Ақшаның формалары мен түрлері

Кіріспе
Біздің пікіріміз бойынша, нарықтық экономиканың әрекет етуі механизмін түсіну үшін ақшаның ролін айқын түсінуден артық ешнәрсе жоқ. Ақша-тауар өндіріснің тарихы категориясы, немесе айырбастың ұзақ мерзімдік дамуының объективті негіделген нәтижесі.
Ақша жалпыға ортақ балама ретіндегі тауар өндірісі мен тауар айырбасын қажет, ол еңбектің әр түрлі жіктелуі кезінде әр түрлі өнімдерді дайындауға қажетті қоғамдық еңбек шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді.
Ақша өндірістік қатынастардың барлық жиынтығының маңызды буыны, онсыз тауар өндірісі өмір сүре алмайды.
Тауар мен ақшаның шығуында ортақ негіз бар, бірақ олардың арасында маңызды айырмашылық та бар. Егер тауар айналыста тұрақты, мәнгілік болады, айналыс аясынан кетпейді.. Сондықтан тауарлар арасында дами отырып, ақша бүкіл тауар әлемінен ерекшеленетін айырықша тауар болып қала береді.
Ақша-қоғамдық еңбек бөлінісі арқылы жекелеген тауар өндірушілерді және нарықты ортақ экономикалық организмге біріктіруші айналыс құралы. Ол жеке меншік еңбекті қоғамдықеңбек жүйесіне қосады, тауар өндірушілер арасындағы айырбастың баламалығын қамтамасыз етеді.
Ақшаны өзен үстінен өтетін көпірмен салыстыруға болады, оның әр түрлі жағалауларында сатушылар мен сатып алушылар, сұраныс пен ұсыныс, баға мен еңбекақы орналасқан.
Ақшаның қажеттілігі еңбектегі ерекшеліктерімен де байланысқан, ол шығындалған еңбектің саны бойынша ғана емес, сонымен бірге сапасы бойынша еңбекақы түріндегі еңбек төлемінің қажеттігін туындатады. Сондықтан еңбек шамасы мен тұтыну шамасын бақылау құралы ретінде қолданылады, өйткені материалдық құндылықтарды бөлу қоғам мүшелерінің шығындаған еңбектің саны мен сапасына сәйкес жүзеге асады.

Әдебиеттер тізімі

Әбдiманапов Ә. Бухгалтерлiк есеп-шоттарының
1 жоспары.- Алматы: Қаржы-каражат, 1995.- 176б.

2 Басқару есебi: Оқулық .- Алматы: Экономика, 2005.-
298 б.

Бисембаев А., Жәнiбеков І. Отандық акциялар
3 рыногының қалыптасу ерекшелiктерi: [Құнды қағаздар
рыногы туралы]// Егемен Қазақстан.- 1995.-2 қараша

Быков В . Пайда өздiгiнен келмейдi: Құнды қағаздар
4 туралы// Егемен Қазақстан. - 1996. - 2 наурыз

Қинаятұлы М. Құқықтық негiздер қалыптасуда: [Құнды
5 қағаздар рыногы туралы]// Егемен Қазақстан.- 1996. - 19
қыркүйек

Кеулiмжаев Қ.К. ж.б. Бухгалтерлiк есеп принциптерi:
6 Оқу құралы / Кеулiмжаев І.К., Әжiбаева З.Н.,
Құдайбергенов Н.А. - Алматы: Экономик'с, 2003.- 360 б.

Қазақстанда құнды қағаздар рыногы қашан пайда
7 болды// Қарағұсова Г. Құнды қағаздар туралы не бiлемiз.-
Алматы, 1996.- Б. 6-9

Қарағұсова Г.Ж. Құнды қағаздар туралы не бiлесiз?:
8 Мұрағтар мен жауаптар.- Алматы: Қаржы-қаражат, 1996.-
32 б.

Қаржылық есеп: Оқу құралы / Қазақстан Республикасы
9 бiлiм және Ғылым министрлiгi. Т.Рысқұлов атындағы қазақ
экономикалық университетi.- Алматы: Экономика, 2001.-
332 б.

Назарова В.Л. Бухгалтерлiк iскерлiк корреспонденция:
10 Оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2002.- 220 б.

Радостовец В.К. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп /
11 В.К.Радостовец, Т.Ғабдуллин, В.В.Радостовец,
О.М.Шмидт.- Алматы, 2002.- 656 б.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1.Кәсіпорынның ақшалай
кірісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...4

1. Ақшаның пайда болуы мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-6

1.2 Ақшаның формалары мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7-14

1.3 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы. ... ... ... ... ... ... ... ..15-18

2. Кәсіпорындағы құнды қағаздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .19-22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24

Кіріспе
Біздің пікіріміз бойынша, нарықтық экономиканың әрекет етуі механизмін
түсіну үшін ақшаның ролін айқын түсінуден артық ешнәрсе жоқ. Ақша-тауар
өндіріснің тарихы категориясы, немесе айырбастың ұзақ мерзімдік дамуының
объективті негіделген нәтижесі.
Ақша жалпыға ортақ балама ретіндегі тауар өндірісі мен тауар айырбасын
қажет, ол еңбектің әр түрлі жіктелуі кезінде әр түрлі өнімдерді дайындауға
қажетті қоғамдық еңбек шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді.
Ақша өндірістік қатынастардың барлық жиынтығының маңызды буыны, онсыз
тауар өндірісі өмір сүре алмайды.
Тауар мен ақшаның шығуында ортақ негіз бар, бірақ олардың арасында
маңызды айырмашылық та бар. Егер тауар айналыста тұрақты, мәнгілік болады,
айналыс аясынан кетпейді.. Сондықтан тауарлар арасында дами отырып, ақша
бүкіл тауар әлемінен ерекшеленетін айырықша тауар болып қала береді.
Ақша-қоғамдық еңбек бөлінісі арқылы жекелеген тауар өндірушілерді және
нарықты ортақ экономикалық организмге біріктіруші айналыс құралы. Ол жеке
меншік еңбекті қоғамдықеңбек жүйесіне қосады, тауар өндірушілер арасындағы
айырбастың баламалығын қамтамасыз етеді.
Ақшаны өзен үстінен өтетін көпірмен салыстыруға болады, оның әр түрлі
жағалауларында сатушылар мен сатып алушылар, сұраныс пен ұсыныс, баға мен
еңбекақы орналасқан.
Ақшаның қажеттілігі еңбектегі ерекшеліктерімен де байланысқан, ол
шығындалған еңбектің саны бойынша ғана емес, сонымен бірге сапасы бойынша
еңбекақы түріндегі еңбек төлемінің қажеттігін туындатады. Сондықтан еңбек
шамасы мен тұтыну шамасын бақылау құралы ретінде қолданылады, өйткені
материалдық құндылықтарды бөлу қоғам мүшелерінің шығындаған еңбектің саны
мен сапасына сәйкес жүзеге асады.

1. Кәсіпорынның ақшалай кірісі

1.1 Ақшаның пайда болуы және оның мәні

Экономикадағы ақшаның пайда болуын, мәнін, қызметі мен рөлін аныктау
ұмтылыстарының көп ғасырлык тарихы бар, атап айтқанда бұл сұрақтар
Аристотель, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т.б. еңбектерінде-ақ
қарастырылған. Ақша теориясын XX ғасырдың бірінші жартысында А. Маршал, П.
Самуэльсон, Дж. Тобин, Дж. Хикс, Ф. Мишкин, М. Фридмэн жэне т.б. сияқты
қазіргі кездегі экономикалық ғылым өкілдері дамытты.
Ақшаның пайда болуы, жаратылысы және мәні туралы ортақ пікір жоқ.
Бірақ та ақшаны анықтаудың көп түрін шартты түрде екі тұжырымдамаға бөлуге
болады: рационалистік және эволюциялық.
Біріншісі (ол XIX ғасырдың аяғына дейін үстемдік етті) ақшаның
туындауын мемлекеттің немесе адамзаттың жалпы келісімді бекітуінің нэтижесі
ретінде түсіндіреді, яғни акшаның туындауы тауарлық өндіріспен
байланыстырылмайды.
Біздің пікірімізше, келесі түжырым ғылыми көзқарас болып саналады, ол
тауардың айырбастық құнының эволюциялық даму нәтижесі ретінде
түсіндіріледі, ақша адамдардың еркіне тәуелсіз түрде пайда болды.
Айырбастық құн - бұл олардың салыстырмалы өрнектелуі немесе сатып алушылық
құны.
Құн тауарларды бір-біріне айырбастау кезінде ғана анықталуы мүмкін
екендігі баршаға аян және ол мұнда айырбас құны формасында әрекет етеді.
Тауар- бұл сату немесе айырбастауға арналған еңбек өнімі. Адам дайындаған
зат сату немесе айырбастау кезіңде тауарға айналады. Ал бұл ақшаның
туындауы үшін объективті алғышарттарды қалыптастырады. Тауардың тұтыну құны
және құны (оны өндіруге кеткен еңбек шығындары) болады. Тауарлардың
пайдалылығына (үй, машина) байланысты құнының әр түрлі формалары бар, олар
тауардың тұтынушылык құны деп аталады. Тауардың құны оны өндіруші адам
еңбегінің өзгерісімен анықталады.
Тауар айырбасының дамуы тауарлар құнының әр түрлі формаларының
ақырындап алмасуы нәтижесінде жүзеге асты:
қарапайым немесе кездейсоқ форма, ол алғашқы қауымдық құрылыс
кезеңінде, яғни тауардың бір түрін басқасына қарапайым айырбастау кезінде
(1 қой = 1 қап бидай) туындады. Бұл жағдайда бір тауар өзіне қарама-қарсы
тауарда өз құнын өрнектеді. Тауардың басқа тауарға айырбасталу қабілеті
соңғының құнын өрнектейді, яғни тауарда құн бар;
толық немесе жайылыңқы формадагы құн егіншілер мен малшылардың алғашқы
ірі қоғамдық еңбек бөлінісі нәтижесінде туындаған айырбастың дамуымен
байланысқан. Көптеген айырбасталатын тауарлар ішінен бір немесе бірнеше
өтімді тауарлар (түз, мал, астық) айқындалады, оларды басқа тауарларға
айырбастауға болады.

Осылайша құнның қарпайым түрінен жайы тауарлардың құны бір немесе
бірнеше балама тауардың құнымен (тұз, мал, астық) өрнектеледі. Әр түрлі
тауарларды айырбастау кездейсок форма кезіндегідей өзара емес, бір немесе
бірнеше ерекшеленген тауарлар арқылы жүзеге асырады. Алтынның 10 унциясы 10
кг темірге, 1 койға, I қап бидайға айырбасталады; құнның жалпы формасы.
Тауарлық әлемнен жалпы балама ретінде бір тауар алынады (басқаша айтканда
ығыстырылады). Барлық тауарлар осы тауарға теңестіріледі, сол арқылы
олардың арасындағы құн салыстырылады. 10 кг темір, 1қой, 1 қап астық 10
унция алтынға теңестіріледі.
Әр түрлі аймақтарда осындай тауар ретінде әр түрлі тауарлар алынды.
Мысалы, солтүстіктің халқы акша ретінде бағалы аң терісін, оңтүстіктің мал
өсіруші халықтары - малды, егін егуші халықтар - астықты, қалаларда -
металды, яғни темірді, қорғасынды,бағалы металдарды және т.б. қолданды.
Тауарды үлкен кеңістік ортасынан барлық басқа тауарлар ығыстырған
жағдайда ғана, ол ақшаның жалпы баламасы рөлінде бола алады. Мұндай
ығыстыру аяқталған соң, арнайы тауар пайда болады, оның нақты формасымен
жалпы балама формасы бірігеді де, бұл тауар ақша деген атауды алады:
- құнның ақшалай формасы ары карайғы айырбас нәтижесінде жалпы балама
орнына бір ақшалай тауарды қоюмен сипатталады. Бұл рөлді тарихи тұрғыда
алтын мен күміс жеңіп алды. Бұл тауарларды олардың шынайы табиғи
қасиеттеріне (біртектілігі, бөлінбеуі, өз қасиеттерін сақтау қабілеті,
жоғары құны және т.б.) байланысты бөлу жүзеге асты. 1 унция- 1 фунт
стерлинг. Алтын ақшалар өз құнын ақшалай тауардың құндық субстанциясынан
алады, ол алтынды өндіру саласында пайда болады, яғни олардың құны кез
келген басқа тауардың құны сияқты жұмыс уақытымен анықталады, соның
нәтижесінде тауарды ақшаға айырбастау баламалардың айырбасы болып табылады.

Сондықтан да акшаның мәні мынада болады, яғни тауарлық өндірісі мен
айырбасы нәтижесінде тауарлық әлемнен нақты формасы бар бір арнайы тауар
бөлініп шығады.
Ақшаның мәні үш қасиеттің біртұтастығымен өрнектеледі: ақшаның жалпы
тікелей айырбасталу қасиеті бар, яғни оны тауарлар мен қызметтер үшін төлем
құралы ретінде әрқашан және барлық жерде ешқандай шектеусіз қабылдануы
тиіс;
- ақша тауардың айырбас құнын бейнелейді. Соның көмегімен тауардың бағасы
анықталады, ол айырбасты қамтамасыз етеді және әр түрлі тұтыну құны бар әр
түрлі тауарларды сандық тұрғыда салыстырады; ақша тауарда жинақталған жалпы
жұмыс уақытының көрінісі болып табылады, жұмыс уақытының шығындары арқылы
тауарлар құны ақшамен өлшенеді.

1.2 Ақшаның формалары мен түрлері

Ақша айналымының тарихы мынаны дәлелдейді, яғни ақша біртекті масса
болып табылмайды. Ол өтуі бойынша және өмір сүру уақыты бойынша, сонымен
бірге айналым шарттары бойынша алуан түрлі болып келеді. Іс жүзінде акшаның
формасы дегеніміз - ақшаның белгіленген типіндегі заттық айырбас құны, ол
айналымдағы тұрақтылықты көрсетеді. Әр түрлі балама тауарларға, бағалы
металдарға, қарыз міндеттемелеріне, банк депозиттеріне өзгере отырып, ақша
өз формасын қалыптастырады. Ақша формалары ретінде алтын, күміс монеталар,
қағаз және несиелік ақшалар баршаға аян.
Ақшаның материалдық-заттық ерекшеліктеріне сәйкес оны толыққұнды және
толыққұнсыз деп шартты түрде бөлуге болады.
Толыққұнды ақша - номиналды құны сатып алушылық құнымен сәйкес келетін
ақша, яғни дайындау кезінде көрсетілген құн олардың құрамындағы металдың
(алтын, күміс) құнына сәйкес келеді. Оларға алтын және күміс монеталар
жатады.
Толыққұнды емес ақша - сатып алушылық құны ақша қатынастарының
тасымалдаушысы ретіндегі тауар құнынан асатын ақша. Толыққұнсыз емес
ақшаларға билондық монеталар, қағаз және несиелік ақшалар жатады.
Ақша өзінің даму эволюциясында мынандай сатыларды өтті:
1) Металдық;
2) Қағаздық;
3) Несиелік;
4) Электрондық ақша.
Металл ақшалар-бұл толыққұнды, нағыз ақшалар, олардың номиналдық құны
(оларға қойылған құн) нақты құнына, яғни өздері дайындалған металл құнына
сәйкес келеді. Металл ақшалар (мыс, күміс, алтын) әр түрлі формада болады:
алдымен бірліктік, содан соң салмақтық. Олар монета түрінде шығарылды.
Монета - бұл заңмен бекітілген формасы, сыртқы пішіні, салмақтық
құрамы бар металдан дайындалған ақша белгісі.
Мемлекет монетадағы таза металдың құрамын (пробасын), салмағын,
массасын, типін, эмиссия ережесін және т.б. белгілейді.
Металл ақшалар өз дамуында ұзақ жол жүрді, яғни олар мыс монета
түрінде біздің дәуірімізге дейінгі 111—11 ғасырларда Римде пайда болды. Ең
алдымен белгіленген салмағы және пробасы бар және сәйкес таңбалармен
(Мысыр, Рим, Вавилон) бекітілген металл құймалар айналымға шықты.
Алғашқы монеталар біздің дәуірімізге дейінгі VII ғасырда Лидия
мемлекетінде құйыла бастады, ал біздің дәуірімізге дейінгі 279-жылы Римде
металдың стандартты бөліктері монета деп аталды.
Өз бейінін монетада кескіндеген тұлға А. Македонский болды.
Айналымға сәйкестендірілген, стандартты монеталардың енгізілуі
ақшалардың толық көлемде құн шамасының қызметін, айналым мен жинақтау
құралы қызметін атқаруы үшін жағдайлар жасады. Монеталар бағалы металдардан
да, сонымен бірге өте арзан түсті металдардан және олардың коспаларынан
дайындалды.
Монеталар толыққұнды, сонымен бірге айырбастық болып бөлінеді.
Толыққұнды монеталар бағалы металдардан және олардың қоспаларынан
дайындалады, олардың номиналдық құны нақты құнмен сәйкес келеді, олар
ақшаның барлық қызметін атқарады.
Айырбас монеталары арзан түсті металдардың қоспаларынан дайындалады,
олардағы номиналдык құн құрамындағы металл құнынан асып кетеді.
Монеталарды құю эмиссия ретінде қарастырылады. Эмиссия латын сөзінен
аударғанда шығару деген мағынаны береді. Ақшанын эмиссиясы - бұл ақша
белгілерінің барлық түрлерінің айналымға шығару, ол айналымдағы ақша
массасын ұлғайтуға бағытталған.
Ақшаның рөлі тарихи тұрғгыда алтынға бекітілген. Алтынның барлық басқа
тауарлар құнын өрнектеу қасиеті шынайы табиғи қасиет болып саналмайды. К.
Маркс табиғат ақшаны жасамайды деп атап көрсеткен. Бұл қасиет алтынға қоғам
тарапынан берілді. Алтын жалпы балама рөлін атқару үшін ете сәйкес келетін
тауар болып саналады, ол мыналарға байланысты болады:
Біріншіден, тұрақты, әдемі, жеңіл, шығынсыз бөліну сияқты табиғи
қасиеттеріне;
Екіншіден, оның жоғары құны бар, яғни басқа металдармен салыстырғанда,
оны өндіру үшін көбірек уақыт шығыны кетеді.
Алтынды өндіру - өте қиын әрі капитал сыйымды жұмыс. Мысалы, 1 кг
алтынды алу үшін орташа тереңдігі 3000 м жердің 100 тонна тау кенін өңдеу
керек.
Алтынның негізгі өндірушілері болып Оңтүстік Африка Республикасы
(әлемдік өндірістің 13 бөлігі), Ресей, Өзбекстан саналады.
Қазақстанда көптеген алтын кеніштері бар, шамамен алғанда алтынның
жылдық өндірісі 30 тоннаны құрайды.
Тауарлық өндіріс пен айналым көлемдерін кеңейту айырбас
операцияларының өсуіне әкелді. Толықкұнды ақшалар шектеулі саны және жоғары
шығындарына байланысты шаруашылықтың өскелең сұранысын қанағаттандыра
алмайды. Алтын өндіру тауар өндірісін қуып жете алмады, ақшаға деген
сұранысты қамтамасыз ете алмады, сонымен бірге жоғары құндылығы бар алтын
ақшалар құны бойынша аз айналымды қамтамасыз ете алмады.
Сондыктан оны өзінің орынбасарларымен (күн белгілері) алмастыру қжеттілігі
туындады, олардың номиналды құны оларды
өндіруге кеткен еңбектің ынайы құныан жоғары болады.
Оларға ұсақ монеталар, қағаз және несиелік ақалар жатады.
Қағаз ақшалар - нағыз ақшалардың өкілдері. Тарихи тұрғыда қағаз ақалар
металдық айналымнан туындады жәе бұрын-соңды айналымда болған күміс жәе
алтын монеталардың орынбасарлары ретінде әрекет етті. Айналым барысында
металл ақшалар көшті және тозды, бастапқы формасы мен құнын жоғалтты,
сонымен бірге оларды сақтау, тасымалдау және тауарларды көп мөлшерде сатып
алу кезінде пайдалану өте ыңғайлы. Осыған байланысты оларды нағыз
ақшалардың орынбасарларымен, яғни қағаз ақшалармен алмастырудын объективті
мүмкіндігі туындады. Олардың мәнісі мынада, яғни олар мемлекет тарапынан
мәжбүрлі бағаммен шығарылатын ақша белгілері болып табылады.
Қағаз ақшалардың өзіндік құны жоқ егер оларды шығару шығындары болса,
онда олар номиналды құнға сәйкес келмейді. Мысалы, 5 мың теңгелік қағаз
акшаның бір купюраны шығару шығындарына тең құны болуы мүмкін, ал ол шығын
тиын ғана тұруы мүмкін. Бұл купюраға 5 мың теңгелік құны бар тауарды сатып
алуға болады.
Табиғаты бойынша қағаз ақшаларға тұрақсыздық тән екендігін атап өту
керек. Олар үнемі ақша айналымы арнасында жүреді, оларды толтырады және
шектен тыс эмиссия негізінде ақша массасының айналымда жүрген тауар
массасына сәйкес келмеуі нәтижесінде құнсызданады, сәйкесінше ол иифляцияға
әкеледі.
Әрбір егеменді мемлекет өзінің ұлттық валютасын, яғни өз атауы бар, әр
түрлі купюра мен бағаммен қағаз ақшаларын шығарады. АҚШ өз валютасын -
доллар, Ресей - рубль, Қазакстан -теңге деп атайды. Қағаз ақшалардың
кемшіліктері де бар. Олардың ең бастысы мынада жатыр, яғни біріншіден,
оларды ұрлап алу өте оңай, екіншіден, оларды тасымалдау өте қымбатқа түседі
Өндірістің дамуы, коммерциялық және банктік несиелеу саласының кеңеюі
нәтижесінде металл ақшалар тауар айналымының қажеттіліктерін
қанағаттандыруды тоқтатты және оның орынбасарларымен қатар несиелік
қағаздар пайда болды.
Қағаз акшалар сатып алу және төлем кұралдары ретінде мемлекет
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін арналған. Қазақстандағы олардың
эмитенттері болып ¥лттық Банк есептеледі. Шығарылған ақшаның номиналды құны
және оларды шығару құны (қағаз шығындары, басып шығару) арасындағы айырма
мемлекеттік бюджетке кететін эмиссиялық табысты құрайды. Қағаз ақшалар екі
кызметті ғана атқарады: айналым құралы және төлем құралы. Олар алтын
стандартты алып тастағаннан кейін ішінара жинақтау кызметін атқара алады.
Қағаз - акша айналымы үнемі көмекші сипатта болады. Қағаз ақшалардың
ұзақ дербес айналымы мүмкін емес, өйткені олардың жоғарыда көрсетілген
кемшіліктері бар. Сондықтан олармен қатар несиелік ақшалар әрекет етеді.
Несиелік ақшалар- айналымдағы толыққұнды ақшаларды алмастыратын және
несие белгісі ретінде әрекет етуші қағаз ақша белгілері. Олардың өзіндік
құны болмайды, балама тауарда көрсетілген кқнның өрнегі. Несиелік
ақшалардың негізгі эмитенті болып банк жүйесі есептеледі.
Тауарларды сатып алу бойынша ірі мәмілелерге банктердің несие беруі
қағаз акшаларды алмастырады, яғни несиелік ақшалар тауар айналымының
қажеттілігін қанағаттандырады.
Несиелік акшалар өз дамуында мынандай сатылардан өтті: вексель,
банкнота, чек, электронды ақшалар және олардың соңғы түрі - несиелік және
пластикалык карточка.
Вексель-бұл вексель айналысының заңымен бекітілген мерзім ішінде онда
көрсетілген соманы сөзсіз төлеу жөніндегі қарыздық міндеттеме. Вексельдер
жай және аудармалы деп бөлінеді. Жай вексельді қарыз алушы береді. Бұл
вексель берушінің сөзсіз міндеттемесі, ол вексель ұсынушыға белгіленген
соманы төлеуі тиіс.
Аудармалы вексель (тратта) - вексель беруші кредитордың
(трассант) қарыз алушыға (трассат) белгіленген мерзімде көрсетілген
тұлғаға (ремитеитке) төлеуі жөніндегі бұйрығы. Вексель бойынша төлем аваль
(вексельдік кепілдік) көмегімен төленуі мүмкін, ол қосымша беттегі
вексельде жэне аллонжда аваль ретінде есептеу деген жазумен ресімделеді.
Вексель абстрактылығымен, яғни құжатта мәміле түрі жөніндегі
акпараттың жоқтығымен; вексельдің міндетті төлемін көрсететін
даусыздығымен; айналымдылығымен, яғни вексельді төлем құралы ретінде басқа
кредиторларға беруге болатындығымен сипатталады.
Демек, вексель несие және ақшалық есеп айырысу құралы ретінде әрекет
етеді. Ол несиеге қойылған тауарларды кепілді вексельдік міндеттемемен
төлеуді қамтамасыз етеді.
Вексельдерді пайдалану айналым шығындарын үнемдеуге ықпал етеді.
Қазіргі тацда Қазақстаида вексель астық шаруашылығында қолданылады.
Вексель берушілер ретінде астық егуші шаруашылықтар есептеледі, олар Азық-
түлік корпорациясына жанар-жағар май, тұқым, тыңайтқыштар, өсімдіктерді
қорғау құралдарын сатып алу үшін вексель береді, олар күзде астықпеи
қайтару міндеттемесін өз мойнына алады.
Вексельді айналым нәтижесінде банкноттық айналым пайда болды.
Банкнота - бүл эмитент банктің міндеттемесі. Ол вексельден екі
маңызды көрсеткіш бойынша ерекшеленеді: біріншіден, мерзімділігі бойынша:
вексель белгіленген мерзімге шығарылады, ал банкнота шексіз мерзімге
беріледі; екіншіден, қамтамасыз етілуі бойынша: банкнота мемлекет
кепілдемесі бойынша елдің Орталық банкімен айналымға шығарылады, ал
вексельді жеке кепілдеме бойынша жекелеген занды және жеке тұлға шығарады.
Қазақстандағы банкноттардың эмитенті болып ¥лттық Банк саналады, олар
Республиканың аумағында ұлттык ақша болып табылады. Тауарлар немесе алтын
түріндегі материалдық қамсыздандырылмаған, бірақ банкноттардың несиелік
негізі бар, өйткені олар банктік несиелеу ережесіне сәйкес айналымға
шығарылады жэне қарыздық (ссудалық) қордың элементі болып табылады.
Банкноттық айналым кеңістіктегі несиелік акшалардың әрекет етуін
кеңейтуге мүмкіндік берді және де банкноттардың айналыс құралы қызметін
атқаруын қамтамасыз етті.
Несиелік ақшаның келесі түрі чек болып табылады.
Чек - бұл талап бойынша құрылған қатаң есеп берудің ақшалай құжаты,
онда чек берушінің (шот иесінің) чекте көрсетіл-ген соманы чек ұсынушыға
(ұстаушыға) банктің төлеуі жөніндегі сөзсіз бұйрығы бар. Ол қысқа мерзімді
әрекеттегі ақшалай құжат ретінде заңды төлем құралы мәртебесін иеленбейді.
Ол ел ішінде және халыкаралық есеп айырысуларда қолданылады. Негізінен
чектер ақшалай және есеп айырысу чегі болып бөлінеді.
Ішкі айналымдағы чектер банктерден қолма-қол ақшаны алу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.