Мүлік салығының қызметі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Мүлік салығының қызмет етуінің теориялық негіздері
1.1 Мүлік салығының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мүлік салығының дамуы және Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі мүлік салығының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау және есептеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептелу тәртібі ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақстан Республикасы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау ... .
2.3 Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығынан түсетін түсімдерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Мүлік салығының проблемалары және даму болашағы
3.1 Шетел мемлекеттерінің мүлік салықтарының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының мәселелері мен даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Мүлік салығының қызмет етуінің теориялық негіздері
1.1 Мүлік салығының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мүлік салығының дамуы және Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі мүлік салығының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау және есептеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептелу тәртібі ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақстан Республикасы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау ... .
2.3 Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығынан түсетін түсімдерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. Мүлік салығының проблемалары және даму болашағы
3.1 Шетел мемлекеттерінің мүлік салықтарының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының мәселелері мен даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салық жүйесі маңызды орын алады. Салық жүйесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Салық жүйесі – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты.
Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформалардың тиімділігі мемлекеттің экономикалық даму проблемаларын шешу қызметін атқарады.
Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып және нығайып келеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қаблетті, әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындады.
Сол басылымдардың ішінде салық мәселесі үлкен орын алады, сондықтан оның өзі Қазақстанды жаңа белеске көтеру үшін экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұсыну, алға қойған міндеттердің бірі саналады.
Осы аталған мәселе – дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша өзектілігін көрсетеді.
Салық жүйесі – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты.
Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформалардың тиімділігі мемлекеттің экономикалық даму проблемаларын шешу қызметін атқарады.
Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып және нығайып келеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қаблетті, әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындады.
Сол басылымдардың ішінде салық мәселесі үлкен орын алады, сондықтан оның өзі Қазақстанды жаңа белеске көтеру үшін экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұсыну, алға қойған міндеттердің бірі саналады.
Осы аталған мәселе – дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша өзектілігін көрсетеді.
1. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, Алматы 2010ж.
2. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, Алматы 2011ж.
3. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, Алматы 2012ж.
4. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан халқына 2011 жылдағы жолданған үндеуі, 15 ақпан 2011ж.
5. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан- 2030: Процветание, безопасность и илучшения благосостояния всех казахстанцев», Алматы «Білім» 1997ж.-176 б.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы №735 «Қазақстан Республикасының Стратегиялық даму жоспары» Алматы 2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыздан 1995ж. Өзгертулер және толықтырулармен, Алматы «Жеті Жарғы», 2004ж.-32б.
8. 2003 -2006 ж.ж. Қазақстан Республикасы Үкіметінің Бағдарламасы 15 тамыздан 2003ж. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Бекітілген №1165, Алматы 2003ж.
9. «Салықтар және басқада міндетті бюджеттік төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының заңы, 12 маусым 2001ж.
10. Бюджетке түсетін сомалар бойынша есеп беру. Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының базасы 2012 ж.
11. №38 ҚР ҚМ инструкциясы «Мүлік салығын төлеу және есептеу тәртібі туралы» 21 маусымнан 1995ж.
12. А.Д. Үмбеталиев, Ғ.Е. Керімбек «Салық және салық салу», Алматы 2006 ж.
13. А.С. Бекболсынова, «Салық жүйесінің негіздері» Астана 2007ж.
14. Бабкина С. «Новая налоговая политика», Финансы Казахстана -1999ж.
15. Булгакбаев Б. «Налоги, которые мы выбираем и от которых бежим: (Налоговая система в Казахстане), Юридическая газета 2010ж.17 шілде
16. Есенбаев М. «Залог благополучия страны», Финансы Казахстана 2010ж.
17. Кадырбеков Б., Грисюк С. Учитывая особенности Республики: (Об основных принципах формирования налоговой системы), Казахстан: экономика и жизнь 1999ж. №3-4
18. Мусинов С.М. «Налоги с населения Республики Казахстан», Алматы «Каржы каражат», 2002ж.
19. Поздняков Б. «Налоги в Казахстане», Эко №1, 1999ж.
20. Худяков А.И. «Налоговое право Республики Казахстан», Алматы Жеті Жарғы,1998ж.
21. Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложения: Учебное пособие Алматы 2002ж. 393б
22. Идрисова Э. «Налог на недвижимое имущество: основы построения и проблемы оптимизации (Все о налогах), Налоговый эксперт 2006ж.-№6-7,№8
23. Сейдахметова Ф.С. «Налоги в Казахстане» Алматы 2002ж.
24. С.М. Найманбаев «Салықтық құқық», Жеті Жарғы Алматы 2005ж.
25. Заяц Н.Е. Теория налогов, Минск 2006ж.
26. Ужегова О. «Налоговая система и сбор налогов в Швеции», Алматы 2002ж.
27. Горбунов А.Р. «Налоговое планирование и создание компаний за рубежом» М: Анкил 1999ж.
28. Сутырин С.Ф.,Погорлецкий А.И. «Налоги и налоговое планирование в мировой экономике» издательство Михайлова В.А., Полнус 1999ж.
29. Бухгалтерлік бюллетень журналы, № 41 (13) қыркүйек 2011ж.
2. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, Алматы 2011ж.
3. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, Алматы 2012ж.
4. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан халқына 2011 жылдағы жолданған үндеуі, 15 ақпан 2011ж.
5. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан- 2030: Процветание, безопасность и илучшения благосостояния всех казахстанцев», Алматы «Білім» 1997ж.-176 б.
6. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы №735 «Қазақстан Республикасының Стратегиялық даму жоспары» Алматы 2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыздан 1995ж. Өзгертулер және толықтырулармен, Алматы «Жеті Жарғы», 2004ж.-32б.
8. 2003 -2006 ж.ж. Қазақстан Республикасы Үкіметінің Бағдарламасы 15 тамыздан 2003ж. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Бекітілген №1165, Алматы 2003ж.
9. «Салықтар және басқада міндетті бюджеттік төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының заңы, 12 маусым 2001ж.
10. Бюджетке түсетін сомалар бойынша есеп беру. Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының базасы 2012 ж.
11. №38 ҚР ҚМ инструкциясы «Мүлік салығын төлеу және есептеу тәртібі туралы» 21 маусымнан 1995ж.
12. А.Д. Үмбеталиев, Ғ.Е. Керімбек «Салық және салық салу», Алматы 2006 ж.
13. А.С. Бекболсынова, «Салық жүйесінің негіздері» Астана 2007ж.
14. Бабкина С. «Новая налоговая политика», Финансы Казахстана -1999ж.
15. Булгакбаев Б. «Налоги, которые мы выбираем и от которых бежим: (Налоговая система в Казахстане), Юридическая газета 2010ж.17 шілде
16. Есенбаев М. «Залог благополучия страны», Финансы Казахстана 2010ж.
17. Кадырбеков Б., Грисюк С. Учитывая особенности Республики: (Об основных принципах формирования налоговой системы), Казахстан: экономика и жизнь 1999ж. №3-4
18. Мусинов С.М. «Налоги с населения Республики Казахстан», Алматы «Каржы каражат», 2002ж.
19. Поздняков Б. «Налоги в Казахстане», Эко №1, 1999ж.
20. Худяков А.И. «Налоговое право Республики Казахстан», Алматы Жеті Жарғы,1998ж.
21. Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложения: Учебное пособие Алматы 2002ж. 393б
22. Идрисова Э. «Налог на недвижимое имущество: основы построения и проблемы оптимизации (Все о налогах), Налоговый эксперт 2006ж.-№6-7,№8
23. Сейдахметова Ф.С. «Налоги в Казахстане» Алматы 2002ж.
24. С.М. Найманбаев «Салықтық құқық», Жеті Жарғы Алматы 2005ж.
25. Заяц Н.Е. Теория налогов, Минск 2006ж.
26. Ужегова О. «Налоговая система и сбор налогов в Швеции», Алматы 2002ж.
27. Горбунов А.Р. «Налоговое планирование и создание компаний за рубежом» М: Анкил 1999ж.
28. Сутырин С.Ф.,Погорлецкий А.И. «Налоги и налоговое планирование в мировой экономике» издательство Михайлова В.А., Полнус 1999ж.
29. Бухгалтерлік бюллетень журналы, № 41 (13) қыркүйек 2011ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Мүлік салығының қызмет етуінің теориялық негіздері
1.1 Мүлік салығының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Мүлік салығының дамуы және Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі мүлік салығының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау және есептеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептелу тәртібі ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақстан Республикасы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау ... .
2.3 Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығынан түсетін түсімдерді талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Мүлік салығының проблемалары және даму болашағы
3.1 Шетел мемлекеттерінің мүлік салықтарының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ..
3.2 Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының мәселелері мен даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салық жүйесі маңызды орын алады. Салық жүйесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Салық жүйесі - нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты.
Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформалардың тиімділігі мемлекеттің экономикалық даму проблемаларын шешу қызметін атқарады.
Яғни салық - бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып және нығайып келеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қаблетті, әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындады.
Сол басылымдардың ішінде салық мәселесі үлкен орын алады, сондықтан оның өзі Қазақстанды жаңа белеске көтеру үшін экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұсыну, алға қойған міндеттердің бірі саналады.
Осы аталған мәселе - дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша өзектілігін көрсетеді.
Негізінен алғанда салықтар - мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі болғандықтан ол арқылы меншігі мен қарыздардан түсетін табысын ерекшелендіреді.
Қазіргі жаңа салық кодексі бюджетке түсетін міндетті төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырумен байланысты өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді жылына бір рет келесі жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады.
Мұндай қадам ол заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етуге тиісті.
Оларды қолдану ерекшеліктерінің түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің, жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде енгізілген.
Жазылған дипломдық жұмыста: - Қазақстан Республикасының мүлік салығына толықтай сипаттама беріліп, қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, проблемаларын және даму болашағын қарастыру көзделген.
Салық салудың негізгі мақсаты - мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып айқындалған.
Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы болғандықтан оның макроэкономикалық рөлі жылдан жылға артып келеді, мұны жалпы ұлттық өнімнің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады.
Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде - жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі мүлік салығының алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында мынадай міндеттер орындалды:
1. салықтың экономикалық мәні, түрлері, қызметтері;
2. Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының даму кезеңі;
3. Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының қолданылатын салықтық төлемдердің ставкалары;
4. Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының проблемалары және даму болашағы;
5. мүлік салығының ақпараттық қамтамасыз етілуі.
Дипломдық жұмыстың объектісі - Қазақстан Республикасының мүлік салығының қызметтері мен қатынастары.
Дипломдық жұмыстың пәні - Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының салықтық қызметтері.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде құқықтық және ақпараттық материалдар, Қазақстан Республикасының нормативтік актілер және заңнамалар, Қазақстан Республикасының статистикалық агенттігінің ақпараты, Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының мәліметтері қолданылды.
1. бірінші тарауда мүлік салығының теориялық негіздері жайында қарастырылған.
2. екінші тарауда Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының бюджеттік түсімдері мен мүлік салығынан түскен түсімдерге талдау жасалынған.
3. үшінші тарауда Қазақстан Республикасының мүлік салығының проблемалары және даму болашағы, шетел мемлекеттердің мүлік салықтарының ерекшеліктері қарастырылды.
1. Мүлік салығының қызмет етуінің теориялық негіздері
.1 Мүлік салығының теориялық негіздері
Нарықтық қатынастардың қазіргі кездегі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Себебі салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі.
Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян.
Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануды ынталандырады, әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары - фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Мүлікке салынатын салықтар әлемнің көптеген елдерінде салық жүйесінің құрамдас бөлігі бола отырып, жалпы мемлекеттік кірістердің құрамында айтарлықтай жоғары орын алады және көптеген мемлекеттердің жергілікті бюджеттерінің негізі болып табылады. Олар жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржы көздерін жақсартудың ең негізгі құралы болуымен қатар, өндірістің ұлғайып дамуына да оң ықпалын тигізеді.
Дегенмен, қазақстандық тәжірибеде мүліктік салықтардың реттеушілік және фискалдық қызметтерінің рөлі мен маңызы әлі күнге өз дәрежесінде бағаланбай келеді. Бұл негізінен аталмыш салықтардың мемлекеттік және жергілікті бюджеттердегі үлесінің салыстырмалы түрде төмен болуымен, сондай-ақ табысқа салынатын салықтар, қосылған құн салығы сияқты салықтармен салыстырғанда, азаматтар мен ұйымдардың салық ауыртпалығына ықпалының барынша аз болуымен түсіндіріледі.
Мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүлікке бір мезгілде мынадай сипаттамаларды қанағаттандыра алатын материалдық құндылықтар жатады, яғни олардың құндық бағасы болуы керек, адамдардың игілігі үшін тұтынылып, бір немесе бірнеше субъектінің иелену, пайдалану немесе билік ету құқығында болуы керек және ұзақ уақыт бойы оны пайдалану табыс әкелетін немесе әкелу ықтималдылығы болуы керек.
Экономикалық категория ретіндегі мүліктен мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүліктің ерекшелігі сол, табыс алу үшін тек қана мүліктің өзі ғана емес (яғни оны сатудан - айырбастаудан), сол сияқты оны иелену мен пайдаланудан тікелей табыс алудың көзі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ мүлікті тауар деп те тануға болады, яғни ол (экономикалық мағынада) сатуға арналуы мүмкін.
Сонымен, мүлік салық салу объектісі ретінде екіге бөлінеді: ұзақ уақыт кезеңінде табыс алудың әлеуетті құралы ретіндегі мүлік (тар мағынада) және өткізілетін тауар ретіндегі мүлік.
Бірінші жағдайда мүлікті сатудың нәтижесі табыс салығының салық салу объектісі, ал екінші жағдайда ол мүлікке салынатын салықтың салық салу объектісі болып табылады.
Жалпы, мүліктің жылжитын және жылжымайтын болып бөлінуі өзінің бастауын римдік құқықтан алады және барлық құқықтық жүйелерде мақұлданған.
Жылжымайтын мүлік ұғымы үш элементтің жиынтығымен сипатталады деп тұжырым жасауға болады:
- жылжымайтын мүлік - жер учаскесінен бөлінбейтін адам қолымен жасалған ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық екпелер түріндегі толықтыру-лар;
- жер учаскесі - табиғи объектілер орналасқан шектеулі жер беті;
- жылжымайтын мүлікті иелену, пайдалану, билік етумен байланысты заңдық құқықтар жиынтығы.
Мүлікке салынатын салықтар көптеген мемлекеттерге кеңінен танымал ескіден келе жатқан дәстүрлі әрі консервативті салықтар қатарына жатады.
Тарихи тұрғыдан алып қарасақ, мүлікке салынатын салықтар (ең алдымен жер меншігіне қатысты) табыс салықтарының негізін қалады және өздерінің бастапқы нысанында табыс салықтары жай ғана капиталға салық салудың жаңа тәсілі (қаржы капиталынан түскен табысқа салынатын салық, көпестерге капиталдың декларацияланған сомасы мөлшерінде салық салу) ретінде көрініс тапты. Алайда, табысқа салық салу неғұрлым қарқынды дамыған сайын, керісінше, мүлікке салынатын салықтардың мәні төмендеп, табыс салығының көлеңкесінде қалды. Дегенмен, мүлік салықтарының салық жүйесіндегі рөлі төмендегеніне қарамастан, жергілікті бюджеттің кіріс көзі ретінде олардан бас тартуға болмайды.
Қазіргі салық заңдылығында кең қолданылатын мүліктік салықтар ұғымы мәні жағынан кешенді болып табылады. Жалпы ұғым астарында әртүрлі мүлік түрлеріне қатысты салықтар мен алымдардың бүтін бір тобы жинақталған. Оларды біріктіретін барынша ортақ белгі болып, біріншіден, олардың барлығы да тікелей салықтар қатарына жатады. Екіншіден, олардың төлеушілері болып мүлікті иеленуші тұлға табылады. Үшіншіден, бұл жерде мүлік табыс көзі ретінде емес, салық салу объектісі ретінде қаралады.
Мүлік салығы салық салу объектісіне қарай тура нақты салыққа жатады, оның мөлшері мүліктің табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады, ал пайдалану ретіне қарай- жалпы салыққа, салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне қарай- жергілікті салықтарға жатады, өткені толығымен жергілікті бюджетке түседі. Мүлік салығы сонымен қатар, меншікке салынатын салықтарға жатады. Меншікке салынатын салықтар рыноктық экономика жағдайларында мемлекет иелігінен алу үшін және жекешелендіру үдерісінің дамуына қарай меншіктік қатынастардағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады. Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жаупкершілікті біркелкі етіп бөлуге мүмкіндік береді [1].
Мүлікке салынатын салықтардың басқа да тікелей салықтар секілді, кемшіліктері мен артықшылықтары бар.
Қазіргі салық жүйесі мүліктік салықтардың артықшылықтарын былайша дәлелдейді. Бұл салықтар мемлекетке табыс немесе пайданы тұтынуға салық салуға қарағанда, біршама нақты әрі болжамды табыс әкеледі, сәйкесінше, мемлекет үшін тұрақты және алдын ала болжауға болатын түсім көзі бола алады. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкін бағалай және салық сомасын анықтай отырып, мемлекет аталған соманы салық төлеушілер арасында, тиісінше олардың төлем қабілеттілігіне сәйкес бөледі және болжанған табысты алуды көздейді, өйткені салық оны көтере алатын мөлшерде төлей алатын адамдарға салынады.
Егер тұтынуға, табысқа, пайдаға салынатын салықтарды алу өнімді өндіру, оны сату немесе қозғалысы кезінде, яғни әр түрлі уақытта және елдің әр түрлі жерінде болатын сәттерде топтастырылса, оларды есептеу мен бақылау қиын әрі тиісті аппараттың болуын талап етсе, ал мүліктік салықтарды жинау мұндай шығынды талап етпейді.
Әйтсе де, тағы бір ескеретін нәрсе, тікелей салық салу кезінде айтарлықтай шығын салық салу объектілерінің өзін есепке алуға кетеді. Мысалы, мүліктік салықтар үшін құрастырылуы айтарлықтай шығынды жұмсалуын қажет ететін алдын ала кадастрды талап етеді. Сондай-ақ есепке алуға кететін шығындар мұнымен шектелмейді. Салық төлеушілердің төлем қабілеттілігінің барынша әділетті есебі мен бюджетке барынша жеткілікті қаржы алу үшін айтарлықтай жиі түзетулер мен толықтырулар жүргізілуі керек.
Бірқатар қазақстандық ғалым-экономистердің пікірі бойынша, Қазақстанда мүлікке салық салудың қазіргі жүйесін жетілдіру үшін жер мен онда орналасқан құрылыстар мен ғимараттарды бағалаудың дамыған елдердегідей бірыңғай жүйесі болуы керек. Сондай - ақ жер учаскесі мен онда орналасқан құрылыстар мен ғимараттар бір - бірімен тығыз байланысты болғандықтан, салық салу мақсатында бұл екі категорияларды біріктіре отырып, салық салу объектісі ретінде жинақталған ұғым - жылжымайтын мүлікті алу керек. Ол бәрінен бұрын, осы саладағы қолданыстағы салықтарды (заңды және жеке тұлғалардан алынатын мүлік салығы және жер салығы) бір салықпен (жылжымайтын мүлікке салынатын салық) ауыстырып, салық салу жүйесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Бұл салықтың болашағының зор екендігін әлемдік тәжірибе де растайды, өйткені ...мүліктік қатынастардың дамуымен өндірістік қызметке салық салудан мүлікке, жылжымайтын меншікке салық салуға көшу үшін алғышарттар шынында да пайда болды. Мұндай ауыстыру жылжымайтын мүлікке салық салудың бірыңғай тәсілінің негізін қалауға, салық салу мақсатында нақты нарықтық құн негізінде мүлікті бағалаудың әрекетті жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Жылжымайтын мүлікке салынатын салықты Қазақстанда енгізудің алғышарттары бүгіннің өзінде байқалуда. Олардың негізгілерінің бірі республика аумағындағы барлық заңды және жеке тұлғалардың иелегіндегі заңды түрде тіркелмеген мүліктерді салық салу мақсатында заңдастыру.
Мүлікті жария етудің мақсаты - біріншіден, тиісті тәртіппен рәсімделмеген, екіншіден, жасырын айналымда жүрген жылжитын және жылжымайтын мүліктерді заңды есеп жүйесі мен жаңа экономикалық қатынасқа енгізу. Сонымен қатар жария етушілерді жекелеген бір жақты құқық бұзушылық жасағаны үшін жауапкершіліктен босату көзделді. Олар осыған байланысты өздерінің құқықтарын тиісті дәрежеде рәсімдейді. Екінші жағынан, бұл экономиканың тіркелген секторының дамуына оң әсерін тигізері сөзсіз.
Жылжымайтын мүлікке салынатын салыққа көшудің негізгі идеясы - салық ауыртпалығын негізгі қорлардың белсенді бөлігінен, ең алдымен, машиналар мен жабдықтардан, пассивті бөлігіне - ғимараттарға, құрылыстарға, құрылғылар мен жерге аудару. Нақты алғанда, бұл салық ауыртпалығын ағымдағы инвестициялардан жинақталған инвестицияларға, яғни жиі-жиі жаңартып тұруды қажет ететін жабдықтардан, неғұрлым ұзағырақ кезеңде жаңартылатын ғимараттар мен жерге ауыстыруды білдіреді. Мұндай қадам жаңа жабдықтарға салық салуға мүмкіндік береді және инвестициялық процестің дамуын тежейтін кедергілерді жояды. Инвесторлардың көбеюі жылжымайтын мүлікке сұранысты молайтады, шектеулі ұсыныс жағдайында ол жылжымайтын мүліктің нарықтық құнының өсуіне әкеледі, бұл сәйкесінше бюджеттің кірісін көбейтеді. Қосымша кірістер инфрақұрылымды жақсартуға бағытталуы мүмкін, бұл өз кезегінде жетілдірілген инфрақұрылымды аудандарда орналасқан жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын көтеруге мүмкіндік береді, және ол тағы да бюджеттің кірісінің өсуіне әкеледі. Сонымен, жылжымайтын мүлікке салынатын салықты енгізу жергілікті өзін-өзі басқаруды қаржыландырудың тиімді механизмін жасауға мүмкіндік береді.
Әрине, ұсынып отырған жылжымайтын мүлікке салық салу жүйесінің мемлекет үшін артықышылығы және оның тиімділігімен қатар, қарапайым тұрғындар үшін оның ауыртпалығы да бар.
Атап айтатын болсақ, қазіргі таңда жылжымайтын мүліктердің нарықтық бағаларының шамадан тыс жоғары болуы, салық сомасын да жоғарылатып жібереді. Соған сәйкес, тұрғындардың төлем қабілеттілігіне қарап, тұрғындардың арнайы санаттарына салық салудың жеңілдіктерін де қарастырған жөн.
1.2 Мүлік салығының дамуы және Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі мүлік салығының рөлі.
Кез келген салықты зерделеуде алдымен салық ұғымына тоқталып, содан соң салық функцияларына, одан әрі салық түрлерінің жіктелуіне көшкен маңызды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Мүлік салығының теориялық негізін қарастыра келе, оның құрылысының, есептеу және төлеу тетігінің ерекшеліктерін ашып көрсетуіміз қажет. [1,11б]
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.[5,15б]
Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып, дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік туғызады.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған құнға салынатын салық болып табылады.
Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шыққан шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады.
Салық салу обьектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім болып саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнімде кешенді шығыстар, мысалы жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін. [9,25б]
Демек, бұл салық ерекшелігі - оның салық салынатын обьектісі сатудан түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салыңатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республиканың кодексі бойынша қосылған құнға салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша бір бюджетке аударады. Салықты табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер, соның ішінде кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейді. Салық кезеңі ішінде енгізілген аванстық төлемдердің сомасы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы жөніндегі мағлұматтар бойынша есептеп шығарылған оны төлеу есебіне жатқызылады.
Әлеуметтік салық - мемлекетте алынатын салықтардың бірі. Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетке 15% алады.
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады.
Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзгеде материалдық пацда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақша немесе заттай нысандағы кез келген табыстар, сондай-ақ өтемді қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер түрінлегі оның қызметкерлерге төлейтін шығыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақша немесе заттай нысандағы кез келген табыстар, сондай-ақ өтемді қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер түріндегі оның қызметкерлерге төлейтін шығыстары резидент заңи тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңи тұлғаның құрылымдық бөлімшелер үшін әлеуметтік салық салудың обьектісі, ал жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады.
Әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушінің тіркеу есебіне алынған жері бойынша есепті айдан кейінгі айдан 15-нен кешіктірілмей жүргізіледі.
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайына мемлекет иелегінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік қатынастарындағы нақтылы өзгерістерімен байланысты едәуір орын алады.
Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, көлік құралдарына салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджетке есептеледі. Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің табыстылығы бойынша емес сыртқы нышандар меншіктің мөлшерлері бойынша белгіленетіндіктен фиксалдық мақсаттан басқа салықтардың меншікті пайдаланудың тиімділігін көтермелеу мақсаты бар.
Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтың жауаптылықты біркелкі етіп бөлуге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына, мүлікке салынатын салыққа қатысы бар.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.[10,19б]
1991 жылдың 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі қызмет ете бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар, 11 жалпыға міндетті жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Дегенмен, өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен қатар кемшіліктер де бұл заңда да орын алды, яғни Қазақстан Республикасы алғашқы салық жүйесінде бірқатар шешімін таппаған мәселелер болды. Атап айтсақ, біз салық жүйесін құрғанда елемізде жиынтықталған ғылыми және практикалық тәжірибе болған жоқ. Салық қызметі де, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Салық жүйесінде дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келген салық салу принциптері сақталмады. Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы, салық жүйесінің өндірісті дамытуға еш ықпал етпеуі, бюджет кірісін құрудағы өз ролін жете атқара алмауы, яғни салық көзі табыс не пайда емес, керісінше тұтыну болды. Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып, дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік туғызады.
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық түрі бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы және т.б. кемшіліктер салық жүйесін одан әрі реформалаудың қажеттігін көрсетті.
ҚР Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен заңнамасын бірте - бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің 24-нде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны 11 болып қалды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 2002 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің кірістерін негізінен 17 салықтар мен басқа да міндетті төлемдер құрады. [24,10б]
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың негізгі өндірістік және өндірістік емес қорларының құнына 0,5 пайыз ставка бойынша мүлік салығы салынған еді.
Бұл заңда қамтылған барлық базалық принциптер 1995-1999 жылдар аралығында жүзеге асырылды. Бұл әлеуметтік салыққа, амортизация саясатына, айналымнан алынатын салықты жоюға, қосылған құнға салынатын салықты халықаралық принциптерге сәйкестендіруге қатысты еді. Осы уақыт ішінде экономика, экономикалық қатынастар құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынасы, тіпті адамдардың ділі (менталитеті) де айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Мемлекет, бір жағынан, салық саясатының мақсатын, міндеті мен қызметін терең түсінді, екінші жағынан, экономикалық қатынастардың көптеген тұстары қолданыстағы салық заңдылығында қамтылмай қалды. Осы және Қазақстан экономикасында болып жатқан оң өзгерістер жаңа салық заңын талап етті. Жаңа салық кодексін қабылдау қажеттігі туындады, яғни бұл осы заманғы экономика мен қоғамның ерекшеліктеріне сәйкес болуы керек еді.
ҚР салық жүйесі өзінің дамуының 3 кезеңінен өтті.
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан 1995 маусымына дейін). Республикада 40 астам салық түрлері қызмет етті:
1. жалпы мемлекеттік;
2. жалпыға міндетті жергілікті салықтар;
3. жергілікті салықтар.
Салық реформасының екінші кезеңі (1995 жылдың шілдесінен 1999 жылға дейін). Бұл кезеңде салық саны 11 дейін қысқарды. Олар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар деп бөлінді.
Жаңа Салық кодексі 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді. Ол салық салудың ойластырылған құқықтық негізін құрудың түпкілікті міндетін шешуге бағытталған.
1. Қазақстан Республикасында мынадай:
Салықтар:
1. корпоративтік табыс салығы;
2. жеке табыс салығы;
3. қосылған құн салығы;
4. акциздер;
5. экспортқа рента салығы;
6. жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
7. әлеуметтік салық;
8. көлік құралы салығы;
9. жер салығы;
10. мүлік салығы;
11. ойын бизнесі салығы;
12. тіркелген салық;
13. бірыңғай жер салығы;
Бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер:
1. мемлекеттік баж;
2. алымдар:
2.1 тіркеу алымдары;
2.2 автокөлік құралының Қазақстан Республикасы аумағымен жүргені үшін алым;
2.3 аукционнан алынатын алым;
2.4 жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
2.5 телевизия және радио тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым;
Төлемақылар:
1. жер учаскесін пайдаланғаны үшін;
2. үстіңгі көздерден су ресурсын пайдаланғаны үшін;
3. қоршаған ортаға эмиссия үшін;
4. жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін;
5. орманды пайдаланғаны үшін;
6. ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланғаны үшін;
7. радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін;
8. қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын, сондай- ақ ұялы байланысты бергені үшін;
9. кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
10. сыртқы (көрінетін) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақылар қолданылады.
Салықтың және басқа да мiндеттi төлемдердiң сомасы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiнде және республикалық бюджет туралы
заңда айқындалған тәртіппен тиiстi бюджеттердiң кiрiстерiне түседi.
1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған ҚР Президентінің Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар жарлығы салық жүйесіне оңтайлы өзгерістер енгізді. Олардың қатарына қолданылып келген салықтар мен салықтар мен алымдар санының 46-дан 11-ге қысқартылуы, салық салу принциптерінің дүниежүзілік тәжірибеге сай өзгертілуі, халықаралық салық салу тәртібінің енгізілуі, салықтардың нышанына, белгілеріне қарай топталуы, сонымен қатар бұл құжаттың көптеген заңдармен тығыз байланыстылығы, салықтық әкімшіліктің жаңа ережелерінің енгізілуі салық жүйесіндегі басқа да түбегейлі өзгерістер жатады. Әрине мемлекттің нарықтық экономикалық қатынас талабына сай дамуы жағдайында салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз қалуы мүмкін емес. Алайда қысқа уақыт аралығында қабылданған шексіз өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуі нәтижесі оның әлі де болса жетілмегендігін көрсетеді. [4,19б]
Бүгінгі күні республикада салық заңдарының барлық негізгі кемшіліктері ескерілген, әрі жетілдірілген жаңа Салық кодексі дайындалып, 2009 жылдың 12 маусымында қабылданды.
Уақыт ағымының әсеріне, заман талабына сай қабылданған Салық кодексінде келесідей мәселелерді шешуге басты назар аударылған.
Біріншіден, барлық шаруашылық субъектілеріне салықтандырудың тең жағдайын жасау.
Екіншіден, кейбір жекелеген категориядағы салық төлеушілерге берілген жеңілдіктерді жою арқылы салық жүктемесін жеңілдету.
Үшіншіден, салық заңдылығы жөніндегі барлық ережелер мен нормаларды тікелей қызмет ететін заң мөлшерінде біріктіру.
Төртіншіден, салық заңдылығының тұрақтылығын қамтамасыз ету. Әрине, салық заңдылығында өзгерістер мен толықтырулар болашақта да жүргізіліп отырылады. Өйткені экономикалық қарым-қатынастар бір орында тұрып қалмайды, ол жаңа даму сатысына көшкен сайын салық заңдылығының да сол экономикалық саясатқа сай өзгертіліп отыруы керек. Сондықтан өзгерістің енгізілуі де заңды. Бірақ, кодекс бойынша енді жаңадан енгізілген өзгерістер жылына бір рет енгізілуі тиіс. Енгізілген өзгерістер келесі жаңа жылдың басынан бастап күшіне енеді. Бұл ереже біржағынан салық төлеушілерге жаңа енгізулерге алдын ала дайындалып, операциялар мен қаржы шешімдерін жоспарлауға мүмкіндік берсе, екінші жағынан салық қызметкерлерінің жұмысын жеделдетуге және жеңілдетуге көп әсерін тигізеді.
Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер. Мүлік салығын төлеушілерге бірнеше салық жеңілдіктері қарастырылған. Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес мүлік салығын төлеуден босатылады.
- кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлік бойынша коммерциялық емес және бюджеттегі ұйымдар;
- өндірістік мақсатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік бойынша - Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақ зағиптар қоғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, ақыл - есі мен дене бітімінің кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, Орталық комитеті, Ауғанстан соғысы ардагерлерінің Қазақ республикалық ұйымы.
1.Қазақстан Республикасының 1999 жылы 16шілдедегі заңына сәйкес,
мүлік салығын төлеуден босатылады:
1) мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлік бойынша коммерциялық емес ұйымдар;
2) өндірістік мақсатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік бойынша - Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақ зағиптар қоғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, ақыл есі мен дене бітімінің кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, сондай- ақ осы қоғамдардың меншігі болып табылатын және олардың қаражаты есебінен салынған өндірістік кәсіпорындар, Ауғанстан соғысы ардагерлерінің Қазақ Республикалық ұйымы .
2-1) қызметінің негізгі түрі ғылым және кітапхана қызметін көрсету саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
2-2) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы міндеттерді жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
2-3) қызметінің негізгі түрі театр, ойын - сауық және концерттік шараларды жүзеге асыру, тарихи - мәдени құндылықтарды сақтау жөнінде, балаларды қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамсыздандыру саласында, спорт саласында қызметтер көрсету болып табылатын мемлекттік кәсіпорындар;
3) Қазақстан Ұлттық банкі мен оның бөлімшелері;
4) жалпы пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдарын және олардағы жол құрылыстарын жедел басқаруға құқығы бар ұйымдар;
5) инвестициялар жөніндегі уәкілетті органымен жасалған келісім шартқа сәйкес салық төлеушілер 5 жылғы дейінгі кезеңге мүлік салығын төлеуден босатылуы мүмкін;
6) түзеу мекемелері, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің қылмыстық - атқару жүйесі түзеу мекемелерінің республикалық мемлекеттік кәсіпорындары;
7) мектепке дейінгі балалар мекемелері, орта, арнаулы орта және жоғары білім саласында медициналық көмек (косметалогиялық қызмет көрсетуді қоспағанда) және білім беру қызметін көрсетуге байланысты жұмысты қызметтің осы түрлерін жүргізуге құқық беретін тиісті лицензиялар бойынша жүзеге асыратын ұйымдар, осындай қызметтен алынатын табысы жылдық жиынтық табыс көлемінің кем дегенде 50 пайызын құраған жағдайда жүзеге асырылады;
8) Байқоңыр кешені объектілерінің мүлкі негізінде құрылған республикалық мемлекеттік кәсіпорын Байқоңыр кешені объектісі болып табылатын мүлік бойынша.
3. Қазіргі уақытта мүлік салығын төлеуден босатылады:
1. Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын белгіленген қажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын салықты осында белгіленген тәртіппен төлейді;
2. Салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
1) мемлекеттік мекемелер;
2) уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
3)діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген мүліктері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Меншік иесі салық салу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе жалға берген кезде меншік иесімен келісім бойынша салық төлеуші сенімгер басқарушы немесе алушы бола алады. Бұл кезде сенімгер басқарушының немесе жалға алушы бола алады. Бұл кезде сенімгер басқарушының немесе жалға алушының салық төлеуі салық салу объектілері меншік иесінің есепті кезең үшін салық міндеттемесін орындауы болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде болса, онда осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші болып саналады.
Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша осы салық салу объектілерінің меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім бойынша салық төлеуші бола алады.
Қаржылық лизингке берілген объектілер бойынша лизинг алушы салық төлеуші болып табылады. Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісі болып табылады:
- негізгі құралдар (оның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған
объектілер);
- материалдық емес активтер;
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы Қазақстан Республикасының бюджет кодексі мен тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәтіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа да міндетті төлем түрлері бойынша сараланған. Салық қатынастарын реттеуші құқықтық нормалар ҚР Салық кодексінде сараланған және тиісті нұсқаулықтарда келтірілген. Салық қызметі органдары ҚР Қаржы Министрлігі Салық комитеті мен жергілікті салық органдарынан тұрады. Салық органдарна облыстар, Астан және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы полициясының бөлімшелері жатады.
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес жеке тұлғалардың мүлік салығынан мүлік салығынан мүлік құнының 1000 ең төменгі айлық жалақы мөлшерінде салық салынбайтын ең төменгі деңгейі:
а) Кеңестер Одағының Батырларына, Социалистік Еңбек Ерлеріне, Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен соларға теңестірілген адамдарға, Халық Қахарманы атағына ие болғандар, III дәрежәлі Даңқ ордені, Отан орденімен наградталған адамдар;
ә) Алтын алқа және Ардақты ана атағына ие болған көп балалы аналар;
б) I және II топ мүгедектер;
в) жеке тұратын зейнеткерлер.
Бүгінгі таңда мүлік салығын төлеуден босатылатын жеке тұлғалар;
1) мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту кезеңінде;
2) меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген бір мың айлық есептік көрсеткіш шегінде.
- Кеңес Одағының Батырлары;
- Социалистік Еңбек Ерлері;
- Халық қахарманы атағын алғандар, III дәрежелі Даңқ орденімен және Отан орденімен наградталған адамдар;
- Ардақты ана атағын алғандар және Алтын алқа алқасымен наградталған көп балалы аналар;
- Жеке тұратын зейнеткерлер;
3) меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш шегінде.
- Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар;
- I және II топтағы мүгедектер;
Осы аталған адамдар пайдалануға немесе жалға берілген салық салу объектілері бойынша мүлік салығынан мұндай жеңілдік түрі қолданылмайды.
Салық қызметі органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасызету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды. Экономикалық жағынан салық жүйесі мемлекеттің, аймақтардың және муниципалды құрылымдардың қызметін қаржылай қамтамасыз етуге байланысты әр түрлі мемлекеттер, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы, әр түрлі салық төлеушілер арасындағы, сондай-ақ оған тікелей қатысушы заңды және жеке тұлғалар арасындағы күрделі өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығын құрайды.[9,13б]
2 Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау және есептеу тәртібі
2.1 Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептелу тәртібі
Салық салу объектісі болып заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құрал жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке инвестициялар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар, түрғын үй құрылысы, үй жайлар, сондай - ақ жермен берік байланыстағы өзге де құрылыстар табылады.
Салық базасы - бұл бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық кезеңінің әр айының бірінші күні мен есептегі кезеңнен кейінгі кезең айының бірінші күніндегі салық салу объектілерінің қалдық құны кезінде алынған соманың он үштен бірі ретінде анықталады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады немесе меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім бойынша салық төлеуші бола алады.
Салық салу объектісі.
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құрал - жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке инвестициялар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар, тұрғын үй құрылысы, үй жайлар, сондай - ақ жермен берік байланыстағы өзге де құрылыстар салық салу объектісі болып табылады.
Төлеушілер
Меншік, шаруашылық
жүргізу немесе
оралымды басқару
құқығында салық
салу объектісі бар заңды тұлғалар.
Меншік құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Төлеушілер
Меншік, шаруашылық
жүргізу немесе
оралымды басқару
құқығында салық
салу объектісі бар заңды тұлғалар.
Меншік құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Сурет 1. Мүлік салығын төлеушілер
Дерек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Мүлік салығының қызмет етуінің теориялық негіздері
1.1 Мүлік салығының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Мүлік салығының дамуы және Қазақстан Республикасының салық
жүйесіндегі мүлік салығының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау және есептеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептелу тәртібі ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақстан Республикасы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау ... .
2.3 Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығынан түсетін түсімдерді талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Мүлік салығының проблемалары және даму болашағы
3.1 Шетел мемлекеттерінің мүлік салықтарының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ..
3.2 Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының мәселелері мен даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салық жүйесі маңызды орын алады. Салық жүйесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Салық жүйесі - нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты.
Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформалардың тиімділігі мемлекеттің экономикалық даму проблемаларын шешу қызметін атқарады.
Яғни салық - бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып және нығайып келеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қаблетті, әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындады.
Сол басылымдардың ішінде салық мәселесі үлкен орын алады, сондықтан оның өзі Қазақстанды жаңа белеске көтеру үшін экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұсыну, алға қойған міндеттердің бірі саналады.
Осы аталған мәселе - дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша өзектілігін көрсетеді.
Негізінен алғанда салықтар - мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Салықтар мемлекеттің егемендігінің бір көрінісі болғандықтан ол арқылы меншігі мен қарыздардан түсетін табысын ерекшелендіреді.
Қазіргі жаңа салық кодексі бюджетке түсетін міндетті төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырумен байланысты өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді жылына бір рет келесі жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады.
Мұндай қадам ол заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етуге тиісті.
Оларды қолдану ерекшеліктерінің түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің, жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде енгізілген.
Жазылған дипломдық жұмыста: - Қазақстан Республикасының мүлік салығына толықтай сипаттама беріліп, қазіргі кездегі салықтардың мәнін, маңызын, проблемаларын және даму болашағын қарастыру көзделген.
Салық салудың негізгі мақсаты - мемлекет қазынасын толтыру, еліміздің экономикасын дамыту, әлеуметтік жағдайды жақсарту және кәсіпорын, тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту болып айқындалған.
Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы болғандықтан оның макроэкономикалық рөлі жылдан жылға артып келеді, мұны жалпы ұлттық өнімнің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады.
Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде - жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі мүлік салығының алатын орны мен рөліне талдау жасау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында мынадай міндеттер орындалды:
1. салықтың экономикалық мәні, түрлері, қызметтері;
2. Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының даму кезеңі;
3. Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының қолданылатын салықтық төлемдердің ставкалары;
4. Қазақстан Республикасындағы мүлік салығының проблемалары және даму болашағы;
5. мүлік салығының ақпараттық қамтамасыз етілуі.
Дипломдық жұмыстың объектісі - Қазақстан Республикасының мүлік салығының қызметтері мен қатынастары.
Дипломдық жұмыстың пәні - Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының салықтық қызметтері.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде құқықтық және ақпараттық материалдар, Қазақстан Республикасының нормативтік актілер және заңнамалар, Қазақстан Республикасының статистикалық агенттігінің ақпараты, Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының мәліметтері қолданылды.
1. бірінші тарауда мүлік салығының теориялық негіздері жайында қарастырылған.
2. екінші тарауда Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша Салық басқармасының бюджеттік түсімдері мен мүлік салығынан түскен түсімдерге талдау жасалынған.
3. үшінші тарауда Қазақстан Республикасының мүлік салығының проблемалары және даму болашағы, шетел мемлекеттердің мүлік салықтарының ерекшеліктері қарастырылды.
1. Мүлік салығының қызмет етуінің теориялық негіздері
.1 Мүлік салығының теориялық негіздері
Нарықтық қатынастардың қазіргі кездегі даму жағдайы, өнеркәсіп орындарының көбеюі, халықтың әл ауқатының жақсаруы, қаржы жүйесінің нығайып дамуы, мемлекетаралық экономикалық қатынастардың ұлғаюы елімізде салық жүйесін негізді түрде дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр.
Себебі салық жүйесі экономикалық процестерге оң ықпал етіп, жағымсыз жағдайлардың орын алуына жол бермей, қоғамда өркениетті құқықтық қатынастарды нығайта түседі.
Қазіргі қаржы-экономикалық қатынастардың қарқынды дамуымен бірге мүлікке салық салудың рөлі мен маңызы өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені меншік қатынастары экономикалық жүйелер қызметінің әлеуметтік-экономикалық негізі екені баршамызға аян.
Ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, соңғы уақытта жер, мүлік, көлік және басқадай мүлік түрлері заңды және жеке тұлғалардың мүлкі ғана болып қана қоймай, сонымен қатар олар кепіл, мұра, сый және салық салу нысанына айналуда.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануды ынталандырады, әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары - фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтауыш қызметін атқарады.
Мүлікке салынатын салықтар әлемнің көптеген елдерінде салық жүйесінің құрамдас бөлігі бола отырып, жалпы мемлекеттік кірістердің құрамында айтарлықтай жоғары орын алады және көптеген мемлекеттердің жергілікті бюджеттерінің негізі болып табылады. Олар жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржы көздерін жақсартудың ең негізгі құралы болуымен қатар, өндірістің ұлғайып дамуына да оң ықпалын тигізеді.
Дегенмен, қазақстандық тәжірибеде мүліктік салықтардың реттеушілік және фискалдық қызметтерінің рөлі мен маңызы әлі күнге өз дәрежесінде бағаланбай келеді. Бұл негізінен аталмыш салықтардың мемлекеттік және жергілікті бюджеттердегі үлесінің салыстырмалы түрде төмен болуымен, сондай-ақ табысқа салынатын салықтар, қосылған құн салығы сияқты салықтармен салыстырғанда, азаматтар мен ұйымдардың салық ауыртпалығына ықпалының барынша аз болуымен түсіндіріледі.
Мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүлікке бір мезгілде мынадай сипаттамаларды қанағаттандыра алатын материалдық құндылықтар жатады, яғни олардың құндық бағасы болуы керек, адамдардың игілігі үшін тұтынылып, бір немесе бірнеше субъектінің иелену, пайдалану немесе билік ету құқығында болуы керек және ұзақ уақыт бойы оны пайдалану табыс әкелетін немесе әкелу ықтималдылығы болуы керек.
Экономикалық категория ретіндегі мүліктен мүлік салықтарының салық салу объектісі ретіндегі мүліктің ерекшелігі сол, табыс алу үшін тек қана мүліктің өзі ғана емес (яғни оны сатудан - айырбастаудан), сол сияқты оны иелену мен пайдаланудан тікелей табыс алудың көзі ретінде пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ мүлікті тауар деп те тануға болады, яғни ол (экономикалық мағынада) сатуға арналуы мүмкін.
Сонымен, мүлік салық салу объектісі ретінде екіге бөлінеді: ұзақ уақыт кезеңінде табыс алудың әлеуетті құралы ретіндегі мүлік (тар мағынада) және өткізілетін тауар ретіндегі мүлік.
Бірінші жағдайда мүлікті сатудың нәтижесі табыс салығының салық салу объектісі, ал екінші жағдайда ол мүлікке салынатын салықтың салық салу объектісі болып табылады.
Жалпы, мүліктің жылжитын және жылжымайтын болып бөлінуі өзінің бастауын римдік құқықтан алады және барлық құқықтық жүйелерде мақұлданған.
Жылжымайтын мүлік ұғымы үш элементтің жиынтығымен сипатталады деп тұжырым жасауға болады:
- жылжымайтын мүлік - жер учаскесінен бөлінбейтін адам қолымен жасалған ғимараттар, құрылыстар, көпжылдық екпелер түріндегі толықтыру-лар;
- жер учаскесі - табиғи объектілер орналасқан шектеулі жер беті;
- жылжымайтын мүлікті иелену, пайдалану, билік етумен байланысты заңдық құқықтар жиынтығы.
Мүлікке салынатын салықтар көптеген мемлекеттерге кеңінен танымал ескіден келе жатқан дәстүрлі әрі консервативті салықтар қатарына жатады.
Тарихи тұрғыдан алып қарасақ, мүлікке салынатын салықтар (ең алдымен жер меншігіне қатысты) табыс салықтарының негізін қалады және өздерінің бастапқы нысанында табыс салықтары жай ғана капиталға салық салудың жаңа тәсілі (қаржы капиталынан түскен табысқа салынатын салық, көпестерге капиталдың декларацияланған сомасы мөлшерінде салық салу) ретінде көрініс тапты. Алайда, табысқа салық салу неғұрлым қарқынды дамыған сайын, керісінше, мүлікке салынатын салықтардың мәні төмендеп, табыс салығының көлеңкесінде қалды. Дегенмен, мүлік салықтарының салық жүйесіндегі рөлі төмендегеніне қарамастан, жергілікті бюджеттің кіріс көзі ретінде олардан бас тартуға болмайды.
Қазіргі салық заңдылығында кең қолданылатын мүліктік салықтар ұғымы мәні жағынан кешенді болып табылады. Жалпы ұғым астарында әртүрлі мүлік түрлеріне қатысты салықтар мен алымдардың бүтін бір тобы жинақталған. Оларды біріктіретін барынша ортақ белгі болып, біріншіден, олардың барлығы да тікелей салықтар қатарына жатады. Екіншіден, олардың төлеушілері болып мүлікті иеленуші тұлға табылады. Үшіншіден, бұл жерде мүлік табыс көзі ретінде емес, салық салу объектісі ретінде қаралады.
Мүлік салығы салық салу объектісіне қарай тура нақты салыққа жатады, оның мөлшері мүліктің табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады, ал пайдалану ретіне қарай- жалпы салыққа, салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне қарай- жергілікті салықтарға жатады, өткені толығымен жергілікті бюджетке түседі. Мүлік салығы сонымен қатар, меншікке салынатын салықтарға жатады. Меншікке салынатын салықтар рыноктық экономика жағдайларында мемлекет иелігінен алу үшін және жекешелендіру үдерісінің дамуына қарай меншіктік қатынастардағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады. Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жаупкершілікті біркелкі етіп бөлуге мүмкіндік береді [1].
Мүлікке салынатын салықтардың басқа да тікелей салықтар секілді, кемшіліктері мен артықшылықтары бар.
Қазіргі салық жүйесі мүліктік салықтардың артықшылықтарын былайша дәлелдейді. Бұл салықтар мемлекетке табыс немесе пайданы тұтынуға салық салуға қарағанда, біршама нақты әрі болжамды табыс әкеледі, сәйкесінше, мемлекет үшін тұрақты және алдын ала болжауға болатын түсім көзі бола алады. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкін бағалай және салық сомасын анықтай отырып, мемлекет аталған соманы салық төлеушілер арасында, тиісінше олардың төлем қабілеттілігіне сәйкес бөледі және болжанған табысты алуды көздейді, өйткені салық оны көтере алатын мөлшерде төлей алатын адамдарға салынады.
Егер тұтынуға, табысқа, пайдаға салынатын салықтарды алу өнімді өндіру, оны сату немесе қозғалысы кезінде, яғни әр түрлі уақытта және елдің әр түрлі жерінде болатын сәттерде топтастырылса, оларды есептеу мен бақылау қиын әрі тиісті аппараттың болуын талап етсе, ал мүліктік салықтарды жинау мұндай шығынды талап етпейді.
Әйтсе де, тағы бір ескеретін нәрсе, тікелей салық салу кезінде айтарлықтай шығын салық салу объектілерінің өзін есепке алуға кетеді. Мысалы, мүліктік салықтар үшін құрастырылуы айтарлықтай шығынды жұмсалуын қажет ететін алдын ала кадастрды талап етеді. Сондай-ақ есепке алуға кететін шығындар мұнымен шектелмейді. Салық төлеушілердің төлем қабілеттілігінің барынша әділетті есебі мен бюджетке барынша жеткілікті қаржы алу үшін айтарлықтай жиі түзетулер мен толықтырулар жүргізілуі керек.
Бірқатар қазақстандық ғалым-экономистердің пікірі бойынша, Қазақстанда мүлікке салық салудың қазіргі жүйесін жетілдіру үшін жер мен онда орналасқан құрылыстар мен ғимараттарды бағалаудың дамыған елдердегідей бірыңғай жүйесі болуы керек. Сондай - ақ жер учаскесі мен онда орналасқан құрылыстар мен ғимараттар бір - бірімен тығыз байланысты болғандықтан, салық салу мақсатында бұл екі категорияларды біріктіре отырып, салық салу объектісі ретінде жинақталған ұғым - жылжымайтын мүлікті алу керек. Ол бәрінен бұрын, осы саладағы қолданыстағы салықтарды (заңды және жеке тұлғалардан алынатын мүлік салығы және жер салығы) бір салықпен (жылжымайтын мүлікке салынатын салық) ауыстырып, салық салу жүйесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Бұл салықтың болашағының зор екендігін әлемдік тәжірибе де растайды, өйткені ...мүліктік қатынастардың дамуымен өндірістік қызметке салық салудан мүлікке, жылжымайтын меншікке салық салуға көшу үшін алғышарттар шынында да пайда болды. Мұндай ауыстыру жылжымайтын мүлікке салық салудың бірыңғай тәсілінің негізін қалауға, салық салу мақсатында нақты нарықтық құн негізінде мүлікті бағалаудың әрекетті жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Жылжымайтын мүлікке салынатын салықты Қазақстанда енгізудің алғышарттары бүгіннің өзінде байқалуда. Олардың негізгілерінің бірі республика аумағындағы барлық заңды және жеке тұлғалардың иелегіндегі заңды түрде тіркелмеген мүліктерді салық салу мақсатында заңдастыру.
Мүлікті жария етудің мақсаты - біріншіден, тиісті тәртіппен рәсімделмеген, екіншіден, жасырын айналымда жүрген жылжитын және жылжымайтын мүліктерді заңды есеп жүйесі мен жаңа экономикалық қатынасқа енгізу. Сонымен қатар жария етушілерді жекелеген бір жақты құқық бұзушылық жасағаны үшін жауапкершіліктен босату көзделді. Олар осыған байланысты өздерінің құқықтарын тиісті дәрежеде рәсімдейді. Екінші жағынан, бұл экономиканың тіркелген секторының дамуына оң әсерін тигізері сөзсіз.
Жылжымайтын мүлікке салынатын салыққа көшудің негізгі идеясы - салық ауыртпалығын негізгі қорлардың белсенді бөлігінен, ең алдымен, машиналар мен жабдықтардан, пассивті бөлігіне - ғимараттарға, құрылыстарға, құрылғылар мен жерге аудару. Нақты алғанда, бұл салық ауыртпалығын ағымдағы инвестициялардан жинақталған инвестицияларға, яғни жиі-жиі жаңартып тұруды қажет ететін жабдықтардан, неғұрлым ұзағырақ кезеңде жаңартылатын ғимараттар мен жерге ауыстыруды білдіреді. Мұндай қадам жаңа жабдықтарға салық салуға мүмкіндік береді және инвестициялық процестің дамуын тежейтін кедергілерді жояды. Инвесторлардың көбеюі жылжымайтын мүлікке сұранысты молайтады, шектеулі ұсыныс жағдайында ол жылжымайтын мүліктің нарықтық құнының өсуіне әкеледі, бұл сәйкесінше бюджеттің кірісін көбейтеді. Қосымша кірістер инфрақұрылымды жақсартуға бағытталуы мүмкін, бұл өз кезегінде жетілдірілген инфрақұрылымды аудандарда орналасқан жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын көтеруге мүмкіндік береді, және ол тағы да бюджеттің кірісінің өсуіне әкеледі. Сонымен, жылжымайтын мүлікке салынатын салықты енгізу жергілікті өзін-өзі басқаруды қаржыландырудың тиімді механизмін жасауға мүмкіндік береді.
Әрине, ұсынып отырған жылжымайтын мүлікке салық салу жүйесінің мемлекет үшін артықышылығы және оның тиімділігімен қатар, қарапайым тұрғындар үшін оның ауыртпалығы да бар.
Атап айтатын болсақ, қазіргі таңда жылжымайтын мүліктердің нарықтық бағаларының шамадан тыс жоғары болуы, салық сомасын да жоғарылатып жібереді. Соған сәйкес, тұрғындардың төлем қабілеттілігіне қарап, тұрғындардың арнайы санаттарына салық салудың жеңілдіктерін де қарастырған жөн.
1.2 Мүлік салығының дамуы және Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі мүлік салығының рөлі.
Кез келген салықты зерделеуде алдымен салық ұғымына тоқталып, содан соң салық функцияларына, одан әрі салық түрлерінің жіктелуіне көшкен маңызды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Мүлік салығының теориялық негізін қарастыра келе, оның құрылысының, есептеу және төлеу тетігінің ерекшеліктерін ашып көрсетуіміз қажет. [1,11б]
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.[5,15б]
Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып, дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік туғызады.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған құнға салынатын салық болып табылады.
Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шыққан шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады.
Салық салу обьектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім болып саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнімде кешенді шығыстар, мысалы жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін. [9,25б]
Демек, бұл салық ерекшелігі - оның салық салынатын обьектісі сатудан түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салыңатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республиканың кодексі бойынша қосылған құнға салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша бір бюджетке аударады. Салықты табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер, соның ішінде кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары бойынша коммерциялық емес ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейді. Салық кезеңі ішінде енгізілген аванстық төлемдердің сомасы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы жөніндегі мағлұматтар бойынша есептеп шығарылған оны төлеу есебіне жатқызылады.
Әлеуметтік салық - мемлекетте алынатын салықтардың бірі. Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетке 15% алады.
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады.
Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзгеде материалдық пацда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақша немесе заттай нысандағы кез келген табыстар, сондай-ақ өтемді қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер түрінлегі оның қызметкерлерге төлейтін шығыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақша немесе заттай нысандағы кез келген табыстар, сондай-ақ өтемді қызметтер көрсету шарттары бойынша жеке тұлғаларға төлемдер түріндегі оның қызметкерлерге төлейтін шығыстары резидент заңи тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңи тұлғаның құрылымдық бөлімшелер үшін әлеуметтік салық салудың обьектісі, ал жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады.
Әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушінің тіркеу есебіне алынған жері бойынша есепті айдан кейінгі айдан 15-нен кешіктірілмей жүргізіледі.
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайына мемлекет иелегінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік қатынастарындағы нақтылы өзгерістерімен байланысты едәуір орын алады.
Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, көлік құралдарына салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджетке есептеледі. Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің табыстылығы бойынша емес сыртқы нышандар меншіктің мөлшерлері бойынша белгіленетіндіктен фиксалдық мақсаттан басқа салықтардың меншікті пайдаланудың тиімділігін көтермелеу мақсаты бар.
Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтың жауаптылықты біркелкі етіп бөлуге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына, мүлікке салынатын салыққа қатысы бар.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.[10,19б]
1991 жылдың 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі қызмет ете бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар, 11 жалпыға міндетті жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Дегенмен, өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен қатар кемшіліктер де бұл заңда да орын алды, яғни Қазақстан Республикасы алғашқы салық жүйесінде бірқатар шешімін таппаған мәселелер болды. Атап айтсақ, біз салық жүйесін құрғанда елемізде жиынтықталған ғылыми және практикалық тәжірибе болған жоқ. Салық қызметі де, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Салық жүйесінде дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келген салық салу принциптері сақталмады. Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы, салық жүйесінің өндірісті дамытуға еш ықпал етпеуі, бюджет кірісін құрудағы өз ролін жете атқара алмауы, яғни салық көзі табыс не пайда емес, керісінше тұтыну болды. Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып, дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік туғызады.
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық түрі бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы және т.б. кемшіліктер салық жүйесін одан әрі реформалаудың қажеттігін көрсетті.
ҚР Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен заңнамасын бірте - бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің 24-нде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны 11 болып қалды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 2002 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің кірістерін негізінен 17 салықтар мен басқа да міндетті төлемдер құрады. [24,10б]
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың негізгі өндірістік және өндірістік емес қорларының құнына 0,5 пайыз ставка бойынша мүлік салығы салынған еді.
Бұл заңда қамтылған барлық базалық принциптер 1995-1999 жылдар аралығында жүзеге асырылды. Бұл әлеуметтік салыққа, амортизация саясатына, айналымнан алынатын салықты жоюға, қосылған құнға салынатын салықты халықаралық принциптерге сәйкестендіруге қатысты еді. Осы уақыт ішінде экономика, экономикалық қатынастар құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынасы, тіпті адамдардың ділі (менталитеті) де айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Мемлекет, бір жағынан, салық саясатының мақсатын, міндеті мен қызметін терең түсінді, екінші жағынан, экономикалық қатынастардың көптеген тұстары қолданыстағы салық заңдылығында қамтылмай қалды. Осы және Қазақстан экономикасында болып жатқан оң өзгерістер жаңа салық заңын талап етті. Жаңа салық кодексін қабылдау қажеттігі туындады, яғни бұл осы заманғы экономика мен қоғамның ерекшеліктеріне сәйкес болуы керек еді.
ҚР салық жүйесі өзінің дамуының 3 кезеңінен өтті.
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан 1995 маусымына дейін). Республикада 40 астам салық түрлері қызмет етті:
1. жалпы мемлекеттік;
2. жалпыға міндетті жергілікті салықтар;
3. жергілікті салықтар.
Салық реформасының екінші кезеңі (1995 жылдың шілдесінен 1999 жылға дейін). Бұл кезеңде салық саны 11 дейін қысқарды. Олар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар деп бөлінді.
Жаңа Салық кодексі 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді. Ол салық салудың ойластырылған құқықтық негізін құрудың түпкілікті міндетін шешуге бағытталған.
1. Қазақстан Республикасында мынадай:
Салықтар:
1. корпоративтік табыс салығы;
2. жеке табыс салығы;
3. қосылған құн салығы;
4. акциздер;
5. экспортқа рента салығы;
6. жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
7. әлеуметтік салық;
8. көлік құралы салығы;
9. жер салығы;
10. мүлік салығы;
11. ойын бизнесі салығы;
12. тіркелген салық;
13. бірыңғай жер салығы;
Бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер:
1. мемлекеттік баж;
2. алымдар:
2.1 тіркеу алымдары;
2.2 автокөлік құралының Қазақстан Республикасы аумағымен жүргені үшін алым;
2.3 аукционнан алынатын алым;
2.4 жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
2.5 телевизия және радио тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым;
Төлемақылар:
1. жер учаскесін пайдаланғаны үшін;
2. үстіңгі көздерден су ресурсын пайдаланғаны үшін;
3. қоршаған ортаға эмиссия үшін;
4. жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін;
5. орманды пайдаланғаны үшін;
6. ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланғаны үшін;
7. радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін;
8. қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын, сондай- ақ ұялы байланысты бергені үшін;
9. кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
10. сыртқы (көрінетін) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақылар қолданылады.
Салықтың және басқа да мiндеттi төлемдердiң сомасы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiнде және республикалық бюджет туралы
заңда айқындалған тәртіппен тиiстi бюджеттердiң кiрiстерiне түседi.
1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған ҚР Президентінің Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар жарлығы салық жүйесіне оңтайлы өзгерістер енгізді. Олардың қатарына қолданылып келген салықтар мен салықтар мен алымдар санының 46-дан 11-ге қысқартылуы, салық салу принциптерінің дүниежүзілік тәжірибеге сай өзгертілуі, халықаралық салық салу тәртібінің енгізілуі, салықтардың нышанына, белгілеріне қарай топталуы, сонымен қатар бұл құжаттың көптеген заңдармен тығыз байланыстылығы, салықтық әкімшіліктің жаңа ережелерінің енгізілуі салық жүйесіндегі басқа да түбегейлі өзгерістер жатады. Әрине мемлекттің нарықтық экономикалық қатынас талабына сай дамуы жағдайында салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз қалуы мүмкін емес. Алайда қысқа уақыт аралығында қабылданған шексіз өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуі нәтижесі оның әлі де болса жетілмегендігін көрсетеді. [4,19б]
Бүгінгі күні республикада салық заңдарының барлық негізгі кемшіліктері ескерілген, әрі жетілдірілген жаңа Салық кодексі дайындалып, 2009 жылдың 12 маусымында қабылданды.
Уақыт ағымының әсеріне, заман талабына сай қабылданған Салық кодексінде келесідей мәселелерді шешуге басты назар аударылған.
Біріншіден, барлық шаруашылық субъектілеріне салықтандырудың тең жағдайын жасау.
Екіншіден, кейбір жекелеген категориядағы салық төлеушілерге берілген жеңілдіктерді жою арқылы салық жүктемесін жеңілдету.
Үшіншіден, салық заңдылығы жөніндегі барлық ережелер мен нормаларды тікелей қызмет ететін заң мөлшерінде біріктіру.
Төртіншіден, салық заңдылығының тұрақтылығын қамтамасыз ету. Әрине, салық заңдылығында өзгерістер мен толықтырулар болашақта да жүргізіліп отырылады. Өйткені экономикалық қарым-қатынастар бір орында тұрып қалмайды, ол жаңа даму сатысына көшкен сайын салық заңдылығының да сол экономикалық саясатқа сай өзгертіліп отыруы керек. Сондықтан өзгерістің енгізілуі де заңды. Бірақ, кодекс бойынша енді жаңадан енгізілген өзгерістер жылына бір рет енгізілуі тиіс. Енгізілген өзгерістер келесі жаңа жылдың басынан бастап күшіне енеді. Бұл ереже біржағынан салық төлеушілерге жаңа енгізулерге алдын ала дайындалып, операциялар мен қаржы шешімдерін жоспарлауға мүмкіндік берсе, екінші жағынан салық қызметкерлерінің жұмысын жеделдетуге және жеңілдетуге көп әсерін тигізеді.
Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер. Мүлік салығын төлеушілерге бірнеше салық жеңілдіктері қарастырылған. Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес мүлік салығын төлеуден босатылады.
- кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлік бойынша коммерциялық емес және бюджеттегі ұйымдар;
- өндірістік мақсатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік бойынша - Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақ зағиптар қоғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, ақыл - есі мен дене бітімінің кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, Орталық комитеті, Ауғанстан соғысы ардагерлерінің Қазақ республикалық ұйымы.
1.Қазақстан Республикасының 1999 жылы 16шілдедегі заңына сәйкес,
мүлік салығын төлеуден босатылады:
1) мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлік бойынша коммерциялық емес ұйымдар;
2) өндірістік мақсатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік бойынша - Қазақстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақ зағиптар қоғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, ақыл есі мен дене бітімінің кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың еңбек ету қабілетін қалпына келтіру орталығы, сондай- ақ осы қоғамдардың меншігі болып табылатын және олардың қаражаты есебінен салынған өндірістік кәсіпорындар, Ауғанстан соғысы ардагерлерінің Қазақ Республикалық ұйымы .
2-1) қызметінің негізгі түрі ғылым және кітапхана қызметін көрсету саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
2-2) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы міндеттерді жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
2-3) қызметінің негізгі түрі театр, ойын - сауық және концерттік шараларды жүзеге асыру, тарихи - мәдени құндылықтарды сақтау жөнінде, балаларды қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамсыздандыру саласында, спорт саласында қызметтер көрсету болып табылатын мемлекттік кәсіпорындар;
3) Қазақстан Ұлттық банкі мен оның бөлімшелері;
4) жалпы пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдарын және олардағы жол құрылыстарын жедел басқаруға құқығы бар ұйымдар;
5) инвестициялар жөніндегі уәкілетті органымен жасалған келісім шартқа сәйкес салық төлеушілер 5 жылғы дейінгі кезеңге мүлік салығын төлеуден босатылуы мүмкін;
6) түзеу мекемелері, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің қылмыстық - атқару жүйесі түзеу мекемелерінің республикалық мемлекеттік кәсіпорындары;
7) мектепке дейінгі балалар мекемелері, орта, арнаулы орта және жоғары білім саласында медициналық көмек (косметалогиялық қызмет көрсетуді қоспағанда) және білім беру қызметін көрсетуге байланысты жұмысты қызметтің осы түрлерін жүргізуге құқық беретін тиісті лицензиялар бойынша жүзеге асыратын ұйымдар, осындай қызметтен алынатын табысы жылдық жиынтық табыс көлемінің кем дегенде 50 пайызын құраған жағдайда жүзеге асырылады;
8) Байқоңыр кешені объектілерінің мүлкі негізінде құрылған республикалық мемлекеттік кәсіпорын Байқоңыр кешені объектісі болып табылатын мүлік бойынша.
3. Қазіргі уақытта мүлік салығын төлеуден босатылады:
1. Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша бірыңғай жер салығын белгіленген қажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын салықты осында белгіленген тәртіппен төлейді;
2. Салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
1) мемлекеттік мекемелер;
2) уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
3)діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары пайдалануға немесе жалға берілген мүліктері бойынша салық төлеуден босатылмайды.
Меншік иесі салық салу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе жалға берген кезде меншік иесімен келісім бойынша салық төлеуші сенімгер басқарушы немесе алушы бола алады. Бұл кезде сенімгер басқарушының немесе жалға алушы бола алады. Бұл кезде сенімгер басқарушының немесе жалға алушының салық төлеуі салық салу объектілері меншік иесінің есепті кезең үшін салық міндеттемесін орындауы болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде болса, онда осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші болып саналады.
Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша осы салық салу объектілерінің меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім бойынша салық төлеуші бола алады.
Қаржылық лизингке берілген объектілер бойынша лизинг алушы салық төлеуші болып табылады. Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісі болып табылады:
- негізгі құралдар (оның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған
объектілер);
- материалдық емес активтер;
Бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы Қазақстан Республикасының бюджет кодексі мен тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәтіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа да міндетті төлем түрлері бойынша сараланған. Салық қатынастарын реттеуші құқықтық нормалар ҚР Салық кодексінде сараланған және тиісті нұсқаулықтарда келтірілген. Салық қызметі органдары ҚР Қаржы Министрлігі Салық комитеті мен жергілікті салық органдарынан тұрады. Салық органдарна облыстар, Астан және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы полициясының бөлімшелері жатады.
1995 жылы 24 сәуірдегі Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес жеке тұлғалардың мүлік салығынан мүлік салығынан мүлік құнының 1000 ең төменгі айлық жалақы мөлшерінде салық салынбайтын ең төменгі деңгейі:
а) Кеңестер Одағының Батырларына, Социалистік Еңбек Ерлеріне, Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен соларға теңестірілген адамдарға, Халық Қахарманы атағына ие болғандар, III дәрежәлі Даңқ ордені, Отан орденімен наградталған адамдар;
ә) Алтын алқа және Ардақты ана атағына ие болған көп балалы аналар;
б) I және II топ мүгедектер;
в) жеке тұратын зейнеткерлер.
Бүгінгі таңда мүлік салығын төлеуден босатылатын жеке тұлғалар;
1) мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту кезеңінде;
2) меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген бір мың айлық есептік көрсеткіш шегінде.
- Кеңес Одағының Батырлары;
- Социалистік Еңбек Ерлері;
- Халық қахарманы атағын алғандар, III дәрежелі Даңқ орденімен және Отан орденімен наградталған адамдар;
- Ардақты ана атағын алғандар және Алтын алқа алқасымен наградталған көп балалы аналар;
- Жеке тұратын зейнеткерлер;
3) меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы құнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш шегінде.
- Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар;
- I және II топтағы мүгедектер;
Осы аталған адамдар пайдалануға немесе жалға берілген салық салу объектілері бойынша мүлік салығынан мұндай жеңілдік түрі қолданылмайды.
Салық қызметі органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасызету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды. Экономикалық жағынан салық жүйесі мемлекеттің, аймақтардың және муниципалды құрылымдардың қызметін қаржылай қамтамасыз етуге байланысты әр түрлі мемлекеттер, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы, әр түрлі салық төлеушілер арасындағы, сондай-ақ оған тікелей қатысушы заңды және жеке тұлғалар арасындағы күрделі өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығын құрайды.[9,13б]
2 Алматы қаласының Алмалы ауданы бойынша мүлік салығының түсімдерін талдау және есептеу тәртібі
2.1 Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы: есептелу тәртібі
Салық салу объектісі болып заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құрал жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке инвестициялар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар, түрғын үй құрылысы, үй жайлар, сондай - ақ жермен берік байланыстағы өзге де құрылыстар табылады.
Салық базасы - бұл бухгалтерлік есептің деректері бойынша анықталатын салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық қалдық құны ағымдағы салық кезеңінің әр айының бірінші күні мен есептегі кезеңнен кейінгі кезең айының бірінші күніндегі салық салу объектілерінің қалдық құны кезінде алынған соманың он үштен бірі ретінде анықталады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады немесе меншік иелерінің бірі олардың арасындағы келісім бойынша салық төлеуші бола алады.
Салық салу объектісі.
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құрал - жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке инвестициялар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар, тұрғын үй құрылысы, үй жайлар, сондай - ақ жермен берік байланыстағы өзге де құрылыстар салық салу объектісі болып табылады.
Төлеушілер
Меншік, шаруашылық
жүргізу немесе
оралымды басқару
құқығында салық
салу объектісі бар заңды тұлғалар.
Меншік құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Төлеушілер
Меншік, шаруашылық
жүргізу немесе
оралымды басқару
құқығында салық
салу объектісі бар заңды тұлғалар.
Меншік құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Сурет 1. Мүлік салығын төлеушілер
Дерек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz