Жұлдызаралық орта

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұлдызаралық орта - жұлдыздар арасында байқалатын зат. Жұлдызаралық ортаның негізгі құрылымдық құраушысы жұлдызаралық тозаңмен біркелкі араласып, жұлдызаралық магнит өрістері, ғарыштық сәулелері және электромагнитті сәулелер өтетін жұлдызаралық газ.

Жұлдызаралық газдан эволюцияның соңғы сатыларында өз заттегінің бір бөлігін жұлдызаралық ортаға қайта беретін жұлдыздар түзіледі. Жұлдыздардың кейбірі жойылатын кезде ол жаңалары сияқты жарылып, нәтижесінде кеңістікке өздері құрылған сутегінің біршама мөлшерін қайта лақтырады. Бірақ осындай жарылыстар кезінде жұлдыздар қоймасында термоядролық реакция нәтижесінде түзілген ауыр элементтердің лақтырылатыны маңыздырақ болып табылады. Жер де, күн де жұлдызаралық ортада көміртегі, оттегі, темір және басқа да химиялық элементтермен осындай жолмен байытылған газдан конденсацияланған. Осындай кезең заңдылығына қол жеткізу үшін, жұлдызаралық газдан жұлдыздардың жаңаларының конденсациялану жолын білу қажет. Сонымен қатар, жұлдыздардың түзілуін түсіну де жұлдызаралық ортаны зерттеудің негізгі мақсаттарының бірі болып табылады.

Ғарыш кеңістігінде сәулелену мен заттектердің өзара әсерлесуін зерттейтін астрофизиканың қарқынды дамуы және зерттеудің жаңа мүмкіндіктерінің пайда болуы жұлдызаралық ортадағы физикалық процестерді толық зерттеуге мүмкіндік берді. Тіпті жеңілдетілген ғарыштық орталардың қасиеттерін зерттейтін ғарыштық газодинамика және ғарыштық электродинамика сияқты тұтас ғылыми бағыттар пайда болды. Астроном ғалымдар газ бұлттарына дейінгі қашықтықты анықтап, температураны, газ тығыздығы мен қысымын өлшеуді, оның химиялық құрамын анықтауды, заттектің қорғалу жылдамдығын анықтауды үйренді. 20 ғасырдың екінші жартысында жұлдызаралық ортаның кеңістікте таралуы мен оның жұлдыздармен өзара әсерлесуінің күрделі сипаты анықталды. Жұлдызаралық газ бен тозаңның тығыздығына жұлдыздардың түзілуі тәуелді екені анықталды, ал жұлдыздар өз кезегінде қоршаған жұлдызаралық ортаның қасиеттерін өзгертеді, яғни оны қыздырады, газдың толассыз қозғалысын қадағалайды және кеңістікті өз заттегімен толтырып, оның химиялық құрамын өзгертеді. «Жұлдыз - жұлдызаралық орта» күрделі жүйесін зерттеу жұлдызаралық ортаның галактикадағы жалпы массасы мен химиялық құрамы түрлі факторлардың әсерінен баяу өзгеріп тұратынын ескерсек, өте күрделі астрофизикалық мәселе болып табылады. Сол себепті жұлдызаралық ортаны зерттеуде жаңа әдістерді қолдану маңызды мәселе болып табылады.

Берілген дипломдық жұмыста материяның жұлдызаралық ортада таралуын сандық бағалау үшін алғаш рет термодинамикалық біртексіздік әдісі - фракталды анализ қолданылды.

1. ЖҰЛДЫЗАРАЛЫҚ ОРТА

Жұлдызаралық орта-біздің Галактикамен басқа Галактикалардың құрамындағы жұлдыздар арасындағы кеңістікті толтыратын сиретілген зат, жұлдызаралық газ және тозаң бөлшектері. Жұлдызаралық ортаның құрамына бұлардан басқа, ғарыштық сәулелер, жұлдызаралық магнит өрісі, сондай-ақ әр түрлі ұзындықтағы электрмагниттік сәулелерде енеді. Күн (басқа жұлдыздардың да) маңындағы Жұлдызаралық орта планетааралық ортаға ауысады. Галактикалар арасындағы кеңістікті галактикалық орта толтырады. Жұлдызаралық ортаның болатындығы туралы қорытындыны алғаш рет орыс астрономы В. Я. Струве (1793 - 1864) жасаған (1847) . Бірақ оның болатындығы 20 ғасырдың 30-жылдары дәлелденді (америкалық астроном Р. Трамплер, орыс астрономы, Б. А. Воронцов-Вельяминов) .

Жұлдызаралық газ бейтарап және иондалған атомдар мен молекулалардан құралған. Оның негізгі массасын сутек (шамамен 90% пен гелий (шамамен 10%), сондай-ақ оттек, көміртек, неон және азот (әрқайсысы шамамен 0, 01%) атомдары құрайды. Жұлдызаралық газ бен тозаң галактика жазықтығында өте күшті жинақталып, жұлдызаралық бұлтты түзеді. Біздің Галактикадағы жұлдызаралық бұлттың диаметірі 5 - 40 пк, температурасы 20 - 100К. Ғарыштық сәулелерді құрайтын бөлшектердің энергиясы 10 ⁶ - 10 ²⁰ эВ. Жұлдызаралық магнит өрісінің кернеулігі Жердің магнит өрісінің кернеулігімен салыстырғанда 10 ⁵ есе аз, бірақ оның энергиясы ғарыштық сәулелердің энергиясымен шамалас. Галактикалардағы жұлдызаралық орта мен жұлдыздар арасында үнемі зат алмасу процесі жүріп отырады. Жұлдыздардың түзілуі кезінде жұлдызаралық орта негізгі материал болып есептеледі. Сондықтан, жұлдызаралық ортаны зерттеу арқылы жұлдыздардың пайда болу механизмі айқындалады.

«Үлкен жарылыс» бөлімінде біздің Әлеміміздің негізгі құраушылары (тыс шоғырлар, галактикалар (жұлдыз шоғырлары), қараңғы материя) қарастырылды, ал осы бөлімде жұлдыздар, тұмандық сияқты галактиканың негізгі құраушылары қарастырылады.

Жұлдыздар арасындағы кеңістік кейбір тұмандықтарды ескермегенде бос болып көрінеді. Шындығында жұлдыз аралық кеңістік заттекпен толтырылған. Бұндай қорытындыға ғалымдар ХХ ғасырдың басында швейцар астрономы Роберт Трюмплер жер бақылаушысы жолында жұлдыз жарығының жұтылуын (әлсіреуін) ашқаннан кейін келген болатын. Оның әлсіреу дәрежесі жұлдыздың реңкіне тәуелді болатынын айта кеткен жөн. Көгілдір жұлдыздан таралатын жарық қызыл жұлдыздың жарығына қарағанда қарқындырақ жұтылады. Осылайша, егер жұлдыз көгілдір және қызыл сәулелерде бірдей мөлшерде энергия шығарса, онда жарықты жұту нәтижесінде көгілдір сәуле қызылға қарағанда көбірек босаңсиды және жұлдыз Жерден қарағанда қызылдау болып көрінеді.

Жұлдызаралық орта - жұлдыздар арасындағы кеңістікте байқалатын заттек. Тек жақында ғана жұлдыздар мүлдем бос кеуектілікте өмір сүрмейтіні және ғарыштық кеңістік мөлдір еместігі дәлелденді. Дегенмен де осындай көзқарастар баяғыдан айтылып келеді. ХІХ ғасырдың ортасында ресейлік астроном В. Струве кеңістік бос емес және ол жерде алыс жұлдыздардың жарығы жұтылатындығының бұлжымайтын айғақтарын ғылыми әдістермен табуға тырысты (бірақ, нәтиже болмады) .

Сиретілген жұтушы ортаның бар екендігі жүз жылдан аздау уақыт бұрын, яғни ХХ ғасырдың бірінші жартысында бізден түрлі қашықтықта орналасқан алыс жұлдыз шоғырларының байқалатын қасиеттерін салыстыру жолымен сендіре көрсетілген болатын. Бұны тәуелсіз американдық астроном Роберт Трюплер (1896-1956) және кеңестік астроном Б. А. Воронцов-Вельяминов (1904-1994) жасады, яғни нақтырақ айтқанда осылайша жұлдызаралық ортаның негізгі құраушысы - майда тозаң екені және соның арқасында жұлдызаралық орта, әсіресе Құс жолына жақын кеңістік мөлдір болып көрінбейтіні анықталды. Тозаңнын болуы көрінетін жарық та, алыстағы жұлдыздардың байқалатын реңі де бұрмаланған екенін аңғартады және олардың нақты мәнін анықтау үшін жұтылуға біршама күрделі есеп жүргізу қажет. Осылайша, астрономдар тозаңды алыстағы объектілерді зерттеуге кедергі келтіретін өкінішті бөгет деп қабылдады. Бірақ бір уақытта тозаңды физикалық орта ретінде қарастыруға да қызығушылық туындады және ғалымдар тозаңның пайда болу себебін және жойылуын, тозаңның сәулеленуге әсерін, оның жұлдыздың пайда болу процесіндегі ролін қарастырды.

Радиоастрономияның дамуына байланысты ХХ ғасырдың екінші жартысында жұлдызаралық ортаны оның радиосәулеленуі бойынша анықтау мүмкіндігі туды. Мақсатты ізденістердің нәтижесінде жұлдызаралық кеңістікте 1420 МГц (21см толқын ұзындығына сәйкес келеді) жиілікте бейтарап сутегі атомының сәулеленуі анықталды. Осы жиіліктегі сәулеленуді голландтық астроном Хендрик ван де Хюлст 1944 жылы кванттық механика негізінде болжаған болатын, ал 1951 жылы ол кеңес астрофизигі И. С. Шкловскийдің оның мүмкін болатын қарқындылығын есептеуі нәтижесінде анықталған болатын. Сонымен қатар, Шкловский кейін анықталған радиодиапазонда (радиоауқым) түрлі молекулалардың сәулеленуін бақылау мүмкіндігін де көрсетті. Бейтарап атомдар мен өте суық молекуларлық газдан тұратын жұлдызаралық газ массасы сиретілген тозаң массасынан шамамен алғанда 100 есе артық болып шықты. Бірақ газ көрінетін жарыққа толық мөлдір болып табылады, сол себепті оны тозаң анықталған әдістермен табу мүмкін емес еді.

Ғарыштық обсерваторияларда орнатылатын рентген телескоптары пайда болғаннан бастап жұлдызаралық ортаның ең ыстық құраушысы, температурасы бірнеше миллион немесе ондаған миллионға жететін сиретілген газ анықталды. Оптикалық байқаулар нәтижесінде де, радиожелілерде жүргізілетін сынақтар нәтижесінде де бұл газды «көру» мүмкін емес, себебі орта өте жоғары дәрежеде сиретілген және толығымен иондалған, бірақ дегенмен біздің Галактикамыздың жалпы көлемінің қомақты бөлігін толтырып тұр.

Зат пен ғарыштық кеңістікте сәулеленудің өзара әсерін зерттейтін астрофизиканың қарқынды дамуы, сонымен қатар бақылаудың жаңа мүмкіндіктерінің пайда болуы жұлдызаралық ортада физикалық үдерістерді толық бөлшектеп зерттеуге мүмкіндік берді. Үлкен жалпылама сиретілген ғарыштық орталардың қасиетін зерттейтін ғарыштық газодинамика және ғарыштық электродинамика сияқты ғылыми бағыттар пайда болды. Астрономдар газ бұлттарына дейінгі қашықтықты анықтауды, температураны, газ тығыздығы мен қысымды, оның химиялық құрамын анықтауды, заттектің қозғалу жылдамдығын бағалауды үйренді. ХХ ғасырдың екінші жартысында жұлдызаралық ортаның кеңістікте таралуының және оның жұлдыздармен әсерлесуінің күрделі кескіні анықталды. Жұлдызаралық газ бен тозаңның тығыздығы мен мөлшеріне жұлдыздың пайда болу мүмкіндігі тәуелді екені анықталды, ал жұлдыздар (алдымен ең үлкендері) өз кезегінде қоршаған жұлдызаралық ортаның қассиеттерін өзгертеді, яғни оны қыздырады, газдың үздіксіз қозғалысын қамтамасыз етеді, ортаны өз заттегімен толтырады және оның химиялық құрамын өзгертеді. Әсіресе Галактикадағы жұлдызаралық ортаның жалпы салмағы мен оның химиялық құрамы түрлі әсерлердің нәтижесінде өзгеріп тұрады дегенді ескерсек, осындай «жұлдыз - жұлдызаралық орта» сияқты күрделі жүйені зерттеу өте күрделі астрофизикалық мәселе екені анықталды. Сол себепті, жұлдызаралық ортада ұзақтығы миллиардтаған жылға жететін жұлдыздар жүйесінің тарихы көрінеді деуге де болады.

Жұлдызаралық орта эволюциясы

Жұлдызаралық орта, нақтырақ айтқанда жұлдызаралық газ эволюциясы бүкіл Галактикамыздың химиялық дамуымен тығыз байланысты. Барлығы оңай сияқты көрінеді, яғни: жұлдыздар газды жұтады, ал одан кейін оны ауыр элементтер түріндегі ядролық жану өнімдерімен байыта отырып қайта шығарады, осылайша металдану біртіндеп арту қажет.

Үлкен жарылыс теориясына сүйенсек, біріншілік нуклеосинтездеу кезінде сутегі, гелий, дейтерий, литий және Хаяши алаңында немесе протожұлдыз сатысында бөлінетін басқа да жеңіл ядролар пайда болады. Басқаша айтқанда, металдануы нольге тең ұзақ өмір сүретін G-ергежейлілерді бақылауымыз қажет. Қосымша мәліметтерге сүйенетін болсақ, басқа галактикаларда да осыған ұқсастықтар бар. Қазіргі таңда сұрақ өз шешімін күтуде.

Біріншілік жұлдызаралық газда тозаң да болған жоқ. Қазіргі кездегі мәліметтер бойынша, тозаң ескі салқын жұлдыздардың бетінде пайда болады және одан ағып кететін заттекпен бірге арылады.

Күн және жұлдызаралық орта

Жұлдызаралық орта Күн жүйесінің айналасында біртексіз. Зерттеулер көрсеткендей, Күн жергілікті жұлдызаралық бұлт арқылы 25 км/с жылдамдықпен қозғалады және ортаны ол алдағы 10 жыл ішінде өтеді. Күн жүйесі мен жұлдызаралық заттектің қарым-қатынасында маңызды орынды күн желі алады.

Күн желі зарядты бөлшектердің (көбінесе сутегі мен гелий плазмасы) ағыны болып табылады және олар күн тұтылғанда көрінетін сәуле жиектен үлкен жылдамдықпен ағылады. Гелио кідірістегі күн желінің жылдамдығы 450 км/с. Бұл жылдамдық жұлдызаралық ортадағы дыбыс жылдамдығынан артық болып табылады. Егер жұлдызаралық орта мен күн желінің қақтығысын елестетсек, онда екі ағынның әсерлесуі нәтижесінде соққы толқындары пайда болатынын айта кеткен жөн. Ал ортаның өзін үш аймаққа бөлуге болады: ЖАО бөлшектері ғана бар аймақ, тек жұлдыз желінің бөлшектері ғана бар аймақ және олардың әсерлесу аймағы. Егер бастапқыда белгіленгендей жұлдызаралық газ толық иондалған болса, барлық жағдай жоғарыда жазылғандай болуы қажет. Ly-alpha планетааралық ортаның алғашқы зерттеулері көрсеткендей, жұлдызаралық ортаның бейтарап бөлшектері Күн жүйесіне енеді. Басқаша айтқанда, Күн бейтарап және иондалған газдармен түрліше әсерлеседі.

1. 1 Ашылу тарихы

Жұлдызаралық ортаның табиғаты ғасырлап астрономдар мен ғалымдардың қызығушылығын туғызатын. «Жұлдызаралық орта» терминін алғаш рет 1626 жылы Ф. Бэкон қолданған болатын. Жұлдыздар арасындағы аспан! Олар жұлдыздармен бірге басқа жұлдыздар сияқты айналады және оларда ортақ дүние өте көп». Кейінірек 1674 жылы натурфилософ Роберт Бойль қарсылық танытып «Аспанның жұлдызаралық кеңістігі кейбір заманауи эпикурлықтардың айтуынша бос болуы қажет» деді.

Заманауи электромагниттік теория пайда болғаннан кейін физик ғалымдар көрінбейтін жарық шығаратын эфир (аспан) жарық толқындарын беруге арналған орта болып табылатынын негіздеді. Сонымен қатар, олардың ойынша эфир жұлдызаралық кеңістікті толтырып тұр. Р. Паттерсон 1862 жылы жазған: «Бұл әрекет эфирде діріл немесе ауытқу әрекеттерінің негізі болып табылады және ол жұлдызаралық кеңістікті толтырады».

Түнгі аспанда терең фотосуреттік шолуды пайдалану Э. Бернардқа галактика жұлдыздары ортасында кескін ретінде көзге түсетін күңгірт (қараңғы) тұмандықтың алғашқы суретін алуға мүмкіндік берді. Алайда суық араласқан материяны алғаш рет 1904 жылы Доплер әсерін сынау мақсатында қарастырылған екеулік жұлдыздардың сәулелену спектрінде қозғалыссыз жұтылу спектрі анықталуы нәтижесінде Д. Гартман ашқан болатын.

Өзінің Дельта Үшарқар тарихи зертттеуінде Гартман орбита бойынша Дельта Үшарқар жүйесінің серіктерінің қозғалысын және жұлдыздан келетін жарықты қарастырды және нәтижесінде жарықтың бір бөлігі Жерге келер жолда жұтылатынын түсінді. Гартман жазбаларында: «Кальцидің жұтылу сызығы әлсіз», сонымен қатар «кальций жолақтары 393, 4 нанометр толқын ұзындығында қос спектроскопиялық жұлдыздарда орын алатын спектрлердің периодты айырылу жолағымен қозғалмайтындығы күтпеген жағдай болды» делінген. Бұл жолақтардың тұрақты табиғаты негізінде Гартман жұтуға жауапты газ Дельта Үшарқар атмосферасында жоқ екеніне, тіпті керісінше ол жұлдыздан тыс, жұлдыз бен бақылаушы арасында орналасқан деген тұжырымға келді. Осы зерттеу жұлдызаралық ортаны зерттеуге бастау болды десек те болады.

Гартман зерттеулерінен кейін 1919 жылы 589, 0 және 589, 6 нанометр толқындарында Дельта Үшарқар және Бета Сарышаян жүйелерінде жұтылу жолақтарын зерттеу кезінде жұлдызаралық ортада натрийді анықтады.

Билздің (1936) алдағы уақыттағы «Н» және «К» кальций жолақтарын зерттеуі Эпсилон және Үшарқар спектрінің екі еселенген және симметриялы емес кескіндерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл Үшарқар шоғырындағы жұлдызаралық ортаны кешенді зерттеудің алғашқы әрекеттерінің бірі болып табылады. Жұту жолақтары кескіндерінің симметриялы болмауы жұту жолақтарының сантүрін салу нәтижесі болып табылады, ал олардың әрқайсысы атомдық ауысымдарға сәйкес келеді (мысалы, «К» кальций жолағы) және әрқайсысы жеке сәуле жылдамдығына ие болатын жұлдызаралық бұлтта пайда болады. Әрбір бұлт жерге бағытталғанда да, одан алыстағанда да жұлдызаралық кеңістікте түрлі жылдамдықпен қозғалатындықтан Доплер әсері нәтижесінде сіңіру жолақтары сәйкесінше не күлгін, не қызыл жаққа ығысады. Бұл зерттеу материя жұлдызаралық кеңістікте біртекті таралмағандығын дәлелдейді.

Жұлдызаралық материяны қарқынды зерттеу 1912 жылы У. Пикерингті келесі қорытындыға әкелді: «Каптейн көрсетіп кеткендей, жұлдызаралық жұту ортасы тек кейбір толқындарда ғана сіңіреді, яғни Күн немесе жұлдыздармен қабылданбайтын газ бен газтектес молекулалардың болуын көрсетеді». Дәл осы 1912 жылы энергиялы зарядты бөлшектер болып табылатын ғарыштық сәулелерді ашты және олар ғарыштан Жерді атқылау еді. Бұл кейбір зерттеушілерге олар да жұлдызаралық кеңістікті толтырып тұратынын дәлелдеді. Норвегия физигі Кристиан Брикеланд 1913 жылы келесі жазбаны қалдырған болатын: «Біздің көзқарасымыздың даму реті барлық кеңістіктің электрондармен және бос иондармен толтырылғандығын аңғартады. Сонымен қатар, барлық жұлдыз жүйелері ғарышта зарядталған бөлшектерден пайда болады деген көзқарас бар. Және де Әлемнің көп мөлшері жұлдыз жүйелері немесе тұмандықтарда, сонымен қатар бос кеңістікте көп табылуы мүмкін.

1930 жылы Торндайк жазған: «Жұлдыздар мен бос кеңістік арасында анықталмаған тұңғиық бар деп ойлау өте қиын. Поляр шұғыласы біздегі Күн ролін атқаратын зарядталған бөлшектердің дүмпуі болып табылады. Бірақ басқа да миллиондаған жұлдыздар осындай зарядталған бөлшектерді бөліп шығарады десек, онда абсолютті вакуум галактикада тіпті болуы мүмкін емес деген сөз».

1. 2 Жұлдызаралық тозаң

Кез-келген үлкен көлемді эмиссиялық тұмандық суретіне жалпы шолу оның жалпы кескінінде қараңғы, күңгірт бөлшектерді - дақтар, ағыстар, түрлі «жайлуларды» аңғаруға болады. Бұл - жарық тұмандыққа жобаланатын оған жақын орналасқан үлкен емес немесе біршама тығыз, газға үнемі жарық сіңіретін жұлдызаралық тозаң қосылатындықтан мөлдір болуы мүмкін емес бұлттар.

Сонымен қатар, бұл жерде газ бұлттарынан тыс та тозаң бар және ол өзімен бүкіл арасындағы кеңістікті толтырады. Осындай кеңістікте таралған тозаң алыстағы жұлдыздар жарығының күрделі ескерілуінің босаңсуына әкеліп соғады. Жарық жартылай жұтылады, ал жартылай майда қатты тозаң ретінде шашылады. Ең жоғары дәрежедегі әлсіреу Құс жолына бағыт алып жақындаған сайын байқалады. Осы бағытта, мыңдаған жарық жылдары өтілсе де, көрінетін жарық шамамен 40 пайызға әлсірейді. Егер біздің Галактикамыздың ұзындығы бірнеше мыңдаған жарық жылдары екенін ескерсек, онда біз галактикалық диск жұлдыздарының бір бөлігін ғана зерттей алатынымыз аңғарылады. Толқын ұзындығы қысқарақ болған сайын, жарықтың сіңірілуі арта түседі. Нәтижесінде алыстағы жұлдыздар қызарғандай болып көрінеді. Сол себепті, жұлдызаралық кеңістік ұзынтолқынды инфрақызыл сәулелену үшін ең мөлдір болып табылады. Ең тығыз газтозаңды бұлттар тіпті инфрақызыл сәуле үшін де мөлдір бола алмайды.

Ғарыштық тозаң ізін телескопсыз да көруге болады. Айсыз жаз немесе күз кезінде түнде Аққу шоғыры аймағында Құс жолы жолақтарының «екі еселенуі» өте жақсы байқалады. Ол жақын тозаң бұлттарымен байланысты, олардың бір қабаты артында жатқан Құс жолының жарық аймақтарын жауып жатады. Қараңғы аймақтарды Құс жолының басқа бөліктерінен де аңғаруға болады. Ең тығыз газтозаңды бұлттар аспанның жұлдызға бай аймағында жобаланса тіпті инфрақызыл сәуле де қараңғы дақ болып көрінеді.

Егер Құс жолына анық айсыз түнде көз салсаңыз тіпті жай көзбен де бүкіл аспаннан өтетін жарық жолақ біртұтас еместігін аңғаруға болады. Оның аясында көптеген күңгірт дақтар мен жолақтар байқалады. Осындай көзге көрінетін дақтардың бірі Мерген шоқжұлдызындағы Көмір қабы атауымен белгілі дақ. Осыдан екі ғасыр бұрын аспандағы «ойықтар» материяның жарық жұтатын бұлттар екені жөнінде гипотеза ұсынылып келді. Астрономиялық зерттеу құралдарының дамуы болжамдарды дәледермен орнықтырды, жұтушы материя жөнінде нақты болжам болған жоқ. Мысалы, олар үлкен астероидтардың қирауы кезінде пайда болған метеориттік бөлшектер болып саналды. Жұлдызаралық сіңіру қасиетін зерттеу нәтижесінде ол ғарыштық кеңістікті толтыратын ұсақ майда тозаңдар көмегімен пайда болатыны анықталды.

Ол тозаңдардың мөлшері - сантиметрдің жүзмыңдаған бөлігінен бірі болып табылады. Тозаң бөлшектер біздің Галактикада галактикалық диск жазықтығында көптеп шоғырланады, сол себепті қара дақтардың көп мөлшері дәл Құс жолы аясында шоғырланған. Жұлдызаралық тозаң толығымен біздің Галактикамыздың ядросын жауып тұрады. Жұлдызаралық тозаң бақылаушылар алдына тек қараңғы тұмандық түрінде көрінбейді. Егер тозаң бұлтына оған жарық беретін жұлдыз жақын орналасса, онда бұлт жарық тұмандық болып көрінеді. Бұл жағдайда оны шағылыстырушы тұмандық деп атайды.

Жұлдызаралық тозаң бастапқы уақытта тек астрономиялық зерттеу жасауда өкінішті бөгет ретінде ғана қабылданды. Тозаң Галактиканың барлық жұлдыздарының жалпы сәулелерінің жартысына жуығын ұстап қалады. Кейбір тығыз орналасқан аймақтарда 90%, ал жас жұлдыздар пайда болатын молекулярлы бұлттарда 100% жетеді. Тозаң тығыздығы ғарышта тіпті жұлдызаралық сиретілген газбен салыстырғанда өте аз. Осылайша Күн айналасында кеңістіктің бір куб сантиметріне орта есеппен алғанда бір газ атомы сәйкес келеді және әрбір жүз миллиард атомға бір-ақ тозаң сәйкес келеді. Галактикадағы тозаң массасы газ салмағының жүзден бірін, ал толық Галактика салмағының жүзмыңнан бірін құрайды. Алайда осы тозаң мөлшерінің өзі жарықты біршама әлсіретуге жеткілікті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.