Қазпошта АҚ ұйымдастырушылық - экономикалық сипаттамасы
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Бөлім 1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер мен ғалымдардың жетілдіру жолындағы еңбектері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша құралдары есебінің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Ақша құралдары есебінің маңызы мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ...14
Бөлім 2. «Қазпошта» АҚ ұйымдастырушылық .экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1. «Қазпошта» АҚ экономикалық.шаруашылық сипаттамасы.. ... ...18
2.2. «Қазпошта» АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Бөлім 3. «Қазпошта» АҚ ақша құралдарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.1. Кассадағы ақша құралдарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
3.2. Ақша құралдары есебін компьютерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Бөлім 1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер мен ғалымдардың жетілдіру жолындағы еңбектері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша құралдары есебінің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Ақша құралдары есебінің маңызы мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ...14
Бөлім 2. «Қазпошта» АҚ ұйымдастырушылық .экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1. «Қазпошта» АҚ экономикалық.шаруашылық сипаттамасы.. ... ...18
2.2. «Қазпошта» АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Бөлім 3. «Қазпошта» АҚ ақша құралдарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.1. Кассадағы ақша құралдарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
3.2. Ақша құралдары есебін компьютерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Кіріспе
Кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін, бухгалтерлік есеп арқылы қалыптасқан обьективті экономикалық ақпарат қажет.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мүліктің бар болуы мен қозғалысына бақылау жасауды қамтамасыз етіп, шаруашылық жүргізудегі жағымсыз теріс фактілерді уақытылы дер кезінде ескертуді, кәсіпорынның қаржылық қорытындылары мен шаруашылық жүргізу ісінен нақты да толық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Нарықтық экономика – экономикалық ортаның үнемі өзгеріп отыруымен сипатталады. Бухгалтерлік есеп жүргізуге мүдделі тұлғаларды ақпараттық қамту мақсатында, осы өзгерістерге сәйкесінше ұйымдағы нақты істің жайымен және жұмысының нәтижесімен қамтиды.
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандартына (ХҚЕС) көшудің маңыздылығы, есепті бүкіл дүние жүзінде жүйенің унификациялануына көшірілуінде ғана емес. Оның маңыздылығы ХҚЕС ашықтық және нақты экономикалық жағдайдың көрінісі арқылы есеп берушінің дұрыс экономикалық шешім қабылдауын қамтамасыз етуге бағытталған.
Уақыт талабына сай бүкіл дүние жүзінде ХҚЕС тілінде сөйлеу қажеттілігі туды. Ұлттық кәсіпорындарымызға халықаралық қаржы рыноктарынан акционерлік немесе қарыздық капиталдарды тарту үшін қаржылық есептерін ХҚЕС (немесе осыған ұқсас стандарттармен, мысалға GAAP АҚШ) сай жүргізулері қажет.Сонымен қатар, кейбір жетекші институттар (мысалы: Еуропалық қайта құру және даму банкі мен Халықаралық қаржы корпорациясы) қаржылық есептер ХҚЕС сай жасалғанға дейін, инвестициялық жобаларды қараудан бас тартады.
Сондықтанда тиімді бағамен қарыздық немесе акционерлік капитал тартуға мүдделі қазақстандық кәсіпорындар қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарымен және ХҚЕС сай екі жиынтық есептер толтырып, екі қайтара аудит өткізулеріне байланысты, екі қайтара ауыртпалықпен шығынға кездесіп келеді.
Қазақстандық мекемелердің ХҚЕС көшуі бизнеспен жұмыстың сапасын арттырады. Сонымен қатар, ХҚЕС көшу халықаралық нарық капталына ену мүмкіндігін кеңейтіп қана қоймай, ақпараттық ашықтығы мен пайдалылығын, бухгалтердің білім деңгейінің кеңейіп, жауапкершілігі, өкілеттілігі мен машықтығы арқылы есептің маңызы мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік туады.
Ең алдымен қаржыгерлер мен бухгалтерлердің менталитетін қайта құруға әзірлеуіміз керек. Экономикалық түсініктер мен категориялардың принциалды басқа көзқарастармен қайшы келуі. Активтер классификациясы мен мідеттемелерге де көптеген өзгерітер енгізуге тура келеді.
ХҚЕС әділ бағасы және бухгалтердің кәсіби талқылауы мен түсініктері кеңінен қолданылады. Ұйымның есеп саясаты мен кадрларды даярлау жұмыстарын қайта қарау қажет. Бухгалтерлік есеп жүргізу заңнамаларына сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есеп берумен қатар, талапқа сай есеп жүргізудің қажеттілігінде ескеруіміз қажет.
Есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын алады, өйткені субьектілердің ағымдағы, қаржылық және инвестициялық қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді қажет етеді. Осы аталған жағдайлар диплом жұмысының актуальдығын анықтайды.
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының есебін жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын әзірлеу болып табылады.
- тәжірибиешілер мен ғалымдар атап көрсеткендей ақша қаражатының экономикалық мазұмыны ашылып, олардың есебін жүргізудегі проблемалар атап өтілді.
- «Қазпошта» АҚ қаржылық-экономикалық сипаттамасы беріліп, ондағы есеп жүргізуді ұйымдастыру мен қаржы жұмыстарының жағдайы қаралды.
- ақша қаражатының есебін жүргізуді ұйымдастырудың жайы және оны жетілдірудің бағыттары зерделенді.
- ақша қаражатына аудиторлық тексеруді жүргізудің әдістері ашылды.
- ақша қаражаты туралы ақпараттық есеп беру және есеп жүргізуді жетілдірудің ұсынбалары әзірленіп, зерттеулердің қортындылары жинақталды.
Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің жай үйі «Қазпошта» АҚ мысалы ретінде алынды. Сонымен қатар қаржылық есеп берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері пайдаланылды.
Кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін, бухгалтерлік есеп арқылы қалыптасқан обьективті экономикалық ақпарат қажет.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мүліктің бар болуы мен қозғалысына бақылау жасауды қамтамасыз етіп, шаруашылық жүргізудегі жағымсыз теріс фактілерді уақытылы дер кезінде ескертуді, кәсіпорынның қаржылық қорытындылары мен шаруашылық жүргізу ісінен нақты да толық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Нарықтық экономика – экономикалық ортаның үнемі өзгеріп отыруымен сипатталады. Бухгалтерлік есеп жүргізуге мүдделі тұлғаларды ақпараттық қамту мақсатында, осы өзгерістерге сәйкесінше ұйымдағы нақты істің жайымен және жұмысының нәтижесімен қамтиды.
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандартына (ХҚЕС) көшудің маңыздылығы, есепті бүкіл дүние жүзінде жүйенің унификациялануына көшірілуінде ғана емес. Оның маңыздылығы ХҚЕС ашықтық және нақты экономикалық жағдайдың көрінісі арқылы есеп берушінің дұрыс экономикалық шешім қабылдауын қамтамасыз етуге бағытталған.
Уақыт талабына сай бүкіл дүние жүзінде ХҚЕС тілінде сөйлеу қажеттілігі туды. Ұлттық кәсіпорындарымызға халықаралық қаржы рыноктарынан акционерлік немесе қарыздық капиталдарды тарту үшін қаржылық есептерін ХҚЕС (немесе осыған ұқсас стандарттармен, мысалға GAAP АҚШ) сай жүргізулері қажет.Сонымен қатар, кейбір жетекші институттар (мысалы: Еуропалық қайта құру және даму банкі мен Халықаралық қаржы корпорациясы) қаржылық есептер ХҚЕС сай жасалғанға дейін, инвестициялық жобаларды қараудан бас тартады.
Сондықтанда тиімді бағамен қарыздық немесе акционерлік капитал тартуға мүдделі қазақстандық кәсіпорындар қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарымен және ХҚЕС сай екі жиынтық есептер толтырып, екі қайтара аудит өткізулеріне байланысты, екі қайтара ауыртпалықпен шығынға кездесіп келеді.
Қазақстандық мекемелердің ХҚЕС көшуі бизнеспен жұмыстың сапасын арттырады. Сонымен қатар, ХҚЕС көшу халықаралық нарық капталына ену мүмкіндігін кеңейтіп қана қоймай, ақпараттық ашықтығы мен пайдалылығын, бухгалтердің білім деңгейінің кеңейіп, жауапкершілігі, өкілеттілігі мен машықтығы арқылы есептің маңызы мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік туады.
Ең алдымен қаржыгерлер мен бухгалтерлердің менталитетін қайта құруға әзірлеуіміз керек. Экономикалық түсініктер мен категориялардың принциалды басқа көзқарастармен қайшы келуі. Активтер классификациясы мен мідеттемелерге де көптеген өзгерітер енгізуге тура келеді.
ХҚЕС әділ бағасы және бухгалтердің кәсіби талқылауы мен түсініктері кеңінен қолданылады. Ұйымның есеп саясаты мен кадрларды даярлау жұмыстарын қайта қарау қажет. Бухгалтерлік есеп жүргізу заңнамаларына сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есеп берумен қатар, талапқа сай есеп жүргізудің қажеттілігінде ескеруіміз қажет.
Есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын алады, өйткені субьектілердің ағымдағы, қаржылық және инвестициялық қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді қажет етеді. Осы аталған жағдайлар диплом жұмысының актуальдығын анықтайды.
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының есебін жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын әзірлеу болып табылады.
- тәжірибиешілер мен ғалымдар атап көрсеткендей ақша қаражатының экономикалық мазұмыны ашылып, олардың есебін жүргізудегі проблемалар атап өтілді.
- «Қазпошта» АҚ қаржылық-экономикалық сипаттамасы беріліп, ондағы есеп жүргізуді ұйымдастыру мен қаржы жұмыстарының жағдайы қаралды.
- ақша қаражатының есебін жүргізуді ұйымдастырудың жайы және оны жетілдірудің бағыттары зерделенді.
- ақша қаражатына аудиторлық тексеруді жүргізудің әдістері ашылды.
- ақша қаражаты туралы ақпараттық есеп беру және есеп жүргізуді жетілдірудің ұсынбалары әзірленіп, зерттеулердің қортындылары жинақталды.
Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің жай үйі «Қазпошта» АҚ мысалы ретінде алынды. Сонымен қатар қаржылық есеп берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері пайдаланылды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. № 2732, 26 желтоқсан 1995 жылғы Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп жөнінде ” жарлығы. 28 ақпан 2007 жылғы өзгерістерімен және толықтыруларымен
2. Әбдіманапов Ә.З. “Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері” Алматы-2001 ж.
3. Бухгалтерлік есеп стандарты. Алматы - 1996 ж.
4. Би Вандер Вил «Управленческий учет» Москва, Аудит 1997 ж.
5. Девид Мидитон «Бухгалтерский учет и принятие финансовых решений» Москва. Аудит 1997 г.
6. Друри К. «Введение в управленческий и пройзводственный учет» Москва. Аудит 1994 г.
7. Дюсенбаев К.Ш. “Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау” Алматы - 2004 ж.
8. Ефимова О.В. “Как анализировать финансовое положение предприятия” Москва 1994 г.
9. Карпова Т.П. «Управленческий учет» Москва, Аудит 1994 г.
10. Кеулімжаев Қ.И. “Бухгалтерлік есеп принциптері” Алматы - 2003ж.
11. Керьянова З.В. “Теория бухгалтерского учета ” Москва 1999 г.
12. Ковалев.В.В. “Финансовый анализ” Москва-1996
13. Кондраков И.П. “Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит” Москва 1994 г.
14. КлейнерГ.Б. “Оценка финансового состояния предприятия” Москва 1995г.
15. Любушин С. “Анализ хозяйственной деятельности предприятия” Москва 2000 г.
16. Нидлз Б. “Принципы бухгалтерского учета” Москва 2000 г.
17. Радостовец В.К. “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2003 ж.
18. Сейдахметов А. “Современный бухгалтерский учет” Алматы 2000 г.
19. Соколов П.В. «Основы теорий бухгалтерского учета» Москва 2000 г.
20. Абишева Ж.А. Отчет о движений денежных средств – важнейшая форма финансовой отчетности. // Бух. Учет и аудит. 1999 г. -№5-ст 17-19.
21. Кинхузова К.К. Отчет о движений денежных средств исползуем. прямой метод. // Бюллетень бухгалтера. 2000 г. №7. ст. 14-16.
22. Бухгалтер бюллетені №7, 2000 жыл. 14-17 бет.
23. Бухгалтерлік есеп және аудит, №3, 2003 жыл. 3-11 бет.
24. Заочная школа бухгалтера. №6, 2004 г.
25. Бухгалтер. №2, 2000 г.
26. Весник предпринимателя. №8, 2002 г. ст. 5-9. Синдрикова Г.С.
27. Учет расходов и доходов. // заочная школа бухгалтера: 2000 г.
№4. ст. 2-30.
1. № 2732, 26 желтоқсан 1995 жылғы Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп жөнінде ” жарлығы. 28 ақпан 2007 жылғы өзгерістерімен және толықтыруларымен
2. Әбдіманапов Ә.З. “Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері” Алматы-2001 ж.
3. Бухгалтерлік есеп стандарты. Алматы - 1996 ж.
4. Би Вандер Вил «Управленческий учет» Москва, Аудит 1997 ж.
5. Девид Мидитон «Бухгалтерский учет и принятие финансовых решений» Москва. Аудит 1997 г.
6. Друри К. «Введение в управленческий и пройзводственный учет» Москва. Аудит 1994 г.
7. Дюсенбаев К.Ш. “Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау” Алматы - 2004 ж.
8. Ефимова О.В. “Как анализировать финансовое положение предприятия” Москва 1994 г.
9. Карпова Т.П. «Управленческий учет» Москва, Аудит 1994 г.
10. Кеулімжаев Қ.И. “Бухгалтерлік есеп принциптері” Алматы - 2003ж.
11. Керьянова З.В. “Теория бухгалтерского учета ” Москва 1999 г.
12. Ковалев.В.В. “Финансовый анализ” Москва-1996
13. Кондраков И.П. “Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит” Москва 1994 г.
14. КлейнерГ.Б. “Оценка финансового состояния предприятия” Москва 1995г.
15. Любушин С. “Анализ хозяйственной деятельности предприятия” Москва 2000 г.
16. Нидлз Б. “Принципы бухгалтерского учета” Москва 2000 г.
17. Радостовец В.К. “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2003 ж.
18. Сейдахметов А. “Современный бухгалтерский учет” Алматы 2000 г.
19. Соколов П.В. «Основы теорий бухгалтерского учета» Москва 2000 г.
20. Абишева Ж.А. Отчет о движений денежных средств – важнейшая форма финансовой отчетности. // Бух. Учет и аудит. 1999 г. -№5-ст 17-19.
21. Кинхузова К.К. Отчет о движений денежных средств исползуем. прямой метод. // Бюллетень бухгалтера. 2000 г. №7. ст. 14-16.
22. Бухгалтер бюллетені №7, 2000 жыл. 14-17 бет.
23. Бухгалтерлік есеп және аудит, №3, 2003 жыл. 3-11 бет.
24. Заочная школа бухгалтера. №6, 2004 г.
25. Бухгалтер. №2, 2000 г.
26. Весник предпринимателя. №8, 2002 г. ст. 5-9. Синдрикова Г.С.
27. Учет расходов и доходов. // заочная школа бухгалтера: 2000 г.
№4. ст. 2-30.
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 4
Бөлім 1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер мен
ғалымдардың жетілдіру жолындағы еңбектері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1. Ақша құралдарының экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша құралдары
есебінің жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...11
1.3. Ақша құралдары есебінің маңызы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ..14
Бөлім 2. Қазпошта АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1. Қазпошта АҚ экономикалық-шаруашылық сипаттамасы.. ... ...18
2.2. Қазпошта АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 4
Бөлім 3. Қазпошта АҚ ақша құралдарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .30
3.1. Кассадағы ақша құралдарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 30
3.2. Ақша құралдары есебін
компьютерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Қорытынды мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 51
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Кіріспе
Кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін, бухгалтерлік есеп арқылы
қалыптасқан обьективті экономикалық ақпарат қажет.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мүліктің бар болуы мен
қозғалысына бақылау жасауды қамтамасыз етіп, шаруашылық жүргізудегі
жағымсыз теріс фактілерді уақытылы дер кезінде ескертуді, кәсіпорынның
қаржылық қорытындылары мен шаруашылық жүргізу ісінен нақты да толық ақпарат
алуға мүмкіндік береді.
Нарықтық экономика – экономикалық ортаның үнемі өзгеріп отыруымен
сипатталады. Бухгалтерлік есеп жүргізуге мүдделі тұлғаларды ақпараттық
қамту мақсатында, осы өзгерістерге сәйкесінше ұйымдағы нақты істің жайымен
және жұмысының нәтижесімен қамтиды.
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандартына (ХҚЕС) көшудің маңыздылығы,
есепті бүкіл дүние жүзінде жүйенің унификациялануына көшірілуінде ғана
емес. Оның маңыздылығы ХҚЕС ашықтық және нақты экономикалық жағдайдың
көрінісі арқылы есеп берушінің дұрыс экономикалық шешім қабылдауын
қамтамасыз етуге бағытталған.
Уақыт талабына сай бүкіл дүние жүзінде ХҚЕС тілінде сөйлеу қажеттілігі
туды. Ұлттық кәсіпорындарымызға халықаралық қаржы рыноктарынан акционерлік
немесе қарыздық капиталдарды тарту үшін қаржылық есептерін ХҚЕС (немесе
осыған ұқсас стандарттармен, мысалға GAAP АҚШ) сай жүргізулері
қажет.Сонымен қатар, кейбір жетекші институттар (мысалы: Еуропалық қайта
құру және даму банкі мен Халықаралық қаржы корпорациясы) қаржылық есептер
ХҚЕС сай жасалғанға дейін, инвестициялық жобаларды қараудан бас тартады.
Сондықтанда тиімді бағамен қарыздық немесе акционерлік капитал тартуға
мүдделі қазақстандық кәсіпорындар қазақстандық бухгалтерлік есеп
стандарттарымен және ХҚЕС сай екі жиынтық есептер толтырып, екі қайтара
аудит өткізулеріне байланысты, екі қайтара ауыртпалықпен шығынға кездесіп
келеді.
Қазақстандық мекемелердің ХҚЕС көшуі бизнеспен жұмыстың сапасын
арттырады. Сонымен қатар, ХҚЕС көшу халықаралық нарық капталына ену
мүмкіндігін кеңейтіп қана қоймай, ақпараттық ашықтығы мен пайдалылығын,
бухгалтердің білім деңгейінің кеңейіп, жауапкершілігі, өкілеттілігі мен
машықтығы арқылы есептің маңызы мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік туады.
Ең алдымен қаржыгерлер мен бухгалтерлердің менталитетін қайта құруға
әзірлеуіміз керек. Экономикалық түсініктер мен категориялардың принциалды
басқа көзқарастармен қайшы келуі. Активтер классификациясы мен
мідеттемелерге де көптеген өзгерітер енгізуге тура келеді.
ХҚЕС әділ бағасы және бухгалтердің кәсіби талқылауы мен түсініктері
кеңінен қолданылады. Ұйымның есеп саясаты мен кадрларды даярлау жұмыстарын
қайта қарау қажет. Бухгалтерлік есеп жүргізу заңнамаларына сәйкес
бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есеп берумен қатар, талапқа сай
есеп жүргізудің қажеттілігінде ескеруіміз қажет.
Есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын
алады, өйткені субьектілердің ағымдағы, қаржылық және инвестициялық
қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі
бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді
пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді
қажет етеді. Осы аталған жағдайлар диплом жұмысының актуальдығын анықтайды.
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының есебін
жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын әзірлеу болып табылады.
- тәжірибиешілер мен ғалымдар атап көрсеткендей ақша қаражатының
экономикалық мазұмыны ашылып, олардың есебін жүргізудегі проблемалар
атап өтілді.
- Қазпошта АҚ қаржылық-экономикалық сипаттамасы беріліп, ондағы есеп
жүргізуді ұйымдастыру мен қаржы жұмыстарының жағдайы қаралды.
- ақша қаражатының есебін жүргізуді ұйымдастырудың жайы және оны
жетілдірудің бағыттары зерделенді.
- ақша қаражатына аудиторлық тексеруді жүргізудің әдістері ашылды.
- ақша қаражаты туралы ақпараттық есеп беру және есеп жүргізуді
жетілдірудің ұсынбалары әзірленіп, зерттеулердің қортындылары
жинақталды.
Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және
есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша
оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің
жай үйі Қазпошта АҚ мысалы ретінде алынды. Сонымен қатар қаржылық есеп
берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері
пайдаланылды.
Бөлім 1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және
тәжірибиешілер мен ғалымдардың жетілдіру жолындағы еңбектері
1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны
Кез-келген кәсіпорынға өндірістік қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті
мөлшерде айналым қаражаты қажет. Айналым қаражаты құрамында, ақша қаражаты
ерекше орын алады. Олар матералдар мен шикізат алуға, жұмысшылардың еңбек
ақыларын төлеуге, басқа да шаруашылық процестерге қажет.
Ақша - тауардың ерекше қасиеті, оның кез-келген басқа тауарлардың
құнын көрсете алатындығы, оның жалпыға бірдей жұмыс істейтіндігі, яғни
жалпыға бірдей алмастыру құралы екендігі белгілі.
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар тауар айырбастау процесінен
туындайтын, тауар өндірушілердің өзара байланысының формасы ретіндегі
әлеуметтік-экономикалық мазмұнының белгілі бір жағын мінездейді. Ақша бес
түрлі қызмет атқарады: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және
қазына жинау құралы, дүниежүзілік ақша.
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі
жағдайында туындайды. Бұл ақшаның барлық тауарлар құнының өлшемі ретіндегі
қабілеттілігін білдіреді. Бағаны анықтауда делдал қызметін атқарады. Өзінің
жеке құны бар тауар ғана, құн бола алады. Мұндай тауар болып өндіруіне
қоғамдық еңбек жұмсалған, құнды құрайтын алтын саналады. Яғни бұл қызметті
ақшалар атқарады. Ақша еңбек өлшемі – ол жұмыс уақытын емес, осы еңбекпен
құралған құнды көрсетеді. тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы
қажет емес, себебі еңбек өнімін теңестіру ойша орындалады. Тауарларды
ақшаның көмегімен өлшеуге болады, олар адам еңбегінің өнімі.
Ақша айналыс құралы. Бұл қызметінде тауарларды өткізудегі делдал болып
табылады.
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отыра, өзінің тұтынушысын
тапқанға дейін ақша үздіксіз қозғалыста болады. Тауар айналысы кезінде ақша
делдал ролін атқарады, ал бұл кездегі сатып алу және сату актісі
ерекшеленеді, уақыты мен кеңістігі бойынша сай келмейді. Сатушы тауарын
сатқаннан кейін, басқа тауарды сатып алуға әр уақытта асықпайды. Ол тауарды
бір нарықта сатуы, ал басқа нарықтан сатып алуы мүмкін. Айналыс құралы
ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
- тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
- оны идеалды ақшалар емес, нақты ақшалар орындайды;
- ааақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
болғандықтан, оны нағыз ақшалар емес, оны ауыстырушылар – ақша
белгілері орындайды.
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс
қажеттілігі олардың саны өткізілуі тиіс тауарлардың бағасы мен массасы
негізінде, яғни өткізілуі тиіс тауарлар бағасының сомасы мен анықталады.
Қанша деген бір ақша бірлігі бір – несие тауар мәмілелеріне қвзмет ететін
болғандықтан ақша айналысы қанша көп болса, айналыс үшін олардың қажетті
саны сонша аз болады. Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан
көп болса, онда бұл олардың құнсыздануына, яғни инфляцияға алып келеді.
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндетті түрде тауар қозғалысы мен бір уақытта тоғысуы
тиіс емес.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни тауар
төлемақы түскенге дейін сатып алынған немесе керісінше болса, онда бұл
жағдайда ақшалар төлем құралы қызметін атқарады.
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына ғана емес,
сонымен бірге қаржы-несие қатынастарына да қызмет етеді. Барлық ақшалай
төлемдерді төмендегідей етіп топтауға болады:
- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
- еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
- банктік қарыз мемлекеттік және тұтыну несие бойынша борыштық
мідеттеме;
- сақтандыру міндеттемелері;
- әкімшілік-сот міндеттемелері;
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
бар. Бұл қызметте ақшалар делдал болып табылмайды, ол тек қана сату-сатып
алуды аяқтайды. Нәтижесінде тауарларға қатынасты ақшаның өз бетінше еркін
қозғалысы байқалады. Тауарды несиеге сатып ала отырып сатып алушы сатушыға
ақшаны берудің орнына, борыштық міндеттемені жазып ұсынады. Бұл борыш
өтелген кезде ақша төлем құралы ретінде қызмет атқарады.
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар, ал борыштық
міндеттемелерді өзара өтеуде идеалды ақшалар атқарады. Ақшаның төлем құралы
қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы заңы өзінің неғұрлым толық
көрініс тапты. Егер тауарлар несиеге сатылса, онда қолма-қол ақша ұажет
емес. Бұл айналыстың қолма-ұол ақшаға деген қажеттілігін азайтады. Бірақ
төлем мерзімі жақындаған сайын борыштарды жабу үшін ақша айналымының
қажеттілігі артады.
Ақшаның төлем құралы қызметі, оның құн өлшемі және айналыс құралы
ретінде қызмет етуінің дамуы резервтік қор құрудың, яғни ақшаның қор және
қазына жинау қызметтерінің туындауының қажет екенін көрсетеді.
Ақша қор жинау құралы ретінде орындайтын артық ақша табыстың шығыннан
көбірек болған күнде ғана пайда болады. Ол ақшалар алдағы кезде орын алатын
көлемді шығындардың қоры ретінде сақталады. Ақшаның бұл қызметі несиелік
қарым қатынастың пайда болуына, оның әрі қарай дами түсуіне әсер ететін
алдыңғы жағдай туғызады.
Осының арқасында шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша артық
аұшасы, басқа шаруашылыұтарға, жеке тұлғаларға уақытша пайдалануға
беріледі. Сөйтіп ақшаның бос пайдасыз жатуына, сонымен бірге оның
инфляцияның әсерінен құнсызданып кетуіне жол берілмейді.
Ақша қаражаты дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субьектінің кассасы мен
банктегі есеп айырысу шоттарында тұрған ақшалай қаражаттар. Ақша
қаражатының қажеттілігі тауар өндірісі мен тауар айналымынан туындайды.
Кәсіпорынның айналым қаражаты үнемі айналымда болады: ақшалай түрінен
тауарға айналып, ал тауардан - өндіріске, одан кейін қайтадан тауарға, одан
ақшаға айналады. Алғашқы түпнұсқада ақшаның көмегімен өндіріске қажетті
материалдық құндылықтар алынса, екінші сатысында өндіріс шеңберінде ақшалай
түрде әртүрлі қатынастар жасалып, үшінші сатысында өндірілген өнім
өткізіліп, шаруашылық төлемді ақшалай түрінде алады. Осы сатыда ақшалай
түрде бюджет алдындағы түрлі төлемдерді, зейнетақы қорына және тағы да
басқа борыштарды жабады.
Сүйтіп ақша қаражаты адамдар арсындағы экономикалық қатынастарды
көрсете отырып, айналымда болып, қаржы жиынтығы, дүние жүзілік ақша
функцияларын атқарады.
Дүние жүзінде тарихи қалыптасып, заңдармен бекітілген ақша айналымының
әртүрлі жүйелері бар.
Ақша жүйесінің құрамдас бөлігін мыналар құрайды:
1. Көрсетілген қызмет пен тауардың бағасын білдіретін ұлттық ақша
бірлігі.
2. Ақшаның эмиссия жүйесі, немесе заңмен бекітілген ақшаның
шығарылуы мен айналымы.
3. Әртүрлі деңгейде заңды төлем қаблеті бар тиындар, қағаз
ақшалар мен несиелер жүйесі.
4. Ақша айналымы мәселелерін ретттеп (жүргізіп) отыратын
мемлекеттік органдар.
Ақша айналымы жүйесінің екі түрін бөліп қарауға болады:
1. Темір ақшалардың айналым жүйесі, бұл жағдайда толық құнды алтын
және күміс тиындар айналымда болып, ақшаның барлық міндеттерін
атқарады, ал несиелік ақшалар (тиын және құйма) түріндегі металл
ақшаларға еркін айырбасталынады.
2. Несиелер мен қағаз ақшалардың айналым жүйесі алтынға айырбасталмай,
бұл жағдайда алтынды айналымнан ығыстырып шығарды.
Мемлекет пен жекеменшік және жеке тұлғалардың иелігіндегі тауар
айналымымен қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін төлем қаражаты қолма қол
ақшамен және аудармамен есептесудің жиынтығы – ақшаның көлемі деп аталады.
Ақша көлемінің құрамы негізгі бөліктерге бөлінеді, оған шаруашылыққа
қызмет көрсету айналымының нақты ақша қаражаты және өзінің құрамында есеп
айырысу құралы бола алатындай есеп шоттағы қалдық ақша мен ақша жиынтығынан
тұратын шығыстар бөлігі (пассивтік бөлім) жатады.
Сүйтіп ақша қаражаты дегеніміз – субьектілердің айналым қаражатының
негізгі элементтерінің бірі болып табылады, оны тиімді пайдалану, өндіріс
қызметінің өсуіне әсер етеді.
1.2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша қаражаттары
есебінің жетілдіру жолдары
Ғылыми коммунизмнің негізін қалаушылар К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінің
еңбектерінде ақшаның шығу тегін, оның әлеуметтік-экономикалық маңызын және
капиталистік экономика жағдайындағы ролін қарадстырды. Олар капитализмнен
социализмге өту кезеңінде ақшаның белсенді пайдаланудың обьективті
қажеттілігін дәлелдеді.
В.И.Ленин марксизмді шығармашылықпен дамыта отырып, тауар-ақша
қатынасын капитализмнен социализмге өту кезіндегі өтпелі кезеңіндегі өтпелі
кезеңде ғана емес, коммунизмнің бірінші сатысында пайдаланудың қажеттілігін
дәлелдеп, социализмдегі жаңа әлеуметтік-экономикалық мазмұнды көрсете
білді. В.И.Ленин шаруашылықты жүргізуде ұқыптылықтың, ақшаның есебін
жауапкершілікпен мұқият жүргізіп, тиімді иелік жасаудың қажеттілігін атап
өтті.
Жаңа экономикалық саясатты жасақтай отырып, В.И.Ленин тауар ақша
қатынасын, оның жаңа әлеуметтік-экономикалық мазмұнын жұмысшы табымен
еңбекші шаруалардың экономикалық одағын нығайтудағы әлеуметтік қайта
құрулар (жаңғыртуда) кеңінен пайдалану талаптарын ұсынды.
Коммунизм құрылысында тауар-ақша қатынасы социализм кезеңіне сай жаңа
мазмұнға ие болды. Соның ішінде әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуде
төмендегідей экономиканы дамыту құралдарына ең үлкен мән берілді: ақша,
баға, өзіндік құн, таза пайда, сауда, қаржы.
Ақша қаражатының есебін жүргізу, ақша құндылығының есеп жүргізу
обьектілеріне сәйкес келуіне байланысты бухгалтерлік есеп жүргізудің
жауапты учаскісі болып табылады. Сондықтан да осы учаскіде нақты, уақытылы,
дәл есеп жүргізу өте маңызды.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе
жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Белгілі ғалым Абишнва Ж.А. осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп
ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса,
бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес - деген болса, оның
әріптесі З.А.Раулки Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы -
деп атаған. (20)
Экономика ғылымының кандидаты А.Сейдахметовтың пікірінше валюталық
операцияларға есеп жүргізу жүйесін төмендегіше жетідіру қажет:
Кәсіпорынның сыртқы нарықтарға өздігінен шығуы, есеп айырысуда шетел
валюталарын пайдалану қажеттігін туындатады. Конверттік валюта жүйесі (КВЖ)
бойынша есеп айырысу үшін кәсіпорын өзінің уәкілеттілігі бар банктен
валюталық есеп шот ашады. Валюта қозғалысы және олармен қолма қол есеп
айырысу операцияларына есеп жүргізу есеп шоты бөлімінің 43 Валюталық
шоттағы ақша қаражаттары бөлімшесінде көрініс табады. Есеп айырысу бойынша
пайдаланылып жүрген валюта түрлері бойынша (АҚШ доллар, евро және т.б.)
субшоттар ашуға болады, өйткені шетел валютасының төлемдік негізі (мысалы,
АҚШ доллары) болады. Бірінші жағдайда кәсіпорын банкіден валютаның әр түрі
бойынша үзінді алады, ал екіншіден – тек қана долларлық есеп шот бойынша
валюта айырбас курсынан айырмашылықты есептеуде қате жіберілмеу үшін,
халықаралық стандарттар мен қолданыстағы нормативтік актілерді жетік білу
керек. Осы пікірдің маңыздылығы, ақша қаражаты есебін жүргізуді талдауды
жетілдіруге мүмкіндік беруінде.(18)
Қаз АМУ бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасының Қазақстанның аудит
орталығының аға оқытушысы Е.В.Михалаеваның пікірі бойынша, валюталармен
жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүргізу операциялары, бухгалтерлік есеп
жүргізу есеп шоттарында Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасы түрінде
операция жүргізу барысында Ұлттық банктегі валюта бағасымен есептеліп
жүргізілуі тиіс. Шаруашылық жүргізуші субьектінің белгілі бір операциялар
нәтижесінде, бухгалтерлік есепке мүлікпен міндеттемелер алуға құқығы пайда
болады. Осы кезде курстық бағамдар айырмашылығын, курстық ауытқулары
жиынтығын айыра біліп, есеп шоттарында бухгалтерлік есепте дұрыс көрсете
білудің маңызы зор. Сыртқы экономикалық жұмысты тәртіпке келтіру, валюталық
бақылауды нақты тәртәпке келтіру жүйесін енгізу, Республикада қаржылық
тұрақтандыру шарттарының бірі болуы керек. Біз автордың пікірімен
келісеміз, өйикені валюталық операциялар нәтижесінде түскен жиынтық табысқа
салық салудың өзіндік ерекшелігі бар.
Бизнес жүйелері бойынша сараптамашы Кинхузова К.К. пікірінше:
Бухгалтерлік есепті одан әрі жетілдіру үшін, оны автоматтандырып,
компьютерлендіруді қажет етеді. Тығырықтан шығудың жалғыз жолы – болашағы
бар бағдарламалық - өнімдерді мейлінше пайдалану болып табылады. (21)
И.А.Белобежейский ақша қаражаты есебін жетілдіру үшін, кәсіпорындағы
кассалық операциялардың ішкі есебін бақылауды ұйымдастырудыжақсарту, оның
ішінде кассадағы ақша қаражаты мен басқа да құндылықтардың сақталу жағдайы,
инвентаризация және тексерулер жүргізу ұажет деп есептейді.
Экономика ғылымдарының кандидаты Г.С.Синдрикованың пікірінше: Ақша
қаражатының есебін жүргізгенде, шет елдердің іс-тәжірибиелерді зерделеп,
есеп жүргізудің жаңа әдістерін енгізіп, ақпараттарды өңдеуді
автоматтандыруға көшу. Ақша қаражатының түсу ағымына болжам жасау, онда
ақша қаражатының кіріс түсімдері мен шығыстарының барлық шығындары көрініс
табуы қажет. Болжам жасау жетпейтін және артық ақша қаражаттарын пайда
болуына дейін көре біліп шешім қабылдауда алдын ала көре білуге мүмкіндік
береді. (26)
Бөлім 2. БҚОФ Қазпошта АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық
сипаттамасы
1. Кәсіпорынның экономикалық-шаруашылық сипаттамасы
БҚОФ Қазпошта АҚ Қазақстан Республикасы, Батыс Қазақстан облысы,
Орал қаласы, Қаратөбе ауданы, қаратөбе селосы Ғ. Құрмағалиев көшесі 17
мекен жайында орналасқан. Қоғамда қазақ және орыс тілдерінде өз атауы бар
фирма бланкілері, мөрі, штампы, өзінің балансы, банктердегі есеп және басқа
да шоттары бар. Қоғамның құрылу және іс-әрекеттерінің мақсаты:
- Баспа, кітап т.б. өнімдерін тарату;
- Банктік қызмет көрсету;
- Редакциялық-баспа іс-әрекеті;
- Тұрғындарға газет-журнал, хат, посылка, бандерол тарату;
- Қазақстан Республикасы нарығын, қызметтермен қамтамасыз етіп, пайда табу;
- Тұрғындарға байланыс қызметін көрсету;
-Жеке және заңды тұлғаларға есептік кассалық қызметтер көрсету;
- Зейнетақы, жәрдемақы, және басқада әлеуметтік төлемдерді төлеу;
-Күнделікті қажетті тауарларды сату мен лотореялық билеттерді тарату;
-Зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдарының клиенттерімен шарттар жасау;
-Бюджеттегі мекемелердің қызметкерлеріне жалақы, степендия төлеу;
Өз мақсаттарына жету үшін қоғам өзінің атынан келісім шарт жасауға,
мүліктік және мүліктік емес құқықтар, міндеттемелерді атқаруға құқылы.
Кәсіпорын көлемі және оны ұйымдастыру құрылымы жаңа техниканы
енгізуге, ғылыми жұмыстарды ұйымдастыруға, өндірісті, өнімнің өзіндік құны
деңгейін жоғарлатуға ісер етеді. Оларды негізгі өндіріс қорларының құны,
өнімнің құны, жұмысшылар саны сияқты көрсеткіштер сипаттайды.
Кесте 1.
БҚОФ Қазпошта АҚ өндіріс көлемі 2004-2006 ж.
Жылдар Өсу
№ Көрсеткіштер қарқыны,
пайыз
2004 2005 2006
1 Тауарлы өнім құны (мың 1728810,0 1815015,0 1769985,0 102,3
тг.)
2 Негізгі өндіріс қорларының
құны (мың тг.) 279765,0 354495,0 683715,0 244
3 Жұмысшылар саны 400 480 560 140
4 Таза табыс (мың тенге ) 60837,0 58496,0 54306,0 89,2
Бұл кестені талдай отырып, біз өндіріс көлемінің ұлғайғандығын көріп
отырмыз. 2006 жылы тауарлы өнім құны 2004 жылмен салыстырғанда 2,3 пайызға
ғана өсіпті. Ал тенгемен есептегенде 41175 мың тенгеге өскен. Ал 2006
жылы ол 2004 жылға қарағанда 2,4 есеге өскен, яғни 403950 мың тенгеге
көбейген. Бұл құбылысты кәсіпорынның талдау жасап отырған жылдар
аралығында негізгі өндіріс қорларынымен жабдықталғанын көруге болады. . Бұл
жаңа негізгі құралдарды сатып алғандығын көрсетеді, сәйкес өндіріс
көлемінің ұлғаюына байланысты мамандандырылған жұмысшылар саны да 2006
жылы 2004 жылмен салыстырғанды 40 пайызға көбейгенін, яғни 160 адамға
көбейгенін көрсеьеді.
Шаруашылық әрекеті үшін негізгі құралдардың құрамы мен құрылымын
анықтаушы мәні бар. әрі қарай негізгі құралдардың құрамы мен құрылымын 2
кестеде көреміз.
Кесте 2.
БҚОФ Қазпошта АҚ негізгі құралдарының құрамы
мен құрылымы 2004-2006 ж.
№ Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл 2006 жыл
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1 Жер 10650,0 4 10650,0 3 10650,0 2
2 Ғимараттар мен құрылыс
жайлар 140145,0 50 176625,0 50 161190, 24
3 Машиналар мен құралдар
58950,0 21 81210,0 23 443640,0 65
4 Басқалай негізгі
құралдар 70020,0 25 86010,0 24 68235,0 9
Барлығы 279765,0 100 354495,0 100 683715,0 100
2 - кесте мәліметтері бойынша талдау жасалып отырған жылдардың
соңғысында негізгі құрал құрылымы бойынша неғұрлым көп үлесін машиналар мен
құралдар - 65% құрайды. 2006 жылды 2004 жылмен салыстырғанда 502590 мың
теңгеге көбейген. Алдыңғы екі жылда көп үлесті ғимараттар мен құрылыс
жайлар - 50% алған. Соңғы жылы басқа да негізгі құралдар құны 25% -дан 9%-
ға дейін төмендеген. Негізгі құралдардың жалпы құны 403950 мың теңгеге
немесе 2,4 есеге көбейді, бұл өндіріс көлемін ұлғайту үшін құрал
жабдықтардың сатып алынуымен түсіндіріледі.
Мамандандырылуын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып тауарлы өнім
құрылымы табылады. Бұл көрсеткішті 3- кестеде қарастырамыз.
3. кесте
БҚОФ Қазпошта АҚ тауарлы өнім құрамы және құрылымы
№ Көрсеткіштер Ауытқу-л
2004 2005 2006 ар
(+;-)
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1 Баспа, кітап
т.б. өнімдерін950850,0 55 1270515,070 1150485,065 +199635,
тарату 0
2 Банктік қызмет
көрсету 345765,0 20 272250,0 15 180000,0 10 -165765,
0
3 Редакциялық-ба
спа іс-әрекеті259320,0 15 181500,0 10 265500,0 15 +6180,0
4 Басқа да
қызмет түрлері172875,0 10 90750,0 5 174000,0 10 +1125,0
Барлығы 1728810,0100 1815015,0100 1769985,0100 41175,0
Талдау кезеңіндегі тауарлы өнім құрамы мен құрылымында қатты
өзгерістер жоқ. Үш жыл ішінде көп үлесті баспа, кітап өнімдерін тарату алып
отыр, жылдарға сәйкес 55%, 70%, 65%. Осы қызмет құны соңғы 2006 жылы
199635,0 мың теңгеге өсті. Банктік қызмет құны 2006 жылы 165765,0 мыңға
төмендеді, өйткені негізгі іс-қызмет түрлерін, басқа да іс-қызмет түрлері
бойынша қызмет көрсетулер 1125,0 мың теңгеге көбейді. Осы кестеден көріп
отырғанымыздай кәсіпорын көбіне баспа өнімдерін таратумен айналысады екен.
Ал банктік қызмет түрінің алатын үлес салмағы 20 пайыздан 10 пайызға дейін
кеміген. Бұл құбылыс тұрғындардың нарықта басқа да банкілердің қызметіне
жүгінетіндігінің айғағы. Дегенмен кәсіпорын соңғы жылдары осы қызмет түрін
алға қарай жылжыту мақсатында ХОМ-КРЕДИТ бағдарламасымен жұмыс жасап жатыр.
Тұрғындарға тауаларды кредитке беріп, сол арқылы пайыздар алады. Ал жалпы
алсақ кәсіпорнның тауарлы өнім құрамы жылдан жылға 2,3 пайызбен өсіп
келеді. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның дамуының айғағы.
Алдыңғы қарастырылған көрсеткіштердің барлығы БҚОФ Қазпошта АҚ
қаржылық іс-әрекет нәтижесінде көрініс табады. Қоғамның қаржылық-
экономикалық сипаттамаларын қорыта келе, кәсіпорынның іс-әрекет нәтижесін
қарастырамыз.
Төменде көрсетілген 4- кесте көрсеткіштері БҚОФ Қазпошта АҚ
табысты кәсіпорын екендігін сипаттайды. 2006 жылғы өнімді сатудан түскен
табыс 2004 жылмен салыстырғанда 2,3 пайызға өскендігін көреміз. Ал сатылған
өнімнің өзіндік құны 38,9 пайызға көбейген. Бұл жағдай көрсетілген
қызметтердің өзіндік құнының қымбат екендігін көрсетеді. Ал төмендегі
көрсеткіштерді талдасақ жалпы табыстың ең көп мөлшері 2005 жылы 815355,0
мың теңге алынған. Ал 2006 жылы 43,9 пайызға кеміген. Кезең шығындарында
көп үлесті жалпы және әкімшілік шығындар алып отыр, мысалы, 2004 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 4
Бөлім 1. Ақша құралдарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер мен
ғалымдардың жетілдіру жолындағы еңбектері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1. Ақша құралдарының экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша құралдары
есебінің жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...11
1.3. Ақша құралдары есебінің маңызы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ..14
Бөлім 2. Қазпошта АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1. Қазпошта АҚ экономикалық-шаруашылық сипаттамасы.. ... ...18
2.2. Қазпошта АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 4
Бөлім 3. Қазпошта АҚ ақша құралдарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .30
3.1. Кассадағы ақша құралдарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 30
3.2. Ақша құралдары есебін
компьютерлендіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Қорытынды мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 51
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Кіріспе
Кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін, бухгалтерлік есеп арқылы
қалыптасқан обьективті экономикалық ақпарат қажет.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мүліктің бар болуы мен
қозғалысына бақылау жасауды қамтамасыз етіп, шаруашылық жүргізудегі
жағымсыз теріс фактілерді уақытылы дер кезінде ескертуді, кәсіпорынның
қаржылық қорытындылары мен шаруашылық жүргізу ісінен нақты да толық ақпарат
алуға мүмкіндік береді.
Нарықтық экономика – экономикалық ортаның үнемі өзгеріп отыруымен
сипатталады. Бухгалтерлік есеп жүргізуге мүдделі тұлғаларды ақпараттық
қамту мақсатында, осы өзгерістерге сәйкесінше ұйымдағы нақты істің жайымен
және жұмысының нәтижесімен қамтиды.
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандартына (ХҚЕС) көшудің маңыздылығы,
есепті бүкіл дүние жүзінде жүйенің унификациялануына көшірілуінде ғана
емес. Оның маңыздылығы ХҚЕС ашықтық және нақты экономикалық жағдайдың
көрінісі арқылы есеп берушінің дұрыс экономикалық шешім қабылдауын
қамтамасыз етуге бағытталған.
Уақыт талабына сай бүкіл дүние жүзінде ХҚЕС тілінде сөйлеу қажеттілігі
туды. Ұлттық кәсіпорындарымызға халықаралық қаржы рыноктарынан акционерлік
немесе қарыздық капиталдарды тарту үшін қаржылық есептерін ХҚЕС (немесе
осыған ұқсас стандарттармен, мысалға GAAP АҚШ) сай жүргізулері
қажет.Сонымен қатар, кейбір жетекші институттар (мысалы: Еуропалық қайта
құру және даму банкі мен Халықаралық қаржы корпорациясы) қаржылық есептер
ХҚЕС сай жасалғанға дейін, инвестициялық жобаларды қараудан бас тартады.
Сондықтанда тиімді бағамен қарыздық немесе акционерлік капитал тартуға
мүдделі қазақстандық кәсіпорындар қазақстандық бухгалтерлік есеп
стандарттарымен және ХҚЕС сай екі жиынтық есептер толтырып, екі қайтара
аудит өткізулеріне байланысты, екі қайтара ауыртпалықпен шығынға кездесіп
келеді.
Қазақстандық мекемелердің ХҚЕС көшуі бизнеспен жұмыстың сапасын
арттырады. Сонымен қатар, ХҚЕС көшу халықаралық нарық капталына ену
мүмкіндігін кеңейтіп қана қоймай, ақпараттық ашықтығы мен пайдалылығын,
бухгалтердің білім деңгейінің кеңейіп, жауапкершілігі, өкілеттілігі мен
машықтығы арқылы есептің маңызы мен сенімділігін арттыруға мүмкіндік туады.
Ең алдымен қаржыгерлер мен бухгалтерлердің менталитетін қайта құруға
әзірлеуіміз керек. Экономикалық түсініктер мен категориялардың принциалды
басқа көзқарастармен қайшы келуі. Активтер классификациясы мен
мідеттемелерге де көптеген өзгерітер енгізуге тура келеді.
ХҚЕС әділ бағасы және бухгалтердің кәсіби талқылауы мен түсініктері
кеңінен қолданылады. Ұйымның есеп саясаты мен кадрларды даярлау жұмыстарын
қайта қарау қажет. Бухгалтерлік есеп жүргізу заңнамаларына сәйкес
бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есеп берумен қатар, талапқа сай
есеп жүргізудің қажеттілігінде ескеруіміз қажет.
Есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын
алады, өйткені субьектілердің ағымдағы, қаржылық және инвестициялық
қызметтері ақшалай есептесу негізінде құрылады.
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр әрі
бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді
пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді
қажет етеді. Осы аталған жағдайлар диплом жұмысының актуальдығын анықтайды.
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының есебін
жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын әзірлеу болып табылады.
- тәжірибиешілер мен ғалымдар атап көрсеткендей ақша қаражатының
экономикалық мазұмыны ашылып, олардың есебін жүргізудегі проблемалар
атап өтілді.
- Қазпошта АҚ қаржылық-экономикалық сипаттамасы беріліп, ондағы есеп
жүргізуді ұйымдастыру мен қаржы жұмыстарының жағдайы қаралды.
- ақша қаражатының есебін жүргізуді ұйымдастырудың жайы және оны
жетілдірудің бағыттары зерделенді.
- ақша қаражатына аудиторлық тексеруді жүргізудің әдістері ашылды.
- ақша қаражаты туралы ақпараттық есеп беру және есеп жүргізуді
жетілдірудің ұсынбалары әзірленіп, зерттеулердің қортындылары
жинақталды.
Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және
есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша
оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды. Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің
жай үйі Қазпошта АҚ мысалы ретінде алынды. Сонымен қатар қаржылық есеп
берудегі алғашқы құжаттары мен есеп жүргізу жөніндегі тізім көрсеткіштері
пайдаланылды.
Бөлім 1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және
тәжірибиешілер мен ғалымдардың жетілдіру жолындағы еңбектері
1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны
Кез-келген кәсіпорынға өндірістік қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті
мөлшерде айналым қаражаты қажет. Айналым қаражаты құрамында, ақша қаражаты
ерекше орын алады. Олар матералдар мен шикізат алуға, жұмысшылардың еңбек
ақыларын төлеуге, басқа да шаруашылық процестерге қажет.
Ақша - тауардың ерекше қасиеті, оның кез-келген басқа тауарлардың
құнын көрсете алатындығы, оның жалпыға бірдей жұмыс істейтіндігі, яғни
жалпыға бірдей алмастыру құралы екендігі белгілі.
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар тауар айырбастау процесінен
туындайтын, тауар өндірушілердің өзара байланысының формасы ретіндегі
әлеуметтік-экономикалық мазмұнының белгілі бір жағын мінездейді. Ақша бес
түрлі қызмет атқарады: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және
қазына жинау құралы, дүниежүзілік ақша.
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі
жағдайында туындайды. Бұл ақшаның барлық тауарлар құнының өлшемі ретіндегі
қабілеттілігін білдіреді. Бағаны анықтауда делдал қызметін атқарады. Өзінің
жеке құны бар тауар ғана, құн бола алады. Мұндай тауар болып өндіруіне
қоғамдық еңбек жұмсалған, құнды құрайтын алтын саналады. Яғни бұл қызметті
ақшалар атқарады. Ақша еңбек өлшемі – ол жұмыс уақытын емес, осы еңбекпен
құралған құнды көрсетеді. тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы
қажет емес, себебі еңбек өнімін теңестіру ойша орындалады. Тауарларды
ақшаның көмегімен өлшеуге болады, олар адам еңбегінің өнімі.
Ақша айналыс құралы. Бұл қызметінде тауарларды өткізудегі делдал болып
табылады.
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отыра, өзінің тұтынушысын
тапқанға дейін ақша үздіксіз қозғалыста болады. Тауар айналысы кезінде ақша
делдал ролін атқарады, ал бұл кездегі сатып алу және сату актісі
ерекшеленеді, уақыты мен кеңістігі бойынша сай келмейді. Сатушы тауарын
сатқаннан кейін, басқа тауарды сатып алуға әр уақытта асықпайды. Ол тауарды
бір нарықта сатуы, ал басқа нарықтан сатып алуы мүмкін. Айналыс құралы
ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
- тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
- оны идеалды ақшалар емес, нақты ақшалар орындайды;
- ааақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
болғандықтан, оны нағыз ақшалар емес, оны ауыстырушылар – ақша
белгілері орындайды.
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс
қажеттілігі олардың саны өткізілуі тиіс тауарлардың бағасы мен массасы
негізінде, яғни өткізілуі тиіс тауарлар бағасының сомасы мен анықталады.
Қанша деген бір ақша бірлігі бір – несие тауар мәмілелеріне қвзмет ететін
болғандықтан ақша айналысы қанша көп болса, айналыс үшін олардың қажетті
саны сонша аз болады. Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан
көп болса, онда бұл олардың құнсыздануына, яғни инфляцияға алып келеді.
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндетті түрде тауар қозғалысы мен бір уақытта тоғысуы
тиіс емес.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни тауар
төлемақы түскенге дейін сатып алынған немесе керісінше болса, онда бұл
жағдайда ақшалар төлем құралы қызметін атқарады.
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына ғана емес,
сонымен бірге қаржы-несие қатынастарына да қызмет етеді. Барлық ақшалай
төлемдерді төмендегідей етіп топтауға болады:
- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
- еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
- банктік қарыз мемлекеттік және тұтыну несие бойынша борыштық
мідеттеме;
- сақтандыру міндеттемелері;
- әкімшілік-сот міндеттемелері;
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
бар. Бұл қызметте ақшалар делдал болып табылмайды, ол тек қана сату-сатып
алуды аяқтайды. Нәтижесінде тауарларға қатынасты ақшаның өз бетінше еркін
қозғалысы байқалады. Тауарды несиеге сатып ала отырып сатып алушы сатушыға
ақшаны берудің орнына, борыштық міндеттемені жазып ұсынады. Бұл борыш
өтелген кезде ақша төлем құралы ретінде қызмет атқарады.
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар, ал борыштық
міндеттемелерді өзара өтеуде идеалды ақшалар атқарады. Ақшаның төлем құралы
қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы заңы өзінің неғұрлым толық
көрініс тапты. Егер тауарлар несиеге сатылса, онда қолма-қол ақша ұажет
емес. Бұл айналыстың қолма-ұол ақшаға деген қажеттілігін азайтады. Бірақ
төлем мерзімі жақындаған сайын борыштарды жабу үшін ақша айналымының
қажеттілігі артады.
Ақшаның төлем құралы қызметі, оның құн өлшемі және айналыс құралы
ретінде қызмет етуінің дамуы резервтік қор құрудың, яғни ақшаның қор және
қазына жинау қызметтерінің туындауының қажет екенін көрсетеді.
Ақша қор жинау құралы ретінде орындайтын артық ақша табыстың шығыннан
көбірек болған күнде ғана пайда болады. Ол ақшалар алдағы кезде орын алатын
көлемді шығындардың қоры ретінде сақталады. Ақшаның бұл қызметі несиелік
қарым қатынастың пайда болуына, оның әрі қарай дами түсуіне әсер ететін
алдыңғы жағдай туғызады.
Осының арқасында шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша артық
аұшасы, басқа шаруашылыұтарға, жеке тұлғаларға уақытша пайдалануға
беріледі. Сөйтіп ақшаның бос пайдасыз жатуына, сонымен бірге оның
инфляцияның әсерінен құнсызданып кетуіне жол берілмейді.
Ақша қаражаты дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субьектінің кассасы мен
банктегі есеп айырысу шоттарында тұрған ақшалай қаражаттар. Ақша
қаражатының қажеттілігі тауар өндірісі мен тауар айналымынан туындайды.
Кәсіпорынның айналым қаражаты үнемі айналымда болады: ақшалай түрінен
тауарға айналып, ал тауардан - өндіріске, одан кейін қайтадан тауарға, одан
ақшаға айналады. Алғашқы түпнұсқада ақшаның көмегімен өндіріске қажетті
материалдық құндылықтар алынса, екінші сатысында өндіріс шеңберінде ақшалай
түрде әртүрлі қатынастар жасалып, үшінші сатысында өндірілген өнім
өткізіліп, шаруашылық төлемді ақшалай түрінде алады. Осы сатыда ақшалай
түрде бюджет алдындағы түрлі төлемдерді, зейнетақы қорына және тағы да
басқа борыштарды жабады.
Сүйтіп ақша қаражаты адамдар арсындағы экономикалық қатынастарды
көрсете отырып, айналымда болып, қаржы жиынтығы, дүние жүзілік ақша
функцияларын атқарады.
Дүние жүзінде тарихи қалыптасып, заңдармен бекітілген ақша айналымының
әртүрлі жүйелері бар.
Ақша жүйесінің құрамдас бөлігін мыналар құрайды:
1. Көрсетілген қызмет пен тауардың бағасын білдіретін ұлттық ақша
бірлігі.
2. Ақшаның эмиссия жүйесі, немесе заңмен бекітілген ақшаның
шығарылуы мен айналымы.
3. Әртүрлі деңгейде заңды төлем қаблеті бар тиындар, қағаз
ақшалар мен несиелер жүйесі.
4. Ақша айналымы мәселелерін ретттеп (жүргізіп) отыратын
мемлекеттік органдар.
Ақша айналымы жүйесінің екі түрін бөліп қарауға болады:
1. Темір ақшалардың айналым жүйесі, бұл жағдайда толық құнды алтын
және күміс тиындар айналымда болып, ақшаның барлық міндеттерін
атқарады, ал несиелік ақшалар (тиын және құйма) түріндегі металл
ақшаларға еркін айырбасталынады.
2. Несиелер мен қағаз ақшалардың айналым жүйесі алтынға айырбасталмай,
бұл жағдайда алтынды айналымнан ығыстырып шығарды.
Мемлекет пен жекеменшік және жеке тұлғалардың иелігіндегі тауар
айналымымен қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін төлем қаражаты қолма қол
ақшамен және аудармамен есептесудің жиынтығы – ақшаның көлемі деп аталады.
Ақша көлемінің құрамы негізгі бөліктерге бөлінеді, оған шаруашылыққа
қызмет көрсету айналымының нақты ақша қаражаты және өзінің құрамында есеп
айырысу құралы бола алатындай есеп шоттағы қалдық ақша мен ақша жиынтығынан
тұратын шығыстар бөлігі (пассивтік бөлім) жатады.
Сүйтіп ақша қаражаты дегеніміз – субьектілердің айналым қаражатының
негізгі элементтерінің бірі болып табылады, оны тиімді пайдалану, өндіріс
қызметінің өсуіне әсер етеді.
1.2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша қаражаттары
есебінің жетілдіру жолдары
Ғылыми коммунизмнің негізін қалаушылар К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінің
еңбектерінде ақшаның шығу тегін, оның әлеуметтік-экономикалық маңызын және
капиталистік экономика жағдайындағы ролін қарадстырды. Олар капитализмнен
социализмге өту кезеңінде ақшаның белсенді пайдаланудың обьективті
қажеттілігін дәлелдеді.
В.И.Ленин марксизмді шығармашылықпен дамыта отырып, тауар-ақша
қатынасын капитализмнен социализмге өту кезіндегі өтпелі кезеңіндегі өтпелі
кезеңде ғана емес, коммунизмнің бірінші сатысында пайдаланудың қажеттілігін
дәлелдеп, социализмдегі жаңа әлеуметтік-экономикалық мазмұнды көрсете
білді. В.И.Ленин шаруашылықты жүргізуде ұқыптылықтың, ақшаның есебін
жауапкершілікпен мұқият жүргізіп, тиімді иелік жасаудың қажеттілігін атап
өтті.
Жаңа экономикалық саясатты жасақтай отырып, В.И.Ленин тауар ақша
қатынасын, оның жаңа әлеуметтік-экономикалық мазмұнын жұмысшы табымен
еңбекші шаруалардың экономикалық одағын нығайтудағы әлеуметтік қайта
құрулар (жаңғыртуда) кеңінен пайдалану талаптарын ұсынды.
Коммунизм құрылысында тауар-ақша қатынасы социализм кезеңіне сай жаңа
мазмұнға ие болды. Соның ішінде әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуде
төмендегідей экономиканы дамыту құралдарына ең үлкен мән берілді: ақша,
баға, өзіндік құн, таза пайда, сауда, қаржы.
Ақша қаражатының есебін жүргізу, ақша құндылығының есеп жүргізу
обьектілеріне сәйкес келуіне байланысты бухгалтерлік есеп жүргізудің
жауапты учаскісі болып табылады. Сондықтан да осы учаскіде нақты, уақытылы,
дәл есеп жүргізу өте маңызды.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе
жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Белгілі ғалым Абишнва Ж.А. осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп
ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса,
бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес - деген болса, оның
әріптесі З.А.Раулки Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы -
деп атаған. (20)
Экономика ғылымының кандидаты А.Сейдахметовтың пікірінше валюталық
операцияларға есеп жүргізу жүйесін төмендегіше жетідіру қажет:
Кәсіпорынның сыртқы нарықтарға өздігінен шығуы, есеп айырысуда шетел
валюталарын пайдалану қажеттігін туындатады. Конверттік валюта жүйесі (КВЖ)
бойынша есеп айырысу үшін кәсіпорын өзінің уәкілеттілігі бар банктен
валюталық есеп шот ашады. Валюта қозғалысы және олармен қолма қол есеп
айырысу операцияларына есеп жүргізу есеп шоты бөлімінің 43 Валюталық
шоттағы ақша қаражаттары бөлімшесінде көрініс табады. Есеп айырысу бойынша
пайдаланылып жүрген валюта түрлері бойынша (АҚШ доллар, евро және т.б.)
субшоттар ашуға болады, өйткені шетел валютасының төлемдік негізі (мысалы,
АҚШ доллары) болады. Бірінші жағдайда кәсіпорын банкіден валютаның әр түрі
бойынша үзінді алады, ал екіншіден – тек қана долларлық есеп шот бойынша
валюта айырбас курсынан айырмашылықты есептеуде қате жіберілмеу үшін,
халықаралық стандарттар мен қолданыстағы нормативтік актілерді жетік білу
керек. Осы пікірдің маңыздылығы, ақша қаражаты есебін жүргізуді талдауды
жетілдіруге мүмкіндік беруінде.(18)
Қаз АМУ бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасының Қазақстанның аудит
орталығының аға оқытушысы Е.В.Михалаеваның пікірі бойынша, валюталармен
жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүргізу операциялары, бухгалтерлік есеп
жүргізу есеп шоттарында Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасы түрінде
операция жүргізу барысында Ұлттық банктегі валюта бағасымен есептеліп
жүргізілуі тиіс. Шаруашылық жүргізуші субьектінің белгілі бір операциялар
нәтижесінде, бухгалтерлік есепке мүлікпен міндеттемелер алуға құқығы пайда
болады. Осы кезде курстық бағамдар айырмашылығын, курстық ауытқулары
жиынтығын айыра біліп, есеп шоттарында бухгалтерлік есепте дұрыс көрсете
білудің маңызы зор. Сыртқы экономикалық жұмысты тәртіпке келтіру, валюталық
бақылауды нақты тәртәпке келтіру жүйесін енгізу, Республикада қаржылық
тұрақтандыру шарттарының бірі болуы керек. Біз автордың пікірімен
келісеміз, өйикені валюталық операциялар нәтижесінде түскен жиынтық табысқа
салық салудың өзіндік ерекшелігі бар.
Бизнес жүйелері бойынша сараптамашы Кинхузова К.К. пікірінше:
Бухгалтерлік есепті одан әрі жетілдіру үшін, оны автоматтандырып,
компьютерлендіруді қажет етеді. Тығырықтан шығудың жалғыз жолы – болашағы
бар бағдарламалық - өнімдерді мейлінше пайдалану болып табылады. (21)
И.А.Белобежейский ақша қаражаты есебін жетілдіру үшін, кәсіпорындағы
кассалық операциялардың ішкі есебін бақылауды ұйымдастырудыжақсарту, оның
ішінде кассадағы ақша қаражаты мен басқа да құндылықтардың сақталу жағдайы,
инвентаризация және тексерулер жүргізу ұажет деп есептейді.
Экономика ғылымдарының кандидаты Г.С.Синдрикованың пікірінше: Ақша
қаражатының есебін жүргізгенде, шет елдердің іс-тәжірибиелерді зерделеп,
есеп жүргізудің жаңа әдістерін енгізіп, ақпараттарды өңдеуді
автоматтандыруға көшу. Ақша қаражатының түсу ағымына болжам жасау, онда
ақша қаражатының кіріс түсімдері мен шығыстарының барлық шығындары көрініс
табуы қажет. Болжам жасау жетпейтін және артық ақша қаражаттарын пайда
болуына дейін көре біліп шешім қабылдауда алдын ала көре білуге мүмкіндік
береді. (26)
Бөлім 2. БҚОФ Қазпошта АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық
сипаттамасы
1. Кәсіпорынның экономикалық-шаруашылық сипаттамасы
БҚОФ Қазпошта АҚ Қазақстан Республикасы, Батыс Қазақстан облысы,
Орал қаласы, Қаратөбе ауданы, қаратөбе селосы Ғ. Құрмағалиев көшесі 17
мекен жайында орналасқан. Қоғамда қазақ және орыс тілдерінде өз атауы бар
фирма бланкілері, мөрі, штампы, өзінің балансы, банктердегі есеп және басқа
да шоттары бар. Қоғамның құрылу және іс-әрекеттерінің мақсаты:
- Баспа, кітап т.б. өнімдерін тарату;
- Банктік қызмет көрсету;
- Редакциялық-баспа іс-әрекеті;
- Тұрғындарға газет-журнал, хат, посылка, бандерол тарату;
- Қазақстан Республикасы нарығын, қызметтермен қамтамасыз етіп, пайда табу;
- Тұрғындарға байланыс қызметін көрсету;
-Жеке және заңды тұлғаларға есептік кассалық қызметтер көрсету;
- Зейнетақы, жәрдемақы, және басқада әлеуметтік төлемдерді төлеу;
-Күнделікті қажетті тауарларды сату мен лотореялық билеттерді тарату;
-Зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдарының клиенттерімен шарттар жасау;
-Бюджеттегі мекемелердің қызметкерлеріне жалақы, степендия төлеу;
Өз мақсаттарына жету үшін қоғам өзінің атынан келісім шарт жасауға,
мүліктік және мүліктік емес құқықтар, міндеттемелерді атқаруға құқылы.
Кәсіпорын көлемі және оны ұйымдастыру құрылымы жаңа техниканы
енгізуге, ғылыми жұмыстарды ұйымдастыруға, өндірісті, өнімнің өзіндік құны
деңгейін жоғарлатуға ісер етеді. Оларды негізгі өндіріс қорларының құны,
өнімнің құны, жұмысшылар саны сияқты көрсеткіштер сипаттайды.
Кесте 1.
БҚОФ Қазпошта АҚ өндіріс көлемі 2004-2006 ж.
Жылдар Өсу
№ Көрсеткіштер қарқыны,
пайыз
2004 2005 2006
1 Тауарлы өнім құны (мың 1728810,0 1815015,0 1769985,0 102,3
тг.)
2 Негізгі өндіріс қорларының
құны (мың тг.) 279765,0 354495,0 683715,0 244
3 Жұмысшылар саны 400 480 560 140
4 Таза табыс (мың тенге ) 60837,0 58496,0 54306,0 89,2
Бұл кестені талдай отырып, біз өндіріс көлемінің ұлғайғандығын көріп
отырмыз. 2006 жылы тауарлы өнім құны 2004 жылмен салыстырғанда 2,3 пайызға
ғана өсіпті. Ал тенгемен есептегенде 41175 мың тенгеге өскен. Ал 2006
жылы ол 2004 жылға қарағанда 2,4 есеге өскен, яғни 403950 мың тенгеге
көбейген. Бұл құбылысты кәсіпорынның талдау жасап отырған жылдар
аралығында негізгі өндіріс қорларынымен жабдықталғанын көруге болады. . Бұл
жаңа негізгі құралдарды сатып алғандығын көрсетеді, сәйкес өндіріс
көлемінің ұлғаюына байланысты мамандандырылған жұмысшылар саны да 2006
жылы 2004 жылмен салыстырғанды 40 пайызға көбейгенін, яғни 160 адамға
көбейгенін көрсеьеді.
Шаруашылық әрекеті үшін негізгі құралдардың құрамы мен құрылымын
анықтаушы мәні бар. әрі қарай негізгі құралдардың құрамы мен құрылымын 2
кестеде көреміз.
Кесте 2.
БҚОФ Қазпошта АҚ негізгі құралдарының құрамы
мен құрылымы 2004-2006 ж.
№ Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл 2006 жыл
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1 Жер 10650,0 4 10650,0 3 10650,0 2
2 Ғимараттар мен құрылыс
жайлар 140145,0 50 176625,0 50 161190, 24
3 Машиналар мен құралдар
58950,0 21 81210,0 23 443640,0 65
4 Басқалай негізгі
құралдар 70020,0 25 86010,0 24 68235,0 9
Барлығы 279765,0 100 354495,0 100 683715,0 100
2 - кесте мәліметтері бойынша талдау жасалып отырған жылдардың
соңғысында негізгі құрал құрылымы бойынша неғұрлым көп үлесін машиналар мен
құралдар - 65% құрайды. 2006 жылды 2004 жылмен салыстырғанда 502590 мың
теңгеге көбейген. Алдыңғы екі жылда көп үлесті ғимараттар мен құрылыс
жайлар - 50% алған. Соңғы жылы басқа да негізгі құралдар құны 25% -дан 9%-
ға дейін төмендеген. Негізгі құралдардың жалпы құны 403950 мың теңгеге
немесе 2,4 есеге көбейді, бұл өндіріс көлемін ұлғайту үшін құрал
жабдықтардың сатып алынуымен түсіндіріледі.
Мамандандырылуын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып тауарлы өнім
құрылымы табылады. Бұл көрсеткішті 3- кестеде қарастырамыз.
3. кесте
БҚОФ Қазпошта АҚ тауарлы өнім құрамы және құрылымы
№ Көрсеткіштер Ауытқу-л
2004 2005 2006 ар
(+;-)
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1 Баспа, кітап
т.б. өнімдерін950850,0 55 1270515,070 1150485,065 +199635,
тарату 0
2 Банктік қызмет
көрсету 345765,0 20 272250,0 15 180000,0 10 -165765,
0
3 Редакциялық-ба
спа іс-әрекеті259320,0 15 181500,0 10 265500,0 15 +6180,0
4 Басқа да
қызмет түрлері172875,0 10 90750,0 5 174000,0 10 +1125,0
Барлығы 1728810,0100 1815015,0100 1769985,0100 41175,0
Талдау кезеңіндегі тауарлы өнім құрамы мен құрылымында қатты
өзгерістер жоқ. Үш жыл ішінде көп үлесті баспа, кітап өнімдерін тарату алып
отыр, жылдарға сәйкес 55%, 70%, 65%. Осы қызмет құны соңғы 2006 жылы
199635,0 мың теңгеге өсті. Банктік қызмет құны 2006 жылы 165765,0 мыңға
төмендеді, өйткені негізгі іс-қызмет түрлерін, басқа да іс-қызмет түрлері
бойынша қызмет көрсетулер 1125,0 мың теңгеге көбейді. Осы кестеден көріп
отырғанымыздай кәсіпорын көбіне баспа өнімдерін таратумен айналысады екен.
Ал банктік қызмет түрінің алатын үлес салмағы 20 пайыздан 10 пайызға дейін
кеміген. Бұл құбылыс тұрғындардың нарықта басқа да банкілердің қызметіне
жүгінетіндігінің айғағы. Дегенмен кәсіпорын соңғы жылдары осы қызмет түрін
алға қарай жылжыту мақсатында ХОМ-КРЕДИТ бағдарламасымен жұмыс жасап жатыр.
Тұрғындарға тауаларды кредитке беріп, сол арқылы пайыздар алады. Ал жалпы
алсақ кәсіпорнның тауарлы өнім құрамы жылдан жылға 2,3 пайызбен өсіп
келеді. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның дамуының айғағы.
Алдыңғы қарастырылған көрсеткіштердің барлығы БҚОФ Қазпошта АҚ
қаржылық іс-әрекет нәтижесінде көрініс табады. Қоғамның қаржылық-
экономикалық сипаттамаларын қорыта келе, кәсіпорынның іс-әрекет нәтижесін
қарастырамыз.
Төменде көрсетілген 4- кесте көрсеткіштері БҚОФ Қазпошта АҚ
табысты кәсіпорын екендігін сипаттайды. 2006 жылғы өнімді сатудан түскен
табыс 2004 жылмен салыстырғанда 2,3 пайызға өскендігін көреміз. Ал сатылған
өнімнің өзіндік құны 38,9 пайызға көбейген. Бұл жағдай көрсетілген
қызметтердің өзіндік құнының қымбат екендігін көрсетеді. Ал төмендегі
көрсеткіштерді талдасақ жалпы табыстың ең көп мөлшері 2005 жылы 815355,0
мың теңге алынған. Ал 2006 жылы 43,9 пайызға кеміген. Кезең шығындарында
көп үлесті жалпы және әкімшілік шығындар алып отыр, мысалы, 2004 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz