ҚР жастар субмәдениетін зерттеу
КІРІСПЕ 3
1. ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мәдениет және субмәдениет ұғымдарының сәйкестігі және оның қазіргі замандағы мәні 5
1.2 Жастар арасындағы субмәдениет,оның түрлері және пайда болу себептері 12
1.3 Қазіргі жастар субмәдениетін әлеуметтік тұрғыда қарастыру 25
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС НЫСАНЫ РЕТІНДЕ ТАЛДАУ
2.1 Жастар мінез.құлқының өзгеру кезеңіндегі ауытқушылықтарын талдау 33
2.2 Жастар субмәдениетінің ерекшеліктерін талдау 40
2.3 Қазақстан Республикасындағы жастар саясатының жүзеге асу мүмкіндіктері 46
3. ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІНІҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІН АЛДЫН АЛУ
3.1 Жастарды рухани, ұлттық салт дәстүр негізінде тәрбиелеу 54
3.2 Жастармен әлеуметтік жұмысты жетілдіру жолдары 65
ҚОРТЫНДЫ 76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 79
1. ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мәдениет және субмәдениет ұғымдарының сәйкестігі және оның қазіргі замандағы мәні 5
1.2 Жастар арасындағы субмәдениет,оның түрлері және пайда болу себептері 12
1.3 Қазіргі жастар субмәдениетін әлеуметтік тұрғыда қарастыру 25
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС НЫСАНЫ РЕТІНДЕ ТАЛДАУ
2.1 Жастар мінез.құлқының өзгеру кезеңіндегі ауытқушылықтарын талдау 33
2.2 Жастар субмәдениетінің ерекшеліктерін талдау 40
2.3 Қазақстан Республикасындағы жастар саясатының жүзеге асу мүмкіндіктері 46
3. ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІНІҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІН АЛДЫН АЛУ
3.1 Жастарды рухани, ұлттық салт дәстүр негізінде тәрбиелеу 54
3.2 Жастармен әлеуметтік жұмысты жетілдіру жолдары 65
ҚОРТЫНДЫ 76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 79
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының жеке ел болып, төл шаңырағының астына көптеген ұлттар мен ұлыстарды біріктіріп, өркениетті даму жолына түскеніне де жиырма жылдан астам уақыт болды. Әрине, қазіргі жағдайына ғасырлап жеткен өзге өркениетті елдерге қарағанда бұл тым аз уақыт арасында келе жатқан Қазақстан Республикасының бүгінгі экономикалық, әлеуметтік және саяси салаларда жеткен жетістіктері аз емес. Біз аға ұрпақты, ана мен баланы, жастарды қамқорлық пен ілтипатқа бөлейтін әлеуметтік бағдарланған қоғам, ел халқының барлық жолдары тұрмысының жоғары сапасы мен алдыңғы қатарлы әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ететін қоғам құруымыз қажет. Бұл, яғни бәсекеге қабілетті ел болу үшін жас ұрпақты тәрбиелей білуіміз керектігі.
Жастар - еліміздің ертеңгі болашағы. Сондықтан да жастар мәселесі мемлекеттің стратегиялық маңызды бағыттарының бірін құрайды. Жастарға қарап ертеңгі мемлекетіміздің даму бағытын, бейнесін көруге болады. Жастар ең прогресшіл, жасампаз топтың өкілдері. Елімізде жүргізіліп жатқан реформалар қалай да болмасын белгілі кезеңдер өткеннен кейін жастардың бойында өзінің жақсы және жаман қырынан өзіндік ізін қалдыратындығы айқын. Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу отбасының, бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Өзiмiздiң өркениеттi ел қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердiң бiрi келешек ұрпақтың рухани дамуы.
Соңғы кезде жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізуде мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істер аз емес. Қоғамға қажетті, кәсіби біліктілігін көтеремін деген, жоғарғы білім алам деушілерге мемлекет тарапынан жыл сайын мыңдаған мемлекеттік гранттар тағайындалуда. Дегенмен, әлеуметтік жұмыс сияқты күрделі істі атқару үшін еліміздің экономикалық жағдайының артуының үстіне бүкілқоғамдық белсенділік қажет-ақ және де бұл белсенділік тұтас бір арнада өрбіп, нақты нәтижелер беруі шарт. Олай дейтініміз, бүгінгі күні қоғамның, әсіресе жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу, олардың келер күнге деген сенімін нығайту және патриоттық тәрбиесі, жалпы отансүйгіштік қасиет туралы айту да, жазу да күрделі мәселеге айналып отыр. Сондықтан да осы тақырыптың дипломдық жұмыс объектісіне айналып отыруы кездейсоқтық емес әрі өте зәру болып табылады.
Дипломдық жұмысының әдіснамалық-теориялық негізі: субмәдениетке мәдени бағыт беретін, жастар субмәдениетінің мәдениеттегі рөлін көрсеткен американдық социолог т.б ғалымдар Дэвид Рисмен, С.Фрис, Т.Роззак, Левиков Л.И, Заярная, О.Г. Мазурова, А.И. Разин, П.В. Уайт, В.У. А.Беккер және де Карабаш Д.В анализ жасаған Малахова Е.В. Корженко А.Л. Волков Ю. К.Ясперс және т.б еңбектерінің маңызы зор.
Диплом жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік зерттеулер мәліметтеріне сүйене отырып, Қазақстандағы жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу барысына ой жүгірту, басым бағыттары мен өзекті мәселелерін айқындау, әлеуметтік жұмыс жүргізудің тың технологияларын ұсыну.
Жастар - еліміздің ертеңгі болашағы. Сондықтан да жастар мәселесі мемлекеттің стратегиялық маңызды бағыттарының бірін құрайды. Жастарға қарап ертеңгі мемлекетіміздің даму бағытын, бейнесін көруге болады. Жастар ең прогресшіл, жасампаз топтың өкілдері. Елімізде жүргізіліп жатқан реформалар қалай да болмасын белгілі кезеңдер өткеннен кейін жастардың бойында өзінің жақсы және жаман қырынан өзіндік ізін қалдыратындығы айқын. Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу отбасының, бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Өзiмiздiң өркениеттi ел қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердiң бiрi келешек ұрпақтың рухани дамуы.
Соңғы кезде жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізуде мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істер аз емес. Қоғамға қажетті, кәсіби біліктілігін көтеремін деген, жоғарғы білім алам деушілерге мемлекет тарапынан жыл сайын мыңдаған мемлекеттік гранттар тағайындалуда. Дегенмен, әлеуметтік жұмыс сияқты күрделі істі атқару үшін еліміздің экономикалық жағдайының артуының үстіне бүкілқоғамдық белсенділік қажет-ақ және де бұл белсенділік тұтас бір арнада өрбіп, нақты нәтижелер беруі шарт. Олай дейтініміз, бүгінгі күні қоғамның, әсіресе жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу, олардың келер күнге деген сенімін нығайту және патриоттық тәрбиесі, жалпы отансүйгіштік қасиет туралы айту да, жазу да күрделі мәселеге айналып отыр. Сондықтан да осы тақырыптың дипломдық жұмыс объектісіне айналып отыруы кездейсоқтық емес әрі өте зәру болып табылады.
Дипломдық жұмысының әдіснамалық-теориялық негізі: субмәдениетке мәдени бағыт беретін, жастар субмәдениетінің мәдениеттегі рөлін көрсеткен американдық социолог т.б ғалымдар Дэвид Рисмен, С.Фрис, Т.Роззак, Левиков Л.И, Заярная, О.Г. Мазурова, А.И. Разин, П.В. Уайт, В.У. А.Беккер және де Карабаш Д.В анализ жасаған Малахова Е.В. Корженко А.Л. Волков Ю. К.Ясперс және т.б еңбектерінің маңызы зор.
Диплом жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік зерттеулер мәліметтеріне сүйене отырып, Қазақстандағы жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу барысына ой жүгірту, басым бағыттары мен өзекті мәселелерін айқындау, әлеуметтік жұмыс жүргізудің тың технологияларын ұсыну.
1. Омельченко Е.Л. Молодежные культуры и субкультуры / Е.Л. Омельченко. - М.: Ин-т социологии РАН, 2000. – 298 с.
2. Карабаш. Д.В. Молодежь в современном российском социуме: проблемы деструктивного поведения / Д.В. Карабаш // Вестник Адыгейского государственного университета. - 2011. - Вып. 1. - с. 69-73.
3. Левикова С.И. Молодежная субкультура: учебное пособие С.И. Левикова. – М.: ФАИР-ПРЕСС, 2004. – 608 с.
4. Гришин В.А. Субкультура и ее проявления в молодежной среде / В.А. Гришин. - М.: НИИ культуры, 1990. – 311 c.
5. Социология молодежи: учебник / отв.ред. В.Т. Лисовский. - СПб.: Издательство Санкт – Петербургского университета, 1996. – 308 c.
6. Андреева Г.М Социальная психология / Г.М. Андреева. – М.: Гардарики, 1998. – 324 с.
7. Әбдірайымова Г.С. Ценностные ориентации современной молодежи (социологический анализ): монография. – Алматы: изд.БАУР, 2005.– 302с.
8. Социологическая энциклопедия / научн. рук-ль проекта Г.Ю. Семигин. – М.: НОРМА-ИНФРА, 2003. – 674 c.
9. Корженко. А.Л. Молодежная субкультура как альтернативная форма социализации личности в юношеском возрасте / А.Л. Корженко // Социология образования. - 2010. - N 7. - с. 93-94.
10. Kashmira Lad. History of Hip Hop: [Электронный ресурс] / Kashmira Lad.- режим доступа: http://www.buzzle.com/articles/history-of-hip-hop.html, . - Загл. С экрана. – Яз. Англ.
11. Петрова. Ю.А. Молодежный сленг как языковая составляющая субкультуры / Ю.А. Петрова // Гуманитарные и социально-экономические науки. - 2010. - N 3. - с. 64-67.
12. Лойко. О.Т. Молодежная субкультура в поисках идентичности / О.Т. Лойко, Е.А. Лексина // Философия образования. - 2010. - N 4 (33). - с. 155-160.
13. Keithpenn. Two opinions of hip-hop culture: [Электронный ресурс] / Keithpenn. - режим доступа: http://socyberty.com/subcultures/subculture/, . - Загл. С экрана. – Яз. Англ
14. Мосиенко. Л.В. Исследования молодежной субкультуры: аксиологический аспект / Л.В. Мосиенко // Вестник Оренбургского государственного университета. - 2011. - N 2, февраль. - с. 236-242.
15. Фролов С.С. Социология: учебник / С.С. Фролов. – 3-е изд М.: Гардарики, 2000. – 186 с.
16. Гирц К. Влияние концепции культуры на концепцию человека. // Антология исследований культуры., - С-Пб, 1997
17. Мердок Дж. П. Фундаментальные характеристики культуры. // Антология исследований культуры., - С-Пб, 1997
18. Ядов В. А. Стратегия социологических исследований., - М., 1997.
19. Уайт Л. А. Понятие культуры. // Антология исследований культуры., - С-Пб, 1997
20. Выготский Л.С. Проблема возраста. Собр. Соч. в 6 томах. – М., 1984. – Т.2. – 340 с.
21. Боряз В.Н. Государственная молодежная политика: мировой опыт, разработка и реализация. – М., 1991.
22. Зейгарник Б. В. Теория личности в зарубежной психологии. МГУ, 1982. - 66 с.
23. Хухлаева О.В. Психология подростка. - М., 2004. - 55 с.
24. Бороздина Л.В. Динамика самооценки от подросткового возраста к взрослости. // Новые исследования в психологии и возрастной физиологии. 1990, № 1(3), 25 с.
25. Нысанбаев. Ә. «Социология» Алматы, 2002
26. Социология молодежи / Отв. Ред. В.Т Лисовский. – СПб., 2007.- С.32.
27. Антонович И. И. После современности., - М., 1997.
28. Крапивенский П. С. Социокультурная детерминанта исторического процесса. // Общественные науки и современность №4, 1997.
29. Кравченко А.И. Социология девиантности / А.И. Кравченко.- М., 1998. – 384 с.
30. Кішібеков Д. Культура и цивилизация. Вообще и в частности. – Алматы: Карасай, 2009. – 5 б.
31. Фрадкин Ф.А. Введение в педагогическую специальность: лекции-диалоги / Ф.А. Фрадкин, Л. И. Богомолова. - М.: Сфера, 1996. – 214 с.
32. А.Н. Агафонов, Қ.Н. Меңлібаев «Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс» // Астана-2005жыл
33. Орынбеков М.С. Қазақстан философиясының көкжиегі // Ақиқат. – 1994. -№6. -63-67 бб.
34. Р.Әбсаттаров, М.Дәкенов, «Әлеуметтану», Алматы «Ғылым» ғылыми баспа орталығы; 2003. – 376 б.
35. Гуревич П.С. Субкультура: культурология ХХвек / П.С. Гуревич. - СПб.,1998. – 650 с.
36. Жаназарова З.Ж. Непрерывное образование и его роль в современном обществе // ҚазҰУ Хабаршысы. Психология және социлогия сериясы. -№1(24). –С.90-93.
37. Чибисова. О.В. Молодежные субкультуры и контркультуры / О.В. Чибисова // Вестник Бурятского государственного университета. - 2010. - Вып. 6. - с. 280-283.
38. Чирун С.Н. Молодежная политика и молодежное движение: учеб. пособие / С.Н. Чирун. – Кемерово: Кузбассвузиздат,2006. – 186 с.
39. 2007-2011 жылдарға арналған жастар бағдарламасы, ҚР үкіметінің жылғы ақпанындағы қаулысы
40. Қазақстан Республикасының Президент Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы (2012 ж.14.12.)
41. ҚР Статистика агенттігі www.stat.kz
2. Карабаш. Д.В. Молодежь в современном российском социуме: проблемы деструктивного поведения / Д.В. Карабаш // Вестник Адыгейского государственного университета. - 2011. - Вып. 1. - с. 69-73.
3. Левикова С.И. Молодежная субкультура: учебное пособие С.И. Левикова. – М.: ФАИР-ПРЕСС, 2004. – 608 с.
4. Гришин В.А. Субкультура и ее проявления в молодежной среде / В.А. Гришин. - М.: НИИ культуры, 1990. – 311 c.
5. Социология молодежи: учебник / отв.ред. В.Т. Лисовский. - СПб.: Издательство Санкт – Петербургского университета, 1996. – 308 c.
6. Андреева Г.М Социальная психология / Г.М. Андреева. – М.: Гардарики, 1998. – 324 с.
7. Әбдірайымова Г.С. Ценностные ориентации современной молодежи (социологический анализ): монография. – Алматы: изд.БАУР, 2005.– 302с.
8. Социологическая энциклопедия / научн. рук-ль проекта Г.Ю. Семигин. – М.: НОРМА-ИНФРА, 2003. – 674 c.
9. Корженко. А.Л. Молодежная субкультура как альтернативная форма социализации личности в юношеском возрасте / А.Л. Корженко // Социология образования. - 2010. - N 7. - с. 93-94.
10. Kashmira Lad. History of Hip Hop: [Электронный ресурс] / Kashmira Lad.- режим доступа: http://www.buzzle.com/articles/history-of-hip-hop.html, . - Загл. С экрана. – Яз. Англ.
11. Петрова. Ю.А. Молодежный сленг как языковая составляющая субкультуры / Ю.А. Петрова // Гуманитарные и социально-экономические науки. - 2010. - N 3. - с. 64-67.
12. Лойко. О.Т. Молодежная субкультура в поисках идентичности / О.Т. Лойко, Е.А. Лексина // Философия образования. - 2010. - N 4 (33). - с. 155-160.
13. Keithpenn. Two opinions of hip-hop culture: [Электронный ресурс] / Keithpenn. - режим доступа: http://socyberty.com/subcultures/subculture/, . - Загл. С экрана. – Яз. Англ
14. Мосиенко. Л.В. Исследования молодежной субкультуры: аксиологический аспект / Л.В. Мосиенко // Вестник Оренбургского государственного университета. - 2011. - N 2, февраль. - с. 236-242.
15. Фролов С.С. Социология: учебник / С.С. Фролов. – 3-е изд М.: Гардарики, 2000. – 186 с.
16. Гирц К. Влияние концепции культуры на концепцию человека. // Антология исследований культуры., - С-Пб, 1997
17. Мердок Дж. П. Фундаментальные характеристики культуры. // Антология исследований культуры., - С-Пб, 1997
18. Ядов В. А. Стратегия социологических исследований., - М., 1997.
19. Уайт Л. А. Понятие культуры. // Антология исследований культуры., - С-Пб, 1997
20. Выготский Л.С. Проблема возраста. Собр. Соч. в 6 томах. – М., 1984. – Т.2. – 340 с.
21. Боряз В.Н. Государственная молодежная политика: мировой опыт, разработка и реализация. – М., 1991.
22. Зейгарник Б. В. Теория личности в зарубежной психологии. МГУ, 1982. - 66 с.
23. Хухлаева О.В. Психология подростка. - М., 2004. - 55 с.
24. Бороздина Л.В. Динамика самооценки от подросткового возраста к взрослости. // Новые исследования в психологии и возрастной физиологии. 1990, № 1(3), 25 с.
25. Нысанбаев. Ә. «Социология» Алматы, 2002
26. Социология молодежи / Отв. Ред. В.Т Лисовский. – СПб., 2007.- С.32.
27. Антонович И. И. После современности., - М., 1997.
28. Крапивенский П. С. Социокультурная детерминанта исторического процесса. // Общественные науки и современность №4, 1997.
29. Кравченко А.И. Социология девиантности / А.И. Кравченко.- М., 1998. – 384 с.
30. Кішібеков Д. Культура и цивилизация. Вообще и в частности. – Алматы: Карасай, 2009. – 5 б.
31. Фрадкин Ф.А. Введение в педагогическую специальность: лекции-диалоги / Ф.А. Фрадкин, Л. И. Богомолова. - М.: Сфера, 1996. – 214 с.
32. А.Н. Агафонов, Қ.Н. Меңлібаев «Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс» // Астана-2005жыл
33. Орынбеков М.С. Қазақстан философиясының көкжиегі // Ақиқат. – 1994. -№6. -63-67 бб.
34. Р.Әбсаттаров, М.Дәкенов, «Әлеуметтану», Алматы «Ғылым» ғылыми баспа орталығы; 2003. – 376 б.
35. Гуревич П.С. Субкультура: культурология ХХвек / П.С. Гуревич. - СПб.,1998. – 650 с.
36. Жаназарова З.Ж. Непрерывное образование и его роль в современном обществе // ҚазҰУ Хабаршысы. Психология және социлогия сериясы. -№1(24). –С.90-93.
37. Чибисова. О.В. Молодежные субкультуры и контркультуры / О.В. Чибисова // Вестник Бурятского государственного университета. - 2010. - Вып. 6. - с. 280-283.
38. Чирун С.Н. Молодежная политика и молодежное движение: учеб. пособие / С.Н. Чирун. – Кемерово: Кузбассвузиздат,2006. – 186 с.
39. 2007-2011 жылдарға арналған жастар бағдарламасы, ҚР үкіметінің жылғы ақпанындағы қаулысы
40. Қазақстан Республикасының Президент Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы (2012 ж.14.12.)
41. ҚР Статистика агенттігі www.stat.kz
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1.
ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1
Мәдениет және субмәдениет ұғымдарының сәйкестігі және оның қазіргі замандағы мәні
5
1.2
Жастар арасындағы субмәдениет,оның түрлері және пайда болу себептері
12
1.3
Қазіргі жастар субмәдениетін әлеуметтік тұрғыда қарастыру
25
2.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС НЫСАНЫ РЕТІНДЕ ТАЛДАУ
2.1
Жастар мінез-құлқының өзгеру кезеңіндегі ауытқушылықтарын талдау
33
2.2
Жастар субмәдениетінің ерекшеліктерін талдау
40
2.3
Қазақстан Республикасындағы жастар саясатының жүзеге асу мүмкіндіктері
46
3.
ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІНІҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІН АЛДЫН АЛУ
3.1
Жастарды рухани, ұлттық салт дәстүр негізінде тәрбиелеу
54
3.2
Жастармен әлеуметтік жұмысты жетілдіру жолдары
65
ҚОРТЫНДЫ
76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
79
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының жеке ел болып, төл шаңырағының астына көптеген ұлттар мен ұлыстарды біріктіріп, өркениетті даму жолына түскеніне де жиырма жылдан астам уақыт болды. Әрине, қазіргі жағдайына ғасырлап жеткен өзге өркениетті елдерге қарағанда бұл тым аз уақыт арасында келе жатқан Қазақстан Республикасының бүгінгі экономикалық, әлеуметтік және саяси салаларда жеткен жетістіктері аз емес. Біз аға ұрпақты, ана мен баланы, жастарды қамқорлық пен ілтипатқа бөлейтін әлеуметтік бағдарланған қоғам, ел халқының барлық жолдары тұрмысының жоғары сапасы мен алдыңғы қатарлы әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ететін қоғам құруымыз қажет. Бұл, яғни бәсекеге қабілетті ел болу үшін жас ұрпақты тәрбиелей білуіміз керектігі.
Жастар - еліміздің ертеңгі болашағы. Сондықтан да жастар мәселесі мемлекеттің стратегиялық маңызды бағыттарының бірін құрайды. Жастарға қарап ертеңгі мемлекетіміздің даму бағытын, бейнесін көруге болады. Жастар ең прогресшіл, жасампаз топтың өкілдері. Елімізде жүргізіліп жатқан реформалар қалай да болмасын белгілі кезеңдер өткеннен кейін жастардың бойында өзінің жақсы және жаман қырынан өзіндік ізін қалдыратындығы айқын. Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу отбасының, бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Өзiмiздiң өркениеттi ел қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердiң бiрi келешек ұрпақтың рухани дамуы.
Соңғы кезде жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізуде мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істер аз емес. Қоғамға қажетті, кәсіби біліктілігін көтеремін деген, жоғарғы білім алам деушілерге мемлекет тарапынан жыл сайын мыңдаған мемлекеттік гранттар тағайындалуда. Дегенмен, әлеуметтік жұмыс сияқты күрделі істі атқару үшін еліміздің экономикалық жағдайының артуының үстіне бүкілқоғамдық белсенділік қажет-ақ және де бұл белсенділік тұтас бір арнада өрбіп, нақты нәтижелер беруі шарт. Олай дейтініміз, бүгінгі күні қоғамның, әсіресе жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу, олардың келер күнге деген сенімін нығайту және патриоттық тәрбиесі, жалпы отансүйгіштік қасиет туралы айту да, жазу да күрделі мәселеге айналып отыр. Сондықтан да осы тақырыптың дипломдық жұмыс объектісіне айналып отыруы кездейсоқтық емес әрі өте зәру болып табылады.
Дипломдық жұмысының әдіснамалық-теориялық негізі: субмәдениетке мәдени бағыт беретін, жастар субмәдениетінің мәдениеттегі рөлін көрсеткен американдық социолог т.б ғалымдар Дэвид Рисмен, С.Фрис, Т.Роззак, Левиков Л.И, Заярная, О.Г. Мазурова, А.И. Разин, П.В. Уайт, В.У. А.Беккер және де Карабаш Д.В анализ жасаған Малахова Е.В. Корженко А.Л. Волков Ю. К.Ясперс және т.б еңбектерінің маңызы зор.
Диплом жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік зерттеулер мәліметтеріне сүйене отырып, Қазақстандағы жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу барысына ой жүгірту, басым бағыттары мен өзекті мәселелерін айқындау, әлеуметтік жұмыс жүргізудің тың технологияларын ұсыну.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылып отыр:
* жұмыс тәжірибесін игеру үшін отандық және шетелдік авторолардың еңбектеріндегі деректерді шолып, өзіндік тұжырымдар жасау;
* жастар субмәдениетіне әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық және методологиялық негіздеріне ғылыми талдау жүргізу;
* Қазақстан жастар субмәдениетінің бүгіні мен болашағына, олардың қазіргі саяси-әлеуметтік ахуалын, экономикалық жай-күйін талдау;
* қазақ жастарының арасында субмәдениеттің түрлері және топтастыру ұлттық құндылықтарды бағалау деңгейін сараптау
* жастардың субмәдениетін қалыптастыру оларды рухани, ұлттық салт дәстүр негізінде тәрбиелеуді тиімді жолдары мен механизмдерін ұсыну;
* жастар субмәдениеті және әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологияларын қарастыру.
Отандық және шетелдік ғалымдар еңбектері негізінде жастар субмәдениетімен әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық-методологиялық негіздері, олардың жалпы жай-күйі, жұмыспен қамтылу деңгейі, әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологиялары, өзекті проблемалары мен оларды шешу жолдары жан-жақты қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасы жастары, олардың әлеуметтік нышаны ретінде қарастырып, жастар әлеуметтік жұмысты жетілдіру және мәдени сауатын арттырудағы әлеуметтік жұмыстың жүзеге асыру жағдайлары.
Зерттеу пәні - жастар субмәдениетімен әлеуметтік жұмыс, олардың мәдени өсіп дамуын жетілдіру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, зерттеу нысандары айқындалған. Негізгі бөлімде жастардың субмәдениетінің ерекшеліктері мен нышандары, түрлері, мінез-құлқының өзгеруі, субмәдениетінің ерекшеліктерін талдау мен қатар рухани дәстүрлі тәрбиелену жағдайын қарастыру мен қызығушылығын арттыру және еңбекке бағдарлануындағы әлеуметтік жұмыстың басты нышан ретінде жастар субмәдениетін теориялық-әдістемелік негізінде, мемлекеттегі жастар саясатының жүзеге асу бағыттары, жастармен әлеуметтік жұмыс жүйесінің түрлерін қарастырып, жастардың бүгінгі жай-күйіне, олардың белсенді шығармашылығы Қазақстанның иновациялық дамуына жастардың басты түбіртегі болып табылып, оларды жұмыспен қамтудың проблемалары қарастырылғын.
1 ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мәдениет және субмәдениет ұғымдарының сәйкестігі және оның қазіргі замандағы мәні
Жас тәуелсіз Қазақстан Республикасы қоғамның барлық салаларында: экономикалық, саяси және әлеуметтік жағынан қарыштап дамып, жемісті еңбек жасауда. Алайда, ел дамуы оның әр салада жеткен жетістіктерімен айқындалмайды. Ата-бабаларымыздан мұра боп келе жатқан төл мәдениетіміз бен рухани болмысымызды жоғалтып алмау қажет. Ол үшін мәдени құндылықтың маңыздылығын жас ұрпаққа түсіндіріп қана қоймай, ананың сүтімен, әкенің қанымен бойларына дарыту. Рухани байлықтың қадір-қасиетін тұшындыру, жастарды ұлтжандылыққа баулып, жан дүниелерін рухпен нәрлендіру.
Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яғни еліміздің егемендік алуы тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты. Қоғамның күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-салдары түбегейлі өзгерді. Мұның өзі жастардың ой-санасы на, өмірлік ұстанымдарына әсер етуде.
Алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқын інілерге көзқарасы әр алуан болмақ. Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік, бірақ балаларымыз қандай болмақ? Ғаламтор арқылы әлемнен хабардар жастарымыздың естіп, көріп отырғаны да жетерлік. Ендеше дүниенің төрт бұрышын танып, біліп отырған ұрпақ қайда бармақ? Бұндай сұрақтардың барлығына түбегейлі жауап беру өте қиын. Біз қызықты да керемет уақытта өмір сүріп отырмыз. Қоғам өмірінде, жастар дүниетанымында жүріп жатқан орасан зор өзгерістер ересектерді таңғалдыруда. Жоғарыдағы сұрақтардың да туындауына жастардың танымдылығы ықпал етуде. Жастар басқаларға қарағанда әлеуметтік топ ретінде өзгеше қасиеттерге ие болып табылады. Ол қасиеттерінің бірі бірнеше рухының беймазалығы, болмысқа сын көзбен қарайтындығы, ешкімге кіріптар болғысы келмейтін өзімшілдігі, ақиқаттан, тіпті қоғамнан іргесін аулақ салуы талпынуы, қарақан бастарының қамын бәрінен артық қоюы.
Жастар қанша өзгеше қасиеттерге ие болмасын, ол - таптан тысқары өмір сүре алмайтын әлеуметтік топ. Сондықтан да жастар мәселесі барша қоғамға қозғау салатын кең көлемдегі әлеуметтік проблемалардан да күрделі болып табылады.
Субмәдениет - тысқары мәдениет деген ойлар қалыптасады алайда әр құбылыстың өзіндік ерекшеліктері мен қасиеттері әр қашанда бойында болады.
Субмәдениет (латын - астында, төменде) - екі түрлі не бірнеше мағынада қолданылады
* белгілі бір әлеуметтік, демографиялық топтың мәдениеті;
* тұтас ұлттық мәдениет жүйесіндегі әлеуметтік қауымдастықтың шектеулі мәдениеті, сол топтағылардың өмір салты және ойлау стилі.
Субмәдениет қоғамдағы негізгі мәдениеттен өз құндылықтарымен, өзіндік тілі, мәнерімен, тіпті өзіне тән киіну стилімен де ерекшеленеді. Субмәдениет көбінде қоғамда өктем болып тұрған мәдениет пен әлеуметтік құрылымға және қалыптасуына оң немесе теріс қатынас нәтижесінде пайда болады. Субмәдениеттің әлеуметтік бастауын әр түрлі жас ерекшеліктеріне байланысты топтар, бейресми бірлестіктер т.б. құрайды [1].
Американдық социолог Дэвид Рисмен 1995 жылы өзінің зерттеуінде субмәдениет түсінігін былай түсіндіреді жастар тобы өздеріне тән қызығушылықты мақсатты түрде таңдап дәстүрі мен әдет-ғұрыпы, стилін тек шағын қағамға қабылданып таңдайтын ұйым деп түсіндіреді. Осыған байланысты субмәдениетті тереңірек зерттеп танып білген британ социолыгі Дик Хэбдидж өз кітабында "Субмәдениет:стиль мағынасы"оның ойынша субмәдениет адамдардың бір-біріне ұқсас ойлары мен түсініктері бір және қоғам не әлеуметтік ортаға стандартталған дәстүрлі мәдени нормалар қанағаттандырмай одан қашу деп түсінген. Ал француз ғалымы Мишель Мафессоли өз еңбектерінде мына түсінікті қолданған "қала тайпасы" жастар субмәдениетінің орнына.
Жаңадан белең алған субмәдениет ХХ ғасырдың 80-ші жылы әдебиетке енеді. Термин ретінде 30-шы жылы айналымға енсе ХХ-дың жүз жылдығында американдық әлеуметтанушы Т.Роззак субмәдениетті мәдени бағыт беретін,қиын жағдайдағы қарсы ойлардың әлеуметтік әлемдегі орнын түсіндіреді. Алғашында "субмәдениет" түсінігіне әлеуметтік топ ретінде көбінде жастарды жатқызатын. Оларды өз қоғамындағы әлеуметтік рөлін,орнын ізденуші деп қарастырады. Кейіннен материалдар жиналып, теорилық жағынан терең зерттеліп толықтырылды [2].
Қазіргі уақытта субмәдениет жағымсыздан өз алдына тәуелсіз мәдениетке айналды. Ғалымдардың көзқарасы өзгерді, ерекше мәденит екеніне көнді не қабылдады. Басқа мәденитке қарағанда салыстырмалы түрде ол мәдениет ұзақ және беделділерден ерекшелігі мен өзінің дәстүрі және ереже, қағидасы бар.
Сөздікке қарағанда субмәдениет дегеніміз - бұл әлеуметтік, этникалық не экономикалық топ өзінше ерекшеленетін мінез-құлқымен жалпы мәдени қауым ретінде (С.Фрис). Плюралистикалық қоғамда жастардың мінез-құлқы осылай түсіндірілген. Әлеуметтік ортада әлеуметтанушылар қолданған.
Мәдениеттің үстем немесе көпшілікке таралғаны жайлы айтар болсақ, ондағы мәдениеттің дәстүрлі ұзақ уақыт қалыптасқан болып келеді. Ол адамның тікелей шешімі болып табылмайды, оны тек сол қоғамда өмір сүріп өзіне сіңіреді. Оның өз шешімінде тек қай субмәдениет таңдауы, соны қабылдау не қабылдамау. Тағы бір жәйтті түсінуіміз қажет, қарсы мәдениет пен субмәдениет арасында ұқсастығы болу мүмкін немесе мүлдем ұқсастық болмауы ғажап емес. Олардың көпшілікке қарсы болуы бірдей болғандығы емес. Олардың бір-бірімен қосылуы не керсінше алшақтауы мүмкін.
Субмәдениет дегеніміз,"өзіндік өмір",өзінде бірнеше қасиеттерді бойына сіңірген ерекшеленетін ой сана түсінігімен ерекшеленетін ол қоғамнан әр қилы өзгеше болып келеді. Сол уақытта ол өз арасында бірлік пен сенімділікті және топтағы азаматтардың бір мақсатта ұқсастықта екенін көрсетеді.
Субмәдениетті толығырақ қарастырсақ, ондағы дәстүр мен бағалау жастарға тән болса, ондағы демалу, көңіл көтеру жұмысы шектен асырылап қойылған деп түсінуімізге болады.
Өзінің көзқарасы;
* Өзіне тән жүріс тұрыс,киім киіс түрі, шаш үлгісі және күнделікті күн көрісі т.б
* Жастар субмәдениеті - бұл эзотерикалық, эскапистік, урбандық мәдениет, жастардың өздерінің ойлап тапқан мәдениеті, тек жастар қоғамына арналған,мұндағы бұл мәдениеттің ішіндегі қалаптасқан дәстүрлі базалық негізгі қоғамның иерархиялық және менталитетіне діліне байланысты жүйе тәртіптің ішіндегі бөлігі болып қалады.
Жастар субмәдениет тақырыбының негізгі механизімі ретінде ғалымдардың бізге мәлім ережелері қалыптасқанымен олардың түпкі ойы,мақсаты, себебі әлі күнге дейін толығымен ашылмаған. Халыққа дәстүрлі бекітілген ережелерді жойып ,жаңа ой қосып, жастардың заман ағымына байланысты өзгерістер енуде. Осы заман ғалымдардың пайымдауынша және олардың шығармашылық зерттеулерінде түрлі өзгерістер еніп, жаңа бой алуда.
Жастар субмәдениеті контрмәдениетке айналу мүмкін, оның қарсыласы көп болған жағдайда.Бірақ та жалғыз адам демографиялық әлеуметтік топ болмайды.
Жастар субмәдениеті әлеуметтік тұтастықты көрсетеді. Өйткені әрбір мүшесі өзі таңдап, соның қатарына қосылғанын сезінеді. Осы тұтастық не жалпылық қауымның топ ретінде қалыптасуына әкеледі. Мысалы, қауымдастық, виртуалдық қарым-қатынас немесе киберпан деген бірлестікке айналуы мүмкін.
Кейінгі кезде әлеуметтанушылар зерттеушілік жолын осы тақырып бойынша көзқарасын іс жүзінде іске асырып, жазуға мақсат қоюда. Осы зерттеушілердің арасынан Л.И Левиковты айтуымызға болады. Бұл маманның осы сала бойынша, толығырақ айтқанда, биресми жастар субмәденитінің жан- жақты зерттеп білген және философиялық түсінігі әлеуметтік феномен ретінде танытуда. Осы жастардың мәдениетіне зерттеу жүргізген Е.Омельченко Англия мен Американың және Ресей жастарының дәстүріне және әлеуметтік қиындықтарына анализ жасап көрсеткен.
Осы жастардың мәдениетіннің ерекшеліктірін зерттеген ғалымдарға тоқталып өтейік. Олар О.Г. Заярная, А.И. Мазурова, П.В.Разин және де Карабаштар талдап, олар жастардың субмәденитін тануға көп үлес қосқан. Әр мәдениттің түрлеріне анализ жасап, бір- бірімен байланысын таба білген. Малахова Е.В. жастар субмәдениетінің мәдениеттегі рөлін атап өткен. Корженко А.Л. зерттеуінде жастар субмәдениетінің келешектегі жастарға берер әсерін зерттеп көрсеткен [3].
Қазіргі кезде жастар субмәдениеті туралы тақырыпты социолог-ғалымдар, журналистер жастардың психологиясын танып білу үшін және де оларға дұрыс бағыт ұсынуда жиі көтеруді мақсат етуде.Жастар ең бастысы қоғам ортасында инновациялық дамыған мемлекетті алға жылжытатын локаматив болып саналады. Индивид ойлаушы не іске асырушы субъект ретінде қарастырады. Ондағы адамның өзіне өмір және оған мағына беріп, өзінің тәрбиесіне және басқалардың тәрбиесіне түсінік береді.Былай айтқанда, қоғамның ойын көрсетеді. Соның негізгі факторы ретінде өздеріне және қоршаған ортасына әсерін тигізеді.
Әлеуметтік ортаны этнографиялық әдіс арқылы жүргізуге болады. Оның ұраны: "Танымайтынды, танитын қылу" немесе өзімізге белгілі өмірге жаңаша қарап білу болып табылады. Осы тәсілдің басты маманы болып Романов П.В келеді. Осы әдіс- тәсілдің ерекшелігі мынада: қиын не ерекше жағдайды анықтауға көмектесу. Сол жағдайдың өмірлік жағынан анықтап, олардың сандық амал арқылы анықтауға болмайтындығын табуға көмектеседі.
Субмәдениет - бұл жабық орта кіру жағынан ғана емес, түсінік жағынан да жабық келеді. Алғашында оны бір көзбен танып біле алмайсыз. Оның сөйлеу мәнерінде, қимыл-әрекетінен, не болмаса, субмәдени шерулер арқылы білуге болады. Сондықтанда осы субмәдениеттерді танып білу үшін солардың ұяшықтарында болу керек, не болмаса, солардың арасында зерттеу жүргізу қажет. Осы кіру амалы не тәсілі арқылы анықтаймыз.
70 жылдары Батыстың көптеген қоғамтанушылары жастар арасында өмірді түсіну түйсігін жоғалту деп аталатын дерттің тез таралуына алаңдап дабыл қаққанды. Сол жылдары американдық журналдың бір санында осы тақырыпқа әр қырынан келген 200 сұхбат негізінде АҚШ жастарының Декларациясы жарияланды. Содан үзінді келтірсек: Біздің ең бір қиын проблемамыз - қоғамнан өзорнымызды табу. Бәрі сендердің болашақ туралы мазасыздануларыңның жөні жоқ; білімдісіңдер,таланттысыңдар деп иландырады. Бірақ қоғамның бізді шеттеткенінен емес, сол қоғамды біз қабылдай алмаймыз ба деп қорқамыз... делінген. Ал тағы бір жайт 80 жылдары Батыста жастардың әлеуметтік қарсылығы бәсеңси бастады. Оның басты себебі: қоғамға тән қажеттіліктің жоқтығынан, бәрінен бұрын, күллі жүйедегі бұрынғы құндылықтың алмасуынан.
Бүгінгі жастарға, ата-аналарына қарағанда, әлдеқайда өзгеше,өзіндік қиындықтары молырақ. Олай дейтініміз, қазір жастар Батыс замандастарының іс-әрекеттерін күнделікті көріп, терең ақпарат алып отыр. Бұның арты жастардың оларға көбірек еліктеуіне, кертартпа ақпараттарына әуестенуіне итермелеуде. Батыстың ужас қорқынышты не шын шытырман оқиғалары, боевик кинофильмдерінің ықпалы зор. Мұның бәрі идеологиялық қысым, оның құдіреттілігі сол албыртта аңғал жастардың санасын ұлғайды. Ұяда не көрсе, ұшқанда соны ілер деген қазақ мақалының салмағы мол, тәрбиелік мәні зор. Бұдан шығарып ой тарқатар болсақ, бауырындағы балапанына жөн-жосық, өнеге көрсете алмаған ата-ана уысынан баланың қалай шығып кеткенін де байқамай қалады. Өмірді көруге, білуге құштар жас басқа бағытты, басқа құндылықты тез қабылдайды. Мұның өзі де үлкендер әлеміне қарсы жасаған жастардың наразылығы. Дейл Карнегидің керемет кітаптарында бірнеше маңызды ойылар бар. Дәрігер Джонсонның айтуы бойынша "Құдайдың өзі өмірінің аяғына диін кінәламайды. "Бұның жастарды қаншалықты жазалап не болмаса түзетулер енгізіп сын білдіріп жат қылықтарын соттасақ ештеңе шықпас. Керсінше жастардың ызасы пайда болады. Жастардың түрлі субмәдениеттердің қатарына не топтарға кіруі және олардың қылмыстық топтар қатарына қосылуының себі бар. Зигмунд Фрейд айтуы бойынша іс әрекеттің жасалуына екі мотив бар. Соның ішінде жыныстық қызығушылық және ұлы болудың мақсаты. Ал Джон Дьюи американдық философ осы ойларды басқаша қарастырып түсіндірді. Басты ойы мынада "қажетті болуын қалауы" сол мақсатта түрлі қылмысқа не болмаса жаңалық ашуға т.б бастысы өз атын не қажеттілігін іске асырып орындау болып табылады. Соның арқасында жануармен адам ерекшеленеді тек адам өзін қажетті болуын қалайды. Сол себепті әлемнің не бүкіл адамзаттың дамуына әсерін тигізген осы мотив болып табылады. Сондықтанда жастардың маңызды болуын қалайды. Ұлы адамдардың шығуына жол ашқан осы мотив сондықтан да жастарды шектеу қай жақтан қарағанда да дұрыс болмас.
Қазіргі жастар бір кездері ата-аналары бой алдыра қоймаған ақшаға әуес, тіпті, мол ақшаны жақсы көріп мақсат қойған. Бұл арада,сірә, сәйкестік те жоқ. Дегенімен көптеген жан сол мол ақшаның көзін маңдай ақы, адал терден емес, ақша табудың жеңіл, кейде заңсыз жолдарын табуға тырысады. Бұл - әрине алаңдатарлық жағдай. Тағы да еліктеу мәселесі алдымызды орағытады,өйткені батыста әркімнің жеке табысы тікелей әлеуметтік статусына парапар, қаршадайынан осыны көріп,біліп өскен бала өмір өзегіне айналған шындықтан аттап кете алмайды. Батыстың осы психологиясы бүгінгі біздің жастарымыздан жиі байқалып, уақыт озған сайын олардың санасынан берік орын алып келеді. Субмәдениет жастарға тән жаңа заманнауи мәдени топ,ұйым не қоғам ретінде бірігіп ұйымдасып әлеуметтік ортаға өзінің ерекшелігін паш етіп жариялау. Ол жастардың ерекшелігін танып білу тек теориялық тұрғыдан ондағы жастар психологиясын ұғынып білуден қаламыз. Содан психологиялық не болмаса әлеуметтік көмек көрсету қиынға соғар.
Мәдени бағыт адамзат мәдениеті феноменологиясы аспектісінде оның ішінде жастар арасындағы әлеуметтік процестер мен құбылыстарды зерттейді. Бұл бағыттың классикалық үлгісі неміс социологы К. Маннгейм еңбектері болып табылады. Ұрпақтар бірлігі феноменін зерттей отырып ол әлеуметтік мұрагерлік механизмін анықтады: материалдық және рухани тәжірибені меңгеру мен таратуға деген аса қажеттілік үнемі адамзат мәдениеті феноменінде жаңа адамдық толқындарға келіп тіреледі. Бұл жас ұрпақтардың өркениеттілігіне жетуге деген үздіксіз ұмтылысы қоғам үшін маңызды, сондықтан да жаңа бағытқа қозғалысы мен мәдени мұрагерлікті бағалауға жол ашады.
Ұрпақтар ауысымы - адамзат өміріндегі биологиялық қарқынға негізделген тамаша процесс, оның нәтижесі: мәдени процесте оның жаңа мүшелері пайда болды, онда ескі мүшелері біртіндеп жоғалады, ұрпақтардың кез - келген мүшесі тарихи процестің хронологиялық шектеулі бөлігінде ғана қатыса алады, сондықтан да мәдени жинақты үнемі мұрагерлік ретінде беріп отыру керек, ұрпақтан ұрпаққа ауысу жалғасатын процесс. Жастардың әлеуметтенуі болып табылады.
Ұрпақтардың өзара қарым-қатынасындағы аса маңызды аспектілердің бірі - балалар мен жастардың әлеуметтенуі. "Әлеуметтену" термині индивидтің белгілі бір білім, нормалар, құндылықтар, жүйесін меңгере отырып қоғамның толық құқығы бар азаматы ретінде қызмет етуіне әсер ететін барлық әлеуметтік процесстер жиынтығын білдіреді.
Жастар мәдениеті әлеуметтанушылардың он жылдан бері, шамамен, XX ғасырдың 60-жылдары зерттеле бастаған феномендердің бірі болып табылады. Осы кезеңде Батыста жаңа солшылдар мен оған біріккен капиталистік қоғамның өмір сүру қалпы мен құндылықтарын мойындамай, оны гуманизм мен әлеуметтік әділеттілік принципіне өзгертуге ұмтылған студентттер мен жас интеллигенция бөлігінің қозғалысы кең етек жая бастады. Дәл осы кезде жастар мәдениеті термині батыс социологтарының лексиконына кірді. Олар осы кезден бастап индивидтер мінез-құлқын реттеуге арналған жас ортадағы креативті қызмет, құндылықтар, моральдық және эстетикалық нормалар алгоритмдерін сипаттау үшін кеңінен қолданады
Жаңашыл қоғам белгілі мәдени айырмашылықтары бар әлеуметтік топтардан тұрады. Көбінде, жас адам өзіндік құндылықтық ұстанымына белгілі бір ретпен әсер етпегендіктен, бір уақытта әртүрлі субмәдениетке жатады. Сонымен бірге, бір субмәдениеттер жоғалып кетіп, басқалары оның орнына келуі мүмкін. Бұл тұрғыда кез-келген әлеуметтік топ әсерінен пайда болған субмәдениет үстемдік етуші мәдениеттің құндылықты нормалары мен стеоретиптерін бейнелеп қана қоймай, оларға қарсы келе алады, әлеуметтік-мәдени бейімделу үшін сәйкес мәселелерді шешуге өзіндік әдіс-құралдарды іздеуге, белгілі мағыналар жүйесін бекітуге ұмтылады [4].
Жаңару және қалыптасу үстіндегі мәдениетке бейімделу кезеңін бастан кешіретін жас ұрпақ дүниетанымдық, мағыналы өмір бағдарларында, субмәдениетке бағдарланған ұстанымдарда елеулі өзгерістерге ұшырайды. Жастар субмәдениеті мәнін ашуда ұлттық мәдениет, нақты тарихи жағдай мен әлеуметтік жағдайлар ерекшелігін ескерген жөн. Адам өмірге келген сәттен бастап үлкен әлеуметтік ортаға тап болады. Оның осы ортада өзін нық, еркін сезінуі мен үйлесімді дамуы үшін көптеген факторлар қажет. Қазіргі көп мәдениетті қоғамда балаға сырттан әсер етуші жағдайлар оның жаңа қалыптасып келе жатқан тұлғасына ауқымды әсерін тигізеді. Ст.Холл бала толыққанды дамуы үшін өз халқының сезімдері мен көзқарастарын басынан өткеруі қажет деп санайды. Әлкей Марғұланның пайымдауынша, мәдениет дегеніміз-адамзат баласының ақыл-ойы, маңдай тері, қажырлы еңбегі, мұның бәрі зор қоғамдық сипатта көрінеді.
Жастар мәдениеті деген ұғымның даусыз, бірізді айқындамасы жоқ. Әдетте, біз жастар мәдениеті дегенге демографиялық сипат ретінде жас деп аталынатын адамдар тобының басым көпшілігінің тұтынатын және әуестенетін мәдени туындыларының жиынтығын сыйдырамыз. Демек, (кейде 16-30 жас) 15 пен 29 жас аралығындағылардың мәдениет туындыларына сұранысы мен олардың қанағаттандырылуы туралы болып отыр деп түсіну керек. Жастар мәдениеті мәселелерінің басын ашып алу үшін кейде субмәдение ұғымы қолданылады [5].
Жастардың өзіндік мәдениеті деп макромәдениет ішіндегі жастардың өздерінің бейнесі, қылықтары, стильдері көрініс беретін; олардың санасына сыйымды, қабылдауына жақын, моральдық, көркемдік-эстетикалық талаптарын қанағаттандыратын микромәдениетті айтамыз. Екінші сөзбен айтқанда, жастардың өзіндік мәдениеті (субмәдениет) дегеніміз- олардың эстетикалық талғамдарына сай келетін, мәдени сұранысын белгілі деңгейде қанағаттандыратын, ұлттық және жалпы адамзаттық мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылады. Олардың қимылдары, шаш қою үлгілері де ерекше, өз араларында арнайы сөздікті қолдануға әуестікті танытады.
Әлеуметтік-мәдениеттану тәсіліне жастардың нақты мәселелерін қоғамда жүріп жатқан процестермен байланысты талдау керек. Осы бағытты ұстанып жүрген әлеуметтанушылар жастардың ішкі дүниесін нақты ұғымдармен, идеялармен, мақсаттармен және жас адамдардың мінез-құлқымен салыстырып пайымдауға ұмтылады. Осы аталған субъективті көріністер мәдениеттің белгілі бір түрлерінде көрінетін үдерістердің салдарлары ретінде белгіленеді. Жастардың мән-мағыналық анықтамалары субмәдениеттің нысандары ретінде қаралады. Мәдениет ұғымы мұнда бірнеше мағынада пайымдалады: мәдениет әлеуметтік нормаларды меңгерудің дәрежесі, мәдениет адамзат жинақтаған байлықтың қосындысы, адам қызметінің тәсілі.
Субмәдениет өкілдерін, қала көшелеріне шықсаңыз, міндетті түрде көресіз және бірден танисыз. Өйткені олардың киім киістері де, өздерін ұстауы да, сөйлеулері де өзгеше. Жастар оларды көргенде керемет деп тамсанады, қызығып, еліктейді, ал үлкендер жастар қайда барады деп күрсінеді, енді біреулер бәрі ерекшелену үшін деп жақтырмай да жатады. Осылайша, сан қырлы пікірлер кете береді. Егер сіз, көшеден жүріс-тұрысы мен киім киісі, жалпы мәдениеті басқалардан оғаш көрініп тұратын өзгеше жандарды байқасаңыз, қандай пікір ұстанып, нендей ой түйер болсақ Мұны ғылыми-психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан қарастыру дұрыс шешім деп табуға болады. Қазіргі күнде тек жастар субмәдениеті ұғы - мына ғана қатысты емес, сонымен қа - тар жастар, субмәдениет тү - сініктеріне де өзіндік талдау, түсіндірулердің көбейіп кет - кендігінен туып тұр. Жалпы, субмәде - ниет - жас адамдардың ресми емес қаты - нас - тарының, олардың ерекше өмір сүру стилі мен тәртіптерінің, белгілі бір қағи - далары мен құндылықтарының нәтижесі және мен-олар жүйесіндегі өздерін көр - - се - ту - дің, дамытудың бір жолы.
Қорыта келгенде, жастар-мәдени дәстүрлі, ұрпақтар сабақтастығын жалғастырушылар. Жастар қашанда жалпы мәдениеттің ішінен кіші мәдниетті құрып алады. Олардың кейбіреулері мәдениетті мектеп бітіру, жоғары оқу орнында оқу, бірнеше тіл білу, дискотека мен түнгі клубтарға бару деп түсінеді. Кейбіреулері денсаулықтарын жақсарту мақсатында шейпингпен айналысып, түрлі спорттық секцияларға барады. Кітап оқу, көрмелер мен мұражайларға бару арқылы рухани мәдениетін дамытады. Субмәдениет ерекшелігін ғалымдардың талдауы әр қашанда түрлі анықтамалардың өзгеруіне және заманауи дамуының әсерінен моральдық нормаларда өзгеріске ұшырайды.
1.2 Жастар арасындағы субмәдениет, оның түрлері және пайда болу себептері
Жастарды әлеуметтік топ ретінде талдау алдыңғы ұрпақтың сіңіретін әлеуметтік тетігі арқылы, екінші жағынан дербес және өзінің бойындағы құндылықтары мен әрекет стандарттарын әкелетін жеке тәжірибесі негізінде қоғамның әлеуметтік құрылымының табалдырығында тұрып, қоғамдық қатынастар қалыптасып қалаған әлеуметтік-стратификациялық тәртібіне әсер етуші әлеуметтік топты зерттеу дегенді білдіреді. Жалпы, жастар өздерінің жас ерекшеліктеріне байланысты әлеуметтік ұстаным мен әрекеттердің иновациялық түріне әкелуі және әр түрлі девианттық іс-әрекеттерге тез ұшырайды. Жастардың әлеуметтік, мәдени топ ретінде белсенділігінің субмәдени тұстарын зерттеуде Чикаго мектебінің өкілдері алғаш болып ат салысты. В.У. Уайт, А. Коан, Г. Беккер секілді ғалымдар XXI ғасырдың 20-жылдары қала жастарының ерекше топтарын зерттеуде үлкен үлес қосты. Ал, жастар әлеуметтануындағы суб пәннің қалыптасуындағы маңызды рөлді Г. Парсонс алды. Ол жастар мәдениеті деген терминді ғылымға енгізді. Карват және В. Маляновскийдің теорияларының басты негізі жастардың әлеуметтік субъектілігінде. Олар мынандай факторлар арқылы көрініс береді:
жастар мәдениет сипаттағы әлеуметтік топ болып табылады; жастардың ерекшелігі бір мезгілде әлеуметтенудің объектісі және субъектісі болып табылатын топ сипатында байқалады;
* үлкен әлеуметтік топтардың барлық атрибуттарына ие болып, сонымен қатар қоғамның негізгі әлеуметтік топтарына тән статусты иемденбей, жастар ұрпақтық және мәдени топ болады;
* жастардың әлеуметтік топ ретінде ерекшелігі әлеуметтік біртектіліксіздікке негізделген, оны даярлау сатылары қоғамдық практикаға толық дайын еместігін ерекшелеп көрсетеді;
* жастардың әлеуметтік қажеттіліктерінің және оларды жүзеге асырудың қоғамдық шарттары мәселесі салдарынан қозғалысы ұйымдастырылады;
* әлеуметтік қажеттіліктердің жүзеге асуының негізгі факторы жастардың жеке белсенділігі, саналы, рационалды, дербес өзін-өзі іске асыруға қабілеттілігі арқылы көрінетін жастардың субъектілігі болып табылады [6].
Жастардың ойлары мен олардың жоспарлары - бұл болашақтағы әлуметтік, саяси және мәдени үрдістердің даму деңгейін талдауға мүмкіндік беретін ерекше топ [7, 7 б.]. Ал жастарға байланысты осындай ой тұжырымды А.И.Тесленко мен Д.А. Калетаев жасайды. Ғылыми әдебиеттерді саралай келе жастардың ғылыми әдебиеттерде қалыптасқан мына төмендегі объективтік өзіндік белгілерін бөліп көрсетеді. Сонымен қатар, Г.С. Әбдірайымованың берген анықтамасы бойынша Жастар - қоғам дамуының басты тенденцияларымен байланысты дамушы қоғамның доминантты бөлігі болып табылады, және өткір әлеуметтік қайшылықтар мен мәселелердің негізі және таратушысы деп анықталып, жастарды қоғамның ең негізгі қозғаушы күші ретінде көрсетеді. Сонымен бірге Г.С. Әбдірайымова осы берілген анықтамадағы жастардың әлеуметтік демографиялық топ екендігін және олардың әмбебаптылығын өзінің жастар категориясына берген анықтамасында растап кетеді [7, 6-7 бб.]. Ол жастарға Жастар - бұл әр түрлі әлеуметтік психологиялық, физиологиялық және жас аралығымен ерекшеленетін әлеуметтік демографиялық топ. Жастардың жас аралығы (16-29) биологиялық тұрғыдан әмбебап, бірақ өмірдің көптеген анық объективті жағдайларымен,тұқымқуалаушылық және өзінше қабылдаған, қалыптасқан белгілерімен шектелген деген анықтама береді. Бұл - берілген түсінік жастардың табиғатын толық ашуға мүмкіндік беретін және қазіргі кезеңде осы саланы зерттеушілер тарапынан қолдауға ие тұжырымдардың бірі [7, 93 б.].
Қазіргі жағдайда коғамдағы ең жылжымалы барлық әлеуметтік процестердің ішінде жастар мәдениеті жас адамның мәдени қызметінде мәдени дамудың мазмұндық жағының бағытталу денгейіне тең. В.Я.Суртаев жастар мәдениетін келесі факторлармен белгілейді:
1. КСРО құлағаннан кейінгі қоғамның әлеуметтік құрылымындағы қайта құрудың негізгі басталуы мен байланыстың шиеленісін нарықтық экономикаға өтудегі жүйелік дағдарыс занды түрде әлеуметтік бейімделудің дәстүрлі құндылықтардың ерекшеленіп ауысуына алып келді. Кеңестік ұлттық және рухани жастардың "батыстық" құндылықтарға деген ұғымдар бұқаралық сана - сезім бәсекелестігі тұрғындардың әлеуметтік анемиясы мен өзгерісіне алып келмеуі мүмкін емес, жастардың құндылықтар әлеміне әсер етіп қарама-қайшы. аласапыран әрекеттер кейде болады. Моральдық нормаға қарсы келетін өзгеше қылықтардың сол кезеңінде шектеулердің әсерінен адамдардың не қоғамның босанып еркін болуына және заңдардың жұмсаруы т.б үлкен рөл ойнады. Әлеуметтік экономикалық жағдайдың жаңа жолдарын қарастыру мен жылдамдатылған статустық өзгеше ынтамен қозғалыс ретінде қаралды, бейімделудің жаңа түрлері жастар мәдениетіне өз ықпалын тигізді.
2. Қазіргі мәдениеттің институционалдық, субъективті қызметтік деңгейі коғам секілді дағдарыс жағдайында. Бір жағынан тұрғындардың мәдени даму маңыздылығы дағдарыстан шығу жолдарының әлеуметтік проектілері сәтті жүзеге асуы үшін басқару органдарымен мойындалады, екіншіден -мәдени процестің мәденилігі жоғарғы мәдениеттен орта ашулы мәдениетке ауысты. Оның ең көрнекті түрі бұқаралық ақпарат құралдары болып табылады.
3. Мемлекеттік көлемде гуманитарлы әлеуметтендіру бағдарламасы тұтас орындалуын қамтамасыз етуге тырысқанымен сәтсіз аяқталды. Бүгінгі ортақ гуманитарлық тәрбие мүлдем жоқ деуімізге болады. Ал бұл саладағы жеке мемлекеттік жоғарғы оқу орындарындағы жастар тобының ұмтылыстары тек кейбіреулерін ғана қамтиды, көптеген мектептерде гуманитарлы әлеуметтену гуманитарлы пәндерді стандартты түрде шектеп "оқудан тыс" деп аталатын мәдени құндылықтармен жас адамдарды біріктіретін топтар кейде бұзады. Гуманитарлы әлеуметтену коммерциялық мінездеме екені көбінесе жасырын емес, мәселен "элиталық білім". Гуманитарлық әлеуметтену оқушының немесе жас адамның ата-анасының кіріс деңгейіне мөлшерленген.
4. Жасөспірімдік жас (15-18 жас) белгілі бір деңгейлі ашушаңдық тілектер тұрақсыздығы, шыдамсыздық, бірбеткейлік мінездерімен ерекшеленіп әлеуметтік статустық көңіл-күйіне әсер етуі шиелінісе түсетін кезең болып табылады (ол бала да емес,есейген де жоқ). Дәл осы кезең құрдастар арасында іс-әрекет стилі. Мода көркем сұлулық (сән) өзара қарым-қатынас, байлығы қанағаттандырылмайды. Құрдастар тобы әлеуметтік шеттету көңіл - күйін басынан кешіреді. Әрине, бұл топтарда не ұйымдарда өзіндік мәдени нормалар мен дәстүрлер ең алдымен эмоционалдық-сезімдік қабылдауы арқылы ерекше қалыптасады [8].
Жастар субмәдениеті жастарға өзінің даралығын анықтап табуға көмектеседі. Өмірде өз орнын тауып оны іс жүзінде іске асыруға көмектеседі, сондықтан жастар өзіне ұқсас, өзіне тән адамдарды іздеп,оның мақсаттары, ойы, өмірге деген көзқарасы бір болғандықтан тез тіл табысып, тез қарым-қатынасқа түседі. Сол адамды тапқан жағдайда олар бірігіп, жастар субмәдениетін құрайды. Жастардың барлығы әр түрлі болғандықтан олардың түсініктері мен өмірге көзқарасы ата-аналарына қарағанда өзгеше келгендіктен жастардың субмәдениеті көп болып келеді.
Бұл тақырыптың осы заманда өзекті болуына бірнеше себеп бар:
* Біріншіден, бұл тақырыпта ғылыми қызығушылық қана емес және де практикалық мағынасы, оның себебі қоғамның осы сала бойынша қызығушылық танытып қана қоймай, белсенді ат салысуда.Осы бағыт бойынша түрлі ән, би т.б тыңдап, оны құрметтеуімізге әбден болады. Сондықтан да осы тақырып бойынша мол ақпаратты таратуда жауапты болып келеміз. Бұл жағдайда біз талқылайтын мәдениет түрі шынайы,кең және де өзін дамыту үстіндегі жастар мәдениті болып табылады.
* Екіншіден, жастардың субмәдениеті қоғамда кең таралып қызығушылық танытуда. Бейресми-мәдениет белең алуда, әрине ол тек біздің мемлекетімізде ғана емес, әлемдегі барлық мемлекеттерінде көптеген жастар белсенді қызығушылығын танытып қана қоймай сол мәдениетке кіруде. Біз олардың әр қилы мәдениетін танып, олармен жұмыс жасай білуіміз қажет. Сол мәдениетпен өзара қатынасқа дайын болу қажет.
* Үшіншіден, адамдарды түсіне білу және олардың жағдайын анықтап, олардың әлеуметтік ортадағы іс- әрекетін,себебін жан -жақты қарастырып, түсінуіміз қажет.
* Төртіншіден, әр субмәдениеттің өзіне тән ерекшелігі болды. Ол ерекшелейтін элементтері музыкада болсын, киім үлгісінде,киісінің, қимыл-қозғалыс мәнерінің ерекшелігі, сөйлеу мәнері және т.б. Субмәдениттің бөлінісінде басты рөлді адамның не жасөспірімнің таңдаған әнді таңдауы (мысалы хип-хоп мәдениеті). Бірнеше зерттеулер жүргізу кезінде теледидардағы хип-хоп жағымсыз ұнамайтын болып шықты. Әрине, әр адамның таңдауы, бірақта уақыт өте жағымсыз көзқарас өзгеруде, оның ішінде біздің мемлекетімізде бар. Басқа шет елдерде бұл ән түрі жақсы дамыған және таралған болып келеді.
Осыдан қиындық туындайды:оның себебі адамдардың не қоғамның дұрыс танып білмеуі. Сондықтан субмәдениетке қарсы ойлар және теріс көзқарас туындайды [9].
Субмәдениеттің ішіндегі ең ерекшесі болып хип-хоп саналады. Оның ерекшелігі музыкалық стилінің жан-жақты болуы. Ондағы музыканың әр түрін өзінің "лексиконын" қосады. Кәзіргі уақытта шоу-бизнес күннен күнге хип-хоп жанырындағы әуендерді тартуда. Оның әр уақытта болашағы бар және оны жаңа жаңа сенсациялық түрлі түрлі әуендерін естуімізге болады.Бұл ырғақ әуенге нақты заңды түрде түсіндіру қиынға соғады. Бірақта осы мәдениет жаңа қоғамға және заманына сай түрінде қарауымыз қате болмас. Әлі күнге дейін бүкіл әлем хип-хоп дегенде жанын берер адамның саны өсіп ерекше мәдениетке айналып үлгерді. Хип-хоп өте ерекше және көп түрлі жан-жақты болып келуі қоғамды өзіне тартуда бұл субмәдениеттің тындаушылары жақтаушылары білдей мемлекет басшылары, актерлер, өнер адамдары т.б болып табылады. Хип-хоптың танушылары өсу мен қатар субмәдениет ретінде жастардың жаңғырығына қарауда [10].
Жастар субмәдениеті динамикалық болып табылғандықтан, белгілі зерттеулер жүргізгенімен тез өзінің актуалдылығын жоғалтады. Бұл тақырыптың ерекшелігіне байланысты әрине әлі күнге дейін толық зерттеліп қарастырылмаған. Сондықтан бұл тақырыптың қиындығы және қызықтығы тартымды қылуда.
Осы субмәдениттің қоғам арасында танып білуі аз болғандықтан, көп материал ұсынуымыз қажет. Қоғамға осы феномен жайлы білу өте қажетті болғандықтан, кең ашуға тырысқанымыз дұрыс. Қазіргі жастар талғамдары жағынан өзіндік стильдерімен ерекшеленеді.
Стильдің үш негізгі элементі бар:
* сыртқы келбеті (бұған киіну стилі, шаш қою, әшекейлер, бояну жатады);
* өзін ұстауы,мәнері, жүздесу ұстанымдары (қимылы, ишара, жүрісі);
* сөйлеу ерекшелігі (арнайы сөздік қоры).
Өз талғамдарына сай, мүдделерінің ортақтығына байланысты жастар түрлі бейресми бірлестіктерге қатысады. Олардың арасынан өзінше сәнді роккерлер, шашын тақырлап алып тастағандар мен хиппилер де кездеседі. Жасөспірімдердің мұндай әрекеттері еліктеуден шығады. Сонымен олар өздерінің еркін әрекет иелері екенін көрсетуге тырысады [11].
Жасөспірімнің қандайда бір субмәдениетке қосылуына байланысты сол мәдениеттің дәстүрін, өмірге көзқарасын, қағидаларын, үлгісін, өздеріне тән қылықтарын т.с.с мәдениетке тән қасиеттерді өз бойына толықтай сіңіріп қабылдауы қажет. Жастардың көбі "орта" қарамағында жиналып не инновацияны ойлап қозғаушының қарамағына басын ұрады. Сол адам жетекшілік етіп бағыт бағдар көрсетеді. Оладың ерекше ұранмен бас көтеріп, бірігіп атсалыса топтың өте берік болуына үлес қосады. Соның арқасында жалғастырушылар қатарына жастар көптеп қосылып, сандық жағынан өсуіне мүмкіндік береді.
* Соның арқасында жастар "бір-бірін" таниды;
* Жастарды басқалардан ерекшелендіріп тұрады;
* Ол тек біріккен топтарда ғана жұмыс істейді;
* Әлеуметтік ортада жастардың өз мүддесін қорғауға және оны жариялауға мүмкіндік болады.
Жастардың субмәдениеті - мәдени жүйенің ішінде орналасқан когеренттіктің бір бөлшегі болып табылады. Оның пайда болуы жастардың қоғамда орнықты рөлін таппағандықтан және сенімсіз болуына байланысты. Сонымен жастардың субмәдениеті - жас аралық бөлінісінде алғашқы және соңғы болып табылады. Ер жеткен және кәрі адамдардың өз қауымдастығы субмәдениет құраған жағдайда, жастарға қарағанда олар бір қалыпта,қатты өзгеріске түспейді. Өйткені оларда жастарға тән қасиет жоқ. Жастар заманына сай дамуда инновациялық ойлау арқылы жаңаланып, өзгеріп, шыңданып отырады.
Профессор С.Эйзенштадтың ойынша: Жастардың субмәдениеті ол -жастардың отбасылық өмірден тыс әлемге дайындығы. Ол шектелген кіші топ арасындағы жас арлық қатынастары, бір-біріне қолдау көрсету және ер адамдардың өміріне бейімделіп, дайындық көрсету,- деп көрсетілген. Сол жағдайда субмәдениет бұрынғыша қажеттілігін жоғалтады.
Жастар субмәдениеті мен қатар "жастарға арналған" мәдениет бар. Олар паралельді түрде кездеседі, бірақта олар ешқашан қосылмайды. Олар бір-біріне ұқсағанымен, басқаша түсінік бар. "Жастарға арналған" мәдениет жастарға емес "әкесі" және "балаға" арналған. "Жастарға арналған" мәдениет ол әрқайсына не барлығына арналған болса, ал жастар субмәдениеті элитарлық, ол шектеулі, әркім өзінің таңдауымен сол ортаға кіреді.
Жастар субмәдениетіне бірнеше түсінік-анықтама жүргіздік. Солардың арқасында ерекшелігін және мінез-құлқын анықтаймыз:
* Жалпыға бірдей емес, қоғамның барлығына тән емес;
* Өзіне көз аудару;
* Прюрализм, көпшілік, децентрация, белгісіздік, екіұштылық, өзгергіштік;
* Жалпылық өзін-өзі иденфикациялап (теңестіріп ұқсатып) таңдау жасайды;
* Субмәдениеттің ережесі не қағидасын қабылдау немесе бөліну қатысушыларға байланысты. Өмір танушылық, өмірге көзқарасы,
белгіленген тәртібі, өмірлік салты, мәнер, үлгі және сыртқы келбеті;
* Жастардың және жасөспірімдерді жаңа өмірге бейімдеу немесе үлкен мәртебелі өмірге, ондағы қиын үдеріс дайындықты талап ететін психологиялық жәрдем;
* Уақыт шегі және ұшы-қиырсыз тежеу не шектеу;
* Жасына байланысты бөлініп сол аралығындағы ерекшеленетін берік әлеуметтік қауымдастық;
* Өзінің әлеуметтік қылығына сай дәстүрі, үрдісі бар;
* Өмірдің салты және өзін көрсету құралы мен түсінігіне сай жүйе;
* Мәдени контекстке біріккен;
* Жастардың азғана бөлігі элитарлық көрініс арқылы өтеді;
* Жастар өздеріне арнап шығарған урбандық мәдениет болып табылады;
* Әлеуметтік мәртебенің ізденісі бұл - жан;
* Көше салты - жастар субмәдениетінің өзегі;
* Сленг - бір субмәдениеттің басты айырмашылығы. Рұқсат топқа - төл тілмен көбінде иеленушілік етеді.
Жастардың субмәдениеті әр түрлі жағдайда көріністер арқылы түрлі пішіннің көпшілігіне көрсетілетін оның әр қилы түсіндіріледі. Феномен ретінде жастар субмәдениеті типологизациялық шара жүргізуге ат салысады.
Жастар субмәдениетінің типологизациясы ХХ ғасырдың 70-жылы басталды. Бұл жағдай мүмкін болып, жаңағы феномен бірнеше бөлікке бөлініп тарала бастады. Әр түрлі пішінге айналып, өзінің тұтас қалпынан тысқары кезеңнен өтті. Бұл пішін ретінде "индивидуалдық топтар" жас адамдардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1.
ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1
Мәдениет және субмәдениет ұғымдарының сәйкестігі және оның қазіргі замандағы мәні
5
1.2
Жастар арасындағы субмәдениет,оның түрлері және пайда болу себептері
12
1.3
Қазіргі жастар субмәдениетін әлеуметтік тұрғыда қарастыру
25
2.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС НЫСАНЫ РЕТІНДЕ ТАЛДАУ
2.1
Жастар мінез-құлқының өзгеру кезеңіндегі ауытқушылықтарын талдау
33
2.2
Жастар субмәдениетінің ерекшеліктерін талдау
40
2.3
Қазақстан Республикасындағы жастар саясатының жүзеге асу мүмкіндіктері
46
3.
ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІНІҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІН АЛДЫН АЛУ
3.1
Жастарды рухани, ұлттық салт дәстүр негізінде тәрбиелеу
54
3.2
Жастармен әлеуметтік жұмысты жетілдіру жолдары
65
ҚОРТЫНДЫ
76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
79
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының жеке ел болып, төл шаңырағының астына көптеген ұлттар мен ұлыстарды біріктіріп, өркениетті даму жолына түскеніне де жиырма жылдан астам уақыт болды. Әрине, қазіргі жағдайына ғасырлап жеткен өзге өркениетті елдерге қарағанда бұл тым аз уақыт арасында келе жатқан Қазақстан Республикасының бүгінгі экономикалық, әлеуметтік және саяси салаларда жеткен жетістіктері аз емес. Біз аға ұрпақты, ана мен баланы, жастарды қамқорлық пен ілтипатқа бөлейтін әлеуметтік бағдарланған қоғам, ел халқының барлық жолдары тұрмысының жоғары сапасы мен алдыңғы қатарлы әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ететін қоғам құруымыз қажет. Бұл, яғни бәсекеге қабілетті ел болу үшін жас ұрпақты тәрбиелей білуіміз керектігі.
Жастар - еліміздің ертеңгі болашағы. Сондықтан да жастар мәселесі мемлекеттің стратегиялық маңызды бағыттарының бірін құрайды. Жастарға қарап ертеңгі мемлекетіміздің даму бағытын, бейнесін көруге болады. Жастар ең прогресшіл, жасампаз топтың өкілдері. Елімізде жүргізіліп жатқан реформалар қалай да болмасын белгілі кезеңдер өткеннен кейін жастардың бойында өзінің жақсы және жаман қырынан өзіндік ізін қалдыратындығы айқын. Бүгiнгi тәуелсiз мемлекетiмiздегi жаңа қоғам мүддесiне лайықты, жан-жақты жетiлген, бойында ұлттық сана мен ұлттық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу отбасының, бiлiм беру ошақтары мен барша халықтың мiндетi. Өзiмiздiң өркениеттi ел қатарына қосылу бағытындағы үлкен мәселелердiң бiрi келешек ұрпақтың рухани дамуы.
Соңғы кезде жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізуде мемлекет тарапынан атқарылып жатқан істер аз емес. Қоғамға қажетті, кәсіби біліктілігін көтеремін деген, жоғарғы білім алам деушілерге мемлекет тарапынан жыл сайын мыңдаған мемлекеттік гранттар тағайындалуда. Дегенмен, әлеуметтік жұмыс сияқты күрделі істі атқару үшін еліміздің экономикалық жағдайының артуының үстіне бүкілқоғамдық белсенділік қажет-ақ және де бұл белсенділік тұтас бір арнада өрбіп, нақты нәтижелер беруі шарт. Олай дейтініміз, бүгінгі күні қоғамның, әсіресе жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу, олардың келер күнге деген сенімін нығайту және патриоттық тәрбиесі, жалпы отансүйгіштік қасиет туралы айту да, жазу да күрделі мәселеге айналып отыр. Сондықтан да осы тақырыптың дипломдық жұмыс объектісіне айналып отыруы кездейсоқтық емес әрі өте зәру болып табылады.
Дипломдық жұмысының әдіснамалық-теориялық негізі: субмәдениетке мәдени бағыт беретін, жастар субмәдениетінің мәдениеттегі рөлін көрсеткен американдық социолог т.б ғалымдар Дэвид Рисмен, С.Фрис, Т.Роззак, Левиков Л.И, Заярная, О.Г. Мазурова, А.И. Разин, П.В. Уайт, В.У. А.Беккер және де Карабаш Д.В анализ жасаған Малахова Е.В. Корженко А.Л. Волков Ю. К.Ясперс және т.б еңбектерінің маңызы зор.
Диплом жұмыстың мақсаты: Әлеуметтік зерттеулер мәліметтеріне сүйене отырып, Қазақстандағы жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізу барысына ой жүгірту, басым бағыттары мен өзекті мәселелерін айқындау, әлеуметтік жұмыс жүргізудің тың технологияларын ұсыну.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылып отыр:
* жұмыс тәжірибесін игеру үшін отандық және шетелдік авторолардың еңбектеріндегі деректерді шолып, өзіндік тұжырымдар жасау;
* жастар субмәдениетіне әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық және методологиялық негіздеріне ғылыми талдау жүргізу;
* Қазақстан жастар субмәдениетінің бүгіні мен болашағына, олардың қазіргі саяси-әлеуметтік ахуалын, экономикалық жай-күйін талдау;
* қазақ жастарының арасында субмәдениеттің түрлері және топтастыру ұлттық құндылықтарды бағалау деңгейін сараптау
* жастардың субмәдениетін қалыптастыру оларды рухани, ұлттық салт дәстүр негізінде тәрбиелеуді тиімді жолдары мен механизмдерін ұсыну;
* жастар субмәдениеті және әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологияларын қарастыру.
Отандық және шетелдік ғалымдар еңбектері негізінде жастар субмәдениетімен әлеуметтік жұмыс жүргізудің теориялық-методологиялық негіздері, олардың жалпы жай-күйі, жұмыспен қамтылу деңгейі, әлеуметтік жұмыс жүргізудің технологиялары, өзекті проблемалары мен оларды шешу жолдары жан-жақты қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасы жастары, олардың әлеуметтік нышаны ретінде қарастырып, жастар әлеуметтік жұмысты жетілдіру және мәдени сауатын арттырудағы әлеуметтік жұмыстың жүзеге асыру жағдайлары.
Зерттеу пәні - жастар субмәдениетімен әлеуметтік жұмыс, олардың мәдени өсіп дамуын жетілдіру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, зерттеу нысандары айқындалған. Негізгі бөлімде жастардың субмәдениетінің ерекшеліктері мен нышандары, түрлері, мінез-құлқының өзгеруі, субмәдениетінің ерекшеліктерін талдау мен қатар рухани дәстүрлі тәрбиелену жағдайын қарастыру мен қызығушылығын арттыру және еңбекке бағдарлануындағы әлеуметтік жұмыстың басты нышан ретінде жастар субмәдениетін теориялық-әдістемелік негізінде, мемлекеттегі жастар саясатының жүзеге асу бағыттары, жастармен әлеуметтік жұмыс жүйесінің түрлерін қарастырып, жастардың бүгінгі жай-күйіне, олардың белсенді шығармашылығы Қазақстанның иновациялық дамуына жастардың басты түбіртегі болып табылып, оларды жұмыспен қамтудың проблемалары қарастырылғын.
1 ЖАСТАР СУБМӘДЕНИЕТІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мәдениет және субмәдениет ұғымдарының сәйкестігі және оның қазіргі замандағы мәні
Жас тәуелсіз Қазақстан Республикасы қоғамның барлық салаларында: экономикалық, саяси және әлеуметтік жағынан қарыштап дамып, жемісті еңбек жасауда. Алайда, ел дамуы оның әр салада жеткен жетістіктерімен айқындалмайды. Ата-бабаларымыздан мұра боп келе жатқан төл мәдениетіміз бен рухани болмысымызды жоғалтып алмау қажет. Ол үшін мәдени құндылықтың маңыздылығын жас ұрпаққа түсіндіріп қана қоймай, ананың сүтімен, әкенің қанымен бойларына дарыту. Рухани байлықтың қадір-қасиетін тұшындыру, жастарды ұлтжандылыққа баулып, жан дүниелерін рухпен нәрлендіру.
Қоғам дамуының жаңа арнаға түсуі, яғни еліміздің егемендік алуы тәуелсіздігіміз қаншама құндылықтарға жол ашты. Қоғамның күллі бағыт-бағдары, ізгі мұраттары, қажеттіліктері мен себеп-салдары түбегейлі өзгерді. Мұның өзі жастардың ой-санасы на, өмірлік ұстанымдарына әсер етуде.
Алдыңғы толқын ағалардың кейінгі толқын інілерге көзқарасы әр алуан болмақ. Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов өсиет еткендей, бесігімізді түзедік, бірақ балаларымыз қандай болмақ? Ғаламтор арқылы әлемнен хабардар жастарымыздың естіп, көріп отырғаны да жетерлік. Ендеше дүниенің төрт бұрышын танып, біліп отырған ұрпақ қайда бармақ? Бұндай сұрақтардың барлығына түбегейлі жауап беру өте қиын. Біз қызықты да керемет уақытта өмір сүріп отырмыз. Қоғам өмірінде, жастар дүниетанымында жүріп жатқан орасан зор өзгерістер ересектерді таңғалдыруда. Жоғарыдағы сұрақтардың да туындауына жастардың танымдылығы ықпал етуде. Жастар басқаларға қарағанда әлеуметтік топ ретінде өзгеше қасиеттерге ие болып табылады. Ол қасиеттерінің бірі бірнеше рухының беймазалығы, болмысқа сын көзбен қарайтындығы, ешкімге кіріптар болғысы келмейтін өзімшілдігі, ақиқаттан, тіпті қоғамнан іргесін аулақ салуы талпынуы, қарақан бастарының қамын бәрінен артық қоюы.
Жастар қанша өзгеше қасиеттерге ие болмасын, ол - таптан тысқары өмір сүре алмайтын әлеуметтік топ. Сондықтан да жастар мәселесі барша қоғамға қозғау салатын кең көлемдегі әлеуметтік проблемалардан да күрделі болып табылады.
Субмәдениет - тысқары мәдениет деген ойлар қалыптасады алайда әр құбылыстың өзіндік ерекшеліктері мен қасиеттері әр қашанда бойында болады.
Субмәдениет (латын - астында, төменде) - екі түрлі не бірнеше мағынада қолданылады
* белгілі бір әлеуметтік, демографиялық топтың мәдениеті;
* тұтас ұлттық мәдениет жүйесіндегі әлеуметтік қауымдастықтың шектеулі мәдениеті, сол топтағылардың өмір салты және ойлау стилі.
Субмәдениет қоғамдағы негізгі мәдениеттен өз құндылықтарымен, өзіндік тілі, мәнерімен, тіпті өзіне тән киіну стилімен де ерекшеленеді. Субмәдениет көбінде қоғамда өктем болып тұрған мәдениет пен әлеуметтік құрылымға және қалыптасуына оң немесе теріс қатынас нәтижесінде пайда болады. Субмәдениеттің әлеуметтік бастауын әр түрлі жас ерекшеліктеріне байланысты топтар, бейресми бірлестіктер т.б. құрайды [1].
Американдық социолог Дэвид Рисмен 1995 жылы өзінің зерттеуінде субмәдениет түсінігін былай түсіндіреді жастар тобы өздеріне тән қызығушылықты мақсатты түрде таңдап дәстүрі мен әдет-ғұрыпы, стилін тек шағын қағамға қабылданып таңдайтын ұйым деп түсіндіреді. Осыған байланысты субмәдениетті тереңірек зерттеп танып білген британ социолыгі Дик Хэбдидж өз кітабында "Субмәдениет:стиль мағынасы"оның ойынша субмәдениет адамдардың бір-біріне ұқсас ойлары мен түсініктері бір және қоғам не әлеуметтік ортаға стандартталған дәстүрлі мәдени нормалар қанағаттандырмай одан қашу деп түсінген. Ал француз ғалымы Мишель Мафессоли өз еңбектерінде мына түсінікті қолданған "қала тайпасы" жастар субмәдениетінің орнына.
Жаңадан белең алған субмәдениет ХХ ғасырдың 80-ші жылы әдебиетке енеді. Термин ретінде 30-шы жылы айналымға енсе ХХ-дың жүз жылдығында американдық әлеуметтанушы Т.Роззак субмәдениетті мәдени бағыт беретін,қиын жағдайдағы қарсы ойлардың әлеуметтік әлемдегі орнын түсіндіреді. Алғашында "субмәдениет" түсінігіне әлеуметтік топ ретінде көбінде жастарды жатқызатын. Оларды өз қоғамындағы әлеуметтік рөлін,орнын ізденуші деп қарастырады. Кейіннен материалдар жиналып, теорилық жағынан терең зерттеліп толықтырылды [2].
Қазіргі уақытта субмәдениет жағымсыздан өз алдына тәуелсіз мәдениетке айналды. Ғалымдардың көзқарасы өзгерді, ерекше мәденит екеніне көнді не қабылдады. Басқа мәденитке қарағанда салыстырмалы түрде ол мәдениет ұзақ және беделділерден ерекшелігі мен өзінің дәстүрі және ереже, қағидасы бар.
Сөздікке қарағанда субмәдениет дегеніміз - бұл әлеуметтік, этникалық не экономикалық топ өзінше ерекшеленетін мінез-құлқымен жалпы мәдени қауым ретінде (С.Фрис). Плюралистикалық қоғамда жастардың мінез-құлқы осылай түсіндірілген. Әлеуметтік ортада әлеуметтанушылар қолданған.
Мәдениеттің үстем немесе көпшілікке таралғаны жайлы айтар болсақ, ондағы мәдениеттің дәстүрлі ұзақ уақыт қалыптасқан болып келеді. Ол адамның тікелей шешімі болып табылмайды, оны тек сол қоғамда өмір сүріп өзіне сіңіреді. Оның өз шешімінде тек қай субмәдениет таңдауы, соны қабылдау не қабылдамау. Тағы бір жәйтті түсінуіміз қажет, қарсы мәдениет пен субмәдениет арасында ұқсастығы болу мүмкін немесе мүлдем ұқсастық болмауы ғажап емес. Олардың көпшілікке қарсы болуы бірдей болғандығы емес. Олардың бір-бірімен қосылуы не керсінше алшақтауы мүмкін.
Субмәдениет дегеніміз,"өзіндік өмір",өзінде бірнеше қасиеттерді бойына сіңірген ерекшеленетін ой сана түсінігімен ерекшеленетін ол қоғамнан әр қилы өзгеше болып келеді. Сол уақытта ол өз арасында бірлік пен сенімділікті және топтағы азаматтардың бір мақсатта ұқсастықта екенін көрсетеді.
Субмәдениетті толығырақ қарастырсақ, ондағы дәстүр мен бағалау жастарға тән болса, ондағы демалу, көңіл көтеру жұмысы шектен асырылап қойылған деп түсінуімізге болады.
Өзінің көзқарасы;
* Өзіне тән жүріс тұрыс,киім киіс түрі, шаш үлгісі және күнделікті күн көрісі т.б
* Жастар субмәдениеті - бұл эзотерикалық, эскапистік, урбандық мәдениет, жастардың өздерінің ойлап тапқан мәдениеті, тек жастар қоғамына арналған,мұндағы бұл мәдениеттің ішіндегі қалаптасқан дәстүрлі базалық негізгі қоғамның иерархиялық және менталитетіне діліне байланысты жүйе тәртіптің ішіндегі бөлігі болып қалады.
Жастар субмәдениет тақырыбының негізгі механизімі ретінде ғалымдардың бізге мәлім ережелері қалыптасқанымен олардың түпкі ойы,мақсаты, себебі әлі күнге дейін толығымен ашылмаған. Халыққа дәстүрлі бекітілген ережелерді жойып ,жаңа ой қосып, жастардың заман ағымына байланысты өзгерістер енуде. Осы заман ғалымдардың пайымдауынша және олардың шығармашылық зерттеулерінде түрлі өзгерістер еніп, жаңа бой алуда.
Жастар субмәдениеті контрмәдениетке айналу мүмкін, оның қарсыласы көп болған жағдайда.Бірақ та жалғыз адам демографиялық әлеуметтік топ болмайды.
Жастар субмәдениеті әлеуметтік тұтастықты көрсетеді. Өйткені әрбір мүшесі өзі таңдап, соның қатарына қосылғанын сезінеді. Осы тұтастық не жалпылық қауымның топ ретінде қалыптасуына әкеледі. Мысалы, қауымдастық, виртуалдық қарым-қатынас немесе киберпан деген бірлестікке айналуы мүмкін.
Кейінгі кезде әлеуметтанушылар зерттеушілік жолын осы тақырып бойынша көзқарасын іс жүзінде іске асырып, жазуға мақсат қоюда. Осы зерттеушілердің арасынан Л.И Левиковты айтуымызға болады. Бұл маманның осы сала бойынша, толығырақ айтқанда, биресми жастар субмәденитінің жан- жақты зерттеп білген және философиялық түсінігі әлеуметтік феномен ретінде танытуда. Осы жастардың мәдениетіне зерттеу жүргізген Е.Омельченко Англия мен Американың және Ресей жастарының дәстүріне және әлеуметтік қиындықтарына анализ жасап көрсеткен.
Осы жастардың мәдениетіннің ерекшеліктірін зерттеген ғалымдарға тоқталып өтейік. Олар О.Г. Заярная, А.И. Мазурова, П.В.Разин және де Карабаштар талдап, олар жастардың субмәденитін тануға көп үлес қосқан. Әр мәдениттің түрлеріне анализ жасап, бір- бірімен байланысын таба білген. Малахова Е.В. жастар субмәдениетінің мәдениеттегі рөлін атап өткен. Корженко А.Л. зерттеуінде жастар субмәдениетінің келешектегі жастарға берер әсерін зерттеп көрсеткен [3].
Қазіргі кезде жастар субмәдениеті туралы тақырыпты социолог-ғалымдар, журналистер жастардың психологиясын танып білу үшін және де оларға дұрыс бағыт ұсынуда жиі көтеруді мақсат етуде.Жастар ең бастысы қоғам ортасында инновациялық дамыған мемлекетті алға жылжытатын локаматив болып саналады. Индивид ойлаушы не іске асырушы субъект ретінде қарастырады. Ондағы адамның өзіне өмір және оған мағына беріп, өзінің тәрбиесіне және басқалардың тәрбиесіне түсінік береді.Былай айтқанда, қоғамның ойын көрсетеді. Соның негізгі факторы ретінде өздеріне және қоршаған ортасына әсерін тигізеді.
Әлеуметтік ортаны этнографиялық әдіс арқылы жүргізуге болады. Оның ұраны: "Танымайтынды, танитын қылу" немесе өзімізге белгілі өмірге жаңаша қарап білу болып табылады. Осы тәсілдің басты маманы болып Романов П.В келеді. Осы әдіс- тәсілдің ерекшелігі мынада: қиын не ерекше жағдайды анықтауға көмектесу. Сол жағдайдың өмірлік жағынан анықтап, олардың сандық амал арқылы анықтауға болмайтындығын табуға көмектеседі.
Субмәдениет - бұл жабық орта кіру жағынан ғана емес, түсінік жағынан да жабық келеді. Алғашында оны бір көзбен танып біле алмайсыз. Оның сөйлеу мәнерінде, қимыл-әрекетінен, не болмаса, субмәдени шерулер арқылы білуге болады. Сондықтанда осы субмәдениеттерді танып білу үшін солардың ұяшықтарында болу керек, не болмаса, солардың арасында зерттеу жүргізу қажет. Осы кіру амалы не тәсілі арқылы анықтаймыз.
70 жылдары Батыстың көптеген қоғамтанушылары жастар арасында өмірді түсіну түйсігін жоғалту деп аталатын дерттің тез таралуына алаңдап дабыл қаққанды. Сол жылдары американдық журналдың бір санында осы тақырыпқа әр қырынан келген 200 сұхбат негізінде АҚШ жастарының Декларациясы жарияланды. Содан үзінді келтірсек: Біздің ең бір қиын проблемамыз - қоғамнан өзорнымызды табу. Бәрі сендердің болашақ туралы мазасыздануларыңның жөні жоқ; білімдісіңдер,таланттысыңдар деп иландырады. Бірақ қоғамның бізді шеттеткенінен емес, сол қоғамды біз қабылдай алмаймыз ба деп қорқамыз... делінген. Ал тағы бір жайт 80 жылдары Батыста жастардың әлеуметтік қарсылығы бәсеңси бастады. Оның басты себебі: қоғамға тән қажеттіліктің жоқтығынан, бәрінен бұрын, күллі жүйедегі бұрынғы құндылықтың алмасуынан.
Бүгінгі жастарға, ата-аналарына қарағанда, әлдеқайда өзгеше,өзіндік қиындықтары молырақ. Олай дейтініміз, қазір жастар Батыс замандастарының іс-әрекеттерін күнделікті көріп, терең ақпарат алып отыр. Бұның арты жастардың оларға көбірек еліктеуіне, кертартпа ақпараттарына әуестенуіне итермелеуде. Батыстың ужас қорқынышты не шын шытырман оқиғалары, боевик кинофильмдерінің ықпалы зор. Мұның бәрі идеологиялық қысым, оның құдіреттілігі сол албыртта аңғал жастардың санасын ұлғайды. Ұяда не көрсе, ұшқанда соны ілер деген қазақ мақалының салмағы мол, тәрбиелік мәні зор. Бұдан шығарып ой тарқатар болсақ, бауырындағы балапанына жөн-жосық, өнеге көрсете алмаған ата-ана уысынан баланың қалай шығып кеткенін де байқамай қалады. Өмірді көруге, білуге құштар жас басқа бағытты, басқа құндылықты тез қабылдайды. Мұның өзі де үлкендер әлеміне қарсы жасаған жастардың наразылығы. Дейл Карнегидің керемет кітаптарында бірнеше маңызды ойылар бар. Дәрігер Джонсонның айтуы бойынша "Құдайдың өзі өмірінің аяғына диін кінәламайды. "Бұның жастарды қаншалықты жазалап не болмаса түзетулер енгізіп сын білдіріп жат қылықтарын соттасақ ештеңе шықпас. Керсінше жастардың ызасы пайда болады. Жастардың түрлі субмәдениеттердің қатарына не топтарға кіруі және олардың қылмыстық топтар қатарына қосылуының себі бар. Зигмунд Фрейд айтуы бойынша іс әрекеттің жасалуына екі мотив бар. Соның ішінде жыныстық қызығушылық және ұлы болудың мақсаты. Ал Джон Дьюи американдық философ осы ойларды басқаша қарастырып түсіндірді. Басты ойы мынада "қажетті болуын қалауы" сол мақсатта түрлі қылмысқа не болмаса жаңалық ашуға т.б бастысы өз атын не қажеттілігін іске асырып орындау болып табылады. Соның арқасында жануармен адам ерекшеленеді тек адам өзін қажетті болуын қалайды. Сол себепті әлемнің не бүкіл адамзаттың дамуына әсерін тигізген осы мотив болып табылады. Сондықтанда жастардың маңызды болуын қалайды. Ұлы адамдардың шығуына жол ашқан осы мотив сондықтан да жастарды шектеу қай жақтан қарағанда да дұрыс болмас.
Қазіргі жастар бір кездері ата-аналары бой алдыра қоймаған ақшаға әуес, тіпті, мол ақшаны жақсы көріп мақсат қойған. Бұл арада,сірә, сәйкестік те жоқ. Дегенімен көптеген жан сол мол ақшаның көзін маңдай ақы, адал терден емес, ақша табудың жеңіл, кейде заңсыз жолдарын табуға тырысады. Бұл - әрине алаңдатарлық жағдай. Тағы да еліктеу мәселесі алдымызды орағытады,өйткені батыста әркімнің жеке табысы тікелей әлеуметтік статусына парапар, қаршадайынан осыны көріп,біліп өскен бала өмір өзегіне айналған шындықтан аттап кете алмайды. Батыстың осы психологиясы бүгінгі біздің жастарымыздан жиі байқалып, уақыт озған сайын олардың санасынан берік орын алып келеді. Субмәдениет жастарға тән жаңа заманнауи мәдени топ,ұйым не қоғам ретінде бірігіп ұйымдасып әлеуметтік ортаға өзінің ерекшелігін паш етіп жариялау. Ол жастардың ерекшелігін танып білу тек теориялық тұрғыдан ондағы жастар психологиясын ұғынып білуден қаламыз. Содан психологиялық не болмаса әлеуметтік көмек көрсету қиынға соғар.
Мәдени бағыт адамзат мәдениеті феноменологиясы аспектісінде оның ішінде жастар арасындағы әлеуметтік процестер мен құбылыстарды зерттейді. Бұл бағыттың классикалық үлгісі неміс социологы К. Маннгейм еңбектері болып табылады. Ұрпақтар бірлігі феноменін зерттей отырып ол әлеуметтік мұрагерлік механизмін анықтады: материалдық және рухани тәжірибені меңгеру мен таратуға деген аса қажеттілік үнемі адамзат мәдениеті феноменінде жаңа адамдық толқындарға келіп тіреледі. Бұл жас ұрпақтардың өркениеттілігіне жетуге деген үздіксіз ұмтылысы қоғам үшін маңызды, сондықтан да жаңа бағытқа қозғалысы мен мәдени мұрагерлікті бағалауға жол ашады.
Ұрпақтар ауысымы - адамзат өміріндегі биологиялық қарқынға негізделген тамаша процесс, оның нәтижесі: мәдени процесте оның жаңа мүшелері пайда болды, онда ескі мүшелері біртіндеп жоғалады, ұрпақтардың кез - келген мүшесі тарихи процестің хронологиялық шектеулі бөлігінде ғана қатыса алады, сондықтан да мәдени жинақты үнемі мұрагерлік ретінде беріп отыру керек, ұрпақтан ұрпаққа ауысу жалғасатын процесс. Жастардың әлеуметтенуі болып табылады.
Ұрпақтардың өзара қарым-қатынасындағы аса маңызды аспектілердің бірі - балалар мен жастардың әлеуметтенуі. "Әлеуметтену" термині индивидтің белгілі бір білім, нормалар, құндылықтар, жүйесін меңгере отырып қоғамның толық құқығы бар азаматы ретінде қызмет етуіне әсер ететін барлық әлеуметтік процесстер жиынтығын білдіреді.
Жастар мәдениеті әлеуметтанушылардың он жылдан бері, шамамен, XX ғасырдың 60-жылдары зерттеле бастаған феномендердің бірі болып табылады. Осы кезеңде Батыста жаңа солшылдар мен оған біріккен капиталистік қоғамның өмір сүру қалпы мен құндылықтарын мойындамай, оны гуманизм мен әлеуметтік әділеттілік принципіне өзгертуге ұмтылған студентттер мен жас интеллигенция бөлігінің қозғалысы кең етек жая бастады. Дәл осы кезде жастар мәдениеті термині батыс социологтарының лексиконына кірді. Олар осы кезден бастап индивидтер мінез-құлқын реттеуге арналған жас ортадағы креативті қызмет, құндылықтар, моральдық және эстетикалық нормалар алгоритмдерін сипаттау үшін кеңінен қолданады
Жаңашыл қоғам белгілі мәдени айырмашылықтары бар әлеуметтік топтардан тұрады. Көбінде, жас адам өзіндік құндылықтық ұстанымына белгілі бір ретпен әсер етпегендіктен, бір уақытта әртүрлі субмәдениетке жатады. Сонымен бірге, бір субмәдениеттер жоғалып кетіп, басқалары оның орнына келуі мүмкін. Бұл тұрғыда кез-келген әлеуметтік топ әсерінен пайда болған субмәдениет үстемдік етуші мәдениеттің құндылықты нормалары мен стеоретиптерін бейнелеп қана қоймай, оларға қарсы келе алады, әлеуметтік-мәдени бейімделу үшін сәйкес мәселелерді шешуге өзіндік әдіс-құралдарды іздеуге, белгілі мағыналар жүйесін бекітуге ұмтылады [4].
Жаңару және қалыптасу үстіндегі мәдениетке бейімделу кезеңін бастан кешіретін жас ұрпақ дүниетанымдық, мағыналы өмір бағдарларында, субмәдениетке бағдарланған ұстанымдарда елеулі өзгерістерге ұшырайды. Жастар субмәдениеті мәнін ашуда ұлттық мәдениет, нақты тарихи жағдай мен әлеуметтік жағдайлар ерекшелігін ескерген жөн. Адам өмірге келген сәттен бастап үлкен әлеуметтік ортаға тап болады. Оның осы ортада өзін нық, еркін сезінуі мен үйлесімді дамуы үшін көптеген факторлар қажет. Қазіргі көп мәдениетті қоғамда балаға сырттан әсер етуші жағдайлар оның жаңа қалыптасып келе жатқан тұлғасына ауқымды әсерін тигізеді. Ст.Холл бала толыққанды дамуы үшін өз халқының сезімдері мен көзқарастарын басынан өткеруі қажет деп санайды. Әлкей Марғұланның пайымдауынша, мәдениет дегеніміз-адамзат баласының ақыл-ойы, маңдай тері, қажырлы еңбегі, мұның бәрі зор қоғамдық сипатта көрінеді.
Жастар мәдениеті деген ұғымның даусыз, бірізді айқындамасы жоқ. Әдетте, біз жастар мәдениеті дегенге демографиялық сипат ретінде жас деп аталынатын адамдар тобының басым көпшілігінің тұтынатын және әуестенетін мәдени туындыларының жиынтығын сыйдырамыз. Демек, (кейде 16-30 жас) 15 пен 29 жас аралығындағылардың мәдениет туындыларына сұранысы мен олардың қанағаттандырылуы туралы болып отыр деп түсіну керек. Жастар мәдениеті мәселелерінің басын ашып алу үшін кейде субмәдение ұғымы қолданылады [5].
Жастардың өзіндік мәдениеті деп макромәдениет ішіндегі жастардың өздерінің бейнесі, қылықтары, стильдері көрініс беретін; олардың санасына сыйымды, қабылдауына жақын, моральдық, көркемдік-эстетикалық талаптарын қанағаттандыратын микромәдениетті айтамыз. Екінші сөзбен айтқанда, жастардың өзіндік мәдениеті (субмәдениет) дегеніміз- олардың эстетикалық талғамдарына сай келетін, мәдени сұранысын белгілі деңгейде қанағаттандыратын, ұлттық және жалпы адамзаттық мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылады. Олардың қимылдары, шаш қою үлгілері де ерекше, өз араларында арнайы сөздікті қолдануға әуестікті танытады.
Әлеуметтік-мәдениеттану тәсіліне жастардың нақты мәселелерін қоғамда жүріп жатқан процестермен байланысты талдау керек. Осы бағытты ұстанып жүрген әлеуметтанушылар жастардың ішкі дүниесін нақты ұғымдармен, идеялармен, мақсаттармен және жас адамдардың мінез-құлқымен салыстырып пайымдауға ұмтылады. Осы аталған субъективті көріністер мәдениеттің белгілі бір түрлерінде көрінетін үдерістердің салдарлары ретінде белгіленеді. Жастардың мән-мағыналық анықтамалары субмәдениеттің нысандары ретінде қаралады. Мәдениет ұғымы мұнда бірнеше мағынада пайымдалады: мәдениет әлеуметтік нормаларды меңгерудің дәрежесі, мәдениет адамзат жинақтаған байлықтың қосындысы, адам қызметінің тәсілі.
Субмәдениет өкілдерін, қала көшелеріне шықсаңыз, міндетті түрде көресіз және бірден танисыз. Өйткені олардың киім киістері де, өздерін ұстауы да, сөйлеулері де өзгеше. Жастар оларды көргенде керемет деп тамсанады, қызығып, еліктейді, ал үлкендер жастар қайда барады деп күрсінеді, енді біреулер бәрі ерекшелену үшін деп жақтырмай да жатады. Осылайша, сан қырлы пікірлер кете береді. Егер сіз, көшеден жүріс-тұрысы мен киім киісі, жалпы мәдениеті басқалардан оғаш көрініп тұратын өзгеше жандарды байқасаңыз, қандай пікір ұстанып, нендей ой түйер болсақ Мұны ғылыми-психологиялық, әлеуметтік тұрғыдан қарастыру дұрыс шешім деп табуға болады. Қазіргі күнде тек жастар субмәдениеті ұғы - мына ғана қатысты емес, сонымен қа - тар жастар, субмәдениет тү - сініктеріне де өзіндік талдау, түсіндірулердің көбейіп кет - кендігінен туып тұр. Жалпы, субмәде - ниет - жас адамдардың ресми емес қаты - нас - тарының, олардың ерекше өмір сүру стилі мен тәртіптерінің, белгілі бір қағи - далары мен құндылықтарының нәтижесі және мен-олар жүйесіндегі өздерін көр - - се - ту - дің, дамытудың бір жолы.
Қорыта келгенде, жастар-мәдени дәстүрлі, ұрпақтар сабақтастығын жалғастырушылар. Жастар қашанда жалпы мәдениеттің ішінен кіші мәдниетті құрып алады. Олардың кейбіреулері мәдениетті мектеп бітіру, жоғары оқу орнында оқу, бірнеше тіл білу, дискотека мен түнгі клубтарға бару деп түсінеді. Кейбіреулері денсаулықтарын жақсарту мақсатында шейпингпен айналысып, түрлі спорттық секцияларға барады. Кітап оқу, көрмелер мен мұражайларға бару арқылы рухани мәдениетін дамытады. Субмәдениет ерекшелігін ғалымдардың талдауы әр қашанда түрлі анықтамалардың өзгеруіне және заманауи дамуының әсерінен моральдық нормаларда өзгеріске ұшырайды.
1.2 Жастар арасындағы субмәдениет, оның түрлері және пайда болу себептері
Жастарды әлеуметтік топ ретінде талдау алдыңғы ұрпақтың сіңіретін әлеуметтік тетігі арқылы, екінші жағынан дербес және өзінің бойындағы құндылықтары мен әрекет стандарттарын әкелетін жеке тәжірибесі негізінде қоғамның әлеуметтік құрылымының табалдырығында тұрып, қоғамдық қатынастар қалыптасып қалаған әлеуметтік-стратификациялық тәртібіне әсер етуші әлеуметтік топты зерттеу дегенді білдіреді. Жалпы, жастар өздерінің жас ерекшеліктеріне байланысты әлеуметтік ұстаным мен әрекеттердің иновациялық түріне әкелуі және әр түрлі девианттық іс-әрекеттерге тез ұшырайды. Жастардың әлеуметтік, мәдени топ ретінде белсенділігінің субмәдени тұстарын зерттеуде Чикаго мектебінің өкілдері алғаш болып ат салысты. В.У. Уайт, А. Коан, Г. Беккер секілді ғалымдар XXI ғасырдың 20-жылдары қала жастарының ерекше топтарын зерттеуде үлкен үлес қосты. Ал, жастар әлеуметтануындағы суб пәннің қалыптасуындағы маңызды рөлді Г. Парсонс алды. Ол жастар мәдениеті деген терминді ғылымға енгізді. Карват және В. Маляновскийдің теорияларының басты негізі жастардың әлеуметтік субъектілігінде. Олар мынандай факторлар арқылы көрініс береді:
жастар мәдениет сипаттағы әлеуметтік топ болып табылады; жастардың ерекшелігі бір мезгілде әлеуметтенудің объектісі және субъектісі болып табылатын топ сипатында байқалады;
* үлкен әлеуметтік топтардың барлық атрибуттарына ие болып, сонымен қатар қоғамның негізгі әлеуметтік топтарына тән статусты иемденбей, жастар ұрпақтық және мәдени топ болады;
* жастардың әлеуметтік топ ретінде ерекшелігі әлеуметтік біртектіліксіздікке негізделген, оны даярлау сатылары қоғамдық практикаға толық дайын еместігін ерекшелеп көрсетеді;
* жастардың әлеуметтік қажеттіліктерінің және оларды жүзеге асырудың қоғамдық шарттары мәселесі салдарынан қозғалысы ұйымдастырылады;
* әлеуметтік қажеттіліктердің жүзеге асуының негізгі факторы жастардың жеке белсенділігі, саналы, рационалды, дербес өзін-өзі іске асыруға қабілеттілігі арқылы көрінетін жастардың субъектілігі болып табылады [6].
Жастардың ойлары мен олардың жоспарлары - бұл болашақтағы әлуметтік, саяси және мәдени үрдістердің даму деңгейін талдауға мүмкіндік беретін ерекше топ [7, 7 б.]. Ал жастарға байланысты осындай ой тұжырымды А.И.Тесленко мен Д.А. Калетаев жасайды. Ғылыми әдебиеттерді саралай келе жастардың ғылыми әдебиеттерде қалыптасқан мына төмендегі объективтік өзіндік белгілерін бөліп көрсетеді. Сонымен қатар, Г.С. Әбдірайымованың берген анықтамасы бойынша Жастар - қоғам дамуының басты тенденцияларымен байланысты дамушы қоғамның доминантты бөлігі болып табылады, және өткір әлеуметтік қайшылықтар мен мәселелердің негізі және таратушысы деп анықталып, жастарды қоғамның ең негізгі қозғаушы күші ретінде көрсетеді. Сонымен бірге Г.С. Әбдірайымова осы берілген анықтамадағы жастардың әлеуметтік демографиялық топ екендігін және олардың әмбебаптылығын өзінің жастар категориясына берген анықтамасында растап кетеді [7, 6-7 бб.]. Ол жастарға Жастар - бұл әр түрлі әлеуметтік психологиялық, физиологиялық және жас аралығымен ерекшеленетін әлеуметтік демографиялық топ. Жастардың жас аралығы (16-29) биологиялық тұрғыдан әмбебап, бірақ өмірдің көптеген анық объективті жағдайларымен,тұқымқуалаушылық және өзінше қабылдаған, қалыптасқан белгілерімен шектелген деген анықтама береді. Бұл - берілген түсінік жастардың табиғатын толық ашуға мүмкіндік беретін және қазіргі кезеңде осы саланы зерттеушілер тарапынан қолдауға ие тұжырымдардың бірі [7, 93 б.].
Қазіргі жағдайда коғамдағы ең жылжымалы барлық әлеуметтік процестердің ішінде жастар мәдениеті жас адамның мәдени қызметінде мәдени дамудың мазмұндық жағының бағытталу денгейіне тең. В.Я.Суртаев жастар мәдениетін келесі факторлармен белгілейді:
1. КСРО құлағаннан кейінгі қоғамның әлеуметтік құрылымындағы қайта құрудың негізгі басталуы мен байланыстың шиеленісін нарықтық экономикаға өтудегі жүйелік дағдарыс занды түрде әлеуметтік бейімделудің дәстүрлі құндылықтардың ерекшеленіп ауысуына алып келді. Кеңестік ұлттық және рухани жастардың "батыстық" құндылықтарға деген ұғымдар бұқаралық сана - сезім бәсекелестігі тұрғындардың әлеуметтік анемиясы мен өзгерісіне алып келмеуі мүмкін емес, жастардың құндылықтар әлеміне әсер етіп қарама-қайшы. аласапыран әрекеттер кейде болады. Моральдық нормаға қарсы келетін өзгеше қылықтардың сол кезеңінде шектеулердің әсерінен адамдардың не қоғамның босанып еркін болуына және заңдардың жұмсаруы т.б үлкен рөл ойнады. Әлеуметтік экономикалық жағдайдың жаңа жолдарын қарастыру мен жылдамдатылған статустық өзгеше ынтамен қозғалыс ретінде қаралды, бейімделудің жаңа түрлері жастар мәдениетіне өз ықпалын тигізді.
2. Қазіргі мәдениеттің институционалдық, субъективті қызметтік деңгейі коғам секілді дағдарыс жағдайында. Бір жағынан тұрғындардың мәдени даму маңыздылығы дағдарыстан шығу жолдарының әлеуметтік проектілері сәтті жүзеге асуы үшін басқару органдарымен мойындалады, екіншіден -мәдени процестің мәденилігі жоғарғы мәдениеттен орта ашулы мәдениетке ауысты. Оның ең көрнекті түрі бұқаралық ақпарат құралдары болып табылады.
3. Мемлекеттік көлемде гуманитарлы әлеуметтендіру бағдарламасы тұтас орындалуын қамтамасыз етуге тырысқанымен сәтсіз аяқталды. Бүгінгі ортақ гуманитарлық тәрбие мүлдем жоқ деуімізге болады. Ал бұл саладағы жеке мемлекеттік жоғарғы оқу орындарындағы жастар тобының ұмтылыстары тек кейбіреулерін ғана қамтиды, көптеген мектептерде гуманитарлы әлеуметтену гуманитарлы пәндерді стандартты түрде шектеп "оқудан тыс" деп аталатын мәдени құндылықтармен жас адамдарды біріктіретін топтар кейде бұзады. Гуманитарлы әлеуметтену коммерциялық мінездеме екені көбінесе жасырын емес, мәселен "элиталық білім". Гуманитарлық әлеуметтену оқушының немесе жас адамның ата-анасының кіріс деңгейіне мөлшерленген.
4. Жасөспірімдік жас (15-18 жас) белгілі бір деңгейлі ашушаңдық тілектер тұрақсыздығы, шыдамсыздық, бірбеткейлік мінездерімен ерекшеленіп әлеуметтік статустық көңіл-күйіне әсер етуі шиелінісе түсетін кезең болып табылады (ол бала да емес,есейген де жоқ). Дәл осы кезең құрдастар арасында іс-әрекет стилі. Мода көркем сұлулық (сән) өзара қарым-қатынас, байлығы қанағаттандырылмайды. Құрдастар тобы әлеуметтік шеттету көңіл - күйін басынан кешіреді. Әрине, бұл топтарда не ұйымдарда өзіндік мәдени нормалар мен дәстүрлер ең алдымен эмоционалдық-сезімдік қабылдауы арқылы ерекше қалыптасады [8].
Жастар субмәдениеті жастарға өзінің даралығын анықтап табуға көмектеседі. Өмірде өз орнын тауып оны іс жүзінде іске асыруға көмектеседі, сондықтан жастар өзіне ұқсас, өзіне тән адамдарды іздеп,оның мақсаттары, ойы, өмірге деген көзқарасы бір болғандықтан тез тіл табысып, тез қарым-қатынасқа түседі. Сол адамды тапқан жағдайда олар бірігіп, жастар субмәдениетін құрайды. Жастардың барлығы әр түрлі болғандықтан олардың түсініктері мен өмірге көзқарасы ата-аналарына қарағанда өзгеше келгендіктен жастардың субмәдениеті көп болып келеді.
Бұл тақырыптың осы заманда өзекті болуына бірнеше себеп бар:
* Біріншіден, бұл тақырыпта ғылыми қызығушылық қана емес және де практикалық мағынасы, оның себебі қоғамның осы сала бойынша қызығушылық танытып қана қоймай, белсенді ат салысуда.Осы бағыт бойынша түрлі ән, би т.б тыңдап, оны құрметтеуімізге әбден болады. Сондықтан да осы тақырып бойынша мол ақпаратты таратуда жауапты болып келеміз. Бұл жағдайда біз талқылайтын мәдениет түрі шынайы,кең және де өзін дамыту үстіндегі жастар мәдениті болып табылады.
* Екіншіден, жастардың субмәдениеті қоғамда кең таралып қызығушылық танытуда. Бейресми-мәдениет белең алуда, әрине ол тек біздің мемлекетімізде ғана емес, әлемдегі барлық мемлекеттерінде көптеген жастар белсенді қызығушылығын танытып қана қоймай сол мәдениетке кіруде. Біз олардың әр қилы мәдениетін танып, олармен жұмыс жасай білуіміз қажет. Сол мәдениетпен өзара қатынасқа дайын болу қажет.
* Үшіншіден, адамдарды түсіне білу және олардың жағдайын анықтап, олардың әлеуметтік ортадағы іс- әрекетін,себебін жан -жақты қарастырып, түсінуіміз қажет.
* Төртіншіден, әр субмәдениеттің өзіне тән ерекшелігі болды. Ол ерекшелейтін элементтері музыкада болсын, киім үлгісінде,киісінің, қимыл-қозғалыс мәнерінің ерекшелігі, сөйлеу мәнері және т.б. Субмәдениттің бөлінісінде басты рөлді адамның не жасөспірімнің таңдаған әнді таңдауы (мысалы хип-хоп мәдениеті). Бірнеше зерттеулер жүргізу кезінде теледидардағы хип-хоп жағымсыз ұнамайтын болып шықты. Әрине, әр адамның таңдауы, бірақта уақыт өте жағымсыз көзқарас өзгеруде, оның ішінде біздің мемлекетімізде бар. Басқа шет елдерде бұл ән түрі жақсы дамыған және таралған болып келеді.
Осыдан қиындық туындайды:оның себебі адамдардың не қоғамның дұрыс танып білмеуі. Сондықтан субмәдениетке қарсы ойлар және теріс көзқарас туындайды [9].
Субмәдениеттің ішіндегі ең ерекшесі болып хип-хоп саналады. Оның ерекшелігі музыкалық стилінің жан-жақты болуы. Ондағы музыканың әр түрін өзінің "лексиконын" қосады. Кәзіргі уақытта шоу-бизнес күннен күнге хип-хоп жанырындағы әуендерді тартуда. Оның әр уақытта болашағы бар және оны жаңа жаңа сенсациялық түрлі түрлі әуендерін естуімізге болады.Бұл ырғақ әуенге нақты заңды түрде түсіндіру қиынға соғады. Бірақта осы мәдениет жаңа қоғамға және заманына сай түрінде қарауымыз қате болмас. Әлі күнге дейін бүкіл әлем хип-хоп дегенде жанын берер адамның саны өсіп ерекше мәдениетке айналып үлгерді. Хип-хоп өте ерекше және көп түрлі жан-жақты болып келуі қоғамды өзіне тартуда бұл субмәдениеттің тындаушылары жақтаушылары білдей мемлекет басшылары, актерлер, өнер адамдары т.б болып табылады. Хип-хоптың танушылары өсу мен қатар субмәдениет ретінде жастардың жаңғырығына қарауда [10].
Жастар субмәдениеті динамикалық болып табылғандықтан, белгілі зерттеулер жүргізгенімен тез өзінің актуалдылығын жоғалтады. Бұл тақырыптың ерекшелігіне байланысты әрине әлі күнге дейін толық зерттеліп қарастырылмаған. Сондықтан бұл тақырыптың қиындығы және қызықтығы тартымды қылуда.
Осы субмәдениттің қоғам арасында танып білуі аз болғандықтан, көп материал ұсынуымыз қажет. Қоғамға осы феномен жайлы білу өте қажетті болғандықтан, кең ашуға тырысқанымыз дұрыс. Қазіргі жастар талғамдары жағынан өзіндік стильдерімен ерекшеленеді.
Стильдің үш негізгі элементі бар:
* сыртқы келбеті (бұған киіну стилі, шаш қою, әшекейлер, бояну жатады);
* өзін ұстауы,мәнері, жүздесу ұстанымдары (қимылы, ишара, жүрісі);
* сөйлеу ерекшелігі (арнайы сөздік қоры).
Өз талғамдарына сай, мүдделерінің ортақтығына байланысты жастар түрлі бейресми бірлестіктерге қатысады. Олардың арасынан өзінше сәнді роккерлер, шашын тақырлап алып тастағандар мен хиппилер де кездеседі. Жасөспірімдердің мұндай әрекеттері еліктеуден шығады. Сонымен олар өздерінің еркін әрекет иелері екенін көрсетуге тырысады [11].
Жасөспірімнің қандайда бір субмәдениетке қосылуына байланысты сол мәдениеттің дәстүрін, өмірге көзқарасын, қағидаларын, үлгісін, өздеріне тән қылықтарын т.с.с мәдениетке тән қасиеттерді өз бойына толықтай сіңіріп қабылдауы қажет. Жастардың көбі "орта" қарамағында жиналып не инновацияны ойлап қозғаушының қарамағына басын ұрады. Сол адам жетекшілік етіп бағыт бағдар көрсетеді. Оладың ерекше ұранмен бас көтеріп, бірігіп атсалыса топтың өте берік болуына үлес қосады. Соның арқасында жалғастырушылар қатарына жастар көптеп қосылып, сандық жағынан өсуіне мүмкіндік береді.
* Соның арқасында жастар "бір-бірін" таниды;
* Жастарды басқалардан ерекшелендіріп тұрады;
* Ол тек біріккен топтарда ғана жұмыс істейді;
* Әлеуметтік ортада жастардың өз мүддесін қорғауға және оны жариялауға мүмкіндік болады.
Жастардың субмәдениеті - мәдени жүйенің ішінде орналасқан когеренттіктің бір бөлшегі болып табылады. Оның пайда болуы жастардың қоғамда орнықты рөлін таппағандықтан және сенімсіз болуына байланысты. Сонымен жастардың субмәдениеті - жас аралық бөлінісінде алғашқы және соңғы болып табылады. Ер жеткен және кәрі адамдардың өз қауымдастығы субмәдениет құраған жағдайда, жастарға қарағанда олар бір қалыпта,қатты өзгеріске түспейді. Өйткені оларда жастарға тән қасиет жоқ. Жастар заманына сай дамуда инновациялық ойлау арқылы жаңаланып, өзгеріп, шыңданып отырады.
Профессор С.Эйзенштадтың ойынша: Жастардың субмәдениеті ол -жастардың отбасылық өмірден тыс әлемге дайындығы. Ол шектелген кіші топ арасындағы жас арлық қатынастары, бір-біріне қолдау көрсету және ер адамдардың өміріне бейімделіп, дайындық көрсету,- деп көрсетілген. Сол жағдайда субмәдениет бұрынғыша қажеттілігін жоғалтады.
Жастар субмәдениеті мен қатар "жастарға арналған" мәдениет бар. Олар паралельді түрде кездеседі, бірақта олар ешқашан қосылмайды. Олар бір-біріне ұқсағанымен, басқаша түсінік бар. "Жастарға арналған" мәдениет жастарға емес "әкесі" және "балаға" арналған. "Жастарға арналған" мәдениет ол әрқайсына не барлығына арналған болса, ал жастар субмәдениеті элитарлық, ол шектеулі, әркім өзінің таңдауымен сол ортаға кіреді.
Жастар субмәдениетіне бірнеше түсінік-анықтама жүргіздік. Солардың арқасында ерекшелігін және мінез-құлқын анықтаймыз:
* Жалпыға бірдей емес, қоғамның барлығына тән емес;
* Өзіне көз аудару;
* Прюрализм, көпшілік, децентрация, белгісіздік, екіұштылық, өзгергіштік;
* Жалпылық өзін-өзі иденфикациялап (теңестіріп ұқсатып) таңдау жасайды;
* Субмәдениеттің ережесі не қағидасын қабылдау немесе бөліну қатысушыларға байланысты. Өмір танушылық, өмірге көзқарасы,
белгіленген тәртібі, өмірлік салты, мәнер, үлгі және сыртқы келбеті;
* Жастардың және жасөспірімдерді жаңа өмірге бейімдеу немесе үлкен мәртебелі өмірге, ондағы қиын үдеріс дайындықты талап ететін психологиялық жәрдем;
* Уақыт шегі және ұшы-қиырсыз тежеу не шектеу;
* Жасына байланысты бөлініп сол аралығындағы ерекшеленетін берік әлеуметтік қауымдастық;
* Өзінің әлеуметтік қылығына сай дәстүрі, үрдісі бар;
* Өмірдің салты және өзін көрсету құралы мен түсінігіне сай жүйе;
* Мәдени контекстке біріккен;
* Жастардың азғана бөлігі элитарлық көрініс арқылы өтеді;
* Жастар өздеріне арнап шығарған урбандық мәдениет болып табылады;
* Әлеуметтік мәртебенің ізденісі бұл - жан;
* Көше салты - жастар субмәдениетінің өзегі;
* Сленг - бір субмәдениеттің басты айырмашылығы. Рұқсат топқа - төл тілмен көбінде иеленушілік етеді.
Жастардың субмәдениеті әр түрлі жағдайда көріністер арқылы түрлі пішіннің көпшілігіне көрсетілетін оның әр қилы түсіндіріледі. Феномен ретінде жастар субмәдениеті типологизациялық шара жүргізуге ат салысады.
Жастар субмәдениетінің типологизациясы ХХ ғасырдың 70-жылы басталды. Бұл жағдай мүмкін болып, жаңағы феномен бірнеше бөлікке бөлініп тарала бастады. Әр түрлі пішінге айналып, өзінің тұтас қалпынан тысқары кезеңнен өтті. Бұл пішін ретінде "индивидуалдық топтар" жас адамдардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz