Шағын ұйымда есепті ұйымдастыру мен негізгі экономикалық көрсеткіштері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. ШАҒЫН ҰЙЫМДА ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Шағын және орта бизнес ұйымдарының нарықта және ел экономикасын дамытуда алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ...
2. ШАҒЫН ҰЙЫМНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Активтердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Меншікті капитал мен жұмылдырылған капиталдың есебі ... ... ... ... ... .
2.4 Шағын ұйымдардағы есептіліктерді ұсыну тәртіптері ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Шағын ұйымдар үшін оңтайландырылған салық есебі ... ... ... ... ... ... ...
3. ШАҒЫН ҰЙЫМДАРДЫҢ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Аудиттің мақсаттары, міндеттері және шағын ұйымда жүргізу тәртіптері мен аудиторлық бағдарламаны құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 800 . ші аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес арнайы аудит тағайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Аудиторлық қорытындыны құру қателерді талдау негізінде бағалау ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДІЕБИЕТТЕРІ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
1. ШАҒЫН ҰЙЫМДА ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Шағын және орта бизнес ұйымдарының нарықта және ел экономикасын дамытуда алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ...
2. ШАҒЫН ҰЙЫМНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Активтердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Меншікті капитал мен жұмылдырылған капиталдың есебі ... ... ... ... ... .
2.4 Шағын ұйымдардағы есептіліктерді ұсыну тәртіптері ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Шағын ұйымдар үшін оңтайландырылған салық есебі ... ... ... ... ... ... ...
3. ШАҒЫН ҰЙЫМДАРДЫҢ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Аудиттің мақсаттары, міндеттері және шағын ұйымда жүргізу тәртіптері мен аудиторлық бағдарламаны құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 800 . ші аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес арнайы аудит тағайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Аудиторлық қорытындыны құру қателерді талдау негізінде бағалау ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДІЕБИЕТТЕРІ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2005 жылы Қазақстан халқына Жолдауында отандық өнім өдіру мәселесін қозғау, «Ендігі бір өзекті міндет – шағын және орта бизнесті мәселесін шешу. Баспанаң болмайынша, түтін түтетіп, бала өсіру қиын...» деп баяндайды. Сондай-ақ «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қарай қадам басуы жолындағы негізгі басымдықтардың ішінде өндірісті және жылжымайтын мүлік нарығын дамыту мәселелері де қарастырылады. Осыған байланысты Президенттің Жолдауында «өнім өндіру салада табыстар мен кемшіліктерді тыңғылықты зерделеп және шағын және орта бизнес үшін жан-жақты жеңілдіктер жасалу керек» деп баяндалады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2011жылдың 28 қаңтарындағы «Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз!» атты Қазақстан Халқына Жолдауында «Бизнес қуатты болса, мемлекет те қуатты» деп атап көрсетті. Осыдан кәсіпкерлік саласының еліміз үшін эконмиканың негізгі қозғаушы күші екендігін білеміз.
Қазіргі экономикалық даму теорияларында кәсіпкерлік қызмет соңғы орында емес, себебі шағын және орта кәсіпорындар экономикалық ахуалды жасқартуға зор әлеуетке ие. Осыған сәйкес бұл теориямен мемлекет кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырудың оңтайлы және тиімді әдістерін табуы тиіс. Қазақстан мысалында экономикалық дамудың кәсіпкерлік моделі жалпы экономикалық дамудың маңызды факторына айналуда.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2011жылдың 28 қаңтарындағы «Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз!» атты Қазақстан Халқына Жолдауында «Бизнес қуатты болса, мемлекет те қуатты» деп атап көрсетті. Осыдан кәсіпкерлік саласының еліміз үшін эконмиканың негізгі қозғаушы күші екендігін білеміз.
Қазіргі экономикалық даму теорияларында кәсіпкерлік қызмет соңғы орында емес, себебі шағын және орта кәсіпорындар экономикалық ахуалды жасқартуға зор әлеуетке ие. Осыған сәйкес бұл теориямен мемлекет кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырудың оңтайлы және тиімді әдістерін табуы тиіс. Қазақстан мысалында экономикалық дамудың кәсіпкерлік моделі жалпы экономикалық дамудың маңызды факторына айналуда.
1. ҚР Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-III Заңы
2. «Жеке кәсіпкерлік туралы» 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124-III Қазақстан Республикасының Заңы
3. «Прима» ЖШС-тің жарғысы
4. Байболтаева Н.Ә., Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқулық, Алматы, 2002 ж.
5. Баймуханова С.Б. Бухгалтерлік есеп: Оқулық Жалпы редакциясын басқарған, э.г.д., профессор Дүйсенбаев К.Ш. 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат.Маркет, 2005 ж.
6. Дүйсенбаев К.Ш. , Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. (Оқу құралы.) – Алматы: Экономика 2001.
7. Ержанов М.С., Ержанова А.М. бухгалтерлік есеа негіздері мен жаңа шот корреспонденциясы оқу құралы – Алматы, “Ержанова и К”, 2003 г.
8. А.Н.Токсанова. Развитие малого предпринимательства: концептуальный подход. Алматы, 2006г.
9. Феномен предпринимательсва в преходных общестах:состояния, проблемы, перспективы. \\ сборник научных работ. Алматы, 2007г.
10. Николас К. Сирополис управление малым бизнесом. Москва, 1999 г.
11. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы. – Алматы: Экономик ' С, 2003 ж.
12. Ковалев В.В., Волкова О.Н. кәсіпорынның шаруашылық субъектісін талдау, М., Сервис. 2000г.
13. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық.- Алматы: Экономика, 2004 ж.
14. Алиев М.К., Халықаралық қаржылық есеп стандарттары , Алматы: оқу құралы / Каз ККА. М. Тынышпаев атындағы, 2005 г.
15. Сейдахметова Ф.С. Қазіргі бухгалтерлің есеп оқу құралы – Алматы. Экономика 2000г.
16. Тасмағанбетов Т.А., Әлібекова Б.А., Байболтаева Н.А. және басқалар Қаржы есебі. Оқу құралы-Алматы:Дәуір, 2002 ж.
17. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан - орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. А., 2003ж-410б.,
18. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж.
19. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, А., Ұлағат университеті. 2002ж.
20. Бухгалтер бюллетені №6, ақпан 2006 жылы ХҚЕС бойынша шоттардың жұмысшы жоспарын жасаймыз. БИКО баспа үйі.
21. Бухгалтер бюллетені №7,ақпан 2006жылы ХҚЕС талаптарына сәйкес кәсіпорынның есеп саясаты. БИКО баспа үйі.
22. Әбіленов Д.О. «Аудит негіздері», Алматы – 2003 ж.
23. Родостовец В.К, Ғабдулин Т.Ғ, Родостовец В.В, Шмидт О.И, Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы А., 2003ж-410 б.
24. Родостовец В.К, Шмидт О.Н, Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета А., Центр аудит Казахстан. 2000г-310 с.
25. Сатмурзаев А.А, Укашев Б.Е, Аудиттің теориясы, А., Ұлағат университеті. 2004ж
26. Төлегенов Э.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж
27. Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж, Байболтаев Н.Ә, Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 2004
2. «Жеке кәсіпкерлік туралы» 2006 жылғы 31 қаңтардағы № 124-III Қазақстан Республикасының Заңы
3. «Прима» ЖШС-тің жарғысы
4. Байболтаева Н.Ә., Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқулық, Алматы, 2002 ж.
5. Баймуханова С.Б. Бухгалтерлік есеп: Оқулық Жалпы редакциясын басқарған, э.г.д., профессор Дүйсенбаев К.Ш. 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат.Маркет, 2005 ж.
6. Дүйсенбаев К.Ш. , Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. (Оқу құралы.) – Алматы: Экономика 2001.
7. Ержанов М.С., Ержанова А.М. бухгалтерлік есеа негіздері мен жаңа шот корреспонденциясы оқу құралы – Алматы, “Ержанова и К”, 2003 г.
8. А.Н.Токсанова. Развитие малого предпринимательства: концептуальный подход. Алматы, 2006г.
9. Феномен предпринимательсва в преходных общестах:состояния, проблемы, перспективы. \\ сборник научных работ. Алматы, 2007г.
10. Николас К. Сирополис управление малым бизнесом. Москва, 1999 г.
11. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы. – Алматы: Экономик ' С, 2003 ж.
12. Ковалев В.В., Волкова О.Н. кәсіпорынның шаруашылық субъектісін талдау, М., Сервис. 2000г.
13. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық.- Алматы: Экономика, 2004 ж.
14. Алиев М.К., Халықаралық қаржылық есеп стандарттары , Алматы: оқу құралы / Каз ККА. М. Тынышпаев атындағы, 2005 г.
15. Сейдахметова Ф.С. Қазіргі бухгалтерлің есеп оқу құралы – Алматы. Экономика 2000г.
16. Тасмағанбетов Т.А., Әлібекова Б.А., Байболтаева Н.А. және басқалар Қаржы есебі. Оқу құралы-Алматы:Дәуір, 2002 ж.
17. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан - орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. А., 2003ж-410б.,
18. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж.
19. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, А., Ұлағат университеті. 2002ж.
20. Бухгалтер бюллетені №6, ақпан 2006 жылы ХҚЕС бойынша шоттардың жұмысшы жоспарын жасаймыз. БИКО баспа үйі.
21. Бухгалтер бюллетені №7,ақпан 2006жылы ХҚЕС талаптарына сәйкес кәсіпорынның есеп саясаты. БИКО баспа үйі.
22. Әбіленов Д.О. «Аудит негіздері», Алматы – 2003 ж.
23. Родостовец В.К, Ғабдулин Т.Ғ, Родостовец В.В, Шмидт О.И, Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы А., 2003ж-410 б.
24. Родостовец В.К, Шмидт О.Н, Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета А., Центр аудит Казахстан. 2000г-310 с.
25. Сатмурзаев А.А, Укашев Б.Е, Аудиттің теориясы, А., Ұлағат университеті. 2004ж
26. Төлегенов Э.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж
27. Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж, Байболтаев Н.Ә, Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 2004
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. ШАҒЫН ҰЙЫМДА ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Шағын және орта бизнес ұйымдарының нарықта және ел экономикасын дамытуда алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ...
2. ШАҒЫН ҰЙЫМНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Активтердің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Меншікті капитал мен жұмылдырылған капиталдың есебі ... ... ... ... ... .
2.4 Шағын ұйымдардағы есептіліктерді ұсыну тәртіптері ... ... ... ... ... ... . ...
2.5 Шағын ұйымдар үшін оңтайландырылған салық есебі ... ... ... ... ... ... ...
3. ШАҒЫН ҰЙЫМДАРДЫҢ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
3.1 Аудиттің мақсаттары, міндеттері және шағын ұйымда жүргізу тәртіптері мен аудиторлық бағдарламаны құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 800 - ші аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес арнайы аудит тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Аудиторлық қорытындыны құру қателерді талдау негізінде бағалау ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДІЕБИЕТТЕРІ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
4
7
7
15
23
23
31
37
43
51
57
57
63
69
80
82
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2005 жылы Қазақстан халқына Жолдауында отандық өнім өдіру мәселесін қозғау, Ендігі бір өзекті міндет - шағын және орта бизнесті мәселесін шешу. Баспанаң болмайынша, түтін түтетіп, бала өсіру қиын... деп баяндайды. Сондай-ақ Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қарай қадам басуы жолындағы негізгі басымдықтардың ішінде өндірісті және жылжымайтын мүлік нарығын дамыту мәселелері де қарастырылады. Осыған байланысты Президенттің Жолдауында өнім өндіру салада табыстар мен кемшіліктерді тыңғылықты зерделеп және шағын және орта бизнес үшін жан-жақты жеңілдіктер жасалу керек деп баяндалады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2011жылдың 28 қаңтарындағы Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз! атты Қазақстан Халқына Жолдауында Бизнес қуатты болса, мемлекет те қуатты деп атап көрсетті. Осыдан кәсіпкерлік саласының еліміз үшін эконмиканың негізгі қозғаушы күші екендігін білеміз.
Қазіргі экономикалық даму теорияларында кәсіпкерлік қызмет соңғы орында емес, себебі шағын және орта кәсіпорындар экономикалық ахуалды жасқартуға зор әлеуетке ие. Осыған сәйкес бұл теориямен мемлекет кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырудың оңтайлы және тиімді әдістерін табуы тиіс. Қазақстан мысалында экономикалық дамудың кәсіпкерлік моделі жалпы экономикалық дамудың маңызды факторына айналуда.
Дипломдық жұмысытың тақырыбының өзектілігі. Соңғы жылдары шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасының экономикасындағы ролі артып келе жатыр. 2006 жылы Қазақстандағы шағын және орта бизнес секторымен өндірілген жиынтық өнімдердің ЖІӨ - ге қатынасы 17% - ды құрады, ал 2007 жылы осы сектор субъектілерінің бұл макроэкономикалық индикаторындағы үлесі 20% - дан астам шамаға жетті. Осы статистикалық мәліметтер көрсетіп отырғандай шағын және орта кәсіпкерлік секторының қазақстан экономикасындағы маңыздылығы барған сайын салмақты болып келеді. 2008 жылғы осы сектордың ЖІӨ - ге қатынасының болжамды көсеткіш деңгейі 30%.
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік едәуір серпінді құбылысқа айналды. Соңғы үш жылда жұмыс істейтін шағын кәсіпкерлік үлесі 2009 жылмен салыстырғанда 71%-ден 73%-ға көбейді. 2009-2011 жылдары шағын және орта бизнестің ЖІӨ-дегі үлесі 30%-дан 33%-ға дейін ұлғайды. (бұл көрсеткіш бағдар ретінде ҚР - ның президентімен өткен жылы халыққа жолдауында қарастырылып, бекітілген).
Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді. Осы тенденция біздің елімізде қалыптаса қойған жоқ. Сондай - ақ жоғарыдағы үлестік көрсеткіштер дамыған мемлекеттердің экономикасымен салыстырғанда мардымсыз болып табылады. Мұндай жағдайдың қалыптасуы мемлекеттік реттеу мен қолдауға және шағын бизнес пен орта кәсіпкерліктің ішкі және сыртқы орталарына қатысты әралуан аспектілі қиындықтары мен проблемаларына байланысты.
Сондықтан осы дипломдық жұмыстың өзектілігі жоғарыда аталған әртүрлі аспектідегі проблемаларды және оларды шешу жолдарын зерттеумен анықталады.
Сонымен қатар шағын және орта бизнес секторының бүкіл әлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіруіне байланысты проблемаларды зерттеу осы дипломдық жұмыстың өзектілігін анықтайды.
Халықаралық сыртқы ортаға қатысты бүкіл потенциялды қиындық қазіргі кезде өте белсенді талқылануының себебі, шағын және орта бизнестің тек қана ішкі рынокқа бағдарлануына байланысты бәсекелік қабілеттің төмендігінде. Сондықтан егер біздің еліміз БСҰ - ына кірсе, онда осы сектордың елімізде экономикамызды әртараптандыруға мүмкіндігі болмай қалады. Осыған орай осы әлемдік ұйымға кірер алдында осы сектордың бәсекелік қабілеттерін жоғарлатуға бағытталған. Дамыту жолдарын зерттеу жоғарыда аталғандай, осы зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін баянды етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуында кедергі болып тұрған проблемаларды қарастырып, оларды шешу жолдары арқылы осы секторды дамыту жолдан зерттеу болып табылады.
Осы мақсаттарға сәйкес мынадай міндеттер орындалуы тиіс:
шағын және орта кәсіпкерліктің мәнін ашу, даму тарихына талдау жасау, түрлері мен қызметтерін саралау;
Қазақстан облыстарындағы, шағын және орта кәсіпкерлікті даму талдамасын жасау;
Бизнестің жол картасы 2020 және Жұмыспен қамту 2020 Үкіметтік бағдарламаларын талдау;
Шағын және орта кәсіпкерлікке туындайтын мәселелерге мониторинг жүргізу;
Аймақтағы кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеттігін көтеру жолдарын ұсыну;
Дипломдық жұмыстың объектісі. Бұл диплом жұмыстың зерттеу пәні ҚР - дағы шағын және орта бизнес секторының субъектілері мен олардың қызметтерінің жағдайын зерттеу, сондай - ақ осы сектордың дамуындағы мәселелер.
Диплом жұмысының міндеттері:
1) Шағын және орта бизнестің экономикалық жүйедегі дамытудың варианттарын зерттеу арқылы ролін қарастыру;
2) Шағын және орта бизнес субъектілерінің түрлі аспектідегі қиындықтары мен проблемаларын терең талдау мен сипаттамаларын бітіріп кету;
3) Терең талдау негізіндегі проблемаларды шешу жолдарын зертеу арқылы ҚР - дағы шағын және орта бизнес субъектілерін дамыту жолдарын әзірлеу.
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы. Бұл жұмыстың теориялық маңыздылығы қазіргі жағдайда өте жоғары. Сондай - ақ бұл дипломдық жұмыста тәжірибелік маңыздылығы да бар. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі таңдағы шағын және орта бизнестің қамтуындағы проблемалармен қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша рекомендацияларды ұсынумен анықталады.
Жұмыстың зерттеу объектісіне "Прима Дистрибьюшн " Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2010-2011 жылдарының мәліметтері алынған.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста кесте және сурет келтірілген.
1 ШАҒЫН ҰЙЫМДА ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
1.1 Шағын және орта бизнес ұйымдарының нарықта және ел экономикасын дамытуда алатын орны
Кәсіпкерлік теориясының негізін қалаушы XVIII ғасырда ең алғаш рет кәсіпкерді өзі шешім қабылдайтын және қиын жағдайларда өзінің қажеттілігін қанағаттандыра білетін тұлға ретінде қарастырған Ричард Кантильон (1680-1734) болып табылады. Бұл ғалым кәсіпкердің табысы - бұл тәуекелдің жемісі, өйткені болашақтағы пайдасы белгісіз бола тұрып, жалдаған жұмысшыларының жалақысын төлейді, белгілі бір бағамен тауарлар мен шикізаттарды сатып алады деп есептеді.
Катильон теориясына сәйкес, кәсіпкерлік - болашақты ойлап, іс-әрекеті қалыптасатын, табыс табуға деген үміті мен шығынға ұшырау қаупін ескере отырып, тәуекелге баратын тұлға. Осылайша, кәсіпкер тұрақсыз табыс таба отырып, өзінің қорқынышы мен теуекеліне жұмыс жасайды. Р.Катильон тұрақты табысқа ие мемлекеттік қызметшіден кәсіпкердің айырмашылығын айқындайды. Кәсіпкердің ең басты ерекшелігі - тәуекелге ұмтылуы және осы үшін табыс табуы. Осыдан кәсіпкерлік табыстың болашақ қиын жағдайлардан туатын тәуекел үшін төлем екендігін аңғарамыз.
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады. Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын өзіндік элемент.
Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта талқылауды қорғайды.
Көптеген шетел мемлекттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнеске байланысты мемлекеттік саясат маңызды өз бетінше жүйелік бағыт болып табылады. Ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдерін басқа мемлекеттерде зерттеу қандай да болмасын ұлттық ерекшеліктерге қарамастан барлық сипаттамаларға анықтауға мүмкіндік береді. (кесте 1)
1 кесте - ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдері
№
Дамыған мемлекеттер тәжірибесі
ҚР деңгейін бағалау
1
Мемлекттік саясат мақсаттарын анықтайтын кәсіпкерлік қызметті қолдау сұрақтарын реттейтін әлеуметтік құқықтық актілер болуы.
Даму үстінде
2
Мемлекеттік қаржылық, технологиялық, ақпараттық, кеңістік және кадрлық мемлекеттік жобалардың жүйесін құрастыру және жүзеге асыру
Даму үстінде
3
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тікелей және жанама шараларының байланысы
Жоқ
4
Әр түрлі деңгейдегі бюджеттерден шағын кәсіпкерлікті қолдау жобаларын жүзеге асырудың ассигновациясын анықтау
Даму үстінде
5
Шағын бизнес саласындағы барлық міндеттерді міндеттерді реттейтін дамыған арнайы мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің болуы
Жоқ
6
Орталық, аймақтық және жергілікті билік органдарының функцияларын өзара рационалды бөлу
Даму үстінде
7
Мемлекеттік билік органдарының шағын бизнес мүдделерін қорғайтын ұйымдармен өзара қарым - қатынасы
Жоқ
8
Шағын бизнес саласындағы мемлекеттік саясатты өзара қарым - қатынасты қолдауға бағытталған
Даму үстінде
Ескерту-
Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды есепке алған жөн: ішкі және сыртқы ықпалдардың көлемі және ортаның өзгеру деңгейі. Кәсіпкерлікке барлық сыртқы ықпалдарды өз кезегінде макроэкономикалық және салалық деп бөлуге болады.
Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды жатқызады. Енді әртүрлі тәжірибесіне келейік, яғни өркениетті дамыған елдердің тәжірбиесінде кеңінен қарастырылған.
АҚШ - ғы шағын бизнес. Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте ұсақ фирмалар - 20 адамға дейін жұмысшылары бар, шағын 20-дан 99 адамға дейін, орташа 100-ден 499-ға дейін, ірі 500 адамнан көп (2 сурет). Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар, өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне тез бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және орта бизнес саласында жұмыс істейді. АҚШ тәжірибесі шағын бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.
Шағын кәсіпорындардың қызметі арнайы ұйымының - 1953ж АҚШ Конгресі құрған шағын бизнес әкімшілігінің құзырына кіреді. Сол жеке сектордың құқықтық негізгі болып табылатын шағын бизнес туралы Заң қабылданды. 1953ж Эйзенхаур президент болған кезде елде жұмыссыздық және инфляция болатын. Экономиканы жандандыру үшін - шағын бизнес әкімшілігін (ШБӘ) құрды. Ол өз қызметтерін дұрыс атқарды. Қазіргі уақытта АҚШ-та шағын бизнесте 22 млн кәсіпорын бар, онда елдегі барлық жұмысбастылардың 54 % қызмет етеді. Шағын бизнес кәсіпорындарының өндіріс және сату көлемі жалпы мемлекеттегі сату көлемінің 52 % құрайды, және 99,7 % кәсіпкерлер - бұл шағын бизнес басшылары. Шағын бизнес әкімшілігі - шағын кәсіпорындарға қаржылық және кеңестік көмек көрсетеді. Басты міндеті - шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қолдау және өмір сүруін қамтамасыз ету.
Германиядағы шағын бизнес. Қазіргі кезде Германиядағы кәсіптік өндірісте, өнеркәсіп пен өндірістік емес салаларда, саудада, қызмет көрсету саласы мен еркін мамандар бойынша 3,3 млн.-нан астам шағын және орта кәсіпорыдар, жеке кәсіпкерлер бар. Германияда мемлекеттік қолдауға емес, кәсіпорындардың өз бетінше еркін жұмыс істеуіне кең жол ашылған. Экономикалық мүдделерге сай жалпы алғанда мемлекеттік орта және ұзақ мерзімі келешектерде нарық жағдайындағы табиғи өзгерістерді тежеуге құқы жоқ. Мұның өзі олардың бой үйрете алмайтын тиімділігі жоқ кәсіпорындар мен салалар нарықтан шығып кетіп отырулары тиіс дегенді білдіреді.
Испаниядағы шағын бизнес. Испаниядағы шағын кәсіпкерліктің дамуы өз бастауын сонау 70 жылдардан алады. Испаниядағы шағын кәсіпорындардың көп бөлігін ауыл шаруашылығы - 80%, ал құрылыс, өнеркәсіп секілді салалардың үлесі 25-30%. Испаниядағы шағын кәсіпкерліктің дамуының себептерін қарастырайық.
Испаниядағы шағын кәсіпкерлік дамуына ықпал етіп отырған бюрократия деңгейінің төмендігін айтуға болады. Шағын кәсіпорынды тіркеу үшін және лицензия алу үшін кәсіпкерлер 24 сағат жұмсайды екен. Мұндай шарттар елдің резидент емес азаматтарына да қолданылады. Нәтижесінде, шетел азаматтары елдің шағын кәсіпкерлігінің дамуына үлес қосады.
Қытай Халық Республикасының статистикасы мәліметтері бойынша Қытайда 2005 жылы 3 млн шағын кәсіпорын және 30 млн жуық кәсіпкерлер тіркелген. Сондықтан шағын кәсіпкерлік Қытай кәсіпорындарынң көп бөлігін құрайды. Осы шағын кәсіпкерлік саласында еңбекке жарамды халықтың 60% жұмыс жасайды.
Франциядағы шағын бизнес. Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына жатқызудың кең таралған қағидаларының бірі - ондағы жұмысшылардың саны. Мысалы, он адамнан аз жұмысшылары бар фирмалар ұсақ болып табылады, 10-49 адамдар - шағын, 50-499 - орташа, 500 көп - ірі фирмалар. Экономикалық саясатты жүзеге асырарда мемлекеттің мақсатттарының бірі - шағын фирмаларды қолдау. Шағын бизнеске ерекше жағдай жасау концепциясы Францияда кеңінен тарады. Шағын бизнесті дамыту үшін үкіметтен қаржылық, салықтық және әкімшілік шараларды қосатын жоба дайындалды. Француз үкіметі қаржылық ынтаға көп көңіл бөледі. Ол жаңадан кәсіпорын құруға, фирмалардың басқа аймақтарға ауысуына, инвестицияның өсуіне, шағын және орташа фирмалардың ынтымақтастығын реттеуге арналған жеңілдіктерді ұсынады. Мемлекет ұсақ және шағын фирмаларға несие беретін бірқатар ұйымдар құрды. Оның ішінде - аймақтық даму қоғамы, өнеркәсіптік даму институты, жаңалық енгізуді қаржыландыратын компаниялар және т.б. Францияда несиелерді кепілдендіретін 50 жуық ұйымдар бар. 80-ші жыл басында несиелерді кепілдеудің Ұлттық қоры құрылды. Қор шағын және орташа фирмаларды тәуекел капиталды ұсынатын компапияның қарамағында. Ол шағын бизнеске әр түрлі қаржылық ұйымдармен ұсынылатын займдардың 65% кепілдеуді қамтамасыз етеді. Қоғам шағын фирмаларға құрал алу үшін және оны жұмыс бабында ұстап тұру үшін қаржылық ресурстар бөледі.
Шағын және орташа кәсіпорындағы жұмысшылардың жалпы саны 16 500 000 адам. Орташа және шағын кәсіпорындардың орташа көлемі - 7 жұмысшыдан. Шетелдегі француздық шағын және орташа кәсіпорындар - 1400. Мемлекеттің жалпы экспорт көлеміндегі шағын және орташа кәсіпорындар пайдасына жүргізілетін француз үкіметінің саясаты экономиканың бұл саласына мемлекеттің қызығуын дәлелдейді.
Әлемдік тәжірибе шағын және орта бизнестің экономикадағы рөлі бағалауға келмейтіндей жоғары екенің көрсетіп отыр. Ал мемлекет өмірінің барлық салаларына әсерін тигізеді: жұмысшылар саны бойынша, өндірілетін тауарларының көлемі бойынша, орындайтын жұмыстары мен көрсететін қызметтері бойынша жекелеген елдерде шағын және орта бизнес субъектілері маңызды рөль ойнайды. Экономика үшін шағын кәсіпорындардың толықтай қызметі оның икемділігін артырытын маңызды сұрақтар болып табылады. Тіпті, шағын және орта бизнестің даму деңгейіне байланысты, мамандар елдердің өзгермелі экономикалық жағдайға бейімделу мүмкіндіктерін талдайды. Қазақстан үшін шағын бизнестің қалыптасуы жоғары дамыған қоғамға, жоғары дамыған экономикаға өтетің көпір болуы қажет. Қиыншылықтар мен сәтсіздіктерге қарамастан шағын және орта бизнес даму үстінде, экономиклық, әлеуметтік, ғылыми-технологиялық мәселелерді щеще отырып қарқын алуда. Шағын және орта бизнесті дамыту келесі мәселелерді шешеді:
-қоғамның және халықтың қажеттіліктерін жақсы қанағаттандыруға мүмкіндік береті, өркениетті бәсекелестік нарықтық қатынастардың қалыптасуы;
-ассортименттің кеңеюі мен тауарлар мен қызметтердің сапасының артуы. Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға ұмтылу арқылы, шағын бизнес қызмет көрсету мен өнім сапасының артуына мүмкіндік туғызады;
-тауарлар мен қызметтердің нақты бір тұтынушыларға жақындауы;
-экономиканың құрылымдық өзгеруіне әсер ету. Шағын кәсіпкерлік экономикаға өтімділік, икемділік береді;
-өндірісті дамытуға халықтың өз ақшаларын тартуы. Шағын кәсіпорын иегерлері өз істеріне өз ақшаларын үлкен қызығушылықпен салады;
-қосымша жұмыс орындарының ашылуы, жұмыссыздық деңгейінің қысқаруы;
-адамдардың шығармашылық мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға, дарындарының ашылуына, әр түрлі қолөнердің дамуына ықпал етеді;
-еңбек қызметіне ірі кәсіпорындар белгілі - бір шектеу қоятын халықтың жекелеген топтарын (үй жұмысымен айналысушылар, зейнеткерлер, мүгедектер, оқып жатқан адамдар) тарту;
-меншік иелері, кәсіпкерлер, басқарушылардың әлеуметтік қатарларының қалыптасуы;
-ғылыми-техникалық дамуды жандандыру;
-жергілікті шикізат қайнары ірі кәсіпорындар қалдықтары қолдану және игеру;
- ірі кәсіпорындарға бұйымдарды дайындау және жеткізу жолымен, көмекші және қызмет көрсету өндірісін құру арқылы әсер ету;
- арендаға алу немесе сатып алу арқылы төмен рентабельді және тоқыраудағы кәсіпорындардан мемлекетті босату;
осы барлық аталған және басқа да шағын және орта бизнестің экономикалық, әлеуметтік функцилары, оның дамуы ең маңыздылар қатарына жатқызып, экономиканың ажырамас бөлігі ретінде қалыптастырады. Бірақ шағын және орта бизнестің ролін таңдай отырып, оның дамуына кедергі болатын себептерді айтпауға болмайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы күрделі экономикалық жағдай (инфляция, өндірістің құлдырауы, шаруашылық байланыстардың үзілуі, төлемеушілік, несиені пайдаланудағы жоғары пайыз, кәсіпкерлердің құқықтық қорғалуы).
Екіншіден, кәсіптіліктің төменгі деңгейі, кәсіпкерлердің өз өздерін теңгеруі.
Үшіншіден, халықтың кәсіпкерлерге толық сенімнің болмауы.
Төртіншіден, шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудың әлсіздігі, тіпті, керісінше мемлекеттік органдардың жиі араласуы.
Бесіншіден, қазіргі заманға сай ақпаратардың жеткізілуі, құрал - жабдық, технологияның болмауы, күрделі есеп беру жүйесінің және жалдау төлем құнының жоғары болуы.
Сонымен кәсіпкерліктің одан ары кеңеюі мемлекеттік маңызды мәселелерінің бірі болып табылады, кәсіпкерлер мәселелерінің шешу үшін әкімшілік - ұйымдық, технологиялық, техникалық ресурстар қолданылуы қажет.
Қазіргі уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда мемлекеттік тікелей немес жанама қолдау көрсететін елеулі ресурстары жоқ. Сондықтан, барлық күш жағымды сыртқы ортаны қалыптастыруға бағытталуы керек. Бұл бағытты жүзеге асыру үшін келесідей шаралар қажет: заңдық және нормативтік базалар ары қарай қалыптасуы мен дамуы, өндірісті қолдайтын инфрақұрылымының барлық қажетті элементтерін қалыптастыруы, бюджеттен тыс қаражаттар есебінен кәсіпкерлікті қаржылық қолдлау аясын кеңйтуге әсер ету, тиімді инвестициялық климатты қалыптастыру, мемлекеттік бақылауды тәртіпке келтіру.
Соңғы жылдары шағын және орта бизнесті дамыту мен кәсіпкерлік қызметті қолдау бойынша бірқатар шаралар әзірлеген болатын. Ол өзінің нәтижесін берді, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің санының артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген. Шағын кәсіпорындардың өнім өндірудің жалпы көлеміндегі үлес салмағы артып келеді. Шағын және орта бизнестің ролінің артуын кәсіпкерлер форумының тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының құрылу, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие берудің минимал мөлшерін тағайындауы (банктің несие қоржынының негізгі қарыздан 10 % - тен аз болмау), орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агегнттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша әкімдердің қызметін қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру.
1992 - 96 жылдары кезеңінде кәсіпкерлікті қолдау және дамыту, екі мемлекеттік бағдарламаның жүзеге асыру шағын бизнестің құрылуы мен қалыптасуына негіз бола алады. Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлікпен айналысатындардың үлесі жалпы жұмыспен қамтылғандардың саны ішінде келесі қатынасты құрады: 1992 жылы - 6%, 1993 жылы - 4%, 1994 жылы - 4%, 1995 жылы - 5%, 1996 жылы - 5,2%. Қызмет етуші субъетілерінің саны 24030 бірлікке дейін артты7. 2000 жылы тіркелгендердің саны 118429 бірлік, олардың ішінде 107134 - шағын кәсіпорындар, және 59244 - қызмет етуші кәсіпорындар болды. Жұмыстылық туралы статистика жалпы тұрғындардың жағдайын бiлдiрмейдi, жалпы жұмыссыздар саны 2010 - 2011 жылдары Республикамызда 2,1 -ға кемiдi, арнайы жұмыссыздар керiсiнше 4,5 -ға өстi.
Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған шағын және орта бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың балама жолы бола алады, өйткені ол екі макроэкономикалық проблемелармен байланыстырады - жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын кәсіпорындар экономикаға барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен қамтуды ынталандыру және шағын кәсіпорындар ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық мәселесінен шығатын жол ретінде қарастырылады. Соңғы он жылдықты дамыған елдердегі экономиканың даму тенденциясы шағын бизнес саласына өтумен байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы, қоғам ресурстарын толығырақ қолдану және инновациялық процесті күшейту сияқты негізгі үміт арттырған. Батыс елдерінде шағын бизнес тиімді дамуды қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу саласына айналған. Мемлекеттік протекционистік шағын бизнестің нақтылануы қажет еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға берілетін. Шағын кәсіпорындарды ажырату барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі экономикалық жағдайға байланысты әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы сипаттамасы ұйымдастырылуының қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға, сондай - ақ шағын кәсіпорындарды басқару және меншікті біріктіру дәрежесі болып табылады.
2009 жыл Қазақстандағы орта және шағын бизнес өкілдерінің айтуынша, дағдарыс салдарынан соңғы 1,5 жыл ішінде кәсіпкерлік деңгейі 70 пайызға түсіп кетіпті. Өздеріне бөлінген қаржылай көмекті күте-күте шаршаған бизнес өкілдері жығылғанға жұдырық болып отырған рейдерлік әрекеттерге де үкімет тосқауыл қойсын деп отыр.
Дағдарыстың ешкімді айналып өтпегені анық. Кәсіпкерлер дағдарыстың өз жеке шаруаларына ауыр тиіп жатқандықтарын айтып, үкіметке ұсыныстар жолдады.
Біз қаржыландыру мәселелеріне алаңдап отырмыз. Президент тапсырмасы бойынша бөлінген қаржы әлі күнге дейін экономиканың нақты секторларына жеткен жоқ. Дағдарыстың етек алғанына 1,5 жыл болды. Бүгінгі күні үкіметтің бөліп отырған 1 млрд доллар көлеміндегі қаржысы бізге қажет қаржының оннан бір бөлігі ғана,- деді Сауда-өнеркәсіптік палатасының өкілдері осылай айтуда.
Қазақстан кәсіпкерлер қауымдастығының президенті Талғат Ақуовтың айтуынша, қаржының жоқтығы салдарынан елде жаппай бизнес ошақтары жабылуда.Шағын және орта бизнес республикадағы жұмыс орындарының 65 пайызын құрайтынын ескерсек, бұған үкіметтің неге жайбарақат қарап отырғанына таңдануға болады.
Алматыда 2011 жылдың басында 69 мың кәсіпорын болған. Соның ішіндегі нақтылы жұмыс істеп жүрген белсендісі 14 мың болып шықты. Енді қарасақ, одан да екі есеге азайды. Мысалы, біздің қауымдастығымызға айына 30 кәсіпорын кіреді. Ал 15-20-ы қайтадан шығып жатыр. Кәсіпорындардың 90 пайызының жабылу себебі -жұмыстың жоқтығы. Ешқандай тапсырыс түспегендіктен кәсіпорын жұмысшыларына айлық төлеуге мүмкіндігі жоқ. Сонан кейін жабылуда.
Кәсіпкерлер сонымен қатар елдегі инфляция деңгейін ескере отырып, кәсіпкерлерге екінші деңгейдегі банктер арқылы берілетін несиенің де пайыздық көрсеткіштерін азайту керек дейді.
Үкіметтің бизнес иелеріне 14 пайыздық көрсеткішпен бермек болып отырған несиесі де аса қолайлы емес. Кәсіпорын аяғынан тік тұрып кетуі үшін бұл көрсеткіш кем дегенде 7-8 пайызға дейін азайтылуы керек. Себебі, нақты сектор саласында іс жүзінде салық көлемі төмендетілген жоқ. Ал банктің проценттері өсуде, - дейді Сауда-өнеркәсіптік палатасының өкілдері.
Бұған қоса елдегі бизнес өкілдері жеке кәсіп иелерін жеңнен тартып, аяқтан шалып отырған рейдерлік әрекеттерге де наразылық танытады. Олар банктер арқылы жұмыс жасайтын аталмыш құбылыспен күресуге президент пен үкіметтің өзі араласауы керек деп санайды.
Қазақстан Республикасы бойынша шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытудың көрсеткiштерi келесі кестеде қарастырылған
2 кесте - шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытудың көрсеткiштерi
Көрсеткіштер
2011 жылдың 1 желтоқсан айы бойынша
2011жылдың Қантар - Қараша
Белсенді субъектілердің саны
Қамтамасыздығы
Өнім өндіру
Ақмола
105,8
96,9
110,1
Ақтобе
123,6
100,6
102,3
Алматы
84,7
87,3
100,5
Атырау
135,9
102,7
102,2
Батыс Қазақстан
120,6
95,7
102,9
Жамбыл
88,8
103,6
103,8
Қарағанды
107,6
96,2
102,6
Қостанай
99,9
96,3
109,1
Қызылорда
125,8
99,0
100,6
Маңғыстау
136,0
90,2
100,5
Оңтүстік Қазақстан
93,2
98,2
102,2
Павладар
109,7
91,1
102,8
Солтүстік Қазақстан
103,1
95,6
117,1
Шығыс Қазақстан
95,2
92,6
101,8
Астана қаласы
144,4
100,8
102,5
Алматы қаласы
119,7
97,9
100,0
Бүгінгі күні елде шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау бағдарламаларының сапалы түрде іске асырылуы үшін тікелей жауап беретін мемлекеттік орган жоқ.
Сонымен қатар, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды мемлекеттік реттеудің біртұтас жүйесі жоқ.
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың қолданыстағы инфрақұрылымы тұтастай алғанда тиімсіз және кәсіпкерлік субъектілерінің біркелкі қамтылуын қамтамасыз етпейді.
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау саясаты қарапайым әрі қол жетерлік болуы тиіс.
Кез-келген кәсіпкердің мемлекеттік қолдау туралы ақпаратты жылдам әрі еркін алуға мүмкіндіктері болуы керек. алайда қазіргі уақытта шағын және орта кәсіпкерліктке қолдау көрсететін ұйымдардың санының көбі соншалық, ал олар қабылдап жатқан шараларының сан-алуандығы соншалық, олар туралы ақпаратты іздеудің қиындығына байланысты оның кәсіпкерлерге дер кезінде жетпеудің өзінен-ақ бұл шараларды тиімді деп тануға болмайды.
Қазақстан аймақтарындағы шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын кешенді қорғауды қамтамасыз етпейді және соның салдарынан жоғары транзакциялық шығындар орын алады.
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Прима Дистрибьюшн Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қызметінің мақсаты Қазақстан Республикасы тұрғындарының, кәсіпорындарының ұйымдарының халық тұтынатын тауарларға қажетін қанағаттандырып, кіріс келтіруді мақсат тұтады. Прима ЖШС Алматы қаласының әділет департаментінде тіркелген. Прима Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Алматы филиалы Бытовая Химия, Прима ЖШС Қатысушыларының жалпы жиналысның шешімі мен (21.11.2005ж. № 34 хаттама), Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының 22 сәуірдегі 1998ж. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар Серіктестер туралың Заңына және Прима ЖШС, бұдан әрі Серіктестік Жарғысына сәйкес құрылған. Филиалдың қызметін қамтамасыз ету үшін Серіктестік оған қажетті қаражаттарды және басқа мүлікті бекітіп береді. Филиал өз қызметін орындап, белгіленген қаржымен мүлікті берілген құқықтарды шегінде осы Ережеге және сенімхатқа сәйкес басқарып, басқа ұйымдармен және кәсіпорындармен, Серіктестіктің атынан, келісімдер жасайды. Филиал шексіз мерзімге құрылған. Филиалдың міндеттемелеріне Серіктестік жауапкершілік береді. Филиалдың қазақ және орыс тілдерінде жазылған мөрі бар. Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңына, қатысушылар шешімдеріне, осы Жағдайына немесе басқа Қазақстан Республикасының нормативті актілеріне сәйкес жүргізеді. [3]
Филиалдың атауы орыс тілінде: Алматинский филиал Товарищества с ограниченной ответственностью Прима Дистрибьюшн Бытовая Химия. Филиалды қазақ тіліндегі атауы: Прима Дистрибьюшн Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Алматы филиалы Бытовая Химия. Заңды тұлғаның 11.03.2003ж. мемлекеттік қайта тіркеу туралы № 5373-1910 ЖШС.
1993 жылы кәсіпорын өзінің дистрибуция саласында азық - түлік және тұрмыстық химия жөніндегі қызметін бастады. Өзінің өнімін Прима Дистрибьюшн тек қана Қазақстанға емес Қырғызстанға да ұсынада. Кең ауқымды дистрибуциялық жүйе, нарық ұсынысына оперативті түрде жауап беруі, басқару жүйесінің тиімділігі - кәсіпорынның дамуына үлкен әсерін тигізеді. Бірнеше жыл нарықта сәтті жұмыстардан соң бизнестің диверсификациялық түрінің қажеттілігі туындады. Оның бірінші сатысы 2000 жылы Индустриальные Жиры кәсіпорын ашу болып саналады. Ол тағамдық өнеркәсіптің шикізаттарын дистрибуциялаумен және белгілі (В2В) бөлімінде айналысады. 2002 жылы Tea House кәсіпорны құрылады және кәсіпорн өзінің өндірістік жолында бірінші түйіршікті шай жасалынып және капталған Қазақстандағы №1-ші шайы болып табылады.
Сол жылы Прима Мороженое Нестле кәсіпорны құрылған еді. Оның негізгі жұмысы Nestle балмұздағын және балмұздақ шикізаттарын дистрибуциялаумен айналысу болды. 2005жылы екінші өндірісті Tea House кәсіпорнына пайдалануға өткізілді, мамандыр каптамада шай шығарумен айналысты. 2006жылдың нәтижесін биіктету және басқару жүзесі автоматтандылған түрде жүргізу кәсіпорынның кілті болып саналады. Осы жылы алты еншілес кәсіпорны бар холдингі құрылды.
Прима Дистрибьюшн холдингі - Қазақстан бойынша сауда өндірісіндегі ең ірі кәсіпорын. Филиалдардың желіс жүйесі және Қазақстандағы, Қырғызтандағы қоймалары, дамыған логистикалық бөлім, ойластырылған маниторинг құрылымы - оны басқару жүйесі кәсіпорынның нарықта өз орнын табуға мүмкіндік береді. Прима -ның нәтижелі жұмысы және оның әлемдік үздік азық- түлік өнімдері және тұрмыстық химия заттары компанияның белсенді де сенімді серіктестіктерімен ірі келесім-шарттар бекіткен. Прима Дистрибьюшн холдингінің негізгі жұмысы - алты еншілес кәсіпорынның орталықтандырылған жұмысын басқару.
ЖШС Прима Дистрибьюшн құрылымы:
- ЖШС Прима Dіstrіbutіon
- ЖШС Tea House
- ЖШС Прима Logіstіc
- ЖШС Магнум
- ЖШС Прима Мороженое Нестле
- ЖШС Индустриальные Жиры
ЖШС Прима Дистрибьюшн - ның қызмет атқару бөліміне азық - түлік өнімдері және тұрмыстық химияның дистрибуциялау кіреді. Қазақстан бойынша Прима Дистрибьюшн холдингінің 42 филиалын (Аксу, Актау, Актобе, Арыс, Кызылорда, Павлодар, Астана, Атырау, Байконыр, Балхаш, Жанаөзен, Жаркент, Петропавол, Сарыағаш, Тараз, Талдықорған, Темиртау, Түркістан, Орал, Жезқазған, Қарағанды, Кокшетау, Қостанай, Өскемен, Шу, Екібастұз, Шымкент, Жетіқара, Семей, т.б.) және Қырғызстан мемлекеті бойынша 8 филиалын есептеп отыр. Қоймалардың көлемі 300 мың квм-ге тең. Тасмалдауда 300 машина қызмет атқарады. Дистрибуция VAN-SELLІNG және PRE- SELLІNG желісі бойынша жүзеге асырады.
- Ұйымдастырылған жүйе ( Стационарлық сатылым нүктелері)
- Ұйымдастырылмаған жүйе ( Базарлар)
Прима Дистрибьюшн кәсіпорын нарықта беделді орны мен жеткен жетістігіне қарамастан осымен тоқтатылмайды. Холдингтің жоспарына әлі 2 кәсіпорын ашу кіреді. Прима Logіstіc қызметі ішкі және Магнум кәсіпорындары арзандатылған жүйе жоспарында жұмыс істейді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қатысушыларының жалпы жиналысы Басқарма мен Ревизиялық комиссиясының өкілеттілік саласы Қазақстан Республикасының заңдары мен Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғыларымен анықталады. Прима Дистрибьюшн ЖШС-нің бас директоры үшінші жақпен қарым-қатынаста компанияның атынан сенім-хатсыз жұмыс істей алады. Компания жұмысшыларын жұмысқа алу туралы бұйрық шығарады, оларды жұмыстан босату мен ауыстыру, еңбекақы төлеу жүйесін анықтайды, сыйақы (премия) бөлу сұрақтарын шешеді, жеңілдік жасасу әдістерін қабылдайды; оған құрылтайшылардың жаппай жиналысы берген басқа да өкілеттіліктерді жүзеге асырады, тек қана заңдар мен жарғыларға сәйкес жаппай жиналыстың мүдделеріне қатысты сұрақтарды қоспағанда:
Қаржылық директор компанияның құрылымдық бөлімшесі болып табылатын қаржы-экономикалық басқару жұмыстарын басқарады. [3]
3 кесте - 2010 - 2011ж. Прима Дистрибьюшн ЖШС-тің қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Жылдар
Ауытқу
2010
2011
Мың тг
%
Өнімдерді өткізуден түскен табыс
518722,9
546212,3
+27489,4
+5,3
Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны
320112,0
347890,6
+27778,6
+8,67
Жалпы табыс
198610,9
198321,7
-289,2
-0,14
Кезең шығындары, барлығы:
121216,2
109205,0
-12011,2
-9,9
жалпы әкімшілік шығындар
82093,2
73198,8
-8894,4
-10,83
сату бойынша шығындар
39123,0
36006,2
-3116,8
-7,96
C бойынша шығындар
28638,3
23245,9
-5392,4
-18,83
Негізгі емес қызметтен табыс
75706,6
80213,0
+4506,4
+5,95
Салық салуға дейінгі табыс
124463,0
146083,8
+21620,8
+17,37
Корпоратив табыс салығы бойынша шығыстар
37338,9
43825,1
+6486,2
+17,37
Салық салудан кейінгі табыс
87124,1
102258,6
+15134,5
+17,37
Қызмет тоқтатудан зиян
-5793,7
-9387,3
+3593,6
+64,02
Өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)
-6867,4
13212,5
+6344,8
+92,39
Таза табыс
74463,0
106083,8
+31620,8
+42,46
Орташа тізімдік жұмысшылар саны, адам
119
125
+6
+5,04
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны
56319,7
56975,0
+655,3
+1,16
Қор қайтарымдылығы, теңге
9,2
6,1
-3,1
-33,69
Қор сыйымдылығы, теңге
0,11
0,16
+0,05
+45,45
Өткізу рентабельділігі, %
38,3
36,3
-2
-5,22
Ескерту - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде жасалынды
3 - кестенің мәліметтеріне сүйенсек, негізгі қорлардың орташа жылдық құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 655,3 мың теңгеге, өнімдерді, жұмыстарды, қызметерді өткізуден табыс 27489,4 мың теңгеге, өткізілген өнімдердің өөзіндік құны 27778,6 мың теңгеге жоғарыласа, жалпы табыс 289,2 мың теңгеге төмендеген. Кезең шығындары 12011,2 мың теңгеге азайып, негізгі қызметтен алынған табыс 4506,4 мың теңгеге артық алынған.
Сонымен, ұйымның қаржы - шаруашылық қызметінің қорытындылаушы көрсеткіші - соңғы қаржылық нәтижесі, ұйым 2010 жылды 74463,0 мың теңге ал 2011 жылды 106083,8 мың теңге таза табыспен қорытындылағанын байқатады. Қор қайтарымы өткізілген өнім көлемінің мөлшеріне қарай, оның шамасы 2010 жылы 9,2 теңгені, 2011 жылы 6,1 теңгені көрсетіп отыр. Қорыта келгенде, рентабельділік деңгейі 2010 жылы 38,3 пайызды құраса, 2011 жылы ол көрсеткіш 36,3 пайызға дейін төмендеп отыр, оның себебі ұйымның өндірілген өнім көлеміне қарай өзіндік құнның көлемі де жоғарылап отыр. Дегенмен де, Прима Дистрибьюшн жапуакершілгі шектеулі серіктестігінің есепті жылғы қаржы - шаруашылық қызметінің тиімділігі оң нәтиже беріп отырғанын байқап отырмыз.
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған ұйымның қаржылық жағдайына толық сипаттама беру үшін оның баланс баптарына талдау жүргізуге болады. Бұл талдау кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жөніндегі мәліметтен тұрады. Әрбір орналастырылған капитал түріне баланстың жеке баптары сәйкес келеді. Осы берілгендер бойынша, кәсіпорынның активтерінде қандай өзгеріс болғанын, қай бөлігі кәсіпорынның жылжымайтын мүлігін түзетінін (құрайтынын), қандай бөлігі айналым құралдары, оның ішінде өндіріс және айналым сферасындағыларды белгілеуге болады.
Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың өтімділік деңгейі саналады, яғни нақтылай ақшаға айналу жылдамдылығы. Осы белгісі бойынша барлық баланс активтері ұзақ мерзімді (немесе негізгі капитал) және ағымдағы активтер (айналым) болып бөлінеді.
Кәсіпорынның баланс активтерін талдау негізгі және айналым құралдарының құрамын, құрылымын және динамикасын талдаудан бастаған жөн. Сондықтан, біз зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған Сайман Корпорациясы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымына төмендегі кестенің негізінде талдау жүргізіп отырмыз.
4 кесте - Прима Дистрибьюшн ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымы
Өндіріс құралдары
2010 ж
2011 ж
Ауытқу (+, -)
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі,
%
Негізгі құралдар
56319,7
95,18
56975,0
98,5
+655,3
1,16
Ұзақ мерзімді инвестициялар
2072,3
3,5
348,0
0,6
-1724,3
-83,2
Болашақ мерзім шығыстары
73,3
0,12
0
-
-
-
Материалдық емес активтер
707,2
1,2
525
0,9
-182,2
-25,8
Барлығы
59172,5
100
57848,0
100
-1324,5
-2,23
Ескерту - кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Зерттеу жүргізілген Прима Дистрибьюшн жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді активтері құрамында негізгі үлес салмақты негізгі құралдары алып отыр. Жалпы ұйым мұнай өнімдерін екінші нарықта, яғни бөлшне саудада сатумен және автокөліктерді сервистік қызмет көрсетумен өндірумен айналысады. Сондықтан да олардың негізгі өндірістік құралдарының үлес салмағы жоғары болу себебін осымен түсіндіруге болады. Зерттеу жүргізіліп отырған серітестікте негізгі құралдардың құны 2009 жылдың аяғында 2008 жылмен салыстырғанда 655,3 мың теңгеге немесе 1,16 пайызға жоғарылап отырғанын байқадық, ал материалдық емес активтерге келетін болсақ, онда оның құны 182,2 мың теңгеге не болмаса 25,8 пайызға төмендеп отыр. Ұйымның ұзақ мерзімді инвестициялары 1724,3 мың теңгеге немесе 83,2 пайызға төмендеп отыр. Бұл әрине кәсіпорын үшін жағымды көрсеткіш болып саналмайды. Сондықтан, біз енді ұйымның ағымдағы активтерінің жағдайына талдау жасауымыз қажет.
Кәсіпорынның ағымдағы активтері оның қаржылық жағдайына айтарлықтай деңгейде тәуелді болып келеді. Айналым капиталының тұрақты құрылымы өнімнің өтімділігінің тұрақтылығын куәлендіреді. Соған байланысты зерттеу жүргізілген ұйымның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымына төмендегі 5 кесте арқылы талдау жүргіземіз.
5 кесте - Прима Дистрибьюшн ЖШС-нің ағымдағы активтерінің құрамы және құрылымын талдау
Ағымдағы активтер
2010 ж
2011 ж
Ауытқу (+, -)
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі,
%
Ақша қаражаттары
6773,0
7,7
9680,1
6,78
+2907,1
+42,92
Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер
19969,2
22,7
25300,6
17,72
+5331,4
+26,6
Тауарлық-материалдық
Қорлар
61193,6
69,6
107751,1
75,5
+46557,5
+76,08
Барлығы
87935,8
100
142731,8
100
+54796
+62,31
Ескерту - кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Жоғарыда берілген 5 кестенің мәліметтерін талдай отырып, біз зерттеу жүргізілген Прима Дистрибьюшн жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ағымдағы активтерінің жалпы құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 54796 мың теңгеге немесе 62,31 пайызға жоғарылағанын анықтадық. Соның ішінде ақша қаражаттарының сомасы 2907,1 мың теңгеге, қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары 5331,4 мың теңгеге, ал тауарлық материалдық құндылықтардың құны 46557,5 мың теңгеге дейін жоғарылап отыр.
Нарықтық қатыныстардың дамуы және экономикалық потенциалдың өсуі кәсіпорындардың инвестициалық қызметін кеңейте түседі. Белгілі жобаға капитал сала отырып, кәсіпорын салынған капитал орнын толтыруды ғана емес, сонымен қатар одан пайда алуды да жоспарлайды. Кез-келген инвестициалық шешім кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен инвестициялық қызметте мақсатқа сәйкес қатысуын, инвестиция көлемі және қаржыландыру көздерін, әртүрлі инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауға бағытталуы тиіс. Біз зерттеу жұмысы жүргізіп отырған серіктестікте инвестициялық жобалар жүргізілмейді, соған байланысты олардың ұзақ мерзімді инвестициялық салымдары жоқ.
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелеріне және қаржылық жағдайына өндірістік қорлардың сапасы үлкен әсерін тигізеді. Қорлардың көптеп жиналуы кәсіпорынның белсенділігі төмендеуіне, айналым капиталы айналымдылығы-ның бәсеңдеуіне, нәтижесінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы нашарлауына септігін тигізеді.
Сонымен қатар мүлікке салық көбейеді, өтімділікке байланысты да мәселелер туады, жарамсыз шикізат және материалдар көлемі мен қоймадағы шығындарда біршама артады. Кері жағдайдың барлығы да, кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесіне әсері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. ШАҒЫН ҰЙЫМДА ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Шағын және орта бизнес ұйымдарының нарықта және ел экономикасын дамытуда алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы ... ... ...
2. ШАҒЫН ҰЙЫМНЫҢ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Активтердің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Міндеттемелердің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Меншікті капитал мен жұмылдырылған капиталдың есебі ... ... ... ... ... .
2.4 Шағын ұйымдардағы есептіліктерді ұсыну тәртіптері ... ... ... ... ... ... . ...
2.5 Шағын ұйымдар үшін оңтайландырылған салық есебі ... ... ... ... ... ... ...
3. ШАҒЫН ҰЙЫМДАРДЫҢ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
3.1 Аудиттің мақсаттары, міндеттері және шағын ұйымда жүргізу тәртіптері мен аудиторлық бағдарламаны құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 800 - ші аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес арнайы аудит тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3 Аудиторлық қорытындыны құру қателерді талдау негізінде бағалау ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДІЕБИЕТТЕРІ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР
4
7
7
15
23
23
31
37
43
51
57
57
63
69
80
82
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2005 жылы Қазақстан халқына Жолдауында отандық өнім өдіру мәселесін қозғау, Ендігі бір өзекті міндет - шағын және орта бизнесті мәселесін шешу. Баспанаң болмайынша, түтін түтетіп, бала өсіру қиын... деп баяндайды. Сондай-ақ Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қарай қадам басуы жолындағы негізгі басымдықтардың ішінде өндірісті және жылжымайтын мүлік нарығын дамыту мәселелері де қарастырылады. Осыған байланысты Президенттің Жолдауында өнім өндіру салада табыстар мен кемшіліктерді тыңғылықты зерделеп және шағын және орта бизнес үшін жан-жақты жеңілдіктер жасалу керек деп баяндалады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2011жылдың 28 қаңтарындағы Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз! атты Қазақстан Халқына Жолдауында Бизнес қуатты болса, мемлекет те қуатты деп атап көрсетті. Осыдан кәсіпкерлік саласының еліміз үшін эконмиканың негізгі қозғаушы күші екендігін білеміз.
Қазіргі экономикалық даму теорияларында кәсіпкерлік қызмет соңғы орында емес, себебі шағын және орта кәсіпорындар экономикалық ахуалды жасқартуға зор әлеуетке ие. Осыған сәйкес бұл теориямен мемлекет кәсіпкерлік белсенділікті ынталандырудың оңтайлы және тиімді әдістерін табуы тиіс. Қазақстан мысалында экономикалық дамудың кәсіпкерлік моделі жалпы экономикалық дамудың маңызды факторына айналуда.
Дипломдық жұмысытың тақырыбының өзектілігі. Соңғы жылдары шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасының экономикасындағы ролі артып келе жатыр. 2006 жылы Қазақстандағы шағын және орта бизнес секторымен өндірілген жиынтық өнімдердің ЖІӨ - ге қатынасы 17% - ды құрады, ал 2007 жылы осы сектор субъектілерінің бұл макроэкономикалық индикаторындағы үлесі 20% - дан астам шамаға жетті. Осы статистикалық мәліметтер көрсетіп отырғандай шағын және орта кәсіпкерлік секторының қазақстан экономикасындағы маңыздылығы барған сайын салмақты болып келеді. 2008 жылғы осы сектордың ЖІӨ - ге қатынасының болжамды көсеткіш деңгейі 30%.
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік едәуір серпінді құбылысқа айналды. Соңғы үш жылда жұмыс істейтін шағын кәсіпкерлік үлесі 2009 жылмен салыстырғанда 71%-ден 73%-ға көбейді. 2009-2011 жылдары шағын және орта бизнестің ЖІӨ-дегі үлесі 30%-дан 33%-ға дейін ұлғайды. (бұл көрсеткіш бағдар ретінде ҚР - ның президентімен өткен жылы халыққа жолдауында қарастырылып, бекітілген).
Бәрімізге мәлім кәсіпкерлік секторы экономиканың диверсификациялауға, тұрақты қарқындармен дамытуға мүмкіндік береді. Осы тенденция біздің елімізде қалыптаса қойған жоқ. Сондай - ақ жоғарыдағы үлестік көрсеткіштер дамыған мемлекеттердің экономикасымен салыстырғанда мардымсыз болып табылады. Мұндай жағдайдың қалыптасуы мемлекеттік реттеу мен қолдауға және шағын бизнес пен орта кәсіпкерліктің ішкі және сыртқы орталарына қатысты әралуан аспектілі қиындықтары мен проблемаларына байланысты.
Сондықтан осы дипломдық жұмыстың өзектілігі жоғарыда аталған әртүрлі аспектідегі проблемаларды және оларды шешу жолдарын зерттеумен анықталады.
Сонымен қатар шағын және орта бизнес секторының бүкіл әлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіруіне байланысты проблемаларды зерттеу осы дипломдық жұмыстың өзектілігін анықтайды.
Халықаралық сыртқы ортаға қатысты бүкіл потенциялды қиындық қазіргі кезде өте белсенді талқылануының себебі, шағын және орта бизнестің тек қана ішкі рынокқа бағдарлануына байланысты бәсекелік қабілеттің төмендігінде. Сондықтан егер біздің еліміз БСҰ - ына кірсе, онда осы сектордың елімізде экономикамызды әртараптандыруға мүмкіндігі болмай қалады. Осыған орай осы әлемдік ұйымға кірер алдында осы сектордың бәсекелік қабілеттерін жоғарлатуға бағытталған. Дамыту жолдарын зерттеу жоғарыда аталғандай, осы зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін баянды етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуында кедергі болып тұрған проблемаларды қарастырып, оларды шешу жолдары арқылы осы секторды дамыту жолдан зерттеу болып табылады.
Осы мақсаттарға сәйкес мынадай міндеттер орындалуы тиіс:
шағын және орта кәсіпкерліктің мәнін ашу, даму тарихына талдау жасау, түрлері мен қызметтерін саралау;
Қазақстан облыстарындағы, шағын және орта кәсіпкерлікті даму талдамасын жасау;
Бизнестің жол картасы 2020 және Жұмыспен қамту 2020 Үкіметтік бағдарламаларын талдау;
Шағын және орта кәсіпкерлікке туындайтын мәселелерге мониторинг жүргізу;
Аймақтағы кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеттігін көтеру жолдарын ұсыну;
Дипломдық жұмыстың объектісі. Бұл диплом жұмыстың зерттеу пәні ҚР - дағы шағын және орта бизнес секторының субъектілері мен олардың қызметтерінің жағдайын зерттеу, сондай - ақ осы сектордың дамуындағы мәселелер.
Диплом жұмысының міндеттері:
1) Шағын және орта бизнестің экономикалық жүйедегі дамытудың варианттарын зерттеу арқылы ролін қарастыру;
2) Шағын және орта бизнес субъектілерінің түрлі аспектідегі қиындықтары мен проблемаларын терең талдау мен сипаттамаларын бітіріп кету;
3) Терең талдау негізіндегі проблемаларды шешу жолдарын зертеу арқылы ҚР - дағы шағын және орта бизнес субъектілерін дамыту жолдарын әзірлеу.
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы. Бұл жұмыстың теориялық маңыздылығы қазіргі жағдайда өте жоғары. Сондай - ақ бұл дипломдық жұмыста тәжірибелік маңыздылығы да бар. Оның тәжірибелік маңыздылығы қазіргі таңдағы шағын және орта бизнестің қамтуындағы проблемалармен қиындықтарды шешу жолдарының шынайы өмірге, жүзеге асырулары бойынша рекомендацияларды ұсынумен анықталады.
Жұмыстың зерттеу объектісіне "Прима Дистрибьюшн " Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің 2010-2011 жылдарының мәліметтері алынған.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста кесте және сурет келтірілген.
1 ШАҒЫН ҰЙЫМДА ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕН НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
1.1 Шағын және орта бизнес ұйымдарының нарықта және ел экономикасын дамытуда алатын орны
Кәсіпкерлік теориясының негізін қалаушы XVIII ғасырда ең алғаш рет кәсіпкерді өзі шешім қабылдайтын және қиын жағдайларда өзінің қажеттілігін қанағаттандыра білетін тұлға ретінде қарастырған Ричард Кантильон (1680-1734) болып табылады. Бұл ғалым кәсіпкердің табысы - бұл тәуекелдің жемісі, өйткені болашақтағы пайдасы белгісіз бола тұрып, жалдаған жұмысшыларының жалақысын төлейді, белгілі бір бағамен тауарлар мен шикізаттарды сатып алады деп есептеді.
Катильон теориясына сәйкес, кәсіпкерлік - болашақты ойлап, іс-әрекеті қалыптасатын, табыс табуға деген үміті мен шығынға ұшырау қаупін ескере отырып, тәуекелге баратын тұлға. Осылайша, кәсіпкер тұрақсыз табыс таба отырып, өзінің қорқынышы мен теуекеліне жұмыс жасайды. Р.Катильон тұрақты табысқа ие мемлекеттік қызметшіден кәсіпкердің айырмашылығын айқындайды. Кәсіпкердің ең басты ерекшелігі - тәуекелге ұмтылуы және осы үшін табыс табуы. Осыдан кәсіпкерлік табыстың болашақ қиын жағдайлардан туатын тәуекел үшін төлем екендігін аңғарамыз.
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады. Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын өзіндік элемент.
Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта талқылауды қорғайды.
Көптеген шетел мемлекттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнеске байланысты мемлекеттік саясат маңызды өз бетінше жүйелік бағыт болып табылады. Ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдерін басқа мемлекеттерде зерттеу қандай да болмасын ұлттық ерекшеліктерге қарамастан барлық сипаттамаларға анықтауға мүмкіндік береді. (кесте 1)
1 кесте - ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдері
№
Дамыған мемлекеттер тәжірибесі
ҚР деңгейін бағалау
1
Мемлекттік саясат мақсаттарын анықтайтын кәсіпкерлік қызметті қолдау сұрақтарын реттейтін әлеуметтік құқықтық актілер болуы.
Даму үстінде
2
Мемлекеттік қаржылық, технологиялық, ақпараттық, кеңістік және кадрлық мемлекеттік жобалардың жүйесін құрастыру және жүзеге асыру
Даму үстінде
3
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тікелей және жанама шараларының байланысы
Жоқ
4
Әр түрлі деңгейдегі бюджеттерден шағын кәсіпкерлікті қолдау жобаларын жүзеге асырудың ассигновациясын анықтау
Даму үстінде
5
Шағын бизнес саласындағы барлық міндеттерді міндеттерді реттейтін дамыған арнайы мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің болуы
Жоқ
6
Орталық, аймақтық және жергілікті билік органдарының функцияларын өзара рационалды бөлу
Даму үстінде
7
Мемлекеттік билік органдарының шағын бизнес мүдделерін қорғайтын ұйымдармен өзара қарым - қатынасы
Жоқ
8
Шағын бизнес саласындағы мемлекеттік саясатты өзара қарым - қатынасты қолдауға бағытталған
Даму үстінде
Ескерту-
Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды есепке алған жөн: ішкі және сыртқы ықпалдардың көлемі және ортаның өзгеру деңгейі. Кәсіпкерлікке барлық сыртқы ықпалдарды өз кезегінде макроэкономикалық және салалық деп бөлуге болады.
Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды жатқызады. Енді әртүрлі тәжірибесіне келейік, яғни өркениетті дамыған елдердің тәжірбиесінде кеңінен қарастырылған.
АҚШ - ғы шағын бизнес. Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте ұсақ фирмалар - 20 адамға дейін жұмысшылары бар, шағын 20-дан 99 адамға дейін, орташа 100-ден 499-ға дейін, ірі 500 адамнан көп (2 сурет). Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар, өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне тез бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және орта бизнес саласында жұмыс істейді. АҚШ тәжірибесі шағын бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.
Шағын кәсіпорындардың қызметі арнайы ұйымының - 1953ж АҚШ Конгресі құрған шағын бизнес әкімшілігінің құзырына кіреді. Сол жеке сектордың құқықтық негізгі болып табылатын шағын бизнес туралы Заң қабылданды. 1953ж Эйзенхаур президент болған кезде елде жұмыссыздық және инфляция болатын. Экономиканы жандандыру үшін - шағын бизнес әкімшілігін (ШБӘ) құрды. Ол өз қызметтерін дұрыс атқарды. Қазіргі уақытта АҚШ-та шағын бизнесте 22 млн кәсіпорын бар, онда елдегі барлық жұмысбастылардың 54 % қызмет етеді. Шағын бизнес кәсіпорындарының өндіріс және сату көлемі жалпы мемлекеттегі сату көлемінің 52 % құрайды, және 99,7 % кәсіпкерлер - бұл шағын бизнес басшылары. Шағын бизнес әкімшілігі - шағын кәсіпорындарға қаржылық және кеңестік көмек көрсетеді. Басты міндеті - шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қолдау және өмір сүруін қамтамасыз ету.
Германиядағы шағын бизнес. Қазіргі кезде Германиядағы кәсіптік өндірісте, өнеркәсіп пен өндірістік емес салаларда, саудада, қызмет көрсету саласы мен еркін мамандар бойынша 3,3 млн.-нан астам шағын және орта кәсіпорыдар, жеке кәсіпкерлер бар. Германияда мемлекеттік қолдауға емес, кәсіпорындардың өз бетінше еркін жұмыс істеуіне кең жол ашылған. Экономикалық мүдделерге сай жалпы алғанда мемлекеттік орта және ұзақ мерзімі келешектерде нарық жағдайындағы табиғи өзгерістерді тежеуге құқы жоқ. Мұның өзі олардың бой үйрете алмайтын тиімділігі жоқ кәсіпорындар мен салалар нарықтан шығып кетіп отырулары тиіс дегенді білдіреді.
Испаниядағы шағын бизнес. Испаниядағы шағын кәсіпкерліктің дамуы өз бастауын сонау 70 жылдардан алады. Испаниядағы шағын кәсіпорындардың көп бөлігін ауыл шаруашылығы - 80%, ал құрылыс, өнеркәсіп секілді салалардың үлесі 25-30%. Испаниядағы шағын кәсіпкерліктің дамуының себептерін қарастырайық.
Испаниядағы шағын кәсіпкерлік дамуына ықпал етіп отырған бюрократия деңгейінің төмендігін айтуға болады. Шағын кәсіпорынды тіркеу үшін және лицензия алу үшін кәсіпкерлер 24 сағат жұмсайды екен. Мұндай шарттар елдің резидент емес азаматтарына да қолданылады. Нәтижесінде, шетел азаматтары елдің шағын кәсіпкерлігінің дамуына үлес қосады.
Қытай Халық Республикасының статистикасы мәліметтері бойынша Қытайда 2005 жылы 3 млн шағын кәсіпорын және 30 млн жуық кәсіпкерлер тіркелген. Сондықтан шағын кәсіпкерлік Қытай кәсіпорындарынң көп бөлігін құрайды. Осы шағын кәсіпкерлік саласында еңбекке жарамды халықтың 60% жұмыс жасайды.
Франциядағы шағын бизнес. Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына жатқызудың кең таралған қағидаларының бірі - ондағы жұмысшылардың саны. Мысалы, он адамнан аз жұмысшылары бар фирмалар ұсақ болып табылады, 10-49 адамдар - шағын, 50-499 - орташа, 500 көп - ірі фирмалар. Экономикалық саясатты жүзеге асырарда мемлекеттің мақсатттарының бірі - шағын фирмаларды қолдау. Шағын бизнеске ерекше жағдай жасау концепциясы Францияда кеңінен тарады. Шағын бизнесті дамыту үшін үкіметтен қаржылық, салықтық және әкімшілік шараларды қосатын жоба дайындалды. Француз үкіметі қаржылық ынтаға көп көңіл бөледі. Ол жаңадан кәсіпорын құруға, фирмалардың басқа аймақтарға ауысуына, инвестицияның өсуіне, шағын және орташа фирмалардың ынтымақтастығын реттеуге арналған жеңілдіктерді ұсынады. Мемлекет ұсақ және шағын фирмаларға несие беретін бірқатар ұйымдар құрды. Оның ішінде - аймақтық даму қоғамы, өнеркәсіптік даму институты, жаңалық енгізуді қаржыландыратын компаниялар және т.б. Францияда несиелерді кепілдендіретін 50 жуық ұйымдар бар. 80-ші жыл басында несиелерді кепілдеудің Ұлттық қоры құрылды. Қор шағын және орташа фирмаларды тәуекел капиталды ұсынатын компапияның қарамағында. Ол шағын бизнеске әр түрлі қаржылық ұйымдармен ұсынылатын займдардың 65% кепілдеуді қамтамасыз етеді. Қоғам шағын фирмаларға құрал алу үшін және оны жұмыс бабында ұстап тұру үшін қаржылық ресурстар бөледі.
Шағын және орташа кәсіпорындағы жұмысшылардың жалпы саны 16 500 000 адам. Орташа және шағын кәсіпорындардың орташа көлемі - 7 жұмысшыдан. Шетелдегі француздық шағын және орташа кәсіпорындар - 1400. Мемлекеттің жалпы экспорт көлеміндегі шағын және орташа кәсіпорындар пайдасына жүргізілетін француз үкіметінің саясаты экономиканың бұл саласына мемлекеттің қызығуын дәлелдейді.
Әлемдік тәжірибе шағын және орта бизнестің экономикадағы рөлі бағалауға келмейтіндей жоғары екенің көрсетіп отыр. Ал мемлекет өмірінің барлық салаларына әсерін тигізеді: жұмысшылар саны бойынша, өндірілетін тауарларының көлемі бойынша, орындайтын жұмыстары мен көрсететін қызметтері бойынша жекелеген елдерде шағын және орта бизнес субъектілері маңызды рөль ойнайды. Экономика үшін шағын кәсіпорындардың толықтай қызметі оның икемділігін артырытын маңызды сұрақтар болып табылады. Тіпті, шағын және орта бизнестің даму деңгейіне байланысты, мамандар елдердің өзгермелі экономикалық жағдайға бейімделу мүмкіндіктерін талдайды. Қазақстан үшін шағын бизнестің қалыптасуы жоғары дамыған қоғамға, жоғары дамыған экономикаға өтетің көпір болуы қажет. Қиыншылықтар мен сәтсіздіктерге қарамастан шағын және орта бизнес даму үстінде, экономиклық, әлеуметтік, ғылыми-технологиялық мәселелерді щеще отырып қарқын алуда. Шағын және орта бизнесті дамыту келесі мәселелерді шешеді:
-қоғамның және халықтың қажеттіліктерін жақсы қанағаттандыруға мүмкіндік береті, өркениетті бәсекелестік нарықтық қатынастардың қалыптасуы;
-ассортименттің кеңеюі мен тауарлар мен қызметтердің сапасының артуы. Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға ұмтылу арқылы, шағын бизнес қызмет көрсету мен өнім сапасының артуына мүмкіндік туғызады;
-тауарлар мен қызметтердің нақты бір тұтынушыларға жақындауы;
-экономиканың құрылымдық өзгеруіне әсер ету. Шағын кәсіпкерлік экономикаға өтімділік, икемділік береді;
-өндірісті дамытуға халықтың өз ақшаларын тартуы. Шағын кәсіпорын иегерлері өз істеріне өз ақшаларын үлкен қызығушылықпен салады;
-қосымша жұмыс орындарының ашылуы, жұмыссыздық деңгейінің қысқаруы;
-адамдардың шығармашылық мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға, дарындарының ашылуына, әр түрлі қолөнердің дамуына ықпал етеді;
-еңбек қызметіне ірі кәсіпорындар белгілі - бір шектеу қоятын халықтың жекелеген топтарын (үй жұмысымен айналысушылар, зейнеткерлер, мүгедектер, оқып жатқан адамдар) тарту;
-меншік иелері, кәсіпкерлер, басқарушылардың әлеуметтік қатарларының қалыптасуы;
-ғылыми-техникалық дамуды жандандыру;
-жергілікті шикізат қайнары ірі кәсіпорындар қалдықтары қолдану және игеру;
- ірі кәсіпорындарға бұйымдарды дайындау және жеткізу жолымен, көмекші және қызмет көрсету өндірісін құру арқылы әсер ету;
- арендаға алу немесе сатып алу арқылы төмен рентабельді және тоқыраудағы кәсіпорындардан мемлекетті босату;
осы барлық аталған және басқа да шағын және орта бизнестің экономикалық, әлеуметтік функцилары, оның дамуы ең маңыздылар қатарына жатқызып, экономиканың ажырамас бөлігі ретінде қалыптастырады. Бірақ шағын және орта бизнестің ролін таңдай отырып, оның дамуына кедергі болатын себептерді айтпауға болмайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы күрделі экономикалық жағдай (инфляция, өндірістің құлдырауы, шаруашылық байланыстардың үзілуі, төлемеушілік, несиені пайдаланудағы жоғары пайыз, кәсіпкерлердің құқықтық қорғалуы).
Екіншіден, кәсіптіліктің төменгі деңгейі, кәсіпкерлердің өз өздерін теңгеруі.
Үшіншіден, халықтың кәсіпкерлерге толық сенімнің болмауы.
Төртіншіден, шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдаудың әлсіздігі, тіпті, керісінше мемлекеттік органдардың жиі араласуы.
Бесіншіден, қазіргі заманға сай ақпаратардың жеткізілуі, құрал - жабдық, технологияның болмауы, күрделі есеп беру жүйесінің және жалдау төлем құнының жоғары болуы.
Сонымен кәсіпкерліктің одан ары кеңеюі мемлекеттік маңызды мәселелерінің бірі болып табылады, кәсіпкерлер мәселелерінің шешу үшін әкімшілік - ұйымдық, технологиялық, техникалық ресурстар қолданылуы қажет.
Қазіргі уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда мемлекеттік тікелей немес жанама қолдау көрсететін елеулі ресурстары жоқ. Сондықтан, барлық күш жағымды сыртқы ортаны қалыптастыруға бағытталуы керек. Бұл бағытты жүзеге асыру үшін келесідей шаралар қажет: заңдық және нормативтік базалар ары қарай қалыптасуы мен дамуы, өндірісті қолдайтын инфрақұрылымының барлық қажетті элементтерін қалыптастыруы, бюджеттен тыс қаражаттар есебінен кәсіпкерлікті қаржылық қолдлау аясын кеңйтуге әсер ету, тиімді инвестициялық климатты қалыптастыру, мемлекеттік бақылауды тәртіпке келтіру.
Соңғы жылдары шағын және орта бизнесті дамыту мен кәсіпкерлік қызметті қолдау бойынша бірқатар шаралар әзірлеген болатын. Ол өзінің нәтижесін берді, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің санының артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген. Шағын кәсіпорындардың өнім өндірудің жалпы көлеміндегі үлес салмағы артып келеді. Шағын және орта бизнестің ролінің артуын кәсіпкерлер форумының тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының құрылу, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие берудің минимал мөлшерін тағайындауы (банктің несие қоржынының негізгі қарыздан 10 % - тен аз болмау), орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агегнттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша әкімдердің қызметін қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру.
1992 - 96 жылдары кезеңінде кәсіпкерлікті қолдау және дамыту, екі мемлекеттік бағдарламаның жүзеге асыру шағын бизнестің құрылуы мен қалыптасуына негіз бола алады. Бұл кезеңде шағын кәсіпкерлікпен айналысатындардың үлесі жалпы жұмыспен қамтылғандардың саны ішінде келесі қатынасты құрады: 1992 жылы - 6%, 1993 жылы - 4%, 1994 жылы - 4%, 1995 жылы - 5%, 1996 жылы - 5,2%. Қызмет етуші субъетілерінің саны 24030 бірлікке дейін артты7. 2000 жылы тіркелгендердің саны 118429 бірлік, олардың ішінде 107134 - шағын кәсіпорындар, және 59244 - қызмет етуші кәсіпорындар болды. Жұмыстылық туралы статистика жалпы тұрғындардың жағдайын бiлдiрмейдi, жалпы жұмыссыздар саны 2010 - 2011 жылдары Республикамызда 2,1 -ға кемiдi, арнайы жұмыссыздар керiсiнше 4,5 -ға өстi.
Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған шағын және орта бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың балама жолы бола алады, өйткені ол екі макроэкономикалық проблемелармен байланыстырады - жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын кәсіпорындар экономикаға барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен қамтуды ынталандыру және шағын кәсіпорындар ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық мәселесінен шығатын жол ретінде қарастырылады. Соңғы он жылдықты дамыған елдердегі экономиканың даму тенденциясы шағын бизнес саласына өтумен байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы, қоғам ресурстарын толығырақ қолдану және инновациялық процесті күшейту сияқты негізгі үміт арттырған. Батыс елдерінде шағын бизнес тиімді дамуды қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу саласына айналған. Мемлекеттік протекционистік шағын бизнестің нақтылануы қажет еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға берілетін. Шағын кәсіпорындарды ажырату барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі экономикалық жағдайға байланысты әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы сипаттамасы ұйымдастырылуының қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға, сондай - ақ шағын кәсіпорындарды басқару және меншікті біріктіру дәрежесі болып табылады.
2009 жыл Қазақстандағы орта және шағын бизнес өкілдерінің айтуынша, дағдарыс салдарынан соңғы 1,5 жыл ішінде кәсіпкерлік деңгейі 70 пайызға түсіп кетіпті. Өздеріне бөлінген қаржылай көмекті күте-күте шаршаған бизнес өкілдері жығылғанға жұдырық болып отырған рейдерлік әрекеттерге де үкімет тосқауыл қойсын деп отыр.
Дағдарыстың ешкімді айналып өтпегені анық. Кәсіпкерлер дағдарыстың өз жеке шаруаларына ауыр тиіп жатқандықтарын айтып, үкіметке ұсыныстар жолдады.
Біз қаржыландыру мәселелеріне алаңдап отырмыз. Президент тапсырмасы бойынша бөлінген қаржы әлі күнге дейін экономиканың нақты секторларына жеткен жоқ. Дағдарыстың етек алғанына 1,5 жыл болды. Бүгінгі күні үкіметтің бөліп отырған 1 млрд доллар көлеміндегі қаржысы бізге қажет қаржының оннан бір бөлігі ғана,- деді Сауда-өнеркәсіптік палатасының өкілдері осылай айтуда.
Қазақстан кәсіпкерлер қауымдастығының президенті Талғат Ақуовтың айтуынша, қаржының жоқтығы салдарынан елде жаппай бизнес ошақтары жабылуда.Шағын және орта бизнес республикадағы жұмыс орындарының 65 пайызын құрайтынын ескерсек, бұған үкіметтің неге жайбарақат қарап отырғанына таңдануға болады.
Алматыда 2011 жылдың басында 69 мың кәсіпорын болған. Соның ішіндегі нақтылы жұмыс істеп жүрген белсендісі 14 мың болып шықты. Енді қарасақ, одан да екі есеге азайды. Мысалы, біздің қауымдастығымызға айына 30 кәсіпорын кіреді. Ал 15-20-ы қайтадан шығып жатыр. Кәсіпорындардың 90 пайызының жабылу себебі -жұмыстың жоқтығы. Ешқандай тапсырыс түспегендіктен кәсіпорын жұмысшыларына айлық төлеуге мүмкіндігі жоқ. Сонан кейін жабылуда.
Кәсіпкерлер сонымен қатар елдегі инфляция деңгейін ескере отырып, кәсіпкерлерге екінші деңгейдегі банктер арқылы берілетін несиенің де пайыздық көрсеткіштерін азайту керек дейді.
Үкіметтің бизнес иелеріне 14 пайыздық көрсеткішпен бермек болып отырған несиесі де аса қолайлы емес. Кәсіпорын аяғынан тік тұрып кетуі үшін бұл көрсеткіш кем дегенде 7-8 пайызға дейін азайтылуы керек. Себебі, нақты сектор саласында іс жүзінде салық көлемі төмендетілген жоқ. Ал банктің проценттері өсуде, - дейді Сауда-өнеркәсіптік палатасының өкілдері.
Бұған қоса елдегі бизнес өкілдері жеке кәсіп иелерін жеңнен тартып, аяқтан шалып отырған рейдерлік әрекеттерге де наразылық танытады. Олар банктер арқылы жұмыс жасайтын аталмыш құбылыспен күресуге президент пен үкіметтің өзі араласауы керек деп санайды.
Қазақстан Республикасы бойынша шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытудың көрсеткiштерi келесі кестеде қарастырылған
2 кесте - шағын және орта кәсiпкерлiктi дамытудың көрсеткiштерi
Көрсеткіштер
2011 жылдың 1 желтоқсан айы бойынша
2011жылдың Қантар - Қараша
Белсенді субъектілердің саны
Қамтамасыздығы
Өнім өндіру
Ақмола
105,8
96,9
110,1
Ақтобе
123,6
100,6
102,3
Алматы
84,7
87,3
100,5
Атырау
135,9
102,7
102,2
Батыс Қазақстан
120,6
95,7
102,9
Жамбыл
88,8
103,6
103,8
Қарағанды
107,6
96,2
102,6
Қостанай
99,9
96,3
109,1
Қызылорда
125,8
99,0
100,6
Маңғыстау
136,0
90,2
100,5
Оңтүстік Қазақстан
93,2
98,2
102,2
Павладар
109,7
91,1
102,8
Солтүстік Қазақстан
103,1
95,6
117,1
Шығыс Қазақстан
95,2
92,6
101,8
Астана қаласы
144,4
100,8
102,5
Алматы қаласы
119,7
97,9
100,0
Бүгінгі күні елде шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау бағдарламаларының сапалы түрде іске асырылуы үшін тікелей жауап беретін мемлекеттік орган жоқ.
Сонымен қатар, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды мемлекеттік реттеудің біртұтас жүйесі жоқ.
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың қолданыстағы инфрақұрылымы тұтастай алғанда тиімсіз және кәсіпкерлік субъектілерінің біркелкі қамтылуын қамтамасыз етпейді.
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау саясаты қарапайым әрі қол жетерлік болуы тиіс.
Кез-келген кәсіпкердің мемлекеттік қолдау туралы ақпаратты жылдам әрі еркін алуға мүмкіндіктері болуы керек. алайда қазіргі уақытта шағын және орта кәсіпкерліктке қолдау көрсететін ұйымдардың санының көбі соншалық, ал олар қабылдап жатқан шараларының сан-алуандығы соншалық, олар туралы ақпаратты іздеудің қиындығына байланысты оның кәсіпкерлерге дер кезінде жетпеудің өзінен-ақ бұл шараларды тиімді деп тануға болмайды.
Қазақстан аймақтарындағы шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын кешенді қорғауды қамтамасыз етпейді және соның салдарынан жоғары транзакциялық шығындар орын алады.
1.2 Ұйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Прима Дистрибьюшн Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қызметінің мақсаты Қазақстан Республикасы тұрғындарының, кәсіпорындарының ұйымдарының халық тұтынатын тауарларға қажетін қанағаттандырып, кіріс келтіруді мақсат тұтады. Прима ЖШС Алматы қаласының әділет департаментінде тіркелген. Прима Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Алматы филиалы Бытовая Химия, Прима ЖШС Қатысушыларының жалпы жиналысның шешімі мен (21.11.2005ж. № 34 хаттама), Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының 22 сәуірдегі 1998ж. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар Серіктестер туралың Заңына және Прима ЖШС, бұдан әрі Серіктестік Жарғысына сәйкес құрылған. Филиалдың қызметін қамтамасыз ету үшін Серіктестік оған қажетті қаражаттарды және басқа мүлікті бекітіп береді. Филиал өз қызметін орындап, белгіленген қаржымен мүлікті берілген құқықтарды шегінде осы Ережеге және сенімхатқа сәйкес басқарып, басқа ұйымдармен және кәсіпорындармен, Серіктестіктің атынан, келісімдер жасайды. Филиал шексіз мерзімге құрылған. Филиалдың міндеттемелеріне Серіктестік жауапкершілік береді. Филиалдың қазақ және орыс тілдерінде жазылған мөрі бар. Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңына, қатысушылар шешімдеріне, осы Жағдайына немесе басқа Қазақстан Республикасының нормативті актілеріне сәйкес жүргізеді. [3]
Филиалдың атауы орыс тілінде: Алматинский филиал Товарищества с ограниченной ответственностью Прима Дистрибьюшн Бытовая Химия. Филиалды қазақ тіліндегі атауы: Прима Дистрибьюшн Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Алматы филиалы Бытовая Химия. Заңды тұлғаның 11.03.2003ж. мемлекеттік қайта тіркеу туралы № 5373-1910 ЖШС.
1993 жылы кәсіпорын өзінің дистрибуция саласында азық - түлік және тұрмыстық химия жөніндегі қызметін бастады. Өзінің өнімін Прима Дистрибьюшн тек қана Қазақстанға емес Қырғызстанға да ұсынада. Кең ауқымды дистрибуциялық жүйе, нарық ұсынысына оперативті түрде жауап беруі, басқару жүйесінің тиімділігі - кәсіпорынның дамуына үлкен әсерін тигізеді. Бірнеше жыл нарықта сәтті жұмыстардан соң бизнестің диверсификациялық түрінің қажеттілігі туындады. Оның бірінші сатысы 2000 жылы Индустриальные Жиры кәсіпорын ашу болып саналады. Ол тағамдық өнеркәсіптің шикізаттарын дистрибуциялаумен және белгілі (В2В) бөлімінде айналысады. 2002 жылы Tea House кәсіпорны құрылады және кәсіпорн өзінің өндірістік жолында бірінші түйіршікті шай жасалынып және капталған Қазақстандағы №1-ші шайы болып табылады.
Сол жылы Прима Мороженое Нестле кәсіпорны құрылған еді. Оның негізгі жұмысы Nestle балмұздағын және балмұздақ шикізаттарын дистрибуциялаумен айналысу болды. 2005жылы екінші өндірісті Tea House кәсіпорнына пайдалануға өткізілді, мамандыр каптамада шай шығарумен айналысты. 2006жылдың нәтижесін биіктету және басқару жүзесі автоматтандылған түрде жүргізу кәсіпорынның кілті болып саналады. Осы жылы алты еншілес кәсіпорны бар холдингі құрылды.
Прима Дистрибьюшн холдингі - Қазақстан бойынша сауда өндірісіндегі ең ірі кәсіпорын. Филиалдардың желіс жүйесі және Қазақстандағы, Қырғызтандағы қоймалары, дамыған логистикалық бөлім, ойластырылған маниторинг құрылымы - оны басқару жүйесі кәсіпорынның нарықта өз орнын табуға мүмкіндік береді. Прима -ның нәтижелі жұмысы және оның әлемдік үздік азық- түлік өнімдері және тұрмыстық химия заттары компанияның белсенді де сенімді серіктестіктерімен ірі келесім-шарттар бекіткен. Прима Дистрибьюшн холдингінің негізгі жұмысы - алты еншілес кәсіпорынның орталықтандырылған жұмысын басқару.
ЖШС Прима Дистрибьюшн құрылымы:
- ЖШС Прима Dіstrіbutіon
- ЖШС Tea House
- ЖШС Прима Logіstіc
- ЖШС Магнум
- ЖШС Прима Мороженое Нестле
- ЖШС Индустриальные Жиры
ЖШС Прима Дистрибьюшн - ның қызмет атқару бөліміне азық - түлік өнімдері және тұрмыстық химияның дистрибуциялау кіреді. Қазақстан бойынша Прима Дистрибьюшн холдингінің 42 филиалын (Аксу, Актау, Актобе, Арыс, Кызылорда, Павлодар, Астана, Атырау, Байконыр, Балхаш, Жанаөзен, Жаркент, Петропавол, Сарыағаш, Тараз, Талдықорған, Темиртау, Түркістан, Орал, Жезқазған, Қарағанды, Кокшетау, Қостанай, Өскемен, Шу, Екібастұз, Шымкент, Жетіқара, Семей, т.б.) және Қырғызстан мемлекеті бойынша 8 филиалын есептеп отыр. Қоймалардың көлемі 300 мың квм-ге тең. Тасмалдауда 300 машина қызмет атқарады. Дистрибуция VAN-SELLІNG және PRE- SELLІNG желісі бойынша жүзеге асырады.
- Ұйымдастырылған жүйе ( Стационарлық сатылым нүктелері)
- Ұйымдастырылмаған жүйе ( Базарлар)
Прима Дистрибьюшн кәсіпорын нарықта беделді орны мен жеткен жетістігіне қарамастан осымен тоқтатылмайды. Холдингтің жоспарына әлі 2 кәсіпорын ашу кіреді. Прима Logіstіc қызметі ішкі және Магнум кәсіпорындары арзандатылған жүйе жоспарында жұмыс істейді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қатысушыларының жалпы жиналысы Басқарма мен Ревизиялық комиссиясының өкілеттілік саласы Қазақстан Республикасының заңдары мен Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғыларымен анықталады. Прима Дистрибьюшн ЖШС-нің бас директоры үшінші жақпен қарым-қатынаста компанияның атынан сенім-хатсыз жұмыс істей алады. Компания жұмысшыларын жұмысқа алу туралы бұйрық шығарады, оларды жұмыстан босату мен ауыстыру, еңбекақы төлеу жүйесін анықтайды, сыйақы (премия) бөлу сұрақтарын шешеді, жеңілдік жасасу әдістерін қабылдайды; оған құрылтайшылардың жаппай жиналысы берген басқа да өкілеттіліктерді жүзеге асырады, тек қана заңдар мен жарғыларға сәйкес жаппай жиналыстың мүдделеріне қатысты сұрақтарды қоспағанда:
Қаржылық директор компанияның құрылымдық бөлімшесі болып табылатын қаржы-экономикалық басқару жұмыстарын басқарады. [3]
3 кесте - 2010 - 2011ж. Прима Дистрибьюшн ЖШС-тің қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Жылдар
Ауытқу
2010
2011
Мың тг
%
Өнімдерді өткізуден түскен табыс
518722,9
546212,3
+27489,4
+5,3
Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны
320112,0
347890,6
+27778,6
+8,67
Жалпы табыс
198610,9
198321,7
-289,2
-0,14
Кезең шығындары, барлығы:
121216,2
109205,0
-12011,2
-9,9
жалпы әкімшілік шығындар
82093,2
73198,8
-8894,4
-10,83
сату бойынша шығындар
39123,0
36006,2
-3116,8
-7,96
C бойынша шығындар
28638,3
23245,9
-5392,4
-18,83
Негізгі емес қызметтен табыс
75706,6
80213,0
+4506,4
+5,95
Салық салуға дейінгі табыс
124463,0
146083,8
+21620,8
+17,37
Корпоратив табыс салығы бойынша шығыстар
37338,9
43825,1
+6486,2
+17,37
Салық салудан кейінгі табыс
87124,1
102258,6
+15134,5
+17,37
Қызмет тоқтатудан зиян
-5793,7
-9387,3
+3593,6
+64,02
Өткен жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)
-6867,4
13212,5
+6344,8
+92,39
Таза табыс
74463,0
106083,8
+31620,8
+42,46
Орташа тізімдік жұмысшылар саны, адам
119
125
+6
+5,04
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны
56319,7
56975,0
+655,3
+1,16
Қор қайтарымдылығы, теңге
9,2
6,1
-3,1
-33,69
Қор сыйымдылығы, теңге
0,11
0,16
+0,05
+45,45
Өткізу рентабельділігі, %
38,3
36,3
-2
-5,22
Ескерту - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде жасалынды
3 - кестенің мәліметтеріне сүйенсек, негізгі қорлардың орташа жылдық құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 655,3 мың теңгеге, өнімдерді, жұмыстарды, қызметерді өткізуден табыс 27489,4 мың теңгеге, өткізілген өнімдердің өөзіндік құны 27778,6 мың теңгеге жоғарыласа, жалпы табыс 289,2 мың теңгеге төмендеген. Кезең шығындары 12011,2 мың теңгеге азайып, негізгі қызметтен алынған табыс 4506,4 мың теңгеге артық алынған.
Сонымен, ұйымның қаржы - шаруашылық қызметінің қорытындылаушы көрсеткіші - соңғы қаржылық нәтижесі, ұйым 2010 жылды 74463,0 мың теңге ал 2011 жылды 106083,8 мың теңге таза табыспен қорытындылағанын байқатады. Қор қайтарымы өткізілген өнім көлемінің мөлшеріне қарай, оның шамасы 2010 жылы 9,2 теңгені, 2011 жылы 6,1 теңгені көрсетіп отыр. Қорыта келгенде, рентабельділік деңгейі 2010 жылы 38,3 пайызды құраса, 2011 жылы ол көрсеткіш 36,3 пайызға дейін төмендеп отыр, оның себебі ұйымның өндірілген өнім көлеміне қарай өзіндік құнның көлемі де жоғарылап отыр. Дегенмен де, Прима Дистрибьюшн жапуакершілгі шектеулі серіктестігінің есепті жылғы қаржы - шаруашылық қызметінің тиімділігі оң нәтиже беріп отырғанын байқап отырмыз.
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған ұйымның қаржылық жағдайына толық сипаттама беру үшін оның баланс баптарына талдау жүргізуге болады. Бұл талдау кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жөніндегі мәліметтен тұрады. Әрбір орналастырылған капитал түріне баланстың жеке баптары сәйкес келеді. Осы берілгендер бойынша, кәсіпорынның активтерінде қандай өзгеріс болғанын, қай бөлігі кәсіпорынның жылжымайтын мүлігін түзетінін (құрайтынын), қандай бөлігі айналым құралдары, оның ішінде өндіріс және айналым сферасындағыларды белгілеуге болады.
Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың өтімділік деңгейі саналады, яғни нақтылай ақшаға айналу жылдамдылығы. Осы белгісі бойынша барлық баланс активтері ұзақ мерзімді (немесе негізгі капитал) және ағымдағы активтер (айналым) болып бөлінеді.
Кәсіпорынның баланс активтерін талдау негізгі және айналым құралдарының құрамын, құрылымын және динамикасын талдаудан бастаған жөн. Сондықтан, біз зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған Сайман Корпорациясы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымына төмендегі кестенің негізінде талдау жүргізіп отырмыз.
4 кесте - Прима Дистрибьюшн ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтерінің құрамы мен құрылымы
Өндіріс құралдары
2010 ж
2011 ж
Ауытқу (+, -)
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі,
%
Негізгі құралдар
56319,7
95,18
56975,0
98,5
+655,3
1,16
Ұзақ мерзімді инвестициялар
2072,3
3,5
348,0
0,6
-1724,3
-83,2
Болашақ мерзім шығыстары
73,3
0,12
0
-
-
-
Материалдық емес активтер
707,2
1,2
525
0,9
-182,2
-25,8
Барлығы
59172,5
100
57848,0
100
-1324,5
-2,23
Ескерту - кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Зерттеу жүргізілген Прима Дистрибьюшн жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ұзақ мерзімді активтері құрамында негізгі үлес салмақты негізгі құралдары алып отыр. Жалпы ұйым мұнай өнімдерін екінші нарықта, яғни бөлшне саудада сатумен және автокөліктерді сервистік қызмет көрсетумен өндірумен айналысады. Сондықтан да олардың негізгі өндірістік құралдарының үлес салмағы жоғары болу себебін осымен түсіндіруге болады. Зерттеу жүргізіліп отырған серітестікте негізгі құралдардың құны 2009 жылдың аяғында 2008 жылмен салыстырғанда 655,3 мың теңгеге немесе 1,16 пайызға жоғарылап отырғанын байқадық, ал материалдық емес активтерге келетін болсақ, онда оның құны 182,2 мың теңгеге не болмаса 25,8 пайызға төмендеп отыр. Ұйымның ұзақ мерзімді инвестициялары 1724,3 мың теңгеге немесе 83,2 пайызға төмендеп отыр. Бұл әрине кәсіпорын үшін жағымды көрсеткіш болып саналмайды. Сондықтан, біз енді ұйымның ағымдағы активтерінің жағдайына талдау жасауымыз қажет.
Кәсіпорынның ағымдағы активтері оның қаржылық жағдайына айтарлықтай деңгейде тәуелді болып келеді. Айналым капиталының тұрақты құрылымы өнімнің өтімділігінің тұрақтылығын куәлендіреді. Соған байланысты зерттеу жүргізілген ұйымның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымына төмендегі 5 кесте арқылы талдау жүргіземіз.
5 кесте - Прима Дистрибьюшн ЖШС-нің ағымдағы активтерінің құрамы және құрылымын талдау
Ағымдағы активтер
2010 ж
2011 ж
Ауытқу (+, -)
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі, %
мың теңге
үлесі,
%
Ақша қаражаттары
6773,0
7,7
9680,1
6,78
+2907,1
+42,92
Қысқа мерзімді дебиторлық берешектер
19969,2
22,7
25300,6
17,72
+5331,4
+26,6
Тауарлық-материалдық
Қорлар
61193,6
69,6
107751,1
75,5
+46557,5
+76,08
Барлығы
87935,8
100
142731,8
100
+54796
+62,31
Ескерту - кесте ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері негізінде жасалынды
Жоғарыда берілген 5 кестенің мәліметтерін талдай отырып, біз зерттеу жүргізілген Прима Дистрибьюшн жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ағымдағы активтерінің жалпы құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 54796 мың теңгеге немесе 62,31 пайызға жоғарылағанын анықтадық. Соның ішінде ақша қаражаттарының сомасы 2907,1 мың теңгеге, қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары 5331,4 мың теңгеге, ал тауарлық материалдық құндылықтардың құны 46557,5 мың теңгеге дейін жоғарылап отыр.
Нарықтық қатыныстардың дамуы және экономикалық потенциалдың өсуі кәсіпорындардың инвестициалық қызметін кеңейте түседі. Белгілі жобаға капитал сала отырып, кәсіпорын салынған капитал орнын толтыруды ғана емес, сонымен қатар одан пайда алуды да жоспарлайды. Кез-келген инвестициалық шешім кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен инвестициялық қызметте мақсатқа сәйкес қатысуын, инвестиция көлемі және қаржыландыру көздерін, әртүрлі инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауға бағытталуы тиіс. Біз зерттеу жұмысы жүргізіп отырған серіктестікте инвестициялық жобалар жүргізілмейді, соған байланысты олардың ұзақ мерзімді инвестициялық салымдары жоқ.
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелеріне және қаржылық жағдайына өндірістік қорлардың сапасы үлкен әсерін тигізеді. Қорлардың көптеп жиналуы кәсіпорынның белсенділігі төмендеуіне, айналым капиталы айналымдылығы-ның бәсеңдеуіне, нәтижесінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы нашарлауына септігін тигізеді.
Сонымен қатар мүлікке салық көбейеді, өтімділікке байланысты да мәселелер туады, жарамсыз шикізат және материалдар көлемі мен қоймадағы шығындарда біршама артады. Кері жағдайдың барлығы да, кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесіне әсері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz