МАҢЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ ОРТАЛЫҒЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1 Шығыстағы Қорғас халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығын (ШЫХО) дамыту жолдарының экономикалық-географиялық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2 "Қорғас" ШЫХО - ның құрамдық компоненттері ... ... ... ... ... .. ... ... 43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Қысқартылған ұғымдар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚР АШМ - Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министірлігі
ҚХР - Қытай Халық Республикасы
ШЫХО - шекара маңы ынтымақтастық халықаралық орталығы
ШЫҰ - Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
АӨК - аграрлық-өнеркәсіп кешені
ЖІӨ - жалпы ішкі өнім
ШҚ - шаруа қожалығы
ЖҚШ - жеке қосалқы шаруашылық
ЖТҮҚ - жеке тұрғын үй құрылысы
т.б. - тағы басқалар
% - пайыз
КІРІСПЕ
Бакалаврлық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Егемен Қазақстанның экономикасы басқа тәуелсіз елдер сияқты республиканың ішкі жағдайында белгілі бір территорияны қамтитын, өздеріне тән табиғи, экономикалық өзгешеліктері бар ерте заманнан қалыптасқан, бірнеше жеке аймақтардың құрамынан тұрады. Осы тұрғыдан қарағанда республиканың ішкі ресурстарын тиімді пайдалануда, сол сияқты ауыл шаруашылығының әлеуметтік - экономикалық дамуын тек қана бүкіл Қазақстан көлемінде емес, жекелеген аймақтардың аумағында, олардың табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, экономикалық-географиялық талдау жасау, олардың шаруашылықты жүргізу тиімділігін анықтау, келешегіне болжау жасау өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Республика бойынша нарықтық экономиканың талаптарына сай соңғы кезде шағын бизнесті дамыту арқылы жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күресті күшейтудің шараларын мемлекет деңгейінде қарастырып, аз шығынмен қысқа мерзімде шешуге болатыны ғылыми түрде дәлелденгені мәлім. Ауылдардағы әлеуметтік салаларды жетілдірудің нәтижелері аймақтағы экономиканың дамуымен тікелей байланысты екенін заңды үрдіс деп белгілеп,оны теориялық-методикалық тұрғыдан дәлелдеудің өзі ғылыми - практикалық маңызы бар өзекті проблема екені де анық.
Айта кету керек, ауылда жүргізілген реформа ауыл тұрғындары күткен нәтижелі жемісін толық бермеді, аграрлық сектордағы әлеуметтік - экономикалық жағдай нашарлап кетті,өндіріс көлемі қысқарып, жұмыссыздар саны көбейіп, ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейі төмендеп,әлеуметтік жағдай жылдан - жылға шиеленісіп барады.
Осы әлеуметтік - экономикалық шиеленістердің зардабы Жетісу өңірінің шекара аудандары тұрғындарына қатты тиді. Бұл аудандар аумағында бұрыннан қалыптасқан шаруашылығы мен табиғи ресурстары бар,облыс орталығынан алыс орналасқандықтан айтарлықтай ірі өндіріс салалары жоқ,алыста жатқан аудандар немесе аумақтар деп аталатын. Бұрын шекара маңы аудандарында олардың әлеуметтік - экономикасының дамуына мемлекет тарапынан азды - көпті көмек беріліп тұратын.
Кейінгі нарық жағдайында өндірістік, әлеуметтік инфрақұрылымдарының құлдырап, жолдардың бұзылып,көлік қатынастары азайып, электр қуатының тапшылығынан, сол сияқты ауылдағы мектептердің қысқаруы, ауруханалардың жабылуымен, оқу үйлерінің, кітапхана мен клубтардың істен шығуы, ауылдағы мемлекеттік сауда жүйесінің кенеттен жойылуы нәтижесінде шекара аудандарындағы тұрғындардың өмір сүру деңгейі нашарлап кетті. Олардың күн көру жағдайлары, Жетісу өңірінің басқа аудандарының тұрғындарымен салыстырғанда 30-40% төмен екені анықталды. Ал жұмыссыздардың саны жылдан - жылға көбейіп,шекара аудандарының бірқатар тұрғындары,жұмыс іздеп атамекендерін тастап,үлкен қалалар төңірегіне қоныс аударуға мәжбүр болды.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Бакалаврлық жұмыстың мақсаты Алматы облысындағы шекара аумағында орналасқан елді мекендердегі шаруашылық салаларының даму ерекшеліктерін зерттеп, жергілікті халықтардың тұрмысын жақсарту мақсатында ауыл шаруашылығын нарықтық талаптарға сай дамыту механизмдерін анықтау және жетілдіру. Осы қойылған мақсаттар мына төмендегідей міндеттерді шешуді қажет етеді.
Біріншіден Алматы облысы ішіндегі шекаралық аудандарда нарықтық экономикаға көшу барысында жүргізілген реформаға байланысты ауыл шаруашылығында болған өзгерістерге әлеуметтік және экономикалық - географиялық талдау жасау.
Екіншіден экономикалық реформадан кейінгі жылдары шекаралық аудандарда шағын және орта кәсіпкерлікпен қатар, әлеуметтік салаларды жетілдіру шараларын Қорғас шекара аралық ынтымақтастық халықаралық орталық (ШЫХО) құрылымының мысалында жұмыссыздық пен кедейлікке қарсы күрестің іске асырылуы қалай жүріп жатқанын көрсету.
Зерттеу нысаналары - Алматы облысындағы шекара маңы аумағы,оның ішінде Панфилов ауданындағы елді мекендердің халқы,ауыл шаруашылығы өндірісі және шаруашылық субъектілері,жалпы ауданның әлеуметтік және экономикалық - географиялық жағдайы.
Зерттеу пәні - аграрлық реформадан кейінгі жылдардағы шекара маңындағы елді мекендердегі ауыл шаруашылығының көрсеткіштері, кәсіпорындар мен елді мекендердегі халықтардың әлеуметтік ортасы,сондай - ақ жекелеген тұрғындар мен олардың отбасыларының жағдайын әлеуметтік және экономикалық - географиялық тұрғыдан қарастыру.
Жұмыстың тақырыбына сай жүргізілген іздестірудің жаңалығы мемлекеттік шекара аумағында орналасқан "Қорғас" халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығы (ШЫХО) Панфилов ауданындағы экономикалық-географиялық тұрғыдан алғаш рет бакалаврлық жұмыс ретінде қарастырылуында. Бакалаврлық жұмыстың негізін құрастырған материалдар Панфилов ауданының әкімшілігі құрамындағы ауыл шаруашылық, экономика және бюджет бөліміне автордың өзі өндірістік практика кезінде жинастырған.Сонымен бірге бұл бакалаврлық жұмыста шығыстағы Қорғас Халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығының ШЫХО-ның құрылуы,оның қазіргі кездегі жағдайы осы жұмыста бірінші рет қарастырылып отыр.
1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Алматы облысының қалыптасуы туралы географиялық - тарихи анықтама.
Алматы облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Әкімшілік орталығы сол кезде Алматы қаласы болып бекітілген. Сол жылдары облыс құрамында 18 әкімшілік аудан болған. Бермен келе,1939 жылдың соңында аудандардың бір бөлігі Жамбыл және Семей облыстарына беріліп, Алматы облысының құрамында қайта құрылған 7 әкімшілік ауданды қосқанда 23әкімшілік аудан болған. Ал 1944 жылдың наурыз айында оның құрамынан Талдықорған облысы 11 ауданмен бөлініп шықты, ал Алматы қаласы 1959 жылдың соңында облыс құрамынан жеке әкімшілік болып бөлінді. Осы 1959 жылы Алматы және Талдықорған облыстары қайтадан біріктіріліп, 1968 жылы тағы да бөлініп екі облыс құрылды. Алматы және Талдықорған облыстарының соңғы біріктірілуі 1997 жылы болды. Облыс құрамына 16 аудан мен облыстық маңызы бар 3 қала кіреді. Олар Талдықорған, Қапшағай, Текелі қалалары.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 14 сәуірдегі Алматы облысының облыс орталығын көшіру туралы № 585 Жарлығына сәйкес облыс орталығы Талдықорған қаласы болып бекітілді.
Алматы облысы Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Аумағы 223,9 мың шаршы шақырымды құрайды. Өңірде 777 елді мекен бар. Облыс халқының саны 2011 жылғы 1 желтоқсандағы дерек бойынша 1857,4 мың адамды құрайды. Өңірде 103 ұлт пен ұлыс өкілдері бар.
Облыс орталығы - Талдықорған қаласы,ондағы тұрғындар саны-140,6 мың адам.Өңірдің фаунасы мен флорасы биологиялық түрлерге бай: сүтқоректілердің 24 түрі, құстардың - 35, су жәндіктері мен балықтардың 4 түрі қатаң қорғауды қажет етеді,олардың бәрі республиканың Қызыл кітабына енген.
Облыс аумағында Алматы қорығы және еліміздегі төрт ұлттық табиғи парктің екеуі: Іле Алатау және Алтынемел парктері орналасқан.
Алматы облысы - аграрлық аймақ. Қазақстанның мәдени және қаржылық орталығы - Алматы қаласына жақын орналасуы әлеуметтік - экономикалық дамуына зор мүмкіндік туғызады.
Әкімшілік аудандардың саны - 16, олар Ақсу, Алакөл, Балқаш, Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Іле, Қарасай, Қаратал, Кербұлақ, Көксу, Панфилов, Райымбек, Сарқанд, Талғар, Талдықорған, Ұйғыр аудандары. Облыс аумағында 10 қала бар: Алматы, Есік, Жаркент, Қапшағай, Сарқанд, Талғар, Талдықорған, Текелі, Үшарал, Үштөбе қалалары. Облыстың әкімшілік орталығы - Талдықорған қаласы, тұрғындарының саны 140 мың. адам.
Алматы облысының елді мекендерінің бір-бірімен көлік жолы арқылы қарым-қатынас жасауы жақсы дамыған. Бұл Еуропа мен Азияны байланыстырушы осы облыс арқылы өтетін континентальдық аралық автомобиль және темір жолдары көлік дәлізінің бір бөлігі болып табылуына байланысты. Сонымен қатар осы аймақта біздің шығыс және оңтүстік шығыс көршілерімізбен көлік қатынастарын қамтамасыз ететін басты шекаралық өту пунктері орналасқан. Осы мақсатта Қытай Халық Республикасымен шектесетін шекарада 3 автокөлік өткізу орны қызмет етеді. Олар - Достық, Қорғас және Құлжат. Одан басқа Кеген пунктінде Достық станциясында темір жол өткізу пункті және Қырғызстанмен шекарадағы автожол пункті қызмет атқарады. Сонымен қатар Алматы облысы өзінің әсем табиғатымен ерекшеленеді, ал бұл туризм дамуы үшін негізгі қағиданың бірі.
Алматыдан солтүстікке қарай колдан жасалған "Қапшағай" су қоймасы орналасқан, суқойманың оңтүстігінде шығысқа қарай Іле және Жоңғар Алатауы созылып жатыр. Өңір көптеген көрікті жерлерімен (Үлкен Алматы көлі, Есік көлі, Түрген су сарқырамасы,альпі қарағайлары және т.б) баршаға танымал. Қапшағай қаласынан 5 шақырым жерде осыдан 2 мың жыл тасқа ойып салынған суреттер - Тамғалы Тас, суқойманың солтүстік шығыс жағалауында - Әндететін құм төбелер, облыстың оңтістік шығысында Іле өзенінің сағасындағы аңғарда - есте қаларлық орындардың бірі Шарын каньоны бар.
Облыс орталығы - Талдықорған қаласы, Талдықорған қаласы мен Астана қаласының арасы - 1480 шақырым.
1.2 Алматы облысы Панфилов ауданының географиялық орны мен табиғи жағдайының сипаттамасы
Алтынемел асуынан аса, шығысқа қарай бағыт алғанда Басши-Қоңырөлең жазығы деп аталатын көсілген көз жетпес қоңыр ойпатқа ілігесіз. Таспадай тартылған Ұлы Жібек жолымен алға жылжыған сайын жол бойы таулармен қоршалған, оңтүстігі қырқа-жонды қыраттар мен орман-тоғайлы жазық далаға астасып, алыстан Іле аңғары, одан әрі көзге бұлдырай көрінетін Іле Алатауы байқалып тұрады. Қытай шекарасы Қорғас кеденіне жеткенше осы көрініс көз алдыңда қайталана отырып, табиғат сұлулығына деген ынта-жігеріңді арттыра түседі. Айнала қоршаған шың-құздар, мәңгі мұзды сеңгір таулары, баурайы толған орманды, алысып аққан арынды асау өзендері, сылдыраған сыңғырлы бұлақтары шалқыған шалқар көлдері, аң- құстары жыртылып айырылатын сексеуілді - жыңғылды, жидесі мен шеңгелді тоғайы бар көрікті де көркем осы өлкені жазиралы Жаркент өңірі деп сонау ықылым заманнан атап келеді. Алаптан сусыған құмды шөл де, шалқыған шалқар көл де, арынымен алысқан өзен де,шипалы арасанды асулы бел де бәрі кездеседі. Жаратылыс Жаркент жеріне үйіп-төгіп, жомарттығын білгізіп, берекесін кіргізіп, ғажайып табиғатымен таңдай қақтырып, қызығына батырып қойғандай. Бастауын Арқас Еренқабырға Алатауының шың құздарындағы мәңгі мұздақтың мөлдір тамшыларынан алатын асау Өсек өзенінің оңтүстік шығысындағы жазығында жардың үстінде осыдан шамасы екі жүз жылдай бұрын Жаркент қаласының алғашқы ірге тасы қаланған. Қала Ұлы Жібек жолының үстіне орналасып, Еуропа мен Азияны жалғастыратын алтын көпір іспеттес болғандыктан, дүниежүзіне ерте белгілі болып, мәртебесі жыл санап арта береді. Қала белгілі болған сайын келіп қоныстанушылар саны да еселей түседі. Бүгінгі күнде қала тұрғындары қаланы көркейтумен бірге өздері де өніп-өсіп, бүкіл өңірді гүлдендіру үстінде. Міне, біз бүгін жазиралы Жаркент өңірі дегеніміз бір кездегі Өсек өзенінің шығысындағы жарқабақ үстіне салыңған Жаркент қаласы атына байланысты атау екенін көріп-біліп отырмыз. Жаркент қаласы -- Арқас Алатауынан бастау алатын батысындағы Өсек өзені мен шығысындағы Тышқан өзенінің аралығындағы кең жазық тау етегіне орын тепкен әсем қала. Төбе-төбе болып үйілген, сусыған құмдары, мәуелі салбыраған жемісті баулары мен жүзімдіктері, ұшы-қиырына көз жетпейтін сағымды да белді, таза ауалы, қоңыр салқынды, жанға жайлы, шөбі шүйгін, мөлдір сулы тап-таза бұлақтары мен өзендері бәрі келіп Жетісу жеріндегі адамзат пен жан-жануарлар әлеміне табиғат арқылы әсер етіп, бұл бүкіл бір өркениеттің өмірдің циклін құрайды. Міне, сондықтан да шөбі шүйгінді, суы бал.
Панфилов ауданы Алматы облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан, шығысында Қорғас өзені арқылы Қытаймен, ал оңтүстігінде Ұйғыр ауданымен, батысында және солтүстігінде Кербұлақ ауданымен шекаралас. Алматы облысы жер аумағының 8,9 % құрайтын бұл ауданның жер көлемі 11,3 мың шаршы шақырым. Солтүстікте Жоңғар Алатауынан оңтүстіктегі Іле өзеніне дейінгі аралық 150 км - ге, батысында Алтынемел асуынан, шығысындағы Қорғас өзеніне дейін 180 км-ге созылып жатыр.
Панфилов ауданы 44 0 28-48028 с.е. пен 48025-50018 ш.б. аралығында жатырАудан орталығы - Жаркент қаласы Алматы қаласынан 371 км, ал облыс орталығы Талдықорған қаласынан 294 км қашықтықта орналасқан.
1.3 Ауданның жер бедерінің ерекшеліктері мен пайдалы қазбалары.
Ауданның геоморфологиялық ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ,аудан оңтүстікте Іле өзенінің кең аңғарында орналасқан, солтүстік бөлігі Жоңғар Алатауының оңтүстік етегіне дейін созылып жатыр. Олар теңіз деңгейінен, яғни Іле өзенінің жайылмасынан 476 м биіктіктен басталып , ең жоғарғы нүктесі 4187 м. биіктікке дейін Жоңғар Алатауында орналасқан. Аумақта жер сілкіну күші 8-9 балға дейін болады.
Жоңғар Алатауының қатпарлануы палеозой эрасында басталды. Негізгі қатпарлану үлгісі герцин қатпарлығында жүрді. Герциннен кейінгі кезеңдерде денудациялық процесстер басым болып, мезозой мен палеогенде аумақтың жер бедері тегістеліп, неоген мен төменгі төрттік дәуірде тау көтерілу процесі жер қыртысының жарылуымен бірге жүрді. Жоңғар Алатауының негізін төменгі палеозой мен орта протерозойдың тау жыныстарынан түзілген антиклинорий құрайды. Кей жерлерінде граниттік жыныстар жер бетіне шығып жатыр. Негізгі тау жоталарын орта және төменгі палеозойдың метаморфтық жанғыш тақтатастары құрайды, сонымен қатар палеозойлық құмтастар мен әктастар кездеседі. Тау алды жотасы палеоген, неоген және төрттік шөгінділерден құралған.
Ауданда пайдалы қазбалардың мынадай түрлері кездеседі: Сұлушоқы тауынан 4 км қашықтықта Козун мыс кені, Іле өзенінен солтүстікке қарай 9 км қашықтықта Майлыбайсай темір кені, Көктал ауылынан 40 км қашықтықта Бархол шатқалында гранит, 20 км қашықтықтағы Қоңырөлең шатқалында алебастр, одан басқа жергілікті маңызы бар мұнай, көмір, алтын және минералды су көздері кездеседі.
Ауданның солтүстік бөлігі биік, орта және аласа таулардан тұратын жер бедерімен ерекшеленеді. Биік таулы жер бедері Жоңғар Алатауының биік бөліктеріне тура келеді, абсолюттік биіктігі 2500 м - ден жоғары. Орта таулы жер бедері Жоңғар Алатауының оңтүстік беткейін алып жатыр, биіктігі 1600-2500м-ге дейін. Абсолюттік биіктігі 1000 - 1600 м. болып келетін аласа таулы жер бедері Жоңғар Алатауының шеткі сілемдерінде орналасқан. Оған абсолюттік биіктігі 600 - 1000 м. болып келетін тау алды жазығы жалғасып, ол оңтүстігінде Іле аңғарына ұласады. Жазық тегіс келуімен ерекшеленеді, кейде ғана құрғақ сай және өзен аңғарларымен тілімденіп, таудан ұзаған сайын жоғала беретін дөңгелек ірі және ұсақ тастар шығарылымдарымен бұзылған.
Тау жанындағы жазық бірте-бірте тегіс жер бедерімен сипатталатын біркелкі өзен еңісі бар Іле өзенінің аңғарына ауысады. Жылғалардың және депрессиялардың әсерінен аңғардың жан-жағы едәуір батпақты болып келеді. Ауданданың Іле өзеніне тиесілі батыстан шығысқа қарай созылып жатқан бөлігі биіктіктері 10-15 м құм төбелерден (бархан) тұрады. Тегіс бөлігін кішігірім және ірі өзендер кесіп өтеді. Іле өзенінің аңғары ауданның ең төмен жері болып есептеледі.
1.4 Ауданның климаты,оның ауыл шаруашылығын дамытуға әсері.
Аудандағы жер бедерінің әртүрлі болып келуі, соның ішінде жазықтық пен тау рельефінің үйлесімділігі аудан ауа райының, климатының қалыптасуының бірден - бір себебі. Таулы аймақтарды мәңгі қар басқан болғандықтан ол қатаң суық климатымен ерекшеленеді. Тау алды аймақтары қоңыржай ауа райымен, ал жазықтық бөлігі құрғақшылық, жауын-шашынның аздығымен, салыстырмалы түрдегі жылы қыс пен ұзақ, созылмалы ыстық жазбен, қар қалыңдығы небәрі 5-18 см. - мен сипатталады. Ауданның жер аумағын 3 климаттық зонаға бөліп қарастырады:
І. Жоңғар биік таулы зонасы;
ІІ. Жоңғар тау зонасы: ол
А)Қоңырөлең ауданы
В) Қорғас-Көктерек ауданы болып екіге бөлінеді
ІІІ. Іле тауаралық ойысы
Жоңғар биік таулы зонасы тауға қарай көтерілген сайын жыл мезгілінің жылы кездеріндегі жылулық көлемі азаятын биіктіктен бастап, таудың жоғарғы жақтарын қамтиды. Оның төменгі шекарасы бұл қасиеті бойынша 2500-3000 м. теңіз деңгейінен биіктікте өтеді. Бұл белдеулік зонаның климатын төмен температура, суық ауаның ұзақтығы; қатаң қыс, аязсыз уақыттың жоқтығы ерекшелейді. Суық кезеңдегі орта айлық температура 7-8 ай бойы тұрақтанып тұрады.
Орта тәуіліктік температура нықталған 0° өтуі 3000 м. биіктікте тек мамыр айының басында болады. Қардың кеш еруі ауаның температурасының көтерілуін баялдығына байланысты,2500 м. биіктікте вегетация мезгілі мамыр айының ортасында ғана басталады, 3000 м. биіктікте бұл үрдіс тек маусым аяғында ғана байқалады.
Барлық жылы науқанда орташа температура 4,5 - 6,0° құрайды, гляциальдық зонада 1,5 - 3,0° төмендейді.Өсімдіктердің вегетациялық мерзіміндегі жылу массасының қосындысы 500° жетпейді.
Жауын-шашынның жылдық қосындысы 600 - 700 мм. құрайды, кейбір жылдарда 900 - 1000 мм. Негізгі жауын-шашын мөлшері жылдың жылы кезінде суық кезімен салыстырғанда 3 - 5 есе көп. 3000 м. биіктікте ең ылғалды мамыр айы болып табылады, жылдық жауын - шанынның 20 - 30 пайызы осы кезде мөлшерден тыс түседі. 3750 м. биіктікте жауын - шашынның максималды мөлшері шілде айында, жылдық жауын - шашынның 17 пайызы осы кезеңде мөлшерден тыс түседі.
Таудың етек жағындағы төменгі белдеуінде альпілік және субальпілік шалғындар орналасқан. Олар жаздық жайлау ретінде қой және жылқыға пайдаланылады.
Жоңғар таулы зонасы Жоңғар Алатауының 2500 биіктіктегі жер көлемі алып жатыр. Жауын-шашын сипаттамасына қарай 2 климаттық зонаға бөлінеді: Қоңырөлең және Хоргос-Көктерек
Қоңырөлең климаттық аймағы - Жоңғар Алатауының оңтүстік баурайында орналасқан теңіз деңгейінен 1300-1600 м. биіктікте . Оңтүстіктен Алтынемел жотасымен шекараланған, ол Долантау, Қатутау, Ақтау, таулы өлке Кіші-Қалқан және Үлкен-Қалқанмен көрінеді.Бұл белдеулік зонаның климатын ыстық ауа, жаздың бірінші жартысындағы жауын-шашынның максималды түрі, қыста минималды түрі ерекшелейді. Шілде кезіндегі орташа температурасы 25-27° жылулықты ұстап тұрады.
Биік температуралар ауаның үлкен құрғақшылығымен ұштасады. Жылдың 160-тан аса күнін ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 30 пайыз болады. Жоңғар Алатауының арасындағыдай емес, жауын-шашын аз 200-230мм. Оның себебі, Қоңырөлең ойпаты батыстан және солтүстіктен қосалқы шектеумен суық кірістерден қоршалған және бұл жерге Іле ойпатының келетін құрғақ ауа массасының жетуіне қолайлы. Жауын-шашынның максималды көлемі бірінші жартысында түседі. Жылдағы ең ылғалды айлар - маусым, шілде - бұл кезде жылдық норманың 41 пайызы түседі.
Жер бетіндгі қар 50 күндей тұрмайды (еріп кетеді), өйткені аудан суық желдерден, массивтерден біраз қорғалған, және оңтүстік экспозицияның бөктерінде орналасқан.
Қоңырөлең климаттық ауданында оның ыстық, құрғақ жазымен суарусыз жер-шаруашылығы мүмкін емес. Бірақ суару көздерінің шектеулі саны және олардың су аздығы бұл жердегі егін егуге жарайтын резервті жерлерді егіндікке пайдалануға мүмкіндік бермейді. Қорғас-Көктерек климаттық аудан Қорғас және Көктерек өзендерінің арасындағы аймақ болып табылады. Жоңғар Алатауының оңтүстік баурайындағы жер көлемін алып тұр. Бұл жерде Борохудзир, Өсек, Тышқан, және т.б. өзендердің аңғары орналасқан. Іле ойпатына қарай ашық және солтүстікте параллельдық тау- тізбектілігімен қоршалған. Қорғас-Көктерек ауданның климатына суық қыс, ыстық жаз тән, жер көлемінің көп бөлігінде атмосфералық жауын-шашын жоқтың қасы, ол шығыстан батысқа жылжыған сайын азаяды. Жауын-шашынның максимумы ауданның ең шеткі шығыс нүктесінде орналасқан десек те болады.
Сурет 1. Жауын - шашынның орташа жылдық мөлшерінің
диаграммасы [Агроклиматический справочник Алматинской области]
Ауданның ең көп жауын-шашынды кезі жаз мезгілінің бірінші бөлігіне келеді. Мамыр, маусымда 30 пайыздан астамы, барлық жылы кезеңде жылдық жауын-шашын мөлшерінің 72 пайызы түседі. Барлық суық кезеңде жауын-шашынның 27 пайызы түседі. Аса құрғақшылығымен желтоқсан, қаңтар айлары атап өтіледі. Жауын-шашынның қыстағы аздығы, қар жамылғысының биіктігінің де маңыздылығын төмендетеді. Оның ең үлкен декадалық көлемі жылдан-жылға 2-5 см-ге дейін Сарыбастауда, 8 ден 37 см-ге дейін Қорғас өзенінің аңғарында байқалады. Қар жамылғысының жату ұзақтығы 28 - 30 күннен 94 - 130 дейін Басқұнша деген жерде тіркелген.
Орта Азиялық құрғақ ландшафт суғарусыз жер шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан ауданның барлық егістік жері суармалы келеді. Су эррозиясымен қатар, көктемдік - жаздық кезеңнің нөсерлі жаңбырынан туындайтын, бұл жердің бәрінде ирригациялық топырақ эррозиясы дамыған.
Іле таулы ойпаты. Іле аңғарының климаттың зонасы тау аралық еңістік шөл даланы жазықты алып тұр. Жоңғар Алатауы мен Іле өзеніңің ортасында орналасқан. Климаты құрғақ жаздық жауын-шашынның үлес салмағының жылдық нәтижесі жер көлемінің көп бөлігінде 125-170 мм. құрайды. Кейбір жылдары 70-100 мм., ал ең ылғалды жылдары 250-300 мм аспайды. Ол жауын - шашынның орташа жылдық мөлшерінің диаграммасында көрсетілген.
1.5 Ауданның су көздері мен су ресурстары.
Негізгі су қайнары болып ауданда Жоңғар Алатауының оңтүстік еңістерінен Іле өзеніне қарай ағатын өзендер Өсек өзені және Қорғас өзені. Елеулі ағынды Тышқан, Шежін, Борохудзир мен Бурхан өзендері береді. Оларға тау беткейлеріндегі бұлақтардан, жауын-шашындардан жинақталған сулар келіп қосылады. Өзендердің су тасу режимі наурыз айынан басталып, тамыз-қыркүйекте бітетін, көктемдік-жаздық су тасу мезгіліне жатады. Ауданның барлық өзендерінің сулары жылы кезде максималды түрде шығынданады. Олар қар мен мұздықтардан пайда болған. Бірақ кейбір жағдайларда су тасудың үстіне жаңбырлық тасқын қосылып, олардың максималдық шығыны сол жылдары еріген сулардың шығынынан едәуір асады, сел тасқынын алып келуі мүмкін. Жерді суару үшін ауданда жер бетіндегі сулар, су көздерінің барлығы пайдаланылады. Негізгі өзендер болып Қорғас, Өсек болып табылады. Басқа өзендердің шаруашылық маңызы бар . Іле өзенінің режімі көктемгі-жазғы су тасуымен сипатталады. Қорғас өзені, Іле өзенінің оң тармағы Жоңғар Алатауының оңтүстік еңісінен, 3500-4000 метр биіктіктен басталады. Тышқан өзені Тышқантау және Шақпақтастау мұздықтарынан бастауын алады. 3400-3600 м. биіктікте. Өсек өзені Барохор жотасының батыс сілемдерінен басталатын, Кіші және Үлкен Өсек өзендерінің қосылуынан басталады. Су мөлшерінің көп бөлігі суаруға кетуінің нәтижесінде Жаркент қаласының маңында өзен суы толығымен дерлік тартылып қалады (кесте 1).
Кесте 1
Максимальдық шығыны 0,5-1,0 пайыз көлеміндегі өзендер*
№
Бақылау пункті
км²
Н орташа
0,5% м³сек
1% м³сек
1
Өсек өзені, Талды ауылы
1220
2850
364
320
2
Борохудзир өзені, Кинтин ауылы
470
2100
102
92,2
3
Қорғас өзені, Баскүнші ауылы
1080
2820
280
181
4
Шежің өзені, Шежің ауылы
130
2910
39,6
35,8
5
Тышқан өзен, Сарыбел ауылы
82,6
3190
46,4
58,0
6
Бурхан өзені, Бурхан ауылы
76,3
2494
64,4
42,2
*Дерек көзі: (Панфилов ауданының әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалы бойынша берілген)
Жер асты сулары Ақкент, Пенжім, ауылдарында тереңдігі 20-30 метрге дейін болады. Шығыс бөлігінде жер асты еспе суларына әсер ететін өзендер жоқ. Еспе сулары ұсақ тасты шөгінділердің үстінде 10-15 метр тереңдікте орналасқан. Олар топырақтың қалыптасуына ықпал етпейді.
Сурет 2. Панфилов ауданы жер асты сулары [Панфилов ауданы әкімшілігінің жерге орналастыру бөлімінің материалы бойынша берілген]
Жаркенттен оңтүстікке қарай ерекше гидрологиялық жағдайлармен оқшауланған аудандар бар. Жер асты сулары жер бетіне жақын орналасқандықтан, жаз мезгілі соңына дейін оданда жоғары көтеріледі. Селдің тасқын сулары топырақты кейде артығымен дымқыл жағдайда ұстап тұрады. Өз бетімен ағатын су көздері ауданда жоқтың қасы деуге болады. Тау беткейлерінің сайлы жерлерінде кішірек бұлақтарды кездестіруге болады.
Ауданның жер асты жылы су көздері орта және жоғары палеозой және төменгі триас шөгінділерінен табылды. Судың температурасы +25 +150 °С арасында. Аудан аумағының жер астында +100°С дейін тұщы термальдық сулар ашылғанымен әлі де пайдаланылмай келеді.
1.6 Топырғы мен өсімдіктер жамылғысы,оларды ауыл шаруашылығында пайдалану.
Панфилов ауданы аймағының топырағы әр қилы болып келеді. Өйткені оның жер бедерінде Жоңғар тау құрылымының бөлігі бар, тауға лайықты топырақтық өсімдік биіктік белдеуінің жамылғысы бар, және гидроморфтық сортаңдалудың көптеген варианттары бар топрыақтар, құм, тақыр шөлге айналып бара жатқан топырақтар мен батпақты шөлді Іле аңғары бар.
Аудан көлемі топырақ типі жағынан алты табиғи зонаға бөлінген. Зоналық және биіктік белдеу шекарасы белдеуі төмендегідегідей болып көрінеді:
1 Нивальдық зона 4500 м. биіктікте жатыр. Оның топырақтық жер бедері әлі дамымаған. Бұл мұздық пен қар мекені.
2 Биік шалғынды дала зонасы 2500 ден 3500 м. бөлінеді.
Зонаны 2 белдеу құрады.
2.1. Таулы шалғынды альпілік топырақтар.
2.2. Таулы шалғынды субальпілік топырақтар.
3 Таулы шалғынды орман зонасы. 2000-2500 м. теңіз деңгейінен биіктікте орналасқан. Мұнда субальпілік шалғындар бірге солтүстік беткейлерде таудың орманды қоңыр топырағында шыршалы ормандар өседі, олар тұтас орман белдеуін құрамай, ірі өзендердің аңғарларында ғана шоғырланған.
Таулы дала зона, абсолют биіктігі 1600-ден 2200 м.
4 Шөлді дала зонасы, абсолют биіктігі 950-1600 м Оның құрамына:
5.1 Ашық - қызғылт түсті топырақты таулы белдеудегі дәнді дақылды және жусанды өсімдіктерден тұрады.
5.2 Сұр - қоңыр топырақта дәнді дақылды, жусанды, сортаң жердің өсімдіктері өседі.
3 Жазық, шөл зонасы. Абсолюттік биіктігі 500 - 700 м. Бұл зонада зоналық топырақтармен қатар интразоналық және азоналық: шалғынды, сұр шылғынды, сортаң, тұзды сор, тақыр типтес болып келеді.
Ауданның жерінің едәуір бөлігін оңтүстікте және оңтүстік-шығыс бөлігінде құмды жерлер алып жатыр. Таулы далалы, шөлді далалы және шөлді бөлігінде топырақ қабаты нашар дамыған, онда әртүрі дәрежедегі тастақ жерлер кездеседі.
Оңтүстік - батыс, оңтүстік және оңтүстік шығыс беткейлерінде,тау етектерінің жайлылымға пайдаланатын бөлігінің топырағы шайылуға ұшыраған. Ирригациялық эрозия дамыған суармалы жерлерде аз және орта шайылған топырақтар кең аймақты алып жатыр. Суармалы жерлерде су эрозиясына бәрінен бұрын тау алды жазығындағы топырақты жерлері ұшыраған. Аудан аумағында топырақ зонасы және геоморфологиялық аудандар бойынша кездесетін топырақ өсімдік түрлерінің сипаттамасы төменде қысқаша түрде келтірілген.
Биік шалғынды дала зонасы. Таулы шалғынды альпілік топырақ зонасы, ауданы 104335 га, 2500-3800 м. биіктікке дейін таралған.
Таулы шалғынды альпілік шайылмаған топырақтардың өзіне тән ерекшелігі бар өте тығыз шым қабатынан тұрады, қара - сұр, құнарлығы төмен және көмірқышқылды тұздары аз болып келеді.
Таулы шалғынды субальпілік топырақ, ауданы 77524 га, олар 2000 м. ден 2200-3100 м. биіктікте орналасқан. Суаттау, Бесмойнақ, Жоңғар Алатауының таулы-орманды зоналарында қою-қызғылт және таулы-шалғынды альпілік топырақтар таралған. Мұнда субальпілік шалғынды биік шөпті өсімдіктер өседі. Олар астық тұқымдас сұлы тектес өсімдіктерден тұрады. Таулы - шалғынды субальпілік топырақ түрі күңгірттеу түсімен және жақсы көрінген құрылысымен, тығыз шымдылығымен ерекшеленеді. Қарашірік қабатының қалыңдығы 30-40 см. Қарашірік жоғарғы жер бетіндегі құрамы 11-13% тең. Қарашіріктің жоғары шайылған топырақтар қабатындағы құрамы 4 %, ал жалпы азоттың 0,190-0^224 % құрайды.
Таулы-шалғынды ормандар. Таулы-шалғынды ормандарда күңгірт түсті топырақ түрі таралған, ауданы 22571 га, 1900-2500 м. биіктікте таралған.
Таулы - далалы, аласа таулы зона таулы далалы зонаның нашар дамыған топырағы жазғы жайылым учаскелерінде таралған, ауданы 64 933 га биіктігі 1800-2000 м. жер бедері орта таулы болып келеді. Өсімдіктері бұталы әр түрлі шөптесін және астық тұқымды, боз-бетегелі, жусанды болып келеді. Таулы қара-қоңыр топырақты белдеу. Бұл топырық түрі тау өзендерінің, атап айтқанда Барахудзир өзенінің жоғарғы ағысында және Аяқсаз шатқалынның аз ғана жерін алып жатыр. Таулы қоңыр-қызыл топырақ белдеуі, ауданы 18145 га, 1600-1800 м. биіктікте таралған.
Аласа таулы шөлді-далалы зона топырағы. Таулы ашық-қызғылт түсті топырақ белдеуі, ауданы 129234 га, 960-1600м биіктікте таралған.
Сұр-қоңыр топырақ белдеуі, ауданы 106820 га, бұл топырақ түрі Долантау, Қатутау және Ақтау тауларының оңтүстік және оңтүстік-шығыс беткейлерінде кеңінен таралған.
Тау алды жазықтарының шөлді топырақ зонасы. Сұр топырақты белдеу, ауданы 78813 га, 550-960 м биіктікте таралған. Бұл топырақта күйреуік, теріскен, изен, ебелек сияқты шөптесін өсімдіктер таралған.
Тақыр топырақты белдеу, ауданы 19042 га, Іле өзенінің аңғарында таралған. Өсімдіктерден сексеуіл, күйреуік, бір жылдық және көпжылдық шөптесін өсімдіктер кездеседі. Шалғынды-сұр топырақты зона, ауданы 19545 га, ауданның сазды жерінде таралған. Өсімдіктері: қамыс, теріскен, ши, жусан тал, жиде, жыңғыл.
Сұр шалғынды топырақ белдеуі, ауданы 9340 га, бұл топырақ түрі Жаркент қаласының оңтүстік батысы, Үшарал ауылының оңтүстік шығысы, Көктал ауылының шығысында таралған. Бұл жерге тән өсімдіктерден кермек, ши, қамысты атауға болады.
Сурет 3 . Панфилов ауданының жазық жерлерінде өсетін дәрілік өсімдіктер [Қазақ Совет Энциклопедиясы, том 14]
Сурет 4 . Панфилов ауданының таулы аумағында өсетін дәрілік өсімдіктер [Қазақ Совет Энциклопедиясы, том 14]
Шалғынды топырақ белдеуі, ауданы 50019 га, Іле ойпатының сазды жерлерінде кездеседі. Өсімдіктерден ши, қамыс, бидайық өседі. Шалғынды-батпақты (11442 га) және батпақты (13115 га) топырақ белдеуі, ауданның сазды-топырақты жерінің орталық бөлігінде таралған. Өсімдік жамылғысының негізін қамыс, қоға, қияқ құрайды.
Тұнбалы-шалғынды топырақ белдеуі, ауданы 20893 ға, Іле, Қорғас, Өсек өзендерінің аңғарларында кездеседі. Өсімдіктерден жиде, ши, ошаған және қамыс басым.
Сор жердің топырағы, ауданы 19128 га, Іле ойпатының шөлді аймағында, Көктал, Үшарал, Айдарлы, Шолақай ауылдарының оңтүстігінде таралған. Негізгі өсімдіктері қарағаш, жантақ, ши, жыңғыл, қамыс.
Сортаң топырақты белдеу, ауданы 1789 га, Іле өзені аңғарының сор және құмды топырақтарымен кезектесіп келеді.
Құмды жерлер ауданы 129,9 мың га, негізінен ауданның оңтүстік бөлігінің көп жерін алып жатыр. Жер бедері бойынша жиекті және төбелі құмдар болып бөлінеді. Өсімдік жамылғысының негізін жыңғыл, теріскен, адыраспан, ебелек, тораңғы, жиде, шеңгел, итмұрын, бүрген сондай ақ әр түрлі эфемерлер кездеседі.
Аудан жерінде жанға шипа, ауруға ем болатын дәрілік өсімдіктер де жеткілікті түрде өседі. Оларға: алтын тамыр, шайқурай, мыңжапырақ, долана, бауырдәрі (бессмертник печеньи), бүйрек дәрі (василек синий), жатыр дәрі (горец перечный) және қалақай, қылша, күшала, қоңыраугүл дәрі шөбі (наперстный красный), у қорғасын, рауғаш, шырғанақ, жүйке ауруына ем болатын таушымылдық, ақшатыр гүл, т.б.
Жануарлар дүниесі алуан түрлі және бай. Таулы аймақтарда тау теке, елік марал, борсық, суыр, барс, қасқыр, түлкі сондай ақ аю, қоян, көртышқан, қабан т.б. кездеседі. Құстардан бүркіт, қаршыға, қырғи т.б. тіршілік етеді. Шөлді аймақтарда сексеуіл торғайы, огар үйрегі, көкқарға, сұр кептерлер, сұр кесіртке, қырғауыл, кәмшат,құмайтаз кездеседі. Іле өзені аңғарының қамыстары мен тоғайларында шымшық, қаршыға, тырна, қырғауыл, жабайы үйректер мен қаздар,бакландар тіршілік етеді. Барлық су көздерінде балықтардың түрлері және терісі бағалы ондатра мекендейді.
Балықтардан сазан, тау форелі, маринка, алабұға, табанбалық, итбалық т.б. кездеседі. Бауырмен жорғалаушылардан сары бас жылан, шұбар жылан, оқ жылан, гадюка, сылдырмақ жылан т.б. Насекомдардан азия қара шегірткесі, сұр шегірткелер, сона, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz