Қазақстан Республикасында көші-қон қатынастарын реттеудің мемлекеттік-құқықтық негізі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 тарау. Қазақстан Республикасында көші.қон қатынастарының қалыптасуы және даму тарихы.
1.1.Оралмандардың әлеуметтік мәртебесі және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мәселелері.
2 тарау. Қазақстан Республикасындағы Ішкі және сыртқы көші . қон қатынастарының түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Қазақстаннан сыртқа көші. қонның түсінігі мен себептері
2.2Қазақстан Республикасындағы миграциялық саясат, оның мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында ішкі көші. қонның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4Көші. қон қатынастарын реттейтін нормативтік.құқықтық актілердің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
3 тарау. Қазақстан Республикасында көші. қон қатынастарын жүзеге асыратын құқыққорғау органдарының қызметі
3.1 Қазақстан Респупликасының Көші. қон Басқармасының негізгі қызметі мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2 Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларды тіркеу бойынша мемлекеттік қызмет көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 тарау. Қазақстан Республикасында көші.қон қатынастарының қалыптасуы және даму тарихы.
1.1.Оралмандардың әлеуметтік мәртебесі және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мәселелері.
2 тарау. Қазақстан Республикасындағы Ішкі және сыртқы көші . қон қатынастарының түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Қазақстаннан сыртқа көші. қонның түсінігі мен себептері
2.2Қазақстан Республикасындағы миграциялық саясат, оның мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында ішкі көші. қонның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4Көші. қон қатынастарын реттейтін нормативтік.құқықтық актілердің негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
3 тарау. Қазақстан Республикасында көші. қон қатынастарын жүзеге асыратын құқыққорғау органдарының қызметі
3.1 Қазақстан Респупликасының Көші. қон Басқармасының негізгі қызметі мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2 Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларды тіркеу бойынша мемлекеттік қызмет көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Диплом жұмысының тақырыбының өзектілігі Қазіргі кезде қоғамдық саяси мәселелердің ішінде ең маңыздысы көші-қон мәселесі. Еліміз егемендік алып БҰҰ-на және көптеген халық-аралық ұйымдарға мүше болуына байланысты Қазақстан өзі үшін жаңа проблемалар мен өзінің ішкі, сыртқы саясатының қорғанысы мен қауіпсіздігінің және экономикалық проблемалар мен бетпе-бет келіп отыр. Кез-келген тәуелсіз мемлекеттердің ішкі, сыртқы саясатында айрықша назар аударып отыратын мәселелерінің ең бір бастылары көші-қон мәселелері. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан кейін жақын шет елдерден көшіп келушілер мен көшіп кетушілерді құқықтық реттеуге тура келді. Қазақстанда көші-қон үрдісі туралы ұғым 70-жылдың ортасында белгілі бола бастады. Мұнда бұрын келген жұмыс күштерінің өз еліне қайту үрдісі белең ала бастады. Тәуелсіз Қазақстанның алдында жүзден астам ұлт өкілдерінен тұратын халықтың болашағын қамтамасыз ету, экономикалық-нарықтық қатынасты негіздеу, ұлтаралық қатынастарды заман талабына сай ілгері дамыту мәселесімен бірге, ел қоғамындағы әлеуметтік- демографиялық ахуалды жақсарту да үлкен міндет.
Қазақстанның егемендік алуымен бірге басқа ұлт өкілдерінің өздерінің тарихи отандарына, алыс-жақын шетелдерге қоныс аударуы басталды. Қазақстанның саяси, экономикалық, әлеуметтік даму бағыттарындағы орасан зор ғаламдық өзгерістер көші-қон мәселелерін күрделендіріп жіберді: көші-қон көлемдері мен оның толқындарының бағыттары ғана өзгеріп қойған жоқ, сондай-ақ амалсыз көші-қон, жер ауып келген халықтардың қайта кетуі, экологиялық және басқа себептер бойынша жаңа көші-қон түрлері пайда болды. Сондықтан, дипломдық жұмысымда Қазақстандағы көші-қон процесінің 1991-2010 жж. барысы, себептері, үрдістері, нәтижелері сараланады.
Қазақстанның егемендік алуымен бірге басқа ұлт өкілдерінің өздерінің тарихи отандарына, алыс-жақын шетелдерге қоныс аударуы басталды. Қазақстанның саяси, экономикалық, әлеуметтік даму бағыттарындағы орасан зор ғаламдық өзгерістер көші-қон мәселелерін күрделендіріп жіберді: көші-қон көлемдері мен оның толқындарының бағыттары ғана өзгеріп қойған жоқ, сондай-ақ амалсыз көші-қон, жер ауып келген халықтардың қайта кетуі, экологиялық және басқа себептер бойынша жаңа көші-қон түрлері пайда болды. Сондықтан, дипломдық жұмысымда Қазақстандағы көші-қон процесінің 1991-2010 жж. барысы, себептері, үрдістері, нәтижелері сараланады.
1. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға». 2009 ж., 6 наурыз Егемен Қазақстан. – 2009. – 6 наурыз.
2. Базанова Ф.Н.Формирование и развитие структуры населения Казахской ССР (национальный аспект). – Алма-Ата: Қазақстан, 1987. – 152 с.; Сыздыков М.Н. Население Западного Казахстана: история формирования и развития (1897-1989 гг.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 220с.и.др.
3. Мажитов С.Ф. Формирование исторического сознания в Республике Казахстан: реалии и перспективы // Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России. – Алматы: Тарих тағылымы, 2008. – 424 с.
4. Избанов.М.Миграционная ситуация в Казахстане. Материалы семинара "Миграция в Казахстане - настоящее и будущее". -Астана, 2000, 49 бет.
5. Избанов.М. Миграционная ситуация в Казахтане. // Материалы семинара «Миграция в Казахстане - настоящее и будущее»,-Астана,2000,
6. Омарбеков Т.О. Қазақстанға қанша халық көшіп келген? // Ақиқат. – 1994. – №1. – 44-48-бб.; Мендикулова Г.М. Казахская диаспора: История и современность. Алматы: Всемирная ассоциация казахов. 2006. – 343 с.; Ғали Ә.Б, Ғали Д.Ә. Этнодемография және саясат сыры. – Астана: ҚР Президентінің жанындағы мемлекеттік қызмет академиясы, 2003. – 170 с. және т.б.
7. Егемен Халықтың көші-қоны туралы ҚР Заң. 1997 жыл 13 желтоқсан. – № Қазақстан. – 1997 ж. 14 желтоқсан және т.б.
8. Сапаргалиев Г. Конституция Республики Казахстан. Человек и гражданин.-Алматы:"Қазақстан",1995,
9. "Қазақстан Республикасы азаматтығы туралы" заңы. 20.12.1991. Халық Кеңесі. 1992, 8 қаңтар. 10.Жалимбетова Р.Б. Некоторые аспекты миграционных процессов в Казахстане. Информационный обзор, №2 (49), -Алматы, Еоскомтруд, 2004, 4 -5 бет. 11.Статистический ежегодник Казахстана. 2000. – Алматы: Агентство Республики Казахстан по статистике, 2000. – 466 с.; 2007 жылғы қаңтар-желтоқсандағы Қазақстан Республикасы халқының көші-қоны. –Демография. – Алматы: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2008. – 111 б. және т.б. 12. Қазақстанның демографиялық жылнамасы. 2006. Статистикалық жинақ. –Астана: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2007. – 392 б.
13. Қазақстанның этнодемографиялық жылнамасы, 2006. – Алматы: ҚР статистика агенттігі, 2006. – 440 б.; 2009 жыл басына Қазақстан
Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша, жынысы мен жекелеген жас құрамы, жекелеген этностары бойынша саны. – Серия
15. Демография. Демографиялық және әлеуметтік статистика департаментінің бюллетені.– Астана: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2009. – №18-08-17/7. – 9-10-бб. 14. Козина В.В. Народонаселение Центрального Казахстана (конец ХІХ –ХХ вв.): Автореф. … д.и.н. – Алматы: 2002. – 53 с.; Сүлейменова Қ.Қ. Алматы агломерациясы: этнодемографиялық және миграциялық даму ерекшеліктері мен динамикасы (1991-2007 ж.ж.): т.ғ.к ... дисс. автореф. – Алматы: 2009. – 31 б. және т.б.
15.«О дальнейших мерах по совершенствованию административно-территориального устройства Республики Казахстан» Указ Президента Респуб-лики Казахстан от 3 мая 1997 г. // Казахстанская правда. – 1997, 5 мая и др.
16. Асылбеков М.Х., Асылбекова Ж.М. О социальной структуре населения Республики Казахстан (1991-2007) // Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России. – Алматы: Тарих тағылымы, 2008. – 424 с.
17. Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы: қалып-тасуы, мәселелері және айқындалу барысы. – Алматы: ҚР Президенті жылындағы ҚСЗИ, 2006. –172 б. және т.б.
18. Султанов С. Предоставление гражданства репатриантом-казахом и иностранцам: опыт первых лет независимости.Материалы семинара «Миграция в Казахстане - настоящее и будущее»,- Астана, 2000,87 бет. 19. Демография. – Астана: Қазақстан Республикасы Статистика Aгенттігі, 2009. – 38 б.
20. Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 21. Статистический ежегодник. 2000. Статистический сборник. – Алматы:
2. Базанова Ф.Н.Формирование и развитие структуры населения Казахской ССР (национальный аспект). – Алма-Ата: Қазақстан, 1987. – 152 с.; Сыздыков М.Н. Население Западного Казахстана: история формирования и развития (1897-1989 гг.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 220с.и.др.
3. Мажитов С.Ф. Формирование исторического сознания в Республике Казахстан: реалии и перспективы // Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России. – Алматы: Тарих тағылымы, 2008. – 424 с.
4. Избанов.М.Миграционная ситуация в Казахстане. Материалы семинара "Миграция в Казахстане - настоящее и будущее". -Астана, 2000, 49 бет.
5. Избанов.М. Миграционная ситуация в Казахтане. // Материалы семинара «Миграция в Казахстане - настоящее и будущее»,-Астана,2000,
6. Омарбеков Т.О. Қазақстанға қанша халық көшіп келген? // Ақиқат. – 1994. – №1. – 44-48-бб.; Мендикулова Г.М. Казахская диаспора: История и современность. Алматы: Всемирная ассоциация казахов. 2006. – 343 с.; Ғали Ә.Б, Ғали Д.Ә. Этнодемография және саясат сыры. – Астана: ҚР Президентінің жанындағы мемлекеттік қызмет академиясы, 2003. – 170 с. және т.б.
7. Егемен Халықтың көші-қоны туралы ҚР Заң. 1997 жыл 13 желтоқсан. – № Қазақстан. – 1997 ж. 14 желтоқсан және т.б.
8. Сапаргалиев Г. Конституция Республики Казахстан. Человек и гражданин.-Алматы:"Қазақстан",1995,
9. "Қазақстан Республикасы азаматтығы туралы" заңы. 20.12.1991. Халық Кеңесі. 1992, 8 қаңтар. 10.Жалимбетова Р.Б. Некоторые аспекты миграционных процессов в Казахстане. Информационный обзор, №2 (49), -Алматы, Еоскомтруд, 2004, 4 -5 бет. 11.Статистический ежегодник Казахстана. 2000. – Алматы: Агентство Республики Казахстан по статистике, 2000. – 466 с.; 2007 жылғы қаңтар-желтоқсандағы Қазақстан Республикасы халқының көші-қоны. –Демография. – Алматы: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2008. – 111 б. және т.б. 12. Қазақстанның демографиялық жылнамасы. 2006. Статистикалық жинақ. –Астана: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2007. – 392 б.
13. Қазақстанның этнодемографиялық жылнамасы, 2006. – Алматы: ҚР статистика агенттігі, 2006. – 440 б.; 2009 жыл басына Қазақстан
Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша, жынысы мен жекелеген жас құрамы, жекелеген этностары бойынша саны. – Серия
15. Демография. Демографиялық және әлеуметтік статистика департаментінің бюллетені.– Астана: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2009. – №18-08-17/7. – 9-10-бб. 14. Козина В.В. Народонаселение Центрального Казахстана (конец ХІХ –ХХ вв.): Автореф. … д.и.н. – Алматы: 2002. – 53 с.; Сүлейменова Қ.Қ. Алматы агломерациясы: этнодемографиялық және миграциялық даму ерекшеліктері мен динамикасы (1991-2007 ж.ж.): т.ғ.к ... дисс. автореф. – Алматы: 2009. – 31 б. және т.б.
15.«О дальнейших мерах по совершенствованию административно-территориального устройства Республики Казахстан» Указ Президента Респуб-лики Казахстан от 3 мая 1997 г. // Казахстанская правда. – 1997, 5 мая и др.
16. Асылбеков М.Х., Асылбекова Ж.М. О социальной структуре населения Республики Казахстан (1991-2007) // Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России. – Алматы: Тарих тағылымы, 2008. – 424 с.
17. Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы: қалып-тасуы, мәселелері және айқындалу барысы. – Алматы: ҚР Президенті жылындағы ҚСЗИ, 2006. –172 б. және т.б.
18. Султанов С. Предоставление гражданства репатриантом-казахом и иностранцам: опыт первых лет независимости.Материалы семинара «Миграция в Казахстане - настоящее и будущее»,- Астана, 2000,87 бет. 19. Демография. – Астана: Қазақстан Республикасы Статистика Aгенттігі, 2009. – 38 б.
20. Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 21. Статистический ежегодник. 2000. Статистический сборник. – Алматы:
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІ АЛМАТЫ АКАДЕМИЯСЫ
Әкімшілік-құқықтық пәндер кафедрасы
ӘКП кафедрасының бастығы
____________________________
____________________________
қорғауға ____________________
(жіберіледі,жіберілмейді)
____________________________ 2011 ж.
Диплом жұмысы
Қазақстан Республикасында көші-қон қатынастарын реттеудің мемлекеттік-құқықтық негізі тақырыбына
050303 Құқық қорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
Орындаған: Ахметова Меруерт Маратқызы
әкімшілік құқықтық мамандық,2007
жылы қабылданған 402-ші оқу тобы
Ғылыми жетекші: кафедра бастығының орынбасары,з.ғ.к.,
полиция подполковнигі
Жүнісова Гүлмира Алишерқызы
АЛМАТЫ 2011
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 тарау. Қазақстан Республикасында көші-қон қатынастарының қалыптасуы және даму тарихы.
1.1.Оралмандардың әлеуметтік мәртебесі және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мәселелері.
2 тарау. Қазақстан Республикасындағы Ішкі және сыртқы көші - қон қатынастарының түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Қазақстаннан сыртқа көші- қонның түсінігі мен себептері
2.2Қазақстан Республикасындағы миграциялық саясат, оның мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында ішкі көші- қонның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4Көші- қон қатынастарын реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
3 тарау. Қазақстан Республикасында көші- қон қатынастарын жүзеге асыратын құқыққорғау органдарының қызметі
3.1 Қазақстан Респупликасының Көші- қон Басқармасының негізгі қызметі мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3.2 Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларды тіркеу бойынша мемлекеттік қызмет көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Диплом жұмысының тақырыбының өзектілігі Қазіргі кезде қоғамдық саяси мәселелердің ішінде ең маңыздысы көші-қон мәселесі. Еліміз егемендік алып БҰҰ-на және көптеген халық-аралық ұйымдарға мүше болуына байланысты Қазақстан өзі үшін жаңа проблемалар мен өзінің ішкі, сыртқы саясатының қорғанысы мен қауіпсіздігінің және экономикалық проблемалар мен бетпе-бет келіп отыр. Кез-келген тәуелсіз мемлекеттердің ішкі, сыртқы саясатында айрықша назар аударып отыратын мәселелерінің ең бір бастылары көші-қон мәселелері. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан кейін жақын шет елдерден көшіп келушілер мен көшіп кетушілерді құқықтық реттеуге тура келді. Қазақстанда көші-қон үрдісі туралы ұғым 70-жылдың ортасында белгілі бола бастады. Мұнда бұрын келген жұмыс күштерінің өз еліне қайту үрдісі белең ала бастады. Тәуелсіз Қазақстанның алдында жүзден астам ұлт өкілдерінен тұратын халықтың болашағын қамтамасыз ету, экономикалық-нарықтық қатынасты негіздеу, ұлтаралық қатынастарды заман талабына сай ілгері дамыту мәселесімен бірге, ел қоғамындағы әлеуметтік- демографиялық ахуалды жақсарту да үлкен міндет.
Қазақстанның егемендік алуымен бірге басқа ұлт өкілдерінің өздерінің тарихи отандарына, алыс-жақын шетелдерге қоныс аударуы басталды. Қазақстанның саяси, экономикалық, әлеуметтік даму бағыттарындағы орасан зор ғаламдық өзгерістер көші-қон мәселелерін күрделендіріп жіберді: көші-қон көлемдері мен оның толқындарының бағыттары ғана өзгеріп қойған жоқ, сондай-ақ амалсыз көші-қон, жер ауып келген халықтардың қайта кетуі, экологиялық және басқа себептер бойынша жаңа көші-қон түрлері пайда болды. Сондықтан, дипломдық жұмысымда Қазақстандағы көші-қон процесінің 1991-2010 жж. барысы, себептері, үрдістері, нәтижелері сараланады.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2009 ж 6 наурыздағы Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты Қазақстан халқына Жолдауында барша әлемді алаңдатқан күйзеліс кезеңінен шығудың жолдарын қарастыра отырып, біздің болашағымыздағы ең басты мәселе ретінде елдегі әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуді атап көрсетеді. Әлеуметтік тұрақтылықтың негізгі байлығы - халық санының өсіміне тигізер әсері оң болмақ.1] Ал, халықтың өсімі - мемлекеттің алдында тұрған үлкен мәселе.Оны шешу- заман талабы. Өйткені, осыншама кең-байтақ жеріміз бола тұрып, халықтың саны өспесе, ұлт болшағына үлкен қатер төнетіндігі сөзсіз. Осы мақсаттарға жетуде халықтың табиғи өсімімен қатар, елдегі этнодемографиялық дамудың қозғаушы күштерінің бірі - көші-қон құбылыстарын реттеу өте маңызды. Көші-қон процесіне байланысты Қазақстан республикасы да салиқалы саясат жүргізе бастады. Ол саясат халықтардың орналасуына, тұрғындар өмір сүрген жердегі саяси, экономикалық, әлеуметтік- экономикалық жағдайларға байланысты жүргізіледі және әртүрлі нысанда көрініс табуда. Бұл үрдісті жүргізу тетігі мемлекеттік деңгейде сараланып, көші-қон мен халықты орналастыруға байланысты мәселелердің мәні мен маңызы барлық ғылыми білімдердің қарастыратын мәселесіне айналуда. Сондықтан да, 1991- 2010жж. көші- қонның Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік-демографиялық дамуға әсерін зерттеу Отан тарихы ғылымының тарихи демография саласындағы өзекті мәселелерінің бірі.
Диплом жұмысының деректік негізі: жұмыс көптеген және әртүрлі деректерге негізделіп жазылды, олардың ең бастылары: Көші-қон процесін реттеу мен бақылауды жүйеге келтіру жолындағы мемлекеттік көші-қон саясатын құқықтық қамсыздандыру мақсатында қабылданған заңдық құжаттар, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғылары мен Үкімет пен басшы органдардың заңдық актілері, ережелері мен әртүрлі құжаттары. Соның ішінде, Қазақстан Республикасының Конституциясы, Халқымыздың көші-қоны туралы Заңы (1997 ж. 13 желтоқсан), ҚР көші-қон саясатының Тұжырымдамасы (2000 ж. 5 қыркүйек), ҚР көші-қон саясатының 2001- 2010жж. арналған салалық Бағдарламасы (2001 ж. 29 қазан) мен Нұрлы көш.Бағдарламасы және т.б.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Дағдарыстан жаңару мен дамуға. (2009 ж., 6 наурыз). Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмыстың негiзгi мақсаты - Қазақстан Республикасында жүрген көші-қон процесін, оның түрлері мен барысын, нәтижелерін, оның елдің әлеуметтік-демографиялық дамуға әсерін анықтап, кешенді түрде зерттеу;
Еліміздегі көші-қонның түрлеріне орай, осы процестің барысы мен тұрғындардың ұлттық және әлеуметтік құрамындағы өзгерістері мен әлеуметтiк-психологиялық тұрғыдан тұрғындардың басынан өткізудегі күрделi тарихи-демографиялық даму үрдiстерiн жүйелi зерделеу. Осыған орай диппломдық жұмысымда төмендегi мiндеттердi жүзеге асыру көзделдi:
Қазіргі әдістемелік қағидалар тұрғысынан республикадағы көші-қон процестері мәселесін зерттеушiлердiң тарихи-демографиялық, тарихи және әлеуметтік-саяси негiздегi еңбектеріндегі зерттелу деңгейін талдау;
Қазақстандағы кеңестік дәуірдің соңғы жылдарындағы (1989-1991 жж.) сыртқы және ішкі көші-қон процесін және оның әсерін қорытындылау;
1991-2010 жж. көші-қон процестері динамикасының негізгі факторларын ашып көрсету;
1991-2010 жж. көшi-қон үрдiстерiнiң ерекшеліктерін, барысын және нәтижелерін кезеңдерге бөле отырып айқындау;
Көшi-қон процестерінің негізгі бағыттарын, түрлерін анықтап, аймақтық ерекшеліктерін саралау;
Тәуелсіздік кезеңіндегі көші-қон процестерінің халық санының динамикасы мен жастық, жыныстық, территориялық орналасуы, білім деңгейі және т.б. құрамының өзгеруіне ықпалын анықтау;
Кіші қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуының көші-қон мен өз кезегінде халық санының динамикасына әсерін көрсету;
1991-2010 жж. көшi-қон ағындарын республика тұрғындарының ұлттық құрамындағы өзгерістерге әсер етушi негізгі фактор ретінде негіздеу;
Зерттеудің мерзімдік шеңберіндегi Қазақстанның әлеуметтiк дамуына көші- қон процесінің әсерін нақтылау;
Көші-қон процестерінің өркениетті даму жолындағы тәуелсіз Қазақстанның әлеуметтiк-экономикалық даму ерекшелiктерiне сай, ұлттық саясатты жүргізудің тұжырымдамасы ретiнде практикада қолдануға болатын iс- шаралар бағыттарының қалыптасуындағы маңыздылығын көрсету. Жұмыстың әдістемелік негіздері. Жұмыс тарихилық, жан-жақтылық, объективтілік және басқа ғылыми методологиялық қағидалары сүйеніп жүргізілді. Тарих ғылымындағы зерттеудің диалектикалық тәсілдерімен тығыз байланыстағы жүйелілік-құрылымдық, салыстырмалы-тарихилық және т.б. әдістемелік талаптарына сай іске асырылды. Зерттеудің басты әдістемелік негізін демографиялық-статистикалық талдау, салыстырмалы зерттеу және нақтылығын анықтау әдістері құрады. Әдістер кешенінің қолданылуы пайдаланылған әдебиеттердің сипаттамасына орай анықталды. Жұмыста 1991-2010 жж. көші-қон процестерінің барысын көрсете отырып, осы процестің Қазақстандағы әлеуметтік- демографиялық жағдайға әсерін алғаш рет жан-жақты баға беруге әрекет жасалынды. Нақтылап айтқанда:
республикадағы көші-қон процестері мәселесіне арналған зерттеу-шiлердiң тарихи-демографиялық, тарихи және әлеуметтік-саяси негiздегi еңбектері объективті түрде талданды;
Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік көші-қон саясатының құқықтық қамсыздандырылу барысы талданып, оны қадағалау тетіктерін жетілдіру жолындағы мемлекеттік іс-шаралар сараланды;
1991-2010 жж. аралығындағы республикадағы көші-қонның ерекшелігі, барысы мен негізгі үрдістері екі кезеңге бөліне отырып анықталынды;
Қазақстандағы көрсетілген кезеңдегі көші-қон құбылыстарының облыс, аудандар бойынша қозғалысына талдау жасалынды;
1991-2010 жж. көші-қон процестері динамикасының негізгі факторлары ашып көрсетілді;
ХХ ғ. соңы ХХІ ғ. басында Қазақстанда көрініс тапқан көшi-қон процестерінің түрлері нақтыланып, талданды;
Аталған мақсатта көрсетілген мерзімдегі шетелдерден тарихи отандарына қайтып оралған отандастарымыздың еңбекке араласуы бағытындағы атқарылған істері сараланды;
Республикаға осы уақыттағы келгендер мен кеткендердің жас мөлшер-леріне, білім дәрежелеріне талдау жасалынды;
1991-2010 жж. көшi-қон ағындары республика тұрғындарының әлеуметтік-демографиялық дамуына, әсіресе, оның саны мен сапалық көрсет- кіштеріне, ең алдымен, ұлттық құрамындағы өзгерістерге әсер етушi негізгі фактор ретінде негізделді.
1992 жылы Алматыда Дүние жүзілік қазақтарының алғашқы құрылтайы өткізілді, осы жиыннан кейін шет елде тұратын байырғы ұлт өкілдерінің елге қайту ниеті бұрынғыдан да арта түсті. Қазіргі алыс-жақын шетелдердегі қазақ диаспарасы қазақ ұлтының 31 бөлігін немесе 4,5 млн. адамды құрайды. Олардың көпшілік бөлігі кеңестік кезіндегі революциялық және азамат соғыстары, ашаршылық, жаппай құғын сүргін салдарынан өздерінің тарихи отандарын тастап кетуге мәжбүр болғандар. КСРО тарағаннан кейін шет елдердегі ТМД-ғы қалған қазақтар шет елдегі Қазақ диаспарасына айналды. Аталған елдердегі диаспардың мәдени және әлеуметтік, экономикалық өркендеу деңгейі бір-бірімен мүлдем ұқсамады. Сондықтан көші-қон проблемаларын кешенді зерттеу және оны шешу, ғылыми зерттеулер мен практикалық шаралардың бірлігі және өзара байланысын анықтауға тура келді. Қазір елімізде көші-қон мәселесінмен, оралмандардың тарихи отанына оралу мүмкіндігін қамтамасыз ету нақты шараларының жүйесі қалыптасу үстінде. Қазақстан республикасының президентіңің 1996 жылы 31желтоқсандағы жарлығымен күшіне енген Шет елде тұратын отандастарды қолдаудың мемлекеттік бағдарламасын нақты осы мақсаттарға негіз болып отыр. Бұл бағдарлама кешенді іс-шараларды қамтитын негізгі алты бөлімнен тұрады.
1 ) Ғылыммен қамтамасыз ету
2) Нормативтік құқықтық негізді құру
3) Білім беру
4) Мәдениет
5) Туризм және спорт
6) Кітап шығару және БАҚ мәселелерін ұйымдастыру шаралары қамтылған.
Зерттеу жұмысының заты және обьектісі: Көші-қон қатынастарының қалыптасу тарихы, Сыртқы және Ішкі-қон көші-қон, Қазақстан Респупликасының Көші- қон Басқармасының негізгі қызметі мен міндеттері.
Жұмыстың құрылымы Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет көздерінен түрады.
1 тарау Қазақстан Республикасындағы көші-қон қатынастарының қалыптасу тарихы
Еліміз егемендік алғалы алыс-жуық шетелдердегі қандастарымыз өзінің тарихи отаны - Қазақстанға орала бастады. Қазірге дейін сырттан келген қандастарымыздың саны бір миллионға жетті. Десе де шетелде әлі де болса бес миллион қазақ отыр. Бүгінде қазақ көшінің тоқырай бастағаны туралы ақпарат құралдар жиі дабыл қағуда.
Шетелдегі қазақтар жайында сөз бола қалса өзін отаншыл, ұлтшыл көрсеткісі келетін кей азаматтарымыз: Олар отанның басына қиын күн туғанда қашып кеткендер деп суық бауырлық көрсетеді. Олардың ойынша, шет ел асқан қазақтың "Малды айдап, қашып кеткен" ұлтандысы Қытай мен Моңғолия қазақтары екен.
Ең бірінші айтарымыз қазіргі Қытай қазақтары мен Моңғол қазақтарының барлығы қашып кеткендер емес. Жоңғарлар жеңілген соң қазақтар 1760-1770 жылдардан бастап Алтай, Тарбағатай, Іле өңірлеріне қоныстана бастаған. Одан ары асқан бір бөлімі бүгінгі Баян-Өлгей, Қобда өңіріне барды. 1830 жылдарға келгенде Қытай қазақтары, 1880 жылдарға келгенде Моңғолия қазақтары негізінен атажұртына орнығып болған.
Ал өз бауырларын шеттетіп жаулық пиғыл танытқандардың айтып отырғаны 1928-жылы тәркілеуде қашып барғандар. Онда да қашып барғандар тұрманы түгел барғаны жоқ. Қылышынан қан тамған Кеңес қызыл өкіметі байларды тәркіледі дегеннен көрі елдің сорпа бетіне шығарларын мерзімге бөліп қырғындады деген оң. Сол қырғында біреу малынан айырылды, біреуі жағынан айырылды, біреу атасынан айырылды, біреу ботасынан айырылды.
Қазақтың қаншама боздақтары орыс солдаттары жағынан атып өлтірілді. Қаншасы қолды болып жер аударды. Кеткені келмеді, өшкені жанбады. Міне, осындай жан түршігерлік қырғын мен қудалауды мәймөңкелеген Кеңес қызыл империясы қалған халыққа соның бәрі "Қашып кетті" немесе "Мал айдап кетті" деп кері үгіт жүргізді. Олар тойып қашқан жоқ, тоңдырып қашырды.Қазақтың өз ішінен шолақ белсенділерді тауып, қазақты қазаққа салды. (Мұндай қасірет "Аманай мен Заманай" фильмінде де жақсы көрініс тапқан). Міне, осындай ауыр жағдайда талай адам қашып жан сауғалауға мәжбүр болды. Қашпағаны қырылды. Бір мысал айтсақ, 1931 жылы қазанда Шәкәрім қажыны өз қыстауында атып өлтірді. Баласы Зият , немере інісі Бердеш Әзімбайұлы, Төлеуқазы қатарлылар қашып Қытайға өтті. Олар "Мал айдап" өтпек түгілі жанын әзер алып өтті.
Шын мәнінде жанын да аман сақтай алмады. Сол Зият Шәкәрімұлын 1938 жылы Қытай жағы қолға алып (әрине, Кеңес Одағының тапсырмасымен) із-түзсіз жоғалтты. Жалғыз Зият қана емес, ілгерінді кейінді Кеңестер Одағына оқ атқан әр пенденің сары ізіне шөп салып, 1938, 1939, 1940 жылдары арт-артынан қолға алды, қырғындады. Бұл үрдіс Моңғол жерінде жалғасын тапты. Ал, одан аман қалғандарын 1928 жылғы Кеңестік тәркілеудің көшірмесін 1958 жылы қайталаған Қытай жағы тағы да тозақтың отына күйдірді.
Ал, "мал айдап" әкеткен дегенге келсек, 1928 жылы тәркілеуден 5-10 жыл ілгері қамданғандардың бір бөлігі ғана малмен аман өткен. Ал, 1928 жылғы тәргілеу тұсында көбі малын не кеңестік өкіметтің не шекара бұзу барысында солдаттардың қолында қалдырған.
Бес қаруы сақадай сай, қызыл өрттей жалаңдаған қызыл өкімет "аша тұяқ қалмасын, асыра сілтеу болмасын" деп, жар салып жүріп қалың малды айдатып қойып қарап отыра ма?! "Малым-жанымның садағасы" деп қара басын аман алып өткеніне тәубе қылған талай қазақ туған жер өскен ортасынан қанды жасын төгіп амалсыз айрылды.
Қайта сол байлардың көп сандысының жері мен малы Кеңестік өкіметтік қазанында қалды. Қазынадағы бар малды халыққа бермей қолдан жасалған аштыққа байларды кінәлау жетесіне жеткізіп тәрбиелеген коммунистердің мықтылығы ма, әлде өз бауырын құрбандыққа шалуға асыққан ағалардың алапестігі ме, кім білсін!
Керісінше, Кеңестер дәуірінде Социалистік Қазақстанның мал басының барынша өскені сол байлардан қалған дәулет емес пе еді!? Аламын деп келген жоқ, беремін деп келді.
Білім іздеп жаһан кезген әбу-Насыр-әл-Фарабиді, жат елге барып сұлтан болған Бейбарысты, қазақ әдебиеті мен өнеріне бір кісідей үлес қосқан Жүсіпбек Шайқысламұлын, Асет Найманбайұлын "қашқын" деп қалай кінәларсың, олардың қазаққа берген байлығы жаңағы байлардың "қарызынан" әлденеше есе артық емес пе.
Күні кеше өткен Мұстафа Шоқай, Мұстафа Өзтүрік есімдерін қалай ұмытарсың?! Егер осының барлығын байлардың ұрпағы деп, қашқын деп еттен безді сылығандай алып тастасақ қазақ мәдениетінің қаншама орны бос қалар еді. Демек, жоғарыдағылардан шеттен келген қазақтар нені аламыз деп емес, нені береміз деп жаны мен тәнін, ет жүректен шыққан өнерін қазақ отанына бағыштап жатқанын байқаймыз.
Ал қашып кеткендер деушілердің ойынша болғанда қазақ баяғыда ата-мекенін тастап Сыр бойына ауғанша Жоңғардың қолында қырылып қалса жөн бе еді?!
Ал қудалауға түсетіндер қай кезде де биліктің көзіне тікендей қадалатын білімділер, оқымыстылар болған. Қазақ қай кездерде де бір атадан қалған жалғыз тұяқтың өзін таса жерде өсіріп кейіннен еліне табыстап отырған. Абылайханның өз басынанда сондай бір оқиғалардың өткенін білеміз. Олай болса, "Сендер қашқанша неге қырылып қалмадыңдар" деу ешқашан ет-жүректі пенденің айтары емес еді.
Егемен еліміздің іргесі бүтін, керегесі кең болуы үшін әрине, бар қазақ бір қазақтың баласымыз дейтін бауырмалдығымыз болғанда ғана текті ұлт екенімізді танытар едік. Ел ішіне іріткі тастап, алтыбақан алауыздықпен қазақты қазаққа жау көрсетсек нағыз масқара болмаймыз ба?
Жер бетіндегі өркениетті ұлт ретінде өсіп-өнуіміз үшін бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаратын кез жеткелі қашан!?. Онсызда бізді жұта салғысы келіп отырған аждаһалар берекесіздігімізді пайдаланып бір-бірден-ақ таусағысы келіп отырған жоқ па?!
Қытай жағы таратып отырған мәліметтерге сенсек, Қытай жерінде бір миллион бес жүз мыңға тарта қазақ тұрады. Бұл арада Қытайдағы әр жылғы мәліметтерге сүйенсек, 1949 жылы, яғни коммунистік Қытай қазақтарға өз үстемдігін жүргізе бастаған кезеңде онда 443700 қазақ болған. Бұл сан әр жылы шамамен 20 мыңдық қарқынмен өсіп отырған. 1960 жылға келгенде қазақтардың саны 541600-ге жеткен. Осыдан екі жылдан кейін, атап айтқанда 1962 жылға келгенде қазақтардың саны 487400-ге құлдыраған. Демек, екі жылдық туу санын қосқанда 100 мың адамның кемігені жасырын емес. Бұл 1962-жылғы ұлы көш және көштен кейінгі қолдан жасалған аштықтың салдарынан екені айдан анық. Осыдан кейінгі жылдарғы өсу салыстырмасы кей жылы 20 мың, кей жылы 30 мыңдық қарқынмен артып отырған. Сөйтіп, 1990 жылға келгенде ондағы қазақтардың саны бір миллион екі жүз мыңға жеткен. Бір қызығы, осыдан кейінгі мәліметтер аса айқын емес. Әсіресе, 1995 жылдан 2007 жылға дейінгі мезгілдегі өсу салыстырмасы айқын көрсетілмеген. Бір миллион екі жүз мың халықтың әр жылғы өсу салыстырмасы бойынша қарасақ, 1990 жылдан 2007 жылға дейінгі 17 жылда кемінде 500 мың адам қосылады екен. Сонда Қытайда кем дегенде 1 миллион 700 мың қазақ тұрады деген сөз. Демек, бұл ресми емес деректердегі Қытайда екі миллион қазақ тұрады дегенді теріске шығармайды. 2]
Арман ерте ме, кеш пе орындалады. Қазақстан барлық атрибуттары бар толыққанды егемен мемлекет ретінде қалыптасып келеді. Нарық экономикасы құрылып, экономика дамуда. Саяси жүйені қайта құру процесі әлі жүріп жатыр. Бәсекеге қабілетті мемлекет болуға ұмтылып отырмыз. Сырттай қарағанда барі жақсы көрінеді.Бірақ біздің армандағанымыз мүлде басқа Қазақстан болатын. Біз үркердей ғана байлар мен ішер ас, киер киімге жарымаған миллиондаған адамның арасындағы айырма жер мен көктей елде емес, кедей- кепшігі жоқ, ең бастысы қажеттіліктері- жұмыспен, тұрғын үймен қамтамасыз етіліп, қауіпсіздікте өмір сүріп, бала- шағасының болашағына алаңдамайтын елді көкседік. Біз барлық ұлт өкілдерінің өз ана тілдерінде және мемлекеттік тілде еркін сөйлеп, бейбіт те тату-тәтті өмір сүретін Қазақстанды қаладық. Біріккен және жауапты ұлт ретінде қазақтар басқа ұлттарды төңірегіне топтастыруын аңсадық. Азаматтық сананың үстемдік етіп, соның аясында әрбір қазақстандықтың этномәдени артықшылықтарын сақтап, дамыта отырып, біріңғай азаматтық ұлт ретінде ұйысуын қаладық. Біз ғылым мен мәдениеттің көрнекті өкілдері адамзаттық өркениеттің алдыңғы сапасында ірі жаңалықтар ашып, үлкен жетістіктерге жетіп жатса деп армандадық. Біз армандаған Қазақстанда демократия мен әділдік идеялары салтанат құрып, әділ де жауапкершілігі мол мемлекеттік қызметкерлер ел мүддесіне қызмет етуі тиіс еді. Алайда бүгінде билік өзінше тірлік етіп жатыр.Билік пен халық арасындағы ара-жік ұлғайып барады.Ең мәселелер-тұрақтылық пен күнде билік тұрақтылықтың кепілі емес. Қазақ мемлекеттігінің тарихы біздің заманымызға дейінгі 1-ші мыңжылдықтың ортасында атқа мініп көшіп жүрген түркілердің Еуразия кеңістігіне ойқастап шығуынан бастау алады. Қазақ хандығы Алтын орданың мұрагері ретінде 15 ғасырда құрылған. Сол кездің өзінде-ақ түрлі туыстас халықтарды топтастырды. Қазақтардың ата-бабалары, жершілдік пен жікшілдіктің орнына біртұтас мемлекет құруды, біріңғай ұлттық сана-сезімді жөн көрді. Сол уақытың тезіміне салып қарасақ, бұл біріккен азаматтық қалыптастыру жолындағы үлкен жетістік еді.
Қазақ хандағы құрылған 500 жылдам астам уақыттың ішінде қазақ халқы сандаған соғысты бастан кешіріп, ғасырлар бойы отарлық қамытын киді. Ал оның бейбіт өмірі- қатаң табиғат жағдайында аман қалу үшін жанталас, қан-жоса соғыс пен басып алу кезінде қирағанда қалпына келтіру болды. Ұлттық бірліктің беріктігі сынға түскенде, қатыгез көршілердің геосаяси экспансиясы тұсында патриоттық сезім өшудің орнына, одан сайын лаулап жана берді. Бұл тауқымет патриоттық сезімді бұрынғыдан да өршітіп, тек Отанның еркін болса ғана бақытты өмір салты деген ұғымды Отан сөзінің ажырамас бөлшегіне айналдырылды. Жоңғармен соғыс қазақтарды құлатты. Ресей империясы ықпал ету аймағын кеңейтіп, соның кесірінен қазақтар отарлық қамытын киді. Жалпық ұлттық бірліктің болмауынан, басшылардың сатылғыштығынан ұлт-азаттық қозғалысы жеңіліс тапты. Қазақ Рухының еңсесі ұзақ уақытқа салбырап қалды. Қазақстан түрлі ядролық және бактериологиялық сынақтардың зардабын шекті. Қазақ елінде ірі индустриялық қалалар пайда болады. Бірақ бұл қалала қазаққа жат, орыстық-кеңестік мәдениеттің ошағына айналды және көбіне қазақылыққа қарсы қойылды. Қалаларда қазақтардың үлес салмағы өте аз болғандықтан, ұлттық мәдениет заман ерекшеліктеріне сай жаңғырып, түрлене алмады. Тек қазақ ауылдары ғана ұлттық мәдениетті жаңғыртушы бірден-бір бастау болып қала берді.3] Қазақ рухының асқақтаған тұсы-қылышынан қан тамған қызыл империяға қарсы қазақ жастары ерлікпенқарсы тұрған 1986 жылғы желтоқсандағы көтеріліс кезі. Бұл комммунистік режимге осы іспетті саяси бас көтерулерге жол ашып берді. Жастардың қаһарман бейнесі арқылы қазақ халқы өзінің тарихи тағдырын өзі анықтай алатынын паш етіп, ұлттық арнамысының туын желбіретті. Қазіргі кезде қоғамның саяси мәселелердің ішінде ең маңыздысы көші-қон мәселесі. Еліміз егемендік алып БҰҰ-на және көптеген халық-аралық ұйымдарға мүше болуына байланысты Қазақстан өзі үшін жаңа проблемалар мен өзінің ішкі, сыртқы саясатының қорғанысы мен қауіпсіздігінің және экономикалық проблемалар мен бетпе-бет келіп отыр. Кез-келген тәуелсіз мемлекеттердің ішкі, сыртқы саясатында айрықша назар аударып отыратын мәселелерінің ең бір бастылары көші-қон мәселелері. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан кейін жақын шет елдерден көшіп келушілер мен көшіп кетушілерді құқықтық реттеуге тура келді.
1.1.Оралмандардың әлеуметтік мәртебесі және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мәселелері
Жалпы кедейшілік пен жұмыссыздық бір бірімен барлық кезде қатар жүреді. Сондықтан да кедейшілікті жою үшін барлық мемлекеттер оралмандарға әлеуметтік - экономикалық жағдайларда жоғары деңгейде көтеруі тиіс. Оралмандардың жұмыссыздығы көп экономикалық шығындарды қажет етеді, сол себептен де бұл проблеманы жою үшін әлемнің барлық мемлекеттері бірлесіп қызмет жасауы тиіс. Қазір оралмандардың жұмыссыздық мәселесі проблемасымен тек қана Қазақстанда ғана емес, сондай-ақ экономикасы аса озық дамыған индустриялық мемлекеттер үшін де өте өткір сипатқа ие бола бастады. Оралмандардың жұмыссыздық проблемасы дұрыс және дер кезінде шешілмеген жағдайда ол осы мемлекеттерде үлкен әлеуметтік жағымсыз салдар тудыруы мүмкін, яғни жәй сөзбен айтқанда әр түрлі ревалюциялық төңкерістердің басталуына басты себеп болуы әбден мүмкін. Демек, бұл проблеманың тек қана әлеуметтік немесе экономикалық мәні бар емес, сонымен бірге оның болашақта жағымсыз саяси салдары болуы мүмкін.4]
Еңбек рыногында да сұраныс пен ұсыныс заңдары әрекет етіп, жұмыс күшін сатып алу және сату жетілген және жетілмеген бәсеке жағдайларында жүреді. Еңбек рыногында сұраныс пен ұсынысты теңдестіретін ерекше "баға тепе-тендігі" орнайды. Мемлекет пен көсіподақтың еңбек рыногына әсері ерекше.
Әуелі жұмыспен камтудың классикалык концепциясын қысқаша қарайық. Классикалық теория (классиктер) деп маркстік емес әдебиетті, әлбетте, ағылшын мен американдықтардың теориясын түсінеді. Олар Рикардодан Маршаллға, Пигу және тағы басқалары ортодоксальдық теорияларға табан тіреп, жалпы экономикалық теңдік теориясын жасауға бағыт ұстайды, жұмыспен қамтудың классикалық теориясы әлем деңгейінде еңбекке сұраныс және еңбекті ұсыну қызметін құруға, оны жетілген бәсеке рынок жағдайында да пайдалануды үсынды. Мүндай күрделі қызметтерді тек жекелеген кәсіпкерлер сұранысы мен жекелеген жұмыскердің ұсынысы қызметтерін біріктіру арқылы мүмкін. Еңбекке сұраныс жасайтын адам -- кәсіпкер ғана. Бәсеке жетілдірілген рыноктарда кәсіпкерлер жалдайтын жұмысшылардың саны екі көрсеткішпен анықталады -- нақты жалақы мен шекті еңбек өнімінің құны. Жалданатын оралмандардың санының артуымен шекті өнім құны төмендейді. Қосымша жұмыс күшін қамту шектеулі өнім құны жалақы төмендеуімен теңдескенде ғана тоқталады.
Оралмандар үшін жұмыссыздық және қамтылмаған жұмыс орны жетілдірілмеген бәсеке кезінде тұрақты болмай, рыноктық механизмдер тарапынан жүмыспен толық қамту бағытында түзетулерге тап болады. Шынында да тепе-теңдік жағдайында жоғары жалақы тағайындаудың салдарынан еңбекті ұсыну сұраныстан көп болса, жұмыссыздар пайда болады, олар өздерінің еңбектерін төмен бағаға сатуға келіседі. Өңдірісте істейтін оралмандар да осындай қадам жасайды, өйткені жұмыс орындарын жоғалтқылары келмейді. Тек жалақыны төмендеткен жағдайда ғана кәсіпкерлер көп еңбекті қамтуға әзір.
Сөйтіп жалақыны төмендету тенденциясы еңбекті ұсыну саласыңда да және еңбекке сұраныс саласында да қалыптасады. Жалақының тепе-теңдік қалыптан төмендеген кезінде еңбекке сұраныстың оны ұсынудан артық болуында жағдай өзгеше. Жұмыс берушілер оралмандардың бос орынды толтыру үшін жалақыны өсіруге әзір. Осының нәтижесінде жоғары жалақыға өздерінің еңбектерін ұсынушылардың мөлшері кеңейді. Бірінші және екінші жағдайда да еңбек рыногындағы тепе-теңдік қалпына келіп, рыноктың жұмыспен толық қамтылған кезі болады.
Оралмандар арасында тұрақты жұмыссыздар қатарының болуы бір нәрсені ғана куәландырады, еңбек рыногында бәсекеге қатысы жоқ факторлар бар, олар жалақының тепе-теңдік жағдайынан ненің жоғары көтерілуін қалайды, соған итермелейді. Жоғарыда айтылғандай осы қезде еңбекшілердің біраз бөлігі жұмыссыздықтарды қөбейтеді. Мұндай бәсекеге қатысы жоқ факторлардың барлығы мынадан көрінеді:с оңғы он жылдықта жұмыссыздықтың көбеюі жалақының өсуіне әкелмеді және толық жұмыспен қамту жағдайы да болмады.
Дамыған елдердегі мемлекет оралмандар үшін жалақының ең төменгі шартты кепілді деңгейін анықтайды. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының оралмандар үшін басқа да бағыттары көп жағдайда еңбек бағасының ауытқуын тежеп отырады. Жалақы деңгейінің еңбек бағасының тепе-теңдік жағдайынан жоғары өсуіне кәсіподақтар да өз үлесін қосады. Еңбеқ рыногының толық жұмыспен қамтудан ауытқуы тұрақты және ұзақ мерзімге созылады.
Ірі корпорациялар, одетте, жалақы ставкасының уақыты жағынан тұрақты, стандартты болуын жақтайды, оларды еңбек рыногындағы сұраныс пен ұсынысқа байланысты қайта қараудан бас тартады.
Жұмыспен қамтамасыз ету теориясының өкілдерімен пікір таластыра отырып, ол жетілдірілген бәсеке тұсындағы ішкі бейімделгіш механизмге қарсы болды. Бүл механизмнің нөтижесінде толық жұмыспен қамтылған кезде рынокта тепе-теңдік болады дегенге күмәнданады.
Қазіргі неоконсерватизмнің жақтаушылары жаппай жүмыссыздықтың негізіңде рыноктық бәсекеден тыс факторлардың әсерінен болатын жалақының қатаң жүйесін жояды. Оралмандар арасында жұмыссыздық өз еркімен де болуы мүмкін, жұмыс орны болса да жұмысшыға жалақы деңгейі ұнамайды, немесе еңбеқ сипаты көңілдегідей емес, еңбектің маңыздылығы төмен. Оралмандар арасында амалсыздан, болатын жұмыссыздық жалақы белгілеудегі рыноктық тепе-теңдіктің сатысын белгілеумен байланысты, мүнда жұмысшы күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың арасында алшақтық болады.5 ]
Басқа елдерді айтпағанда, Қазақстанда оралмандар арасындағы кедейшілік проблемасына жергілікті үкіметтен өзге осы науқанға Бірікен Ұлттар Ұйымы мен Азия Даму банкі қызу атсалысып-ақ келеді. Тіпті Бірікен Ұлттар Ұйымы шеңберінде Оралмандар арасындағы кедейшілік проблемасы жою жөніндегі Халықаралық Бірікен Ұлттар Ұйымы бас Ассамблеясының шешімі бойынша жыл атап өтіледі. Осы күн қарсаңындағы есеп берулерде екі жылға арналған бағдарламадардың нәтижесіне он бағалар беріліп жатады. Егер жағдай осылай дұрыстала берсе, онда екі-үш жылда кедейшілік денгейі әжептеуір төмендеріне сенгің-ақ келеді. Алайда ресми мәліметтерғе қарасақ жұмыссыздық дейінгі жылдан-жылға төмендегі, ал керісінше әлеуметтік бағдарламалар негізінде қаржы бөлу артып келеді.
Бұл тұрғысынан келгенде, Қазақстанда 2003-2005 жылдарда оралмандар арасындағы кедейшілікті төмендету үшін республикалық және жергілікті бюджеттерден 610 миллион теңге болу көзделген. Бүл қаражатты пайдалану оралмандар арасындағы кедейлікті төмендету мәселелерін тура немесе жанама шешетін мемлекеттік және салалық бағдарламалардың шеңберінде жүзеге асырылмақ. Қазіргі таңда да тұрмысы төмен азаматтарға жан-жақты әлеуметтік және өзге де көмектер көрсетіліп келеді.
Статистика агенттігі берген мәліметтерге жүгінсек, үстіміздегі
жылдың екінші тоқсанында өмір сүру деңгейінен төменгі халықтың
үлес салмағы 27 пайыз болған. Әсіресе мұндай жағдай Алматы (38,8),
Атырау (36.5), Жамбыл (38.1), және Қызылорда (36, 8) облыстарында
сақталуда. Өйткені, бұл облыстарда орта және шағын кәсіпкерлік әлі
күнге қарқын ала алмай келеді. Енді осындай жағдайдан шығу үшін, яғни
кедейлікпен күресу үшін аймақтарда Мемлекеттік әлеуметтік көмек
туралы Заңы негізінде өмір сүрудің төменгі шегінен 40 пайызға
темен жалақы алатындарға арнайы әлеуметтік төлемдер төленуде.
Халықты әлеуметтік қорғау органдарының аймақтардағыбөлімшелерінің ақпараттарына сүйенсек, үстіміздегі жылдың қаңтар-қыркүйек айлары аралығында арнайы әлеуметтік кемек алуға 820,8 мың адам тіркеліпті. Ағымдағы жылы осы оралмандар арасындаңы әлеуметтік мәселені шешуге 261,5 миллион теңге жұмсалыпты, 24 мың адам кәсіптік дайындықтан өткен. Солардың біразы екі қолға бір жұмыс тапқандарымен. қалған 48,8 пайызы әлі күнге дейін әлеуметтік көмек алуға мәжбүр. Қалай болған күнде үкімет сол жандарға тек жәрдемақы төлеп қоймай, олардың табыс табуына жағдай жасаса, сонда ғана кедей отбасылардың ынтасы да артар еді. Жалпы, соңғы жылдары әлеуметтік бағдарламаларға деген қаржы көлемі көбеймесе, кемімей келеді. Экономикадағы көрсеткіштердің артуымсн оралмандар арасында жұмыссыздық та кеміп, жалпы халық арасында кедейлік азаюы тиіс еді.6]
Ағымдағы жылы бұл керсеткіштер 4,7 пайыз, ал келесі жылдан бастап 4,8 пайызға жетеді деп жоспарланып қойылған. Осы орайда айта кететін тағы бір маңызды мәселе, ол ауыл тұрғындарының арасында кедей отбасылардың өте көп екендігі.
Былтырғы мәліметтерге жүгінсек, ауылда тұратын оралмандардың 39 бен 80 пайызына дейінгі кедейліктің қамытын киіп отыр. Ал шағын қалалардағы халықтың коммуналдық қызметке қарыздарын өтей алмай қиналып жататыны өз алдына әңгіме. Дегенмен де Үкімет 2008 жылға дейін өмір сүрудің төменгі шегінен төмен жалақы алатын оралмандар оралмандар кедей оралмандар санын 20-25 пайызға дейін түсірмек ойда.
Еліміздегі оралмандар арасындағы кедейлікпен күрес саясаты толыққанды жүргізілуде деп айтуға әлі ерте. Олай дейтін себебіміз, оралмандардың көптеген әлеуметтік мәселелеріне жергілікті әкімшіліктер жүрдім-бардым қарап отыр. Қолдарында нақты ақшасы мен билігі болмағандықтан, оралмандар алдымен өз жағдайларын күйттейтіні де жасырын емес. Әкімдердің өзі басқарып отырған аймақтағы оралмандар арасындағы кедейлік көрсеткішін төмендетіп, орталыққа ақпарат беруге машықтаның алған деуге негіз бар. Өйткені, жыл сайын мыңдаған жұмыссыздар еңбекпен қамтылып жатқанымен нәтиже көрінер емес. "Баяғы жартас -- сол жартас" қапында қалып келеді. Немесе өкімдік тарапынан уақытша, мезгілдік жұмыстарға тартылған азаматтарға төленетін жалақы мөлшері мардымсыз, шамамен 5-6 мың теңге төңірегінде. Мұндай жұмысты істегеннен гөрі жүртқа сол мөлшерге төленетін жәрдемақысын алып үйінде отыра беру әлдеқайда тиімді. Сондықтан да оралмандарды табыс табуға баули отырып, оларға жан-жақты кәсіпшілікің қыр-сырын меңгеруге ықпал жасау керек-ақ. Осы арада бір малы бар екен деп жағдайы нашар жандарға жәрдемақы төлемей қою дүрыс болмайтын шығар. Қарап отырсаңыз сол малды ұстауға да қосымша шығындар кететінін ескерсек, онда бұл әбестік болар еді.
Азаматтық үғымы заң бойынша үш элементтен тұрады: 1) адамның мемлекетпен байланысы уақытша емес, тұрақты болуы тиіс. 2) адамның мемлекетпен байланысы саяси құқықтық сипатта болады. Мемлекет Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын кез-келген адаммен құқықтық байланысқа түсе алады. Бірақ саяси қатынас тек мемлекет пен оның азаматтары арасында ғана болады. 3) мемлекет пен азаматтың арасында өзара құқық пен міндеттемелер белгіленеді. Азаматтық және басқа экономикалық, саяси және қоғамдық қызмет салаларына белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Жалпы азаматтықты алу мен тоқтату тәртібін мемлекеттің ішкі заңдылықтары анықтайды. Ал, халықаралық құқық нормалары оларға жан-жақты әсер етеді.
Мысалы ретінде Қазақстан мен Ресей арасында жасаған келісім бойынша (1995 жыл 20 қаңтар) азаматтықты алудың оңайлатылған тәртібі енгізілген. Осыған сәйкес жергілікті ішкі-істер органдарына азаматтық алу туралы өтініштерін өзкізгеннен кейін 3-ай мерзім ішінде қаралады. Келісімдегі көрсетілген нормалар Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 3 қазандағы "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы заңға" толықтырулар мен өзгертулер енгізу туралы заң күші бар Жарлығында ескертілді. 7]
Конституцияда азаматтық туралы негізгі қағидалар: барлық азаматтардың теңдігі, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі, құқықтары мен бостандықтардың шектелуіне жол берілмейтіндігі туралы, азаматтықтан айыруға, республика шегінен құғындауға болмайтындығы туралы көрсетілген. 8]
Республика азаматтығы: 1) тууы бойынша; 2) азаматтыққа қабылдануы нәтижесінде; 3) Қазақстан Республикасының мемлекет аралық шарттарында көзделуі бойынша; 4) азаматтық туралы заңда белгіленген өзге де негіздер бойынша беріледі.9 ]
Басқа мемлекеттің азаматы немесе азаматтығы жоқ адам олардың өтініштері бойынша азаматтық туралы заңда қаралған шарттаға сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мүмкін. Азаматтыққа қабылдау туралы шешімді Қазақстан Республикасының Президенті кабылдайды.
Республика аумағында кем дегенде 5 жыл (бүрын бүл мерзім 10 жыл болды) тұрақты түруы не Қазақстан Республикасының азаматымен некеде болуы азаматтыққа қабылдаудың шарты болып табылады. Осы шарттар төмендегідей азаматтардан талап етілмейді. Оларға: а) кәмелеттік жасқа толмағандардан; б) әрекет қабілеттігі жоқтардан; в) Қазақстан Республикасына ерекше еңбек сіңіргендерден; г) саяси себептермен Қазақстан аумағын амалсыз тастап кеткендерден және олар тарихи Отаны ретінде Қазақстан Республикасында тұрақты түруы үшін қайтып келсе олардың ұрпақтарынан; д) Қазақстан Республикасының азаматтарының жақын туыстарының бірі баласы (соның ішінде асырап алған баласы), жұбайы (зайыбы), апасы, ағасы, атасы, әжесі бұрыңғы одақтас республика азаматтарынан олардың республикада тұру мерзімі талап етілмейді. 10]
Республика азаматтығын қалпына келтіру азаматтық алудың дербес әдісі болып табылады.
Азаматтықты қалпына келтіру туралы шешімді Қазақстан Республикасының Президенті қабылдайды. Бұған Қазақстанның азматтығында болған, бірақ әртүрлі себептермен одан шығып қалған аматтарға азаматтықты қалпына келтіруге рұқсат етіледі. Бұл жағдайда, әдетте, азаматтыққа қабылдауда қажет шарттар көрсетілмейді.
Азаматтық туралы мәселелер Қазақстан Республикасының мемлекет аралық шарттармен шешіледі. Қазақстан Республикасы мен Беларусь Республикасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы осы мемлекетердің азаматтығын алудың жеңілдетілген тәртібі туралы келісім шарт жасалды және бекітілді. Мұндай келісімдер аталған мемлекеттердің өздерінің азаматтығының жалпыға бірдей нормаларын, Конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауға, адамдардың тиісті тарихи және дәстүрлі достық байланыстарын сақтау мен нығайтуға ұмтылудан туындайды.
Жалпы соңғы кездері Қазақстан Республикасының азаматтығын
қабылдауға өтініш беруші оралман-қазақтардың көбеюі, өз тарихи
отанына Исламдық Мемлекет Ауғанстаннан, Исламдық Иран
Республикасынан, Пакистаннан, Монғолиядан, Түрік Республикасынан, ҚХР-нан, сондай-ақ ТМД-на қатысушы мемлекеттерден Қазақстанда түратын туыстарына қосылуы мақсатында Республикаға келусіші азаматтарға байланысты болып отыр. Тек соңғы Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған 10 жылда Республикамызға 43,0 мың отбасы қоныс аударды немесе 200 мыңға жуық отандастарымыз өз тарихи отанына оралды. Жалпы иммигранттардың басым көпшілігін алыс және жақын шетелдердегі қазақтар мен орыстар иеленеді.11]
Келген оралмандардың азаматтық мәселесі күні бүгінгі дейін өткір қалпында қалып отыр. 2000 жылғы 26 қаңтарда Астанада Халықаралық Миграция Ұйымымен бірлесіп өткізген "Қазақстандағы қөші-қон: бүгінгісі және болашағы" атты семинарға қатысушылардың көпшілігі оралмандардың құқықтық, әлеуметтік, саяси, экономикалық мәселелерін реттеуде азаматтық мәселесі кедергі болып отарғанын, оның жақын арада шұғыл шешу үшін Заңдарға өзгерістер енгізу мен отандастар түратын мемлекеттермен азаматтықтан шығудың және Қазақстан азаматтығын алудың жеңілдетілген келісімдерін жасау туралы ұсыныстар автор тарапынан енгізілді. Кейбір көші-қон үрдісіне қатысушы мемлекеттер өз азаматтарының азаматтықтан шығару тәртібін өте күрделі, үзақ мерзім талап ететін талаптар қоюмен қатар кейбір мемлекеттерде өте қымбат төлем түрлері қарастырылған. Бұның өзі оралмандар үшін Қазақстан Республикасының азаматтығын алуына үлкен кедергі болуда.
Атап айтар болсақ, Монголия қазақтарының азаматтық мәселесі күрделі дәрежеде өз шешімін таба алмауда. Оралмандардың көпшілігін құұрайтын (80 мыңға жуық) бұл отандастарымыз өткен 10 жыл ішінде бар жоғы 7000 адам Монголия азаматтығынан шығып, 100 адам ғана Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдады. 12]
Ал қалған 4000 жуық адам Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау тәртібіне сәйкес анықтамалар мен құжаттарын толтыруда.
Жоғарыдағы айтып кеткендей Ресей мен Беларусьтен келген оралмандар мемлекет аралық Келісім бойынша бір айдың ішінде-ақ Қазақстан азаматы атанады.
Ал Өзбекстан, Тәжікстан, Түркменстан, Әзірбайжан сияқты елдерден келген оралмандар сол республиканың азаматтығынан шықпаған болса, оларды мемлекетаралық келісімге сәйкес Қазақстан азаматтығына қабылдай алмайды. Сол елдердің азаматтығынан шыға алмай келген оралмандар мұнда да көптеген қиыншылықтарға кездесуде.
Өзбекстан заңының тағы бір ерекшелігі - оралман бұрыңғы Қеңес Одағының қызыл төлқұжатымен келсе бірден Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдай беруге рұұқсат еткен. Өйткені олар Өзбекстан азаматтығын алып үлгермегендер болып ссептеледі. Негізгі қиыншылықтарды Өзбекстанның жаңа төлқұжатын алғаннан кейін барып Қазақстанға қоныс аударған оралман-қазақтар иеленеді. Өзбекстанда азаматтығынан шығуы үшін көп ақша төлемдерді талап етумен қатар, азаматтық мәселесін Өзбекстан Президенті өте сирек қарайды .13]
Қазақстанда қос азаматтық танылмайтындықтан қалыптасқан көші-қон үрдісі кезінде көптеген оралмандарға өздері бұрынғы тұратын мемлекеттен азаматтық байланыста тұрмайтыны туралы анықтама дайындау талабы қойылады. Содан, кейін ғана Қазақстан азаматығын алудың техникалық күрделі кезеңдері басталады.
2тарау Қазақстан Республикасындағы Ішкі және сыртқы көші- қон қатынастарының түсінігі
2.1Қазақстанда сыртқы көші-қонның түсінігі мен себептері Қазақстандағы көші-қон процестеріне әсер еткен саяси, этно-мәдени, әлеуметтік-экономикалық, табиғи-климаттық, ақпаратты-насихаттық және т.б. факторларды талдай отырып, көші-қон процесі этнос өкілдерінің өмір сүру аймағына да қатысты болғандықтан, ол кеңістікті- мерзімдік шеңберде қарастырылды.Елдегі демократиялық өзгерістер мен саяси реформалардың көші-қон процесіне әсері күшті болды. Орыстардың,немістердің, белорустардың, украиндардың, еврейлердің тарихи отанына көшуіне саяси фактормен бірге әлеуметтік-мәдени және этникалық-мәдени факторлар әсерін тигізді.
1991-2003 жж. республика халқының саны 16793,1 мыңнан 14866,8 мыңға түсіп, 1926,3 мың адамға кеміді (2003 ж. 1991 ж. мөлшерінің 88,5%-ын ғана құрады). 13 жылда ішкі және сыртқы көші-қонды қосқанда, барлығы 11 644,4 мың адам көші-қон қозғалысына түсті. Соның ішінде сыртқа көші-қондық қоғалыстағы 983,5 мың иммигрант пен 3092,1 мың эмигрант 2108,6 мың адамдық теріс айырымды көрсетті. Жылына орта есеппен 162 мың адам кеткен. Сыртқы көші-қондағы теріс айырымның жоғары шегі 1994 ж. (- 410,4 мың адам) келді. Кейінгі жылдары шетке көші-қондағы теріс айырым төмендегенімен,2003 ж. дейін орын алды. 1991-2003 жж. көші-қонның 2108,6 мың адамдық теріс айырымы осы кезеңдегі +182,3 мың адамдық табиғи өсімді толықтай жұтып қана қойған жоқ, одан 11,5 есе артық болды. 14]
Қазақстан көші-қоншылары үшін ыңғайлы ел Ресейден кейінгі орында Беларус , Украина Алыс шетел бойынша Германияға кетушілер басым болды және Өзбекстан тұрды .
1990 жж. Бұл соңына қарай Қазақстаннан сыртқа көші-қон көлемі қысқара бастады,біріншіден, Ресейдің экономикасын реформалаудың алғашқы кезеңіндегі еңбек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әкімшілік-құқықтық пәндер кафедрасы
ӘКП кафедрасының бастығы
____________________________
____________________________
қорғауға ____________________
(жіберіледі,жіберілмейді)
____________________________ 2011 ж.
Диплом жұмысы
Қазақстан Республикасында көші-қон қатынастарын реттеудің мемлекеттік-құқықтық негізі тақырыбына
050303 Құқық қорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
Орындаған: Ахметова Меруерт Маратқызы
әкімшілік құқықтық мамандық,2007
жылы қабылданған 402-ші оқу тобы
Ғылыми жетекші: кафедра бастығының орынбасары,з.ғ.к.,
полиция подполковнигі
Жүнісова Гүлмира Алишерқызы
АЛМАТЫ 2011
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 тарау. Қазақстан Республикасында көші-қон қатынастарының қалыптасуы және даму тарихы.
1.1.Оралмандардың әлеуметтік мәртебесі және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мәселелері.
2 тарау. Қазақстан Республикасындағы Ішкі және сыртқы көші - қон қатынастарының түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Қазақстаннан сыртқа көші- қонның түсінігі мен себептері
2.2Қазақстан Республикасындағы миграциялық саясат, оның мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында ішкі көші- қонның құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4Көші- қон қатынастарын реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
3 тарау. Қазақстан Республикасында көші- қон қатынастарын жүзеге асыратын құқыққорғау органдарының қызметі
3.1 Қазақстан Респупликасының Көші- қон Басқармасының негізгі қызметі мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3.2 Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғаларды тіркеу бойынша мемлекеттік қызмет көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Диплом жұмысының тақырыбының өзектілігі Қазіргі кезде қоғамдық саяси мәселелердің ішінде ең маңыздысы көші-қон мәселесі. Еліміз егемендік алып БҰҰ-на және көптеген халық-аралық ұйымдарға мүше болуына байланысты Қазақстан өзі үшін жаңа проблемалар мен өзінің ішкі, сыртқы саясатының қорғанысы мен қауіпсіздігінің және экономикалық проблемалар мен бетпе-бет келіп отыр. Кез-келген тәуелсіз мемлекеттердің ішкі, сыртқы саясатында айрықша назар аударып отыратын мәселелерінің ең бір бастылары көші-қон мәселелері. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан кейін жақын шет елдерден көшіп келушілер мен көшіп кетушілерді құқықтық реттеуге тура келді. Қазақстанда көші-қон үрдісі туралы ұғым 70-жылдың ортасында белгілі бола бастады. Мұнда бұрын келген жұмыс күштерінің өз еліне қайту үрдісі белең ала бастады. Тәуелсіз Қазақстанның алдында жүзден астам ұлт өкілдерінен тұратын халықтың болашағын қамтамасыз ету, экономикалық-нарықтық қатынасты негіздеу, ұлтаралық қатынастарды заман талабына сай ілгері дамыту мәселесімен бірге, ел қоғамындағы әлеуметтік- демографиялық ахуалды жақсарту да үлкен міндет.
Қазақстанның егемендік алуымен бірге басқа ұлт өкілдерінің өздерінің тарихи отандарына, алыс-жақын шетелдерге қоныс аударуы басталды. Қазақстанның саяси, экономикалық, әлеуметтік даму бағыттарындағы орасан зор ғаламдық өзгерістер көші-қон мәселелерін күрделендіріп жіберді: көші-қон көлемдері мен оның толқындарының бағыттары ғана өзгеріп қойған жоқ, сондай-ақ амалсыз көші-қон, жер ауып келген халықтардың қайта кетуі, экологиялық және басқа себептер бойынша жаңа көші-қон түрлері пайда болды. Сондықтан, дипломдық жұмысымда Қазақстандағы көші-қон процесінің 1991-2010 жж. барысы, себептері, үрдістері, нәтижелері сараланады.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2009 ж 6 наурыздағы Дағдарыстан жаңару мен дамуға атты Қазақстан халқына Жолдауында барша әлемді алаңдатқан күйзеліс кезеңінен шығудың жолдарын қарастыра отырып, біздің болашағымыздағы ең басты мәселе ретінде елдегі әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуді атап көрсетеді. Әлеуметтік тұрақтылықтың негізгі байлығы - халық санының өсіміне тигізер әсері оң болмақ.1] Ал, халықтың өсімі - мемлекеттің алдында тұрған үлкен мәселе.Оны шешу- заман талабы. Өйткені, осыншама кең-байтақ жеріміз бола тұрып, халықтың саны өспесе, ұлт болшағына үлкен қатер төнетіндігі сөзсіз. Осы мақсаттарға жетуде халықтың табиғи өсімімен қатар, елдегі этнодемографиялық дамудың қозғаушы күштерінің бірі - көші-қон құбылыстарын реттеу өте маңызды. Көші-қон процесіне байланысты Қазақстан республикасы да салиқалы саясат жүргізе бастады. Ол саясат халықтардың орналасуына, тұрғындар өмір сүрген жердегі саяси, экономикалық, әлеуметтік- экономикалық жағдайларға байланысты жүргізіледі және әртүрлі нысанда көрініс табуда. Бұл үрдісті жүргізу тетігі мемлекеттік деңгейде сараланып, көші-қон мен халықты орналастыруға байланысты мәселелердің мәні мен маңызы барлық ғылыми білімдердің қарастыратын мәселесіне айналуда. Сондықтан да, 1991- 2010жж. көші- қонның Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік-демографиялық дамуға әсерін зерттеу Отан тарихы ғылымының тарихи демография саласындағы өзекті мәселелерінің бірі.
Диплом жұмысының деректік негізі: жұмыс көптеген және әртүрлі деректерге негізделіп жазылды, олардың ең бастылары: Көші-қон процесін реттеу мен бақылауды жүйеге келтіру жолындағы мемлекеттік көші-қон саясатын құқықтық қамсыздандыру мақсатында қабылданған заңдық құжаттар, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғылары мен Үкімет пен басшы органдардың заңдық актілері, ережелері мен әртүрлі құжаттары. Соның ішінде, Қазақстан Республикасының Конституциясы, Халқымыздың көші-қоны туралы Заңы (1997 ж. 13 желтоқсан), ҚР көші-қон саясатының Тұжырымдамасы (2000 ж. 5 қыркүйек), ҚР көші-қон саясатының 2001- 2010жж. арналған салалық Бағдарламасы (2001 ж. 29 қазан) мен Нұрлы көш.Бағдарламасы және т.б.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Дағдарыстан жаңару мен дамуға. (2009 ж., 6 наурыз). Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2007-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмыстың негiзгi мақсаты - Қазақстан Республикасында жүрген көші-қон процесін, оның түрлері мен барысын, нәтижелерін, оның елдің әлеуметтік-демографиялық дамуға әсерін анықтап, кешенді түрде зерттеу;
Еліміздегі көші-қонның түрлеріне орай, осы процестің барысы мен тұрғындардың ұлттық және әлеуметтік құрамындағы өзгерістері мен әлеуметтiк-психологиялық тұрғыдан тұрғындардың басынан өткізудегі күрделi тарихи-демографиялық даму үрдiстерiн жүйелi зерделеу. Осыған орай диппломдық жұмысымда төмендегi мiндеттердi жүзеге асыру көзделдi:
Қазіргі әдістемелік қағидалар тұрғысынан республикадағы көші-қон процестері мәселесін зерттеушiлердiң тарихи-демографиялық, тарихи және әлеуметтік-саяси негiздегi еңбектеріндегі зерттелу деңгейін талдау;
Қазақстандағы кеңестік дәуірдің соңғы жылдарындағы (1989-1991 жж.) сыртқы және ішкі көші-қон процесін және оның әсерін қорытындылау;
1991-2010 жж. көші-қон процестері динамикасының негізгі факторларын ашып көрсету;
1991-2010 жж. көшi-қон үрдiстерiнiң ерекшеліктерін, барысын және нәтижелерін кезеңдерге бөле отырып айқындау;
Көшi-қон процестерінің негізгі бағыттарын, түрлерін анықтап, аймақтық ерекшеліктерін саралау;
Тәуелсіздік кезеңіндегі көші-қон процестерінің халық санының динамикасы мен жастық, жыныстық, территориялық орналасуы, білім деңгейі және т.б. құрамының өзгеруіне ықпалын анықтау;
Кіші қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуының көші-қон мен өз кезегінде халық санының динамикасына әсерін көрсету;
1991-2010 жж. көшi-қон ағындарын республика тұрғындарының ұлттық құрамындағы өзгерістерге әсер етушi негізгі фактор ретінде негіздеу;
Зерттеудің мерзімдік шеңберіндегi Қазақстанның әлеуметтiк дамуына көші- қон процесінің әсерін нақтылау;
Көші-қон процестерінің өркениетті даму жолындағы тәуелсіз Қазақстанның әлеуметтiк-экономикалық даму ерекшелiктерiне сай, ұлттық саясатты жүргізудің тұжырымдамасы ретiнде практикада қолдануға болатын iс- шаралар бағыттарының қалыптасуындағы маңыздылығын көрсету. Жұмыстың әдістемелік негіздері. Жұмыс тарихилық, жан-жақтылық, объективтілік және басқа ғылыми методологиялық қағидалары сүйеніп жүргізілді. Тарих ғылымындағы зерттеудің диалектикалық тәсілдерімен тығыз байланыстағы жүйелілік-құрылымдық, салыстырмалы-тарихилық және т.б. әдістемелік талаптарына сай іске асырылды. Зерттеудің басты әдістемелік негізін демографиялық-статистикалық талдау, салыстырмалы зерттеу және нақтылығын анықтау әдістері құрады. Әдістер кешенінің қолданылуы пайдаланылған әдебиеттердің сипаттамасына орай анықталды. Жұмыста 1991-2010 жж. көші-қон процестерінің барысын көрсете отырып, осы процестің Қазақстандағы әлеуметтік- демографиялық жағдайға әсерін алғаш рет жан-жақты баға беруге әрекет жасалынды. Нақтылап айтқанда:
республикадағы көші-қон процестері мәселесіне арналған зерттеу-шiлердiң тарихи-демографиялық, тарихи және әлеуметтік-саяси негiздегi еңбектері объективті түрде талданды;
Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік көші-қон саясатының құқықтық қамсыздандырылу барысы талданып, оны қадағалау тетіктерін жетілдіру жолындағы мемлекеттік іс-шаралар сараланды;
1991-2010 жж. аралығындағы республикадағы көші-қонның ерекшелігі, барысы мен негізгі үрдістері екі кезеңге бөліне отырып анықталынды;
Қазақстандағы көрсетілген кезеңдегі көші-қон құбылыстарының облыс, аудандар бойынша қозғалысына талдау жасалынды;
1991-2010 жж. көші-қон процестері динамикасының негізгі факторлары ашып көрсетілді;
ХХ ғ. соңы ХХІ ғ. басында Қазақстанда көрініс тапқан көшi-қон процестерінің түрлері нақтыланып, талданды;
Аталған мақсатта көрсетілген мерзімдегі шетелдерден тарихи отандарына қайтып оралған отандастарымыздың еңбекке араласуы бағытындағы атқарылған істері сараланды;
Республикаға осы уақыттағы келгендер мен кеткендердің жас мөлшер-леріне, білім дәрежелеріне талдау жасалынды;
1991-2010 жж. көшi-қон ағындары республика тұрғындарының әлеуметтік-демографиялық дамуына, әсіресе, оның саны мен сапалық көрсет- кіштеріне, ең алдымен, ұлттық құрамындағы өзгерістерге әсер етушi негізгі фактор ретінде негізделді.
1992 жылы Алматыда Дүние жүзілік қазақтарының алғашқы құрылтайы өткізілді, осы жиыннан кейін шет елде тұратын байырғы ұлт өкілдерінің елге қайту ниеті бұрынғыдан да арта түсті. Қазіргі алыс-жақын шетелдердегі қазақ диаспарасы қазақ ұлтының 31 бөлігін немесе 4,5 млн. адамды құрайды. Олардың көпшілік бөлігі кеңестік кезіндегі революциялық және азамат соғыстары, ашаршылық, жаппай құғын сүргін салдарынан өздерінің тарихи отандарын тастап кетуге мәжбүр болғандар. КСРО тарағаннан кейін шет елдердегі ТМД-ғы қалған қазақтар шет елдегі Қазақ диаспарасына айналды. Аталған елдердегі диаспардың мәдени және әлеуметтік, экономикалық өркендеу деңгейі бір-бірімен мүлдем ұқсамады. Сондықтан көші-қон проблемаларын кешенді зерттеу және оны шешу, ғылыми зерттеулер мен практикалық шаралардың бірлігі және өзара байланысын анықтауға тура келді. Қазір елімізде көші-қон мәселесінмен, оралмандардың тарихи отанына оралу мүмкіндігін қамтамасыз ету нақты шараларының жүйесі қалыптасу үстінде. Қазақстан республикасының президентіңің 1996 жылы 31желтоқсандағы жарлығымен күшіне енген Шет елде тұратын отандастарды қолдаудың мемлекеттік бағдарламасын нақты осы мақсаттарға негіз болып отыр. Бұл бағдарлама кешенді іс-шараларды қамтитын негізгі алты бөлімнен тұрады.
1 ) Ғылыммен қамтамасыз ету
2) Нормативтік құқықтық негізді құру
3) Білім беру
4) Мәдениет
5) Туризм және спорт
6) Кітап шығару және БАҚ мәселелерін ұйымдастыру шаралары қамтылған.
Зерттеу жұмысының заты және обьектісі: Көші-қон қатынастарының қалыптасу тарихы, Сыртқы және Ішкі-қон көші-қон, Қазақстан Респупликасының Көші- қон Басқармасының негізгі қызметі мен міндеттері.
Жұмыстың құрылымы Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет көздерінен түрады.
1 тарау Қазақстан Республикасындағы көші-қон қатынастарының қалыптасу тарихы
Еліміз егемендік алғалы алыс-жуық шетелдердегі қандастарымыз өзінің тарихи отаны - Қазақстанға орала бастады. Қазірге дейін сырттан келген қандастарымыздың саны бір миллионға жетті. Десе де шетелде әлі де болса бес миллион қазақ отыр. Бүгінде қазақ көшінің тоқырай бастағаны туралы ақпарат құралдар жиі дабыл қағуда.
Шетелдегі қазақтар жайында сөз бола қалса өзін отаншыл, ұлтшыл көрсеткісі келетін кей азаматтарымыз: Олар отанның басына қиын күн туғанда қашып кеткендер деп суық бауырлық көрсетеді. Олардың ойынша, шет ел асқан қазақтың "Малды айдап, қашып кеткен" ұлтандысы Қытай мен Моңғолия қазақтары екен.
Ең бірінші айтарымыз қазіргі Қытай қазақтары мен Моңғол қазақтарының барлығы қашып кеткендер емес. Жоңғарлар жеңілген соң қазақтар 1760-1770 жылдардан бастап Алтай, Тарбағатай, Іле өңірлеріне қоныстана бастаған. Одан ары асқан бір бөлімі бүгінгі Баян-Өлгей, Қобда өңіріне барды. 1830 жылдарға келгенде Қытай қазақтары, 1880 жылдарға келгенде Моңғолия қазақтары негізінен атажұртына орнығып болған.
Ал өз бауырларын шеттетіп жаулық пиғыл танытқандардың айтып отырғаны 1928-жылы тәркілеуде қашып барғандар. Онда да қашып барғандар тұрманы түгел барғаны жоқ. Қылышынан қан тамған Кеңес қызыл өкіметі байларды тәркіледі дегеннен көрі елдің сорпа бетіне шығарларын мерзімге бөліп қырғындады деген оң. Сол қырғында біреу малынан айырылды, біреуі жағынан айырылды, біреу атасынан айырылды, біреу ботасынан айырылды.
Қазақтың қаншама боздақтары орыс солдаттары жағынан атып өлтірілді. Қаншасы қолды болып жер аударды. Кеткені келмеді, өшкені жанбады. Міне, осындай жан түршігерлік қырғын мен қудалауды мәймөңкелеген Кеңес қызыл империясы қалған халыққа соның бәрі "Қашып кетті" немесе "Мал айдап кетті" деп кері үгіт жүргізді. Олар тойып қашқан жоқ, тоңдырып қашырды.Қазақтың өз ішінен шолақ белсенділерді тауып, қазақты қазаққа салды. (Мұндай қасірет "Аманай мен Заманай" фильмінде де жақсы көрініс тапқан). Міне, осындай ауыр жағдайда талай адам қашып жан сауғалауға мәжбүр болды. Қашпағаны қырылды. Бір мысал айтсақ, 1931 жылы қазанда Шәкәрім қажыны өз қыстауында атып өлтірді. Баласы Зият , немере інісі Бердеш Әзімбайұлы, Төлеуқазы қатарлылар қашып Қытайға өтті. Олар "Мал айдап" өтпек түгілі жанын әзер алып өтті.
Шын мәнінде жанын да аман сақтай алмады. Сол Зият Шәкәрімұлын 1938 жылы Қытай жағы қолға алып (әрине, Кеңес Одағының тапсырмасымен) із-түзсіз жоғалтты. Жалғыз Зият қана емес, ілгерінді кейінді Кеңестер Одағына оқ атқан әр пенденің сары ізіне шөп салып, 1938, 1939, 1940 жылдары арт-артынан қолға алды, қырғындады. Бұл үрдіс Моңғол жерінде жалғасын тапты. Ал, одан аман қалғандарын 1928 жылғы Кеңестік тәркілеудің көшірмесін 1958 жылы қайталаған Қытай жағы тағы да тозақтың отына күйдірді.
Ал, "мал айдап" әкеткен дегенге келсек, 1928 жылы тәркілеуден 5-10 жыл ілгері қамданғандардың бір бөлігі ғана малмен аман өткен. Ал, 1928 жылғы тәргілеу тұсында көбі малын не кеңестік өкіметтің не шекара бұзу барысында солдаттардың қолында қалдырған.
Бес қаруы сақадай сай, қызыл өрттей жалаңдаған қызыл өкімет "аша тұяқ қалмасын, асыра сілтеу болмасын" деп, жар салып жүріп қалың малды айдатып қойып қарап отыра ма?! "Малым-жанымның садағасы" деп қара басын аман алып өткеніне тәубе қылған талай қазақ туған жер өскен ортасынан қанды жасын төгіп амалсыз айрылды.
Қайта сол байлардың көп сандысының жері мен малы Кеңестік өкіметтік қазанында қалды. Қазынадағы бар малды халыққа бермей қолдан жасалған аштыққа байларды кінәлау жетесіне жеткізіп тәрбиелеген коммунистердің мықтылығы ма, әлде өз бауырын құрбандыққа шалуға асыққан ағалардың алапестігі ме, кім білсін!
Керісінше, Кеңестер дәуірінде Социалистік Қазақстанның мал басының барынша өскені сол байлардан қалған дәулет емес пе еді!? Аламын деп келген жоқ, беремін деп келді.
Білім іздеп жаһан кезген әбу-Насыр-әл-Фарабиді, жат елге барып сұлтан болған Бейбарысты, қазақ әдебиеті мен өнеріне бір кісідей үлес қосқан Жүсіпбек Шайқысламұлын, Асет Найманбайұлын "қашқын" деп қалай кінәларсың, олардың қазаққа берген байлығы жаңағы байлардың "қарызынан" әлденеше есе артық емес пе.
Күні кеше өткен Мұстафа Шоқай, Мұстафа Өзтүрік есімдерін қалай ұмытарсың?! Егер осының барлығын байлардың ұрпағы деп, қашқын деп еттен безді сылығандай алып тастасақ қазақ мәдениетінің қаншама орны бос қалар еді. Демек, жоғарыдағылардан шеттен келген қазақтар нені аламыз деп емес, нені береміз деп жаны мен тәнін, ет жүректен шыққан өнерін қазақ отанына бағыштап жатқанын байқаймыз.
Ал қашып кеткендер деушілердің ойынша болғанда қазақ баяғыда ата-мекенін тастап Сыр бойына ауғанша Жоңғардың қолында қырылып қалса жөн бе еді?!
Ал қудалауға түсетіндер қай кезде де биліктің көзіне тікендей қадалатын білімділер, оқымыстылар болған. Қазақ қай кездерде де бір атадан қалған жалғыз тұяқтың өзін таса жерде өсіріп кейіннен еліне табыстап отырған. Абылайханның өз басынанда сондай бір оқиғалардың өткенін білеміз. Олай болса, "Сендер қашқанша неге қырылып қалмадыңдар" деу ешқашан ет-жүректі пенденің айтары емес еді.
Егемен еліміздің іргесі бүтін, керегесі кең болуы үшін әрине, бар қазақ бір қазақтың баласымыз дейтін бауырмалдығымыз болғанда ғана текті ұлт екенімізді танытар едік. Ел ішіне іріткі тастап, алтыбақан алауыздықпен қазақты қазаққа жау көрсетсек нағыз масқара болмаймыз ба?
Жер бетіндегі өркениетті ұлт ретінде өсіп-өнуіміз үшін бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаратын кез жеткелі қашан!?. Онсызда бізді жұта салғысы келіп отырған аждаһалар берекесіздігімізді пайдаланып бір-бірден-ақ таусағысы келіп отырған жоқ па?!
Қытай жағы таратып отырған мәліметтерге сенсек, Қытай жерінде бір миллион бес жүз мыңға тарта қазақ тұрады. Бұл арада Қытайдағы әр жылғы мәліметтерге сүйенсек, 1949 жылы, яғни коммунистік Қытай қазақтарға өз үстемдігін жүргізе бастаған кезеңде онда 443700 қазақ болған. Бұл сан әр жылы шамамен 20 мыңдық қарқынмен өсіп отырған. 1960 жылға келгенде қазақтардың саны 541600-ге жеткен. Осыдан екі жылдан кейін, атап айтқанда 1962 жылға келгенде қазақтардың саны 487400-ге құлдыраған. Демек, екі жылдық туу санын қосқанда 100 мың адамның кемігені жасырын емес. Бұл 1962-жылғы ұлы көш және көштен кейінгі қолдан жасалған аштықтың салдарынан екені айдан анық. Осыдан кейінгі жылдарғы өсу салыстырмасы кей жылы 20 мың, кей жылы 30 мыңдық қарқынмен артып отырған. Сөйтіп, 1990 жылға келгенде ондағы қазақтардың саны бір миллион екі жүз мыңға жеткен. Бір қызығы, осыдан кейінгі мәліметтер аса айқын емес. Әсіресе, 1995 жылдан 2007 жылға дейінгі мезгілдегі өсу салыстырмасы айқын көрсетілмеген. Бір миллион екі жүз мың халықтың әр жылғы өсу салыстырмасы бойынша қарасақ, 1990 жылдан 2007 жылға дейінгі 17 жылда кемінде 500 мың адам қосылады екен. Сонда Қытайда кем дегенде 1 миллион 700 мың қазақ тұрады деген сөз. Демек, бұл ресми емес деректердегі Қытайда екі миллион қазақ тұрады дегенді теріске шығармайды. 2]
Арман ерте ме, кеш пе орындалады. Қазақстан барлық атрибуттары бар толыққанды егемен мемлекет ретінде қалыптасып келеді. Нарық экономикасы құрылып, экономика дамуда. Саяси жүйені қайта құру процесі әлі жүріп жатыр. Бәсекеге қабілетті мемлекет болуға ұмтылып отырмыз. Сырттай қарағанда барі жақсы көрінеді.Бірақ біздің армандағанымыз мүлде басқа Қазақстан болатын. Біз үркердей ғана байлар мен ішер ас, киер киімге жарымаған миллиондаған адамның арасындағы айырма жер мен көктей елде емес, кедей- кепшігі жоқ, ең бастысы қажеттіліктері- жұмыспен, тұрғын үймен қамтамасыз етіліп, қауіпсіздікте өмір сүріп, бала- шағасының болашағына алаңдамайтын елді көкседік. Біз барлық ұлт өкілдерінің өз ана тілдерінде және мемлекеттік тілде еркін сөйлеп, бейбіт те тату-тәтті өмір сүретін Қазақстанды қаладық. Біріккен және жауапты ұлт ретінде қазақтар басқа ұлттарды төңірегіне топтастыруын аңсадық. Азаматтық сананың үстемдік етіп, соның аясында әрбір қазақстандықтың этномәдени артықшылықтарын сақтап, дамыта отырып, біріңғай азаматтық ұлт ретінде ұйысуын қаладық. Біз ғылым мен мәдениеттің көрнекті өкілдері адамзаттық өркениеттің алдыңғы сапасында ірі жаңалықтар ашып, үлкен жетістіктерге жетіп жатса деп армандадық. Біз армандаған Қазақстанда демократия мен әділдік идеялары салтанат құрып, әділ де жауапкершілігі мол мемлекеттік қызметкерлер ел мүддесіне қызмет етуі тиіс еді. Алайда бүгінде билік өзінше тірлік етіп жатыр.Билік пен халық арасындағы ара-жік ұлғайып барады.Ең мәселелер-тұрақтылық пен күнде билік тұрақтылықтың кепілі емес. Қазақ мемлекеттігінің тарихы біздің заманымызға дейінгі 1-ші мыңжылдықтың ортасында атқа мініп көшіп жүрген түркілердің Еуразия кеңістігіне ойқастап шығуынан бастау алады. Қазақ хандығы Алтын орданың мұрагері ретінде 15 ғасырда құрылған. Сол кездің өзінде-ақ түрлі туыстас халықтарды топтастырды. Қазақтардың ата-бабалары, жершілдік пен жікшілдіктің орнына біртұтас мемлекет құруды, біріңғай ұлттық сана-сезімді жөн көрді. Сол уақытың тезіміне салып қарасақ, бұл біріккен азаматтық қалыптастыру жолындағы үлкен жетістік еді.
Қазақ хандағы құрылған 500 жылдам астам уақыттың ішінде қазақ халқы сандаған соғысты бастан кешіріп, ғасырлар бойы отарлық қамытын киді. Ал оның бейбіт өмірі- қатаң табиғат жағдайында аман қалу үшін жанталас, қан-жоса соғыс пен басып алу кезінде қирағанда қалпына келтіру болды. Ұлттық бірліктің беріктігі сынға түскенде, қатыгез көршілердің геосаяси экспансиясы тұсында патриоттық сезім өшудің орнына, одан сайын лаулап жана берді. Бұл тауқымет патриоттық сезімді бұрынғыдан да өршітіп, тек Отанның еркін болса ғана бақытты өмір салты деген ұғымды Отан сөзінің ажырамас бөлшегіне айналдырылды. Жоңғармен соғыс қазақтарды құлатты. Ресей империясы ықпал ету аймағын кеңейтіп, соның кесірінен қазақтар отарлық қамытын киді. Жалпық ұлттық бірліктің болмауынан, басшылардың сатылғыштығынан ұлт-азаттық қозғалысы жеңіліс тапты. Қазақ Рухының еңсесі ұзақ уақытқа салбырап қалды. Қазақстан түрлі ядролық және бактериологиялық сынақтардың зардабын шекті. Қазақ елінде ірі индустриялық қалалар пайда болады. Бірақ бұл қалала қазаққа жат, орыстық-кеңестік мәдениеттің ошағына айналды және көбіне қазақылыққа қарсы қойылды. Қалаларда қазақтардың үлес салмағы өте аз болғандықтан, ұлттық мәдениет заман ерекшеліктеріне сай жаңғырып, түрлене алмады. Тек қазақ ауылдары ғана ұлттық мәдениетті жаңғыртушы бірден-бір бастау болып қала берді.3] Қазақ рухының асқақтаған тұсы-қылышынан қан тамған қызыл империяға қарсы қазақ жастары ерлікпенқарсы тұрған 1986 жылғы желтоқсандағы көтеріліс кезі. Бұл комммунистік режимге осы іспетті саяси бас көтерулерге жол ашып берді. Жастардың қаһарман бейнесі арқылы қазақ халқы өзінің тарихи тағдырын өзі анықтай алатынын паш етіп, ұлттық арнамысының туын желбіретті. Қазіргі кезде қоғамның саяси мәселелердің ішінде ең маңыздысы көші-қон мәселесі. Еліміз егемендік алып БҰҰ-на және көптеген халық-аралық ұйымдарға мүше болуына байланысты Қазақстан өзі үшін жаңа проблемалар мен өзінің ішкі, сыртқы саясатының қорғанысы мен қауіпсіздігінің және экономикалық проблемалар мен бетпе-бет келіп отыр. Кез-келген тәуелсіз мемлекеттердің ішкі, сыртқы саясатында айрықша назар аударып отыратын мәселелерінің ең бір бастылары көші-қон мәселелері. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздік алғаннан кейін жақын шет елдерден көшіп келушілер мен көшіп кетушілерді құқықтық реттеуге тура келді.
1.1.Оралмандардың әлеуметтік мәртебесі және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мәселелері
Жалпы кедейшілік пен жұмыссыздық бір бірімен барлық кезде қатар жүреді. Сондықтан да кедейшілікті жою үшін барлық мемлекеттер оралмандарға әлеуметтік - экономикалық жағдайларда жоғары деңгейде көтеруі тиіс. Оралмандардың жұмыссыздығы көп экономикалық шығындарды қажет етеді, сол себептен де бұл проблеманы жою үшін әлемнің барлық мемлекеттері бірлесіп қызмет жасауы тиіс. Қазір оралмандардың жұмыссыздық мәселесі проблемасымен тек қана Қазақстанда ғана емес, сондай-ақ экономикасы аса озық дамыған индустриялық мемлекеттер үшін де өте өткір сипатқа ие бола бастады. Оралмандардың жұмыссыздық проблемасы дұрыс және дер кезінде шешілмеген жағдайда ол осы мемлекеттерде үлкен әлеуметтік жағымсыз салдар тудыруы мүмкін, яғни жәй сөзбен айтқанда әр түрлі ревалюциялық төңкерістердің басталуына басты себеп болуы әбден мүмкін. Демек, бұл проблеманың тек қана әлеуметтік немесе экономикалық мәні бар емес, сонымен бірге оның болашақта жағымсыз саяси салдары болуы мүмкін.4]
Еңбек рыногында да сұраныс пен ұсыныс заңдары әрекет етіп, жұмыс күшін сатып алу және сату жетілген және жетілмеген бәсеке жағдайларында жүреді. Еңбек рыногында сұраныс пен ұсынысты теңдестіретін ерекше "баға тепе-тендігі" орнайды. Мемлекет пен көсіподақтың еңбек рыногына әсері ерекше.
Әуелі жұмыспен камтудың классикалык концепциясын қысқаша қарайық. Классикалық теория (классиктер) деп маркстік емес әдебиетті, әлбетте, ағылшын мен американдықтардың теориясын түсінеді. Олар Рикардодан Маршаллға, Пигу және тағы басқалары ортодоксальдық теорияларға табан тіреп, жалпы экономикалық теңдік теориясын жасауға бағыт ұстайды, жұмыспен қамтудың классикалық теориясы әлем деңгейінде еңбекке сұраныс және еңбекті ұсыну қызметін құруға, оны жетілген бәсеке рынок жағдайында да пайдалануды үсынды. Мүндай күрделі қызметтерді тек жекелеген кәсіпкерлер сұранысы мен жекелеген жұмыскердің ұсынысы қызметтерін біріктіру арқылы мүмкін. Еңбекке сұраныс жасайтын адам -- кәсіпкер ғана. Бәсеке жетілдірілген рыноктарда кәсіпкерлер жалдайтын жұмысшылардың саны екі көрсеткішпен анықталады -- нақты жалақы мен шекті еңбек өнімінің құны. Жалданатын оралмандардың санының артуымен шекті өнім құны төмендейді. Қосымша жұмыс күшін қамту шектеулі өнім құны жалақы төмендеуімен теңдескенде ғана тоқталады.
Оралмандар үшін жұмыссыздық және қамтылмаған жұмыс орны жетілдірілмеген бәсеке кезінде тұрақты болмай, рыноктық механизмдер тарапынан жүмыспен толық қамту бағытында түзетулерге тап болады. Шынында да тепе-теңдік жағдайында жоғары жалақы тағайындаудың салдарынан еңбекті ұсыну сұраныстан көп болса, жұмыссыздар пайда болады, олар өздерінің еңбектерін төмен бағаға сатуға келіседі. Өңдірісте істейтін оралмандар да осындай қадам жасайды, өйткені жұмыс орындарын жоғалтқылары келмейді. Тек жалақыны төмендеткен жағдайда ғана кәсіпкерлер көп еңбекті қамтуға әзір.
Сөйтіп жалақыны төмендету тенденциясы еңбекті ұсыну саласыңда да және еңбекке сұраныс саласында да қалыптасады. Жалақының тепе-теңдік қалыптан төмендеген кезінде еңбекке сұраныстың оны ұсынудан артық болуында жағдай өзгеше. Жұмыс берушілер оралмандардың бос орынды толтыру үшін жалақыны өсіруге әзір. Осының нәтижесінде жоғары жалақыға өздерінің еңбектерін ұсынушылардың мөлшері кеңейді. Бірінші және екінші жағдайда да еңбек рыногындағы тепе-теңдік қалпына келіп, рыноктың жұмыспен толық қамтылған кезі болады.
Оралмандар арасында тұрақты жұмыссыздар қатарының болуы бір нәрсені ғана куәландырады, еңбек рыногында бәсекеге қатысы жоқ факторлар бар, олар жалақының тепе-теңдік жағдайынан ненің жоғары көтерілуін қалайды, соған итермелейді. Жоғарыда айтылғандай осы қезде еңбекшілердің біраз бөлігі жұмыссыздықтарды қөбейтеді. Мұндай бәсекеге қатысы жоқ факторлардың барлығы мынадан көрінеді:с оңғы он жылдықта жұмыссыздықтың көбеюі жалақының өсуіне әкелмеді және толық жұмыспен қамту жағдайы да болмады.
Дамыған елдердегі мемлекет оралмандар үшін жалақының ең төменгі шартты кепілді деңгейін анықтайды. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының оралмандар үшін басқа да бағыттары көп жағдайда еңбек бағасының ауытқуын тежеп отырады. Жалақы деңгейінің еңбек бағасының тепе-теңдік жағдайынан жоғары өсуіне кәсіподақтар да өз үлесін қосады. Еңбеқ рыногының толық жұмыспен қамтудан ауытқуы тұрақты және ұзақ мерзімге созылады.
Ірі корпорациялар, одетте, жалақы ставкасының уақыты жағынан тұрақты, стандартты болуын жақтайды, оларды еңбек рыногындағы сұраныс пен ұсынысқа байланысты қайта қараудан бас тартады.
Жұмыспен қамтамасыз ету теориясының өкілдерімен пікір таластыра отырып, ол жетілдірілген бәсеке тұсындағы ішкі бейімделгіш механизмге қарсы болды. Бүл механизмнің нөтижесінде толық жұмыспен қамтылған кезде рынокта тепе-теңдік болады дегенге күмәнданады.
Қазіргі неоконсерватизмнің жақтаушылары жаппай жүмыссыздықтың негізіңде рыноктық бәсекеден тыс факторлардың әсерінен болатын жалақының қатаң жүйесін жояды. Оралмандар арасында жұмыссыздық өз еркімен де болуы мүмкін, жұмыс орны болса да жұмысшыға жалақы деңгейі ұнамайды, немесе еңбеқ сипаты көңілдегідей емес, еңбектің маңыздылығы төмен. Оралмандар арасында амалсыздан, болатын жұмыссыздық жалақы белгілеудегі рыноктық тепе-теңдіктің сатысын белгілеумен байланысты, мүнда жұмысшы күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың арасында алшақтық болады.5 ]
Басқа елдерді айтпағанда, Қазақстанда оралмандар арасындағы кедейшілік проблемасына жергілікті үкіметтен өзге осы науқанға Бірікен Ұлттар Ұйымы мен Азия Даму банкі қызу атсалысып-ақ келеді. Тіпті Бірікен Ұлттар Ұйымы шеңберінде Оралмандар арасындағы кедейшілік проблемасы жою жөніндегі Халықаралық Бірікен Ұлттар Ұйымы бас Ассамблеясының шешімі бойынша жыл атап өтіледі. Осы күн қарсаңындағы есеп берулерде екі жылға арналған бағдарламадардың нәтижесіне он бағалар беріліп жатады. Егер жағдай осылай дұрыстала берсе, онда екі-үш жылда кедейшілік денгейі әжептеуір төмендеріне сенгің-ақ келеді. Алайда ресми мәліметтерғе қарасақ жұмыссыздық дейінгі жылдан-жылға төмендегі, ал керісінше әлеуметтік бағдарламалар негізінде қаржы бөлу артып келеді.
Бұл тұрғысынан келгенде, Қазақстанда 2003-2005 жылдарда оралмандар арасындағы кедейшілікті төмендету үшін республикалық және жергілікті бюджеттерден 610 миллион теңге болу көзделген. Бүл қаражатты пайдалану оралмандар арасындағы кедейлікті төмендету мәселелерін тура немесе жанама шешетін мемлекеттік және салалық бағдарламалардың шеңберінде жүзеге асырылмақ. Қазіргі таңда да тұрмысы төмен азаматтарға жан-жақты әлеуметтік және өзге де көмектер көрсетіліп келеді.
Статистика агенттігі берген мәліметтерге жүгінсек, үстіміздегі
жылдың екінші тоқсанында өмір сүру деңгейінен төменгі халықтың
үлес салмағы 27 пайыз болған. Әсіресе мұндай жағдай Алматы (38,8),
Атырау (36.5), Жамбыл (38.1), және Қызылорда (36, 8) облыстарында
сақталуда. Өйткені, бұл облыстарда орта және шағын кәсіпкерлік әлі
күнге қарқын ала алмай келеді. Енді осындай жағдайдан шығу үшін, яғни
кедейлікпен күресу үшін аймақтарда Мемлекеттік әлеуметтік көмек
туралы Заңы негізінде өмір сүрудің төменгі шегінен 40 пайызға
темен жалақы алатындарға арнайы әлеуметтік төлемдер төленуде.
Халықты әлеуметтік қорғау органдарының аймақтардағыбөлімшелерінің ақпараттарына сүйенсек, үстіміздегі жылдың қаңтар-қыркүйек айлары аралығында арнайы әлеуметтік кемек алуға 820,8 мың адам тіркеліпті. Ағымдағы жылы осы оралмандар арасындаңы әлеуметтік мәселені шешуге 261,5 миллион теңге жұмсалыпты, 24 мың адам кәсіптік дайындықтан өткен. Солардың біразы екі қолға бір жұмыс тапқандарымен. қалған 48,8 пайызы әлі күнге дейін әлеуметтік көмек алуға мәжбүр. Қалай болған күнде үкімет сол жандарға тек жәрдемақы төлеп қоймай, олардың табыс табуына жағдай жасаса, сонда ғана кедей отбасылардың ынтасы да артар еді. Жалпы, соңғы жылдары әлеуметтік бағдарламаларға деген қаржы көлемі көбеймесе, кемімей келеді. Экономикадағы көрсеткіштердің артуымсн оралмандар арасында жұмыссыздық та кеміп, жалпы халық арасында кедейлік азаюы тиіс еді.6]
Ағымдағы жылы бұл керсеткіштер 4,7 пайыз, ал келесі жылдан бастап 4,8 пайызға жетеді деп жоспарланып қойылған. Осы орайда айта кететін тағы бір маңызды мәселе, ол ауыл тұрғындарының арасында кедей отбасылардың өте көп екендігі.
Былтырғы мәліметтерге жүгінсек, ауылда тұратын оралмандардың 39 бен 80 пайызына дейінгі кедейліктің қамытын киіп отыр. Ал шағын қалалардағы халықтың коммуналдық қызметке қарыздарын өтей алмай қиналып жататыны өз алдына әңгіме. Дегенмен де Үкімет 2008 жылға дейін өмір сүрудің төменгі шегінен төмен жалақы алатын оралмандар оралмандар кедей оралмандар санын 20-25 пайызға дейін түсірмек ойда.
Еліміздегі оралмандар арасындағы кедейлікпен күрес саясаты толыққанды жүргізілуде деп айтуға әлі ерте. Олай дейтін себебіміз, оралмандардың көптеген әлеуметтік мәселелеріне жергілікті әкімшіліктер жүрдім-бардым қарап отыр. Қолдарында нақты ақшасы мен билігі болмағандықтан, оралмандар алдымен өз жағдайларын күйттейтіні де жасырын емес. Әкімдердің өзі басқарып отырған аймақтағы оралмандар арасындағы кедейлік көрсеткішін төмендетіп, орталыққа ақпарат беруге машықтаның алған деуге негіз бар. Өйткені, жыл сайын мыңдаған жұмыссыздар еңбекпен қамтылып жатқанымен нәтиже көрінер емес. "Баяғы жартас -- сол жартас" қапында қалып келеді. Немесе өкімдік тарапынан уақытша, мезгілдік жұмыстарға тартылған азаматтарға төленетін жалақы мөлшері мардымсыз, шамамен 5-6 мың теңге төңірегінде. Мұндай жұмысты істегеннен гөрі жүртқа сол мөлшерге төленетін жәрдемақысын алып үйінде отыра беру әлдеқайда тиімді. Сондықтан да оралмандарды табыс табуға баули отырып, оларға жан-жақты кәсіпшілікің қыр-сырын меңгеруге ықпал жасау керек-ақ. Осы арада бір малы бар екен деп жағдайы нашар жандарға жәрдемақы төлемей қою дүрыс болмайтын шығар. Қарап отырсаңыз сол малды ұстауға да қосымша шығындар кететінін ескерсек, онда бұл әбестік болар еді.
Азаматтық үғымы заң бойынша үш элементтен тұрады: 1) адамның мемлекетпен байланысы уақытша емес, тұрақты болуы тиіс. 2) адамның мемлекетпен байланысы саяси құқықтық сипатта болады. Мемлекет Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын кез-келген адаммен құқықтық байланысқа түсе алады. Бірақ саяси қатынас тек мемлекет пен оның азаматтары арасында ғана болады. 3) мемлекет пен азаматтың арасында өзара құқық пен міндеттемелер белгіленеді. Азаматтық және басқа экономикалық, саяси және қоғамдық қызмет салаларына белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Жалпы азаматтықты алу мен тоқтату тәртібін мемлекеттің ішкі заңдылықтары анықтайды. Ал, халықаралық құқық нормалары оларға жан-жақты әсер етеді.
Мысалы ретінде Қазақстан мен Ресей арасында жасаған келісім бойынша (1995 жыл 20 қаңтар) азаматтықты алудың оңайлатылған тәртібі енгізілген. Осыған сәйкес жергілікті ішкі-істер органдарына азаматтық алу туралы өтініштерін өзкізгеннен кейін 3-ай мерзім ішінде қаралады. Келісімдегі көрсетілген нормалар Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 3 қазандағы "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы заңға" толықтырулар мен өзгертулер енгізу туралы заң күші бар Жарлығында ескертілді. 7]
Конституцияда азаматтық туралы негізгі қағидалар: барлық азаматтардың теңдігі, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі, құқықтары мен бостандықтардың шектелуіне жол берілмейтіндігі туралы, азаматтықтан айыруға, республика шегінен құғындауға болмайтындығы туралы көрсетілген. 8]
Республика азаматтығы: 1) тууы бойынша; 2) азаматтыққа қабылдануы нәтижесінде; 3) Қазақстан Республикасының мемлекет аралық шарттарында көзделуі бойынша; 4) азаматтық туралы заңда белгіленген өзге де негіздер бойынша беріледі.9 ]
Басқа мемлекеттің азаматы немесе азаматтығы жоқ адам олардың өтініштері бойынша азаматтық туралы заңда қаралған шарттаға сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау мүмкін. Азаматтыққа қабылдау туралы шешімді Қазақстан Республикасының Президенті кабылдайды.
Республика аумағында кем дегенде 5 жыл (бүрын бүл мерзім 10 жыл болды) тұрақты түруы не Қазақстан Республикасының азаматымен некеде болуы азаматтыққа қабылдаудың шарты болып табылады. Осы шарттар төмендегідей азаматтардан талап етілмейді. Оларға: а) кәмелеттік жасқа толмағандардан; б) әрекет қабілеттігі жоқтардан; в) Қазақстан Республикасына ерекше еңбек сіңіргендерден; г) саяси себептермен Қазақстан аумағын амалсыз тастап кеткендерден және олар тарихи Отаны ретінде Қазақстан Республикасында тұрақты түруы үшін қайтып келсе олардың ұрпақтарынан; д) Қазақстан Республикасының азаматтарының жақын туыстарының бірі баласы (соның ішінде асырап алған баласы), жұбайы (зайыбы), апасы, ағасы, атасы, әжесі бұрыңғы одақтас республика азаматтарынан олардың республикада тұру мерзімі талап етілмейді. 10]
Республика азаматтығын қалпына келтіру азаматтық алудың дербес әдісі болып табылады.
Азаматтықты қалпына келтіру туралы шешімді Қазақстан Республикасының Президенті қабылдайды. Бұған Қазақстанның азматтығында болған, бірақ әртүрлі себептермен одан шығып қалған аматтарға азаматтықты қалпына келтіруге рұқсат етіледі. Бұл жағдайда, әдетте, азаматтыққа қабылдауда қажет шарттар көрсетілмейді.
Азаматтық туралы мәселелер Қазақстан Республикасының мемлекет аралық шарттармен шешіледі. Қазақстан Республикасы мен Беларусь Республикасының, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы осы мемлекетердің азаматтығын алудың жеңілдетілген тәртібі туралы келісім шарт жасалды және бекітілді. Мұндай келісімдер аталған мемлекеттердің өздерінің азаматтығының жалпыға бірдей нормаларын, Конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтауға, адамдардың тиісті тарихи және дәстүрлі достық байланыстарын сақтау мен нығайтуға ұмтылудан туындайды.
Жалпы соңғы кездері Қазақстан Республикасының азаматтығын
қабылдауға өтініш беруші оралман-қазақтардың көбеюі, өз тарихи
отанына Исламдық Мемлекет Ауғанстаннан, Исламдық Иран
Республикасынан, Пакистаннан, Монғолиядан, Түрік Республикасынан, ҚХР-нан, сондай-ақ ТМД-на қатысушы мемлекеттерден Қазақстанда түратын туыстарына қосылуы мақсатында Республикаға келусіші азаматтарға байланысты болып отыр. Тек соңғы Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған 10 жылда Республикамызға 43,0 мың отбасы қоныс аударды немесе 200 мыңға жуық отандастарымыз өз тарихи отанына оралды. Жалпы иммигранттардың басым көпшілігін алыс және жақын шетелдердегі қазақтар мен орыстар иеленеді.11]
Келген оралмандардың азаматтық мәселесі күні бүгінгі дейін өткір қалпында қалып отыр. 2000 жылғы 26 қаңтарда Астанада Халықаралық Миграция Ұйымымен бірлесіп өткізген "Қазақстандағы қөші-қон: бүгінгісі және болашағы" атты семинарға қатысушылардың көпшілігі оралмандардың құқықтық, әлеуметтік, саяси, экономикалық мәселелерін реттеуде азаматтық мәселесі кедергі болып отарғанын, оның жақын арада шұғыл шешу үшін Заңдарға өзгерістер енгізу мен отандастар түратын мемлекеттермен азаматтықтан шығудың және Қазақстан азаматтығын алудың жеңілдетілген келісімдерін жасау туралы ұсыныстар автор тарапынан енгізілді. Кейбір көші-қон үрдісіне қатысушы мемлекеттер өз азаматтарының азаматтықтан шығару тәртібін өте күрделі, үзақ мерзім талап ететін талаптар қоюмен қатар кейбір мемлекеттерде өте қымбат төлем түрлері қарастырылған. Бұның өзі оралмандар үшін Қазақстан Республикасының азаматтығын алуына үлкен кедергі болуда.
Атап айтар болсақ, Монголия қазақтарының азаматтық мәселесі күрделі дәрежеде өз шешімін таба алмауда. Оралмандардың көпшілігін құұрайтын (80 мыңға жуық) бұл отандастарымыз өткен 10 жыл ішінде бар жоғы 7000 адам Монголия азаматтығынан шығып, 100 адам ғана Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдады. 12]
Ал қалған 4000 жуық адам Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдау тәртібіне сәйкес анықтамалар мен құжаттарын толтыруда.
Жоғарыдағы айтып кеткендей Ресей мен Беларусьтен келген оралмандар мемлекет аралық Келісім бойынша бір айдың ішінде-ақ Қазақстан азаматы атанады.
Ал Өзбекстан, Тәжікстан, Түркменстан, Әзірбайжан сияқты елдерден келген оралмандар сол республиканың азаматтығынан шықпаған болса, оларды мемлекетаралық келісімге сәйкес Қазақстан азаматтығына қабылдай алмайды. Сол елдердің азаматтығынан шыға алмай келген оралмандар мұнда да көптеген қиыншылықтарға кездесуде.
Өзбекстан заңының тағы бір ерекшелігі - оралман бұрыңғы Қеңес Одағының қызыл төлқұжатымен келсе бірден Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдай беруге рұұқсат еткен. Өйткені олар Өзбекстан азаматтығын алып үлгермегендер болып ссептеледі. Негізгі қиыншылықтарды Өзбекстанның жаңа төлқұжатын алғаннан кейін барып Қазақстанға қоныс аударған оралман-қазақтар иеленеді. Өзбекстанда азаматтығынан шығуы үшін көп ақша төлемдерді талап етумен қатар, азаматтық мәселесін Өзбекстан Президенті өте сирек қарайды .13]
Қазақстанда қос азаматтық танылмайтындықтан қалыптасқан көші-қон үрдісі кезінде көптеген оралмандарға өздері бұрынғы тұратын мемлекеттен азаматтық байланыста тұрмайтыны туралы анықтама дайындау талабы қойылады. Содан, кейін ғана Қазақстан азаматығын алудың техникалық күрделі кезеңдері басталады.
2тарау Қазақстан Республикасындағы Ішкі және сыртқы көші- қон қатынастарының түсінігі
2.1Қазақстанда сыртқы көші-қонның түсінігі мен себептері Қазақстандағы көші-қон процестеріне әсер еткен саяси, этно-мәдени, әлеуметтік-экономикалық, табиғи-климаттық, ақпаратты-насихаттық және т.б. факторларды талдай отырып, көші-қон процесі этнос өкілдерінің өмір сүру аймағына да қатысты болғандықтан, ол кеңістікті- мерзімдік шеңберде қарастырылды.Елдегі демократиялық өзгерістер мен саяси реформалардың көші-қон процесіне әсері күшті болды. Орыстардың,немістердің, белорустардың, украиндардың, еврейлердің тарихи отанына көшуіне саяси фактормен бірге әлеуметтік-мәдени және этникалық-мәдени факторлар әсерін тигізді.
1991-2003 жж. республика халқының саны 16793,1 мыңнан 14866,8 мыңға түсіп, 1926,3 мың адамға кеміді (2003 ж. 1991 ж. мөлшерінің 88,5%-ын ғана құрады). 13 жылда ішкі және сыртқы көші-қонды қосқанда, барлығы 11 644,4 мың адам көші-қон қозғалысына түсті. Соның ішінде сыртқа көші-қондық қоғалыстағы 983,5 мың иммигрант пен 3092,1 мың эмигрант 2108,6 мың адамдық теріс айырымды көрсетті. Жылына орта есеппен 162 мың адам кеткен. Сыртқы көші-қондағы теріс айырымның жоғары шегі 1994 ж. (- 410,4 мың адам) келді. Кейінгі жылдары шетке көші-қондағы теріс айырым төмендегенімен,2003 ж. дейін орын алды. 1991-2003 жж. көші-қонның 2108,6 мың адамдық теріс айырымы осы кезеңдегі +182,3 мың адамдық табиғи өсімді толықтай жұтып қана қойған жоқ, одан 11,5 есе артық болды. 14]
Қазақстан көші-қоншылары үшін ыңғайлы ел Ресейден кейінгі орында Беларус , Украина Алыс шетел бойынша Германияға кетушілер басым болды және Өзбекстан тұрды .
1990 жж. Бұл соңына қарай Қазақстаннан сыртқа көші-қон көлемі қысқара бастады,біріншіден, Ресейдің экономикасын реформалаудың алғашқы кезеңіндегі еңбек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz