Тұқым қуалайтын аурулар туралы
КІРІСПЕ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Тұқым қуалайтын ауруларға сипаттама және олардың жіктелуі
1.1.1 Хромосомалық аурулар
1.1.2 Гендік аурулар
1.2 Қалқанша безінің жалпы сипаттамасы
1.2.1 Қалқанша безінің гистогенезі және оны реттеуші гендер
1.3 Туа біткен гипотиреоз
1.3.1 Туа біткен гипотиреоз ауруының классификациясы мен патогенезі
1.3.2 Туа біткен гипотиреоздың этиологиясы
1.3.3 Гипотиреоздың генетикасы
1.3.4 Туа біткен гипотиреоздың клиникалық көрінісі
1.3.5 Туа біткен гипотиреоз ауруының диагностикасы мен емдеу шаралары
1.4 Неонатальды скринингке сипаттама
1.4.1 Неонатальды скрининг критерийлері мен туа біткен гипотиреозға скрининг жүргізу нұсқалары
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеу материалдары
2.1 Зерттеу объектісі
2.2 Зерттеу әдісі
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕР ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАУЛАР
3.1 Нәрестелер қанындағы тиреотропты гормонның мөлшері
3.2 Туа біткен гипотиреоз ауруына ретроспективті талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Тұқым қуалайтын ауруларға сипаттама және олардың жіктелуі
1.1.1 Хромосомалық аурулар
1.1.2 Гендік аурулар
1.2 Қалқанша безінің жалпы сипаттамасы
1.2.1 Қалқанша безінің гистогенезі және оны реттеуші гендер
1.3 Туа біткен гипотиреоз
1.3.1 Туа біткен гипотиреоз ауруының классификациясы мен патогенезі
1.3.2 Туа біткен гипотиреоздың этиологиясы
1.3.3 Гипотиреоздың генетикасы
1.3.4 Туа біткен гипотиреоздың клиникалық көрінісі
1.3.5 Туа біткен гипотиреоз ауруының диагностикасы мен емдеу шаралары
1.4 Неонатальды скринингке сипаттама
1.4.1 Неонатальды скрининг критерийлері мен туа біткен гипотиреозға скрининг жүргізу нұсқалары
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеу материалдары
2.1 Зерттеу объектісі
2.2 Зерттеу әдісі
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕР ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАУЛАР
3.1 Нәрестелер қанындағы тиреотропты гормонның мөлшері
3.2 Туа біткен гипотиреоз ауруына ретроспективті талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Медициналық генетиканың дамуы молекулалық генетиканың ашқан ғылыми жаңалықтарымен тікелей байланысты. Ал молекулалық генетика – тұқымқуалайтын ауруларды молекулалық деңгейде зерттеп, оның молекулалық негізі мен механизмдерін анықтайды. Медициналық генетиканың негізгі мәселелерінің бірі – тұқымқуалайтын аурулардың молекулалық, биохимиялық механизмдерін анықтай отырып, оның емдеу жолдарын іздестіру. Негізінен қазіргі таңда тұқым қуалайтын көптеген аурулардың биохимиялық механизмдері анықталған. Әртүрлі себептердің әсерінен туындайтын тұқымқуалайтын ауруларды медициналық генетика саласы зерттейді [1, 2].
Қазіргі таңда дүние жүзі халқын алаңдатып отырған мәселелердің бірі – йод жетіспеушілігі. Зерттеулерге сүйенсек, жер шарында бір миллиардтан астам адам табиғи йод жеткіліксіз аудандарда өмір сүреді. Осындай йод жеткіліксіздігі кездесетін мемлекеттердің қатарында Қазақстан да бар. Жағымсыз экологиялық жағдайлар йод жеткіліксіздігін туындата отырып, ол өз кезегінде тұрғындарды көптеген ауруларға ұшыратады, яғни адамдарда нәресте кезінен түрлі эндокриндік бұзылыстар туындайды. Осындай бұзылыстардың бірі – туа біткен гипотиреоз ауруы [3].
Туа біткен гипотиреоз – балалардағы қалқанша безінің жиі кездесетін ауруы. Қазіргі таңда бұл ауру өзінің таралуы жағынан жас балалардың эндокринді ауруларының ішіндегі ең маңызды орын алатын ауруларының бірі. Туа біткен гипотиреоз – этиологиясы жағынан гетерогенді болып келетін, қалқанша безінің анатомиялық зақымдануынан, нәрестенің жатырішілік өмірінде гипоталамо-гипофизарлы жүйесінің бұзылуы немесе морфо-функциональды жағынан дұрыс жетілмеуінен туындайтын ауру. Ауру кезінде тиреоидты гормондардың жартылай немесе толық жетіспеушілігі байқалады. Ал тиреоидты гормондар организмнің қалыпты дамуына өте қажетті, себебі олардың жеткіліксіздігі баланың психикалық дамуын тежейді және жүйке жүйесінің түрлі бұзылыстарын туындатады. Бұл ауру қыз балаларда ұл балалармен салыстырғанда 2-2,5 есе артық болып келеді. Әдебиеттердегі мәліметтерге қарағанда, туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі 1:3000 - 4000, кейде 1:5000 дейін ауытқиды [2,4]. Ал отандық ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, Қазақстанда туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі – 1:3885 [5].
Жұмыстың мақсаты: Алматы қаласында дүниеге келген нәрестелер қанындағы тиреотропты гормонның мөлшерін иммунофлуориметриялық зерттеу.
Қазіргі таңда дүние жүзі халқын алаңдатып отырған мәселелердің бірі – йод жетіспеушілігі. Зерттеулерге сүйенсек, жер шарында бір миллиардтан астам адам табиғи йод жеткіліксіз аудандарда өмір сүреді. Осындай йод жеткіліксіздігі кездесетін мемлекеттердің қатарында Қазақстан да бар. Жағымсыз экологиялық жағдайлар йод жеткіліксіздігін туындата отырып, ол өз кезегінде тұрғындарды көптеген ауруларға ұшыратады, яғни адамдарда нәресте кезінен түрлі эндокриндік бұзылыстар туындайды. Осындай бұзылыстардың бірі – туа біткен гипотиреоз ауруы [3].
Туа біткен гипотиреоз – балалардағы қалқанша безінің жиі кездесетін ауруы. Қазіргі таңда бұл ауру өзінің таралуы жағынан жас балалардың эндокринді ауруларының ішіндегі ең маңызды орын алатын ауруларының бірі. Туа біткен гипотиреоз – этиологиясы жағынан гетерогенді болып келетін, қалқанша безінің анатомиялық зақымдануынан, нәрестенің жатырішілік өмірінде гипоталамо-гипофизарлы жүйесінің бұзылуы немесе морфо-функциональды жағынан дұрыс жетілмеуінен туындайтын ауру. Ауру кезінде тиреоидты гормондардың жартылай немесе толық жетіспеушілігі байқалады. Ал тиреоидты гормондар организмнің қалыпты дамуына өте қажетті, себебі олардың жеткіліксіздігі баланың психикалық дамуын тежейді және жүйке жүйесінің түрлі бұзылыстарын туындатады. Бұл ауру қыз балаларда ұл балалармен салыстырғанда 2-2,5 есе артық болып келеді. Әдебиеттердегі мәліметтерге қарағанда, туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі 1:3000 - 4000, кейде 1:5000 дейін ауытқиды [2,4]. Ал отандық ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, Қазақстанда туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі – 1:3885 [5].
Жұмыстың мақсаты: Алматы қаласында дүниеге келген нәрестелер қанындағы тиреотропты гормонның мөлшерін иммунофлуориметриялық зерттеу.
1. Абайқызы Ж.Йод тапшылығы // Жас-Ай.– Алматы. 2014. – №7 (9). – Б.12-13.
2. Дaйырбеков O.Д., Aлтынбеков Б.E., Тoрғауытов Б.K., Кeнесариев У.И., Хайдaрова Т.C. Aурудың aлдын aлу жәнe сaқтандыру бoйынша oрысша-қазaқша сөздiк. – Шымкент: Ғaсыр-Ш, 2005. – Б.27-28.
3. Орехова В.А., Лашковская Л.А., Шейбак М.П. Медицинская генетика. – Минск: Вышэйшая школа, 2001. – С.71-73.
4. Рубан Э.Д. Генетика человека с основами медицинский генетики. – Ростов на-Дону: Феникс, 2013. – С. 180-187.
5. Швора Н.М. Врoжденный гипoтиреоз: нозoлогическая структурa, чaстота и хaрактер врoжденных пoроков рaзвития: диc. … кaнд. мeд. нaук: 04.00.03. – М., 2004. – С.11-13.
6. Каюпова Л.С., Утешова Ж.А. Организация и проведение неонатального скрининга на врожденный гипотиреоз в Р.К // Акушерство гинекология и перинатология. – Алматы, 2001. – №1-2. – С. 23-27.
7. Бочкова Н.П. Медицинская генетика. – Москва: “ГАОТАР – Медиа”, 2013. – С. 112-135.
8. Старкова Н.Т. Щитовидной железы. – М: Медицина, 2000. – 538 с.
9. Cardinale A. Neonatal screening for congenital hypothyroidism is a suburban hospital: assessment of eleven years experience // Pediatria Medical. Chirurgia. – Мичиган, 2000. – Vol.42. – P. 431-432.
10. Браверманн Л.И. Болезни щитовидной железы и врожденный гипотиреоз у детей (ранная диагностика и лечение) // Медицина. – Москва, 2000. –№11 (3). – С. 417.
11. Касаткина Э.П. Роль щитовидной железы в формировании интелекта // Лечащий врач. –Москва, 2003. – №2. – С.24-28.
12. Балаболкин М.И. Фундаментальная и клиническая тироидология // Медицина. – Москва, 2007. – №8. – С. 36.
13. Семичева Т.В. Гипоталамо-гипофизарные нарушения в патологии пубертатного периода // Медицина. – Москва, 2001. – № 4. – С. 20-21.
14. Шустов С.Б. Функциональная и топическая диагностика в эндокринологии // СПб. – ЭЛБИ. – Караганда, 2001. – №5. – С. 23-31.
15. Larson C., Hermos R., Delaney A., Daley D., Mitchell M. Rick factors associated with delayed thyrotropin elevations in congenital hypothyroidism // Pediatr. – Texas, 2003. – №143. – P.589-591.
16. Zimmerma M.B., Hess S.Y., Molinari L., Benoist B., Delange F., Braverman L.E., Fujieda K., Ito Y., Jooste P.L., Moosa K., Pearce E.N., Pretell E.A., Shishiba Y. New reference values for thyroid volume by ultrasound in iodine-sufficient schoolchildren: a World Health Organization // Nutrition for Health and Devolopment Iodine Deficiency Study Group Report – Am J Clin Nutr. – Georgia, 2004. – №79. – P. 231-7.
17. Кандрор В.И. Молекулярно-генетические аспекты тиреоидной патологии // Проблемы эндокр. – Москва, 2001. – Т. 47 – 5. – С. 3-10.
18. Чернова Т.О. Тироглобулин: основной регулятор функции фолликулов посредством подавления транскрипции специфических генов щитовидной железы // Новости науки и техн. Сер. Мед. Вып. Клиническая эндокринология / ВИНИТИ. – Москва, 2002. – №7. – С.1-5.
19. Балаболкин М. И. Эндокринология. – М.:Медицина, 2001. – С. 582.
20. Bakker B., Bakker H., Hennekam R. Maternal Isodisomy for Chromosome 2p Causing Severe Congenital Hypothyroidism // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. – Vancouver, 2001. – Vol.86. – №3. – P. 164-168.
21. Grueters A., Biebermann H., Krude H. Molecular pathogenesis of congenital hypothyroidism. // Hot Throidology. – Реrt, 2002. – №4. – P. 2-10.
22. Kosugi S., Shinobu I., Matsuda A. Novel Missense and lLoss-of-Function Mutations in the Sodium – Iodide Simporter Gene Causing Iodide Transport Defect in Three Japanese Patients // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism Copyright. – Daiba, 2000. – Vol.83. – №9. – P.373-376.
23. Reardon W., Omahoney C.F., Trembath R. et. al. Enlarged vestibular aqueduct: a radiological marker of Pendred syndrome, and mutation of the PDS gene // J.Med. – Dublin, 2000. – Vol.93. – P. 9-10.
24. Reardon W., Coffey R., Chowdhury T. et. al. Prevalence, age of onset and history of thyroid disease in Pendred syndrome // J. Med. Genet. – Dublin, 2000. – Vol. 36. – P.95-98.
25. Fisher D.A. Congenital hypothyroidism // Thyroid Int. – Amherst, 2002. – №3. – Р.12.
26. Figueiredo M., Cardoso L., Ferriera A. Goiter and Hypothyroidism in Two Siblings due to Impaired Ca /NAD(P)H-Dependent H2O-Generating Activity // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. – Amherst, 2001. – Vol.86. – №10. – P.43-48.
27. Moreno J. and Jan JM de Vijlder Laboratory Pediatric Endocrinology, Academic Medical Center. The role of thyroid oxidase (THOX) in thyroid hormone synthesis // Hot Thyroidology. – West Lafayette, 2002. – №3.–Р.127.
28. Magliano M., Lauro R., Zannini M. Pax 8 has a key role in thyroid cell differentiation // PNAS. – West Lafayette, 2000. – Vol.97 – №24. – P. 44-49.
29. Балаболкин М.И. Состояние и перспективы изучения проблемы физиологии и патологии щитовидной железы // Терапевтический архив. – Москва, 1997. – №10. – С.5-11.
30. Coucke P., Hauwe P.V., Everett L.A. Identification of two different mutation in the PDS gene in an inbred with Pendred syndrome. // Journal Med. Genet. – Couden, 2000. – Vol.36. – 75-77.
31. Гайтман Э. Болезни щитовидной железы. // Медицина. – Москва, 2000. – №5. – С.59-69.
32. Старкова Н.Т. Структурные изменения щитовидной железы // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2002. – №1. – С.3-6.
33. Кандрор В.И. Молекулярно-генетические аспекты тиреоидной патологии // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2001. – №5. – С.3-10.
34. Герасимов Г.А., Чернова Т.О. В помощь страдающим заболеваниями щитовидной железы // Проблемы эндокринологии. – Астана, 2001. –Т.40. – №4. – С. 39-42.
35. Мельниченко Г.А., Серебрянский О.Ю. Гипотиреоз // Новый медицинский журнал. – Москва, 2005. – №4. – С.5-11.
36. Эгарт Ф.М., Камалов К.Г., Васильева Е.В. Нетипичные клинические варианты гипотиреоза // Проблемы эндокринологии. – Казань, 2007. –Т.37. –№5. – С4-10.
37. Холодова Е.А. Гипотиреоз (этиология, клиника, диагностика, лечение) // Здравохранение Беларусии. – Минск, 2004. – №10. – С.60-62.
38. Кульмаганбетов С.А. Состояние и проблемы медико-социальной экспертизы и реабилитации больных гипотиреозом // Медицина и экология. – Астана, 2009. – № 2 (51). – С. 6-8.
39. Абылайулы Ж. А. Современные подходы к этиопатогенезу, клинике и диагностике первичного гипотиреоза // Медицина и экология. – Астана, 2003. – №4. – С. 16-20.
40. Devos H., Rodd C., Gange N. et al. A search for the possible molecular mechanisms of thyroid dysgenesis: sex ratios and associated malformaitions // J. Clin. Endocrinol. Metab. – Georgia, 2000. – Vol. 84. –№7. – P.2502-2506.
41. Мышкин К.И., Жаденова Т.И. Диагностика гипотиреоза с помощью дифференциально-диагностической математической таблицы // Проблемы эндокриологии. – Москва, 2005. – №2. – С. 18-20.
42. Калинин А.П., Измаилов Г.И. Клинические проявления гипотиреоза // Терапевтический архив. ‒ Москва, 2003. – №12. – С. 97-102.
43. Деландж Ф. Неонатальный скрининг врожденного гипотиреоза: результаты и персперктивы // Проблемы эндокринологии. – Санкт-Петербург, 2000. – Т.46. – С.37-45
44. Калимурзина Б.С., Сартаева К.А., Искандирова Э.Ж., Оралбаева К.А., Шагиева Г.А. Неонатальный скрининг врожденного гипотиреоза // Медицина. – Семипалатиск, 2002. – №2. – С. 94-95.
45. Кульбаева К.Ж., Шарипова М.К., Серикбаева Г.Е., Досова К.И., Павлович О.В., Мазиашвили Н.М. Туа біткен гипотиреоз // Астана медициналық журналы. – Астана, 2002. – №2. – С.87-89.
46. Buchanan W.W., Croocs J., Alexandr W. et al. Тhyroid hormone and congenital hypothyroidism //Lancet. – Virginia, 2007. – Vol. 1. – № 7171. – P.245.
47. Грановская-Цветкова А.М., Волкова Т.Н. Гипотиреоз // Фельдшер и Акушерка. – Москва, 2004. – 4. – с. 79-83.
48. Потемкин В.В. Эндокринология // Медицина. – Москва, 2000. – № 7. – С. 192-198.
49. Maxon H.R., Thomas S.R., Saenger E.L. et. al. Сongenital hypothyroidism // Am. J. Med. – Cincinnati, 2003. – Vol.63. – p. 967-978.
50. Ridway E.C. Сongenital hypothyroidism and thyroid hormone // Clin. Chem. – Colorado, 2001. – Vol. 42, N1. – P. 179-182.
51. Huggerty J.J., Prange A.J. Сongenital hypothyroidism // Annu. Rev. Med.: Top. Clin. Sci. – Cincinnati, 2003. – Vol. 46. – P. 37-46.
52. Калинин А.П., Измайлов Г.И. Современное лечение гипотиреоза // Терапевтический архив. – Москва, 2003. – С. 133-135.
53. Терещенко В.И. Патогенез, диагностика и лечение субклинического гипотиреоза // Клиническая медицина – Екатеринодар, 2000. – № 9. – С. 8-13.
54. Durrant-Peatfield B.J. Сongenital hypothyroidism and hormone // J.Nutr. Environ. Med. – Mersham, 2000. – Vol. 6. – №4. – P. 371-378.
55. Wartofsky L. Ontogenesis of thyroid function // Clin. Chem. – Mersham, 2000. – Vol. 42. №1. – P. 121-124.
56. Базарбекова Р.Б. К вопросу о врожденном гипотиреозе и его медико-социальном значении в условиях зобной эндемии // Здровоохранение Казахстана. – Алматы, 2000. – №3. – С. 15-17.
57. Фадеев В.В., Лесникова С.В., Мельниченко Г.А. Функциональное состояние щитовидной железы у детей в условиях легкого йодного дефицита // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2003. – №6. –С. 23-28.
58. Деланж Ф. Неонатальный скрининг врожденного гипотиреоза: результаты и перспективы // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2000. – Т.46. – №1. С.37-45.
59. Абдусалямов А.А. Перинатальные аспекты патологии щитовидной железы. // Вестни врача общей практики. – Алматы, 2000.-№4. С. 37-45.
60. Мельниченко Г.А. Стандартные подходы к лечению синдромов тиреотоксикоза и гипотиреоза // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2003. – Т.58. – №7. С.13-15.
61. Касаткина Э.П., Шилин Д.Е., Пыков М.И. Методические подходы к разработке ультразвуковых нормативов щитовидной железы у детей и подростков. // Ультразвуковая диагностика в акушерстве, гинекологии, педиатрии. – Москва, 2001. –с. 68-73.
62. Сотникова Н.Я. Врожденный гипотиреоз у детей и подростков и совершенствование профилактической помощи: автореф…. канд. мед, наук: 07.08.00. – Пермь, 2000.‒ 20 с.
63. Leger J.Congenital hupothyroidism // Rev. Prat. – Virginia, 2001. –Vol. 48 (18). – №15. – P.2001-2005.
64. De Felice M., Ovitt C., Biffali E. et. al. A mouse model for hereditary thyroid disgenesis and cleft palate // Nat. Gen. – Rume, 2003. – Vol. 19 (4). – P. 395-398.
65. Gruters A., Krude H., Beibermann H. et. al. Alterations of neonatal thyroid function // Acta Pediatr. Suppl. – Genova, 2003.– Vol. 88 (428). – P.17-22.
66. Dussault J.H., Fisher D.A. Thyroid function in mothers of hypothyroid newborns. // Obstet. Gynecol. – Genova, 2001. – Vol.93 - №1. – P. 15-207.
67. Гомелла Т.Л., Каннигам М.Д. Неонатология: Пер. с англ. – Москва. ГАОТАР-МЕДИА, 2001. – 636 с.
68. Касаткина Э.П. Врожденный гипотиреоз, вопросы диагностики, профилактики и лечения / Э.П.Касаткина // Врожденный гипотиреоз в практике врача-педиатра: матер. ІІІ Рос. Конграсса. – М. – 2004. – С.85.
69. Касаткина Э.П. Врожденный гипотиреоз: диагностика, профилактика и лечение ментальных нарушений // Справочник поликлинического врача. – Москва, 2005. – №1. – С. 27-31.
70. Шилин Д.Е. Скрининг на врожденный гипотиреоз в Российской Федерации. Успехи и проблемы / Д.Е.Шилин // Врожденный гипотиреоз в практике врача-педиатра: матер. ІІІ Рос. Конграсса. – М. – 2004. – С.23.
71. Wood N.S., Marlow N., Costeloe K. et.al. Neurologic and developmental disability after extremely preterm birth // N. Engl. J. Med. – Genova, 2000. – Vol. 343. – P. 378-384.
72. Филимонова Н.А., Шилин Д.Е., Касаткина Э.П. Интеллектуальные развитие детей с врожденным гипотиреозом // Актуальные проблемы заболеваний щитовидной железы: тез. докл. 1 Всерос. науч.-практич. конф. – М. – 2000. – С.66.
73. Строков И.Б. Неврологические нарушения у детей с врожденным гипотиреозом // Актуальные проблемы заболиваний щитовидной железы: матер. ІІ Всерос. тиреоидного конгресса. – М. – 2002. – С. 270.
74. Kooistra L. An inverstigation of impulsivity in children with early-treated CH // Dev. Neuropsychol. – Genova, 2004. – Vol. 26. – №2. – P.595-610.
75. Коваленко Т.В. Индивидуальный прогноз психического развития детей с неонатальным гипотиреозом // Актуальные проблемы щитовидной железы: тез. докл. І Всерос. науч.-прат. конф. – М. – 2000. – С 72.
76. Фернандес Р. Нарушения интеллекта / Клин. тиреоид. – Колорадо, 2001. – №2. – С. 23-26.
77. Simsek E. Neonatal screening for congenital hypothyroidism in West Black // Int. J. Clin.Pract. – Mexico, 2005. – Vol. 59. №3. – P. 336-341.
78. Siklar Z., Tezer H., Dallar Y. Borderline congenital hypothyroidism in the neonatal period // Pediatr Endocr. Metab. – Colorado, 2004. – №15. – P. 817-821.
79. Rovet J. Congenital hypothyroidism a Review of Current Diagnostic and Treatment Practices in Relation to Neuropsychologic Outcome 8 // Pediatr. Drugs. – Colorado, 2003. – Vol.5. – №3. – P. 141-149.
80. Безлепкина О.Б. Врожденный гипотиреоз // Клин. тиреоид. – Москва, 2004. – Т.2. №1. – С.38.
81. Connely J .F. Cognitive function and neurophysiolpgical evoluation in early – treated hypothyroid children // Neurol. Sci. – Geneva, 2000. – Vol. 21. – P.307.
82. Connely J.F. Newborn screening for congenital hypothyroidism Victoria, Australia, 1977-1997 // J. Pediatr. Endocr. Metab. – Geneva, 2001. – Vol. 14. – № 9. – P. 1597-1610.
83. Kopp P. Pendrin and its function in thyrocytes, the kidney and inner ear // Hot Throidology – Colorado, 2001. №3.–P. 1-5.
84. Лисс В.Л. Диагностика и лечение эндокринных заболиваний у детей и подростков. – Санкт-Петербург: Питер, 2009. – С. 28-33.
85. Castanet M., Park S.M., Smith A., Bost M., Leger J., Lyonnet S., Pelet A., Czernichow P., Chatterjee V.K., Polak M. A novel loss-of-function mutation in TTF-2 is associated with congenital hypothyroidism thyroid agenesis and cleft palate // Hum Mol Genet. – Colorado, 2008. – №11. – P.2051-2059.
86. Castanet M., Polak M., Lyonnet S., Czernichow P., Leger J. Nineteen years of national screening for congenital hypothyroidism: familial cases with thyroid dysenesis suggest the involvement of genetic factors // Journal of Clinical Endocr. and Metab. – Colorado, 2001. – №86. – P. 2009-2014.
87. Komatsu M., Takahashi T., Takahashi I., Nakamura M., Takada G.Thyroid dysgenesis caused by PAX8 mutation: the hypermutability with CpG dinucleotides at codon 31 // J Pediatr. – Rume, 2001. – № 139. – P. 597-599.
88. Van G.Vielt Development of the thyroid gland: lessons from congenital hypothyroid children // clin.Genet. – Colorado, 2003. – V. 63. – №6. – P.445-455.
89. Moreno J., Bikker H., Kempers M.J. et. al. Inactivating mutations in the gene for thyroid oxidase 2 (THOX2) and congenital hypothyroidism // N Engl J Med. – Geneva, 2002. – №347. – P. 95-102.
90. Simpson C.N.US Newborn Screening System Guidelines II: Follow – up of Children, Diagnosis, Management, and Evaluation. Statement of the Concil of Regional Networks for Genetic Services (CORN) // J. of Pediatrics. – Rume, 2000. –Vol. 137. – №4. – P. 1-46.
91. Siegmund W., Spieker K., Weike A.I., Giessmann T., Modess C., Dabers T., Kirsch G., Sanger E., Engel G., Hamm A.O., Nauck M., Meng W. Replacement therapy with levothyroxine plus triiodthyronine (biоavailable mоlar ratiо 14:1) іs nоt superiоr tо thуroxine аlone tо imprоve wеll-bеing аnd cоgnitive perfоrmance іn hypоthyroidism // Сlin Endоcr. – Texas, 2004, Jun; – №60(6). – Р. 750-7.
92. Шабалов Н.П. Неонатология. В 2 томах. – Томск: Специальная литература, 2002. –125-127.
93. Congdon T., Nguyen L., Nogueira C. A Novel Mutation (Q40P) in PAX8 Associated with Congenital Hypothyroidism and Thyriod Hypoplasia: Evidence for Phenotypic Variability in Mother and Child. // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. – Texas, 2002. – Vol.87. – №2. – P.557-562.
94. Фадеев В.В. Гипотиреоз: руководства для врачей. / Медицина. –М., 2002. – №7. – С.23-25.
95. Шабалов Н.П. Основы перинатологии. // Москва: МЕДпресс- информ, 2002. – С.9-11.
96. Петунина Н.А. Гипотиреоз: первичный, центральный, периферический. Подходы к диагностике и лечению. // Cons. Medicum том 8. – Москва, 2006. – №9. – С.18-19.
97. Герасимов Г.А., Свириденко Н.Ю., Шишкина А.А. Йоддефицитные заболивания в Российской Федерации (эпидемиология, диагностика, профилактика); Методические пособие / под.ред. И.И.Дедова. – М. – 2005. – С.29.
98. Долгов В.В. Лабораторная диагностика заболеваний щитовидной железы. – Москва: Триада, 2002. – С. 98.
99. Филимонова Н.А. Неврологические наушения при врожденном гипотиреозе // Неврол. журн. – Москва, 2006. – Т.11. – №1. – С. 1-7.
100. Петеркова В.А., Безлепкина О.Б. Лечение врожденного гипотиреоза // Медицина. – Москва, 2004. – №3. – С. 1-3.
101. Ефимoв A. C. Мaлая энциклoпедия врaча-эндoкринолога / 1-e изд. –Киeв: Медкнигa, ДСГ Лтд, 2007. – C.114-119.
102. Моисеенко Р. О., Гречанина Е. Я. Врождённый гипотиреоз. Клиника. Диагностика. Лечение. // Методичный рекомендаций 1-е изд. – К.: Киев – 2005. – С.21.
103. Hannon W.H., Henderson L.O., Newborn screening quality assurance // Genetics and public health in the 21 century. – Geneva, 2000. – №4.– P.243-258.
104. Levy H.L., Albers S. Genetic screening of newborn // Annu. Rev. Genomics Hum. Genet. – Rume, 2000. – Vol.1. – P. 139-177.
105. Laberge C., Grenier A., Dussault J.H. Spatial distribution of newborns diagnosed over the last 30 years by the Quebec network of genetic medicine // Meet. of the Int. Soc. for Neon. Scr. – Genova, 2002. – P. 145.
106. Новиков П.В., Корсунский А.А., Ходунова А.А. Медико-генетическая служба Российской Федерации: некоторые итоги и перспективы // Мед. генетика. – Москва, 2002. – №4. – С. 150-155.
107. Eicenbaum S., Iorcansky S., Gruneiro L. et. al. A neonatal screening program in Buenos Aires city, Argentina: evaluation of the first year performance // Genova, 2002. –№4. – P. 142.
108. Kreensky I., Michailova E. Twenty three years mass neonatal and selective biochemical screening for diagnosis of inborn errors of metabolism // Genova, 2002. – №9. – P.147.
109. Goldbeck A.S., Moreira M.G., Benvenuti M. et. al. A public neonatal sceening programme in South Brazil // Genova, 2002. – №11. – P. 143.
110. Granados M.L., Cepeda С., Damaso B., Lara– Sanchez J. et. al. Congenital hypothyroidism frequency in a tertiary care center // Genova, 2002. – №7. – P. 89.
111. Vilarinho L., Cardoso M.L., Quelhas D. et.al. Blood spot: from screening to diagnosis // Genova, 2002. – №8. – P. 146.
112. Cornejo V. et. al. The newborn screening program for PKU and congenital hypothyroidism (CH) in Chile // Genova, 2002. – №11. – P. 141.
113. Матулевич С.А., Шумливая Е.О., Голихина Т.А., Горобинский С.В. / Опыт организации неонатального скрининга на врожденный гипотиреоз в Еуропе //Достижения науки – в практику детского эндокринолога: матер. ІІІ Всерос.науч.-практич. конф. – М. – 2005. – С. 53.
114. http://www.pribori.com/gen_screen/lab_delfia/victor-2.html.
115. www.ld.ru/laboratory/item-157598.html.
116. Қайрат Ә.А. Балалардағы қалқанша безі аурулары // автореф. … мед. ғыл. кан.: 00.01.15. – М. – Шымкент. – 2007. – Б. 9-10.
2. Дaйырбеков O.Д., Aлтынбеков Б.E., Тoрғауытов Б.K., Кeнесариев У.И., Хайдaрова Т.C. Aурудың aлдын aлу жәнe сaқтандыру бoйынша oрысша-қазaқша сөздiк. – Шымкент: Ғaсыр-Ш, 2005. – Б.27-28.
3. Орехова В.А., Лашковская Л.А., Шейбак М.П. Медицинская генетика. – Минск: Вышэйшая школа, 2001. – С.71-73.
4. Рубан Э.Д. Генетика человека с основами медицинский генетики. – Ростов на-Дону: Феникс, 2013. – С. 180-187.
5. Швора Н.М. Врoжденный гипoтиреоз: нозoлогическая структурa, чaстота и хaрактер врoжденных пoроков рaзвития: диc. … кaнд. мeд. нaук: 04.00.03. – М., 2004. – С.11-13.
6. Каюпова Л.С., Утешова Ж.А. Организация и проведение неонатального скрининга на врожденный гипотиреоз в Р.К // Акушерство гинекология и перинатология. – Алматы, 2001. – №1-2. – С. 23-27.
7. Бочкова Н.П. Медицинская генетика. – Москва: “ГАОТАР – Медиа”, 2013. – С. 112-135.
8. Старкова Н.Т. Щитовидной железы. – М: Медицина, 2000. – 538 с.
9. Cardinale A. Neonatal screening for congenital hypothyroidism is a suburban hospital: assessment of eleven years experience // Pediatria Medical. Chirurgia. – Мичиган, 2000. – Vol.42. – P. 431-432.
10. Браверманн Л.И. Болезни щитовидной железы и врожденный гипотиреоз у детей (ранная диагностика и лечение) // Медицина. – Москва, 2000. –№11 (3). – С. 417.
11. Касаткина Э.П. Роль щитовидной железы в формировании интелекта // Лечащий врач. –Москва, 2003. – №2. – С.24-28.
12. Балаболкин М.И. Фундаментальная и клиническая тироидология // Медицина. – Москва, 2007. – №8. – С. 36.
13. Семичева Т.В. Гипоталамо-гипофизарные нарушения в патологии пубертатного периода // Медицина. – Москва, 2001. – № 4. – С. 20-21.
14. Шустов С.Б. Функциональная и топическая диагностика в эндокринологии // СПб. – ЭЛБИ. – Караганда, 2001. – №5. – С. 23-31.
15. Larson C., Hermos R., Delaney A., Daley D., Mitchell M. Rick factors associated with delayed thyrotropin elevations in congenital hypothyroidism // Pediatr. – Texas, 2003. – №143. – P.589-591.
16. Zimmerma M.B., Hess S.Y., Molinari L., Benoist B., Delange F., Braverman L.E., Fujieda K., Ito Y., Jooste P.L., Moosa K., Pearce E.N., Pretell E.A., Shishiba Y. New reference values for thyroid volume by ultrasound in iodine-sufficient schoolchildren: a World Health Organization // Nutrition for Health and Devolopment Iodine Deficiency Study Group Report – Am J Clin Nutr. – Georgia, 2004. – №79. – P. 231-7.
17. Кандрор В.И. Молекулярно-генетические аспекты тиреоидной патологии // Проблемы эндокр. – Москва, 2001. – Т. 47 – 5. – С. 3-10.
18. Чернова Т.О. Тироглобулин: основной регулятор функции фолликулов посредством подавления транскрипции специфических генов щитовидной железы // Новости науки и техн. Сер. Мед. Вып. Клиническая эндокринология / ВИНИТИ. – Москва, 2002. – №7. – С.1-5.
19. Балаболкин М. И. Эндокринология. – М.:Медицина, 2001. – С. 582.
20. Bakker B., Bakker H., Hennekam R. Maternal Isodisomy for Chromosome 2p Causing Severe Congenital Hypothyroidism // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. – Vancouver, 2001. – Vol.86. – №3. – P. 164-168.
21. Grueters A., Biebermann H., Krude H. Molecular pathogenesis of congenital hypothyroidism. // Hot Throidology. – Реrt, 2002. – №4. – P. 2-10.
22. Kosugi S., Shinobu I., Matsuda A. Novel Missense and lLoss-of-Function Mutations in the Sodium – Iodide Simporter Gene Causing Iodide Transport Defect in Three Japanese Patients // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism Copyright. – Daiba, 2000. – Vol.83. – №9. – P.373-376.
23. Reardon W., Omahoney C.F., Trembath R. et. al. Enlarged vestibular aqueduct: a radiological marker of Pendred syndrome, and mutation of the PDS gene // J.Med. – Dublin, 2000. – Vol.93. – P. 9-10.
24. Reardon W., Coffey R., Chowdhury T. et. al. Prevalence, age of onset and history of thyroid disease in Pendred syndrome // J. Med. Genet. – Dublin, 2000. – Vol. 36. – P.95-98.
25. Fisher D.A. Congenital hypothyroidism // Thyroid Int. – Amherst, 2002. – №3. – Р.12.
26. Figueiredo M., Cardoso L., Ferriera A. Goiter and Hypothyroidism in Two Siblings due to Impaired Ca /NAD(P)H-Dependent H2O-Generating Activity // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. – Amherst, 2001. – Vol.86. – №10. – P.43-48.
27. Moreno J. and Jan JM de Vijlder Laboratory Pediatric Endocrinology, Academic Medical Center. The role of thyroid oxidase (THOX) in thyroid hormone synthesis // Hot Thyroidology. – West Lafayette, 2002. – №3.–Р.127.
28. Magliano M., Lauro R., Zannini M. Pax 8 has a key role in thyroid cell differentiation // PNAS. – West Lafayette, 2000. – Vol.97 – №24. – P. 44-49.
29. Балаболкин М.И. Состояние и перспективы изучения проблемы физиологии и патологии щитовидной железы // Терапевтический архив. – Москва, 1997. – №10. – С.5-11.
30. Coucke P., Hauwe P.V., Everett L.A. Identification of two different mutation in the PDS gene in an inbred with Pendred syndrome. // Journal Med. Genet. – Couden, 2000. – Vol.36. – 75-77.
31. Гайтман Э. Болезни щитовидной железы. // Медицина. – Москва, 2000. – №5. – С.59-69.
32. Старкова Н.Т. Структурные изменения щитовидной железы // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2002. – №1. – С.3-6.
33. Кандрор В.И. Молекулярно-генетические аспекты тиреоидной патологии // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2001. – №5. – С.3-10.
34. Герасимов Г.А., Чернова Т.О. В помощь страдающим заболеваниями щитовидной железы // Проблемы эндокринологии. – Астана, 2001. –Т.40. – №4. – С. 39-42.
35. Мельниченко Г.А., Серебрянский О.Ю. Гипотиреоз // Новый медицинский журнал. – Москва, 2005. – №4. – С.5-11.
36. Эгарт Ф.М., Камалов К.Г., Васильева Е.В. Нетипичные клинические варианты гипотиреоза // Проблемы эндокринологии. – Казань, 2007. –Т.37. –№5. – С4-10.
37. Холодова Е.А. Гипотиреоз (этиология, клиника, диагностика, лечение) // Здравохранение Беларусии. – Минск, 2004. – №10. – С.60-62.
38. Кульмаганбетов С.А. Состояние и проблемы медико-социальной экспертизы и реабилитации больных гипотиреозом // Медицина и экология. – Астана, 2009. – № 2 (51). – С. 6-8.
39. Абылайулы Ж. А. Современные подходы к этиопатогенезу, клинике и диагностике первичного гипотиреоза // Медицина и экология. – Астана, 2003. – №4. – С. 16-20.
40. Devos H., Rodd C., Gange N. et al. A search for the possible molecular mechanisms of thyroid dysgenesis: sex ratios and associated malformaitions // J. Clin. Endocrinol. Metab. – Georgia, 2000. – Vol. 84. –№7. – P.2502-2506.
41. Мышкин К.И., Жаденова Т.И. Диагностика гипотиреоза с помощью дифференциально-диагностической математической таблицы // Проблемы эндокриологии. – Москва, 2005. – №2. – С. 18-20.
42. Калинин А.П., Измаилов Г.И. Клинические проявления гипотиреоза // Терапевтический архив. ‒ Москва, 2003. – №12. – С. 97-102.
43. Деландж Ф. Неонатальный скрининг врожденного гипотиреоза: результаты и персперктивы // Проблемы эндокринологии. – Санкт-Петербург, 2000. – Т.46. – С.37-45
44. Калимурзина Б.С., Сартаева К.А., Искандирова Э.Ж., Оралбаева К.А., Шагиева Г.А. Неонатальный скрининг врожденного гипотиреоза // Медицина. – Семипалатиск, 2002. – №2. – С. 94-95.
45. Кульбаева К.Ж., Шарипова М.К., Серикбаева Г.Е., Досова К.И., Павлович О.В., Мазиашвили Н.М. Туа біткен гипотиреоз // Астана медициналық журналы. – Астана, 2002. – №2. – С.87-89.
46. Buchanan W.W., Croocs J., Alexandr W. et al. Тhyroid hormone and congenital hypothyroidism //Lancet. – Virginia, 2007. – Vol. 1. – № 7171. – P.245.
47. Грановская-Цветкова А.М., Волкова Т.Н. Гипотиреоз // Фельдшер и Акушерка. – Москва, 2004. – 4. – с. 79-83.
48. Потемкин В.В. Эндокринология // Медицина. – Москва, 2000. – № 7. – С. 192-198.
49. Maxon H.R., Thomas S.R., Saenger E.L. et. al. Сongenital hypothyroidism // Am. J. Med. – Cincinnati, 2003. – Vol.63. – p. 967-978.
50. Ridway E.C. Сongenital hypothyroidism and thyroid hormone // Clin. Chem. – Colorado, 2001. – Vol. 42, N1. – P. 179-182.
51. Huggerty J.J., Prange A.J. Сongenital hypothyroidism // Annu. Rev. Med.: Top. Clin. Sci. – Cincinnati, 2003. – Vol. 46. – P. 37-46.
52. Калинин А.П., Измайлов Г.И. Современное лечение гипотиреоза // Терапевтический архив. – Москва, 2003. – С. 133-135.
53. Терещенко В.И. Патогенез, диагностика и лечение субклинического гипотиреоза // Клиническая медицина – Екатеринодар, 2000. – № 9. – С. 8-13.
54. Durrant-Peatfield B.J. Сongenital hypothyroidism and hormone // J.Nutr. Environ. Med. – Mersham, 2000. – Vol. 6. – №4. – P. 371-378.
55. Wartofsky L. Ontogenesis of thyroid function // Clin. Chem. – Mersham, 2000. – Vol. 42. №1. – P. 121-124.
56. Базарбекова Р.Б. К вопросу о врожденном гипотиреозе и его медико-социальном значении в условиях зобной эндемии // Здровоохранение Казахстана. – Алматы, 2000. – №3. – С. 15-17.
57. Фадеев В.В., Лесникова С.В., Мельниченко Г.А. Функциональное состояние щитовидной железы у детей в условиях легкого йодного дефицита // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2003. – №6. –С. 23-28.
58. Деланж Ф. Неонатальный скрининг врожденного гипотиреоза: результаты и перспективы // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2000. – Т.46. – №1. С.37-45.
59. Абдусалямов А.А. Перинатальные аспекты патологии щитовидной железы. // Вестни врача общей практики. – Алматы, 2000.-№4. С. 37-45.
60. Мельниченко Г.А. Стандартные подходы к лечению синдромов тиреотоксикоза и гипотиреоза // Проблемы эндокринологии. – Москва, 2003. – Т.58. – №7. С.13-15.
61. Касаткина Э.П., Шилин Д.Е., Пыков М.И. Методические подходы к разработке ультразвуковых нормативов щитовидной железы у детей и подростков. // Ультразвуковая диагностика в акушерстве, гинекологии, педиатрии. – Москва, 2001. –с. 68-73.
62. Сотникова Н.Я. Врожденный гипотиреоз у детей и подростков и совершенствование профилактической помощи: автореф…. канд. мед, наук: 07.08.00. – Пермь, 2000.‒ 20 с.
63. Leger J.Congenital hupothyroidism // Rev. Prat. – Virginia, 2001. –Vol. 48 (18). – №15. – P.2001-2005.
64. De Felice M., Ovitt C., Biffali E. et. al. A mouse model for hereditary thyroid disgenesis and cleft palate // Nat. Gen. – Rume, 2003. – Vol. 19 (4). – P. 395-398.
65. Gruters A., Krude H., Beibermann H. et. al. Alterations of neonatal thyroid function // Acta Pediatr. Suppl. – Genova, 2003.– Vol. 88 (428). – P.17-22.
66. Dussault J.H., Fisher D.A. Thyroid function in mothers of hypothyroid newborns. // Obstet. Gynecol. – Genova, 2001. – Vol.93 - №1. – P. 15-207.
67. Гомелла Т.Л., Каннигам М.Д. Неонатология: Пер. с англ. – Москва. ГАОТАР-МЕДИА, 2001. – 636 с.
68. Касаткина Э.П. Врожденный гипотиреоз, вопросы диагностики, профилактики и лечения / Э.П.Касаткина // Врожденный гипотиреоз в практике врача-педиатра: матер. ІІІ Рос. Конграсса. – М. – 2004. – С.85.
69. Касаткина Э.П. Врожденный гипотиреоз: диагностика, профилактика и лечение ментальных нарушений // Справочник поликлинического врача. – Москва, 2005. – №1. – С. 27-31.
70. Шилин Д.Е. Скрининг на врожденный гипотиреоз в Российской Федерации. Успехи и проблемы / Д.Е.Шилин // Врожденный гипотиреоз в практике врача-педиатра: матер. ІІІ Рос. Конграсса. – М. – 2004. – С.23.
71. Wood N.S., Marlow N., Costeloe K. et.al. Neurologic and developmental disability after extremely preterm birth // N. Engl. J. Med. – Genova, 2000. – Vol. 343. – P. 378-384.
72. Филимонова Н.А., Шилин Д.Е., Касаткина Э.П. Интеллектуальные развитие детей с врожденным гипотиреозом // Актуальные проблемы заболеваний щитовидной железы: тез. докл. 1 Всерос. науч.-практич. конф. – М. – 2000. – С.66.
73. Строков И.Б. Неврологические нарушения у детей с врожденным гипотиреозом // Актуальные проблемы заболиваний щитовидной железы: матер. ІІ Всерос. тиреоидного конгресса. – М. – 2002. – С. 270.
74. Kooistra L. An inverstigation of impulsivity in children with early-treated CH // Dev. Neuropsychol. – Genova, 2004. – Vol. 26. – №2. – P.595-610.
75. Коваленко Т.В. Индивидуальный прогноз психического развития детей с неонатальным гипотиреозом // Актуальные проблемы щитовидной железы: тез. докл. І Всерос. науч.-прат. конф. – М. – 2000. – С 72.
76. Фернандес Р. Нарушения интеллекта / Клин. тиреоид. – Колорадо, 2001. – №2. – С. 23-26.
77. Simsek E. Neonatal screening for congenital hypothyroidism in West Black // Int. J. Clin.Pract. – Mexico, 2005. – Vol. 59. №3. – P. 336-341.
78. Siklar Z., Tezer H., Dallar Y. Borderline congenital hypothyroidism in the neonatal period // Pediatr Endocr. Metab. – Colorado, 2004. – №15. – P. 817-821.
79. Rovet J. Congenital hypothyroidism a Review of Current Diagnostic and Treatment Practices in Relation to Neuropsychologic Outcome 8 // Pediatr. Drugs. – Colorado, 2003. – Vol.5. – №3. – P. 141-149.
80. Безлепкина О.Б. Врожденный гипотиреоз // Клин. тиреоид. – Москва, 2004. – Т.2. №1. – С.38.
81. Connely J .F. Cognitive function and neurophysiolpgical evoluation in early – treated hypothyroid children // Neurol. Sci. – Geneva, 2000. – Vol. 21. – P.307.
82. Connely J.F. Newborn screening for congenital hypothyroidism Victoria, Australia, 1977-1997 // J. Pediatr. Endocr. Metab. – Geneva, 2001. – Vol. 14. – № 9. – P. 1597-1610.
83. Kopp P. Pendrin and its function in thyrocytes, the kidney and inner ear // Hot Throidology – Colorado, 2001. №3.–P. 1-5.
84. Лисс В.Л. Диагностика и лечение эндокринных заболиваний у детей и подростков. – Санкт-Петербург: Питер, 2009. – С. 28-33.
85. Castanet M., Park S.M., Smith A., Bost M., Leger J., Lyonnet S., Pelet A., Czernichow P., Chatterjee V.K., Polak M. A novel loss-of-function mutation in TTF-2 is associated with congenital hypothyroidism thyroid agenesis and cleft palate // Hum Mol Genet. – Colorado, 2008. – №11. – P.2051-2059.
86. Castanet M., Polak M., Lyonnet S., Czernichow P., Leger J. Nineteen years of national screening for congenital hypothyroidism: familial cases with thyroid dysenesis suggest the involvement of genetic factors // Journal of Clinical Endocr. and Metab. – Colorado, 2001. – №86. – P. 2009-2014.
87. Komatsu M., Takahashi T., Takahashi I., Nakamura M., Takada G.Thyroid dysgenesis caused by PAX8 mutation: the hypermutability with CpG dinucleotides at codon 31 // J Pediatr. – Rume, 2001. – № 139. – P. 597-599.
88. Van G.Vielt Development of the thyroid gland: lessons from congenital hypothyroid children // clin.Genet. – Colorado, 2003. – V. 63. – №6. – P.445-455.
89. Moreno J., Bikker H., Kempers M.J. et. al. Inactivating mutations in the gene for thyroid oxidase 2 (THOX2) and congenital hypothyroidism // N Engl J Med. – Geneva, 2002. – №347. – P. 95-102.
90. Simpson C.N.US Newborn Screening System Guidelines II: Follow – up of Children, Diagnosis, Management, and Evaluation. Statement of the Concil of Regional Networks for Genetic Services (CORN) // J. of Pediatrics. – Rume, 2000. –Vol. 137. – №4. – P. 1-46.
91. Siegmund W., Spieker K., Weike A.I., Giessmann T., Modess C., Dabers T., Kirsch G., Sanger E., Engel G., Hamm A.O., Nauck M., Meng W. Replacement therapy with levothyroxine plus triiodthyronine (biоavailable mоlar ratiо 14:1) іs nоt superiоr tо thуroxine аlone tо imprоve wеll-bеing аnd cоgnitive perfоrmance іn hypоthyroidism // Сlin Endоcr. – Texas, 2004, Jun; – №60(6). – Р. 750-7.
92. Шабалов Н.П. Неонатология. В 2 томах. – Томск: Специальная литература, 2002. –125-127.
93. Congdon T., Nguyen L., Nogueira C. A Novel Mutation (Q40P) in PAX8 Associated with Congenital Hypothyroidism and Thyriod Hypoplasia: Evidence for Phenotypic Variability in Mother and Child. // Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. – Texas, 2002. – Vol.87. – №2. – P.557-562.
94. Фадеев В.В. Гипотиреоз: руководства для врачей. / Медицина. –М., 2002. – №7. – С.23-25.
95. Шабалов Н.П. Основы перинатологии. // Москва: МЕДпресс- информ, 2002. – С.9-11.
96. Петунина Н.А. Гипотиреоз: первичный, центральный, периферический. Подходы к диагностике и лечению. // Cons. Medicum том 8. – Москва, 2006. – №9. – С.18-19.
97. Герасимов Г.А., Свириденко Н.Ю., Шишкина А.А. Йоддефицитные заболивания в Российской Федерации (эпидемиология, диагностика, профилактика); Методические пособие / под.ред. И.И.Дедова. – М. – 2005. – С.29.
98. Долгов В.В. Лабораторная диагностика заболеваний щитовидной железы. – Москва: Триада, 2002. – С. 98.
99. Филимонова Н.А. Неврологические наушения при врожденном гипотиреозе // Неврол. журн. – Москва, 2006. – Т.11. – №1. – С. 1-7.
100. Петеркова В.А., Безлепкина О.Б. Лечение врожденного гипотиреоза // Медицина. – Москва, 2004. – №3. – С. 1-3.
101. Ефимoв A. C. Мaлая энциклoпедия врaча-эндoкринолога / 1-e изд. –Киeв: Медкнигa, ДСГ Лтд, 2007. – C.114-119.
102. Моисеенко Р. О., Гречанина Е. Я. Врождённый гипотиреоз. Клиника. Диагностика. Лечение. // Методичный рекомендаций 1-е изд. – К.: Киев – 2005. – С.21.
103. Hannon W.H., Henderson L.O., Newborn screening quality assurance // Genetics and public health in the 21 century. – Geneva, 2000. – №4.– P.243-258.
104. Levy H.L., Albers S. Genetic screening of newborn // Annu. Rev. Genomics Hum. Genet. – Rume, 2000. – Vol.1. – P. 139-177.
105. Laberge C., Grenier A., Dussault J.H. Spatial distribution of newborns diagnosed over the last 30 years by the Quebec network of genetic medicine // Meet. of the Int. Soc. for Neon. Scr. – Genova, 2002. – P. 145.
106. Новиков П.В., Корсунский А.А., Ходунова А.А. Медико-генетическая служба Российской Федерации: некоторые итоги и перспективы // Мед. генетика. – Москва, 2002. – №4. – С. 150-155.
107. Eicenbaum S., Iorcansky S., Gruneiro L. et. al. A neonatal screening program in Buenos Aires city, Argentina: evaluation of the first year performance // Genova, 2002. –№4. – P. 142.
108. Kreensky I., Michailova E. Twenty three years mass neonatal and selective biochemical screening for diagnosis of inborn errors of metabolism // Genova, 2002. – №9. – P.147.
109. Goldbeck A.S., Moreira M.G., Benvenuti M. et. al. A public neonatal sceening programme in South Brazil // Genova, 2002. – №11. – P. 143.
110. Granados M.L., Cepeda С., Damaso B., Lara– Sanchez J. et. al. Congenital hypothyroidism frequency in a tertiary care center // Genova, 2002. – №7. – P. 89.
111. Vilarinho L., Cardoso M.L., Quelhas D. et.al. Blood spot: from screening to diagnosis // Genova, 2002. – №8. – P. 146.
112. Cornejo V. et. al. The newborn screening program for PKU and congenital hypothyroidism (CH) in Chile // Genova, 2002. – №11. – P. 141.
113. Матулевич С.А., Шумливая Е.О., Голихина Т.А., Горобинский С.В. / Опыт организации неонатального скрининга на врожденный гипотиреоз в Еуропе //Достижения науки – в практику детского эндокринолога: матер. ІІІ Всерос.науч.-практич. конф. – М. – 2005. – С. 53.
114. http://www.pribori.com/gen_screen/lab_delfia/victor-2.html.
115. www.ld.ru/laboratory/item-157598.html.
116. Қайрат Ә.А. Балалардағы қалқанша безі аурулары // автореф. … мед. ғыл. кан.: 00.01.15. – М. – Шымкент. – 2007. – Б. 9-10.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ГП - Гипотиреоз
ДЙТ - Дийодтирозин
МЙТ - Монойодтирозин
НЙС - Натрий-йодты симпортер
Т3 - Трийодтиронин
Т4 - Тироксин
ТПО - Тиреоидты пероксидаза
ТТГ - Тиреотропты гормон
ФКУ - фенилкетонурия
КІРІСПЕ
Медициналық генетиканың дамуы молекулалық генетиканың ашқан ғылыми жаңалықтарымен тікелей байланысты. Ал молекулалық генетика - тұқымқуалайтын ауруларды молекулалық деңгейде зерттеп, оның молекулалық негізі мен механизмдерін анықтайды. Медициналық генетиканың негізгі мәселелерінің бірі - тұқымқуалайтын аурулардың молекулалық, биохимиялық механизмдерін анықтай отырып, оның емдеу жолдарын іздестіру. Негізінен қазіргі таңда тұқым қуалайтын көптеген аурулардың биохимиялық механизмдері анықталған. Әртүрлі себептердің әсерінен туындайтын тұқымқуалайтын ауруларды медициналық генетика саласы зерттейді [1, 2].
Қазіргі таңда дүние жүзі халқын алаңдатып отырған мәселелердің бірі - йод жетіспеушілігі. Зерттеулерге сүйенсек, жер шарында бір миллиардтан астам адам табиғи йод жеткіліксіз аудандарда өмір сүреді. Осындай йод жеткіліксіздігі кездесетін мемлекеттердің қатарында Қазақстан да бар. Жағымсыз экологиялық жағдайлар йод жеткіліксіздігін туындата отырып, ол өз кезегінде тұрғындарды көптеген ауруларға ұшыратады, яғни адамдарда нәресте кезінен түрлі эндокриндік бұзылыстар туындайды. Осындай бұзылыстардың бірі - туа біткен гипотиреоз ауруы [3].
Туа біткен гипотиреоз - балалардағы қалқанша безінің жиі кездесетін ауруы. Қазіргі таңда бұл ауру өзінің таралуы жағынан жас балалардың эндокринді ауруларының ішіндегі ең маңызды орын алатын ауруларының бірі. Туа біткен гипотиреоз - этиологиясы жағынан гетерогенді болып келетін, қалқанша безінің анатомиялық зақымдануынан, нәрестенің жатырішілік өмірінде гипоталамо-гипофизарлы жүйесінің бұзылуы немесе морфо-функциональды жағынан дұрыс жетілмеуінен туындайтын ауру. Ауру кезінде тиреоидты гормондардың жартылай немесе толық жетіспеушілігі байқалады. Ал тиреоидты гормондар организмнің қалыпты дамуына өте қажетті, себебі олардың жеткіліксіздігі баланың психикалық дамуын тежейді және жүйке жүйесінің түрлі бұзылыстарын туындатады. Бұл ауру қыз балаларда ұл балалармен салыстырғанда 2-2,5 есе артық болып келеді. Әдебиеттердегі мәліметтерге қарағанда, туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі 1:3000 - 4000, кейде 1:5000 дейін ауытқиды [2,4]. Ал отандық ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, Қазақстанда туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі - 1:3885 [5].
Жұмыстың мақсаты: Алматы қаласында дүниеге келген нәрестелер қанындағы тиреотропты гормонның мөлшерін иммунофлуориметриялық зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Нәрестелер қанындағы тиреотропты гормон мөлшерін иммунофлуориметриялық зерттеу.
2. 2014 жыл бойынша Алматы қаласындағы туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігін анықтау.
3. Туа біткен гипотиреоз ауруына ретроспективті талдау жасау.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: бұл жұмыстың нәтижелері медицина, генетика және эндокринология саласына қосқан үлесі зор болып табылады. Себебі, нәрестелер қанындағы тиреотропты гормон мөлшерін анықтай отырып, туа біткен гипотиреоз ауруымен ауыратын нәрестелерді табу науқас нәрестенің болашақта арнайы ем шараларын қолданып сау болып дамуына мүмкіндік береді.
Ғылыми жаңалығы: Алматы қаласындағы туылған нәрестелердегі туа біткен гипотиреоз ауруының 2014 жыл бойынша кездесу жиілігі анықталды.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
0.1 Тұқым қуалайтын ауруларға сипаттама және олардың жіктелуі
Тұқым қуалайтын аурулар - тұқым қуалайтын ақпараттың өзгеруімен тікелей байланысты, ата-анадан ұрпаққа берілетін аурулар. Кез-келген тұқым қуалайтын аурудың өзіне тән клиникалық көрінісі болады. Тұқым қуалайтын аурулардың барлығына тән 5 жағдай:
1. Ерте манифестация. Тұқым қуалайтын аурулардың 25%-ға жуығы нәрестеде туа пайда болса, 70%-ға жуығы жүре пайда болады және ауру 3 жастан асқаннан соң көріне бастайды, ал 5% жасөспірімдік кезеңде басталады.
2. Созылмалы прогредиентті аралық. Прогредиентті дегеніміз науқастың ауру кезінде жалпы жағдайының нашарлауы мен жағымсыз белгілерінің пайда болуы. Созылмалы сипаты тұқым қуалайтын ауру кезінде мутантты геннің тұрақты қызметі анықталады.
3. Зақымданудың көп болуы. 60% тұқымқуалайтын аурулар тек бір жүйені ғана зақымдап қоймай, қалған басқа да жүйелердің қызметтеріне өз зиянын тигізеді.
4. Аурудың отбасылық сипатта болуы, бір аурудың бір отбасы мүшелерінде қайталанып кездесуі - ол аурудың тағы да туындайтынын анық көрсетеді. Бұл негізінен моногенді немесе мультифакторлы ауруға тән. Бірақ, хромосомалық синдром отбасыда тек бірақ адамда ғана кездеседі.
5. Клиникалық полиморфизм. Аурудың клиникалық және зертханалық көрінісі көпжақты болса, онда ауруды бір-бірінен ажырату мүмкіндігі жоғары болады [3,6].
Барлық тұқым қуалайтын ауруларды 3 үлкен топқа ажыратамыз: моногенді, хромосомды, мультифакторлы. Моногенді ауру - ДНҚ молекуласы деңгейінде генетикалық ақпараттың зақымдануының нәтижесінде тек бір ғана ген бұзылады. Моногенді ауруларға көбінесе зат алмасу аурулары жатады. Олар: фенилкетонурия (ФКУ), галактоземия, муковицидоз, адреногенитиальды синдром, гликогеноздар, мукополисахариоздар және тағы басқалар. Моногенді аурулар Мендель заңына сәйкес тұқым қуалайды, ауру аутосомды-доминантты, аутосомды-рецессивті және Х-хромосоманың тіркесуі болып бөлінуі мүмкін. Хромосомды аурулар - геномдық және хромосомалық мутациялардың нәтижесінде пайда болады. Мультифакторлы аурулар - полигенді, қоршаған ортаның түрлі факторларының әсерінен бірнеше геннің мутацияға ұшырауынан мен өзара әрекеттесуі нәтижесінде туындайды. Мультифакториальды аурулардың жалпы белгілері мынадай:
1) тұрғындар арасында кездесу жиілігі жоғары;
2) клинкалық полиморфизм көрінген;
3) жақын туыстарда клиникалық көрінісінің ұқсас болуы;
4) жыныстық ерекшеліктер;
5) қарапайым Мендель үлгісінің тұқымқуалаушылық заңдылықтарына сәйкес келмеуі [6,7].
Көптеген ғалымдардың мәліметтері бойынша тұқымқуалайтын аурулардың жіктелуі 1- кестеде көрсетілген [6].
Кесте 1.
Тұқымқуалайтын аурулардың жіктелуі [6].
Хромосомалық
Моногенді
Мультифакториальды (полигенді)
А. Сандық аномалия. Жыныс хромосомалары: Шерешевский - Тернер синдромы, Клайнфельтер синдромы, Х трисомия синдромы және т.б.
Аутосома:
Даун ауруы, Эдвардс және Патау синдромы және т.б.
Б. Хромосоманың құрылымдық аномалиясы: мысық айғайы синдромы және т.б.
А. Аутосомды-доминантты: Марфан синдромы, ахондроплазия, полидактилия және т.б.
Б. Аутосомды-рецессивті: ФКУ, галактоземия және т.б.
В. Х-тіркескен рецессивті: гемофилия, Дюшен миопатиясы және т.б.
Г. Х-тіркескен доминантты: Д- витамин - тұрақты рахит, тіс эмалінің қоңыр бояуы және т.б.
А. ОЖЖ: эпилепсия, шизофрения және т.б.
Б. Жүрек-қантамыр: ревматизм, атеросклероз және т.б.
В. Терілік: псориаз және т.б.
Г. Тыныс алу жүйесі: бронхиальды демікпе, аллергиялық альвеолит және т.б.
Д. Зәр шығару жүйесі: нефриттер, энурез және т.б.
0.1.1 Хромосомалық аурулар
Адамның қалыпты соматикалық клеткаларының хромосомалық жиыны 46 хромосомадан тұрады (2n=46). Әйел адамда 44 аутосомды және ХХ жұп хромосомасы болса, ер адамда 44 аутосомды және ХУ хромосомасы болады. Сәйкес келетін кариотипке құрылған формула келесідей үлгіде: 46, ХХ; 46, ХУ болады. Хромосомалық аурулар - хромосома құрылымы мен санының өзгеруіне байланысты дамитын туа біткен аурулардың өте үлкен тобы. Мұндай аурулар ата-ананың біреуінің жыныс клеткаларындағы мутацияның нәтижесінде туындайды. Ұрпақтан-ұрпаққа берілуі 3-5%. Бірақ хромосома жиынтығының өзгеруі қалыпты гаметадан түзілген зиготаның бірінші бөлінуі кезінде де болуы мүмкін. Өте жиі кездесетін хромосомалық ауру 21 хромосомамен тікелей байланысты. 21 хромосомадағы трисомия - балалардағы ақыл-есінің дамуының артта қалуымен көрінетін ерекше ауру түрі. Ең алғаш бұл ауру 1866 жылы ағылшын педиатры Даунның еңбектерінде сипатталды және содан кейін Даун синдромы деп аталды. Ал Н.А. Шерешевский 1925 жылы Х-хромосомадағы моносомияның алғашқы клиникалық сипаттамасын берді, одан кейін Г. Тернер 1938 жылы осы синдром туралы сипаттама берген болатын. Осы ауруды зерттеп анықтаған екі ғалымның атымен бұл ауру - Шерешевский - Тернер синдромы деп аталды. Хромосомалық аурулар барлық ұлттар мен этникалық топтарда таралған және кездесу жиілігі әрбір 1000 жаңа туған нәрестелердің арасында 7-8 кездеседі [6].
Барлық хромосомалық ауруларды 2 топқа бөлуге болады:
а) Хромосома санының аномалиясымен байланысты. Бұл топқа 3 топша кіреді:
1) хромосома санының бұзылуы себебінен туындаған аурулар;
2) Х- және У- жыныс хромосомаларының саның артуы немесе кемуімен байланысты аурулар;
3) хромосоманың гаплоидты жиынтығының аздап қана артуымен байланысты аурулар.
б) Хромосоманың құрылымдық бұзылыстарымен байланысты.
Олардың негізгі себептері:
oo Транслокация - гомологты емес хромосомалардың өзара орын ауыстыруы.
oo Делеция - хромосома аймағының жоғалуы.
oo Инверсия - хромосома бөлімдерінің 180° айналуы.
oo Дупликация - хромосома бөлімдерінің екі еселенуі.
oo Дөңгелек хромосоманың туындауы - хромосоманың екі иығындағы екі соңғы делецияның қосылуы.
Қазіргі таңда адамдарда хромосоманың бұзылыстарымен байланысты 700-ге тарта ауру түрлері белгілі. Оның 25% аутосомды трисомия, 46% жыныс хромосомаларының патологиясы болып табылады.
Хромосомалық аурулардың клиникалық көрінісі - ақыл-ес дамуының бұзылыстары мен туа біткен кемшіліктердің болуы [7].
0.1.2 Гендік аурулар
Гендік аурулар - гендердің өзгеруі нәтижесінде пайда болатын және клиникалық көріністері әртүрлі болып келетін аурулар. Мұндай аурулардың кездесу жиілігі 1:500 - 1:100000 аралығында ауытқиды. Бір генде ауруды тасымалдаушы он не жүз мутацияның түрі болуы мүмкін. Гендік аурулардың тұқымқуалаушылық ерекшеліктері Г. Мендельдің заңымен анықталады. Мутация белок молекуласындағы сәйкес келетін полипептидті тізбек құрылымын бұза отырып, кез-келген генде туындауы мүмкін. Белок қызметінің өзгеруі әсерінен организмде биохимиялық өзгерістер туындап, арнайы клиникалық көрінісі бар тұқым қуалайтын ауруға алып келеді [3].
Гендік аурулардың организмде туындауы келесідей сызбамен жүзеге асырылады: мутантты аллель -- патологиялық бірінші өнім -- кезектескен биохимиялық реакциялардың тізбегі -- клеткалар -- мүшелер -- организм. Тұқым қуалайтын ауруды шақыратын мутация құрылымдық, транспорттық және эмбриональды белоктар мен ферменттерге әсер етеді. Бірінші туындаған гендік мутация фенотиптік көрініс береді, егер ген доминантты немесе ер адамның Х-хромосомасына орналасса, онда бұрын мұндай аурумен ауырмаған отбасыда аутосомды-доминантты немесе Х-тіркескен ауруы бар бала туылады. Рецессивті гендегі мутацияны анықтау өте қиын. Гендік аурулар көбінесе гетерезиготалы болып келеді [4].
Гендік аурулардың кездесу жиілігі мен тұқымқуалау типі 2 - кестеде көрсетілген.
Кесте 2.
Гендік аурулардың таралуы [4].
Ауру түрі
Кездесу жиілігі
Тұқымқуалау типі
ФКУ
1:10000
А-Р
Туа біткен гипотиреоз
1:4000 - 1:5000
А-Р
Ахондроплазия
1:100000
А-Д
Біріншілік гемохроматоз
1:500
А-Р
Муковисцидоз
1:1600 - 1:3000
А-Р
Миотондық дистрофия (барлық формасы)
1:8000 - 1:10000
А-Д
Дюшен-Беккер миопатиясы
1:3000 - 1:5000 (ұлдарда)
Р-Х-тіркескен
Элерс-Данло синдромы (барлық формасы)
1:5000
А-Д, А-Р,
Р-Х-тіркескен
Марфан синдромы
1:10000 - 1: 15000
А-Д
Ескерту. А - аутосомды, Д - доминантты, Р - рецессивті
Гендік аурулардың кездесу жиілігі 1000 жаңа туған нәрестелердің ортасында 2,5-30% құрайды. Оның ішінде аутосомды-доминантты патология - 0,2-0,85% балаларда, аутосомды-рецессивті - 0,2-0,5% балаларда, ал Х-тіркескен - 0,05-0,7% құрайды. Гендік аурулар гетерогенді болып келеді. Мұндай гендердің гетерозиготалық жағдайы ұрпақтан-ұрпаққа фенотипке өз әсерін тигізбей-ақ беріле беруі мүмкін. Кейбір патологиялық гендерді қарағанда фенотиптік әсерімен байланысты Мендель-Моргандық ережеге бағынбауға болады. Мысалы, REТ - онкогеннің әртүрлі бөлігіндегі мутация клиникалық көрінісі жағынан әртүрлі болып келетін 4 тұқым қуалайтын ауруды тасымалдауы мүмкін. Олар: полиэндокринді аденоматоз ZA және ZB, отбасылық медуллярлы тереоидты карцинома, Гиршпрунг отбасылық ауруы.
Зат алмасудың көп санды аурулары, яғни көмірсу, ақуыз, май, билирубин, пурин алмасуының бұзылыстары гендік аурумен ауырған науқаста анық байқалады, яғни гендік аурулар негізінен зат алмасу үрдістерін бұзады [3, 6, 7].
0.2 Қалқанша безінің жалпы сипаттамасы
Қалқанша безі -- адамның ішкі секреция бездерінің ішіндегі ең маңыздыларының, әрі ерте дамитын мүшелерінің бірі. Адамдарда қалқанша безінің бастамасы құрсақішілік даму кезеңінің 4-ші аптасының соңына қарай эндодерманың қалыңдауы арқылы жұтқыншақтың түп жағындағы бірінші және екінші жұп жұтқыншақ қалташығының арасында қос жақтаулы құрылымды, жұтқыншақпен байланысып тұратын төмпек болып түзіле бастайды. Бұл төмпек біріншілік фаренгиальды түтіктің эндодермальды қабатының (эндотелиальды) туындысы және 2-2,5 мм шамасында жинақталған эпителиальды клеткалардың шоғыры болып табылады. Қалқанша безінің бастамасы 1-суретте көрсетілген.
Сурет 1. Қалқанша безінің бастамасы. 1 - мезенхима, 2 - қалқанша безінің өсіндісі
Ары қарай өсінді екіге бөлінеді және каудальды бағытқа қарай көшеді, нәтижесінде эпителиальды тәж пайда болады. Дистальды бөлігі есі еселеніп, екі жақты құрылымды болады. Қалқанша безі гистологиялық жағынан толық дамуы әр әдебиеттерде әртүрлі көрсетілген. Оның проксимальды бөлігі жұтқыншақ пен тілдің соқыр өсіндісімен байланысып тұрады, ал қалқанша безімен дистальды байланыс пирамидалық үлес түрінде сақталады. Бездің екі жағының үлесі жұтқыншақ төмпек қалташығынан дамиды. Қалқанша безінің бастамасының дамуы эмбрионалды дамудың соңғы апталарында өтеді және ол жүректің және қолқа тамырының алғашқы белгілерімен өте тығыз байланыста болады. Бұл кезеңде қалқанша безінің бастамасының қанмен қамтамасыз етілуін фарингиальды артерия қамтамасыз етеді, ол қолқа қалташығынан шығып, мезенхималық ұлпаның айналасында магистральды артерияға айналады. 2-ші айдың басында оның жоғарғы бөлігі жұқара бастайды, соңында семіп қалады. Ал проксимальды бөлігінен тек тіл түбірімен жалғасқан саңылау ғана қалады. Үлестерінің бір-бірімен қосылуы жатырішілік дамудың 7-ші аптасында өтеді. Алдымен қалқанша безінің белгісі (дивертул) эпителиальды клеткалардың көптеген санынан құралады, ары қарай бөлінгіш клеткалар тәж байланысы трабекуланы түзеді. Содан кейін эпителиальды трабекулалар жылдам өсіп, соңында одан фолликулалар түзіледі. Қалқанша безінің құрылымдарының бастамалары 2-суретте көрсетілген.
Сурет 2. Қалқанша безінің бастамалары. 1 - эпителиальды тәж, 2 - фолликула бастамасы, 3- мезенхима
Фолликулалар арасындағы аралықтарда жүйке және қантамырлармен қамтамасыз етілген мезенхима өседі [8-10].
Қалқанша безінің бастамасындағы жақсы жетілген ұсақ фолликулалар жатырішілік дамудың 2-ші айының аяғы мен 3-ші айдың басында анық бола бастайды. Түзілген фолликулалар коллоидтан тұрады және ол йодты жинақтауға қабілетті болып келеді.
Ұрықта қалқанша безінің дамуы (жүктіліктің 80 күнінен туылғанға дейін) үш кезеңнен өтеді: коллоид алды (тиреоглобулин алғаш синтезделетін біріншілік безде экстрамедуллярлы коллоидты кеңістік түзіледі), ерте коллоидты (йодтың белсенді сіңірілуімен және тиреоидты гормон мен коллоид түзілуімен сипатталады) және фолликулярлы (фолликулдардың дамуы және олардың коллоидтармен толығуы) [10-12].
Йодпероксидазаның белсенділігі жатырішілік дамудың 4-5-ші айларында жоғарылай бастайды. Сонымен, жүктіліктің 11-ші аптасының соңы мен 12-ші аптасының басында ұрықтың қалқанша безінің йодты жинақтауға, тиреоидты гормонды өндіруге және синтездеуге қабілетті болады. Сонымен қатар, қалқанша безінің клеткалары 11-аптада моно- және дийодтирозинді, тіпті тироксинді анықтай бастайды [9, 10].
3-4 айда фолликула коллоидтары сіңіргіш көпіршіктердің көрінуімен ерекшеленеді, йод органикалық қосылыстармен қосылғаннан бастап клеткалардың негізгі қызметі басталады, яғни, без қызметтік жағынан жетіледі [12].
Гестацияның ерте кезеңінде ұрықта қалқанша безінің қалыптаса бастауы ананың аналогты эндокринді жүйесіне оның қызметінің тәуелсіз болуымен көрінеді. Ұрықжолдастық тосқауыл анадан құрсақтағы балаға гипоталамо-гипофизарлы жүйенің гормондарының енуін тежейді, бірақ сол уақытта белгісіз бір мөлшерде бос тироксин (Т4) және трийодтиронин (Т3) ұрыққа және ұрық жанындағы суға енеді. Тироидты гормонға деген ұрықжолдастық тосқауылдық өткізгіштік деңгейі жүктілік мерзіміне тікелей байланысты. Бірінші триместрде ұрыққа бос тироидты гормондар салыстырмалы түрде өте көп мөлшерде енеді, ал екінші және үшінші триместрде фето-ұрықжолдастық тосқауылдың түзіле бастауынан және ұрықтың өз қалқанша безінің қызметі қалыптасуынан анадан ұрыққа тироидты гормондардың өтуі және оны пайдалану минимальды деңгейге дейін төмендейді. Бұл кезеңде ана мен баланың қалқанша безінің гормондық қызметінде физиологиялық автономия қалыптаса бастайды. Бірақ ана қанында Т3 және Т4 концентрациясы патологиялық жоғары болса, онда бұл гормондар ұрықжолдас арқылы өтуі мүмкін. Сонымен қатар, тиротұрақтандырушы препараттарды жүктілік кезінде тиротоксикозды емдеуге қолдану гормонның ұрықжолдас арқылы бос өтуін және ұрықтың қалқанша безінің қызметін нашарлататынын есте сақтаған жөн [12].
Жүктіліктің екінші жартысында қалқанша безі өзіндік қызметке ие болады, яғни, тироксин бөле бастайды. Одан ары сандық өзгерістер орын алады: фолликулалардың жаңа түрлері пайда болады және көлемдері жағынан үлкейіп, метоболиттік белсенділігі артады [13].
Электронды-микроскоптық зерттеу кезінде 4-айлық эмбрионның тиреоцитінің құрылысы ересек адамның безінің құрылысымен бірдей болған. Нәрестенің қалқанша безі қызметтік жағынан жетілген және салмағы 1 г болып келеді. Нәрестелерде, балаларда және ересектерде қалқанша безінің салмағы салыстырмалы түрде бірдей болып келеді [14-16].
Нәресте туылғаннан кейін, ерте неонатальды кезеңде, гипофизарлы-тироидты жүйеде гормондардың концентрациясында айтарлықтай өзгерістер орын алады. Кіндік қанында Т4 мөлшері ана қанымен салыстырғанда 1,2 есе аз болады. Туылғаннан кейінгі алғашқы екі тәулікте Т4 деңгейі шамалы ғана жоғарылайды, ал үшінші тәулікте ең жоғары деңгейге дейін жетеді де, содан кейін екі-үш апта көлемінде қайтадан ақырын төмендеп белгілі бір мөлшерге жетеді. Ал кіндік қанында Т3 концентрациясы ана қанымен салыстырғанда бес есе төмен болады. Туылғаннан кейінгі бірінші тәулікте Т3 мөлшері ең жоғарғы деңгейге дейін жетеді де, кіндік қанындағы гормонның жинақталуы 3-4 есе жоғарылайды, ал сосын үшінші тәулікте Т3 мөлшері төмендей бастайды. Екінші реттік гормон деңгейінің жоғарылауы нәресте туылғаннан төртінші аптаға дейін созылады. Ерте неонатальды кезеңде бейімделудің өзгергіштігіне ТТГ (тиретропты гормон) концентрациясы ұшырайды. Нәресте кіндігіндегі ТТГ концентрациясы анасындағы гормон концентрациясынан 4 есе жоғары болады. Нәресте туылғаннан кейінгі 30 минуттан соң ол алты есеге жоғарылайды, тек бірінші тәуліктің соңына қарай минимальды деңгейге дейін төмендеп кетеді. Келесі 3-6 тәулікте қандағы ТТГ концентрациясы ақырын жоғарылайды да, гормон деңгейі тұрақтана бастайды. Кіндіктегі тироксин байланыстырушы глобулин мөлшері анасымен салыстырғанда 1,5 есеге төмен болады. Туылғаннан кейінгі бірінші тәулікте тироксин байланыстырушы глобулин мөлшері бірнеше рет жоғарылайды да, үшінші тәулікте төмендей бастайды, ал сосын қайта жоғарылап қалыпты мөлшерге жетіп, тұрақтанады [12, 13].
0.2.1 Қалқанша безінің гистогенезі және оны реттеуші гендер
Қалқанша безінің құрылымдық-қызметтік бірлігі -- фолликулалар. Олар қоршалған шартәрізді немесе ішкі қуысы аздап созылыңқы болып келеді. Көлемі 20-300 мкм аралығында болады. Қалқанша безі гистологиялық құрылысы жағынан дәнекер ұлпасынан тұрады, қабаттары тереңге еніп, оны екі бөлікке бөледі. Фолликула қуысында күрделі белокты заттар - эпителиальды немесе А-клеткалар (тиреоциттер) өндіретін коллоид болады. А-клеткамен қатар, қалқанша безінің ұлпасында С-клеткалар (парафолликулярлы) болады. Олар фолликулалар арасында орналасады. Бұл клеткалар организмдегі кальций және фосфор айналымын реттеуші негізгі гормондардың бірі кальцитонинді өндіреді. Тиреоциттер -- бірқабатты кубты эпителийлі безді клеткалар. Ұшында микротүтікшелері бар, ал көрші клеткалары бір-бірімен тығыз байланысқан көпсанды тосқауылдар -- десмосомалар болып табылады [17, 18].
Қалқанша безінің фолликуласында тиреоидты гормондар тироглобулинмен байланысқан, ол синтез жүретін негізгі матрица болып табылады. Тироглобулин тироидты гормондарды негізгі сақтаушы, әрі протеолиз нәтижесінде қанға түсуін және олардың босатылуын жүзеге асырушы болып табылады. Қанда тироидты гормондар сарысулы белоктық кешен түрінде айналымда жүреді, бірақ физиологиялық белсенділігі жағынан тироидты гормон фракциясының белоктарымен байланыспаған бос күйінде болады. Т4 және Т3 гормондарының өз рецепторлары бар, олар шеткі мүшелермен тироидты гормондарды байланыстыруға арнайылық қасиет көрсетеді және олардың биологиялық әсерлерінің жүзеге асырылуымен қамтамасыз етуші рөл атқарады [12].
Қалқанша безінің қызметі күрделі нейро-гуморальды механизм арқылы реттеледі және оның қызметтік белсенділігі гипофиз бен гипоталамустың бақылауында болады. Гипофиз тиреотропты гормонды синтездейді, ол биосинтез үрдісі мен ферменттік жүйенің белсенділігімен және тироцит рецептор мембранасымен арнайы байланыстырушы жолымен тироидты гормонның бөлінуін жылдамдатады. Гипофиздың қызметі өз кезегінде гипоталамусқа тиролиберинді бағыттайды, ол тиротропоциттің мембраналық құрылымына әсер етеді және гипоталамустық гормонды ерекше байланыстырады. Сол уақытта қандағы тироидты гормонның концентрациясы теріс қайтымды байланыста болады және гипофиз бен гипоталамустың арнайы гормондарының синтезін реттеуші болып табылады. Сонымен, қандағы тироидты гормонның деңгейінің жоғарылауын ТТГ секрециясы төмендетіп, қалпына келтіріп отырады, ал гормонның деңгейі қалыпты мөлшерден төмендесе, ТТГ секрециясы мен оның синтезі ынталандырады. Сондықтан, гипоталамус - гипофиз - қалқанша безі жүйесіндегі барлық гормон қалқанша безінің түрлі ауруларына өз әсерін тигізеді [19, 20].
Қалқанша безінің негізгі қызметі тиреоидты гормон биосинтезі болып табылады. Тиреоидты гормон секрециясы мен олардың түзілу процесі келесідей кезеңдерден тұрады: йод жинау, оны мүшелендіру, тирозин қалдықтарын жинақтау мен тиреоидты гормондарды босату. Бұл үрдіске қатысушы ферменттер және реттеуші гендер 3-кестеде көрсетілген.
Кесте 3.
Қалқанша безінің гормондарының биосинтезіне қатысатын ферменттер мен реттеуші-гендер [20].
Фермент
Натрий-йодты симпортер (нйс)
Тиреоидты пероксидаза
(тпо)
Хлор-йодты симпортер (пендрин)
Тиреоидты оксидаза 1,2
тнох 1 тнох 2
Шоғырла-нуы
Тиреоциттің базальды мембранасы, сілекей безі, сүт бездері
Тиреоциттің апикальды мембранасы
Тиреоциттің апикальды мембранасы, ішкі құлақ
Тиреоциттің апикальды мембранасы
Қызметі
Клеткаға йодтың тасымалдануы
Тотығу, йодтың органифика-циясы
Мүшелендірілу үшін йодтың тасымалдануы
Йодтирозиннің Тг молекуласы-на айналуы
Хромосома
19
2
7
15
Тұқымқуа-лаушылық
Түрі
Аутосомды-рецессивті
Аутосомды-рецессивті
Аутосомды-рецессивті
Аутосомды-рецессивті
Йод молекулалары клеткадан тыс кеңістіктен йодидті сорғыштың қатысуымен базальды мембрана арқылы белсенді тасымал көмегімен фолликулярлы клетка цитоплазмасына түсіп отырады. Бұл үрдіске қабілетті белок гені жуырда ғана анықталған - натрий-йодты симпортер (НЙС). Адамда бұл ген 19 хромосоманың қысқа иығында шоғырланған [9, 17, 21].
Сонымен қатар, 1997 жылы Пендред синдромы деп аталатын ген анықталған. Бұл ген пендрин - хлор-йодты симпортерді кодтайды. Пендрин фолликулярлы клетканың апикальды мембранасында орналасқан және ол мүшелерге йодтың тасымалдануын қамтамасыз етеді. Ол 7 хромосоманың ұзын иығында орналасқан және тек қалқанша безінде ғана емес, сонымен бірге ішкі құлақта (ұлулы дене) экспрессияланады [9, 21, 22 - 24].
Йодтың анықталған мөлшері клеткадан тыс сұйықтық арқылы пассивті диффузия есебінен сыртқа шығарылуы мүмкін, бірақ оның көп бөлігі тиреоидты пероксидазаның қатысуымен фолликулалық клетканың апикальды бөлігінде қалады және сол жерде тотықсызданады. Тироидты пероксидаза ферменті тиреоциттің апикальды мембранасында орналасқан және катализдік орталығы фолликуланың саңылауына айналған. Оны кодтайтын ген 2 хромосоманың қысқа иығында орналасқан [9, 17, 21, 25].
Ковалентті тотыққан йод тирозин молекуласымен байланысады. Тирозинның йодталуы тироидты пероксидазаның қатысуымен жүреді. Алдымен йодтың тирозинмен байланысы - монойодтирозинді (МЙТ), сосын дийодтирозинді (ДЙТ) береді. Мүшелендірілу мен конденсация реакцияларының субстраты тиреоглобулин болады. Тиреоглобулин - қалқанша безінің арнайы белогы. Ол фолликулярлы клеткаларда синтезделеді. Коллоидтың негізгі кешені тиреоглобулин -- тиреоарнайы йодталған күрделі гликопротеид, ол тиреоидты гормонның синтезіне және оның сақталуына қызмет етеді. Тиреоглобулинжді кодтайтын ген - сүтқоректілердің өте үлкен гендерінің бірі, ол 8 хромосоманың ұзын иығында шоғырланған [8, 17].
Америкалық автордың берген мәліметі бойынша, фолликулалық тироглобулин қалқанша безінің арнайы генінің транскрипциясына күшті супрессор болып табылады. Тироглобулинге 67 тирозильдік қалдық қатысты, бірақ йодпен қамтамасыз етілуіне байланысты олардың отызы ғана маңызды. Йодталған тироглобулиннің 1 молекуласының толық гидролизіне йодтирониннің 4 молекуласы қатысады [7-9]. Қалқанша безінің гормонының синтезінің келесі кезеңі - конденсация, тирозиннің йодты молекуласын тиреоглобулин молекуласымен байланыстыру. Тирозиннің екі дийодты қалдықтары бір бүйірлік аланин тізбегін жоғалта отырып, 3,3`, 5,5`-төртйодтиронин (L-тироксин, Т4) түзіледі, монойодтирозин және дийодтирозиннің қосылуы кезінде бір бүйірлік аланин тізбегі жоғалады, соның нәтижесінде 3,3`, 5-үшйодтиронин (L-үшйодтиронин, Т3) түзіледі [7-9, 19, 20]. Тиреоглобулин молекуласында йодтирозиннің конденсациясы сутегінің асқын тотығының қатысуымен өтеді. Сутегінің асқын тотығының генерациясы екі белокты қамтамасыз етеді. Олар: тиреоидты оксидаза 1(ТНОХ 1) және 2 (ТНОХ 2). ТНОХ1 және ТНОХ2 гендері осы белоктарды кодтайды және қалқанша безінің фолликулалы клеткасының апикальды бөлімінде орналасады. Бұл гендер 15 хромосоманың ұзын иығында шоғырланған [25 - 28].
Қалқанша безінің гормондары фолликуланың коллоидты затындағы тироглобулин молекуласының құрамында сақталады. Олар коллоидтан оның цитоплазмасына эндоцитоз арқылы қайтқаннан кейін фолликуланың базальды бөлігі арқылы клеткадан тыс тасымал көмегімен босатылады. Эндоцитозды везикула лизосомамен қосылады және тиреоглобулин, Т4, Т3, монойодтирозин, дийодтирозин және бос аминқышқылы болып ыдырап кетеді. Йодтың ұсақтануы интратиреоидты дегалогеназа арқылы өтеді. Оның гені әлі күнге дейін анықталмаған. Сол себептен, соңғы жылдары молекулалық-генетикалық картаға белгілеу әдісі арқылы тиреоидты гормон биосинтезіне қатысатын көптеген реттеуші-гендер анықталды [21, 25].
1.3 Туа біткен гипотиреоз
Тиреидология мәселелері қазіргі таңда өзекті мәселелердің бірі, оған төмендегі жағдайлар дәлел бола алады:
1) Қалқанша безі гомеостазды қамтамасыз етуде және организмнің барлық жүйелерін реттеуге қатыса отырып маңызды қызмет атқарады [29, 30].
2) Алдын алу және емдік шаралар жүргізілуіне қарамастан қалқанша безінің ауруымен ауыратын науқастар саны күннен-күнге артуда, бұдан шығатын қорытынды қалқанша безінің ауруы мәселесі қазіргі таңдағы эндокринология мен генетика, сонымен қатар басқа да медицина салаларының алдында тұрған өзекті мәселелердің бірі [31, 32].
3) Қалқанша безінің ауруы организмге таралуы арқылы көмірсу алмасуын бұза отырып, организмді қант диабетіне шалдықтыруы мүмкін [33, 34].
4) Гипотиреоз -- қалқанша безі гормонының организмде жетіспеушілігі. Гипотиреоздың клиникалық көрінісі әртүрлі, бірақ бір-бірінен қатты ерекшеленбейді [35-39].
5) Гипотиреозбен ауыру кезінде барлық мүшелер мен мүшелер жүйесі зақымданады, клиникалық көрінісі басқа ауру белгілері сияқты көрінеді (әсіресе, жасы келген адамдарда) [35, 40- 42].
Гипотиреоз (ГП) -- организмде қалқанша безінің гормонының ұзақ уақыт жеткіліксіз болуы немесе олардың биологиялық әсерінің ұлпалық деңгейге дейін төмендеуінің клиникалық көрінісі. Оның нәтижесінде организмдегі барлық зат алмасу үрдістері бұзылады, ұлпадағы оттегі мезгілсіз жұмсалады, соның нәтижесінде барлық тотығу реакциялары тоқталады, газалмасу мен негізгі алмасу және әртүрлі ферменттік жүйелердің белсенділігі төмендейді [43-45].
Гипотиреозбен ауырған науқастардың басым бөлігі (шамамен 95%) қалқанша безінің шартты аномалиялық дамуы немесе қалқанша безінің паренхимасының зақымдануынан патологиялық үрдістердің пайда болуымен, ал қалған 5% ғана -- гипоталамус және гипофиздің қызметінің бұзылуынан пайда болатын гипотиреоз ауруымен ауырады [46-48].
Бұрын бұл ауру Еуропа тұрғындарында, оның ішінде жаңа туылған нәрестелерде - 0,018% кездеседі деп көрсетілген болатын, бірақ қазіргі кезде күн санап саны артуда [49].
Осыдан 15 жыл бұрын А.П. Калинин және Г.И. Измаилов осы аурудың субклиникалық жағдайын зерттеп, анықтағанда Швецарияда бір жылда туылған нәрестелер арасында - 3,1%, ал Ресейде - 3,4% тіркелген болатын. 10 жылдан кейінгі сараптама бойынша туа біткен гипотиреоздың АҚШ-да кездесу жиілігі 5-10%, ал Даллас тұрғындар арасында - 8-17 % артқандығын көрсетеді [48]. Сонымен бірге, АҚШ популяциясының 5-10% гипотиреоздың басқа да түрлерінен зардап шегеді [50, 51].
Тиреоидты гормонның концентрациясының төмендеуі тұрғындардың ең күшті қорғалмаған бөлігі, ол балалардың организміне өз әсерін тигізеді. Яғни, нәрестенің жатырішілік кезеңінде және ерте постнатальды өмірінде ерекше анаболикалық әсерімен тиреотропты гормон басқа гормондардан ерекшелене отырып, тек өсуге емес, сонымен қатар, барлық мүшелер мен жүйелердің ары қарай мамандануы мен дамуын бақылап, реттей отырып өте үлкен рөль атқарады. Қалқанша безінің гормоны ұрықтың орталық жүйке жүйесіне өз әсерін тигізіп, баланың жүйке жүйесінің қалыпты дамуына кері әсер етеді [52-54].
Қалқанша безінің ауруының жиілігінің артуы барлық жастағы тұрғындардың, әсіресе жасөспірімдердің интеллектуалды, психикалық, соматикалық және жыныстық денсаулығына әсер етіп ерекше алаңдаушылық тудыруда. Соңғы 10 жыл көлеміндегі Еуропа, Африка және Солтүстік Америка елдерінде жүргізілген скринингті бағдарламаның нәтижесі бойынша туа біткен гипотиреоз ауруы бастапқы жылдарға қарағанда екі есеге артқан және АҚШ мен Канадада 1:3600-1:4000, ал Орталық Африка елдерінің жеке эндемиялық аудандарында 4,2-11% аралығын құраған [55, 56].
Жаңа туылған нәрестелердің ортасында гипотиреоз жиілігінің артуы тек экзогенді фактор ғана емес, сонымен қатар, эмбриогенез кезеңінде қалқанша безінің қызметі мен құрылымына қайтымсыз өзгеріс алып келетін және анасының да тиреоидты гормонының қызметін бұза отырып, құрсақтағы нәрестеге екі есе теріс әсер көрсетеді [57, 58].
Тироид жеткіліксіздігінің теріс әсері жыныстық жүйе қызметінің бұзылуына, яғни, гонаданың өзгеруіне, етеккір кезеңіндегі бұзылыстарға, ұрықтылықтың төмендеуіне, бедеулікке алып келеді. Бұл мәселе қазіргі таңда тек қана медицинаның ғана емес, сонымен қатар демографияның да өзекті мәселелерінің бірі. Тиреоидты гормонның жеткіліксіздігінен жүктілік және босану жоғары жиіліктегі мынадай қиындықтармен босану кезіндегі дискоординация, уақытынан бұрын туылу, жүктіліктің үзілуі, өлі туылу сипатталады. Жүктілік және емізу кезінде анада қалқанша безінің қалыпты қызмет атқаруы дені сау баланың туылуы мен оның ары қарай қалыпты дамуына маңызды рөл атқарады [59].
1.3.1 Туа біткен гипотиреоз ауруының классификациясы мен патогенезі
Туа біткен гипотиреоз - балалардағы қалқанша безінің жиі кездесетін ауруларының бірі. ХХ ғасырдың аяғында туа біткен гипотиреоздың таралу жиілігі Еуропа елдерінің ішінде Ресейде басқа елдермен салыстырмалы түрде жоғары болған. Нәрестелерде гипотиреоз көбінесе анықталмаған күйде болады және оның клиникалық көрінісі ерте неонатальды кезеңде өте аз байқалатын немесе мүлдем байқалмайтын болып келеді. Әртүрлі салыстырмалы зерттеулердің нәтижесі бойынша нәрестелердің арасында туа біткен гипотиреоздың кездесу жиілігі шамамен 1:4000, яғни фенилкетонурияға қарағанда 2-3 есеге жоғары және туа біткен аурулардың арасында таралуы жағынан екінші орында [60].
Қалқанша безінің дамуы кезіндегі әртүрлі туа біткен кемістік ұрықта белгінің ақауына немесе ұрық бастамаларының дұрыс орналасуының ауытқуына алып келетін тиреоидты гистогенез немесе органогенездің бұзылуынан пайда болуы мүмкін. Белгілердің зардап шегуі немесе ұрық бастамаларының түсіп қалуы сияқты бұзылыстарынан қалқанша безінің даму кемістіктерінің өзі мүшедегі ауытқушылық көлеміне және оның жағдайын байланысты бірнеше топқа топтастырылады [61].
Патологиялық үрдістің шоғырлану орнына байланысты біріншілік, екіншілік, үшіншілік және шеткі немесе перифериялық болып бөлінеді. Біріншілік гипотиреоз кезінде патологиялық үрдістердің шоғырлану орны қалқанша безі болып табылады. Бұл өте жиі кездесетін гипотиреоз түрі. Бұл гипотиреоз түрі Еуропалық популяцияда жаңа туылған нәрестелер арасында 1:4000 жиілікті құрайды. Статистикалық мәліметтер бойынша, ауру ұл балаларға қарағанда қыз балаларда өте жиі кездеседі (қатынасы қыз ұл - 2 немесе 2,51). Анасынан қалқанша безінің патологиясымен туылған нәресте 68,2% - нәресте перинатальды энцефалопатиядан, 23,4% - жатырішілік гипотрофиядан зардап шегеді. Анасында қалқанша безінің ауруы кезінде ұрықта аномалияның даму жиілігі 18-25% құрайды[4, 5, 25, 62].
Біріншілік гипотиреоздың пайда болу себептері төмендегідей:
Қалқанша безінің дисгенезиясы. Барлық жағдайдың 70%-дан 90%-ға дейінгі аралығын қамтиды. Қалқанша безінің дисгенезиясы бездің ауытқу көлеміне байланысты аплазия (агенезия) (35-40%), гипоплазия (5%), гемигенез және бездің орналасу орнына байланысты дистопия мен эктопия (35-40%) болуы мүмкін. Бұзылу әдетте секірмелі түрде болады. ТТГ рецепторын кодтайтын геніндегі РАХ 8 мутация. Бұл нәрестелер мен аналарда кездеседі, көбінесе радиоактивті йодты енгізген жүкті әйелдерде жиі көрінеді [63].
Аплазия - тиреоидты ұлпаның толық болмай қалуы (атиреоз). Сцинтиграфия сияқты эхографиялық зерттеулерде тиреоидты ұлпа өз орынында да, одан жоғары жерде де көрінбейді.
Гипоплазия - тиреоид көлемінің кенет төмендеуі. УДЗ кезінде без ұлпасы біртекті емес, пішіні әртүрлі болып келеді.
Гемиагенез - қалқанша безінің бір бөлігінің көрінбей қалуы. Оң жағына қарағанда сол жақ гемиагенез өте көп кездеседі.
Туа біткен гипотиреоздың классификациясын жасағанда этиологиясына, кездесу жиілігіне, тұқымқуалау түріне, молекулалық кемістігіне байланысты Ф.Мишердің өзіндік топтастыруын ұсынған[60].
Аномалия немесе ауытқу қалқанша безінің орынына байланысты дистропия және эктопия сияқты жағдайда болады.
Дистропия - тиреоидты ұлпаның әдеттегідей емес шоғырлануы, бірақ әдеттегі орынға сәл жақын орналасады. Әдеттегі орыннан жоғары орналасуына байланысты ұлпада дистопияның әртүрлі түрлері: езулі (тіл түбірі зобы, ол дисфагияға ұшыратады, травматизация кезінде қан кетулерге, іріңдеуге алып келеді), қосалқы езулі, интратрахеальды және т.б. [64].
Эктопия - тиреоидты ұлпаның шоғырлануы өз орнының мөлшерінен шығып орналасуы. Қалқанша безінің эктопияланған ұлпасын мойынның бүйірлік бөлігінен не басқа күтпеген орындардан кездестіруге болады [63]. Фишер бойынша туа біткен гипотиреоз ауруының классификациясы 4 және 5- кестеде көрсетілген.
Кесте 4.
Туа біткен гипотиреоздың этиологиясы [60].
Бұзылу типтері
Барлық жағдайдағы үлес
Себептері
1. Біріншілік
А. ҚБ дисгенезиясы
Эктопатия
Агенезия немесе гипогенезия (гипоплазия)
70%
45%
25%
ТТҒ-1, ТТҒ-3, Рах-8 3% мутация
басқа да мүмкін болатын мутациялар
В.Дисгормоногенез
20%
5- кестеде көрсетілген
С.Транзиторлы ГТ
4%
Аналық антидене, ТТГ-ны бұғаттаушы рецепторлар
Тиреостатиктер
Амиодарон
Йодтың күшті мөлшері
Басқа да факторлар
Транзиторлы гипертиротропинемия
1%*
(йодпен қамтамасыз етілген елдер)
Қарқынды әсер ететін жоғарыда (С) көрсетілген факторлар
Өте үлкен көлемдегі ҚБ дисгенезиясы
Жеңіл дисгормоногенез
Идиопатиялық
2. Орталық
Гипоталамо-гипофизарлы бұзылыстар
5%
SHH, SIX-3, ZIC-2, HESX-1, Pit-1, Prop-1 гендеріндегі мутация
β - ТТГ генінің мутациясы
Сонымен, жоғарыда көрсетілген барлық мәліметтер туа біткен гипотиреоз ауруына бірден бір себепші болатын жағдайлар. Бірақ, туа біткен гипотиреоз құрылымына тек қалқанша безінің дисгенезиясы ғана емес, сонымен қатар тиреоиды гормондар биосинтезінің туа біткен ферменттік бұзылыстары да жатады. Сонымен, биосинтездің бір кезеңінде бұзылыстың орын алуы біріншілік гипотиреоздың туындауына себепкер болады [64, 65].
1. Қалқанша безінің дисгормоногенезі. 5-10%-дан 15%-ға дейін жиілікте кездеседі. Жалпы кездесу жиілігі 1:30000-50000. Туа біткен гипотиреоздың бұл түрі тиреоидты гормонның шығарылуы мен секрециясына және биосинтезінің әртүрлі молекулалық кемістігімен байланысты [63, 65]. Гормоногенездің бұзылуы кез-келген кезеңде орын алуы мүмкін: тасымалдың бұзылуы және йодидті ұстау (мысалы, Т324Р мутациясы) тироидпероксидазасы кемістігімен байланысты йодид органификациясы, йодтирозин қауымдастығы, йодтирозиннің дейодтануы, тиреоглобулин синтезі [65].
Кесте 5.
Тиреоидты гормондардың өнімдерінің кемістіктеріне себепкер болатын рецепторлар мен ферменттердің туа біткен кемістіктері [60].
Бұзылыстар
Ауру болу жиілігі
Тұқым-қуалаушылық
Молекулалық кемістіктер
Тиреотропты гормонға сезімталдықтың болмауы
Жиі
аутосомды-рецессивті
ТТГ рецепторын инактивтеуші ген мутациясы
Йодтың тасымалының кемістігі
Жиі
аутосомды-рецессивті
Натрий-йодты симпортер гені мутациясы
Пендред синдромы
1:50000
аутосомды-рецессивті
Пендрин генінің мутациясы (хлор-йодты симпортер)
Йод органификациясының кемістігі
1:40000
аутосомды-рецессивті
ТПО генінің кемістігі, тиреоидты оксидаза генінің кемістігі (Н2О2 генерациясының бұзылуын)
Тиреоглобулин кемістігі
1:40000
аутосомды-рецессивті
Тг генінің мутациясы, сиалилтрансфераза кемістігінің нәтижесінде Тг сиализациясының бұзылуы
Йодтирозин-дейодиназа кемістігі
Жиі
аутосомды-рецессивті
Йодтирозин-дейодиназа йод генінің кемістігі болжалуда
2. Йод жеткіліксіздігі (эндемиялық кретинизм).
3. Аутоиммунды үрдістерге байланысты қалқанша безінің зақымдануы (лимфоцитарлы тиреодит), цистиноз.
Біріншілік гипотиреоз секірмелі түрде жүктіліктің 4-9 аптасында қалқанша безінің алғашқы белгілерінің зақымдануынан дамиды. Зақымдаушы фактор ретінде радиоактивті және рентген сәулелері және жүктіліктің І триместрінде дәрілік заттарды (мерказолил, бромид, литий тұзы, транквилизатор) қолдану, токсикалық және химиялық заттардың әсері және жатырішілік инфекциялар табылады [64].
Екіншілік гипотиреоз гипофиздің дамуының кез-келген ақауының болуынан ТТГ синтезінің бұзылуы. Өте сирек кездеседі - 1:20000, көптеген авторлардың көрсеткен мәліметінше, туа біткен гипотиреоздың барлық жағдайының 3-4%-дан 10-15% аралығында өзгеріп отырады. ТТГ-нің жеткіліксіздігі оқшауланған болуы мүмкін [66].
Үшіншілік гипотиреоз гипофиздің тиреоидты функциясының әсерінен гипоталамустық реттелудің және гипоталамустағы тиролиберин синтезінің бұзылуынан дамиды және өте сирек кездеседі (1:200000) [65].
Перифериялық немесе шеткі гипотиреоз нысана-мүшенің кемістігімен байланысты. ТТГ-ға төзімділік өте сирек кездесетін бұзылыстар және осындай гипотиреоз түрі өте аз зерттелуіне байланысты, бұл ауру түрі туралы деректер өте аз. Жоғарыда айтылған гипотиреоздың барлық түрлері қалқанша безінің белсенділігінің төмендеуінен, яғни тиреоиды гормонның жеткіліксіздігінен пайда болған[63, 65].
Туа біткен гипотиреоз ауруының негізгі формаларының таралуы 6- кестеде көрсетілген.
Кесте 6.
Туа біткен гипотиреоздың негізгі формаларының таралуы [65].
Гипотиреоз түрлері
Кездесу жиілігі
І. Біріншілік гипотиреоз
1. Қалқанша безінің дисгенезиясы
а) агенезия (атиреоз).
ә) гипоплазия
б) гемиагенез
в) дистопия
г) эктопия
2. Дисгормоногенез
а) йод тасымалындағы кемістік;
ә) ТТГ рецепторының кемшілігі (кемістігі);
б) пероксидазалық жүйедегі кемістік;
в) тиреоглобулин синтезінің кемістігі.
ІІ. Екіншілік (үшіншілік) гипотиреоз
1. Пангипопитуаризм.
2. ТТГ синтезінің оқшауланған кемістігі
3. Гипаталамо-гипофизарлы аймақтағы ауытқушылық
ІІІ. Қалқанша безінің гормонына шеткі төзімділік
IV. Транзиторлы гипотиреоз
1:4000 (85-90%)
1:30000-50000 (5-10%)
1:100000 (3-4%)
Анықталмаған
Анықталмаған
Транзиторлы гипотиреоз (ТТ) -- бұл жаңа туған нәрестенің туылу кезінде әртүрлі патологиялық жағдайлардың әсерінен гипофизарлы-тиреоидты жүйенің екінші рет қайта бұзылуынан пайда болған туа біткен гипотиреоз ауруының бір түрі. Бұл өзгеріс транзиторлы сипатта болады және 10 күннен 30 күнге дейін созылады. Транзиторлы гипотиреоздың даму патогенезі гипофизарлы- тиреоиды жүйенің қызметі, яғни, ТТГ синтезінің күшеюінің әсерінен гипофиздің белсенділігінің жоғарылауы, сонымен қатар, тиреоидты гормон өнімінің азаюымен сипатталады [63. 64]
Т3 және Т4 концентрациясының төмендеуімен қамтамасыз етілген транзиторлы өзгерістің болуынан төмендегіше тәуекелдік тобы туындайды:
* жүктілік кезінде қиындық, негізінен фето-плацентарлы жеткіліксіздік туындаған анадан туылған нәресте;
* эндокринологиялық бұзылыстар, оның ішінде қалқанша безінің ауруымен сырқаттанған анадан туылған нәрестелер;
* жатырішілік гипотрофиямен немесе шала туылған нәресте.
ТТГ жинақталуынан транзиторлы жоғарылаудың туындауына (гипертиротропинемия) тәуекелділік факторы қатысты:
* туыларда асфиксия және гипоксиялық синдром;
* жаңа туған нәрестеде туа біткен орталық жүйке жүйесінің жарақаты;
* жаңа туған нәрестенің тыныс алу бұзылыстарының синдромы [65].
Гипофизарлы-тиреоидты қызметтің транзиторлы бұзылысына дұрыс баға беру туа біткен гипотиреозға дифференциальды диагностика және адекватты ем жүргізуде маңызды болып табылады [64]
1.3.2 Туа біткен гипотиреоздың этиологиясы
Туа біткен гипотиреоз гипоталамус - гипофиз - қалқанша безі жүйесінің физиологиялық өзара қарым-қатынасының бұзылуынан, осы жүйенің әртүрлі себептерінен түзілетін және белгілі бір деңгейдегі патологиясынан туындайтын ауру. Көп жағдайда (75-80%) балалар қалқанша безінің кемістігі болып табылатын біріншілік туа біткен гипотиреозбен ауырады [5, 10, 40].
Жүктілік кезінде қалқанша безінің түзілуінің бұзылуы зиянды токсикалық және химиялық заттардан болуы мүмкін. Жүктілік кезінде рентген сәулесінің туа біткен гипотиреоз генезінде йодтың радиобелсенді изотобының жүкті әйелдің ағзасына түсуінен этиологиялық рөлі дәлелденген [5, 62].
Кейбір нәрестелер анасы жүктілік кезінде диффузды токсикалық зоб немесе басқа да ауруларға қажетті йодтың үлкен мөлшері үшін антитиреоидты препараттарды қабылдау себебінен туа біткен гипотиреоз ауруымен туылады [10, 61, 62].
Аутоиммунды тироидиті бар әйелде ұрықжолдас арқылы ұрыққа еніп, нәрестеде гипотиреоз ауруын туындататын тежеуші иммуноглобулин анықталған [5, 60, 64].
Туа біткен гипотиреоздың туындауының тағы бір себебі - йодтың организмге жеткіліксіз мөлшерде түсуі. Біріншілік туа біткен гипотиреоздың туындауының негізгі себебі синтездің гендік кемшілігі немесе аутосомды-рецессивті түрде тұқымқуалайтын тиреоидты гормон рецепциясы болып табылады [5, 21, 25].
Тиреоидты гормонның биосинтезін жоғары санап шығу себептерінің нәтижесі гипофизден ТТГ-ның көп мөлшерде бөлінуін шақыруға жеткіліксіз, бірақ қалқанша безінің гипертиреотропинемиясына жауап ретінде тиреоидты жеткіліксіздікті қалпына келтіруге қабілетті болып келеді [4].
Қалқанша безінің гормондық белсенділігінің алғашқы белгілері жатырішілік дамудың 6-8 апталарында көріне бастайды. Толығырақ, жүктіліктің 10-12 аптасында ұрықтың қалқанша безін йодпен байытуға және тироксинді синтездеуге қабілетті болады [2, 7].
Дамудың ерте кезеңдерінде ұрық гормонды анасынан алады. Анасында жүктіліктің бастапқы кезеңдерінде бос тироксиннің концентрациясы хориондық гонадотропиннің жоғары деңгейімен байланысты болады. ТТГ, тироидты гормонды ұрықжолдастың өткізбеушілік қасиетіне және ұрықтың өзіндік гипоталамо-гипофизарлы жүйесінің дамуына байланысты негізінен меншікті гормондар төмендейді. Ұрықжолдастық тосқауыл қалқанша безінің гормонын мен ТТГ-ды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ГП - Гипотиреоз
ДЙТ - Дийодтирозин
МЙТ - Монойодтирозин
НЙС - Натрий-йодты симпортер
Т3 - Трийодтиронин
Т4 - Тироксин
ТПО - Тиреоидты пероксидаза
ТТГ - Тиреотропты гормон
ФКУ - фенилкетонурия
КІРІСПЕ
Медициналық генетиканың дамуы молекулалық генетиканың ашқан ғылыми жаңалықтарымен тікелей байланысты. Ал молекулалық генетика - тұқымқуалайтын ауруларды молекулалық деңгейде зерттеп, оның молекулалық негізі мен механизмдерін анықтайды. Медициналық генетиканың негізгі мәселелерінің бірі - тұқымқуалайтын аурулардың молекулалық, биохимиялық механизмдерін анықтай отырып, оның емдеу жолдарын іздестіру. Негізінен қазіргі таңда тұқым қуалайтын көптеген аурулардың биохимиялық механизмдері анықталған. Әртүрлі себептердің әсерінен туындайтын тұқымқуалайтын ауруларды медициналық генетика саласы зерттейді [1, 2].
Қазіргі таңда дүние жүзі халқын алаңдатып отырған мәселелердің бірі - йод жетіспеушілігі. Зерттеулерге сүйенсек, жер шарында бір миллиардтан астам адам табиғи йод жеткіліксіз аудандарда өмір сүреді. Осындай йод жеткіліксіздігі кездесетін мемлекеттердің қатарында Қазақстан да бар. Жағымсыз экологиялық жағдайлар йод жеткіліксіздігін туындата отырып, ол өз кезегінде тұрғындарды көптеген ауруларға ұшыратады, яғни адамдарда нәресте кезінен түрлі эндокриндік бұзылыстар туындайды. Осындай бұзылыстардың бірі - туа біткен гипотиреоз ауруы [3].
Туа біткен гипотиреоз - балалардағы қалқанша безінің жиі кездесетін ауруы. Қазіргі таңда бұл ауру өзінің таралуы жағынан жас балалардың эндокринді ауруларының ішіндегі ең маңызды орын алатын ауруларының бірі. Туа біткен гипотиреоз - этиологиясы жағынан гетерогенді болып келетін, қалқанша безінің анатомиялық зақымдануынан, нәрестенің жатырішілік өмірінде гипоталамо-гипофизарлы жүйесінің бұзылуы немесе морфо-функциональды жағынан дұрыс жетілмеуінен туындайтын ауру. Ауру кезінде тиреоидты гормондардың жартылай немесе толық жетіспеушілігі байқалады. Ал тиреоидты гормондар организмнің қалыпты дамуына өте қажетті, себебі олардың жеткіліксіздігі баланың психикалық дамуын тежейді және жүйке жүйесінің түрлі бұзылыстарын туындатады. Бұл ауру қыз балаларда ұл балалармен салыстырғанда 2-2,5 есе артық болып келеді. Әдебиеттердегі мәліметтерге қарағанда, туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі 1:3000 - 4000, кейде 1:5000 дейін ауытқиды [2,4]. Ал отандық ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, Қазақстанда туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігі - 1:3885 [5].
Жұмыстың мақсаты: Алматы қаласында дүниеге келген нәрестелер қанындағы тиреотропты гормонның мөлшерін иммунофлуориметриялық зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Нәрестелер қанындағы тиреотропты гормон мөлшерін иммунофлуориметриялық зерттеу.
2. 2014 жыл бойынша Алматы қаласындағы туа біткен гипотиреоз ауруының кездесу жиілігін анықтау.
3. Туа біткен гипотиреоз ауруына ретроспективті талдау жасау.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: бұл жұмыстың нәтижелері медицина, генетика және эндокринология саласына қосқан үлесі зор болып табылады. Себебі, нәрестелер қанындағы тиреотропты гормон мөлшерін анықтай отырып, туа біткен гипотиреоз ауруымен ауыратын нәрестелерді табу науқас нәрестенің болашақта арнайы ем шараларын қолданып сау болып дамуына мүмкіндік береді.
Ғылыми жаңалығы: Алматы қаласындағы туылған нәрестелердегі туа біткен гипотиреоз ауруының 2014 жыл бойынша кездесу жиілігі анықталды.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
0.1 Тұқым қуалайтын ауруларға сипаттама және олардың жіктелуі
Тұқым қуалайтын аурулар - тұқым қуалайтын ақпараттың өзгеруімен тікелей байланысты, ата-анадан ұрпаққа берілетін аурулар. Кез-келген тұқым қуалайтын аурудың өзіне тән клиникалық көрінісі болады. Тұқым қуалайтын аурулардың барлығына тән 5 жағдай:
1. Ерте манифестация. Тұқым қуалайтын аурулардың 25%-ға жуығы нәрестеде туа пайда болса, 70%-ға жуығы жүре пайда болады және ауру 3 жастан асқаннан соң көріне бастайды, ал 5% жасөспірімдік кезеңде басталады.
2. Созылмалы прогредиентті аралық. Прогредиентті дегеніміз науқастың ауру кезінде жалпы жағдайының нашарлауы мен жағымсыз белгілерінің пайда болуы. Созылмалы сипаты тұқым қуалайтын ауру кезінде мутантты геннің тұрақты қызметі анықталады.
3. Зақымданудың көп болуы. 60% тұқымқуалайтын аурулар тек бір жүйені ғана зақымдап қоймай, қалған басқа да жүйелердің қызметтеріне өз зиянын тигізеді.
4. Аурудың отбасылық сипатта болуы, бір аурудың бір отбасы мүшелерінде қайталанып кездесуі - ол аурудың тағы да туындайтынын анық көрсетеді. Бұл негізінен моногенді немесе мультифакторлы ауруға тән. Бірақ, хромосомалық синдром отбасыда тек бірақ адамда ғана кездеседі.
5. Клиникалық полиморфизм. Аурудың клиникалық және зертханалық көрінісі көпжақты болса, онда ауруды бір-бірінен ажырату мүмкіндігі жоғары болады [3,6].
Барлық тұқым қуалайтын ауруларды 3 үлкен топқа ажыратамыз: моногенді, хромосомды, мультифакторлы. Моногенді ауру - ДНҚ молекуласы деңгейінде генетикалық ақпараттың зақымдануының нәтижесінде тек бір ғана ген бұзылады. Моногенді ауруларға көбінесе зат алмасу аурулары жатады. Олар: фенилкетонурия (ФКУ), галактоземия, муковицидоз, адреногенитиальды синдром, гликогеноздар, мукополисахариоздар және тағы басқалар. Моногенді аурулар Мендель заңына сәйкес тұқым қуалайды, ауру аутосомды-доминантты, аутосомды-рецессивті және Х-хромосоманың тіркесуі болып бөлінуі мүмкін. Хромосомды аурулар - геномдық және хромосомалық мутациялардың нәтижесінде пайда болады. Мультифакторлы аурулар - полигенді, қоршаған ортаның түрлі факторларының әсерінен бірнеше геннің мутацияға ұшырауынан мен өзара әрекеттесуі нәтижесінде туындайды. Мультифакториальды аурулардың жалпы белгілері мынадай:
1) тұрғындар арасында кездесу жиілігі жоғары;
2) клинкалық полиморфизм көрінген;
3) жақын туыстарда клиникалық көрінісінің ұқсас болуы;
4) жыныстық ерекшеліктер;
5) қарапайым Мендель үлгісінің тұқымқуалаушылық заңдылықтарына сәйкес келмеуі [6,7].
Көптеген ғалымдардың мәліметтері бойынша тұқымқуалайтын аурулардың жіктелуі 1- кестеде көрсетілген [6].
Кесте 1.
Тұқымқуалайтын аурулардың жіктелуі [6].
Хромосомалық
Моногенді
Мультифакториальды (полигенді)
А. Сандық аномалия. Жыныс хромосомалары: Шерешевский - Тернер синдромы, Клайнфельтер синдромы, Х трисомия синдромы және т.б.
Аутосома:
Даун ауруы, Эдвардс және Патау синдромы және т.б.
Б. Хромосоманың құрылымдық аномалиясы: мысық айғайы синдромы және т.б.
А. Аутосомды-доминантты: Марфан синдромы, ахондроплазия, полидактилия және т.б.
Б. Аутосомды-рецессивті: ФКУ, галактоземия және т.б.
В. Х-тіркескен рецессивті: гемофилия, Дюшен миопатиясы және т.б.
Г. Х-тіркескен доминантты: Д- витамин - тұрақты рахит, тіс эмалінің қоңыр бояуы және т.б.
А. ОЖЖ: эпилепсия, шизофрения және т.б.
Б. Жүрек-қантамыр: ревматизм, атеросклероз және т.б.
В. Терілік: псориаз және т.б.
Г. Тыныс алу жүйесі: бронхиальды демікпе, аллергиялық альвеолит және т.б.
Д. Зәр шығару жүйесі: нефриттер, энурез және т.б.
0.1.1 Хромосомалық аурулар
Адамның қалыпты соматикалық клеткаларының хромосомалық жиыны 46 хромосомадан тұрады (2n=46). Әйел адамда 44 аутосомды және ХХ жұп хромосомасы болса, ер адамда 44 аутосомды және ХУ хромосомасы болады. Сәйкес келетін кариотипке құрылған формула келесідей үлгіде: 46, ХХ; 46, ХУ болады. Хромосомалық аурулар - хромосома құрылымы мен санының өзгеруіне байланысты дамитын туа біткен аурулардың өте үлкен тобы. Мұндай аурулар ата-ананың біреуінің жыныс клеткаларындағы мутацияның нәтижесінде туындайды. Ұрпақтан-ұрпаққа берілуі 3-5%. Бірақ хромосома жиынтығының өзгеруі қалыпты гаметадан түзілген зиготаның бірінші бөлінуі кезінде де болуы мүмкін. Өте жиі кездесетін хромосомалық ауру 21 хромосомамен тікелей байланысты. 21 хромосомадағы трисомия - балалардағы ақыл-есінің дамуының артта қалуымен көрінетін ерекше ауру түрі. Ең алғаш бұл ауру 1866 жылы ағылшын педиатры Даунның еңбектерінде сипатталды және содан кейін Даун синдромы деп аталды. Ал Н.А. Шерешевский 1925 жылы Х-хромосомадағы моносомияның алғашқы клиникалық сипаттамасын берді, одан кейін Г. Тернер 1938 жылы осы синдром туралы сипаттама берген болатын. Осы ауруды зерттеп анықтаған екі ғалымның атымен бұл ауру - Шерешевский - Тернер синдромы деп аталды. Хромосомалық аурулар барлық ұлттар мен этникалық топтарда таралған және кездесу жиілігі әрбір 1000 жаңа туған нәрестелердің арасында 7-8 кездеседі [6].
Барлық хромосомалық ауруларды 2 топқа бөлуге болады:
а) Хромосома санының аномалиясымен байланысты. Бұл топқа 3 топша кіреді:
1) хромосома санының бұзылуы себебінен туындаған аурулар;
2) Х- және У- жыныс хромосомаларының саның артуы немесе кемуімен байланысты аурулар;
3) хромосоманың гаплоидты жиынтығының аздап қана артуымен байланысты аурулар.
б) Хромосоманың құрылымдық бұзылыстарымен байланысты.
Олардың негізгі себептері:
oo Транслокация - гомологты емес хромосомалардың өзара орын ауыстыруы.
oo Делеция - хромосома аймағының жоғалуы.
oo Инверсия - хромосома бөлімдерінің 180° айналуы.
oo Дупликация - хромосома бөлімдерінің екі еселенуі.
oo Дөңгелек хромосоманың туындауы - хромосоманың екі иығындағы екі соңғы делецияның қосылуы.
Қазіргі таңда адамдарда хромосоманың бұзылыстарымен байланысты 700-ге тарта ауру түрлері белгілі. Оның 25% аутосомды трисомия, 46% жыныс хромосомаларының патологиясы болып табылады.
Хромосомалық аурулардың клиникалық көрінісі - ақыл-ес дамуының бұзылыстары мен туа біткен кемшіліктердің болуы [7].
0.1.2 Гендік аурулар
Гендік аурулар - гендердің өзгеруі нәтижесінде пайда болатын және клиникалық көріністері әртүрлі болып келетін аурулар. Мұндай аурулардың кездесу жиілігі 1:500 - 1:100000 аралығында ауытқиды. Бір генде ауруды тасымалдаушы он не жүз мутацияның түрі болуы мүмкін. Гендік аурулардың тұқымқуалаушылық ерекшеліктері Г. Мендельдің заңымен анықталады. Мутация белок молекуласындағы сәйкес келетін полипептидті тізбек құрылымын бұза отырып, кез-келген генде туындауы мүмкін. Белок қызметінің өзгеруі әсерінен организмде биохимиялық өзгерістер туындап, арнайы клиникалық көрінісі бар тұқым қуалайтын ауруға алып келеді [3].
Гендік аурулардың организмде туындауы келесідей сызбамен жүзеге асырылады: мутантты аллель -- патологиялық бірінші өнім -- кезектескен биохимиялық реакциялардың тізбегі -- клеткалар -- мүшелер -- организм. Тұқым қуалайтын ауруды шақыратын мутация құрылымдық, транспорттық және эмбриональды белоктар мен ферменттерге әсер етеді. Бірінші туындаған гендік мутация фенотиптік көрініс береді, егер ген доминантты немесе ер адамның Х-хромосомасына орналасса, онда бұрын мұндай аурумен ауырмаған отбасыда аутосомды-доминантты немесе Х-тіркескен ауруы бар бала туылады. Рецессивті гендегі мутацияны анықтау өте қиын. Гендік аурулар көбінесе гетерезиготалы болып келеді [4].
Гендік аурулардың кездесу жиілігі мен тұқымқуалау типі 2 - кестеде көрсетілген.
Кесте 2.
Гендік аурулардың таралуы [4].
Ауру түрі
Кездесу жиілігі
Тұқымқуалау типі
ФКУ
1:10000
А-Р
Туа біткен гипотиреоз
1:4000 - 1:5000
А-Р
Ахондроплазия
1:100000
А-Д
Біріншілік гемохроматоз
1:500
А-Р
Муковисцидоз
1:1600 - 1:3000
А-Р
Миотондық дистрофия (барлық формасы)
1:8000 - 1:10000
А-Д
Дюшен-Беккер миопатиясы
1:3000 - 1:5000 (ұлдарда)
Р-Х-тіркескен
Элерс-Данло синдромы (барлық формасы)
1:5000
А-Д, А-Р,
Р-Х-тіркескен
Марфан синдромы
1:10000 - 1: 15000
А-Д
Ескерту. А - аутосомды, Д - доминантты, Р - рецессивті
Гендік аурулардың кездесу жиілігі 1000 жаңа туған нәрестелердің ортасында 2,5-30% құрайды. Оның ішінде аутосомды-доминантты патология - 0,2-0,85% балаларда, аутосомды-рецессивті - 0,2-0,5% балаларда, ал Х-тіркескен - 0,05-0,7% құрайды. Гендік аурулар гетерогенді болып келеді. Мұндай гендердің гетерозиготалық жағдайы ұрпақтан-ұрпаққа фенотипке өз әсерін тигізбей-ақ беріле беруі мүмкін. Кейбір патологиялық гендерді қарағанда фенотиптік әсерімен байланысты Мендель-Моргандық ережеге бағынбауға болады. Мысалы, REТ - онкогеннің әртүрлі бөлігіндегі мутация клиникалық көрінісі жағынан әртүрлі болып келетін 4 тұқым қуалайтын ауруды тасымалдауы мүмкін. Олар: полиэндокринді аденоматоз ZA және ZB, отбасылық медуллярлы тереоидты карцинома, Гиршпрунг отбасылық ауруы.
Зат алмасудың көп санды аурулары, яғни көмірсу, ақуыз, май, билирубин, пурин алмасуының бұзылыстары гендік аурумен ауырған науқаста анық байқалады, яғни гендік аурулар негізінен зат алмасу үрдістерін бұзады [3, 6, 7].
0.2 Қалқанша безінің жалпы сипаттамасы
Қалқанша безі -- адамның ішкі секреция бездерінің ішіндегі ең маңыздыларының, әрі ерте дамитын мүшелерінің бірі. Адамдарда қалқанша безінің бастамасы құрсақішілік даму кезеңінің 4-ші аптасының соңына қарай эндодерманың қалыңдауы арқылы жұтқыншақтың түп жағындағы бірінші және екінші жұп жұтқыншақ қалташығының арасында қос жақтаулы құрылымды, жұтқыншақпен байланысып тұратын төмпек болып түзіле бастайды. Бұл төмпек біріншілік фаренгиальды түтіктің эндодермальды қабатының (эндотелиальды) туындысы және 2-2,5 мм шамасында жинақталған эпителиальды клеткалардың шоғыры болып табылады. Қалқанша безінің бастамасы 1-суретте көрсетілген.
Сурет 1. Қалқанша безінің бастамасы. 1 - мезенхима, 2 - қалқанша безінің өсіндісі
Ары қарай өсінді екіге бөлінеді және каудальды бағытқа қарай көшеді, нәтижесінде эпителиальды тәж пайда болады. Дистальды бөлігі есі еселеніп, екі жақты құрылымды болады. Қалқанша безі гистологиялық жағынан толық дамуы әр әдебиеттерде әртүрлі көрсетілген. Оның проксимальды бөлігі жұтқыншақ пен тілдің соқыр өсіндісімен байланысып тұрады, ал қалқанша безімен дистальды байланыс пирамидалық үлес түрінде сақталады. Бездің екі жағының үлесі жұтқыншақ төмпек қалташығынан дамиды. Қалқанша безінің бастамасының дамуы эмбрионалды дамудың соңғы апталарында өтеді және ол жүректің және қолқа тамырының алғашқы белгілерімен өте тығыз байланыста болады. Бұл кезеңде қалқанша безінің бастамасының қанмен қамтамасыз етілуін фарингиальды артерия қамтамасыз етеді, ол қолқа қалташығынан шығып, мезенхималық ұлпаның айналасында магистральды артерияға айналады. 2-ші айдың басында оның жоғарғы бөлігі жұқара бастайды, соңында семіп қалады. Ал проксимальды бөлігінен тек тіл түбірімен жалғасқан саңылау ғана қалады. Үлестерінің бір-бірімен қосылуы жатырішілік дамудың 7-ші аптасында өтеді. Алдымен қалқанша безінің белгісі (дивертул) эпителиальды клеткалардың көптеген санынан құралады, ары қарай бөлінгіш клеткалар тәж байланысы трабекуланы түзеді. Содан кейін эпителиальды трабекулалар жылдам өсіп, соңында одан фолликулалар түзіледі. Қалқанша безінің құрылымдарының бастамалары 2-суретте көрсетілген.
Сурет 2. Қалқанша безінің бастамалары. 1 - эпителиальды тәж, 2 - фолликула бастамасы, 3- мезенхима
Фолликулалар арасындағы аралықтарда жүйке және қантамырлармен қамтамасыз етілген мезенхима өседі [8-10].
Қалқанша безінің бастамасындағы жақсы жетілген ұсақ фолликулалар жатырішілік дамудың 2-ші айының аяғы мен 3-ші айдың басында анық бола бастайды. Түзілген фолликулалар коллоидтан тұрады және ол йодты жинақтауға қабілетті болып келеді.
Ұрықта қалқанша безінің дамуы (жүктіліктің 80 күнінен туылғанға дейін) үш кезеңнен өтеді: коллоид алды (тиреоглобулин алғаш синтезделетін біріншілік безде экстрамедуллярлы коллоидты кеңістік түзіледі), ерте коллоидты (йодтың белсенді сіңірілуімен және тиреоидты гормон мен коллоид түзілуімен сипатталады) және фолликулярлы (фолликулдардың дамуы және олардың коллоидтармен толығуы) [10-12].
Йодпероксидазаның белсенділігі жатырішілік дамудың 4-5-ші айларында жоғарылай бастайды. Сонымен, жүктіліктің 11-ші аптасының соңы мен 12-ші аптасының басында ұрықтың қалқанша безінің йодты жинақтауға, тиреоидты гормонды өндіруге және синтездеуге қабілетті болады. Сонымен қатар, қалқанша безінің клеткалары 11-аптада моно- және дийодтирозинді, тіпті тироксинді анықтай бастайды [9, 10].
3-4 айда фолликула коллоидтары сіңіргіш көпіршіктердің көрінуімен ерекшеленеді, йод органикалық қосылыстармен қосылғаннан бастап клеткалардың негізгі қызметі басталады, яғни, без қызметтік жағынан жетіледі [12].
Гестацияның ерте кезеңінде ұрықта қалқанша безінің қалыптаса бастауы ананың аналогты эндокринді жүйесіне оның қызметінің тәуелсіз болуымен көрінеді. Ұрықжолдастық тосқауыл анадан құрсақтағы балаға гипоталамо-гипофизарлы жүйенің гормондарының енуін тежейді, бірақ сол уақытта белгісіз бір мөлшерде бос тироксин (Т4) және трийодтиронин (Т3) ұрыққа және ұрық жанындағы суға енеді. Тироидты гормонға деген ұрықжолдастық тосқауылдық өткізгіштік деңгейі жүктілік мерзіміне тікелей байланысты. Бірінші триместрде ұрыққа бос тироидты гормондар салыстырмалы түрде өте көп мөлшерде енеді, ал екінші және үшінші триместрде фето-ұрықжолдастық тосқауылдың түзіле бастауынан және ұрықтың өз қалқанша безінің қызметі қалыптасуынан анадан ұрыққа тироидты гормондардың өтуі және оны пайдалану минимальды деңгейге дейін төмендейді. Бұл кезеңде ана мен баланың қалқанша безінің гормондық қызметінде физиологиялық автономия қалыптаса бастайды. Бірақ ана қанында Т3 және Т4 концентрациясы патологиялық жоғары болса, онда бұл гормондар ұрықжолдас арқылы өтуі мүмкін. Сонымен қатар, тиротұрақтандырушы препараттарды жүктілік кезінде тиротоксикозды емдеуге қолдану гормонның ұрықжолдас арқылы бос өтуін және ұрықтың қалқанша безінің қызметін нашарлататынын есте сақтаған жөн [12].
Жүктіліктің екінші жартысында қалқанша безі өзіндік қызметке ие болады, яғни, тироксин бөле бастайды. Одан ары сандық өзгерістер орын алады: фолликулалардың жаңа түрлері пайда болады және көлемдері жағынан үлкейіп, метоболиттік белсенділігі артады [13].
Электронды-микроскоптық зерттеу кезінде 4-айлық эмбрионның тиреоцитінің құрылысы ересек адамның безінің құрылысымен бірдей болған. Нәрестенің қалқанша безі қызметтік жағынан жетілген және салмағы 1 г болып келеді. Нәрестелерде, балаларда және ересектерде қалқанша безінің салмағы салыстырмалы түрде бірдей болып келеді [14-16].
Нәресте туылғаннан кейін, ерте неонатальды кезеңде, гипофизарлы-тироидты жүйеде гормондардың концентрациясында айтарлықтай өзгерістер орын алады. Кіндік қанында Т4 мөлшері ана қанымен салыстырғанда 1,2 есе аз болады. Туылғаннан кейінгі алғашқы екі тәулікте Т4 деңгейі шамалы ғана жоғарылайды, ал үшінші тәулікте ең жоғары деңгейге дейін жетеді де, содан кейін екі-үш апта көлемінде қайтадан ақырын төмендеп белгілі бір мөлшерге жетеді. Ал кіндік қанында Т3 концентрациясы ана қанымен салыстырғанда бес есе төмен болады. Туылғаннан кейінгі бірінші тәулікте Т3 мөлшері ең жоғарғы деңгейге дейін жетеді де, кіндік қанындағы гормонның жинақталуы 3-4 есе жоғарылайды, ал сосын үшінші тәулікте Т3 мөлшері төмендей бастайды. Екінші реттік гормон деңгейінің жоғарылауы нәресте туылғаннан төртінші аптаға дейін созылады. Ерте неонатальды кезеңде бейімделудің өзгергіштігіне ТТГ (тиретропты гормон) концентрациясы ұшырайды. Нәресте кіндігіндегі ТТГ концентрациясы анасындағы гормон концентрациясынан 4 есе жоғары болады. Нәресте туылғаннан кейінгі 30 минуттан соң ол алты есеге жоғарылайды, тек бірінші тәуліктің соңына қарай минимальды деңгейге дейін төмендеп кетеді. Келесі 3-6 тәулікте қандағы ТТГ концентрациясы ақырын жоғарылайды да, гормон деңгейі тұрақтана бастайды. Кіндіктегі тироксин байланыстырушы глобулин мөлшері анасымен салыстырғанда 1,5 есеге төмен болады. Туылғаннан кейінгі бірінші тәулікте тироксин байланыстырушы глобулин мөлшері бірнеше рет жоғарылайды да, үшінші тәулікте төмендей бастайды, ал сосын қайта жоғарылап қалыпты мөлшерге жетіп, тұрақтанады [12, 13].
0.2.1 Қалқанша безінің гистогенезі және оны реттеуші гендер
Қалқанша безінің құрылымдық-қызметтік бірлігі -- фолликулалар. Олар қоршалған шартәрізді немесе ішкі қуысы аздап созылыңқы болып келеді. Көлемі 20-300 мкм аралығында болады. Қалқанша безі гистологиялық құрылысы жағынан дәнекер ұлпасынан тұрады, қабаттары тереңге еніп, оны екі бөлікке бөледі. Фолликула қуысында күрделі белокты заттар - эпителиальды немесе А-клеткалар (тиреоциттер) өндіретін коллоид болады. А-клеткамен қатар, қалқанша безінің ұлпасында С-клеткалар (парафолликулярлы) болады. Олар фолликулалар арасында орналасады. Бұл клеткалар организмдегі кальций және фосфор айналымын реттеуші негізгі гормондардың бірі кальцитонинді өндіреді. Тиреоциттер -- бірқабатты кубты эпителийлі безді клеткалар. Ұшында микротүтікшелері бар, ал көрші клеткалары бір-бірімен тығыз байланысқан көпсанды тосқауылдар -- десмосомалар болып табылады [17, 18].
Қалқанша безінің фолликуласында тиреоидты гормондар тироглобулинмен байланысқан, ол синтез жүретін негізгі матрица болып табылады. Тироглобулин тироидты гормондарды негізгі сақтаушы, әрі протеолиз нәтижесінде қанға түсуін және олардың босатылуын жүзеге асырушы болып табылады. Қанда тироидты гормондар сарысулы белоктық кешен түрінде айналымда жүреді, бірақ физиологиялық белсенділігі жағынан тироидты гормон фракциясының белоктарымен байланыспаған бос күйінде болады. Т4 және Т3 гормондарының өз рецепторлары бар, олар шеткі мүшелермен тироидты гормондарды байланыстыруға арнайылық қасиет көрсетеді және олардың биологиялық әсерлерінің жүзеге асырылуымен қамтамасыз етуші рөл атқарады [12].
Қалқанша безінің қызметі күрделі нейро-гуморальды механизм арқылы реттеледі және оның қызметтік белсенділігі гипофиз бен гипоталамустың бақылауында болады. Гипофиз тиреотропты гормонды синтездейді, ол биосинтез үрдісі мен ферменттік жүйенің белсенділігімен және тироцит рецептор мембранасымен арнайы байланыстырушы жолымен тироидты гормонның бөлінуін жылдамдатады. Гипофиздың қызметі өз кезегінде гипоталамусқа тиролиберинді бағыттайды, ол тиротропоциттің мембраналық құрылымына әсер етеді және гипоталамустық гормонды ерекше байланыстырады. Сол уақытта қандағы тироидты гормонның концентрациясы теріс қайтымды байланыста болады және гипофиз бен гипоталамустың арнайы гормондарының синтезін реттеуші болып табылады. Сонымен, қандағы тироидты гормонның деңгейінің жоғарылауын ТТГ секрециясы төмендетіп, қалпына келтіріп отырады, ал гормонның деңгейі қалыпты мөлшерден төмендесе, ТТГ секрециясы мен оның синтезі ынталандырады. Сондықтан, гипоталамус - гипофиз - қалқанша безі жүйесіндегі барлық гормон қалқанша безінің түрлі ауруларына өз әсерін тигізеді [19, 20].
Қалқанша безінің негізгі қызметі тиреоидты гормон биосинтезі болып табылады. Тиреоидты гормон секрециясы мен олардың түзілу процесі келесідей кезеңдерден тұрады: йод жинау, оны мүшелендіру, тирозин қалдықтарын жинақтау мен тиреоидты гормондарды босату. Бұл үрдіске қатысушы ферменттер және реттеуші гендер 3-кестеде көрсетілген.
Кесте 3.
Қалқанша безінің гормондарының биосинтезіне қатысатын ферменттер мен реттеуші-гендер [20].
Фермент
Натрий-йодты симпортер (нйс)
Тиреоидты пероксидаза
(тпо)
Хлор-йодты симпортер (пендрин)
Тиреоидты оксидаза 1,2
тнох 1 тнох 2
Шоғырла-нуы
Тиреоциттің базальды мембранасы, сілекей безі, сүт бездері
Тиреоциттің апикальды мембранасы
Тиреоциттің апикальды мембранасы, ішкі құлақ
Тиреоциттің апикальды мембранасы
Қызметі
Клеткаға йодтың тасымалдануы
Тотығу, йодтың органифика-циясы
Мүшелендірілу үшін йодтың тасымалдануы
Йодтирозиннің Тг молекуласы-на айналуы
Хромосома
19
2
7
15
Тұқымқуа-лаушылық
Түрі
Аутосомды-рецессивті
Аутосомды-рецессивті
Аутосомды-рецессивті
Аутосомды-рецессивті
Йод молекулалары клеткадан тыс кеңістіктен йодидті сорғыштың қатысуымен базальды мембрана арқылы белсенді тасымал көмегімен фолликулярлы клетка цитоплазмасына түсіп отырады. Бұл үрдіске қабілетті белок гені жуырда ғана анықталған - натрий-йодты симпортер (НЙС). Адамда бұл ген 19 хромосоманың қысқа иығында шоғырланған [9, 17, 21].
Сонымен қатар, 1997 жылы Пендред синдромы деп аталатын ген анықталған. Бұл ген пендрин - хлор-йодты симпортерді кодтайды. Пендрин фолликулярлы клетканың апикальды мембранасында орналасқан және ол мүшелерге йодтың тасымалдануын қамтамасыз етеді. Ол 7 хромосоманың ұзын иығында орналасқан және тек қалқанша безінде ғана емес, сонымен бірге ішкі құлақта (ұлулы дене) экспрессияланады [9, 21, 22 - 24].
Йодтың анықталған мөлшері клеткадан тыс сұйықтық арқылы пассивті диффузия есебінен сыртқа шығарылуы мүмкін, бірақ оның көп бөлігі тиреоидты пероксидазаның қатысуымен фолликулалық клетканың апикальды бөлігінде қалады және сол жерде тотықсызданады. Тироидты пероксидаза ферменті тиреоциттің апикальды мембранасында орналасқан және катализдік орталығы фолликуланың саңылауына айналған. Оны кодтайтын ген 2 хромосоманың қысқа иығында орналасқан [9, 17, 21, 25].
Ковалентті тотыққан йод тирозин молекуласымен байланысады. Тирозинның йодталуы тироидты пероксидазаның қатысуымен жүреді. Алдымен йодтың тирозинмен байланысы - монойодтирозинді (МЙТ), сосын дийодтирозинді (ДЙТ) береді. Мүшелендірілу мен конденсация реакцияларының субстраты тиреоглобулин болады. Тиреоглобулин - қалқанша безінің арнайы белогы. Ол фолликулярлы клеткаларда синтезделеді. Коллоидтың негізгі кешені тиреоглобулин -- тиреоарнайы йодталған күрделі гликопротеид, ол тиреоидты гормонның синтезіне және оның сақталуына қызмет етеді. Тиреоглобулинжді кодтайтын ген - сүтқоректілердің өте үлкен гендерінің бірі, ол 8 хромосоманың ұзын иығында шоғырланған [8, 17].
Америкалық автордың берген мәліметі бойынша, фолликулалық тироглобулин қалқанша безінің арнайы генінің транскрипциясына күшті супрессор болып табылады. Тироглобулинге 67 тирозильдік қалдық қатысты, бірақ йодпен қамтамасыз етілуіне байланысты олардың отызы ғана маңызды. Йодталған тироглобулиннің 1 молекуласының толық гидролизіне йодтирониннің 4 молекуласы қатысады [7-9]. Қалқанша безінің гормонының синтезінің келесі кезеңі - конденсация, тирозиннің йодты молекуласын тиреоглобулин молекуласымен байланыстыру. Тирозиннің екі дийодты қалдықтары бір бүйірлік аланин тізбегін жоғалта отырып, 3,3`, 5,5`-төртйодтиронин (L-тироксин, Т4) түзіледі, монойодтирозин және дийодтирозиннің қосылуы кезінде бір бүйірлік аланин тізбегі жоғалады, соның нәтижесінде 3,3`, 5-үшйодтиронин (L-үшйодтиронин, Т3) түзіледі [7-9, 19, 20]. Тиреоглобулин молекуласында йодтирозиннің конденсациясы сутегінің асқын тотығының қатысуымен өтеді. Сутегінің асқын тотығының генерациясы екі белокты қамтамасыз етеді. Олар: тиреоидты оксидаза 1(ТНОХ 1) және 2 (ТНОХ 2). ТНОХ1 және ТНОХ2 гендері осы белоктарды кодтайды және қалқанша безінің фолликулалы клеткасының апикальды бөлімінде орналасады. Бұл гендер 15 хромосоманың ұзын иығында шоғырланған [25 - 28].
Қалқанша безінің гормондары фолликуланың коллоидты затындағы тироглобулин молекуласының құрамында сақталады. Олар коллоидтан оның цитоплазмасына эндоцитоз арқылы қайтқаннан кейін фолликуланың базальды бөлігі арқылы клеткадан тыс тасымал көмегімен босатылады. Эндоцитозды везикула лизосомамен қосылады және тиреоглобулин, Т4, Т3, монойодтирозин, дийодтирозин және бос аминқышқылы болып ыдырап кетеді. Йодтың ұсақтануы интратиреоидты дегалогеназа арқылы өтеді. Оның гені әлі күнге дейін анықталмаған. Сол себептен, соңғы жылдары молекулалық-генетикалық картаға белгілеу әдісі арқылы тиреоидты гормон биосинтезіне қатысатын көптеген реттеуші-гендер анықталды [21, 25].
1.3 Туа біткен гипотиреоз
Тиреидология мәселелері қазіргі таңда өзекті мәселелердің бірі, оған төмендегі жағдайлар дәлел бола алады:
1) Қалқанша безі гомеостазды қамтамасыз етуде және организмнің барлық жүйелерін реттеуге қатыса отырып маңызды қызмет атқарады [29, 30].
2) Алдын алу және емдік шаралар жүргізілуіне қарамастан қалқанша безінің ауруымен ауыратын науқастар саны күннен-күнге артуда, бұдан шығатын қорытынды қалқанша безінің ауруы мәселесі қазіргі таңдағы эндокринология мен генетика, сонымен қатар басқа да медицина салаларының алдында тұрған өзекті мәселелердің бірі [31, 32].
3) Қалқанша безінің ауруы организмге таралуы арқылы көмірсу алмасуын бұза отырып, организмді қант диабетіне шалдықтыруы мүмкін [33, 34].
4) Гипотиреоз -- қалқанша безі гормонының организмде жетіспеушілігі. Гипотиреоздың клиникалық көрінісі әртүрлі, бірақ бір-бірінен қатты ерекшеленбейді [35-39].
5) Гипотиреозбен ауыру кезінде барлық мүшелер мен мүшелер жүйесі зақымданады, клиникалық көрінісі басқа ауру белгілері сияқты көрінеді (әсіресе, жасы келген адамдарда) [35, 40- 42].
Гипотиреоз (ГП) -- организмде қалқанша безінің гормонының ұзақ уақыт жеткіліксіз болуы немесе олардың биологиялық әсерінің ұлпалық деңгейге дейін төмендеуінің клиникалық көрінісі. Оның нәтижесінде организмдегі барлық зат алмасу үрдістері бұзылады, ұлпадағы оттегі мезгілсіз жұмсалады, соның нәтижесінде барлық тотығу реакциялары тоқталады, газалмасу мен негізгі алмасу және әртүрлі ферменттік жүйелердің белсенділігі төмендейді [43-45].
Гипотиреозбен ауырған науқастардың басым бөлігі (шамамен 95%) қалқанша безінің шартты аномалиялық дамуы немесе қалқанша безінің паренхимасының зақымдануынан патологиялық үрдістердің пайда болуымен, ал қалған 5% ғана -- гипоталамус және гипофиздің қызметінің бұзылуынан пайда болатын гипотиреоз ауруымен ауырады [46-48].
Бұрын бұл ауру Еуропа тұрғындарында, оның ішінде жаңа туылған нәрестелерде - 0,018% кездеседі деп көрсетілген болатын, бірақ қазіргі кезде күн санап саны артуда [49].
Осыдан 15 жыл бұрын А.П. Калинин және Г.И. Измаилов осы аурудың субклиникалық жағдайын зерттеп, анықтағанда Швецарияда бір жылда туылған нәрестелер арасында - 3,1%, ал Ресейде - 3,4% тіркелген болатын. 10 жылдан кейінгі сараптама бойынша туа біткен гипотиреоздың АҚШ-да кездесу жиілігі 5-10%, ал Даллас тұрғындар арасында - 8-17 % артқандығын көрсетеді [48]. Сонымен бірге, АҚШ популяциясының 5-10% гипотиреоздың басқа да түрлерінен зардап шегеді [50, 51].
Тиреоидты гормонның концентрациясының төмендеуі тұрғындардың ең күшті қорғалмаған бөлігі, ол балалардың организміне өз әсерін тигізеді. Яғни, нәрестенің жатырішілік кезеңінде және ерте постнатальды өмірінде ерекше анаболикалық әсерімен тиреотропты гормон басқа гормондардан ерекшелене отырып, тек өсуге емес, сонымен қатар, барлық мүшелер мен жүйелердің ары қарай мамандануы мен дамуын бақылап, реттей отырып өте үлкен рөль атқарады. Қалқанша безінің гормоны ұрықтың орталық жүйке жүйесіне өз әсерін тигізіп, баланың жүйке жүйесінің қалыпты дамуына кері әсер етеді [52-54].
Қалқанша безінің ауруының жиілігінің артуы барлық жастағы тұрғындардың, әсіресе жасөспірімдердің интеллектуалды, психикалық, соматикалық және жыныстық денсаулығына әсер етіп ерекше алаңдаушылық тудыруда. Соңғы 10 жыл көлеміндегі Еуропа, Африка және Солтүстік Америка елдерінде жүргізілген скринингті бағдарламаның нәтижесі бойынша туа біткен гипотиреоз ауруы бастапқы жылдарға қарағанда екі есеге артқан және АҚШ мен Канадада 1:3600-1:4000, ал Орталық Африка елдерінің жеке эндемиялық аудандарында 4,2-11% аралығын құраған [55, 56].
Жаңа туылған нәрестелердің ортасында гипотиреоз жиілігінің артуы тек экзогенді фактор ғана емес, сонымен қатар, эмбриогенез кезеңінде қалқанша безінің қызметі мен құрылымына қайтымсыз өзгеріс алып келетін және анасының да тиреоидты гормонының қызметін бұза отырып, құрсақтағы нәрестеге екі есе теріс әсер көрсетеді [57, 58].
Тироид жеткіліксіздігінің теріс әсері жыныстық жүйе қызметінің бұзылуына, яғни, гонаданың өзгеруіне, етеккір кезеңіндегі бұзылыстарға, ұрықтылықтың төмендеуіне, бедеулікке алып келеді. Бұл мәселе қазіргі таңда тек қана медицинаның ғана емес, сонымен қатар демографияның да өзекті мәселелерінің бірі. Тиреоидты гормонның жеткіліксіздігінен жүктілік және босану жоғары жиіліктегі мынадай қиындықтармен босану кезіндегі дискоординация, уақытынан бұрын туылу, жүктіліктің үзілуі, өлі туылу сипатталады. Жүктілік және емізу кезінде анада қалқанша безінің қалыпты қызмет атқаруы дені сау баланың туылуы мен оның ары қарай қалыпты дамуына маңызды рөл атқарады [59].
1.3.1 Туа біткен гипотиреоз ауруының классификациясы мен патогенезі
Туа біткен гипотиреоз - балалардағы қалқанша безінің жиі кездесетін ауруларының бірі. ХХ ғасырдың аяғында туа біткен гипотиреоздың таралу жиілігі Еуропа елдерінің ішінде Ресейде басқа елдермен салыстырмалы түрде жоғары болған. Нәрестелерде гипотиреоз көбінесе анықталмаған күйде болады және оның клиникалық көрінісі ерте неонатальды кезеңде өте аз байқалатын немесе мүлдем байқалмайтын болып келеді. Әртүрлі салыстырмалы зерттеулердің нәтижесі бойынша нәрестелердің арасында туа біткен гипотиреоздың кездесу жиілігі шамамен 1:4000, яғни фенилкетонурияға қарағанда 2-3 есеге жоғары және туа біткен аурулардың арасында таралуы жағынан екінші орында [60].
Қалқанша безінің дамуы кезіндегі әртүрлі туа біткен кемістік ұрықта белгінің ақауына немесе ұрық бастамаларының дұрыс орналасуының ауытқуына алып келетін тиреоидты гистогенез немесе органогенездің бұзылуынан пайда болуы мүмкін. Белгілердің зардап шегуі немесе ұрық бастамаларының түсіп қалуы сияқты бұзылыстарынан қалқанша безінің даму кемістіктерінің өзі мүшедегі ауытқушылық көлеміне және оның жағдайын байланысты бірнеше топқа топтастырылады [61].
Патологиялық үрдістің шоғырлану орнына байланысты біріншілік, екіншілік, үшіншілік және шеткі немесе перифериялық болып бөлінеді. Біріншілік гипотиреоз кезінде патологиялық үрдістердің шоғырлану орны қалқанша безі болып табылады. Бұл өте жиі кездесетін гипотиреоз түрі. Бұл гипотиреоз түрі Еуропалық популяцияда жаңа туылған нәрестелер арасында 1:4000 жиілікті құрайды. Статистикалық мәліметтер бойынша, ауру ұл балаларға қарағанда қыз балаларда өте жиі кездеседі (қатынасы қыз ұл - 2 немесе 2,51). Анасынан қалқанша безінің патологиясымен туылған нәресте 68,2% - нәресте перинатальды энцефалопатиядан, 23,4% - жатырішілік гипотрофиядан зардап шегеді. Анасында қалқанша безінің ауруы кезінде ұрықта аномалияның даму жиілігі 18-25% құрайды[4, 5, 25, 62].
Біріншілік гипотиреоздың пайда болу себептері төмендегідей:
Қалқанша безінің дисгенезиясы. Барлық жағдайдың 70%-дан 90%-ға дейінгі аралығын қамтиды. Қалқанша безінің дисгенезиясы бездің ауытқу көлеміне байланысты аплазия (агенезия) (35-40%), гипоплазия (5%), гемигенез және бездің орналасу орнына байланысты дистопия мен эктопия (35-40%) болуы мүмкін. Бұзылу әдетте секірмелі түрде болады. ТТГ рецепторын кодтайтын геніндегі РАХ 8 мутация. Бұл нәрестелер мен аналарда кездеседі, көбінесе радиоактивті йодты енгізген жүкті әйелдерде жиі көрінеді [63].
Аплазия - тиреоидты ұлпаның толық болмай қалуы (атиреоз). Сцинтиграфия сияқты эхографиялық зерттеулерде тиреоидты ұлпа өз орынында да, одан жоғары жерде де көрінбейді.
Гипоплазия - тиреоид көлемінің кенет төмендеуі. УДЗ кезінде без ұлпасы біртекті емес, пішіні әртүрлі болып келеді.
Гемиагенез - қалқанша безінің бір бөлігінің көрінбей қалуы. Оң жағына қарағанда сол жақ гемиагенез өте көп кездеседі.
Туа біткен гипотиреоздың классификациясын жасағанда этиологиясына, кездесу жиілігіне, тұқымқуалау түріне, молекулалық кемістігіне байланысты Ф.Мишердің өзіндік топтастыруын ұсынған[60].
Аномалия немесе ауытқу қалқанша безінің орынына байланысты дистропия және эктопия сияқты жағдайда болады.
Дистропия - тиреоидты ұлпаның әдеттегідей емес шоғырлануы, бірақ әдеттегі орынға сәл жақын орналасады. Әдеттегі орыннан жоғары орналасуына байланысты ұлпада дистопияның әртүрлі түрлері: езулі (тіл түбірі зобы, ол дисфагияға ұшыратады, травматизация кезінде қан кетулерге, іріңдеуге алып келеді), қосалқы езулі, интратрахеальды және т.б. [64].
Эктопия - тиреоидты ұлпаның шоғырлануы өз орнының мөлшерінен шығып орналасуы. Қалқанша безінің эктопияланған ұлпасын мойынның бүйірлік бөлігінен не басқа күтпеген орындардан кездестіруге болады [63]. Фишер бойынша туа біткен гипотиреоз ауруының классификациясы 4 және 5- кестеде көрсетілген.
Кесте 4.
Туа біткен гипотиреоздың этиологиясы [60].
Бұзылу типтері
Барлық жағдайдағы үлес
Себептері
1. Біріншілік
А. ҚБ дисгенезиясы
Эктопатия
Агенезия немесе гипогенезия (гипоплазия)
70%
45%
25%
ТТҒ-1, ТТҒ-3, Рах-8 3% мутация
басқа да мүмкін болатын мутациялар
В.Дисгормоногенез
20%
5- кестеде көрсетілген
С.Транзиторлы ГТ
4%
Аналық антидене, ТТГ-ны бұғаттаушы рецепторлар
Тиреостатиктер
Амиодарон
Йодтың күшті мөлшері
Басқа да факторлар
Транзиторлы гипертиротропинемия
1%*
(йодпен қамтамасыз етілген елдер)
Қарқынды әсер ететін жоғарыда (С) көрсетілген факторлар
Өте үлкен көлемдегі ҚБ дисгенезиясы
Жеңіл дисгормоногенез
Идиопатиялық
2. Орталық
Гипоталамо-гипофизарлы бұзылыстар
5%
SHH, SIX-3, ZIC-2, HESX-1, Pit-1, Prop-1 гендеріндегі мутация
β - ТТГ генінің мутациясы
Сонымен, жоғарыда көрсетілген барлық мәліметтер туа біткен гипотиреоз ауруына бірден бір себепші болатын жағдайлар. Бірақ, туа біткен гипотиреоз құрылымына тек қалқанша безінің дисгенезиясы ғана емес, сонымен қатар тиреоиды гормондар биосинтезінің туа біткен ферменттік бұзылыстары да жатады. Сонымен, биосинтездің бір кезеңінде бұзылыстың орын алуы біріншілік гипотиреоздың туындауына себепкер болады [64, 65].
1. Қалқанша безінің дисгормоногенезі. 5-10%-дан 15%-ға дейін жиілікте кездеседі. Жалпы кездесу жиілігі 1:30000-50000. Туа біткен гипотиреоздың бұл түрі тиреоидты гормонның шығарылуы мен секрециясына және биосинтезінің әртүрлі молекулалық кемістігімен байланысты [63, 65]. Гормоногенездің бұзылуы кез-келген кезеңде орын алуы мүмкін: тасымалдың бұзылуы және йодидті ұстау (мысалы, Т324Р мутациясы) тироидпероксидазасы кемістігімен байланысты йодид органификациясы, йодтирозин қауымдастығы, йодтирозиннің дейодтануы, тиреоглобулин синтезі [65].
Кесте 5.
Тиреоидты гормондардың өнімдерінің кемістіктеріне себепкер болатын рецепторлар мен ферменттердің туа біткен кемістіктері [60].
Бұзылыстар
Ауру болу жиілігі
Тұқым-қуалаушылық
Молекулалық кемістіктер
Тиреотропты гормонға сезімталдықтың болмауы
Жиі
аутосомды-рецессивті
ТТГ рецепторын инактивтеуші ген мутациясы
Йодтың тасымалының кемістігі
Жиі
аутосомды-рецессивті
Натрий-йодты симпортер гені мутациясы
Пендред синдромы
1:50000
аутосомды-рецессивті
Пендрин генінің мутациясы (хлор-йодты симпортер)
Йод органификациясының кемістігі
1:40000
аутосомды-рецессивті
ТПО генінің кемістігі, тиреоидты оксидаза генінің кемістігі (Н2О2 генерациясының бұзылуын)
Тиреоглобулин кемістігі
1:40000
аутосомды-рецессивті
Тг генінің мутациясы, сиалилтрансфераза кемістігінің нәтижесінде Тг сиализациясының бұзылуы
Йодтирозин-дейодиназа кемістігі
Жиі
аутосомды-рецессивті
Йодтирозин-дейодиназа йод генінің кемістігі болжалуда
2. Йод жеткіліксіздігі (эндемиялық кретинизм).
3. Аутоиммунды үрдістерге байланысты қалқанша безінің зақымдануы (лимфоцитарлы тиреодит), цистиноз.
Біріншілік гипотиреоз секірмелі түрде жүктіліктің 4-9 аптасында қалқанша безінің алғашқы белгілерінің зақымдануынан дамиды. Зақымдаушы фактор ретінде радиоактивті және рентген сәулелері және жүктіліктің І триместрінде дәрілік заттарды (мерказолил, бромид, литий тұзы, транквилизатор) қолдану, токсикалық және химиялық заттардың әсері және жатырішілік инфекциялар табылады [64].
Екіншілік гипотиреоз гипофиздің дамуының кез-келген ақауының болуынан ТТГ синтезінің бұзылуы. Өте сирек кездеседі - 1:20000, көптеген авторлардың көрсеткен мәліметінше, туа біткен гипотиреоздың барлық жағдайының 3-4%-дан 10-15% аралығында өзгеріп отырады. ТТГ-нің жеткіліксіздігі оқшауланған болуы мүмкін [66].
Үшіншілік гипотиреоз гипофиздің тиреоидты функциясының әсерінен гипоталамустық реттелудің және гипоталамустағы тиролиберин синтезінің бұзылуынан дамиды және өте сирек кездеседі (1:200000) [65].
Перифериялық немесе шеткі гипотиреоз нысана-мүшенің кемістігімен байланысты. ТТГ-ға төзімділік өте сирек кездесетін бұзылыстар және осындай гипотиреоз түрі өте аз зерттелуіне байланысты, бұл ауру түрі туралы деректер өте аз. Жоғарыда айтылған гипотиреоздың барлық түрлері қалқанша безінің белсенділігінің төмендеуінен, яғни тиреоиды гормонның жеткіліксіздігінен пайда болған[63, 65].
Туа біткен гипотиреоз ауруының негізгі формаларының таралуы 6- кестеде көрсетілген.
Кесте 6.
Туа біткен гипотиреоздың негізгі формаларының таралуы [65].
Гипотиреоз түрлері
Кездесу жиілігі
І. Біріншілік гипотиреоз
1. Қалқанша безінің дисгенезиясы
а) агенезия (атиреоз).
ә) гипоплазия
б) гемиагенез
в) дистопия
г) эктопия
2. Дисгормоногенез
а) йод тасымалындағы кемістік;
ә) ТТГ рецепторының кемшілігі (кемістігі);
б) пероксидазалық жүйедегі кемістік;
в) тиреоглобулин синтезінің кемістігі.
ІІ. Екіншілік (үшіншілік) гипотиреоз
1. Пангипопитуаризм.
2. ТТГ синтезінің оқшауланған кемістігі
3. Гипаталамо-гипофизарлы аймақтағы ауытқушылық
ІІІ. Қалқанша безінің гормонына шеткі төзімділік
IV. Транзиторлы гипотиреоз
1:4000 (85-90%)
1:30000-50000 (5-10%)
1:100000 (3-4%)
Анықталмаған
Анықталмаған
Транзиторлы гипотиреоз (ТТ) -- бұл жаңа туған нәрестенің туылу кезінде әртүрлі патологиялық жағдайлардың әсерінен гипофизарлы-тиреоидты жүйенің екінші рет қайта бұзылуынан пайда болған туа біткен гипотиреоз ауруының бір түрі. Бұл өзгеріс транзиторлы сипатта болады және 10 күннен 30 күнге дейін созылады. Транзиторлы гипотиреоздың даму патогенезі гипофизарлы- тиреоиды жүйенің қызметі, яғни, ТТГ синтезінің күшеюінің әсерінен гипофиздің белсенділігінің жоғарылауы, сонымен қатар, тиреоидты гормон өнімінің азаюымен сипатталады [63. 64]
Т3 және Т4 концентрациясының төмендеуімен қамтамасыз етілген транзиторлы өзгерістің болуынан төмендегіше тәуекелдік тобы туындайды:
* жүктілік кезінде қиындық, негізінен фето-плацентарлы жеткіліксіздік туындаған анадан туылған нәресте;
* эндокринологиялық бұзылыстар, оның ішінде қалқанша безінің ауруымен сырқаттанған анадан туылған нәрестелер;
* жатырішілік гипотрофиямен немесе шала туылған нәресте.
ТТГ жинақталуынан транзиторлы жоғарылаудың туындауына (гипертиротропинемия) тәуекелділік факторы қатысты:
* туыларда асфиксия және гипоксиялық синдром;
* жаңа туған нәрестеде туа біткен орталық жүйке жүйесінің жарақаты;
* жаңа туған нәрестенің тыныс алу бұзылыстарының синдромы [65].
Гипофизарлы-тиреоидты қызметтің транзиторлы бұзылысына дұрыс баға беру туа біткен гипотиреозға дифференциальды диагностика және адекватты ем жүргізуде маңызды болып табылады [64]
1.3.2 Туа біткен гипотиреоздың этиологиясы
Туа біткен гипотиреоз гипоталамус - гипофиз - қалқанша безі жүйесінің физиологиялық өзара қарым-қатынасының бұзылуынан, осы жүйенің әртүрлі себептерінен түзілетін және белгілі бір деңгейдегі патологиясынан туындайтын ауру. Көп жағдайда (75-80%) балалар қалқанша безінің кемістігі болып табылатын біріншілік туа біткен гипотиреозбен ауырады [5, 10, 40].
Жүктілік кезінде қалқанша безінің түзілуінің бұзылуы зиянды токсикалық және химиялық заттардан болуы мүмкін. Жүктілік кезінде рентген сәулесінің туа біткен гипотиреоз генезінде йодтың радиобелсенді изотобының жүкті әйелдің ағзасына түсуінен этиологиялық рөлі дәлелденген [5, 62].
Кейбір нәрестелер анасы жүктілік кезінде диффузды токсикалық зоб немесе басқа да ауруларға қажетті йодтың үлкен мөлшері үшін антитиреоидты препараттарды қабылдау себебінен туа біткен гипотиреоз ауруымен туылады [10, 61, 62].
Аутоиммунды тироидиті бар әйелде ұрықжолдас арқылы ұрыққа еніп, нәрестеде гипотиреоз ауруын туындататын тежеуші иммуноглобулин анықталған [5, 60, 64].
Туа біткен гипотиреоздың туындауының тағы бір себебі - йодтың организмге жеткіліксіз мөлшерде түсуі. Біріншілік туа біткен гипотиреоздың туындауының негізгі себебі синтездің гендік кемшілігі немесе аутосомды-рецессивті түрде тұқымқуалайтын тиреоидты гормон рецепциясы болып табылады [5, 21, 25].
Тиреоидты гормонның биосинтезін жоғары санап шығу себептерінің нәтижесі гипофизден ТТГ-ның көп мөлшерде бөлінуін шақыруға жеткіліксіз, бірақ қалқанша безінің гипертиреотропинемиясына жауап ретінде тиреоидты жеткіліксіздікті қалпына келтіруге қабілетті болып келеді [4].
Қалқанша безінің гормондық белсенділігінің алғашқы белгілері жатырішілік дамудың 6-8 апталарында көріне бастайды. Толығырақ, жүктіліктің 10-12 аптасында ұрықтың қалқанша безін йодпен байытуға және тироксинді синтездеуге қабілетті болады [2, 7].
Дамудың ерте кезеңдерінде ұрық гормонды анасынан алады. Анасында жүктіліктің бастапқы кезеңдерінде бос тироксиннің концентрациясы хориондық гонадотропиннің жоғары деңгейімен байланысты болады. ТТГ, тироидты гормонды ұрықжолдастың өткізбеушілік қасиетіне және ұрықтың өзіндік гипоталамо-гипофизарлы жүйесінің дамуына байланысты негізінен меншікті гормондар төмендейді. Ұрықжолдастық тосқауыл қалқанша безінің гормонын мен ТТГ-ды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz