Үкіметтік емес ұйымдардың халықты әлеуметтік қорғаудағы рөлі

Девиз: «Үкіметтік емес ұйымдар -

азаматтық қоғам институттары ретінде»

Үкіметтік емес ұйымдардың халықты әлеуметтік қорғаудағы рөлі

Алматы 2012

Жоспар

Кіріспе . . . 3

1 Үкіметтік емес ұйым - үшінші сектордың негізгі өкілі ретінде

1. Қазақстандағы әлеуметтік қорғау . . . 5
2. ҮЕҰ-дың қоғамда алатын орны . . . 7

1. Үкіметтік емес ұйымдар - әлеуметтік қорғау институтыҚазақстанда ҮЕҰ-дың даму кезеңдері . . . 10Қазақстандағы ҮЕҰ-дың жалпы бет-бейнесі . . . 14
2. Қазақстандағы ҮЕҰ-дың әрекеттеріҮЕҰ-дың халықты әлеуметтік қорғау функциясы . . . 19Қазақстандағы ҮЕҰ-дың атқарған іс-шаралары . . . 23

Қорытынды . . . 27

Пайдаланған әдебиеттер . . . 28

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргідей нарықтық қатынастар орнаған кезде адамға, адамзатқа көмек көрсету негізгі мақсатқа алынуы тиіс. Бірақ, әрине сол көмек көрсетуді толық түрде орындап, жүзеге асыру өте қиын. Мемлекет толық көлемде ол міндетті мойнына алғанымен толық орындап шыға алмасы бесенеден белгілі. Бұл жерде көмекші ұйым Үкіметтік емес ұйымдардың қызметі өте күшті және маңызды. Халықты әлеуметтік қорғау - бұл халықтың қажетті өмір сүру деңгейімен, конституциялық құқықтырымен қамтамасыз ету бойынша, сондай-ақ халықтың әлжуаз топтарын қолдау мен қорғаудағы, ең алдымен мемлекеттің, сонымен қатар азаматтық қоғамның басқа да институттарының іс-шаралар жүйесі.

Халықтың әлжуаз топтарымен ғана емес, жалпы қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешуде үкіметтік емес ұйымдардың маңызы өте зор.

Қазақстан Республикасының әрі қарай демократияланып, бәсекеге қабілетті елдердің ортасынан орын алуы үшін азаматтық қоғамның дамуы өте маңызды. ҮЕҰ-ды зерттеу қазіргі таңда өзекті мәселе және жыл сайын оны одан әрмен зерттеу қоғам талабы. Өйткені ҮЕҰ халықтың әлеуметтік жағдайының көрсеткіші болып табылады.

Үкіметтік емес сектордың азаматтық қоғамның өзегін құрауында рөлі ерекше, себебі онсыз демократия принциптерін іс жүзінде асыру мүмкін емес. Үкіметтік емес ұйымдардың арқасында қоғам азаматтары өздерінің даралығын білдіруге және ерікті құлшыныстарын көрсетуге деген терең адамзаттық ұмтылыстарын жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Сондықтан үшінші сектор өкілдерінің іс-әрекеті экономикалық және әлеуметтік әсер береді. Осыған байланысты үшінші сектордың халықты әлеуметтік қорғаудағы рөлі, мүмкіндіктерін зерттеу қажеттілігі туындады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі: ҮЕҰ бұл демократиялы қоғамға бастап апаратын бірден-бір негізгі институт екені белгілі. Сондықтан ҮЕҰ-дар туралы көптеген шетелдік және отандық экономистер, әлеметтанушылар зерттеп, белгілі бір жүйеге келтірді.

Үшінші сектор туралы, оның құрылуы және қызмет ету ерекщеліктерін зерттеуге Г. Е. Забровский, И. А. Антонович, Г. В. Осипов, И. Ю. Иванова, А. К. Толмасов, Е. А. Волосникова, П. А. Кропаткин, Л. В. Аврорина ат салысқан.

Отандық зерттеушілер ішінен әлеуметтік қорғау және үшінші секторды дамыту мәселелері А. Д. Мусин, А. Б. Демеуова, М. С. Әженов, К. Ү. Биекенов, Г. С. Әбдірайымова, Л. Т. Қожамқұлова, М. С. Садырова, Ж. А. Нурбекова, С. А. Амитов, А. А. Морозов, Н. Ш Саханов және Ж. Қ. Айтбаеваның зерттеулерінде, жұмыстарында қарастырылған.

Зерттеу жұмысының объектісі: Қазақстандағы үкіметтік емес ұйымдардың қызметі.

Зерттеудің пәні: Үкіметтік емес ұйымдар қызметіндегі халықты әлеуметтік қорғау мәселесі.

Зерттеу мақсаты: Үкіметтік емес ұйымдардың халықты әлеуметтік қорғаудағы атқаратын рөлі мен маңызын, қызметін және даму жолдарын көрсету.

Зерттеу міндеттері:

1. Қазақстандағы ҮЕҰ-дар туралы жан-жақты ақпарат беру.
2. ҮЕҰ-дың халықты қорғаудағы негізгі іс-әрекеттерін көрсету.
3. ҮЕҰ-дың қызметін жарнамалап, олардың іс-әрекеттерін халық арасында үгіттеу.
4. Әлеуметтік әлсіз топтарды қорғаудағы ҮЕҰ-дың маңызын көрсету.
5. Қазақстандағы ҮЕҰ институтын дамыту мәселесі.

1. ҮКІМЕТТІК ЕМЕС ҰЙЫМ - ҮШІНШІ СЕКТОРДЫҢ НЕГІЗГІ ӨКІЛІ РЕТІНДЕ

1. 1 Қазақстандағы әлеуметтік қорғау

Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің ұлттық үлгісін қалыптастыру жаңа әлеуметтік-экономикалық қатынастарға сәйкес трансформацияланатын әлеуметтік саясаттың құрылу процесімен тікелей байланысты. Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қалыптасуының бірнеше кезеңдері туралы айтуға болады.

Бірінші кезеңде (1991-1993) біртіндеп өтпелі кезеңнің шынайылықтарымен қарама-қайшылыққа келген әлеуметтік қорғаудың салмақты жүйесі өз қызметін жалғастырады. Қазақстан Республикасының «Семей полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» Заңы, Президенттің «Көп балалы отбасыларға әлеуметтік көмек көрсету бойынша шаралар туралы» жарлығы және т. б заңдар шықты.

Екінші кезеңде (1993-1995) өндірістің жалғасу үстіндегі құлдырауы, әлеуметтік саладағы дотациялардың қысқаруы, халықтың табыстар бойынша бөліну жағдайында әлеуметтік саясат, ең алдымен аз қамтылған жандарды қорғауға бағытталған.

Келесі кезеңде (1995-1997) халықтың біршама әлсіз бөліктеріне көрсетілетін әлеуметтік көмектің түрлері мен көлемдері заңды түрде бекітілді, халықтың жеке категорияларына белгілі бір әлеуметтік жеңілдіктерді беру тәртібін белгілейтін нормативтік құжаттар қалыптастырылды.

Ал төртінші кезең, әлеуметтік қорғау жүйесі жаңа кезеңі болып табылады, бұл 1997-2000 жылдарды қамтиды. Елдің тұрақты экономикалық дамуға өтуімен, нарықтық жағдайларды ескере отырып, мемлекет пен үкіметтік емес құрылымдардың әлеуметтік қорғау қызметінің қалыптастырумен сипатталады. Яғни, осы жылдар көлемінде бірқатар нормативтік-заңдық құжаттар шығып, әлеуметтік қорғаудың құқықтық негізі қалыптасты.

«ҚР-дағы мүгедектік бойынша, бағушысынан айырылу жағдайы бойынша және жас бойынша берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы»(1998), «ҚР-дағы мемлекеттік жәрдемақылар туралы» (1999), «Әлеуметтік серіктестік туралы»(2000) және т. б заңдар шықты.

1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап бұрын бағушысынан айырылу жағдайы бойынша, жас бойынша, мүгедектік бойынша әлеуметтік зейнетақы алуға құқылы болған жандар мемлекеттік жәрдемақылар жүйесіне ауыстырылды, яғни зейнетақы емес, жәрдемақы алатын болды.

Республикадағы халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің ары қарайғы дамуы «Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы» (2001) қалыптастырумен және оны жүзеге асырумен байланысты. Және осы жылдардан бастап әлеуметтік қорғау жоғары деңгейге жетті. Жыл сайын халықты қорғау және оларға көмек көрсету саласында көптеген құжаттар қабылдануда. Президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың жыл сайынғы жолдауы осы халықты әлеуметтік қорғауға, қолдауға бағытталады. Мысалы, 2011 жылғы «Болашақтың - іргесін бірге қалаймыз» деген жолдауында 2-ші бөлім толығымен осы әлеуметтік саясатқа арналады. Қазақстан Республикасының алдына жаңа мақсат-міндеттер қойды. Ал жақында ғана жарияланған жылдың ең басты тарихи құжаты саналатын Елбасымыздың жолдауы осы сөзімізді айғақтай түскендей. Онда негізгі он басым бағыт-бағдар айқындалып, соларға басымдық беру баяндалған. Жұмыспен қамту, баспана мәселесі, өңірлерді дамыту және т. б еліміз үшін қажетті мәселелер қарастырылған. Бұл жолдау халық арасында үлкен ықыласпен қабыл алынды және сол мақсатта қазірдің өзінде бірқатар жұмыстар атқарылуда.

Әлеуметтік қорғаудың объектілері - адам, жергілікті халық, топтар, әлеуметтік институттар және әлеуметтік сала мекемелері.

Бірінші кезекте әлеуметтік қорғауды қажет ететіндер мыналар:

1. Қарт азаматтар, әсіресе жалғызбасты қарттар
2. ҰОС-ның мүгедектері мен қаза болған әскери қызметшілер отбасылары
3. Мүгедектер
4. Жұмыссыздар
5. Босқындар мен көшіп-қонушылар
6. Жетім балалар
7. Әлеуметтік жетім балалар
8. Девиантты жүріс-тұрысты балалар
9. Мүгедек және тұл жетімдер тұратын отбасылар
10. Толық қамтамасыз етілмеген отбасылар
11. Көп балалы отбасылар
12. Жалғыз басты аналар
13. Мүмкіндігі шектеулі адамдар

Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғаудың үш деңгейлі жүйесін төменнен ( кесте 1 ) көруге болады.

Кесте 1. Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғаудың үш деңгейлі жүйесі

1. 2 ҮЕҰ-дың қоғамда алатын орны

Жалпы халықты әлеуметтік қорғау субъектісі ол әрине, бірінші кезекте мемлекет болып табылады. Бірақ та барлық міндетті мемлекет мойнына алмайды. Қазақ сияқты дәстүрі сақталған халықта адамзаттың бір-біріне көмек көрсетуі күшті дамыған. Ал қазіргі қоғамда ҮЕҰ-дар халықты әлеуметтік қорғау институты ретінде қалыптасып отыр. Халықты әлеуметтік қорғауда ҮЕҰ-дың да өзіндік орны бар екені анық. Жалпы қазіргі қоғамда үш сектор бар екені айқын. Олар мемлекет, мемлекеттік емес сектор және жеке сектор, яғни кәсіпкерлік секторы болып бөлінеді.

Мемлекет

Жеке бизнес ҮЕҰ

Мемлекеттің қызметіндегі әлеуметтік қорғаудың негізгі компоненттері мыналар:

1. Әлеуметтік кепілдіктер
2. Зейнетақымен қамтамасыз ету
3. Әлеуметтік сақтандыру
4. Жеке ақысыз медициналық қызмет көрсету
5. Жеке білім беру

Коммерциялық құрылымдар қызметіндегі әлеуметтік қорғаудың негізгі компоненттері:

1. Тұрақты, ақы төленетін еңбекпен қамтамасыз ету
2. Негізгі әлеуметтік қауіп-қатер туындаған жағдайда әлеуметтік сақтандыру механизмдерінің көмегімен шығындардың бір бөлігінің орнын толтыру
3. Қызметкерлерге көрсетілетін медициналық қызметті жартылай төлеу
4. Қайырымдылық іс-әрекеті.

ҮЕҰ қызметіндегі әлеуметтік қорғаудың негізгі компоненттері:

1. Әлеуметтік жұмыстарды орындау, соның ішінде әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысу, яғни мүгедектер, жетім балалар, жұмыссыздарды қайта оқыту және т. б.
2. Мемлекеттің әлеуметтік саясатты жүзеге асыруына көмектесу
3. Мемлекеттік және жергілікті әлеуметтік бағдарламаларды қалыптастыруға белсенді түрде қатысу
4. Билік органдарының көмегімен, мемлекет шара қолданып үлгере алмай жатқан салаларда(нашақорлық, баспанасыздық, түрмедегілердің жай-күйі) инновациялық әлеуметтік бағдарламаларды қалыптастыру және енгізу
5. Әлеуметтік бағдарламаларға корпоративті қаржылай көмек көрсету
6. Қоғамды негізгі әлеуметтік мәселелерді шешуге тарту.

Әлеуметтік қорғау субъектілерінің құрамын төменнен ( кесте 2 ) қараңыз.

Кесте 2. Әлеуметтік қорғау субъектілері

Мемлекеттің ҮЕҰ-дарға әлеуметтік қызметтерді жүзеге асыру құқықтарын беруге бағытталған заңдары Шығыс Еуропа елдерінде(Польша, Венгрия, Болгария, Словакия) бар.

Қазақстан Республикасындағы мемлекет пен ҮЕҰ-дардың өзара қатынастарының эволюциясын тұтасымен бағалай отырып бұл қатынастардың өз дамуында біршама конструктивті формаларға қарай жылжи отырып, өте күрделі кезеңдерден өткендігін мойындау әділ болады[1] . Яғни, осы сөздерден Қазақстанда ҮЕҰ-дың өте күрделі кезеңдерден өтіп, қазіргі қоғамдағы әлеуметтік қорғаудағы негізгі де маңызды институтқа айналып отырғандығын аңғаруымызға болады.

Ең маңыздысы - мемлекеттік құрылымдар мен ҮЕҰ-дар арасында нақты әлеуметтік мәнді жобаларды жүзеге асыруға негізделген серіктестік қатынастар құру. «ҮЕҰ бүгінгі таңда сектордың кәсібиленуінің, көрсетілетін қызметтер сапасын жоғарылатудың және олардың халықаралық стандарттарға сәйкес болуының қажеттігін түсінді» [2] . Яғни, қазіргі уақытта қоғамдағы қордаланған мәселелерді шешу үшін мемлекет пен ҮЕҰ-дың ынтымақтастығы, бірлестігі, серіктестігі маңызды болып табылады. Өйткені, «жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген сияқты бірлесіп іс-әрекеттер жасаған дұрыс.

ҮЕҰ-ң қоғамдағы рөлі төмендегі кестеде ( кесте 3 ) көрсетілген.

Кесте 3. ҮЕҰ-ң қоғамдағы рөлі

Қараңыз:Государственная поддержка НПО: проблемы, опыт, перспективы. Астана, 2002 25-30 бет [3] .

«Бауыржан» қайырымдылық қоры республика халқына «ҮЕҰ жұмысына баға беру» атты сауалнамасын жүргізді. Бұл сауалнамаға елдің әр түкпірінен 429 респондент қатысты, олардың ішінде мүгедектер, жұмыссыздар, зейнеткерлерде болды, 56%-ы әйелдер, 44%-ы ерлер болды. Нәтижесінде, ҮЕҰ-дың қызметі арқасында халықтың өмір сапасы анағұрлым жақсарды(42%), аз-маз ғана жақсарды(48%), ал қалған бөлігі жалпы әсер етпеді(10%) деп есептейді.

2. ҮКІМЕТТІК ЕМЕС ҰЙЫМДАР - ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ИНСТИТУТЫҚазақстанда ҮЕҰ-дың даму кезеңдері

Қазақстандағы ҮЕҰ-дың даму кезеңдері өзіндік ерекшеліктерімен айқындалады. ҮЕҰ-дың дамуы жалпы кеңестік кезеңнен өз бастауын алады. Алайда, шын мәнінде халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыруға, қорғауға бағытталған үшінші сектор институттары Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін орын алды.

Қазақстанның коммерциялық емес секторының даму кезеңдері

а) Құрылу дәуірі (1991 соңы-1994)

ә) Сапалық және сандық өсу(1995-1997)

б) Мемлекет тарапынан ҮЕҰ-ды мойындау және олардың өзара қатынастарындағы сапалық өзгерістер кезеңі. Бұл кезең 1998 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін жалғасын табуда.

Жалпы Қазақстанда ҮЕҰ-дар көптеген даму сатыларынан өткен. Тәуелсіздік алғаннан бері Үшінші секторда көптеген өзгерістер, көптеген игі шаралар болды. Соның айқын мысалы 2003 жылдан бастап өткізіліп келе жатқан Азаматтық форумды айтсақта болады.

Төменнен ( кесте 4 ) Қазақстандағы ҮЕҰ қалыптасу барысында атқарылған жұмыстардың мазмұнын көруге болады.

Кесте 4. Қазақстандағы ҮЕҰ қалыптасу жолдары

2. Қазақстандағы ҮЕҰ-дың жалпы бет-бейнесі

Қазақстан Республикасында 5000 үкіметтік емес ұйымдар тіркелген. Олардың 1907-і белсенді қызмет көрсетуде. Үкіметтік емес ұйымдар өз қызметінде барлық қоғамдық маңызды салаларды қамтиды. Бұл экология, білім, мәдениет, денсаулық сақтау, гендерлік қарым-қатынас, адам құқын қорғау, яғни ҮЕҰ бүгінгі күні қазақстандық қоғамның барлық ең маңызды әлеуметтік проблемаларын қамтып отыр. Әр түрлі бағытта ҮЕҰ тұрақты топтары құрылды: экологиялық - 15%, балалар мен жастар - 13, 6%; әйелдер - 13, 3%; медициналық - 13, 1%; мәдениет, өнер, ғылым, білім аясында - 12, 5%; құқық қорғаушылық - 7, 6%; әлеуметтік қорғау бойынша - 6, 8%; қоғамдық инициативаны қолдау бойынша - 6%; көп салалы - 4, 7%; мүгедектер қоғамы - 4, 4%; мүгедек балаларды қалыпқа келтіруде - 3%.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс