Сақтандыру компаниялары қызметі
Кіріспе
1.САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1Сақтандыру қызметінің түсінігі және Қазақстандық моделінің ерекшелігі
1.2Сақтандыру компанияларының қызметін басқару және қадағалау мәселері
1.3Сақтандыру компанияларының қызметінің құқықтық мазмұны және
мемлекеттік реттеу тетіктері
2.САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ АО СК «AMANAT INSURANCE» МЫСАЛЫНДА
2.1 АО СК «Amanat Insurance» сақтандыру компаниясының технико.экономикалық көрсеткіштері
2.2 Сақтандыру компанияларының Қазақстан Республикасында қызметтері мен дамуын талдау
2.3 Ұлттық сақтандыру компанияларының экономикалық көрсеткіштеріне талдау
3.САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының дамуына әсер ететін негізгі тұжырдамалық шешімдер
3.2 Сақтандыру компанияларының қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік бақылаудың рөлі
3.3 Сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуі бойынша мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1.САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1Сақтандыру қызметінің түсінігі және Қазақстандық моделінің ерекшелігі
1.2Сақтандыру компанияларының қызметін басқару және қадағалау мәселері
1.3Сақтандыру компанияларының қызметінің құқықтық мазмұны және
мемлекеттік реттеу тетіктері
2.САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ АО СК «AMANAT INSURANCE» МЫСАЛЫНДА
2.1 АО СК «Amanat Insurance» сақтандыру компаниясының технико.экономикалық көрсеткіштері
2.2 Сақтандыру компанияларының Қазақстан Республикасында қызметтері мен дамуын талдау
2.3 Ұлттық сақтандыру компанияларының экономикалық көрсеткіштеріне талдау
3.САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының дамуына әсер ететін негізгі тұжырдамалық шешімдер
3.2 Сақтандыру компанияларының қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік бақылаудың рөлі
3.3 Сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуі бойынша мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Сақтандыру - ісі кең мағынада бір нәрсенің жағымсыз салдарынан қорғау дегенді білдіреді. Бұл мағынада сақтандыру қоғаммен яғни, мемлектпен бірге пайда болып, оның табиғаттың ажырамас бір элементі болып табылады.
Уақыт өте сақтандыру қоғамдық өндіріске қызмет көрсететін арнайы салаға айналды. Осы орайда, сақтандырумен кәсіби айналысатын адамдар мен ұйымдар пайда болды.
Қазіргі таңда сақтандыру ісінің алатын орны ерекше зор болып отыр. Соған байланысты сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені болып табылады.
Бүгінде сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметін және сақтандыру заңнамасының мәселелерін зерделеу, зерттеумен айналысатын ғалымдармен практик мамандар осы сақтандыру құқығын сақтандырудың экономикалық, заңы, ұйымдастыру, техникалық және әлеуметтік проблемелар тығыз араласқан, өзекті теориялық практикалық мәселелері әлі де болса зерттелмеген, көп қырлы әрі аса күрделі құқықтық құрылым ретінде сипаттауда. Осыған орай сақтандыру құқығының ғылымы қазіргі заманғы ұлттық заңы зерттеудің басымда әрі іргелі бағдарына-мағынасына айналуға тиіс.
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгіленген сома (сақтандыру сомасы) шегінде өзінің пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) сақтандыру төлемін төлеуге міндеттенеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді көптеген ғалымдармен қарастырылған. Оның ішінде, Сман Б.У., С.М Найманбаев, О.Қағазов, Тагиев Г.М. және т.б. басқалар зерттеген.
Дипломдық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсаты еліміздегі сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау. Мақсатқа байланысты келіседі, міндеттер қойылды:
- Сақтандырудың мәнің,оның іс әрекет аясын зерттеу;
- Сақтандыру нысандарын ұйымдастыру негіздеріне баға беру
- Сақтандыру қызметін басқару және қадағалау мәселерінің қарастыру
- Сақтандыру қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік реттеу рөліне баға беру;
Уақыт өте сақтандыру қоғамдық өндіріске қызмет көрсететін арнайы салаға айналды. Осы орайда, сақтандырумен кәсіби айналысатын адамдар мен ұйымдар пайда болды.
Қазіргі таңда сақтандыру ісінің алатын орны ерекше зор болып отыр. Соған байланысты сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені болып табылады.
Бүгінде сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметін және сақтандыру заңнамасының мәселелерін зерделеу, зерттеумен айналысатын ғалымдармен практик мамандар осы сақтандыру құқығын сақтандырудың экономикалық, заңы, ұйымдастыру, техникалық және әлеуметтік проблемелар тығыз араласқан, өзекті теориялық практикалық мәселелері әлі де болса зерттелмеген, көп қырлы әрі аса күрделі құқықтық құрылым ретінде сипаттауда. Осыған орай сақтандыру құқығының ғылымы қазіргі заманғы ұлттық заңы зерттеудің басымда әрі іргелі бағдарына-мағынасына айналуға тиіс.
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгіленген сома (сақтандыру сомасы) шегінде өзінің пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) сақтандыру төлемін төлеуге міндеттенеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді көптеген ғалымдармен қарастырылған. Оның ішінде, Сман Б.У., С.М Найманбаев, О.Қағазов, Тагиев Г.М. және т.б. басқалар зерттеген.
Дипломдық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсаты еліміздегі сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау. Мақсатқа байланысты келіседі, міндеттер қойылды:
- Сақтандырудың мәнің,оның іс әрекет аясын зерттеу;
- Сақтандыру нысандарын ұйымдастыру негіздеріне баға беру
- Сақтандыру қызметін басқару және қадағалау мәселерінің қарастыру
- Сақтандыру қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік реттеу рөліне баға беру;
1. Қазақ ұлттық энциклопедиясы 10 том 660-661 б.
2. Сман Б.У. «Понятие и система страхового дела».Вестник КазНУ, серия юридическая, 2008. -№3.-С.32-37.
3. Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы. «Қазақстан
аумағында құрылыс саласын сақтандыру» 2009. -20 ақпан/ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
4. Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы Заң./ Егемен Қазақстан. 2000.- 22- желтоқсан.-№ 6.
5. ҚР Ұлттық Банкінің Директорлар кеңесінің Қаулысымен 4 желтоқсан 1998 жылы бекітілген. «ҚР Ұлттық банкінің сақтандыруды қадағалау департаменті туралы» Ережесі.
6. Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы «Ана мен баланың өмірін сақтандыру». – 2008.- 12 сәуір.
7. Шахов В.В. «Страхование» учебник для вузов М.: Юнити, 1997.
8. Найманбаев С.М. Салықтық құқық. А.,Юрист.- 2007 ж., 15-бет.
9. Страховое дело. Учебник : под редакцией Л.И. Рейтмана. М.-1992.- С.91-92.
10. Қазақстанда іс қағаздарын жүргізу № 10 2009ж /Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
11. Брагинский М. И. Договор старования, - М.: Статут. – 2000. – 230с.
12. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. 1995жылы 30 тамызда қабылданған/ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
13. «Cтрахование». Гвозденко.А.А 56-57 бет. Москва 2004г.
14. Жук И.Н «Автомобилыные страхование» Москва 2001г. 33-34 бет
15. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. 9 қантар 2009ж./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
16. Қазақстан Республикасының «Әлеуметтік сақтандыру туралы» заңының. Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
17. «Өсімдік шаруашылығындағы міндетті сақтандыру туралы» заңына соңғы өзгерістер 2006 жыл 31 қаңтардағы Қ.Р заңына сәйкес енгзілді./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
18. «Туроператордың және тур агенттің азаматтық -құққықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» 2004 10-наурыздағы заңына 2006ж. 31- қаңтарындағы толықтырулар./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
19. «Жекеше нотариустардың азаматтық құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы», ҚР 2003 жылғы 11 маусымдағы заңы./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
20. «Қызметкер, еңбек міндеттерін атқарған кезде, оның өмірімен денсаулығына зиян келтіргені үшін, жұмыс берушінің азаматтық құққықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» заң ҚР 2005 жылдың 7 ақпанындағы заңы./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
21. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 1994 ж./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
22. Тагиев Г.М. «Развитие государственного страхования в СССР». М.: Правовая политика.- 1978.- С. 6 –8.
23. Сман Б.Ө. «ҚР Сақтандыру құқық қатынастардың мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру» - Алматы, Вестник КазНУ, серия юридическая. 2002.-№ 2. – 47-50б.
24. «Страховое дело». Учебник : /под редакцией Л.И. Рейтмана. М.: Юникс.-1992.- С.91-92
25. Жуйриков К., Назарчук В., Жуйриков Р. «Страхование: теория, практика, зарубежный опыт». - Алматы, 2000. - С. 313-318.
26. Арзакова Т. «Услуги по страхованию при перевозках (внешняя торговля)», 1992.- С. 11-12.
27. Брюзгалов М. «Страхование грузов». М.:Закон.- 1994.- С.5.
28. О.Қағазов «Сақтандыру құқығы». Тараз, 2003.- 6 б.
29. С.М Найманбаев «Сақтандыру құқығы». Алматы, 2005.- 256 б.
30. Жүйріков К.Қ «Нарыққа өту жағдайында сақтандыру». Алматы, Жеты жарғы.- 2003.- 15б.
31. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001 жылғы 31 қаңтардағы 15 қаулысымен бекітілген «сақтандыру ұйымдарының филиалдары мен өкілдіктерін ашуға келісім беру және келісім беруден бас тарту ережесіне өзгерістер мен толықтыруларды бекіту туралы» қаулысы.
32. Худяков. А.И «Страховое право». Алматы, «Жеті жарғы», 1997.- 275б.
2. Сман Б.У. «Понятие и система страхового дела».Вестник КазНУ, серия юридическая, 2008. -№3.-С.32-37.
3. Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы. «Қазақстан
аумағында құрылыс саласын сақтандыру» 2009. -20 ақпан/ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
4. Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы Заң./ Егемен Қазақстан. 2000.- 22- желтоқсан.-№ 6.
5. ҚР Ұлттық Банкінің Директорлар кеңесінің Қаулысымен 4 желтоқсан 1998 жылы бекітілген. «ҚР Ұлттық банкінің сақтандыруды қадағалау департаменті туралы» Ережесі.
6. Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы «Ана мен баланың өмірін сақтандыру». – 2008.- 12 сәуір.
7. Шахов В.В. «Страхование» учебник для вузов М.: Юнити, 1997.
8. Найманбаев С.М. Салықтық құқық. А.,Юрист.- 2007 ж., 15-бет.
9. Страховое дело. Учебник : под редакцией Л.И. Рейтмана. М.-1992.- С.91-92.
10. Қазақстанда іс қағаздарын жүргізу № 10 2009ж /Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
11. Брагинский М. И. Договор старования, - М.: Статут. – 2000. – 230с.
12. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. 1995жылы 30 тамызда қабылданған/ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
13. «Cтрахование». Гвозденко.А.А 56-57 бет. Москва 2004г.
14. Жук И.Н «Автомобилыные страхование» Москва 2001г. 33-34 бет
15. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. 9 қантар 2009ж./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
16. Қазақстан Республикасының «Әлеуметтік сақтандыру туралы» заңының. Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
17. «Өсімдік шаруашылығындағы міндетті сақтандыру туралы» заңына соңғы өзгерістер 2006 жыл 31 қаңтардағы Қ.Р заңына сәйкес енгзілді./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
18. «Туроператордың және тур агенттің азаматтық -құққықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» 2004 10-наурыздағы заңына 2006ж. 31- қаңтарындағы толықтырулар./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
19. «Жекеше нотариустардың азаматтық құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы», ҚР 2003 жылғы 11 маусымдағы заңы./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
20. «Қызметкер, еңбек міндеттерін атқарған кезде, оның өмірімен денсаулығына зиян келтіргені үшін, жұмыс берушінің азаматтық құққықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы» заң ҚР 2005 жылдың 7 ақпанындағы заңы./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
21. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 1994 ж./ Параграф Ақпарат жүйісі 2012ж.
22. Тагиев Г.М. «Развитие государственного страхования в СССР». М.: Правовая политика.- 1978.- С. 6 –8.
23. Сман Б.Ө. «ҚР Сақтандыру құқық қатынастардың мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру» - Алматы, Вестник КазНУ, серия юридическая. 2002.-№ 2. – 47-50б.
24. «Страховое дело». Учебник : /под редакцией Л.И. Рейтмана. М.: Юникс.-1992.- С.91-92
25. Жуйриков К., Назарчук В., Жуйриков Р. «Страхование: теория, практика, зарубежный опыт». - Алматы, 2000. - С. 313-318.
26. Арзакова Т. «Услуги по страхованию при перевозках (внешняя торговля)», 1992.- С. 11-12.
27. Брюзгалов М. «Страхование грузов». М.:Закон.- 1994.- С.5.
28. О.Қағазов «Сақтандыру құқығы». Тараз, 2003.- 6 б.
29. С.М Найманбаев «Сақтандыру құқығы». Алматы, 2005.- 256 б.
30. Жүйріков К.Қ «Нарыққа өту жағдайында сақтандыру». Алматы, Жеты жарғы.- 2003.- 15б.
31. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001 жылғы 31 қаңтардағы 15 қаулысымен бекітілген «сақтандыру ұйымдарының филиалдары мен өкілдіктерін ашуға келісім беру және келісім беруден бас тарту ережесіне өзгерістер мен толықтыруларды бекіту туралы» қаулысы.
32. Худяков. А.И «Страховое право». Алматы, «Жеті жарғы», 1997.- 275б.
Мазмұны
Кіріспе
1.Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері
1.1Сақтандыру қызметінің түсінігі және Қазақстандық моделінің ерекшелігі
1.2Сақтандыру компанияларының қызметін басқару және қадағалау мәселері
1.3 Сақтандыру компанияларының қызметінің құқықтық мазмұны және
мемлекеттік реттеу тетіктері
2. Сақтандыру компанияларының қызметін ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН Талдау АО СК AMANAT INSURANCE мысалында
2.1 АО СК Amanat Insurance сақтандыру компаниясының технико-экономикалық көрсеткіштері
2.2 Сақтандыру компанияларының Қазақстан Республикасында қызметтері мен дамуын талдау
2.3 Ұлттық сақтандыру компанияларының экономикалық көрсеткіштеріне талдау
3.Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік реттеуді жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының дамуына әсер ететін негізгі тұжырдамалық шешімдер
3.2 Сақтандыру компанияларының қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік бақылаудың рөлі
3.3 Сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуі бойынша мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Сақтандыру - ісі кең мағынада бір нәрсенің жағымсыз салдарынан қорғау дегенді білдіреді. Бұл мағынада сақтандыру қоғаммен яғни, мемлектпен бірге пайда болып, оның табиғаттың ажырамас бір элементі болып табылады.
Уақыт өте сақтандыру қоғамдық өндіріске қызмет көрсететін арнайы салаға айналды. Осы орайда, сақтандырумен кәсіби айналысатын адамдар мен ұйымдар пайда болды.
Қазіргі таңда сақтандыру ісінің алатын орны ерекше зор болып отыр. Соған байланысты сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені болып табылады.
Бүгінде сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметін және сақтандыру заңнамасының мәселелерін зерделеу, зерттеумен айналысатын ғалымдармен практик мамандар осы сақтандыру құқығын сақтандырудың экономикалық, заңы, ұйымдастыру, техникалық және әлеуметтік проблемелар тығыз араласқан, өзекті теориялық практикалық мәселелері әлі де болса зерттелмеген, көп қырлы әрі аса күрделі құқықтық құрылым ретінде сипаттауда. Осыған орай сақтандыру құқығының ғылымы қазіргі заманғы ұлттық заңы зерттеудің басымда әрі іргелі бағдарына-мағынасына айналуға тиіс.
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгіленген сома (сақтандыру сомасы) шегінде өзінің пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) сақтандыру төлемін төлеуге міндеттенеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді көптеген ғалымдармен қарастырылған. Оның ішінде, Сман Б.У., С.М Найманбаев, О.Қағазов, Тагиев Г.М. және т.б. басқалар зерттеген.
Дипломдық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсаты еліміздегі сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау. Мақсатқа байланысты келіседі, міндеттер қойылды:
- Сақтандырудың мәнің,оның іс әрекет аясын зерттеу;
- Сақтандыру нысандарын ұйымдастыру негіздеріне баға беру
- Сақтандыру қызметін басқару және қадағалау мәселерінің қарастыру
- Сақтандыру қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік реттеу рөліне баға беру;
Дипломдық жұмыс пәні, бұл сақтандыру қызметінің объектісі болып табылатын материалдық құндылықтар.
Сақтандырудың пәні:
-Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді анықтау
-Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді
Дипломдық жұмыс объектісі: АО СК Amanat Insurance
Сақтандырудың басты қызметі, бұл орнын толтырушы қызмет, яғни сақтандырылған тұлғаға сақтандыру төлемін төлеу арқылы сақтандыру жағдайының нәижесінде оның мүлкіне немесе денсаулығына келген зиянның орнын толтырады.
Мемлекеттік сақтандыруға сақтандырудың алдын алу қызметі тән, яғни сақтандырушы мен сақтандырылушы сақтандыру жағдайының пайда болуының немесе оның жағымсыз нәтижелерінің алдын алуға бағытталған шаралар ұйымдастыру қажет.
Адам өмірі қауіпті және күтпеген сәттерге толы. Кез келген кезде денсаулықтан, сонымен қоса тіршілік етудің негізгі көзі - жалақыдан да айырылып қалуға болады. Өмір сүрудің негізгі және көп жағдайда жалғыз көзі болып табылатын жалақыны жоғалту қызметкерді және оның отбасын аса ауыр материалдық жағдайға алып келеді, ал бұл, өз кезегінде, кедейшілікке, қайыршылыққа, әртүрлі ауруларға әкеліп соғады.Мұндай жағдайларға мыналар жатады: науқас, кәрілік, мүгедектік, асыраушысынан айырылу және т.б. Аталған қиындықтарды өз бетімен дербес жеңу көп жағдайда мүмкін болмайды. Осындай кезде көмекке мемлекет келеді. Халықтың экономикалық тұрғыдан бәсең бөлігінің (қарт адамдардың, еңбекке қабілеттігі жоқ және жұмыссыз тұлғалардың) материалдық қамтамасыз етілу деңгейінің күрт төмендеу мәселесін шешуді мемлекет өз мойнына алды. Ол әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жасап, әлеуметтік оқиғалар - кәрілік, өлім, науқастық, мүгедектік, ана болу, жұмыссыздық туындаған кезде зейнетақылар, әлеуметтік жәрдемақылар береді және қызмет көрсетеді. Елдің халқын әлеуметтік қамсыздандыруды дамыту мемлекеттің әлеуметтік саясатының және қызметінің басым бағыттарының бірі болған және болып қала береді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, нарықтық қатынастар орын алған кез келген өнеркәсіптік дамыған мемлекетте халықты әлеуметтік қорғау азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері жүйесін де маңызды орынды иеленеді. Алайда, нарықтық қатынастар өз бетімен халықты әлеуметтік қорғау механизмін туындатпайды. Халықты әлеуметтік сақтандырудың ерекшелігі оның аса көп материалдық шығындарды талап етуінен және ешқандай пайда әкелмейтінен шешу мәселесін мемлекет өз мойнына алады.
Байқағанымыздай, әлеуметтік сақтандыру тарихы жүз жылдам астам уақытты қамтиды. Бұл уақыт ішінде қаржыландырудың функциялары, нысандары және әдістері талай рет өзгерді. Бірақ, әлеуметтік қамсыздандырудың мақсаты - адамдардың өмірін жақсарту ешқашан өзгерген жоқ.
Жұмыстың теориялық маңызы - Қазақстандағы сақтандыру ісі саласында жұмыс істейтін білім беру мекемелері үшін және де бұл саладағы зерттеулердің сапасын көтеруге себебін тигізу мүмкінділігімен түсіндіріледі.
І Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері
0.1 Сақтандыру қызметінің түсінігі және Қазақстандық моделінің ерекшелігі
Сақтандыру қоғамдық-өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының бірі болып табылады.Адамдар мүліктердің иелелері ретінде сақтандыруды өздерінің мүліктерін табиғат апаттарынан немесе тонаудан, басқада күтпеген жағдайда болатын шығындардан қорғану әдісі ретінде қолданып келеді.
Сақтандырудың әлеуметтік негіздерін ашпас бұрын, әлеуметпен сақтандыру ұғымын мағынасын ашып өткен жөн болар.
Әлеумет,социум (латынша socium-ортақ)-әлдебір мәнді қарым - қатынастағы адамдарың өмір сүру жағдайларының бірлігімен сипатталатын тұрақты да үлкен қауым.Әлеуметтің ең жоғарғы түрі тұтас әлеуметтік жүйе ретіндегі қоғам. Қазақ халқының дәстүрлі түсінігіндегі: жамағат, қауым, жұртшылық мағынасында қолданылған ұғым ол отбасынан, ағайнын, Туыс, жекжат-жұраттан бастап ел жұрт мағынасына дейін қамтиды.
Қоғам деп аталаттын адамдар қауымының күрделілігі көп қырлығы сонымен қатар тұтастығы оны әлеуметтік жүйе ретінде қарастыру қажеттігін алға тартады. Қоғам бір текті емес, оның алуан реттегі, әр қилы сипаттағы әлеуметтік құбылыстар мен процестердің бір сыпырасын қамтитын өзіндік түзілімімен құрылымы бар. Әлеуметтік жүйенің құрамдас элементтері адамдар, әлеуметтік байланыстар мен іс әрекеттер, әлеуметтік қарым-қатынастар мен өзара әрекеттесулер,әлеуметтік институттар мен мен ұйымдар, әлеуметтік топтар,қауымдар,әлеуметтік нормалар мен құндылықтар, тағы басқалары болып табылады. Олардың әр-қайсысы өзара тікелей байланыс құрып,қоғам өмірінде ерекше орын алады әрі өзіне лайықты рөл атқарады. Осы орайда, ең алдымен, қоғамның құрылымын анықтап,оның маңызды элементтерін ғылыми тұрғыдан саралау,сондай-ақ әлеуметтік жүйе ретінде қарастырылатын қоғам. Олардың орны мен рөлін,өзара байланыстары мен әректтесулерін түсіндіру социология ғылымының басты міндеті.Өзінің құрылымы арқасында ғана қоғам емін еркін бейберекет жиылған тобырдан да өзінің жөнге салынған құрылымы бар өзге әлеумететтік құбылыстарданда мүлдем ерекше тұрады,демек, басқаша сапалық қасиеттерге ие болады.Ал әлеуметтік құрылым көп жағдайларда жуйе ретіндегі бүкіл қоғамның табандылығы мен тұрақтылығын айқындайды. Қоғам-жеке тұлғалардың олардың байланыстары мен әрекеттесулерінің, өзара іс-әректтері мен қарым-қатынастарының жай ғана қосындысы емес, бір тұтас жүйе ал мұндай бірлестіктер жаңа интегралды, жүйелік сапаны туындататын болғандықтан, ол жекелеген адамдардың ие олардың қосындысының сапалық қасиеттеріне мойынсынбайды. Әлеуметтік жуйе ретіндегі қоғам-өзінің дербес заңы бойынша қызмет атқарып, дами беретін әлеуметтік организм. Өзара табиғи байланыстарына қарамастан әлеуметтік құрылымдарға әлеуметтік жүйе атауы әлде қайда кең ұғым. Егер әлеуметтік жүйе өзінің аясына кіретін элементтердің бүкіл жиынтығын бір-бірімен тұтастай қоғаммен әрекеттесуін ұйымдастыру тәсілі болса,онда әлеуметтік құрылым-жүйенің және олардың байланыстарының салыстырмалы түрде баянды, қалыпқа тускен әрі ұдайы өніп отыратын, сондай-ақ әлеуметтік жүйенің тұрақтылығымен қызмет атқаруының қамтамассыз ету тетітгін құрайтын негізі негізгі элементтерінің жиынтығы.Осы тұрғыдан алғанда әлеуметтік құрылым-қоғамдағы әлеуметтік статуспен рөлдің нығаюына ықпал ететін әлеуеметтік жүйенің аса маңызды бөлігі, ұйытқысы, берік ұстыны. Сонымен әлеуметтік жүйе дегеніміз бір-бірімен өзара байланысып, әрекет етуші және бірегей әлкуметтік тұтастықты құраушы құбылыстармен процестердің тәртіптелген ауқымды жиынтығы.Қоғамды әлеуметтік жүйе ретін дезерттеу ісі өзара байланысты міндеттерді: қоғамды жалпы зерттеуді, яғни қоғамның жалпыға бірдей, әмбебап қасиеттерін, байланыстары мен жағдайларын әлеуметтік философиямен етене байланысты әрі оның жетекшілігімен зерделеуді, қоғамның нақты-тарихи, тұрпатын өркениетін даму сатыларын жетілдіреді.[1,660-б]
Зерттеуді жекелеген нақты қоғамды, яғни нақты өмір сүруші елдермен халықтар қоғамын зерттеуді қамтиды.
Сақтандыру ұйымдары сақтанушыларымен жеке заңды тұлғалар арасындағы сондай-ақ, сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқтық қатынастар.
Нарықтық даму жағдайындағы сақтандыру ісі сақтандыру қандай болмасын қоғамдық-құқықтық формацияларда тиісінше дамып қалыптасатын және асқан қажеттілігімен ерекшеленетін әрі тиісті сақтандыру салалары бойынша жұмыс істейтін, қоғамдық пайдалы шаруашылық жүргізуге, тұлғалардың еңбек қызметтік міндеттерін атқаруына, қоршаған ортаға байланысты орын алуы ықтимал орын алатын тәуекелдерге орай қатысушылары сақтандырушылары, сақтанушылары, сақтандырылғандары, пайда алушылары нақтылы айқындалып, құқықтары мен міндеттері белгіленген материалдық мазмұнды қоғамдық қатынастар ауқымында мақсатты сақтандыру қорын және сақтандыру резервтерін құруды, сондай-ақ ұлттық сақтандыру жүйесінде өтеу механизмін іске қосатын сақтандыру оқиғалары туындаған кезде тиісті заңнама және шарт негізде сақтандыру қорғауының қамтамасыз етілуін нысалайтын кәсіпкерлік сипатты - бағдарлы құқықтық институт болып табылады.
Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы
18 желтоқсандағы Заңының Сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі деп аталатын 4-бабының 1-тармағында: Сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені деген түсіндірме берілген. Осы заңның 2-тармағында: Сақтандыру қызметі дегеніміз, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға байланысты! Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде ие Қазақстан Республикасының өзара сақтандыру туралы заңнамалық актісіне сәйкес лицензиясыз жүзеге асырылатын қызметі Демек, сақтандыру белгілі бір тәуекелдерге орай орын алуы ықтимал сақтандыру жағдайы оқиғалары басталған кезде заңды немесе жеке тұлғаның мүліктік мүделлерін сақтандыру мүдделерін арнайы қалыптастырылған мақсатты ақшалай сақтандыру қор есебінен сақтандыру қорғауымен қамтуды қамтамасыз етуге байланысты сақтандырушы мен сақтанушы, пайда алушы арасында туындайтын қоғамдық қатынастарды білдіреді. Сақтандыру сақтанушының мүліктік мүдделеріне келтірілген зиянды ақшалай нысанда өтеуді қарастырады. Сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы сақтандыру қатынастары сақтанушының өз қарамағындағы меншігіндегі мүліктерін немесе өзге де мүліктік мүдделерін сақтандыру қорғауымен қамтамасыз етуге байланысты сактандыру мүддесінің болмысына орай туындайды. Бүгінде өркениет тарихында жинақталған әрі сынақтан өткен сақтандыру ісінің тәжірибесін және қалыптасқан сақтандыру құқығының механизмін қоғамдық-мемлекеттік мұделерге орай тиімді пайдалану мән-жайы казіргі нарықтық даму кезеңіндегі шаруашылық жүргізу және өндірістік катынастар денгейіне, меншік нысандарына, басқа елдермен экономикалық байланыстарды жандандыру дәрежесіне, коршаған табиғи орта жағдайына, сақтандыру заңнамамасы саласында жүргізіліп жатқан реформаларға және т. б. Факторларға байланысты Қазақстаның әлеуметтік-экономикалық жүйесіндегі сақтандыруды және сақтандыру қызметін өркендетуге, ұлттық сақтандыру рыногын түрлендіруге, міндетті сақтандыру жүйесін құруға, құқық саласы ретіндегі сақтандыру құқығының реттуші әлеуметті ауқымын кеңейтуге, сақтанушының сақтандыруылушының мүліктік мүлдесін қорғауды тиісті заңнама және сақтандыру шарттары негізінде кепілдендіруге, ықтимал сақтандыру тәуекелдерінің алдын алу арқылы сақтанушыға, сақтандырыған тұлғаға, үшінші тұлғаларға немесе қоршаған ортаға келтірілетін зиянды залалды шектеуге мүскіндік беріп отыр.
Сақтандыру қызметы - сақтандыру қайта сақтандыру ұйымының сақтандыру қайта сақтандыру шарттарын жасау мен орындауға байланысты. Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемелекеттік органның лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын қызметі Сақтандыру қызметі сақтандыру қайта сақтандыру ұйымы жүзеге асыратын қызметтің негізгі түрі болып табылады. Сақтандыру қайта сақтандыру ұйымы сақтандыру қызметін қайта сақтандыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиясы , сақтандыруды белгілі бір түрі бойынша жүзеге асырудың жалпы талаптарын айқындайтын сақтандыру ережелері және ішкі ережелер болғанда ғана сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқылы.
Сақтандыру қызметін ұйымдастыру және мемлекеттік реттеу мен лицензияларды жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптар мен түрлерге бөлінеді. Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру саласы және жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады . Ерікті сақтандыру нысанындағы сақтандырудың жекелеген сыныбын жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар, оның ішінде сақтандырудың жекелеген сыныптары шеңберіндегі пруденциялдық нормативтер уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді.
Сақтандыру түрі, сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру шартын жасау арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде әзірлейтін және беретін сақтандыру өнімі болып табылады.
Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып, қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті уәкілетті органмен сақтандыру ережелерін келіскеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі біткенге дейін не сақтандыру шартында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады. Бұл ретте сақтандыру қағидаларының туындауы сақтанушының сақтандырылған мүліктік мүдделеріне зиян келтіруі ықтимал сақтандыру тәуекелінің ықтимал қауіпті оқиғаның немесе орын алуы ықтималдығына орай сақтандыру жүргізілетін қауіпті-қатерлі оқиғалар жиынтығының) мән-жайына байланысты сақтандыру жағдайының басталуы кезінде көрініс табатын келеңсіз экономикалық салдар залалын өтеуді нысаналайтын әрі әрқайсысы өз мүддесін көздейтін сақтанушы мен сақтандырушының арасында азаматтық заңнамаға сәйкес жасалған ерікті сақтандыру шартына, сондай-ақ міндетті сақтандыру заңнамалық актілеріне ие оларға сәйкес жасасылған міндетті сақтандыру шартына негізделеді.[2,36]
Жеке сақтандырудағы азаматтардың өміріне, денсаулығына және еңбекке қабілеттілігіне байланысты, мүліктік сақтандырудағы мүлікті иеленуге, пайдалануға әрі оған билік етуге байланысты, азаматтық-құқықтық сақтандырудағы заңды немесе жеке тұлғаның өміріне, денсаулығына ие мүлкіне келтірілген зиянды өтеуге байланысты мүліктік мүдделер- сақтандыру қорғауымен қамтылады. Демек, сақтанушы, өзінің не үшінші тұлғаның өміріне, денсаулығына, еңбекке қабілеттілігіне, мүлкіне байланысты сақтандыру мүддесін білдіретін мүліктік мүддесін сақтандыратын жеке немесе заңды тұлға ретінде заңнамалық актіге не жасалған сақтандыру шартына орай тиісті сақтандырушымен екі арадағы азаматтық кұқықтық қатынастарға қатысады. Осы орайда ескеретін маңызды жайт, сақтандырушымен жасалған ерікті немесе міндетті сақтандыру шартында өзгеше көзделмесе, сақтанушы бір мезгілде сақтандырылушы өзіне қатысты сақтандыру жүзеге асырылған, былайша айтқанда сақтандырылған тұлға болып табылады.
Қандайда болмасын қоғамда өз қызметтерін атқару процесінде материалдық игіліктерді жасау үшін өнім өндіру әр түрлі салада қызмет көсетуде адамдар бір-бірімен қоғамдық қатынаста болады. Бұлардың бірқалыпты дамуы үшін оларды реттеу қажеттігінің керек етеді. Былайша айтқанда олардың ара-қатынастарын, қылықтарын келісім жолымен үйлестіру тәртібі болып табылыды. Бұл қағида толығынан сақтандыру мәселесіне де тікелей қатысты.әлеуметтік экономикалық заңға сыйымдылық ретінде заңмен бекітуді және реттеуді қажет етеді. Басқа сөзбен айтқанда сақтандыру қорын құру мен пайадалану процесі заңмен үйлестіріліп реттеледі, немесе сақтандыру қатынасы болып табылады. Ал сақтандыру қатынасы мемлекеттік тәртіппен үйлестіріліп құқық нормаларымен реттелінеді. Сақтандыру құқығының қайнар көздері әр мемлекетте сақтандыру қатынасы сол мемлекеттің қатнасқан құқығының қайнар көздері мен жүйелерімен реттелінеді заң ғылымында құқтың қайнар көздеріне мемлекеттік тұрғыдан азаматтардың сақтандыру қатынасын реттейтін әр түрлі нысанда, формаларда қабылданатын құқық нормасының жиынтығы жатады. Сақтандыру құқығының қайнар көздері жалпы құқықтық және арнайы құқықтық болып екіге бөлінеді,біріншісі жалпы құқықтық нормалары болып:бірінші жалпы құқықтық және оның бір саласы ретінде саналатын сақтандыру құқығының негізгі қайнар көзі. Қазақстан Республикасының конститутциясы. Екінші Қазақстан республикасының конститутциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізізетін заң-Қазақстан Республикасының конститутциясы алпыс екінші бабының үшінші тармағында белгіленген тәртіппен қабылданған заң.Үшіншісі Конститутциялық заң, Қазақстан Республикасының Конститутциясы екінші бабының төртінші тармағымен белгіленген тәртіппен қабылданған заң. Төртіншісі заң актісі Конститутциялық заң Қазақстан Республикасының президентінің Конститутциялық күші бар жарлығы және Қазақстан Республикасының Президентінің қаулысы. Бесіншісі Қазақстан Республикасының заңы сенатпен мәжілістің қаулылары жатады Қазақстан Республикасының заңы; конституциясы сақтандыру құқын реттеудің негізгі принципі және ол барлық сақтандыру заңының негізі болып табылады.
Принциптер сақтандыру- құқық нормаларының барлық жүйесін қамтып, басшылыққа алынады. Принциптер нормативтік мәнге ие болды және оны қолдану міндеттілікке айналды. Бұрын-соңды сақтандыру принциптер заң нормаларында арнайы термин немесе тиянақты тұжырымдама ретінде бекітілмеген еді, тек сақтандыру заңдардың жалпы, негіздері мен мәнісіне байланысты деген жалпылама тұжырымдарымен шектелетін. Қазіргі кезде сақтандыру құқық принциптері нормативтік роль атқарады[3,52]
Қазақстан Республикасының Конституиясы ең жоғары заңды күшке ие. Қандай да болмасың заң және басқада мемелекеттік органдар шығаратын құқы нормалары Қазақстан Республикасының Конституциясына сай болып қайшы кемеуі тиіс. Бұлай болмаған жағдайда олар құқытық норма ретінде күшін жояды. Сақтандырушы сақтандыру ұйымы ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен, тиісті сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия алған, сақтандыру жағдайы басталған кезде келтірілген зиянды өтеу жөніндегі өзіне жүктелген міндеттемеге орай сақтанушыға немесе өзге тұлғаға пайда алушыға - заңда не сақтандыру шартында көзделген мән-жайларға байланысты сақтандыру төлемін алуға құқығы бар тұлғаға шартта белгіленген сақтандыру соммасы шегінде сақтандыру сомасы шегінде сақтандыру төлемін төлеуге міндетті занды түлға болып саналады.
Сақтандыру құқықтық қызметтің айрықша түрі ретінде сақтандыру сыйлықақыларын жұмылдыру арқылы сақтандыру қорын әрі сақтандыру резервтерін құру және сақтандырылған мүліктік мүделерге келтірілген зиянды сақтандыру төлемін жүзеге асыру жолымен өтеу ауқымында тікелей көрініс табады. Сақтандыру бүгінгі таңда қалай болмасын өндірістік аяда, салада және ортада келтірілген зиянды уақтылы әрі толығымен өтеу есебінен қоғамдағы әлеуметтік және құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етуге, мақсатты сақтандыру қорының уақытша бос қаражаттарын сақтандыру ұйымының инвестициялық қызметінде пайдалануға, сақтандыру өнімдерін өткізуге байланысты сақтандыру операцияларының дамуына, сондай-ақ ұлттық сақтандыру жүйесіндегі жаңа сақтандыру түрлерінің, оның ішінде кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандырудың заңнамалық және шарттық негіздерінің тиімділігіне мүделік танытып отыр.
Сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқықтық нормалар тізімін көрсететін болсақ оның біріншісі Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң, екіншісі Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі мәселелері бойынша өзгерістермен толықтырулар енгізу туралы заң.Үшінші Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі ерекше бөлімнің 40-тарауы.Төртінші Сақтандыру мекемелерінің немесе компанияларының бұйрықтары және нұсқаулары. Бесінші Лицензиялау тәртібі.Алтыншы Сақтандыру ісін қадағалау және өзгеде ықпал ету шаралары. Сақтандыру шарты болып табылады. Осы көрсетілген сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқық нормалары Қазақстан Республикасының Конститутциялық негізделеді
Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы Заң 2000 жылдың желтоқсан айында қабылданып күшіне енді. Заң 13-тараудан және 78 баптан тұрады.Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң Қазақстан Республикасының Конститутциясына негізделеді.
Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде сақтандыруды жүзеге асырудың негізгі ережелерін, сақтандыру қайта сақтандыру ұйымдарын,сақтандыру брокерлерін құру, лицензиялау, реттеу, олардың қызметін тоқтату ерекшеліктерін, өзгеде жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы қызметінің талаптарын сақтандыру рыногын мемлекеттік реттеу міндеттерін және сақтандыру қызметі қадағалауды қамтамассыз ету принцептерін белгілейді.Уәкілетті мемлекеттік орган осы заңға сәйкес қабылдайтын сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалау жөніндегі нормативтік құқықтық актілері сақтандыру рыногының барлық барлық қатынастары үшін міндетті болады Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң 2-бап. [4,120]
Қазақстан Республикасының сақтандыру қатынасы Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің ерекше бөлімінің 40-шы тарауында 803 пен 845 баптар аралығынан тұрады .Осы Кодекстің сақтандыру тарауындағы баптар 2000 жылы желтоқсан айында Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сақтандыру ісі және сақтандыру мәселелері бойынша өзгерістнр мен толықтырулар енгізу туралы заңға сәйкес өзгерістермен толықтырулар енгізілген болатын.
Сақтандыру - пайда болу, функционалдау мен даму принциптері өзінің бейнесін экономикалық теория мен ағымдарында табатын қазіргі экономикалық қызметтің дербес және спецификалық саласы болып табылады.
Сақтандырудың заңы аспектісі сақтандыру өтеуінің міндеттілігін үшін жасалатын ерікті ие міндетті сақтандыру шарты немесе тікелей заңнамалық акті негізінде тұлғалардың мүліктік мүдделерін сақтандыру қорғауымен қамтуға байланысты сақтанушы мен сақтандырушы қатысатын құқықтық қатынастарын білдіреді. Сақтандырудың кұқықтық аспектісі мақсатты ақша қаражаттары қорларын қалыптастыру және оларды әр түрлі төтенше әрі қолайсыз құбылыстар салдарынан келтірілген зиянды өтеу үшін пайдалану жөніндегі нысандар мен әдістердің жиынтығынан тұратын кұқықтық қатынастар жүйесі ретінде жұмылдыру, өтемдік және қорғау алдын алу функциялары арқылы көрініс табады. Осы ретте сақтандыру: сақтандыру тәуекелінің болуына байланысты материалдық зиян келтіретін сақтандыру жағдайының орын алуы, занды және жеке тұлғалардың сақтанушылардың өздеріне келтірілуі ықтимал зиянды өтеуге деген мұқтаждықтарының қанағаттандырылуы, сақтанушы төлеген сыйлықақылар мен жарналар есебінен құрылған мақсатты сақтандыру қоры қаражаттарының сақтандыру өтеуінің нысанында қайтарылуы сияқты және тағы басқадай өзіне тән белгілерімен ерекшелінеді.
Сақтандыру құқықтық қатынастарының мазмұнының ұғымын ашар болсақ ол тараптардың арақатынасымен құқыртарымен міндеттерімен байланыстырады. Былайша айтқанда, құықтық қатынастың мазмұны тараптардың құқықтары мен міндеттеріне тұрады.Бірінші жақтың сақтанушының құқығына екінші жақтың сақтандырушының міндетіне сай, керісінші сақтандыру шының құқығына сақтанушының атқаратын нақты міндетін сай болуы тиіс.Сақтандыру мен сақтанушының негізгі құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының азаматтық кодекстерінің 826-831 баптарында белгіленген. [5,78]
Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңы оның 2-бабының 1-тармағында көрсетілгендей кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде сақтандыруды жүзеге асырудың ережелерін, сақтандыру қайта сақтандыру ұйымдарын, сақтандыру брокерлерін кұру, лицензиялау, реттеу олардың қызметін тоқтату ерекшеліктерін, өзге де жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы қызметінің талаптарын, сақтандыру рыногын мемлекеттік реттеу міндеттерін және сақтандыру қызметін қадағалауды қамтамасыз ету принциптерін белгілейді. Аталган заңмен тікелей реттелген сақтандыру қатынастарын қоспағанда, сақтандыруға байланысты туындайтын және өзге де заңнамалық актілер қолданылатын аядағы қоғамдық қатынастар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделетін сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі туралы заңдармен, Қазақстан Республиксының Азаматтық кодексімен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі.
Сақтандыру құқығы елдің сақтандыру құқығын қалыптастыру , оның ауқымындағы сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметін ұйымдастыру, сақтандыру (қайта сақтандыру) компанияларының ұлттық сақтандыру рыногында ерікті және міндетті нысандағы сақтандыру қызметтерін көрсетуі,
сондай-ақ сақтандыру резервтерін құру және бөлу , сақтандыру рыногы мен
сақтандыру ұйымдарын мемлекеттік реттеу әрі қадағалау барысында туындайтын кешенді сипатты қоғамдық катынастарды реттейтін құкық саласы ретінде көрініс табады. [6,63]
Мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылык жүргізуші субъектілердің мүдделерін қаржылық, әлеуметтік және өзге де тәуекелдерден қорғаудың тиімді құралы, сондай-ақ ұзақ мерзімді ішкі инвестициялардың сенімді көзі ретіндегі сақтандырудың ролін нығайтуға бағытталған ұлттық сақтандыру индустриясын реформалауды жалғастыру және оның басымды бағыттырын одан әрі дамытуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 1 шілдедегі №729 қаулысымен Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілген болатын.
Сақтандыру рыногы сақтандыру өнімін сату және сатып алу, сақтандыру қорғауына байланысты сақтандыру өтемін жүзеге асыру нәтижесінде сақтанушылар, сақтандырушылар, үшінші тұлғалар арасында туындайтын, біртекті сақтандыру қызметтерін көрсететін сақтандырушылар қатарының көбеюне орай қалыптасатын құқықтық қатынастардың жүйесі ретінде өзіне тән сақтандыруды қамтиды. Қазақстан Республикасы сақтандыру рыногының қатысушыларын Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы Заңының 10- сәйкес сақтандыру қайта сақтандыру ұйымы; сақтандыру брокері, сақтандыру агенті, сақтанушы, сақтандырылушы,пайда алушы, актуарий, өзара сақтандыру қоғамы, сақтандыруға байланысты қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар жатады.[7,88]
Сонымен қысқаша қортындылағанда сақтандырудың әлеуметтік негізі-нарық қағидатарына сәйкес тіршілігі қайнап жатқан қазіргі қоғамда адамның жеке өміріне қауіп төндіретін және ондай қатерді жалғыз өзі түзете алмайтын жағдайларда болып жатады міне осындай жағдайларда оларға елімізде қалыптасқан әлеуметтік қорғаудың бір саласы болып табылатын әлеуметтік сақтандыру жүйесі көмекке келеді. Әлеуметтік сақтандыру ертенгі күнге деген сенімділік. Сақтандыру құқығы азаматтардың болашағы кепілдігі. Әлеуметтік қамсыздандырумен әлеуметтік сақтандыру тығыз байланысты оның себебін мен былай түсінемін, егер азаматтар өздерін сақтандырса олар өздерін түрлі қоғамдық қауіп-қатедің алдын алуын қамсыздандырады. Әлеуметтік қамсыздандыру-еңбек етуге қабілетсіз адамдарды материалдық және тұрмыстық жағынан қамтамассыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесі. Тарихқа көз жүгіртетін болсақ әлеметтік қамсызданды жүйесі әр кезеңде әр елде түрлі жағдайлар қалыптасқан,оның тіректері өркениетті мемлекеттердегі үлгілерге сәйкес сұрыпталған. Әлеуметтік қамсыздандыру нышандары дәстүрлі қазақ қоғамында қоғамында да болған. Табиғи кесаппаттардың ие әр қилы шапқыншылықтардың салдарынан асырараушысынан, мал мүлкімен айырылып, жоқшылыққа ұшыраған кедей кепшіктерді, жетім жесірлерді аталас ағайындары, ауылдастары көрші-қолаңдары қамқарлыққа алған. Асар асу тарату сауын беру, ат майын қию көрші ақысын бөлу ылау мінгізіп ,сауға сыйлау тағы басқа шаралар ұйымдастыру арқылы жоқ-жітік туыстарының күнелтісін жұтапай, тұтас деңгейін көтеруге көмектескен. Қоғам дамуына байланысты әлеуметтік қамсыздандыру біртіндеп мемлекеттік жүйеге толық ауысты. Яғни мемлекет тарапынан әлеуметтік сақтандыру жүзеге асады.
Қолданыстағы заңнамаларға сәйкес 2007 жылғы 1 қаңтарынан бастап Әлеуметтік сақтындыру қорынан мынадай жағдайда әлеуметтік төлемдер беріліп келеді:
1-Енбек қабілетіне айырылу,2-асыраушысына айырылған,3-жұмысынан айырылу. Осы негізде әлеуметтік төлемдер жүзеге асады.Сақтандыру мемлекеттің әлеуметтік саласының бірқатар проблемаларын шешуге және экономикаға инвестиция салуға көмектеседі. Көптеген сақтандыру ұйымдарының капиталдарының төмен деңгейі ірі тәуекелдерді сақтандыруға мүмкіндік бермейді. Мұндай жағдайлардан шығудың бір амалы қайта сақтандыру сақтандыру жүйесі болып табылады.
Қазіргі өркениеттілік Қоғам тәуекелдері ретінде жиі аталыпта жатады. Қазіргі заманнның ғылыми-техникалық жетістіктердің даму қарқыны жылдан-жылға өсіп келетіні бәрімізге мәлім оның себебі нарық заңдылығына сай сұраныс болса, ұсыныста болады. Сонымен ғылыми техникалық жетістіктердің дамуы және оларды жер-жерде өндірістерге енгізілуі, апат аумағының көбею мүмкіндігін және осымен байлнысты сақтандыру тәукелдерінің мүмкіндігі көп болмақ. Мұның растығына көз жеткізу қиынға соқпас, қарапайым мезгілді және мезгілсіз болып жатқан үкен апаттар мен статистикасымен және төтенше жағдайлар мысылы: өрттер, жарылыстар, авариялар мен жарақаттар жөніндегі оқиғаларды айтуға болады. Сақтандыру институтына тән ерекшелік ол күні бұрын алдын ала не бүлінеді, қандай зиян немесе оның мөлшеріне құрайды, неге, немесе кімге залал болады. Осындай жағдайлардың бәрі күтпеген жерлерден болатыны анық сондықтан сақтансан сақтайды ұыммен мен толық-қанды келісемін. Сақтандыру аясының ұғымы өте кең түрде қолданылады. Сақтандыру аясы тауар өндірісінде, қызмет көрсетуді де адам өмірі мен денсаулықтыда ,еңбекке қабілетсіздіктіде қамтиды.
Әлеуметтік сақтандыру ол қалай жүзеге асады бугінгі қоғамның тіршілігінде адамның жеке өміріне қауіп төндіргендіктен факторлар көптеп кездеседі. Төнген қатерді жеке адам түзете алмайтын жағдайлар болады осындай жағдайлардан зардап шеккен азаматтар үшін елімізде қалыптасқан әлеуметтік қорғаудың бір саласы болып табылатын әлеуметтік сақтандыру жүйесі реттейді
Елімізде міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуіне байланысты құрылған. Міндетті әлеуметтік сақтау қорының - бұдан әрі қор деп құрылғанына биыл алты жыл болып отыр нақты бір қызметтерді атқарған ерекше әлеуметтік сақтандыру жүйесіне уақытындада болған .Алайда ол кейбір сыртқы формальді белгілерімен ғана сақтандыру болды, мысалы ол арқылы уақытша еңбекке жарамсыздығы жөніндегі параққа төленді, өндірістегі бақытсыз жағдайларға, кәсіби ауруларға немесе басқада бір жағдайларға байланысты жәрдем ақылар рәсімделді өзіндік мәні жағынан бұл жүйе әлеуметтік сақтандыру емес әлеуметтік қамсыздан дыру болды Сақтандыру ол әлеуметтік немесе комерциялық болғанына қарамастан маңызды принципке негізделуі қажет, төленген яғни төленген жарналарға сәйкес болуы керек. Біздің мемлекетіміздің әлеуметтік саясаты елімізде әлеуметтік қорғаудың мықты жуйесін құруға бағытталған.Әдетте жеке адамға төнетін әлеуметтік қатерлердің түрлері көп. Соның көпшілігі экономикалық жағдайлардан. Яғни адамның тіршілік әрекетінен туындап жатады. Сондықтан еліміздің әлеуметтік қорғау жүйесі де бірінші кезекте экономикалық жағдайдан туындайтын қатерлерді қарастырады. Мәселен. Экономикалық дағдарыс өндірістің қайта құрылуы мен оңтайландырылуы және осыған ұқсас басқа да салдарлар нәтижесінде жұмыс күшін ұсыну мен сұраныстың сәйкес келмеуінен еңбек адамы өзінің жұмыс орынан айырлып қалуы әбден мүмкүн. Сондай-ақ жұмыс берушілердің қолайлы еңбек жағдайы мен қауіпсіздік техникасын қамтамасыз етуге қабілетсіздігі немесе бұл мәселеге енжар қарауы салдарынан да кәсіптік аурулар пайда болып өндірістік жарақат алу жағдайлары жиі кездеседі. Ал ауруға ұшыраған немесе өндірістік ауыр жарақат алған адамдар өздерінің еңбек ету қабілетін жоғалтады. Міне. Осылардың барлығын біз экономикалық қатынастар барысында туындайтын қатерлер деп есептейміз. Мұндай жағдайларын алғанда еңбек адамдары заң бойынша қорғалды. Яғни әлеуметтік тұрғыдан сақтандырылады.[8,78]
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан экономикалық, әлеуметтік саяси жедел жаңару жолында атты 2007 жылғы Қазақстан халқына арналған жолдауында үш деңгейлі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін қалыптастыруға бағытталған әлеуметтік реформаның тереңдетілген үш жылдық бағдарламасын тереңдетілген үш жылдық бағдарламасын жүзеге асыруын реформа жылдарында халықты әлеуметік қорғаудың үш деңгейлі жүйесі басталғанын атап өткен болатын осы жүйелердің мағынасын ашып, түсінік беретін болсақ.
Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңмен белгілеген мынадай ставкалар бойынша төлеушілердің Қорға аударған әлеуметтік аударымдарды шоғырландыру және әлеуметтік салықты қайта бөлу жолымен қалыптастырылады, стататистикаға сүйенсек :
2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінен 1.5 пайыз:
2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінен 2 пайыз:
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу обьектісінен 3 пайыз:
2011 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінен 4 пайыз:
2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аудармдарды есептеу объектісінен 5 пайыз:
Әлеуметтік аударымдарды есептеу және төлеуді жүзеге асыратын жұмыс берушілер немесе өзін-өзі жұмыспен қамтыған түлғалар жеке кәсіпкер. Жеке нотариус адвокат әлеуметтік аударымдарды төлеушілер болып табылады.
Қор өзінің негізгі қызметін қабылдаған міндеттемелеріне өз активтерімен жауап беретін сақтандыру ұйымдары сияқты сақтандыру қағидаттары бойынша жүзеге асырады.
МӘСҚ мемлекеттің бюджет жүйесіне кірмейді және бюджеттен тыс ұйым ретіне құрылған. Қор қызметі мақсаттарға сәйкес ұйымдастырылғандықтан ол коммерциялық ұйымдар қатарына жатпайды. Оның негізгі міндетті - әлеуметтік сақтандыру жүйесіне бұдан-әрі - МӘСЖ қатышыларға әлеуметтік қатер туған жағдайда әлеуметтік төлем төлеуді жүргізу.
Қор тарапынан әлеметтік төлемдер қандай жағдаларда төленетінін қарастырайық.
Әлеуметтік аударымдар жүргізілген міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыға МӘСҚ әлеуметтік төлем алуға құқық мынадай жағдайларда туындайды:
1. Еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда-уәкілетті орған медициналық-сараптама қортындысы негізінде еңбек ету қабілетінен айрылу дәрежесін белгілеген күнен бастап.
2. Асыраушысынан айырылған жағдайда - қайтыс болы тұрады туралы куәлікте. Немесе сот хабар-ошарсыз кетті деп таныған шешімде көрсетілген күнен бастап.
3. Жұмысынан айрылған жағдайда - міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушының жұмыспен қамту мәселері жөніндегі уәкілетті күнінен бастап.
4. Жүктілігі және бала тууы жағдайына байланысты табысын жоғалтқан жағдайда-еңбекке қабілетсіздігі туралы парақта көрсетілген жүқтілігі және босануы жөніндегі демалыстың басталған күнінен бастап.
5. Жаңа туған баланы асырап алуына байланысты табысын жоғалтқан жағдайда - еңбекке қабілетсіздігі туралы парақта көрсетілген жаңа туған баланы асырап алған қызметкердің, демалысты басталған күнңнен бастап.
6. Бір жасқа толғанға дейінгі нәресте күтімі үшін табысын жоғалтқан жағдайда-баланың тууы туралы куәлігінде көрсетілген туған күніңнен бастап .
Екі не одан да көп бала туған жағдайда бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін әлеуметтік төлем әр балаға жеке тағайындалады.
Бұл ретте бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін төленетін әлеуметтік төлемнің ең төменгі мөлшері республикалық бюджеттен төленетін мемлекеттік жәрдемақы баланың тууы кезегіне байланысты мөлшерде белгілеген.Ал ең жоғары мөлшер сол жылғы республикалық бюджет туралы заңмен белгілеген 10 еселеген ең кіші еңбек ақы мөлшерінің 40 пайзынан аспау керек.
Осы уақытқа дейін қор төлеген әлеуметтік төлемдердің жалпы есебіне көз жүгіртетін болсақ 2007 жылдан бері, яғни МӘСЖ қолданысқа енген кезден бастап 2011 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша мемлекеттік әлеуметтік сақтау қорына жүргізілген әлеуметтік төлемдер сомасы 21 314 млн.тенгені құрады. Оның 20 491,3 млн теңгесі тек қана ағымдағы жылдың 9 айында төленді.
Қазақстан Республикасының президенті Нұрсылтан Назарбаевтың Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына арналған жолдауында қазақстандық өмір сапасын арттыруға ерекше көніл аударылды елбасы анамен баланы әлеуметтік қорғауға айрықша мән бере отырып 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап МӘСЖ-ге қатысушысы-жұмыс істей тін әйелдер үшін жүктілік бала тууы және аналық кезеңінің міндетті әлеуметтік сақтандырылуға жатқызылуы.Осыған байланысты мемлекет есебінен төленетін әлеуметтік төлемдердің күрт өсуі себеп болды . Сөйтіп 2010 жылы қор арқылы төленген әлеуметтік төлемдер соммасының көлемі бірден көбейді.Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қолданысқа неген кезінен бастап 2009 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүргізілген әлеуметтік төлемдердің соммасы 309,548,6 мың теңгені құрайды оның ішінде енбек ету қабілетінен айырылу бойынша - 203 192,58мың теңге асыраушысынан айырылған бойынша 102 293,3 мың теңге жұмысынан айырылу бойынша 4062мың тенге 2009 жылдың ақпан айының Қордан 10 840 алушыға алушыға әлеуметтік төлемдер жүргізілді оның ішінде еңбек ету қабілетінен айырылуы бойынша 7 926 алушыға асыраушысынан айырылу бойынша 2 877 алушыға жұмысынан айырылу бойынша 37 алушыларға әлеуметтік төлемдер берілді.[9,122]
Әлеуметтік төлем алушылар санының былтырғы жылға қарағанда төрт есе арқанына қарамастан жүргізілген әлеуметтік төлемдер мөлшерімен алушылар саны болжаған көрсеткіштен едәуір аз. Әлеуметтік төлем алушылар санының шамалы болуын біз халықтың әлеуметтік төлем тағайындауға өтініш беруге құқысы бар екендігін білмеуінен болар деп ойлаймыз.
Еліміздің міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуінің негізгі мақсаты базалық мемлекеттік жәрдем ақылар қосымша төлемдерден басқа әлеуметтік қатер туған жағдайда әлеуметтік аударымдар жүргізілген жұмыс істейтін азаматтарды қамтамассыз ету болып табылытынын атап өткен жөн.
МӘСЖ қатысушысы үшін міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төленетін әлеуметтік төлемдердің Қорға түскен әлеуметтік аударымдардың нақты мөлшеріне және ұзақтығына байланысты болады.
Сөйтіп республика бойынша әлеуметтік төлемдер құрылымына 2010 жылдын 9 айының қорытындысы бойынша.Жоғарыда айтып кеткен дегіміздей. негізгі үлесті жүктілігі және босануы бойынша төленген төлемдер құрап отыр.Оның көлемі - 10484,4млн.теңгені құрады (жалпының 51.2пайызы). Ал бала күтімі үшін 8998,8млн.тенге ( жалпының 43,9 пайызы ) төленді.
- Ал енді осы төленген әлеуметтік төлемдер облыстар бойынша бөліп көрсек.
- Бұл көрсеткіш халықтың жалпы санына және еңбек етіп отырған аналардын бала туу корсеткішіне байланысты болып келеді.Мәселен.республикамызда 2010 жылдың 9 айы бойынша төленген әлеуметтік төлемдердің улкен бір бөлігі (18 пайызы) Алматы қаласының үлесіне тиеді. Осы көрсеткіш Оңтүстік Қазақстан облысында 10 пайызды, Астана қаласында -9%, Алматы облысында - 8%. Шығыс Қазақстан облысында 7%, Қарағанды облысында 7 пайызды құрайды.Ал ең аз үлес Ақмола.Батыс Қазақстан.Қостанай.Солтүстік Қазақстан облыстарының ( бұларда 3 пайыздан ) еншісінде.
- Алдағы уақытта әлеуметтік сақтандыру жүйесін жетілдірудің жолдарын дамытуымыз керек. Бұл мәселеге тек мемлекет қана мән беріп қоймай заматтардың қоғамдғы белсенділігін қажет етер. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры қызметіне жүргізілген талдаулар нәтижесі әлеуметтік сақтандыру ісі барлық уақытта бірдей әлеуметтік қорғаудың әмбебап тетігі болып табылмайтындығын көрсетіп отыр. Өйткені сақтандыру ісінің дамуы экономика жағдайында, еңбек рыногына ,қоғамның демографиялық даму негіздеріне және тағы басқа факторларға байланысты болып келеді.Мысалы экономиканың құрылымдық қайта құрылуы халықтың табысындағы дифенренциалдың өсуі. Ұзақ мерзімді демографиялық өзгерітер халықтың өмір сүру ұзақтығы секілді басқа да бірқатар мәселелер алдағы уақытта әлеуметтік сақтау институттарының экономикалық құқықтық және ұйымдастыру тетіктерін одан ары жаңартудың қажет етуі мүмкін . Осының бәріне әлеуметтік қорғау ісі бірте-бірте тек мемлекеттің монополиясы болудан қалып,көп субьектілік сипат ала бастайтындығын байқатады және мұндай үрдістер қазіргі қоғамымызда жүріпте жатыр. Атап айтсақ мемлекеттен басқа (Үкімет және жергілікті тақарушы органдар) жұмыс берушілер,қызметкерлердің өздері, қоғамдық ұйымдар, демеушілермен жекелеген меценаттар сақтандыру ісінің субьектілері бола алатындығын қазіргі өмір шындығы мен шетелдік қалыптасқан тәжірибелер көрсетуде. Оның үстіне бизнестің әлеуметтік жауап кершілігі деген ұғымның қоғамымызда барған сайын күш ала түсуінің мәні бар. Сонымен әлеуметтік қорғауды тек мемлекет міндетіндегі ғана мәселе деп ойласақ онда біздің қатты қателескендігіміз .Алдағы уақытта бұл мәселе жұмысшылар мен жұмыс берушілердің және мемлекеттің бірігіп күш салуының нәтижесінде ғана барынша тиімді бола түсуі мүмкін.
Әлеуметтік сақтандыру қорынан берілетін әлеуметтік төлемдер жоғырада айтқаныда мынадай жағдайларда беріліп келеді : еңбек қабілетінен айырылған жағдайда, асыраушысынан айырылған жағдайда, жұмысынан айырылған жағдайда.
Әлеуметтік төлем тағайындау үшін міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушысы тұрғылықты мекен жайы бойынша зейнет ақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталыққа өтініш жазады.
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдердің мөлшерін есептеу және арттыру ережесі, дәлірек айтсақ Әлеуметтік төлемдердің мөлшерін есептеу айқындау тәртібі. Әлеуметтік төлем алуға құқы бар адамдар барлық қажетті құжаттарды қоса бере отырып, белгіленген үлгідегі өтінішімен орталықтың құрылымдық бөлімшелеріне жүгінеді.
Орталықтың құрылымдық бөлімшелері ұсынылған құжаттардың негізінде бес жұмыс күні ішінде:
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1.Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері
1.1Сақтандыру қызметінің түсінігі және Қазақстандық моделінің ерекшелігі
1.2Сақтандыру компанияларының қызметін басқару және қадағалау мәселері
1.3 Сақтандыру компанияларының қызметінің құқықтық мазмұны және
мемлекеттік реттеу тетіктері
2. Сақтандыру компанияларының қызметін ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН Талдау АО СК AMANAT INSURANCE мысалында
2.1 АО СК Amanat Insurance сақтандыру компаниясының технико-экономикалық көрсеткіштері
2.2 Сақтандыру компанияларының Қазақстан Республикасында қызметтері мен дамуын талдау
2.3 Ұлттық сақтандыру компанияларының экономикалық көрсеткіштеріне талдау
3.Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік реттеуді жетілдіру жолдары
3.1 Қазақстандағы сақтандыру компанияларының дамуына әсер ететін негізгі тұжырдамалық шешімдер
3.2 Сақтандыру компанияларының қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік бақылаудың рөлі
3.3 Сақтандыру ұйымының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуі бойынша мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Сақтандыру - ісі кең мағынада бір нәрсенің жағымсыз салдарынан қорғау дегенді білдіреді. Бұл мағынада сақтандыру қоғаммен яғни, мемлектпен бірге пайда болып, оның табиғаттың ажырамас бір элементі болып табылады.
Уақыт өте сақтандыру қоғамдық өндіріске қызмет көрсететін арнайы салаға айналды. Осы орайда, сақтандырумен кәсіби айналысатын адамдар мен ұйымдар пайда болды.
Қазіргі таңда сақтандыру ісінің алатын орны ерекше зор болып отыр. Соған байланысты сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені болып табылады.
Бүгінде сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметін және сақтандыру заңнамасының мәселелерін зерделеу, зерттеумен айналысатын ғалымдармен практик мамандар осы сақтандыру құқығын сақтандырудың экономикалық, заңы, ұйымдастыру, техникалық және әлеуметтік проблемелар тығыз араласқан, өзекті теориялық практикалық мәселелері әлі де болса зерттелмеген, көп қырлы әрі аса күрделі құқықтық құрылым ретінде сипаттауда. Осыған орай сақтандыру құқығының ғылымы қазіргі заманғы ұлттық заңы зерттеудің басымда әрі іргелі бағдарына-мағынасына айналуға тиіс.
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгіленген сома (сақтандыру сомасы) шегінде өзінің пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) сақтандыру төлемін төлеуге міндеттенеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді көптеген ғалымдармен қарастырылған. Оның ішінде, Сман Б.У., С.М Найманбаев, О.Қағазов, Тагиев Г.М. және т.б. басқалар зерттеген.
Дипломдық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсаты еліміздегі сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау. Мақсатқа байланысты келіседі, міндеттер қойылды:
- Сақтандырудың мәнің,оның іс әрекет аясын зерттеу;
- Сақтандыру нысандарын ұйымдастыру негіздеріне баға беру
- Сақтандыру қызметін басқару және қадағалау мәселерінің қарастыру
- Сақтандыру қызметін жүзеге асырудағы мемлекеттік реттеу рөліне баға беру;
Дипломдық жұмыс пәні, бұл сақтандыру қызметінің объектісі болып табылатын материалдық құндылықтар.
Сақтандырудың пәні:
-Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді анықтау
-Сақтандыру компанияларының қызметінің мемлекеттік реттеуді
Дипломдық жұмыс объектісі: АО СК Amanat Insurance
Сақтандырудың басты қызметі, бұл орнын толтырушы қызмет, яғни сақтандырылған тұлғаға сақтандыру төлемін төлеу арқылы сақтандыру жағдайының нәижесінде оның мүлкіне немесе денсаулығына келген зиянның орнын толтырады.
Мемлекеттік сақтандыруға сақтандырудың алдын алу қызметі тән, яғни сақтандырушы мен сақтандырылушы сақтандыру жағдайының пайда болуының немесе оның жағымсыз нәтижелерінің алдын алуға бағытталған шаралар ұйымдастыру қажет.
Адам өмірі қауіпті және күтпеген сәттерге толы. Кез келген кезде денсаулықтан, сонымен қоса тіршілік етудің негізгі көзі - жалақыдан да айырылып қалуға болады. Өмір сүрудің негізгі және көп жағдайда жалғыз көзі болып табылатын жалақыны жоғалту қызметкерді және оның отбасын аса ауыр материалдық жағдайға алып келеді, ал бұл, өз кезегінде, кедейшілікке, қайыршылыққа, әртүрлі ауруларға әкеліп соғады.Мұндай жағдайларға мыналар жатады: науқас, кәрілік, мүгедектік, асыраушысынан айырылу және т.б. Аталған қиындықтарды өз бетімен дербес жеңу көп жағдайда мүмкін болмайды. Осындай кезде көмекке мемлекет келеді. Халықтың экономикалық тұрғыдан бәсең бөлігінің (қарт адамдардың, еңбекке қабілеттігі жоқ және жұмыссыз тұлғалардың) материалдық қамтамасыз етілу деңгейінің күрт төмендеу мәселесін шешуді мемлекет өз мойнына алды. Ол әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жасап, әлеуметтік оқиғалар - кәрілік, өлім, науқастық, мүгедектік, ана болу, жұмыссыздық туындаған кезде зейнетақылар, әлеуметтік жәрдемақылар береді және қызмет көрсетеді. Елдің халқын әлеуметтік қамсыздандыруды дамыту мемлекеттің әлеуметтік саясатының және қызметінің басым бағыттарының бірі болған және болып қала береді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, нарықтық қатынастар орын алған кез келген өнеркәсіптік дамыған мемлекетте халықты әлеуметтік қорғау азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері жүйесін де маңызды орынды иеленеді. Алайда, нарықтық қатынастар өз бетімен халықты әлеуметтік қорғау механизмін туындатпайды. Халықты әлеуметтік сақтандырудың ерекшелігі оның аса көп материалдық шығындарды талап етуінен және ешқандай пайда әкелмейтінен шешу мәселесін мемлекет өз мойнына алады.
Байқағанымыздай, әлеуметтік сақтандыру тарихы жүз жылдам астам уақытты қамтиды. Бұл уақыт ішінде қаржыландырудың функциялары, нысандары және әдістері талай рет өзгерді. Бірақ, әлеуметтік қамсыздандырудың мақсаты - адамдардың өмірін жақсарту ешқашан өзгерген жоқ.
Жұмыстың теориялық маңызы - Қазақстандағы сақтандыру ісі саласында жұмыс істейтін білім беру мекемелері үшін және де бұл саладағы зерттеулердің сапасын көтеруге себебін тигізу мүмкінділігімен түсіндіріледі.
І Сақтандыру компанияларының қызметін мемлекеттік реттеудің теориялық аспектілері
0.1 Сақтандыру қызметінің түсінігі және Қазақстандық моделінің ерекшелігі
Сақтандыру қоғамдық-өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының бірі болып табылады.Адамдар мүліктердің иелелері ретінде сақтандыруды өздерінің мүліктерін табиғат апаттарынан немесе тонаудан, басқада күтпеген жағдайда болатын шығындардан қорғану әдісі ретінде қолданып келеді.
Сақтандырудың әлеуметтік негіздерін ашпас бұрын, әлеуметпен сақтандыру ұғымын мағынасын ашып өткен жөн болар.
Әлеумет,социум (латынша socium-ортақ)-әлдебір мәнді қарым - қатынастағы адамдарың өмір сүру жағдайларының бірлігімен сипатталатын тұрақты да үлкен қауым.Әлеуметтің ең жоғарғы түрі тұтас әлеуметтік жүйе ретіндегі қоғам. Қазақ халқының дәстүрлі түсінігіндегі: жамағат, қауым, жұртшылық мағынасында қолданылған ұғым ол отбасынан, ағайнын, Туыс, жекжат-жұраттан бастап ел жұрт мағынасына дейін қамтиды.
Қоғам деп аталаттын адамдар қауымының күрделілігі көп қырлығы сонымен қатар тұтастығы оны әлеуметтік жүйе ретінде қарастыру қажеттігін алға тартады. Қоғам бір текті емес, оның алуан реттегі, әр қилы сипаттағы әлеуметтік құбылыстар мен процестердің бір сыпырасын қамтитын өзіндік түзілімімен құрылымы бар. Әлеуметтік жүйенің құрамдас элементтері адамдар, әлеуметтік байланыстар мен іс әрекеттер, әлеуметтік қарым-қатынастар мен өзара әрекеттесулер,әлеуметтік институттар мен мен ұйымдар, әлеуметтік топтар,қауымдар,әлеуметтік нормалар мен құндылықтар, тағы басқалары болып табылады. Олардың әр-қайсысы өзара тікелей байланыс құрып,қоғам өмірінде ерекше орын алады әрі өзіне лайықты рөл атқарады. Осы орайда, ең алдымен, қоғамның құрылымын анықтап,оның маңызды элементтерін ғылыми тұрғыдан саралау,сондай-ақ әлеуметтік жүйе ретінде қарастырылатын қоғам. Олардың орны мен рөлін,өзара байланыстары мен әректтесулерін түсіндіру социология ғылымының басты міндеті.Өзінің құрылымы арқасында ғана қоғам емін еркін бейберекет жиылған тобырдан да өзінің жөнге салынған құрылымы бар өзге әлеумететтік құбылыстарданда мүлдем ерекше тұрады,демек, басқаша сапалық қасиеттерге ие болады.Ал әлеуметтік құрылым көп жағдайларда жуйе ретіндегі бүкіл қоғамның табандылығы мен тұрақтылығын айқындайды. Қоғам-жеке тұлғалардың олардың байланыстары мен әрекеттесулерінің, өзара іс-әректтері мен қарым-қатынастарының жай ғана қосындысы емес, бір тұтас жүйе ал мұндай бірлестіктер жаңа интегралды, жүйелік сапаны туындататын болғандықтан, ол жекелеген адамдардың ие олардың қосындысының сапалық қасиеттеріне мойынсынбайды. Әлеуметтік жуйе ретіндегі қоғам-өзінің дербес заңы бойынша қызмет атқарып, дами беретін әлеуметтік организм. Өзара табиғи байланыстарына қарамастан әлеуметтік құрылымдарға әлеуметтік жүйе атауы әлде қайда кең ұғым. Егер әлеуметтік жүйе өзінің аясына кіретін элементтердің бүкіл жиынтығын бір-бірімен тұтастай қоғаммен әрекеттесуін ұйымдастыру тәсілі болса,онда әлеуметтік құрылым-жүйенің және олардың байланыстарының салыстырмалы түрде баянды, қалыпқа тускен әрі ұдайы өніп отыратын, сондай-ақ әлеуметтік жүйенің тұрақтылығымен қызмет атқаруының қамтамассыз ету тетітгін құрайтын негізі негізгі элементтерінің жиынтығы.Осы тұрғыдан алғанда әлеуметтік құрылым-қоғамдағы әлеуметтік статуспен рөлдің нығаюына ықпал ететін әлеуеметтік жүйенің аса маңызды бөлігі, ұйытқысы, берік ұстыны. Сонымен әлеуметтік жүйе дегеніміз бір-бірімен өзара байланысып, әрекет етуші және бірегей әлкуметтік тұтастықты құраушы құбылыстармен процестердің тәртіптелген ауқымды жиынтығы.Қоғамды әлеуметтік жүйе ретін дезерттеу ісі өзара байланысты міндеттерді: қоғамды жалпы зерттеуді, яғни қоғамның жалпыға бірдей, әмбебап қасиеттерін, байланыстары мен жағдайларын әлеуметтік философиямен етене байланысты әрі оның жетекшілігімен зерделеуді, қоғамның нақты-тарихи, тұрпатын өркениетін даму сатыларын жетілдіреді.[1,660-б]
Зерттеуді жекелеген нақты қоғамды, яғни нақты өмір сүруші елдермен халықтар қоғамын зерттеуді қамтиды.
Сақтандыру ұйымдары сақтанушыларымен жеке заңды тұлғалар арасындағы сондай-ақ, сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқтық қатынастар.
Нарықтық даму жағдайындағы сақтандыру ісі сақтандыру қандай болмасын қоғамдық-құқықтық формацияларда тиісінше дамып қалыптасатын және асқан қажеттілігімен ерекшеленетін әрі тиісті сақтандыру салалары бойынша жұмыс істейтін, қоғамдық пайдалы шаруашылық жүргізуге, тұлғалардың еңбек қызметтік міндеттерін атқаруына, қоршаған ортаға байланысты орын алуы ықтимал орын алатын тәуекелдерге орай қатысушылары сақтандырушылары, сақтанушылары, сақтандырылғандары, пайда алушылары нақтылы айқындалып, құқықтары мен міндеттері белгіленген материалдық мазмұнды қоғамдық қатынастар ауқымында мақсатты сақтандыру қорын және сақтандыру резервтерін құруды, сондай-ақ ұлттық сақтандыру жүйесінде өтеу механизмін іске қосатын сақтандыру оқиғалары туындаған кезде тиісті заңнама және шарт негізде сақтандыру қорғауының қамтамасыз етілуін нысалайтын кәсіпкерлік сипатты - бағдарлы құқықтық институт болып табылады.
Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы
18 желтоқсандағы Заңының Сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі деп аталатын 4-бабының 1-тармағында: Сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені деген түсіндірме берілген. Осы заңның 2-тармағында: Сақтандыру қызметі дегеніміз, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға байланысты! Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде ие Қазақстан Республикасының өзара сақтандыру туралы заңнамалық актісіне сәйкес лицензиясыз жүзеге асырылатын қызметі Демек, сақтандыру белгілі бір тәуекелдерге орай орын алуы ықтимал сақтандыру жағдайы оқиғалары басталған кезде заңды немесе жеке тұлғаның мүліктік мүделлерін сақтандыру мүдделерін арнайы қалыптастырылған мақсатты ақшалай сақтандыру қор есебінен сақтандыру қорғауымен қамтуды қамтамасыз етуге байланысты сақтандырушы мен сақтанушы, пайда алушы арасында туындайтын қоғамдық қатынастарды білдіреді. Сақтандыру сақтанушының мүліктік мүдделеріне келтірілген зиянды ақшалай нысанда өтеуді қарастырады. Сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы сақтандыру қатынастары сақтанушының өз қарамағындағы меншігіндегі мүліктерін немесе өзге де мүліктік мүдделерін сақтандыру қорғауымен қамтамасыз етуге байланысты сактандыру мүддесінің болмысына орай туындайды. Бүгінде өркениет тарихында жинақталған әрі сынақтан өткен сақтандыру ісінің тәжірибесін және қалыптасқан сақтандыру құқығының механизмін қоғамдық-мемлекеттік мұделерге орай тиімді пайдалану мән-жайы казіргі нарықтық даму кезеңіндегі шаруашылық жүргізу және өндірістік катынастар денгейіне, меншік нысандарына, басқа елдермен экономикалық байланыстарды жандандыру дәрежесіне, коршаған табиғи орта жағдайына, сақтандыру заңнамамасы саласында жүргізіліп жатқан реформаларға және т. б. Факторларға байланысты Қазақстаның әлеуметтік-экономикалық жүйесіндегі сақтандыруды және сақтандыру қызметін өркендетуге, ұлттық сақтандыру рыногын түрлендіруге, міндетті сақтандыру жүйесін құруға, құқық саласы ретіндегі сақтандыру құқығының реттуші әлеуметті ауқымын кеңейтуге, сақтанушының сақтандыруылушының мүліктік мүлдесін қорғауды тиісті заңнама және сақтандыру шарттары негізінде кепілдендіруге, ықтимал сақтандыру тәуекелдерінің алдын алу арқылы сақтанушыға, сақтандырыған тұлғаға, үшінші тұлғаларға немесе қоршаған ортаға келтірілетін зиянды залалды шектеуге мүскіндік беріп отыр.
Сақтандыру қызметы - сақтандыру қайта сақтандыру ұйымының сақтандыру қайта сақтандыру шарттарын жасау мен орындауға байланысты. Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемелекеттік органның лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын қызметі Сақтандыру қызметі сақтандыру қайта сақтандыру ұйымы жүзеге асыратын қызметтің негізгі түрі болып табылады. Сақтандыру қайта сақтандыру ұйымы сақтандыру қызметін қайта сақтандыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиясы , сақтандыруды белгілі бір түрі бойынша жүзеге асырудың жалпы талаптарын айқындайтын сақтандыру ережелері және ішкі ережелер болғанда ғана сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқылы.
Сақтандыру қызметін ұйымдастыру және мемлекеттік реттеу мен лицензияларды жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптар мен түрлерге бөлінеді. Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру саласы және жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады . Ерікті сақтандыру нысанындағы сақтандырудың жекелеген сыныбын жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар, оның ішінде сақтандырудың жекелеген сыныптары шеңберіндегі пруденциялдық нормативтер уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді.
Сақтандыру түрі, сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру шартын жасау арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде әзірлейтін және беретін сақтандыру өнімі болып табылады.
Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып, қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті уәкілетті органмен сақтандыру ережелерін келіскеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі біткенге дейін не сақтандыру шартында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады. Бұл ретте сақтандыру қағидаларының туындауы сақтанушының сақтандырылған мүліктік мүдделеріне зиян келтіруі ықтимал сақтандыру тәуекелінің ықтимал қауіпті оқиғаның немесе орын алуы ықтималдығына орай сақтандыру жүргізілетін қауіпті-қатерлі оқиғалар жиынтығының) мән-жайына байланысты сақтандыру жағдайының басталуы кезінде көрініс табатын келеңсіз экономикалық салдар залалын өтеуді нысаналайтын әрі әрқайсысы өз мүддесін көздейтін сақтанушы мен сақтандырушының арасында азаматтық заңнамаға сәйкес жасалған ерікті сақтандыру шартына, сондай-ақ міндетті сақтандыру заңнамалық актілеріне ие оларға сәйкес жасасылған міндетті сақтандыру шартына негізделеді.[2,36]
Жеке сақтандырудағы азаматтардың өміріне, денсаулығына және еңбекке қабілеттілігіне байланысты, мүліктік сақтандырудағы мүлікті иеленуге, пайдалануға әрі оған билік етуге байланысты, азаматтық-құқықтық сақтандырудағы заңды немесе жеке тұлғаның өміріне, денсаулығына ие мүлкіне келтірілген зиянды өтеуге байланысты мүліктік мүдделер- сақтандыру қорғауымен қамтылады. Демек, сақтанушы, өзінің не үшінші тұлғаның өміріне, денсаулығына, еңбекке қабілеттілігіне, мүлкіне байланысты сақтандыру мүддесін білдіретін мүліктік мүддесін сақтандыратын жеке немесе заңды тұлға ретінде заңнамалық актіге не жасалған сақтандыру шартына орай тиісті сақтандырушымен екі арадағы азаматтық кұқықтық қатынастарға қатысады. Осы орайда ескеретін маңызды жайт, сақтандырушымен жасалған ерікті немесе міндетті сақтандыру шартында өзгеше көзделмесе, сақтанушы бір мезгілде сақтандырылушы өзіне қатысты сақтандыру жүзеге асырылған, былайша айтқанда сақтандырылған тұлға болып табылады.
Қандайда болмасын қоғамда өз қызметтерін атқару процесінде материалдық игіліктерді жасау үшін өнім өндіру әр түрлі салада қызмет көсетуде адамдар бір-бірімен қоғамдық қатынаста болады. Бұлардың бірқалыпты дамуы үшін оларды реттеу қажеттігінің керек етеді. Былайша айтқанда олардың ара-қатынастарын, қылықтарын келісім жолымен үйлестіру тәртібі болып табылыды. Бұл қағида толығынан сақтандыру мәселесіне де тікелей қатысты.әлеуметтік экономикалық заңға сыйымдылық ретінде заңмен бекітуді және реттеуді қажет етеді. Басқа сөзбен айтқанда сақтандыру қорын құру мен пайадалану процесі заңмен үйлестіріліп реттеледі, немесе сақтандыру қатынасы болып табылады. Ал сақтандыру қатынасы мемлекеттік тәртіппен үйлестіріліп құқық нормаларымен реттелінеді. Сақтандыру құқығының қайнар көздері әр мемлекетте сақтандыру қатынасы сол мемлекеттің қатнасқан құқығының қайнар көздері мен жүйелерімен реттелінеді заң ғылымында құқтың қайнар көздеріне мемлекеттік тұрғыдан азаматтардың сақтандыру қатынасын реттейтін әр түрлі нысанда, формаларда қабылданатын құқық нормасының жиынтығы жатады. Сақтандыру құқығының қайнар көздері жалпы құқықтық және арнайы құқықтық болып екіге бөлінеді,біріншісі жалпы құқықтық нормалары болып:бірінші жалпы құқықтық және оның бір саласы ретінде саналатын сақтандыру құқығының негізгі қайнар көзі. Қазақстан Республикасының конститутциясы. Екінші Қазақстан республикасының конститутциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізізетін заң-Қазақстан Республикасының конститутциясы алпыс екінші бабының үшінші тармағында белгіленген тәртіппен қабылданған заң.Үшіншісі Конститутциялық заң, Қазақстан Республикасының Конститутциясы екінші бабының төртінші тармағымен белгіленген тәртіппен қабылданған заң. Төртіншісі заң актісі Конститутциялық заң Қазақстан Республикасының президентінің Конститутциялық күші бар жарлығы және Қазақстан Республикасының Президентінің қаулысы. Бесіншісі Қазақстан Республикасының заңы сенатпен мәжілістің қаулылары жатады Қазақстан Республикасының заңы; конституциясы сақтандыру құқын реттеудің негізгі принципі және ол барлық сақтандыру заңының негізі болып табылады.
Принциптер сақтандыру- құқық нормаларының барлық жүйесін қамтып, басшылыққа алынады. Принциптер нормативтік мәнге ие болды және оны қолдану міндеттілікке айналды. Бұрын-соңды сақтандыру принциптер заң нормаларында арнайы термин немесе тиянақты тұжырымдама ретінде бекітілмеген еді, тек сақтандыру заңдардың жалпы, негіздері мен мәнісіне байланысты деген жалпылама тұжырымдарымен шектелетін. Қазіргі кезде сақтандыру құқық принциптері нормативтік роль атқарады[3,52]
Қазақстан Республикасының Конституиясы ең жоғары заңды күшке ие. Қандай да болмасың заң және басқада мемелекеттік органдар шығаратын құқы нормалары Қазақстан Республикасының Конституциясына сай болып қайшы кемеуі тиіс. Бұлай болмаған жағдайда олар құқытық норма ретінде күшін жояды. Сақтандырушы сақтандыру ұйымы ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен, тиісті сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия алған, сақтандыру жағдайы басталған кезде келтірілген зиянды өтеу жөніндегі өзіне жүктелген міндеттемеге орай сақтанушыға немесе өзге тұлғаға пайда алушыға - заңда не сақтандыру шартында көзделген мән-жайларға байланысты сақтандыру төлемін алуға құқығы бар тұлғаға шартта белгіленген сақтандыру соммасы шегінде сақтандыру сомасы шегінде сақтандыру төлемін төлеуге міндетті занды түлға болып саналады.
Сақтандыру құқықтық қызметтің айрықша түрі ретінде сақтандыру сыйлықақыларын жұмылдыру арқылы сақтандыру қорын әрі сақтандыру резервтерін құру және сақтандырылған мүліктік мүделерге келтірілген зиянды сақтандыру төлемін жүзеге асыру жолымен өтеу ауқымында тікелей көрініс табады. Сақтандыру бүгінгі таңда қалай болмасын өндірістік аяда, салада және ортада келтірілген зиянды уақтылы әрі толығымен өтеу есебінен қоғамдағы әлеуметтік және құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етуге, мақсатты сақтандыру қорының уақытша бос қаражаттарын сақтандыру ұйымының инвестициялық қызметінде пайдалануға, сақтандыру өнімдерін өткізуге байланысты сақтандыру операцияларының дамуына, сондай-ақ ұлттық сақтандыру жүйесіндегі жаңа сақтандыру түрлерінің, оның ішінде кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандырудың заңнамалық және шарттық негіздерінің тиімділігіне мүделік танытып отыр.
Сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқықтық нормалар тізімін көрсететін болсақ оның біріншісі Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң, екіншісі Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі мәселелері бойынша өзгерістермен толықтырулар енгізу туралы заң.Үшінші Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі ерекше бөлімнің 40-тарауы.Төртінші Сақтандыру мекемелерінің немесе компанияларының бұйрықтары және нұсқаулары. Бесінші Лицензиялау тәртібі.Алтыншы Сақтандыру ісін қадағалау және өзгеде ықпал ету шаралары. Сақтандыру шарты болып табылады. Осы көрсетілген сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқық нормалары Қазақстан Республикасының Конститутциялық негізделеді
Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы Заң 2000 жылдың желтоқсан айында қабылданып күшіне енді. Заң 13-тараудан және 78 баптан тұрады.Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң Қазақстан Республикасының Конститутциясына негізделеді.
Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде сақтандыруды жүзеге асырудың негізгі ережелерін, сақтандыру қайта сақтандыру ұйымдарын,сақтандыру брокерлерін құру, лицензиялау, реттеу, олардың қызметін тоқтату ерекшеліктерін, өзгеде жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы қызметінің талаптарын сақтандыру рыногын мемлекеттік реттеу міндеттерін және сақтандыру қызметі қадағалауды қамтамассыз ету принцептерін белгілейді.Уәкілетті мемлекеттік орган осы заңға сәйкес қабылдайтын сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалау жөніндегі нормативтік құқықтық актілері сақтандыру рыногының барлық барлық қатынастары үшін міндетті болады Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заң 2-бап. [4,120]
Қазақстан Республикасының сақтандыру қатынасы Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің ерекше бөлімінің 40-шы тарауында 803 пен 845 баптар аралығынан тұрады .Осы Кодекстің сақтандыру тарауындағы баптар 2000 жылы желтоқсан айында Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сақтандыру ісі және сақтандыру мәселелері бойынша өзгерістнр мен толықтырулар енгізу туралы заңға сәйкес өзгерістермен толықтырулар енгізілген болатын.
Сақтандыру - пайда болу, функционалдау мен даму принциптері өзінің бейнесін экономикалық теория мен ағымдарында табатын қазіргі экономикалық қызметтің дербес және спецификалық саласы болып табылады.
Сақтандырудың заңы аспектісі сақтандыру өтеуінің міндеттілігін үшін жасалатын ерікті ие міндетті сақтандыру шарты немесе тікелей заңнамалық акті негізінде тұлғалардың мүліктік мүдделерін сақтандыру қорғауымен қамтуға байланысты сақтанушы мен сақтандырушы қатысатын құқықтық қатынастарын білдіреді. Сақтандырудың кұқықтық аспектісі мақсатты ақша қаражаттары қорларын қалыптастыру және оларды әр түрлі төтенше әрі қолайсыз құбылыстар салдарынан келтірілген зиянды өтеу үшін пайдалану жөніндегі нысандар мен әдістердің жиынтығынан тұратын кұқықтық қатынастар жүйесі ретінде жұмылдыру, өтемдік және қорғау алдын алу функциялары арқылы көрініс табады. Осы ретте сақтандыру: сақтандыру тәуекелінің болуына байланысты материалдық зиян келтіретін сақтандыру жағдайының орын алуы, занды және жеке тұлғалардың сақтанушылардың өздеріне келтірілуі ықтимал зиянды өтеуге деген мұқтаждықтарының қанағаттандырылуы, сақтанушы төлеген сыйлықақылар мен жарналар есебінен құрылған мақсатты сақтандыру қоры қаражаттарының сақтандыру өтеуінің нысанында қайтарылуы сияқты және тағы басқадай өзіне тән белгілерімен ерекшелінеді.
Сақтандыру құқықтық қатынастарының мазмұнының ұғымын ашар болсақ ол тараптардың арақатынасымен құқыртарымен міндеттерімен байланыстырады. Былайша айтқанда, құықтық қатынастың мазмұны тараптардың құқықтары мен міндеттеріне тұрады.Бірінші жақтың сақтанушының құқығына екінші жақтың сақтандырушының міндетіне сай, керісінші сақтандыру шының құқығына сақтанушының атқаратын нақты міндетін сай болуы тиіс.Сақтандыру мен сақтанушының негізгі құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының азаматтық кодекстерінің 826-831 баптарында белгіленген. [5,78]
Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңы оның 2-бабының 1-тармағында көрсетілгендей кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде сақтандыруды жүзеге асырудың ережелерін, сақтандыру қайта сақтандыру ұйымдарын, сақтандыру брокерлерін кұру, лицензиялау, реттеу олардың қызметін тоқтату ерекшеліктерін, өзге де жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы қызметінің талаптарын, сақтандыру рыногын мемлекеттік реттеу міндеттерін және сақтандыру қызметін қадағалауды қамтамасыз ету принциптерін белгілейді. Аталган заңмен тікелей реттелген сақтандыру қатынастарын қоспағанда, сақтандыруға байланысты туындайтын және өзге де заңнамалық актілер қолданылатын аядағы қоғамдық қатынастар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделетін сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі туралы заңдармен, Қазақстан Республиксының Азаматтық кодексімен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі.
Сақтандыру құқығы елдің сақтандыру құқығын қалыптастыру , оның ауқымындағы сақтандыру ісі мен сақтандыру қызметін ұйымдастыру, сақтандыру (қайта сақтандыру) компанияларының ұлттық сақтандыру рыногында ерікті және міндетті нысандағы сақтандыру қызметтерін көрсетуі,
сондай-ақ сақтандыру резервтерін құру және бөлу , сақтандыру рыногы мен
сақтандыру ұйымдарын мемлекеттік реттеу әрі қадағалау барысында туындайтын кешенді сипатты қоғамдық катынастарды реттейтін құкық саласы ретінде көрініс табады. [6,63]
Мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылык жүргізуші субъектілердің мүдделерін қаржылық, әлеуметтік және өзге де тәуекелдерден қорғаудың тиімді құралы, сондай-ақ ұзақ мерзімді ішкі инвестициялардың сенімді көзі ретіндегі сақтандырудың ролін нығайтуға бағытталған ұлттық сақтандыру индустриясын реформалауды жалғастыру және оның басымды бағыттырын одан әрі дамытуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 1 шілдедегі №729 қаулысымен Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілген болатын.
Сақтандыру рыногы сақтандыру өнімін сату және сатып алу, сақтандыру қорғауына байланысты сақтандыру өтемін жүзеге асыру нәтижесінде сақтанушылар, сақтандырушылар, үшінші тұлғалар арасында туындайтын, біртекті сақтандыру қызметтерін көрсететін сақтандырушылар қатарының көбеюне орай қалыптасатын құқықтық қатынастардың жүйесі ретінде өзіне тән сақтандыруды қамтиды. Қазақстан Республикасы сақтандыру рыногының қатысушыларын Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы Заңының 10- сәйкес сақтандыру қайта сақтандыру ұйымы; сақтандыру брокері, сақтандыру агенті, сақтанушы, сақтандырылушы,пайда алушы, актуарий, өзара сақтандыру қоғамы, сақтандыруға байланысты қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар жатады.[7,88]
Сонымен қысқаша қортындылағанда сақтандырудың әлеуметтік негізі-нарық қағидатарына сәйкес тіршілігі қайнап жатқан қазіргі қоғамда адамның жеке өміріне қауіп төндіретін және ондай қатерді жалғыз өзі түзете алмайтын жағдайларда болып жатады міне осындай жағдайларда оларға елімізде қалыптасқан әлеуметтік қорғаудың бір саласы болып табылатын әлеуметтік сақтандыру жүйесі көмекке келеді. Әлеуметтік сақтандыру ертенгі күнге деген сенімділік. Сақтандыру құқығы азаматтардың болашағы кепілдігі. Әлеуметтік қамсыздандырумен әлеуметтік сақтандыру тығыз байланысты оның себебін мен былай түсінемін, егер азаматтар өздерін сақтандырса олар өздерін түрлі қоғамдық қауіп-қатедің алдын алуын қамсыздандырады. Әлеуметтік қамсыздандыру-еңбек етуге қабілетсіз адамдарды материалдық және тұрмыстық жағынан қамтамассыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесі. Тарихқа көз жүгіртетін болсақ әлеметтік қамсызданды жүйесі әр кезеңде әр елде түрлі жағдайлар қалыптасқан,оның тіректері өркениетті мемлекеттердегі үлгілерге сәйкес сұрыпталған. Әлеуметтік қамсыздандыру нышандары дәстүрлі қазақ қоғамында қоғамында да болған. Табиғи кесаппаттардың ие әр қилы шапқыншылықтардың салдарынан асырараушысынан, мал мүлкімен айырылып, жоқшылыққа ұшыраған кедей кепшіктерді, жетім жесірлерді аталас ағайындары, ауылдастары көрші-қолаңдары қамқарлыққа алған. Асар асу тарату сауын беру, ат майын қию көрші ақысын бөлу ылау мінгізіп ,сауға сыйлау тағы басқа шаралар ұйымдастыру арқылы жоқ-жітік туыстарының күнелтісін жұтапай, тұтас деңгейін көтеруге көмектескен. Қоғам дамуына байланысты әлеуметтік қамсыздандыру біртіндеп мемлекеттік жүйеге толық ауысты. Яғни мемлекет тарапынан әлеуметтік сақтандыру жүзеге асады.
Қолданыстағы заңнамаларға сәйкес 2007 жылғы 1 қаңтарынан бастап Әлеуметтік сақтындыру қорынан мынадай жағдайда әлеуметтік төлемдер беріліп келеді:
1-Енбек қабілетіне айырылу,2-асыраушысына айырылған,3-жұмысынан айырылу. Осы негізде әлеуметтік төлемдер жүзеге асады.Сақтандыру мемлекеттің әлеуметтік саласының бірқатар проблемаларын шешуге және экономикаға инвестиция салуға көмектеседі. Көптеген сақтандыру ұйымдарының капиталдарының төмен деңгейі ірі тәуекелдерді сақтандыруға мүмкіндік бермейді. Мұндай жағдайлардан шығудың бір амалы қайта сақтандыру сақтандыру жүйесі болып табылады.
Қазіргі өркениеттілік Қоғам тәуекелдері ретінде жиі аталыпта жатады. Қазіргі заманнның ғылыми-техникалық жетістіктердің даму қарқыны жылдан-жылға өсіп келетіні бәрімізге мәлім оның себебі нарық заңдылығына сай сұраныс болса, ұсыныста болады. Сонымен ғылыми техникалық жетістіктердің дамуы және оларды жер-жерде өндірістерге енгізілуі, апат аумағының көбею мүмкіндігін және осымен байлнысты сақтандыру тәукелдерінің мүмкіндігі көп болмақ. Мұның растығына көз жеткізу қиынға соқпас, қарапайым мезгілді және мезгілсіз болып жатқан үкен апаттар мен статистикасымен және төтенше жағдайлар мысылы: өрттер, жарылыстар, авариялар мен жарақаттар жөніндегі оқиғаларды айтуға болады. Сақтандыру институтына тән ерекшелік ол күні бұрын алдын ала не бүлінеді, қандай зиян немесе оның мөлшеріне құрайды, неге, немесе кімге залал болады. Осындай жағдайлардың бәрі күтпеген жерлерден болатыны анық сондықтан сақтансан сақтайды ұыммен мен толық-қанды келісемін. Сақтандыру аясының ұғымы өте кең түрде қолданылады. Сақтандыру аясы тауар өндірісінде, қызмет көрсетуді де адам өмірі мен денсаулықтыда ,еңбекке қабілетсіздіктіде қамтиды.
Әлеуметтік сақтандыру ол қалай жүзеге асады бугінгі қоғамның тіршілігінде адамның жеке өміріне қауіп төндіргендіктен факторлар көптеп кездеседі. Төнген қатерді жеке адам түзете алмайтын жағдайлар болады осындай жағдайлардан зардап шеккен азаматтар үшін елімізде қалыптасқан әлеуметтік қорғаудың бір саласы болып табылатын әлеуметтік сақтандыру жүйесі реттейді
Елімізде міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуіне байланысты құрылған. Міндетті әлеуметтік сақтау қорының - бұдан әрі қор деп құрылғанына биыл алты жыл болып отыр нақты бір қызметтерді атқарған ерекше әлеуметтік сақтандыру жүйесіне уақытындада болған .Алайда ол кейбір сыртқы формальді белгілерімен ғана сақтандыру болды, мысалы ол арқылы уақытша еңбекке жарамсыздығы жөніндегі параққа төленді, өндірістегі бақытсыз жағдайларға, кәсіби ауруларға немесе басқада бір жағдайларға байланысты жәрдем ақылар рәсімделді өзіндік мәні жағынан бұл жүйе әлеуметтік сақтандыру емес әлеуметтік қамсыздан дыру болды Сақтандыру ол әлеуметтік немесе комерциялық болғанына қарамастан маңызды принципке негізделуі қажет, төленген яғни төленген жарналарға сәйкес болуы керек. Біздің мемлекетіміздің әлеуметтік саясаты елімізде әлеуметтік қорғаудың мықты жуйесін құруға бағытталған.Әдетте жеке адамға төнетін әлеуметтік қатерлердің түрлері көп. Соның көпшілігі экономикалық жағдайлардан. Яғни адамның тіршілік әрекетінен туындап жатады. Сондықтан еліміздің әлеуметтік қорғау жүйесі де бірінші кезекте экономикалық жағдайдан туындайтын қатерлерді қарастырады. Мәселен. Экономикалық дағдарыс өндірістің қайта құрылуы мен оңтайландырылуы және осыған ұқсас басқа да салдарлар нәтижесінде жұмыс күшін ұсыну мен сұраныстың сәйкес келмеуінен еңбек адамы өзінің жұмыс орынан айырлып қалуы әбден мүмкүн. Сондай-ақ жұмыс берушілердің қолайлы еңбек жағдайы мен қауіпсіздік техникасын қамтамасыз етуге қабілетсіздігі немесе бұл мәселеге енжар қарауы салдарынан да кәсіптік аурулар пайда болып өндірістік жарақат алу жағдайлары жиі кездеседі. Ал ауруға ұшыраған немесе өндірістік ауыр жарақат алған адамдар өздерінің еңбек ету қабілетін жоғалтады. Міне. Осылардың барлығын біз экономикалық қатынастар барысында туындайтын қатерлер деп есептейміз. Мұндай жағдайларын алғанда еңбек адамдары заң бойынша қорғалды. Яғни әлеуметтік тұрғыдан сақтандырылады.[8,78]
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан экономикалық, әлеуметтік саяси жедел жаңару жолында атты 2007 жылғы Қазақстан халқына арналған жолдауында үш деңгейлі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін қалыптастыруға бағытталған әлеуметтік реформаның тереңдетілген үш жылдық бағдарламасын тереңдетілген үш жылдық бағдарламасын жүзеге асыруын реформа жылдарында халықты әлеуметік қорғаудың үш деңгейлі жүйесі басталғанын атап өткен болатын осы жүйелердің мағынасын ашып, түсінік беретін болсақ.
Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңмен белгілеген мынадай ставкалар бойынша төлеушілердің Қорға аударған әлеуметтік аударымдарды шоғырландыру және әлеуметтік салықты қайта бөлу жолымен қалыптастырылады, стататистикаға сүйенсек :
2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінен 1.5 пайыз:
2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінен 2 пайыз:
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу обьектісінен 3 пайыз:
2011 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аударымдарды есептеу объектісінен 4 пайыз:
2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік аудармдарды есептеу объектісінен 5 пайыз:
Әлеуметтік аударымдарды есептеу және төлеуді жүзеге асыратын жұмыс берушілер немесе өзін-өзі жұмыспен қамтыған түлғалар жеке кәсіпкер. Жеке нотариус адвокат әлеуметтік аударымдарды төлеушілер болып табылады.
Қор өзінің негізгі қызметін қабылдаған міндеттемелеріне өз активтерімен жауап беретін сақтандыру ұйымдары сияқты сақтандыру қағидаттары бойынша жүзеге асырады.
МӘСҚ мемлекеттің бюджет жүйесіне кірмейді және бюджеттен тыс ұйым ретіне құрылған. Қор қызметі мақсаттарға сәйкес ұйымдастырылғандықтан ол коммерциялық ұйымдар қатарына жатпайды. Оның негізгі міндетті - әлеуметтік сақтандыру жүйесіне бұдан-әрі - МӘСЖ қатышыларға әлеуметтік қатер туған жағдайда әлеуметтік төлем төлеуді жүргізу.
Қор тарапынан әлеметтік төлемдер қандай жағдаларда төленетінін қарастырайық.
Әлеуметтік аударымдар жүргізілген міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыға МӘСҚ әлеуметтік төлем алуға құқық мынадай жағдайларда туындайды:
1. Еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда-уәкілетті орған медициналық-сараптама қортындысы негізінде еңбек ету қабілетінен айрылу дәрежесін белгілеген күнен бастап.
2. Асыраушысынан айырылған жағдайда - қайтыс болы тұрады туралы куәлікте. Немесе сот хабар-ошарсыз кетті деп таныған шешімде көрсетілген күнен бастап.
3. Жұмысынан айрылған жағдайда - міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушының жұмыспен қамту мәселері жөніндегі уәкілетті күнінен бастап.
4. Жүктілігі және бала тууы жағдайына байланысты табысын жоғалтқан жағдайда-еңбекке қабілетсіздігі туралы парақта көрсетілген жүқтілігі және босануы жөніндегі демалыстың басталған күнінен бастап.
5. Жаңа туған баланы асырап алуына байланысты табысын жоғалтқан жағдайда - еңбекке қабілетсіздігі туралы парақта көрсетілген жаңа туған баланы асырап алған қызметкердің, демалысты басталған күнңнен бастап.
6. Бір жасқа толғанға дейінгі нәресте күтімі үшін табысын жоғалтқан жағдайда-баланың тууы туралы куәлігінде көрсетілген туған күніңнен бастап .
Екі не одан да көп бала туған жағдайда бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін әлеуметтік төлем әр балаға жеке тағайындалады.
Бұл ретте бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін төленетін әлеуметтік төлемнің ең төменгі мөлшері республикалық бюджеттен төленетін мемлекеттік жәрдемақы баланың тууы кезегіне байланысты мөлшерде белгілеген.Ал ең жоғары мөлшер сол жылғы республикалық бюджет туралы заңмен белгілеген 10 еселеген ең кіші еңбек ақы мөлшерінің 40 пайзынан аспау керек.
Осы уақытқа дейін қор төлеген әлеуметтік төлемдердің жалпы есебіне көз жүгіртетін болсақ 2007 жылдан бері, яғни МӘСЖ қолданысқа енген кезден бастап 2011 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша мемлекеттік әлеуметтік сақтау қорына жүргізілген әлеуметтік төлемдер сомасы 21 314 млн.тенгені құрады. Оның 20 491,3 млн теңгесі тек қана ағымдағы жылдың 9 айында төленді.
Қазақстан Республикасының президенті Нұрсылтан Назарбаевтың Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына арналған жолдауында қазақстандық өмір сапасын арттыруға ерекше көніл аударылды елбасы анамен баланы әлеуметтік қорғауға айрықша мән бере отырып 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап МӘСЖ-ге қатысушысы-жұмыс істей тін әйелдер үшін жүктілік бала тууы және аналық кезеңінің міндетті әлеуметтік сақтандырылуға жатқызылуы.Осыған байланысты мемлекет есебінен төленетін әлеуметтік төлемдердің күрт өсуі себеп болды . Сөйтіп 2010 жылы қор арқылы төленген әлеуметтік төлемдер соммасының көлемі бірден көбейді.Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қолданысқа неген кезінен бастап 2009 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүргізілген әлеуметтік төлемдердің соммасы 309,548,6 мың теңгені құрайды оның ішінде енбек ету қабілетінен айырылу бойынша - 203 192,58мың теңге асыраушысынан айырылған бойынша 102 293,3 мың теңге жұмысынан айырылу бойынша 4062мың тенге 2009 жылдың ақпан айының Қордан 10 840 алушыға алушыға әлеуметтік төлемдер жүргізілді оның ішінде еңбек ету қабілетінен айырылуы бойынша 7 926 алушыға асыраушысынан айырылу бойынша 2 877 алушыға жұмысынан айырылу бойынша 37 алушыларға әлеуметтік төлемдер берілді.[9,122]
Әлеуметтік төлем алушылар санының былтырғы жылға қарағанда төрт есе арқанына қарамастан жүргізілген әлеуметтік төлемдер мөлшерімен алушылар саны болжаған көрсеткіштен едәуір аз. Әлеуметтік төлем алушылар санының шамалы болуын біз халықтың әлеуметтік төлем тағайындауға өтініш беруге құқысы бар екендігін білмеуінен болар деп ойлаймыз.
Еліміздің міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің енгізілуінің негізгі мақсаты базалық мемлекеттік жәрдем ақылар қосымша төлемдерден басқа әлеуметтік қатер туған жағдайда әлеуметтік аударымдар жүргізілген жұмыс істейтін азаматтарды қамтамассыз ету болып табылытынын атап өткен жөн.
МӘСЖ қатысушысы үшін міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төленетін әлеуметтік төлемдердің Қорға түскен әлеуметтік аударымдардың нақты мөлшеріне және ұзақтығына байланысты болады.
Сөйтіп республика бойынша әлеуметтік төлемдер құрылымына 2010 жылдын 9 айының қорытындысы бойынша.Жоғарыда айтып кеткен дегіміздей. негізгі үлесті жүктілігі және босануы бойынша төленген төлемдер құрап отыр.Оның көлемі - 10484,4млн.теңгені құрады (жалпының 51.2пайызы). Ал бала күтімі үшін 8998,8млн.тенге ( жалпының 43,9 пайызы ) төленді.
- Ал енді осы төленген әлеуметтік төлемдер облыстар бойынша бөліп көрсек.
- Бұл көрсеткіш халықтың жалпы санына және еңбек етіп отырған аналардын бала туу корсеткішіне байланысты болып келеді.Мәселен.республикамызда 2010 жылдың 9 айы бойынша төленген әлеуметтік төлемдердің улкен бір бөлігі (18 пайызы) Алматы қаласының үлесіне тиеді. Осы көрсеткіш Оңтүстік Қазақстан облысында 10 пайызды, Астана қаласында -9%, Алматы облысында - 8%. Шығыс Қазақстан облысында 7%, Қарағанды облысында 7 пайызды құрайды.Ал ең аз үлес Ақмола.Батыс Қазақстан.Қостанай.Солтүстік Қазақстан облыстарының ( бұларда 3 пайыздан ) еншісінде.
- Алдағы уақытта әлеуметтік сақтандыру жүйесін жетілдірудің жолдарын дамытуымыз керек. Бұл мәселеге тек мемлекет қана мән беріп қоймай заматтардың қоғамдғы белсенділігін қажет етер. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры қызметіне жүргізілген талдаулар нәтижесі әлеуметтік сақтандыру ісі барлық уақытта бірдей әлеуметтік қорғаудың әмбебап тетігі болып табылмайтындығын көрсетіп отыр. Өйткені сақтандыру ісінің дамуы экономика жағдайында, еңбек рыногына ,қоғамның демографиялық даму негіздеріне және тағы басқа факторларға байланысты болып келеді.Мысалы экономиканың құрылымдық қайта құрылуы халықтың табысындағы дифенренциалдың өсуі. Ұзақ мерзімді демографиялық өзгерітер халықтың өмір сүру ұзақтығы секілді басқа да бірқатар мәселелер алдағы уақытта әлеуметтік сақтау институттарының экономикалық құқықтық және ұйымдастыру тетіктерін одан ары жаңартудың қажет етуі мүмкін . Осының бәріне әлеуметтік қорғау ісі бірте-бірте тек мемлекеттің монополиясы болудан қалып,көп субьектілік сипат ала бастайтындығын байқатады және мұндай үрдістер қазіргі қоғамымызда жүріпте жатыр. Атап айтсақ мемлекеттен басқа (Үкімет және жергілікті тақарушы органдар) жұмыс берушілер,қызметкерлердің өздері, қоғамдық ұйымдар, демеушілермен жекелеген меценаттар сақтандыру ісінің субьектілері бола алатындығын қазіргі өмір шындығы мен шетелдік қалыптасқан тәжірибелер көрсетуде. Оның үстіне бизнестің әлеуметтік жауап кершілігі деген ұғымның қоғамымызда барған сайын күш ала түсуінің мәні бар. Сонымен әлеуметтік қорғауды тек мемлекет міндетіндегі ғана мәселе деп ойласақ онда біздің қатты қателескендігіміз .Алдағы уақытта бұл мәселе жұмысшылар мен жұмыс берушілердің және мемлекеттің бірігіп күш салуының нәтижесінде ғана барынша тиімді бола түсуі мүмкін.
Әлеуметтік сақтандыру қорынан берілетін әлеуметтік төлемдер жоғырада айтқаныда мынадай жағдайларда беріліп келеді : еңбек қабілетінен айырылған жағдайда, асыраушысынан айырылған жағдайда, жұмысынан айырылған жағдайда.
Әлеуметтік төлем тағайындау үшін міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушысы тұрғылықты мекен жайы бойынша зейнет ақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталыққа өтініш жазады.
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдердің мөлшерін есептеу және арттыру ережесі, дәлірек айтсақ Әлеуметтік төлемдердің мөлшерін есептеу айқындау тәртібі. Әлеуметтік төлем алуға құқы бар адамдар барлық қажетті құжаттарды қоса бере отырып, белгіленген үлгідегі өтінішімен орталықтың құрылымдық бөлімшелеріне жүгінеді.
Орталықтың құрылымдық бөлімшелері ұсынылған құжаттардың негізінде бес жұмыс күні ішінде:
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz