GPS құрылғылары және геодезиялық аспаптар мен жабдықтар

КІРІСПЕ

Қазіргі кезде геодезиялық аспаптар жасайтын зауыттар өндірісі дамыған елдерде қарқынды дамуда. Қазақстанда әзірге карта жасайтын фабрика іске қосылып, ал аспаптар даярлайтын зауыт жоспарлануда. Сол себептен, біздер шетелдің геодезиялық аспаптарын сатып алып, олардың аспап жасаудығы стандарттарын пайдалануға мәжбүрміз. Ең күшті дамыған жасайтын фирмаларға - Ресейдің «Орал оптикалық-механикалық зауыты», Германияның «Карл-Цейз Йена», «Оптон», Швейцарияның «Leica», Жапондық «Nikon», «Sokkia» «Торсоп», Американдық «Trimble» тағы басқалары жатады.

GPS құрылғыларға, геодезиялық аспаптарға қатысты техникалық қызмет етудің мынадай негізгі түрлерін бөліп көрсетуге болады: алдын-ала қарау (тексеру), аспаты жұмысқа дайындау, падаланып тексеру және дәлдеу, жөндеу (ағымдағы, орташа, күрделі), технологиялық қызмет ету, метрологиялық қызмет ету, мақсатқа сай пайдалану кезінде сақтау.

Аспаптың әр түрлі типтеріне және геодезиялық өлшеу дәлдігіне байланысты, техникалық қызмет етудің аталған түрлері бірдей емес.

GPS құрылғыларды, геодезиялық аспаптарды пайдалану - күрделі процестер қатарына жатады. Себебі, сенімділікті тиісті деңгейде сақтау үшін өлшеу жүргізу процесінде білікті маман араласуы қажет. Бұл жағдай аспапты пайдалыну және оған дайындау кезінде техникалық қызмет ету жөніндегі шаралар табиғаты мен мәнін, яғни аспап сенімділігін берілген деңгейде сақтауға бағытталған жұмыс кешенін алдын ала анықтайды.

Жұмыстың мақсаты: GPS жер өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларымен танысу, оларды тәжірибелік жолмен зерттеу және алынған мәліметтерге анализ жасау.

Бітіру жұмысының міндеттері:

- Garmin GPSMAP 176C қабылдағышының метрологиялық сипаттамаларымен танысу

- Garmin GPSMAP 176C қабылдағышымен жұмыс істеу

- Өлшеу нәтижелерін өңдеу

- Алынған мәліметтерді техникалық сипаттамалармен салыстырып талдау жасау

Жұмыстың публикациясы: Жандарбек Ә, Куйкабаева А. “Сапалы білім, озық ғылым, жасыл экономика - ғаламшар болашағы” ғылыми-практикалық халықаралық ғылыми - практикалық конференция материалдары. 43-44 б.

1 GPS ҚҰРЫЛҒЫЛАРЫ ЖӘНЕ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ АСПАПТАР МЕН ЖАБДЫҚТАР

Бірнеше километрге созылған объектілерді өлшеуге, түсіруге қажет жабдықтарға - GPS құрылғылар яғни геодезиялық аспаптар жатады. Олар геодезиялық өлшеу жұмыстарын құрлықта, теңізде, ғарыштың әр түрлі жағдайларында жүргізуге арналған [1] .

Геодезиялық аспаптар: геодезиялық мемлекеттік тораптарды құрғанда және аймақтарды карталармен қамтамасыз еткенде; геологиялық жұмыстарды қамтамасыз етуде; жерге орналастыруда және орман шаруашылығында; заттық геометриялық параметрлері мен кеңістік бағыттарын тексеретін аспаптарды жасауда; ғылымның әр түрлі салаларында және мемлекетті қорғауда кеңінен қолданылады. Қазіргі заманға геодезиялық аспаптар дәлдігі - жоғары оптикалық-механикалық және оптикалық-электрондық аспаптар болып келеді. Геодезиялық өлшеудің дәлдігі, салыстырмалы түрде 2*10 ^-3 - ден 1*10 ^-6 - ге дейінгі аралықта сипатталады.

Геодезиялық далалық және камералдық жұмыстарды атқаратын міндеттері мен құрамына қарай әр түрлі аспаптар қолданылады. Олардың көпшілігі өлшеу мен есептеудің күрделі процестерін автоматтандыратын есептеу механизмдері - электрондық, радио-техникалық құрылғылары бар дәл және дәлдігі жлғары оптикалық немесе оптикалық механикалық аспаптар. Сол себептен мұндай аспаптарды оқып-үйрету, игеру үшін олардың құрылымдарының теориялық және зерттеу әдістері туралы жан-жақты білім алуға қажет.

1. 1 Жер серігі мен навигациялық жүйе аспаптары

Жер серігінің геодезиялық аспаптарын көптеген компаниялар шығарады. Қазақстанда бұл аспаптарды кеңінен ұсынып отырған барлық әлемге танымал, GPS -жүйелерін жасап шығарушы фирмаларға Trimble (АҚШ) Leica Geosystem(Швейцария) Topcon Positioning System т. с компаниялар жатады. Бұл компаниялар NAVSTAR жер серігінің сигналдары бойынша жұмыс істейтін (L1) және екіжиілікті (L1+L2) қабылдағыштарын Қазақстанға ұсынуда. Соңғы кездері Trimble, Leica Geosystem және Topcon фирмалары ГЛОНАСС және NAVSTAR сигналдары бойынша жұмыс істейтін жер серігінің геодезиялық аспаптарын жасап шығаруда. Сонымен қатар, бұс аспаптарды GALLILEO жүйелерінің сигналдарын қабылдауға бейімдейді [2] .

GPS (Global Position System) - геодезиялық негіздерді құрудағы ең тиімді аспап болып саналады. GPS көмегімен орындалған геодезиялық өлшеулер дәлдігі, әмбебаптағы, жылдамдығы және үнемділігі, тиімділігімен кеңінен тарады. Бұл жұмыстардың орындау әдісінің классикалық геодезиялық өлшеулерден айырмашылығы бар. GPS өлшеуде арнайы ережелерді сақтаған кезде тиімді нәтижелерді алуға болады. GPS қабылдағыштарының ең басты ерекшеліктерінің бірі - ауа райының кез келген жағдайларында өлшеу жұмыстарын орындауға болады. Оптикалық аспаптардың кемшіліктерінің бірі - рейка/белгі/шығылдыру құралына дейінгі тікелей көрініс болмағанда жұмысқа жарамсыздығы, ал GPS үшін ондай қиыншылықтар туындамайды. Қабылдағыштармен 10 - шақты шақырым аралықта өлшеулер жүргізуге болады. Қазіргі қабылдағыштар 1-2 батырмамен басқарылып жұмыс істеле беретіндіктен, оператордың арнайы дайындығының қажеті жоқ. Осы орайда экономикалық үнемділік артып, жеке персоналдардың саны төмендейді (GPS қабылдағыштары бір оператормен жұмыс орындайды) .

GPS қабылдағыштармен бірге болатын программалардың көмегімен, өлшеу нәтижелерін өңдеп, алынған геодезиялық жүйелерді теңестіруге және пунк координаталарын келесі техеометриялық түсірістерге есептеуге болады. GPS көмегімен жүргізілген геодезиялық жұмыс, сіздің еңбек өнімділігіңізді жоғарылатады. Нүкте координатасын анықтау кезінде басқа жалпы қолданылатын геодезиялық аспаптарға қарағанда GPS - пен сантимертлік дәлдік деңгейін аласыз. GPS -пен геодезиялық жұмысты тәулік бойы істеуге болады, сонымен қатар нүктелер арасы көрінбеген жағдайда да жұмыс істеуге мүмкіндік туады.

GPS әскери және азаматтық пайдаланушылармен қолданылып басқарылатыни кез келген нүкте орнын анықтайтын жерсеріктік навигациялық жүйе. Әрбір жер серігі ерекше сейкестендіру коды бар радиосигналдар жібереді. Жер серігі бортындағы жоғарғы дәлдікті атом сағаттары, сигналдар мен кодтардың генерациясын басқарады.

GPS - ті басқару

GPS жердегі төрт станция көмегімен басқарылады, олар басты станция мен деректер ағынын басқаратын үш станса:

- Станциялар жер серігін үздіксіз бақылып, ақпараттарды басты станцияға (береді) жібереді

- Басты станция жер серігі атом сағаттарының синхронизация түзетулерін есептеп, орбиталық ақпараттарды түзетеді (жер серіктерінің эфемеридасы)

- Деректер ағынын басқаратын станция, басты станциядан алынған деректерді пайдаланып, әрбір жер серігінен жіберілітін ақпараттарды жаңартады.

GPS - ті пайдаланушылар

GPS қабылдағышы бар кез келген тұтынушы GPS сигналдарын пайдалана алады. Алғашқы кездері GPS қабылдағыштары негізінен орнын және навигацияны анықтау үшін қолданылады. Қазір GPS қабылдағыштары жер, аспан және теңіздегі әр түрлі тапсырмалары шеше алады.

Әрбір жер серігі екі ерекше кодты жібереді.

- Бірінші ең жай C/A кодтары (дөрекі) .

- Екінші P коды (дәл) .

Бұл кодтармен екі $L_{1\ \ \ }және\ L_{2\ }$ толқындары модульденіп C/A және P-кодтарын тасиды, ал $L_{2\ }\ коды\$ P-кодын тасиды.

CPS қабылдағыштары - бір жіне екі жиілікті болып бөлінеді. Бір жиілікті қабылдағыштары $L_{1\ \ }$ толқынын, ал екінші жиілікті ${\ L}_{2\ }$ толқындарын қабылдайды.

Қазіргі таңда АҚШ GPS -ті жаңаландырып көшілікке пайдалану мақсатында, L2 жиілігіндегі жаңа L2C (Similar to CA Code on L1) кодын, сонымен қатар жаңа үшінші L5 жиілігін ұсынды.

NAVSTAR жер серігінің жүйесі (Navigation Satellite Timing and Ranging ) . Жер серігінің радионавигациялық жүйеде 24 GPS жер навигациялық жасанды серіктері (соның ішінде 3-уі резервте) бір - бірінен 60º- пен әрқайсысында 3-4 жер серігі бойынша 6 шеңбер маңындағы орбиталарда орналасады (1- сурет) .

Сурет 1. NAVSTAR жер серіктерінің орналасуы

GPS- тің навигациялық жасанды жер серіктері орбиталарының биіктігі шамамен 20200 км-ді құрайды. Айналу мерзімі 11сағат 57 минут 58, 5 секунд. Соңғы буын жер серігінің массасы 1044 кг. Қазіргі таңда орбитада екіші және үшінші буынның тең бөлінген 29 жер серігі орналасуда.

GPS жер серігі сигналдарының құралымы

ГЛОНАСС жер серігі жүйесі (Ғаламдық навигациялық спутниктік жүйе, Ресей) . ГЛОНАСС жүйесінің серіктері үш орбита жазықтарында, әрқайсысы 8 данадан, экватор жазықтығына 64, 9 градусқа көлбеу бұрышымен орналасады (2 - сурет ) .

Сурет 2. ГЛОНАСС спутниктерінің орналасуы

Шеңберлі орбитаның биіктігі 19100 км, жер айналасындағы серіктердің айналу периоды 11 сағ 15 мин 44 с. Спутник массасы 1415 кг. Жұмыс істеудің есептеу мерзімі 3, 5 жыл. Жүйедегі жердің навигациялық жасанды серіктерінің (ЖНЖС) жобалау саны - 24 жер серігі. 1982 жылдан бастап 74 ЖНЖС жіберілген болатын. Қазіргі уақытта оның 18-сі жұмыс істейді.

2004 жылы Ресейдің ГЛОНАСС _К атты 6 жер серігі ұшырылды. Салмағы 750 кг, пайдалану мерзімі 10 - 12 жыл. Ол үшінші жиілікте жұмыс істейді.

Осылай ГЛОНАСС жер серігінің радионавигациялық жүйесі қазіргі уақытта даму сатысында. Сонымен қатар, берілген жүйе серігінің әрекет етуші шоқ жұлдызы GPS жүйесінің ЖНЖС - мен бір қолданылады. Ол екі жүйенің де ЖНЖС сигналдарын қабылдауға есептелген пайдаланушы аппаратурасы (GPS қабылдағыштары) арқылы позициялаудың қолайлы жағдайын құруға мүмкіндік береді.

Барлық үш жүйенің ЖНЖС - нің радионавигациялық сигналдарын қабылдауға есептелген тұтынушы аппаратурасын құру, геодезиялық және навигациялық мәселелерді шешу мен нәтижелер дәлдігін жоғарылату сенімділігіне септігін тигізеді.

2005 жылдан бастап, Еуропа ғарыштық агенттігінің ЖНЖС- сі - Galileo ғарыштық сигменті өрістеді. Навигациялық ЖЖС орбиталарының биіктігі мен олардың сандарын арттырды. Басқа да факторлар, жердің кез келген нүктесінде, кез келген уақытта және кез келген ауа райында нүкте орнын анықтау үшін ЖНЖС - ні қамту әрекетін ғаламдық етуге ЖНЖС - нің қажетті мөлшерінің радиокөрінушілігін қамтамасыз етті.

Осы кезде жаңа жүйелерде нүкте координаталарын анықтау дәлдігін күрт жоғарылатуға, сондай-ақ навигациялық мәселелердің бүкіл кешенін нақты кешен аралығында шешуге мүмкіндік туады. Бұл ЖНЖС деректерін тұтынушылар санының едәуір өсуіне алып келеді. Навигациядан бөлек координаталарды анықтау дәлдігін жоғарылату, жер серігінің технологияларын геодезияда, геодинамикада, топографияда, жерді алыстан зондтауда, геоақпараттық технологияларда, т. б. пайдалануға мүмкіндік береді.

1. 2 Геодезиядық және картографиялық аспаптар мен құралдар

Астрономиялық-геодезиялық және нивелирлік торларды құру кезінде, жердің топографиялық пландары мен карталарын жасағанда, инженерлік құрылысты салғанда және пайдаланғанда жасалатын геодезиялық өлшеулерді орындау үшін қолданылады.

Жер бетінде Геодезиядық және картографиялық аспаптар мен құралдар көмегімен сызықтық, бұрыштық және биіктік өлшеулер жүргізіледі, осыған байланысты олар қашықтық, бұрыш, бағыт және биіктік өлшегіш аспаптары болып топтастырылады. Ұзындықты анықтау үшін тікелей әдіспен және жанама әдістермен өлшейтін аспаптар қолданылады.

Тікелей өлшейтін аспаптарға ұзындығы 20, 24 және 50 м болатын өлшеу ленталары жатады. Олар штрихты (маркалары ЛЗ-20, ЛЗ-24, ЛЗ-50) және шкалалы (маркалары ЛЗШ-20, ЛЗШ-24, ЛЗШ-50) болып бөлінеді. Бұлардың өлшеу дәлдіктері 1:1000 - 1:1-ға дейін болады. Сондай-ақ, бұл топқа болат рулеткалар (ұзындығы 10, 20, 30, 50 және 100 м; өлшеу дәлдігі 1:5 және одан да жоғары), таспа рулеткалар (5, 10 және 20 м; 1:500 - 1:1000), өлшегіш болат сымдар (24 және 48 м; 1:3 - 1:1) жатады. Жанама әдіспен өлшейтін аспаптарға, геом. арақатынас принципіне негізделген аспаптарға оптикалық қашықтық өлшегіштер (маркалары Д-2, ДНР-8, ДН-8) жатады. Қашықтық өлшегіштің құрамына арнаулы рейкалар да кіреді. Элек-тромагниттік толқынның таралу уақытын электрондық өлшеуге негізделген аспаптар электрофиз. аспаптарды құрайды.

Электромагниттік толқынның түріне байланысты аспаптар жарық қашықтық өлшегіш және радио қашықтық өлшегіш болып бөлінеді. Жарық қашықтық өлшегіштер жоғ. триангуляция мен полигонометрия торларында базистік қабырғаларды өлшеуге арналған. Олар инж. геодезия мен маркшейдерлік жұмыстарда қолданылады. Дәл өлшейтін жарық қашықтық өлшегіш төм. триангуляция мен полигонометрия торларында базистерді өлшеуге пайдаланылады. Тех. жарық қашықтық өлшегіш полигонометрия мен теодолиттік жүрістерде арақашықтықты өлшеуге арналған. Радиоқашықтық өлшегіштер кез келген метереол. Жағдайда қолданылады. Қазіргі кезде триангуляция торларының қабырғаларын өлшеу РДВГ мен “Луч” радио қашықтық өлшегіш аспаптарымен орындалады (өлшеу ұзындығы 30 - 40 км, дәлдігі 1:2 - 1:3) . Бұрыш өлшегіш аспаптар жер бетіндегі горизонталь мен вертикаль бұрыштарды, бағыт бұрыштарын өлшеуге арналған.

Алғашқы бұрыш өлшегіш аспаптар 17 ғ-да пайда болды. Сол кезден бастап геодезиядық және картографиялық аспаптар мен құралдарда көру дүрбісі (1608), микроскоп (1609), верньер (1631), деңгейлеуіш (1660) және жіптік тор (1670) тәрізді тетіктер қолданыла бастады. Осы тетіктерді біріктіру нәтижесінде 1783 ж. Дж. Рамсден тұңғыш рет теодолит аспабын жасады. Қазіргі жасалатын теодолиттер дәлдігіне, санақ құрыл-ғысының түріне, горизонталь дөңгелектің вертикаль өсінің конструкциялық жү-йесіне және қызметіне байланысты топтастырылады.

Теодолиттер дәлдігіне байланысты жоғ. дәлдікті және тех. болып, санақ құрылғысына байланысты верньерлік және оптикалық болып бөлінеді. Қазіргі уақытта тек оптикалық санақ құрылғысы (микроскоп) бар теодолиттер (Т2, Т5, Т15, Т30, 2Т30) құрылады. Теодолиттердің тахеометр (ТЭ, ТД, ТВ, ТА, Дальта 020, Дальта 010А) түрлері бар. Олар вертикаль және горизонталь бұрыштарды, арақашықтық пен биіктікті өлшейді. Астрон. теодолиттер (АУ 2/10, АУ 2/2) астрон. Бақылау арқылы ендіктерді, бойлықтарды және азимуттарды өлшейді. Маркшейдерлік теодолиттер (Т15М, Т30М, 2Т30М) - кеніштердегі бұрыштарды өлшеуге арналған. Одан басқа арнаулы теодолиттер - гиротеодолит, фототеодолит, лазерлік теодолит, кодты теодолиттер де бар. Түзу бағытын анықтау үшін буссоль мен компас қолданылады.

Жердің бетіндегі биіктік өлшеулер нивелир көмегімен орындалады. Дәлдігіне байланысты - жоғ. дәлдікті нивелир Н-05 (1 км екі қайтара жүрістегі өлшеу дәлдігі), дәл нивелир Н-3 (өлшеу дәлдігі - 3 мм), инж. -геодезиялық ізденіс жұмыстарында қолданылатын, тех. нивелир Н-10 (өлшеу дәлдігі - 10 мм), топографиялық түсірімдердің негіздерін жасағанда, инж. -геодезиялық ізденіс жұмыстарында және құрылыста қолданылады.

Графикалық (мензулалық) түсірімдер үшін мензула мен кипрегел (КА-2, КН) пайдаланады. Картогр. жұмыстарда картаның негізін (картогр. тор мен тірек пункттерін) салу үшін координотографтар, штанген-циркуль, Дробышев сызғышы қолданылады, ал жасалған картогр. бейнені картаға үлкейтіп немесе кішірейтіп көшіру пантограф аспабы арқылы орындалады. Кейінгі кезде ғарыштық геодезияның дамуына байланысты жасанды жер серіктерінің көмегімен жер бетіндегі кез келген нүктенің координаталарын анықтауға болады

1. 3 GPS құрылғылар мен геодезилық аспаптар жасау тарихы

М. В. Ломоносов, В. Я. Струзе, В. Ф. Герберт, Д. Д. Гедеонов, К. И. Темпер, П. А. Чебылов пен А. Н. Крылов т. б. орыс ғалымдары мен инженерлері, өнертапқыштары геодезиялық аспаптарыд жасауды қолданбалы ғылым ретінде қарап, геодезиялық жаңа аспаптар жасауды елеулі еңбек етті.

Геодезиялық аспаптарды жасап шығару Ресейде 1919 жылы басталды. 1923 жылы әскери топографиялық шеберхана негізінде «Геодезия» зауыты құрылды. Сөйтіп, алған теодолиттер мен мензулалар, нивелерлер шығарылды. 1927 жылдан бастап, «Геофизика» атты басқа оптикалық-механикалық кәсіпорын, дүрбілі ТТ·30 теодолитін, ал 1930 жылдары ОТ және ОТ-10 теодолиттерін шығара бастады.

1928 жылы Мемлекеттік геодезия және картография институты (ЦНИИГАиК) ұйымдастырылды. Ол жаңа геодезиялық аспаптарды даярлап зерттеуде, геодезиялық өлшеу әдістерін жасауда маңызды рөл атқарады. Институттың ең алғашқы директоры, әрі ғылыми жетекшісі - көрнекті орыс ғалымы, геодезист, профессор Ф. Н. Красовский болды. Ол геодезиядағы ғылыми зерттеулердің көпжылдық болашағын алдын ала анықтады.

1953 жылы жарық қашықтық өлшеуіш СВВ-1 (авторлары: В. П. Васильев, А. Величко) жасалды. Ол 15 км-ге дейінгі қашықтықта өлшеу үшін геодезиялық практикада кең қолданылады. 1958 жылы ЦНИИГАиК-да В. М. Назаровтың басшылығымен 1 класты полигонометрия жақтары мен триангуляцияның базистік жақтарын өлшеуге арналған геодезиялық жарық қашықтық өлшеуіш ЭОД-1 жасалды. Аспаптардың осы тобында кейін (1967 жылы) П. Е. Лазановтың (ЦНИИГАиК) басшылығымен гелий-неонды лазерлі «Кварц» жарық қашықтық өлшеуіш жасалды. Аспаптың әрекет ету қашықтығы 30 км, өлшеу қателігі (2+2-10 ^-6 D) см.

1970 жылдары топографиялық жарық қашықтық өлшеуіш ретінде қашықтық өлшеуіш бөлікті теодолитпен (көзбен шолу немесе кодты) біріктіру тенденциясы пайда болды. Осындай синтез нәтижесінде әртүрлі елдерде электронды тахеометрлер (жартылай автоматты немесе автоматты) жасалды. Ол әмбебап геодезиялық аспап болып табылады. Автоматты электронды тахеометр жасау кезінде бұрын бұрыш өлшеуіштерді ғана автоматтандыруға арналған, кодты теодолит конструкцияларына салынған белгілі техникалық шешімдер қолданылды. Көптеген электронды тахеометрлер қондырылған микропоцессорлармен (есептегіштер) жабдықталды.

Геодезиялық аспаптар жасаудағы аспаптарды әмбебаптауға байланысты бағыттардың дамуы, қоданбалы геодезияды жұмыс көлемінің едәуір артуына байланысты. Геодезияның осы бағытының қалыптасуының бірінші кезеңінде арнайы аспаптардың жоқтығынан, өлшеу жұмыстарының көп бөлігі неше түрлі қарапайым құралдармен толықтырылған дәстүрлі құрал-жабыдықтар арқылы орындалды.

Геодезиялық аспаптар жасауға жаңа принциптерді енгізу, аспаптардың тип өлшемдік қатарын жетілдіру және олардың сапасын жақсарту ЦНИИГАиК жасаған сериялық шығарылатын аспаптардың негізгі түрлеріне қолданылатын мемлекеттік стандартты енгізуге әсер етті.

Шығарылатын геодезиялық аспап номенклатурасын реттеуде көрсетілген стандарт талаптарын іске асыру тиімділігіне - геодезиялық техниканы жобалау, дайындау және қолданумен айналысатын ғалымдар мен мамандар еңбегінің арқасында қол жетті. Осындай жұмыстар бұл кезде, бірқатар шетелдерде ұлттық және фирмалық стандарттар деңгейінде жүргізілді.

Соңғы кезде электронды тахеометрлердің қолданысқа енуі - бұрынғы қарапайым аспаптардың автоматтандырылуы арқасында. Автоматтандырылған аспаптарды жұмыс нысанаға көздеу модулімен радиокоммуникациялық тетіктер арқылы жүргізіледі. Бұлардың көмегімен аспап - бақылау нүктесіне автоматты түрде көзделеді, қажетті командаларың барлығын оператор дистанциялық басқару жүйесі арқылы жіберіп отырады. Мұндай аспаптармен түсіріс жүргізілген кезде нысандарды кодтау, камералдық жұмыстарға кететін уақытты азайтады.

Бөлу жұмыстары кезіндегі артықшылығы - шағылыстырғыштағы есептелетін реттегіштер, жобаға нақты уақытта келтіріледі. Қазіргі таңда, электронды тахеометрлерді шығаратын жеті шетелдік фирманың төртеуі (еуропалық Spectra precision, Leica, Zeiss және Торсоп), дәл осы типті аспаптар жасайды. Қазіргі кезде тахеометр-автоматтардың бірнеше түрлері шығарылуда. Олар тек автоматты түрде нысанға көздеу құрылғылармен жабдықталудан басқа, объектінің орналасқан жерін анықтайтын компьютерлік технологиясы бар элементтен тұрады. Оған - ATS Geodimeter тахеометрі жатады. Оның ерекшелігі - «әдеттегі роботтарға» қарағанда жүйесінің ашықтығы.

Қазіргі электронды тахеометрлер көптеген қосымша командалармен қамтылған. Олар асппаты қашықтықтан басқаруға және команданы кез-келген компьютерден радиомодем арқылы беруге бейімделген.

Қазіргі кезде геодезиялық аспаптар жасайтын зауыттар өндірісі дамыған елдерде қарқынды дамуда. Қазақстанда әзірге карта жасайтын фабрика іске қосылып, ал аспаптар даярлайтын зауыт жоспарлануда. Сол себептен, біздер шетелдің геодезиялық аспаптарын сатып алып, олардың аспап жасаудығы стандарттарын пайдалануға мәжбүрміз.

Ең күшті дамыған жасайтын фирмаларға - Ресейдің «Орал оптикалық-механикалық зауыты», Германияның «Карл-Цейз Йена», «Оптон», Швейцарияның «Leica», Жапондық «Nikon», «Sokkia» «Торсоп», Американдық «Trimble», т. б. жатады.

1. 4 Геодезиялық аспаптарға қойылатын негізгі талаптар, жүйелері мен стандарттары және жіктелуі

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс