Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджет үдерісі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 6

Қазақстан Республикасындағы бюджет үдерісінің тЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 8

1. 1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық маңызы мен рөлі . . . 8

1. 2 Қазақстан Республикасындағы бюджет үдерісінің сипаттамасы . . . 18

1. 3Мемлекеттік бюджет құру жалпы мемлекеттік қаржының буыны ретінде . . . 28

2 Қазақстан Республикасындағы МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ

үдерісін ТАЛДАУ . . . 35

2. 1Мемлекеттік бюджетті құру мен басқару үдерісін ұйымдастыру . . . 35

2. 2 Мемлекеттік және жергілікті бюджет кірістерін талдау мен бағалау . . . 43

2. 3 Жергілікті бюджеттің қалыптасуы мен басқарылуының ерекшеліктері және оның аймақтардың әлеуметтік - экономикалық даму жағдайындағы орны (Жамбыл облысы Шу ауданы бойынша) . . . 48

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ҮДЕРІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ . . . 66

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 76

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 79

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Елбасы өзінің 2012 жылы 14 желтоқсандағы Жолдауында «Осыдан алты жыл бұрын мен алдымызға әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына кіру жөнінде жалпыұлттық міндетін қойдым. Қазақстан дүниежүзілік экономикалық форумның рейтингінде 51-орынды иеленді. Біз бүгін осы мақсатымызға таяқ тастам ғана қалдық», -деп атап көрсетті Елбасы. Ендігі мақсатымыз дамыған 30елдің қатарына кіру. Бұл, өз кезегінде, әртүрлі салаларда, соның ішінде бюджет саласында реформа жасауды талап етеді. Бұнда, бюджетпен әлеуметтік-экономикалық дамудың стратегиялық және орта мерзімді міндеттерін интеграциялау тұрғысында бюджет үдерісін жетілдіру нысана болып қалады[1] .

Мемлекет бюджеті ұзақ мерзімді перспектива тұрғысынан қарағанда өнімді, мәселен, экономиканы әртараптандыру және инфрақұрылымды дамыту секілді жалпыұлттық жобаларға бағытталуы тиіс.

Мемлекеттiк бюджет кез-келген мемлекеттiң өмiр сүруiнiң мiндеттi шарты болып табылатын ақша қаражаттарын қалыптастыруды, бөлудi және пайдалануды ұйымдастыруды қамтамасыз ететiн, мемлекеттiң негiзгi қаржылық заңы болып табылады. Мемлекеттiк бюджет мемлекеттiк органдарға өз функцияларын орындауды қамтамасыз етедi. Бюджет мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатын жүргiзу үшiн экономиканың барлық секторларының қаражаттарын жинақтау құралы ретiнде қолданылады. Бюджеттiң көмегiмен ұлттық табысты сектораралық, салааралық, территорияаралық қайтабөлу, экономиканы мемлекеттiк реттеу және ынталандыру, әлеуметтiк саясатты қаржыландыру жүзеге асырылады.

Бюджетке ақша қаражаттарын жинақтай отырып, мемлекет өзiнiң алдындағы әртүрлi саяси, әлеуметтiк, мәдени бағдарламаларын жүзеге асырып, экономикалық, тұрғын үй, құрылыс, денсаулық сақтауды қамтамасыз ету, бiлiм беру, еңбекпен қамтамасыз ету, т. б. сұрақтарын шешедi.

Бюджет мемлекеттiң және мемлекеттегi барлық мемлекеттiк органдардың өмiр сүруiнiң қаржылық базасын құрайды. Мемлекеттiк аппарат, құқық қорғау органдары, атқару органдары, мемлекеттiк мекемелер, бюджет есебiнен қаржыландырылатын ұйымдар әрдайым бюджет есебiнен өмiр сүредi. Бюджетке жинақталған қаржылар мемлекеттiк әлеуметтiк-экономикалық саясатты жүргiзу үшiн, қорғанысты, мемлекеттiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн пайдаланылады. Бюджет мемлекеттiң қолындағы мықты басқарушы механизм болып табылады. Ол мемлекеттiң қаржылық саясатын жүргiзудегi жолсапаршысы. Экономикадағы дағдарыс жағдайлар және қаржылық жүйедегi ауытқушылық бюджет алдындағы тұрған мiндеттердiң толық көлемде орындалуына кедергi жасайды. Сондықтан, мемлекет бюджеттегi келеңсiз оқиға - бюджет тапшылығының болуына жол бермеу, оның зиянды салдарларын болдырмау шараларын жасап отырады.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Мемлекетте нарықтық қатынастар жағдайында экономика салаларының тұрақты өсуін қамтамасыз ету бағытында мемлекеттік бюджетті құру, оның экономикалық мәні мен мазмұнын анықтау, қаржының басқа тармақтарымен тығыз байланысын көрсету, экономиканы басқару құралы ретінде аймақ бюджетіне сипаттама беру, бюджет түсімдері мен шығыстарының бөлінуін және бақылауын талдау, олардың мақсаты мен бағыттылығын қарау және жергілікті бюджеттердің дұрыс қалыптасуын жетілдіру және т. б.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажеттілігі талап етіледі:

Бюджет түсінігінің мәнін ашу;
Қазақстан Республикасындағы бюджет үдерісінің сипаттамасын қарастыру;
Мемлекеттік бюджетті құру, оның басқару үдерісін ұйымдастыру;
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің кірістер мен шығыстар бөлігінің құрылымын талдау;
Жергілікті бюджеттерді әзірлеу және олардың қалыптасуы мен басқарылуының ерекшеліктеріне тоқталу;

Зерттеу объектісі ретінде бюджет үдерісі алынды .

Зерттеу пәніне әр деңгейдегі бюджеттердің жобасын дайындау барысындағы пайдаланылатын экономикалық қатынастар мен механизмдер жиынтығы жатады.

Жұмысқа ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының статистика Агенттігінің, Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі мен Экономикалық даму және сауда Министрлігінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің орта мерзімді фискалды саясаты мәліметтері қолданылды.

Диплом жұмысы құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

Кіріспеде жұмыстың мақсаты мен міндеттері айқындалған.

Бірінші бөлім бюджет үдерісінің теориялық негіздерін қарастырады. Орта мерзімді фискалдық саясат - бюджеттік жоспарлаудың негізгі бағыты ретінде айқындалған.

Екінші бөлімде бюджет кірістері мен шығыстарын жоспарлауүдерісі талданып, бюджеттің кіріс базасының қалыптасуын жоспарлау және оның ерекшеліктері, шығыстарды шектеу саясаты шеңберіндегі бюджеттік жоспарлаудың негізгі сипаттары берілген.

Үшінші бөлім алғашқы екі бөлімдегі қарастырылған мәселелерге байланысты бюджеттік үдерісті жетілдіру бағытындағы мәселелер қаралып, соған байланысты ұсыныстар жасалған.

Қазақстан Республикасындағы бюджет үдерісінің тЕОРИЯЛЫҚ негіздері

1. 1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық маңызы мен рөлі

Бюджет экономикалық маңызы бар, арнайы функцияларды орындайтын, ерекше белгілері бойынша жіктелетін мемлекеттің негізгі ақша қоры болып саналады. Мемлекеттің өмір сүруі «бюджет» ұғымымен тығыз байланыста. Осыдан мемлекеттік бюджетті, объективті түрде қажет, әрбір нақты кезеңдегі саясатқа қатысты болатын экономикалық категория ретінде сипаттауға болады.

Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде объективті сипатқа ие. Дербес бөлу аясы ретінде мемлекеттік бюджеттің өмір сүруі, оны дамыту орталықтандыруды қажетсінетін қоғамдық өндіріспен айқындалған.

Ақша қаражаттарын орталықтандыру, тұтастай алғанда экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін бүкіл халық шаруашылығы ауқымындағы үздіксіз айналымды ұйымдастыру үшін қажет. Мемлекет басымды салаларды қаржыландыру, қоғамдағы әлеуметтік мәдени іс-шараларды жүргізу, қорғаныс сипатындағы міндеттерді шешу, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жабу үшін қаражаттарды орталықтандыруды қажетсінеді. Осылайша, мемлекеттік бюджет кеңейтілген ұдайы өндіріс қажеттіліктерімен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен тығыз байланыста болады.

Экономикалық маңызы бойынша мемлекеттік бюджет, мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражаты қорын құру жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу үдерісінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің өзге қатысушыларының арасында туындайтын ақша қатынастарын білдіреді.

Мемлекеттік бюджет, ұлттық табыстың бір бөлігін жекелендірумен және бүкіл қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында оны пайдаланумен байланысты қайта бөлу қатынастарының экономикалық формасын білдіреді[4] .

Экономикалық категория ретіндегі мемлекеттік бюджеттің маңызы бөлу функциясы мен бақылау функциясы арқылы жүзеге асырылады[15] . Бірінші функцияның арқасында, мемлекет ауқымында ақша қаражаттарын шоғырландыру және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатымен, оларды пайдалану іске асырылады; екінші функция мемлекет иелігіне қаржы ресурстарының қаншалықты уақтылы және толық түсетінін және оларды пайдаланудың тиімділігін қадағалауға мүмкіндік береді.

Бөлу функцияларының қолданылу аясы, қоғамдық өндіріске қатысушылардың барлығы дерлік бюджетпен қарым қатынаста болатындығымен айқындалады.

Бақылау функциясы, бюджет мемлекеттің ақша қаражаттары қорын объективті қалыптастыру және пайдалану арқылы экономиканың құрылымдық буындарында болатын экономикалық үдерістерді көрсетеді. Бюджеттік ресурстардың қозғалысы бақылау функциясының негізін құрайды.

Аталған функциялардың қолданылуы бюджеттік қатынастардың ерекшелігімен айқындалады. Бюджет экономикаға бюджет тетігі арқылы ықпал етеді.

Бюджет тетігі - бұл мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражаты қорларының пайда болуы мен оны пайдалану формалары мен әдістерінің жиынтығы.

Бюджет үдерісi - мемлекеттiң өз органдары мен лауазымды адамдары арқылы барлық деңгейдегi бюджеттердi жасау, қарау, бекiту, атқару, орындалуын бақылау және олардың орындалуы туралы есептердi бекiту жөнiндегi заң арқылы регламенттелген қызметi.

Осы заманғы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару құрылымын тиімді құру мемлекеттің түйінді міндеттерінің бірі болып табылады. Бұл мемлекеттік басқарудың жүйелі болуын, әрбір басқару деңгейі үшін қаржы ресурстарымен нығайтылған функциялар мен өкілеттіктер нақты айқындалуға, биліктің барлық деңгейлерімен тиімді жұмыс істеуі үшін ведомство аралық үйлестіруді қамтамасыз етіп, заңнамалық-құқықтық базасы құрылуға тиіс екенін көздейді.

Ел дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттік басқарудың тиімділігін одан әрі арттыру қажеттілігін негізге ала отырып, биліктің барлық деңгейлер арасындағы функцияларды неғұрлым айқын ажырату, реформалау жүргізу орталығын жергілікті мемлекеттік басқарудың төменгі деңгейлеріне ауыстыру мәселелерге айналуы керек. Бюджеттік жүйені тереңірек зерттеген көптеген оқымыстылар оның әртүрлі астарларын қарастыра отырып, түрліше түсіндіріледі. Мәселен, классикалық экономикалық теорияның өкілдері бюджеттік жүйе түсінігіне келесідей анықтама береді: «Бюджеттік жүйе кез-келген мемлекеттің ерекшеліктерін, оның әлеуметтік-экономикалық және мемлекеттік құрылымын көрсететін күрделі механизм. Бұл жүйе кез-келген мемлекетті сипаттайтын әлеуметтік-экономикалық, құқықтық және басқа да ерекшеліктердің жиынтығының негізінде құрылады» [3] .

Мемлекеттің бюджет жүйесінің құрылымы, ең біріншіден оның мемлекеттік құрылымына тәуелді. Унитарлы құрылымы бар мемлекеттерде бюджет жүйесі екі деңгейлі болып келеді - мемлекеттік және жергілікті (аймақтық) бюджеттер. Федеративті мемлекеттік құрылымы бар елдерде (Ресей, АҚШ, Германия, т. б) аралық буындар - штаттар, жерлер және оларға сәйкес «әкімшілік құрылымдарының» бюджеті[9] . Өз зерттеулерінде В. Н. Радионова бюджет жүйесін «Экономикалық қатынастар мен заң нормаларына негізделген, өзара заңмен белгіленген арақатынасы бар мемлекет бюджеттерінің барлық түрлерінің жиынтығы» - деп атап көрсетеді. Худяков заңды тұрғыдан бюджет жүйесін - берілген мемлекет аумағында қызмет ететін, әртүрлі деңгейлі бюджеттердің жиынтығы деп қарастырады[4] . Отандық оқымыстылардың көзқарастары да осыған келіпсаяды. Атап айтсақ, А. Б. Зейнелгабдинніңғылыми зерттеулерінде қарастырылып отырған түсінікке келесідей анықтама беріледі: «Бюджет жүйесі бюджеттік қатынастар нысандарының жиынтығын, бюджет түрлерін (республикалық және жергілікті бюджет), оны құру, атқарылу, сонымен қатар қаржылық және басқа да басқару органдарының жиынтығын білдіреді. Ал бюджеттік қатынастардың жиынтығы бюджет жүйесінің негізін құрайды. Бюджет жүйесінің қондырмасы бюджет түрлерін басқарудың әр түрлі әдістері мен тәсілдерін қолдану негізінде бюджеттердің құрылуын, қарастырылуын, бекітілуін жүзеге асыратын және бюджеттік қатынастар нысанын анықтайтын қаржылық және басқа да басқару органдары болып табылады[5] .

Экономикалық сонымен бірге қаржылық ойдың тұрақты дамуымен байланысты өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді ескере отырып, В. Д. Мельников өз еңбектерінде «Бюджет жүйесі - бұл экономикалық және заңды нормаларға негізделген жеке дербес бюджеттердің жиынтығы», -деп қарастырады. Шетелдік және отандық ғалымдар ұсынған бюджет жүйесінің экономикалық мәнін ашатын теориялық зерттеулерді саралау негізінде келесідей тұжырым жасауға болады «Кең мағынада бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға, мемлекеттік құрылымның сәйкес түріне негізделген, орталықтандырылған және орталықтандырылмаған бюджеттердің жиынтығын білдіреді. Тар мағынада бюджет жүйесі мемлекеттің барлық бюджеттердің жиынтығы ретінде қарастырылады».

Сонымен, бюджеттің сан қырлы маңызын ескерумен қатар осы саладағы белгілі ғалымдардың зерттеулерін тұжырымдай отырып, өз тарапымыздан аталмыш ұғымға келесідей анықтама береміз: «Бюджет жүйесі - биліктің түрлі деңгейлері бойынша өздерінің негізгі функциялары мен өкілеттіктерін жүзеге асыруға бағытталған қатынастардың жиынтығы». Бюджеттік құрылымға қатысты бюджет жүйесі ұйымдастырушылық бөлімшілерге немесе деңгейлерге бөлінеді. Мемлекеттік құрылымның екі нысаны белгілі: бірінші, басқарудың екі буынды жүйесімен(орталық және жергілікті буын) қарастырылатын унитарлы мемлекет және басқарудың үш деңгейлі (орталық, федерация мүшелері және жергілікті буындар) жүйесі бар федералды мемлекет. Осыған сәйкес экономикалық қатынастарға және заңды нормаларға негізделген, билік деңгейлерінің барлық бюджеттерін біріктіретін бюджет жүйесі құрылады.

Бюджет - мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржылық қамтамасыз ету үшін арналған оның орталықтандырылған ақшалай қоры.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 4-бабында айқындалған қағидаттарға негізделеді. Оларға бірлік, толықтық, шынайылық, транспаренттілік, сабақтастық, нәтижелілік, дәйектілік, негізділік, уақытылылық, кассалардың бірлігі, бюджеттердің дербестігі, тиімділік, жауапкершілік, бюджет қаражатының атаулылық және нысаналы сипаты сияқты қағидаттар жатады.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі республикалық және жергілікті бюджеттер мен Ұлттық қордың, сондай-ақ бюджет үдерісінің жиынтығын білдіреді.

Мемлекеттік бюджет олардың арасындағы өзара өтеу операцияларын ескермегенде, республикалық және жергілікті бюджеттердің жиынтығын білдіреді.

Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің құрылымы 1-суретте ұсынылған.

Сурет 1. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі [15]

Дерек көзі: Экономикалық зерттеулер институты «Қазақстанның жаңа бюджеттік саясаты» брошюрасынан алынды

Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің өзара байланысына негізделген және оларды жасақтау, қарау, бекіту, орындау, бақылау тәртібімен, сондай-ақ, республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуы туралы есеппен қамтамаыз етіледі.

Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақтар үшін қаржы қаражатын жинақтау, экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне тәуелділігін азайту үшін құрылды.

Республикалық бюджет - бұл Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қор. Республикалық бюджет орталық мемлекеттік органдардың, олардың құзырындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыру үшін арналған. Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен бекітіледі. Қазақстандағы қаржы жылы күнтізбелік жылға сәйкес келеді, яғни 1 қаңтарда басталады және 31 желтоқсанда аяқталады[16] .

Облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті де Бюджет кодексінде белгіленген салық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын орталықтандырылған ақшалай қорды білдіреді. Ол облыстық деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, олардың бағынысындағы мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету және тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктегі мемлекеттік саясатты іске асыру үшін арналады. Тиісті қаржы жылына арналған облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың мәслихатының шешімімен бекітіледі.

Ерекше жағдайларда төтенше мемелекеттік бюджет әрекет етеді - Қазақстан Республикасында төтенше немесе әскери жағдай болған кезде республикалық және жергілікті бюджеттердің негізінде құрылатын төтенше мемлекеттік бюджет енгізіледі. Төтенше мемлекеттік бюджетті енгізу және оны тоқтату үшін негіздеме Қазақстан Республикасы Президентінің республиканың бүкіл аумағында төтенше немесе әскери жағдай енгізу немесе оның күшін жою туралы Жарлығы болып табылады.

Төтенше мемлекеттік бюджеттің әрекет етуі кезінде республикалық бюджет туралы заңның және мәслихаттардың жергілікті бюджеттің барлық деңгейлеріндегі бюджеттер туралы шешімдерінің қолданысы тоқтатыла тұрады. Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылдануы туралы Республика Парламенті жедел хабардар етіледі.

Шоғырландырылған бюджет - республикалық бюджетті, облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерін және олардың арасындағы өзара өтелетін операцияларды ескерместен, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына жіберілетін түсімдерді біріктіретін мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қоры. Шоғырландырылған бюджетті заңнамалық билік органдары бекітпейді және талдамалық мақсаттарда пайдаланылады[15] .

Шоғырландырылған бюджеттің құрылымы мынадай бөлімдерден тұрады:

- республикалық бюджет;

-облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттері;

- Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына жіберілетінбюджеттік түсімдер мен олардың Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына аударымдары.

Бюджетті басқару - бұл бюджет қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және осының негізінде тиісті бюджет саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік шаралардың жиынтығы.

1) Бюджет қатынастары - мемлекетпен, халық, мекемелер, кәсіпорындар арасында пайда болатын қаржы қатынастары деген ұстанымды ұстайтын болсақ, онда бір жағынан мемлекет кәсіпорындар, мекеме мен халық қаражаттарын ала отырып, мемлекет бұл қаражаттарды өз иелігіне жұмылдырады және өзінің мемлекеттік қызметін орындауға жұмсайды, сондай-ақ коммерциялық және коммерциялық емес салаларға, халыққа әсер етуге және тұтастай экономиканы реттеу қызметіне пайдаланады. Әсер ету нысандары әр түрлі болуы мүмкін: кәсіпорындарды қаржыландыру және қаражаттандыру; мемлекеттік инвестицияларды іске асыру; өнеркәсіптің қорғаныс салаларының айырбасталымын қаржыландыру арқылы экономиканың құрылымдық қайта құруына жұмсау. Мұнда кіріс немесе шығыс баптарын ұлғайту немесе азайту қатынасы саяси кеудемсоқтыққа байланысты елдің халықпен айлаөшарғы жасау қаупі туындайды. Осыған орай, бюджет саясатының қалыптасуы, оның іске асуының бағытталуы барлық кезде тек экономикалық даму үрдістерімен ғана байланысты емес, сондай-ақ саяси кеудемсоқтықты да көрсетеді. Егер бюджет саясатының бағытталуы экономиканың дамуы заңдылықтарының анықталуы негізінде емес, ол көпшілік дауыс пен көптеген түзетулер нәтижесінде анықталады, сондықтан мұндай бюджет саясаты тұрақты болмай, үнемі өзгеру үстінде болады. Макроэкономикалық реттеудің маңызды құралы болып бюджет саясаты табылады, ол салық салу мен мемлекеттік шығындарды өзгерту арқылы іскерлік белсенділік деңгейіне мемлекеттің әсерін көрсетеді.

2) Бюджет саясаты ұдайы өндірістік кезең аяқталуының нәтижесінде жинақталған, қаржы ресурстарын жұмылдыру бойынша мемлекеттің қаржы саясатының экономикалық мазмұнын анағұрлым толық көрсетеді, олардың мемлекет дамуының әлеуметтік-экономикалық басымдылықтарының пайдаланылуы және бөлінуін айқындайды.

Бюджет саясаты бюджеттің белгілі бір механизмін әзірлеу, қарастыру, бекіту, орындау, бақылау, бюджеттің орындалуы туралы есептің қызмет етуінің әр түрлі бюджет деңгейінің өзара байланысына негізделген. Дамыған елдерде ортақ валюта, қаржылық жүйені жасау бөлігінде қуатты және қаржы саласында орталықтан бағытталған беталыстар айқын түрде көрініс табады. Ал, бұрынғы кеңес үкіметі аумағында қаржы жүйесінің жергілікті деңгейлерін өзін-өзі қаржыландыру, жеке аймақтар мен жергілікті көздерінің мәні мен рөлін күшейту және егеменділіктің қалыптасуының қажеттілігі жандандырылуда.

Республикада бюджет жүйесінің дамуы аймақтық деңгейдің тұтас шаруашылық кешенінің тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету мақсатында қаржы жүйесінің ортақ шеңберіндегі қаржы буындарының жергілікті және орталық өзара әсерінің тиімді нұсқасын іздеу жолында. Бюджет экономикаға бюджет механизмі арқылы әсер етеді. Экономикаға тұтастай әсер ету құралы ретінде бюджеттің бөлу және бақылау қызметі осыдан көрінеді. Осыған байланысты бюджет саясаты қолда бар қаржы ресурстары мен сұраныстарын қанағаттандыру кірістер мен шығыстар бойынша бюджет шешімерін таңдау және қаржы жүйесін бағалауды қарастырады. Басқаша айтқанда, бюджет саясатын бюджет үдерісін ұйымдастыру жағынан алғанда, бюджет заңдылығын бұзғаны үшін жауапкершілік есебінен бюджеттің барлық деңгейінің орындалуына бақылау, бекіту, қарастыру және құрастыру тәртібі ретінде қарастырылуы мүмкін.

3) Бюджет жүйесінің қызметі етуі келесідей қағидалар негізінде қамтамасыз етіледі:

барлық бюджеттің біртұтастығы, толықтылығы, нақтылығы, жариялылығы және дербестігі;
мемлекеттік қаржы статистикасының біртұтас нысаны, ортақ бюджеттік сыныпталу, біртұтас қаржылық базаның бар болуы; бюджетте барлық түсімдердің толық көрінуі және түсімдердің қайта бөлінуі арқылы бюджеттің икемді өзара іс-қимылдары;
мемлекеттің ақша несие саясатының өзара іс-қимылы мен ақша жүйесінің біртұтастығы.

Жергілікті билік органдарының шығыстық өкілдігімен байланысты бюджет шығыстарын ең аз жасау принциптерімен, аумақтар дамуының әлеуметтік-экономикалық шығыстарының бюджетіне, теңгерімділікке байланысты, олардың бюджет шығыстарын ұлғайту қызығушылығында жергілікті бюджет табыстарының саралануы жүреді. Қазақстан Республикасы аймағының жеке бюджеті бұл - елдің бюджет жүйесінің дербес буыны, яғни жергілікті бюджет.

4) Қазақстанда жергілікті бюджеттер бағалы қағаздар нарығына шықпастан бұрын ең алдымен бірқатар ұйымдастырушы - қаржылық шараларды іске асыруы қажет. Ұсыныстар орталық және жергілікті басқару органдарының әрекеттеріне тікелей қатысты және оларды жергілікті бюджетті нығайту үшін жүргізу қажет. Мұндай шаралар төмендегілерге негіделеді:

үкіметтік деңгейде қаржы саласын орталықсыздандыруға бағытталған заңдарды қабылдау керек. Бұл жергілікті әкімшіліктерге өзінің табыстарын, оның ішнде жергілікті қарыздарды ұлғайту үшін әр түрлі құралдарды пайдалануға рұқсат етеді;
жергілікті басқару органдары есептілік және өзінің жұмысының айқындылығын қамтамасыз ету бойынша міндеттемелерді сақтауы тиіс. Халықпен теріс қарым-қатынас, бюджеттің айқындылығының жоқ болуы ішінара шығындалуға және күдікті мақсаттардың болуына алып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.