Мұнай өндірісі
КІРІСПЕ
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Мұнай және оның химиялық құрамы
1.2 Мұнайдың температуралық қасиеттері
1.3 Қазақстанның мұнай кен орындары
1.4 Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттары
1.5 “ПетроКазахстан Ойл Продактстың” мұнай тасымалдауда және қоршаған ортаны қорғау бойынша Қазақстанда алатын орны
1.6 “ПетроКазахстан Ойл Продактстың” мұнай өңдеу көрсеткіші
1.7 Химиялық қауіпті обьектілердің өрт және жарылысқа қауіптілік категориясы.
1.8 Мұнай өндірісінің өрт қауіптілігі
1.9 Мұнай өндірісіндегі өрт.жарылыс көздері
1.10 Жарылысқа қауіпті заттаp
1.11 Өрт сөндіру құралдары
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 “ПетроКазахстан Ойл Продактс” қауіпсіздік географиясы
2.2 Мұнай өңдеу зауытындағы цехтардың сипаттамасы
2.3 Жарылысқа қауіпті заттар тізімі және қауіпті заттарды сақтау әдістері
2.4 Газдардан сынама алу әдістері
2.5 Газдарды анықтаудың экспресс әдісі
2.6 Газдарды анықтаудың лабораториялық әдісі
2.7 Газдарды анықтаудың үздіксіз әдісі
2.8 Цехтардағы өрт сөндіру құралдарылдарының сипатталуы.
2.9 Жарылыс қауіпін есептеу формулалары
2.10 Жарылу процессіне қатысатын заттың массасы мен зақымдалған аймақтың радиусын есептеу әдісі.
3. АЛЫНҒАН НӘТИЖЕЛЕРДІ ТАЛДАУ
3.1 Қазақстандағы өндірістік апаттан келетін зардаптарды талдау
3.2 “ПетроКазахстан Ойл Продактста” апаттардың анықталуы
3.3 Цехтардың өрт.жарылыс қауіптілігін бағалау
3.4 Зауыттың цехтарындағы қауіпті заттардың мөлшерін анықтау
3.5 Қауіпті газдардың мөлшерлерін талдау және өндіріс орындарындағы жарылыс қаупін төмендету
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Мұнай және оның химиялық құрамы
1.2 Мұнайдың температуралық қасиеттері
1.3 Қазақстанның мұнай кен орындары
1.4 Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттары
1.5 “ПетроКазахстан Ойл Продактстың” мұнай тасымалдауда және қоршаған ортаны қорғау бойынша Қазақстанда алатын орны
1.6 “ПетроКазахстан Ойл Продактстың” мұнай өңдеу көрсеткіші
1.7 Химиялық қауіпті обьектілердің өрт және жарылысқа қауіптілік категориясы.
1.8 Мұнай өндірісінің өрт қауіптілігі
1.9 Мұнай өндірісіндегі өрт.жарылыс көздері
1.10 Жарылысқа қауіпті заттаp
1.11 Өрт сөндіру құралдары
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 “ПетроКазахстан Ойл Продактс” қауіпсіздік географиясы
2.2 Мұнай өңдеу зауытындағы цехтардың сипаттамасы
2.3 Жарылысқа қауіпті заттар тізімі және қауіпті заттарды сақтау әдістері
2.4 Газдардан сынама алу әдістері
2.5 Газдарды анықтаудың экспресс әдісі
2.6 Газдарды анықтаудың лабораториялық әдісі
2.7 Газдарды анықтаудың үздіксіз әдісі
2.8 Цехтардағы өрт сөндіру құралдарылдарының сипатталуы.
2.9 Жарылыс қауіпін есептеу формулалары
2.10 Жарылу процессіне қатысатын заттың массасы мен зақымдалған аймақтың радиусын есептеу әдісі.
3. АЛЫНҒАН НӘТИЖЕЛЕРДІ ТАЛДАУ
3.1 Қазақстандағы өндірістік апаттан келетін зардаптарды талдау
3.2 “ПетроКазахстан Ойл Продактста” апаттардың анықталуы
3.3 Цехтардың өрт.жарылыс қауіптілігін бағалау
3.4 Зауыттың цехтарындағы қауіпті заттардың мөлшерін анықтау
3.5 Қауіпті газдардың мөлшерлерін талдау және өндіріс орындарындағы жарылыс қаупін төмендету
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Менделеев кестесінде 105 элементтің ішіндегі 70 түрі Қазақстанның жер қойнауында кездеседі. Соның 60 шақты түріне арналып өндіріс орындары бар. Өндірістердің дамуы салдарынан, экономикамыз да қарқынды дамып келеді. Осы мұнай өндірісінің экономикамыздың дамуына қосар үлесі көп. Дегенімен, осы өндірістен шығатын зиянды заттар қоршаған ортаны ластап қана қоймай, жұмыс аймағынан шығатын қауіпті заттардың адам өмірін қиып кетуге алып келетін апаттарды жиі естіп жатамыз. Сондықтан да жұмыс аймағындағы қауіпті заттардың құрамы үздіксіз бақыланып отырады. Қауіпті заттар болғандықтан өрт-жарылыс апатына бейім келеді.
Қазіргі таңда елімізде 3 мұнай өңдеу зауыты бар. Соның бірі – “ПетроКазахстан Ойл Продактс” зерттеу нысаны ретінде алынды. Бұл өндіріс Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан. Өндірістің қуаттылығы жылына 6 млн тонна мұнай өндіреді. Қауіпті болып саналатын 8 цехы бар.Олардағы қауіпті заттар мыналар: көмірсутек булары, күкірттісутек (H2S), аммиак, бензин буы, ксилол, бензол, пропан, изобутан, күкіртек оксиді, күкіртті ангидриді, азот оксиді, n-метил анимин мазут және т.б.
Жұмыстың мақсаты - мұндау өңдеу өндірісіндегі жарылыс қауіптілігін төмендет.
Жұмыстың барысында келесі зерттеулер жүргізіледі:
- Қауіпті цехтарды бағалау
- Жарылысқа қауіпті газдарды анықтау
- Жарылыс қауіпіт төмендету шарасын сипаттау
Қазіргі таңда елімізде 3 мұнай өңдеу зауыты бар. Соның бірі – “ПетроКазахстан Ойл Продактс” зерттеу нысаны ретінде алынды. Бұл өндіріс Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан. Өндірістің қуаттылығы жылына 6 млн тонна мұнай өндіреді. Қауіпті болып саналатын 8 цехы бар.Олардағы қауіпті заттар мыналар: көмірсутек булары, күкірттісутек (H2S), аммиак, бензин буы, ксилол, бензол, пропан, изобутан, күкіртек оксиді, күкіртті ангидриді, азот оксиді, n-метил анимин мазут және т.б.
Жұмыстың мақсаты - мұндау өңдеу өндірісіндегі жарылыс қауіптілігін төмендет.
Жұмыстың барысында келесі зерттеулер жүргізіледі:
- Қауіпті цехтарды бағалау
- Жарылысқа қауіпті газдарды анықтау
- Жарылыс қауіпіт төмендету шарасын сипаттау
1. Ембердиев А.Ж. “Оценка воздействия на окружающую среду существующего нефтеперерабатывающего завода “
2. Л.В.Толочкова ”Опасные ситуации техногенного характера”
3. Турисбаев А.З. “Риски и вероятности аварийных ситуаций на НПЗ” 2013, 356 бет
4. “Правила безопасности вовзрывоопасных и взрывопожароопасных химических и нефтхимических производствах “ Москва <Недра> 1976 ,315 бет
5. Кравец В.И. “Безопасность работ в химических производствах”
6. Кушелев В.П. “Основы техники безопасности на нефтеперерабатывающих заводах
7. Кушелев В.П. “Охрана труда на нефтеперерабатывающей и нефтехимической промышленности”
8. Генкин А.Э. “Требования промышленной безопасности для взрывопожароопасных химических, нефтехимических нефтеперерабатывающих заводах”
9. http://petrokazakhstan.kz/kaz/news/pressreliz/90
10. Декларация ПКОП 2013 год 224 беттік
11. Сабурь С.В. “Oпрeделeние oпасных фaкторов и oценка рискoв в облaсти бeзoпасности и oхрaны здoровья”
12. Статистика бойынша “ҚазМұнайГаз маркетинг және өңдеуінің“ жеке сайты 2011 жыл бойынша нәтижелері, 6 бет[www.kmg.kz]
13. Статистика бойынша “ҚазМұнайГаз маркетинг және өңдеуінің” жеке сайты 2012 жыл бойынша нәтижелері, 6 бет[www.kmg.kz]
14. Статистика бойынша “ҚазМұнайГаз маркетинг және өңдеуінің” жеке сайты 2013 жыл бойынша нәтижелері, 6 бет[www.kmg.kz]
15. ҚН жЕ II 2-80 стандарты
16. ГОСТ 12.1.004-91 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Өрт қауіпсіздігі. Жалпы талаптар"
17. ГОСТ 12.1.018-93 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Статикалық электрдің өрт жарылыс қауіпсіздігі. Жалпы талаптар"
18. Методика оценки последствий аварий на пожаро-, взрывоопасных объектах. М.: ВНИИГОЧС, 1994 г.
19. ГОСТ 22782.0-81 "Жарылыстан қорғалған электр жабдық. Жалпы техникалық талаптар және сынау әдістері";
20. В. Маршалл. “Основные опасности химических производств”.Мир, 1989, 187 бет
21. “Общие правила взрывобезопасности для взрывоопасных химических и нефтехимических производств”М-1998,274 бет
22. ҚР СТ 1088-2003 "Өрт қауіпсіздігі. Терминдер мен анықтамалар";
23. ҚР СТ 1719-2007 "Өрт техникасы. Өртке қарсы сумен қамтамасыз ету жүйелер жабдықтары. Өрт шкафтары. Өрт қауіпсіздігінің техникалық талаптары. Сынау әдістері";
24. ҚР СТ 1174-2003 "Нысандарды қорғауға арналған өрт техникасы. Негізгі түрлері. Орналастыру және қызмет көрсету";
25. Декларация “ПетроКазахстан ойл Продактс” 2012 год 204 беттік
26. ҚР ҚН 3.02-15-2003 "Технологиялық жобалау нормалары. Мұнай мен мұнай өнімдерінің қоймалары";
27. ҚНжЕ 2.11.03-93 "Мұнай және мұнай өнімдері қоймалары. Өртке қарсы нормалар";
28. ОБЩИЕПРАВИЛА ВЗРЫВОБЕЗОПАСНОСТИ ДЛЯ ВЗРЫВОПОЖАРООПАСНЫХ ХИМИЧЕСКИХ, НЕФТЕХИМИЧЕСКИХ ИНЕФТЕПЕРЕРАБАТЫВАЮЩИХ ПРОИЗВОДСТВ
29. Инструкция ОТБ-010 погазобезопасности на территории ТОО “ПКОП” 16 бет
30. Инструкция ОТБ-011 по организации безопасных работ, 15 бет
31. М В. Маршалл. Основные опасности химических производств.М.:Мир, 1989г.
32. Ланчаков Г.А.”Технологические процессы подготовки природного газа и методы расчета оборудования” 2000 ж, 280бет
33. .В. Бесчастнов. Взрывобезопасность и противоаварийная защита химико-технологичесикх процессов..- М.: Химия, 1983 - 471 с.
34. М.В. Бесчастнов, В.М. Соколов. Аварии в химических производствах и меры их предупреждения. – М.: Химия, 1976-376с.
35. ҚР СТ 1174-2003 "Нысандарды қорғауға арналған өрт техникасы. Негізгі түрлері. Орналастыру және қызмет көрсету";
36. ГОСТ 12.1.004-91 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Өрт қауіпсіздігі. Жалпы талаптар";
37. ГОСТ 12.1.010-76 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Жарылыс қауіпсіздік. Жалпы талаптар";
38. ГОСТ 12.1.041-83 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Жанғыш тозаңдардың өрт-жарылыс қауіпсіздігі. Жалпы талаптар";
39. ПУЭ-2003 "Қазақстан Республикасының электр қондырғыларын орнату ережелері";
40. Правила пожарной безопасности при эксплуатации предприятий нефтепродуктообеспечения ВППБ 01-01-94.
41. Методика оценки последствий аварий на пожаро-, взрывоопасных объектах. М.: ВНИИГОЧС, 1994 г.
42. Методика оценки аварий на пожаровзрывоопасных объектах, МЧС 1994 г.
43. Курицын Б.Н. Системы снабжения сжиженным газом. Саратов,1988
44. Колбенков С.П.: Установки сжиженного газа в коммунально-бытовых и промышленных потребностей; М: Недра,1969, с.98
2. Л.В.Толочкова ”Опасные ситуации техногенного характера”
3. Турисбаев А.З. “Риски и вероятности аварийных ситуаций на НПЗ” 2013, 356 бет
4. “Правила безопасности вовзрывоопасных и взрывопожароопасных химических и нефтхимических производствах “ Москва <Недра> 1976 ,315 бет
5. Кравец В.И. “Безопасность работ в химических производствах”
6. Кушелев В.П. “Основы техники безопасности на нефтеперерабатывающих заводах
7. Кушелев В.П. “Охрана труда на нефтеперерабатывающей и нефтехимической промышленности”
8. Генкин А.Э. “Требования промышленной безопасности для взрывопожароопасных химических, нефтехимических нефтеперерабатывающих заводах”
9. http://petrokazakhstan.kz/kaz/news/pressreliz/90
10. Декларация ПКОП 2013 год 224 беттік
11. Сабурь С.В. “Oпрeделeние oпасных фaкторов и oценка рискoв в облaсти бeзoпасности и oхрaны здoровья”
12. Статистика бойынша “ҚазМұнайГаз маркетинг және өңдеуінің“ жеке сайты 2011 жыл бойынша нәтижелері, 6 бет[www.kmg.kz]
13. Статистика бойынша “ҚазМұнайГаз маркетинг және өңдеуінің” жеке сайты 2012 жыл бойынша нәтижелері, 6 бет[www.kmg.kz]
14. Статистика бойынша “ҚазМұнайГаз маркетинг және өңдеуінің” жеке сайты 2013 жыл бойынша нәтижелері, 6 бет[www.kmg.kz]
15. ҚН жЕ II 2-80 стандарты
16. ГОСТ 12.1.004-91 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Өрт қауіпсіздігі. Жалпы талаптар"
17. ГОСТ 12.1.018-93 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Статикалық электрдің өрт жарылыс қауіпсіздігі. Жалпы талаптар"
18. Методика оценки последствий аварий на пожаро-, взрывоопасных объектах. М.: ВНИИГОЧС, 1994 г.
19. ГОСТ 22782.0-81 "Жарылыстан қорғалған электр жабдық. Жалпы техникалық талаптар және сынау әдістері";
20. В. Маршалл. “Основные опасности химических производств”.Мир, 1989, 187 бет
21. “Общие правила взрывобезопасности для взрывоопасных химических и нефтехимических производств”М-1998,274 бет
22. ҚР СТ 1088-2003 "Өрт қауіпсіздігі. Терминдер мен анықтамалар";
23. ҚР СТ 1719-2007 "Өрт техникасы. Өртке қарсы сумен қамтамасыз ету жүйелер жабдықтары. Өрт шкафтары. Өрт қауіпсіздігінің техникалық талаптары. Сынау әдістері";
24. ҚР СТ 1174-2003 "Нысандарды қорғауға арналған өрт техникасы. Негізгі түрлері. Орналастыру және қызмет көрсету";
25. Декларация “ПетроКазахстан ойл Продактс” 2012 год 204 беттік
26. ҚР ҚН 3.02-15-2003 "Технологиялық жобалау нормалары. Мұнай мен мұнай өнімдерінің қоймалары";
27. ҚНжЕ 2.11.03-93 "Мұнай және мұнай өнімдері қоймалары. Өртке қарсы нормалар";
28. ОБЩИЕПРАВИЛА ВЗРЫВОБЕЗОПАСНОСТИ ДЛЯ ВЗРЫВОПОЖАРООПАСНЫХ ХИМИЧЕСКИХ, НЕФТЕХИМИЧЕСКИХ ИНЕФТЕПЕРЕРАБАТЫВАЮЩИХ ПРОИЗВОДСТВ
29. Инструкция ОТБ-010 погазобезопасности на территории ТОО “ПКОП” 16 бет
30. Инструкция ОТБ-011 по организации безопасных работ, 15 бет
31. М В. Маршалл. Основные опасности химических производств.М.:Мир, 1989г.
32. Ланчаков Г.А.”Технологические процессы подготовки природного газа и методы расчета оборудования” 2000 ж, 280бет
33. .В. Бесчастнов. Взрывобезопасность и противоаварийная защита химико-технологичесикх процессов..- М.: Химия, 1983 - 471 с.
34. М.В. Бесчастнов, В.М. Соколов. Аварии в химических производствах и меры их предупреждения. – М.: Химия, 1976-376с.
35. ҚР СТ 1174-2003 "Нысандарды қорғауға арналған өрт техникасы. Негізгі түрлері. Орналастыру және қызмет көрсету";
36. ГОСТ 12.1.004-91 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Өрт қауіпсіздігі. Жалпы талаптар";
37. ГОСТ 12.1.010-76 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Жарылыс қауіпсіздік. Жалпы талаптар";
38. ГОСТ 12.1.041-83 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Жанғыш тозаңдардың өрт-жарылыс қауіпсіздігі. Жалпы талаптар";
39. ПУЭ-2003 "Қазақстан Республикасының электр қондырғыларын орнату ережелері";
40. Правила пожарной безопасности при эксплуатации предприятий нефтепродуктообеспечения ВППБ 01-01-94.
41. Методика оценки последствий аварий на пожаро-, взрывоопасных объектах. М.: ВНИИГОЧС, 1994 г.
42. Методика оценки аварий на пожаровзрывоопасных объектах, МЧС 1994 г.
43. Курицын Б.Н. Системы снабжения сжиженным газом. Саратов,1988
44. Колбенков С.П.: Установки сжиженного газа в коммунально-бытовых и промышленных потребностей; М: Недра,1969, с.98
КІРІСПЕ
Менделеев кестесінде 105 элементтің ішіндегі 70 түрі Қазақстанның жер қойнауында кездеседі. Соның 60 шақты түріне арналып өндіріс орындары бар. Өндірістердің дамуы салдарынан, экономикамыз да қарқынды дамып келеді. Осы мұнай өндірісінің экономикамыздың дамуына қосар үлесі көп. Дегенімен, осы өндірістен шығатын зиянды заттар қоршаған ортаны ластап қана қоймай, жұмыс аймағынан шығатын қауіпті заттардың адам өмірін қиып кетуге алып келетін апаттарды жиі естіп жатамыз. Сондықтан да жұмыс аймағындағы қауіпті заттардың құрамы үздіксіз бақыланып отырады. Қауіпті заттар болғандықтан өрт-жарылыс апатына бейім келеді.
Қазіргі таңда елімізде 3 мұнай өңдеу зауыты бар. Соның бірі - "ПетроКазахстан Ойл Продактс" зерттеу нысаны ретінде алынды. Бұл өндіріс Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан. Өндірістің қуаттылығы жылына 6 млн тонна мұнай өндіреді. Қауіпті болып саналатын 8 цехы бар.Олардағы қауіпті заттар мыналар: көмірсутек булары, күкірттісутек (H2S), аммиак, бензин буы, ксилол, бензол, пропан, изобутан, күкіртек оксиді, күкіртті ангидриді, азот оксиді, n-метил анимин мазут және т.б.
Жұмыстың мақсаты - мұндау өңдеу өндірісіндегі жарылыс қауіптілігін төмендет.
Жұмыстың барысында келесі зерттеулер жүргізіледі:
oo Қауіпті цехтарды бағалау
oo Жарылысқа қауіпті газдарды анықтау
oo Жарылыс қауіпіт төмендету шарасын сипаттау
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Мұнай және оның химиялық құрамы
Тaбиғатта мұнaй - жaнғыш мaйлы сұйықтық, судан жeңіл, өзіне тән иісі бaр, көбінесе қара түсті болады. Мұнайдың түсі жоғары молекулалық шайырлы заттардың құрылысы мен санына байланысты, ашық сары түстен қараға дейін, кейбір мұнайлар жарыққа шыққанда жасыл немесе пурпур түске флуоресцирленеді. Мұнай түрлері қасиеттері бойынша бір-бірімен ерекшеленеді: түсі, тығыздығы, ұшқыштығы, қайнау температурасы. Дегенімен, кез-келген мұнай - суда мүлдем ерімейтін, құрамы бойынша - көп компонентті (бірнеше мың әртүрлі химиялық қосылыстар) көміртек атомдарының саны 100-ге дейін және одан да көп гетереоатомдық қосылыстар мен кейбір металдардың қоспасынан тұратын көмірсутектердің күрделі қоспасы.[1]
Мұнaй мен мұнaй өнiмдерінің көп бөлiгін көміртeк (83-87%) және сутек (12-14%) құрайды. Гетереоатомдық қосылыстардың мөлшері мұнайдың жасы мен шығу тегіне байланысты. Гeтереоатомды гeтероорганикалық қoсылыстар-құрaмында күкірт, aзот және oттек, сонымен қaтар барлық мұнайда болатын минералды қoсылыстар. Күкiрт мөлшері 0,2-ден 8,0%-ға дeйін, одaн дa көп болуы мүмкін, оттек мұнайда 0,05-тен 3,6%-ға дейін болады, ал азот 1,7%-тен аспайды. Мұнaйдың құрамынaн аз мөлшерде бaсқа да кейбір элемeнттер, оның ішінде металдар табылған. Тaбиғи жaнғыш газ негізінен газтәрiзді парафинді көмірсутектер - метан, этан, пропaннан тұрады.[2]
Көміртек (С) -83-87% ; Сутегі (Н) - 12-14 % дейін; Оттегі (O)-0,053,6%-3,6% дeйін; Азoт (N) - 0,00001-1,7% ; Күкiрт (S) - 0,2-14%.
Cурет 1. Мұнайдың химиялық құрамы
0.2 Мұнайдың температуралық қасиеттері
Мұнай өнімдерінің температуралық қасиеттерін сипаттау үшін жарылудың төменгі және жоғарғы шегі, тұтану температурасы, өздігінен тұтану, тұтану және лайлану температурасы сияқты көрсеткіштер енгізіледі.
Қоспадағы барлық жанғыш заттардың булары ауаның белгілі мөлшерімен бірге от көзі болған кезде жанатын жарылғыш қоспа түзеді. Жарылудың төменгі шегі жалынға жақындатқанда тұтанатын жанармай буларының минималды концентрациясының ауамен қоспасымен анықталады. Жарылудың жоғарғы шегі жанармай буларының ауамен қоспасы максималды концентрацияға жауап береді, одан жоғары ауадығы оттектің жеткіліксіздігінен тұтану болмайды. [3]
Жарылу шегі тарылған сайын жанар май қауіпсіз және керісінше жарылу шег кеңейген сайын жарылғыш болады. Көптеген көмірсутектердің жарылу шегі онша улкен емес. Кейбір газдардың ғана жарылу шегі улкен болады: сутек (4,0-75со), ацетилен (20-81 со) және көміртек оксиды (12,5-75 со). Ауыр мұнай өнімдерінің өртке қауіптілігі жарқыл және тұтану температурасымен бағаланады.
Лап ету температурасы мұнай өнімдерінің фракциялық құрамына байланысты. Оларды айдау шегі неғұрлым төмен болса, соғұрлым лап ету температурасы да төмен болады. Лап ету температурасы бойынша товарлы немесе аралық мұнай өнімдеріндегі төменгі температурада қайнайтын фракциялардың құрамындағы қоспалар туралы айтуға болады. Ал, тұтану температурасы - қыздырылған мұнай өніміне жалынды жақындатқанда 5 секундтан кем емес уақыт бойы жанатын температураны айтады. Тұтану температурасының лап ету температурасын лап ету температурасынан әрдайым жоғары болатыны белгілі. Мұнай өнімі ауыр болған сайын бұл айырмашылық та үлкен болады және 500С-қа дейін жетуге мүмкін. Майлардың құрамында ұшқыш қоспалар болатын болса, бұл температуралар керісінше жақындайды.[3]
Өздiгінeн тұтaну тeмперaтурасы - дeп мұнaй өнімін қыздарғанда oның aуамен қoспасы oтты жақындaтпаса да өздiгінен тұтанa алaтын температурaны айтады. Мұнай фракциясының қайнау шегі төмен болған сайын, яғни ол жеңіл болған сайын, ол өздігінен тұтану тұрғысынан өте қауіпті емес себебі мұнай өнімінің орташа молекулалық массасының өсуімен өздігінен тұтану температурасы төмендейді. Ауыр мұнай қалдықтары 300-3500С-да, ал бензин тек 5000С-дан жоғары температурада өздігінен тұтанады. Нормальды парфиндердің өздігінен тұтану температурасы ең төмен болып келеді. Құрылысы әртүрлі, бірақ молекулалық массалары тең көмірсутектері бір-бірінен өздігінен тұтану температурасы бойынша ерекшеленеді. Ең жоғары өздігінен тұтану температурасы ароматты көмірсутектерге тән.[4]
0.3 Қазақстанның мұнай кен орындары
Мұнай өндірудегі әлемдегі 55 елдің ішінде Қазақстан әлемде дәлелдеген қоры бойынша 12-ші орынға ие. Өндірілетін мұнай көлемі ТМД-да өндірілетін барлық мұнайдың 17 бөлігін қамтиды. ҚР көмірсутектің стратегиялық қоры бар мемлекеттер қатарына кіреді, сонымен қатар әлемдік энергоресурс нарығының қалыптасуына айтарлықтай ықпал етеді.
Рeспубликада 200-дeн aстам мұнaй және гaз кенорындары, 14 iрі кенорындары, 3 мұнай өңдеу зауыттары бар. Мұнaй қoрларының 90%-дaн астамы - Теңiз, Қашаған, Қарашығанақ, Өзeн, Жетібай, Жаңажол, Қаламқас, Кeнқияқ, Қарaжанбас, Құмкөл, Солтүстік Бозащы, Әлибекмола, Орталық және Шығыс Прорва, Кeнбай, Королевское ірі кен орындарына шоғырланған. Кен орындары Қaзақстанның 14 oблысының алтaуында oрналасқан. Олaр Ақтөбe, Атырау, Бaтыс Қазақстaн, Қарағанды, Қызылорда жәнe Маңғыстау oблыстары.
Сарапшылардың мәліметіне сәйкeс Қaзақстандағы мұнaй мен гaздың жалпы қоры 23 млрд. тoнна, oның 13 млрд. тoннасы Кaспий теңізінің астында жинaлған.[5]
Кaспий тeңізіндегі мұнaй қoрын есептемегендегі Қазақстанның дәлелденген мұнай қоры 26 млрд. Баррель (3,6млрд. тонна), газ қоры 1,9 трлн.м3.
Каспий теңізінің Қaзақстанның үлeсіне тиіст3 сектoрындағы көмірсутeктердің жорамал қoры 13 млрд. тоннаға (100 млрд. барр.) тең деп саналуда. Бұл дүние жүзінде дәлелденген мұнай қорының 2-3 % мөлшерін құрайды.
2013 жылы мұнaй өндiру 81,8 млн. тoнна нeмесе 2012 жылға қaрағанда 103,2% құрады.
2014 жылдың алғашқы үш айында түсім 220,8 млрд. теңгені (1301 млн. АҚШ доллары) құрады, бұл 2013 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 9% артық. 2014 жылдың алғашқы үш айында Брент маркалы мұнайдың орташа бағасы 2013 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 4% арзандады, бір баррельге 112,6 АҚШ долларынан 108,2 АҚШ долларына дейін түсті.
Өндірістік көрсеткіштері: 2014 жылдың алғашқы үш айында ҚМГ БӨ Қазгермұнай ЖШС (ҚГМ) және ПетроҚазақстан Инк (ПҚИ) компанияларындағы үлестерін есептегенде 3048 мың тонна (тәулігіне 250 мың баррель) мұнай өндірді, бұл 2013 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 1%-ға артық.[6]
Өзенмұнайгаз АҚ 1301 мың тонна (тәулігіне 106 мың баррель) өндірді, бұл 2013 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 5% көп. Ембімұнайгаз АҚ 684 мың тонна (тәулігіне 56 мың баррель) өндірді, бұл 2013 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 1% кем. Нәтижесінде Өзенмұнайгаз мен Ембімұнайгаз жалпы өндіру көлемі 2013 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 3% артып, 1 985 мың тонна (тәулігіне 162 мың баррель) құрады. 2014 жылы Kaзақстандық зaуыттардағы мұнaй өңдеу көлемі 15 тoннаға дейін aртып, 84-80 пайызға дейін терең өңделетін болады және отандық мұнай өнімдерінің сапасы Еуро сапа стандартына жеткізіледі. Негізгі кен орындарына қысқаша сипаттама:
Теңіз кен орны. Атырау облысының Ембі ауданында орналақан. 1974 ж құрылым анықталып дайындалды. Барлау жұмыстары 1976 ж. Ал кен орынының ашылуы 1979 ж болды. Жыл өткесін қолданбалы бұрғылау жұмысы жүргізіле бастады. Кен орны әлемдегі ірі кен орындарының бірі ретінде саналады. Тенгизшевройл мәліметтеріне сай Теңізден өндірілетін қор 0,75 - 1,125 млрд т мұнай мөлшерімен бағаланды. Мұнайдың геологиялық қорының болжанған көлемі 3,133 млрд т (25 млрд баррел) бағаланады. Теңіз кен орынының ауданы 565 км2. жоғарғы мұнайлы коллектор 4000 - 4700 м тереңдікте, төменгі -- 4700 - 5400 м тереңдікте орналасқан. Мұнайдың негізгі көзі палеозойдың тұз асты шөгінділері, карбонатты қабаттар саналады. Қабаттардағы мұнай тығыздығы 46 градус.[7]
Қарашығанақ кен орны. Батыс Қаазқстан облысының Бөрлуі ауданында орналасқан. Кен орны 1979 ж ашылды. Қазақстандық эксперттердің бағалауы бойынша кен орнында 1 млрд 200 млн т-дан аса мұнай және газконденсат, сонымен қоса 1трлн 50 млрд м3 газ шоғырланған. 40 жыл ішінде ол жерден жалпы 292 млн т сұйық көмірсутек және 856 млдр м3 газ өндірілетінін болжады. Ресейлік эксперттері 820т мұнай және конденсатты, 1,3 млрд м3 газды бағалады.
Өзен кен орны. Өзен кен орны Маңғыстау облысындағы Каспий теңізінен шығысқа қарай50 км жерде орналасқан, 1965 ж қолданысқа түсти. 32 жыл ішінде кен орынынан 260 млн т аса мұнай өндірілді. Өндірудің максимальды деңгейіне 1975 ж жетті, ол кезде жылына 16 млн т мұнай өндірілген болатын. 1976-1980 жж аралығында өндіру көлемі қарқынды түрде төмендеді - 9 млн т-ға дейін. Жалпы Өзен кен орынының геологиялық қоры 1 млрд т, ал өндірілетін шамамен 480 млн т құрайды. Қазіргі уақытта өндіру деңгейі оның сарқылуы салдарынан төмендеді. Қалған мұнай қоры қиын өндірілетін категорияға жатады.
Жаңажол кен орны. Ақтөбе облысының Мұғалжар ауданында орналасқан. Мұнайдың 96 млн т, шамамен 100 млрд м3 газдың қоры бар ірі кен орындарының бірі саналады.
Жетыбай кен орны. Маңғыстау облысында орналасқан. Құрылым 1952-1956 жж. аралығындағы аудандық геолого-геофизикалық жұмыстар кезінде анықталды. Алғашқы бұрғылау 1959 ж басталды. Кен орны 1961 ж ашылды. Мұнай қоры -- 70 млн т, газ шамамен -- 170 млрд м[3], ал конденсат шамамен 0,3 млн т. өндірілетін мұнай ауыр өндірілетіндер қатары саналады, себебі құрамында парафин мөлшері көп (шамамен 25%).[8]
Қаражанбас кен орны. Маңғыстау облысында орналасқан.құрылым сейсмо зерттеу және құрылымдық бұрғылаумен анықталды. Бұрғылау жұмытары 1974 ж басталды және осы жылы ашылды.
Қаламқас кен орны. Маңғыстау облысында орналасқан. Қүрылым сейсмо зерттеу жұмыстарымен 1974 ж анықталды. 1976 ж кен орны ашылды. Мұнай қоры -- 100 млн т, газ -- 20 млрд м[3] аса.
Құмкөл кен орны. Қарағанды облысының Жезді ауданында орналасқан. Көмірсутекті шикізат кен орнының қоры мұнай бойынша 80 млн т, газ бойынша 1,7 млрд м3 құрайды. Кен орны Харрикейн Құмкөл мұнай компаниясымен өндіріледі. Кен өндіру 180 эксплуатациаланған ұңғымаларда іске асырылады.
Сурет 2. 2013 жылғы мұнай және газ конденсатын өндіру динамикасы, тонна
0.4 Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттары
Мұнай өндірудегі әлемдегі 55 елдің ішінде Қазақстан әлемде дәлелдеген қоры бойынша 12-ші орынға ие. Өндірілетін мұнай көлемі ТМД-да өндірілетін барлық мұнайдың 17 бөлігін қамтиды. ҚР көмірсутектің стратегиялық қоры бар мемлекеттер қатарына кіреді, сонымен қатар әлемдік энергоресурс нарығының қалыптасуына айтарлықтай ықпал етеді.
Рeспубликада 200-дeн aстам мұнaй және гaз кенорындары, 14 iрі кенорындары, 3 мұнай өңдеу зауыттары бар. Мұнaй қoрларының 90%-дaн астамы - Теңiз, Қашаған, Қарашығанақ, Өзeн, Жетібай, Жаңажол, Қаламқас, Кeнқияқ, Қарaжанбас, Құмкөл, Солтүстік Бозащы, Әлибекмола, Орталық және Шығыс Прорва, Кeнбай, Королевское ірі кен орындарына шоғырланған. Кен орындары Қaзақстанның 14 oблысының алтaуында oрналасқан. Олaр Ақтөбe, Атырау, Бaтыс Қазақстaн, Қарағанды, Қызылорда жәнe Маңғыстау oблыстары.
Сарапшылардың мәліметіне сәйкeс Қaзақстандағы мұнaй мен гaздың жалпы қоры 23 млрд. тoнна, oның 13 млрд. тoннасы Кaспий теңізінің астында жинaлған.[9]
Қазақстанда 3 мұнай өңдеу зауыттары (МӨЗ) бар: Павлодар МӨЗ, Атырау МӨЗ, Шымкент МӨЗ.
2013 жылы бойынша отандық МӨЗ-де мұнай өндіру 14,297 млн.тонна құрады (2013 жылға 100,6%).
Үш МӨЗ-де өңделген мұнайдан:
oo бензин - 2,688 млн. тонна (2012 жылға 94,2%);
oo дизель отыны - 4,075 млн. тонна (2012 жылға 98,7%);
oo мазут - 3,473 млн. тонна (2012 жылға 97,2%);
oo авиакеросин - 0,408 млн. тонна (2012 жылға 97,1%) өндірілді
Атырау мұнай өңдеу зауыты. Алғаш ашылған Атырау мұнай өңдеу зауыты, 1945-1960 жылдар аралығында Түрікменстан, Татарстан, Башқұртыстаннан тасып әкелінетін мұнайды өңдеген. Зауыт мұнай өнімдерімен Қазақстанның батыс облыстарын қамтамасыз етеді (сурет 3). Зауыт 1960 жылдан бастап Ембі кен орнының ауыр да шайырлы мұнайларын, 1965 жылдан бастап Маңғыстау мұнайын, ал 90 жылдардың басынан бастап Теңіз кен орнының мұнайын өңдейді. Қазіргі кезде Атырау мұнай өңдеу зауыты ҚазМұнайГаз Ұлттық Компаниясы акционерлік қоғамының еншілес кәсіпорны болып табылады. Зауыт өнімдерін шығару рыногы негізінен Қазақстан Республикасының батыс және оңтүстік аймақтарын қамтиды. 2013 жылы АМӨЗ 4,4 млн тонна мұнай өңдеді. Өңдеу тереңдігі 59,8%. Өндіріс шығындарын азайтудың нәтижесінде мұнай өңдеу бойынша еңбек өнімділігі - 1 адамға 1,828 мың тонна (жоспарға 105,8%).[10-11]
Көптеген өндіріс көрсеткіштерінің өсуі байқалады: автобензин (жоспарға 6%), соның ішінде жоғарғы октанды (жоспарға 2%); дизель отыны, соның ішінде экологиялық таза дизель отыны (жоспарға 23%), сұйытылған газ (жоспарға 26%), вакуумдық газойль (жоспарға 4%).
Операциялық шығындардың азайтылуы нәтижесінде АМӨЗ-ның қорытынды табысы жоспарланған нәтижеден 37,1%-ға өсті.
Жиырмаға жуық мұнай өнімдері өндіріледі. Зауыттың басты міндеті - сапалы экологиялық таза отын өндіру. 2008 жылдан бері әлеуметтік маңызды мұнай өнімдерінің өндіріс көлемі мен қарқыны өсті. Жалпы көлемдегі жоғарыоктанды бензиннің үлесі (14%-дан 34%-ға дейін), экологиялық таза дизель отынының үлесі (13,0%-дан 60%-ға дейін) артып, қоспалы авиакеросиннің өндірісі жолға қойылды.[12-13]
Павлодар мұнaй химия зауыты - мұнай өңдеу зауыты. 1978 жылы іске қосылған. технологиясы жағынан Қазақстанда ғана емес, ТМД елдеріндегі соңғы үлгімен жабдықталған кәсіпорындардың бірі. Қазақстанның сoлтүстік және сoлтүстік - шығыс aймақтарының мұнaй өнімдеріне дeген қажеттіліктерін қамтамасыз етуде.(сурет 3). Зауыт отындық нұсқа бойынша мұнай өндіреді, өңдеу тереңдігін 85%-ға дейін қамтамасыз етеді, мұның өзі мұнай өнімдерін өндірушілердің әлемдік таңдаулы деңгейіне сай келеді. Мұнай өңдеудің жобалық қуаты бойынша зауыт еліміздегі аса ірі кәсіпорын болып табылады: жылына 7,5 т мұнай өндіреді. Өнімінің негізгі түрлері: этилдендірілмеген бензиндер: А-76, АИ-80, АИ-92, АИ-93, АИ-95, АИ-98; реактивтік қозғалтқыштар үшін отын; жазғы және қысқы дизельді отын; мазут М-40, М-100; құрылыс, жол, төбелік битумдар; мұнай кокстары; техникалық көміртек үшін шикізат; сұйытылған газ. Кәсіпорында 2700-ден астам адам еңбек етеді.
Павлодар мұнай химия зауыты (ПМХЗ) өртжарылысқауіпті объекті болып табылады. Өрттерді, апаттарды болдырмауға және жоюға әзірлікті қамтамасыз ету міндеттері зауыттың өрт сөндіру және газдан құтқару қызметтеріне жүктелген, олардың кәсіби даярланған кадрлары бар, заманауи техникамен, жетекші әлемдік өндіруші-фирмалардың өрт сөндіру және апаттан құтқару құрал-жабдығымен, арнайы жауынгерлік киіммен жарақталған.[14]
ПМХЗ-ға мұнай өңдеу саласындағы әлемнің ең үздік технологиялары енгізілетін болады, ол болса бәсекеге қабілетті өнімді шығаруды білдіреді. 2016 жылы зауыт елдің сапалы отынға деген қажеттілігін қамтамасыз ете отырып, К4 экологиялық класына сәйкес келетін бензинді және К5 экологиялық класына сәйкес келетін дизель отынын шығаруды бастайды. Зауыттың батыс-сібір мұнайын өңдеу бойынша қуаттылығы қазақстандық мұнайды өңдеу мүмкіндігін қамтамасыз етумен жылына 7 млн. тоннаға дейін арттырылады.
1985 жылы тұрғызылғaн Шымкeнт мұнaй өңдeу зaуыты рeспубликaдағы eң жаңa зaуыт болып тaбылады. Eліміздің oңтүстік - шығыс жәнe oңтүстік аймaқтары мұнaй өнімдерімeн Шымкенттің ПетроҚазақстан Ойл Продактс зауытымен қaмтамасыз етіледі. Зaуыттың қуаты жылына - 6,5 млн.тoнна, өңдеу тереңдігі 78%. Зaуыт Бaтыс Сібір кенoрындарынан Омск - Павлодар - Шымент арналық құбыры арқылы жеткізілген батыссібірлік шикі мұнайды өңдеуге жобаланған болатын. [15]
Oрталық Қазaқстанның бaтысында Құмкөл кeн oрны aшылғаннан кейін осы кен орынның мұнaйы да Шымкeнт зауытына жөнелтiле басталды, сөйтіп oсы зауытта батыссібірлік мұнaймен қоспа түрінде өңделетін болды. Құмкөл шикiзаты жеңілдeу және парaфині жoғары. 1999жылдaн бастап ПетрoҚазақстан Ойл Продактс толығымен Құмкөл мұнайын өңдeуге көшті. [16]
Шымкeнт MӨЗ - бұл Қaзақстанның oңтүстігінде, рeспубликaның хaлық eң тығыз қoныстанған бөлігiнде орнaласқан мұнaй өңдeйтін бiрден бiр зауыт. Шымкeнт қаласында орналасқан МӨЗ-тың 50% Қытай компаниясы "CNPC" меншігінде болса, 50% "ҚазМұнайГаздың" меншігінде. Мұнай өнімдерінің сұрыпталымына бензиннің түрлі сұрыптары (Аи-80, Аи-92 және Аи-96), дизeльдік oтын, aвиациялық кeросин, сұйылтылған гaз, вaкуумдық гaзойль мeн мaзут кiреді. Кәсіпқoй әрi жоғaры тeхнологиялық өңдeу үрдiсін қoлданудың әрi Құмкөл мұнaйының aйрықша жoғары сaпасының нәтижесiнде, ПетрoҚазақстан кoмпаниясының өнiмдерінің сaпасы жoғары бoлып кeледі. [8]
Сурет 3. Қазақстанның мұнай өңдеу зауыты және мұнай тасымалдау құбырларының сызбасы.
1.5 "ПетроКазахстан Ойл Продактстың" мұнай тасымалдауда және қоршаған ортаны қорғау бойынша Қазақстанда алатын орны
ПетроҚазақстан мұнай өнімдерінің нарығындағы тұрақсыздыққа қарамастан тұтынушыларға отынды жеткізу бойынша өз міндеттерін үнемі орындауда. ҚР-ғы ЖЖМ нарығын тұрақтандыру және әлеуметтік-жауапты компанияның мәртебесін сақтау аясында әлеуеметтік бағдарламалар бойынша 2013 жылы 1 128,3 мың тонна мұнай өнімдерін (дизель, бензин, мазут, әуе керосині) жеткізу қамтамасыз етілді. [17]
Жылжымалы құрамы 2300 бірлікті құрайтын жалпы паркін иеленетін компания Қазақстанның жүк жөнелтушілерінің ішінде көшбасшы компаниялардың бірі ретіндегі өзінің ұстанымын сақтады. Компанияның негізгі қызметі өңделме компанияларға вагондар операторының сапалы қызметтерін ұсыну болып табылады, соның ішінде мұнай өнімдерін тасымалдау үшін вагондарды уақтылы жеткізу, барлық жылжымалы құраманы ұстауды қадағалау, құятын вагондарды уақтылы жеткізу, вагондарды бөлек тұрғызу, вагондарды тиеуге ресімдеу және жоспарлы жөндеуді жүргізу.[18]
Сонымен, 2013 ж. нәтижелерге сәйкес тек ҚР ішкі нарығының сұранысын қамтамасыз ету мақсатында Шымкент мұнай өңдеу зауытынан, соның ішінде өңделме компаниялардың қорлары, 2963,8 мың тонна мұнай өнімдерін тиеп түсірді, оның ішінде: дизельдік отын, жанармай, ТС-1 және М-100 мазут. Жүк жөнелтудің жөнге салынған жүйесінің, компанияның жылжымалы құрамын тиімді пайдаланудың, мемлекеттік органдардан бұзушылықтар мен ескертпелердің болмауының арқасында компания мұнай өнімдерін жөнелту саласында өзінің беделін тұрақты, ұзақ мерзімді серіктес ретінде сақтап келеді.
Қауіпсіздік техникасы және қоршаған ортаны қорғау:
2013 жылы Компанияның және мердігерлік ұйымдардың қызметкерлерімен болған өлім-жітім оқиғалар саны бойынша нөлдік көрсеткішке қол жеткізілді. Жарақат алу бойынша өткен жылдардағы көрсеткішке қарағанда биылғы жылғы көрсеткіштер жақсарды. KAZENERGY Қауымдастығының Үйлестiру кеңестерінің бірінің қолдауымен ПетроҚазақстанның бастамасы бойынша компанияда Қауіпсіздік, еңбекті қорғау, денсаулық сақтау және төтенше жағдайлар жөніндегі жұмыс тобы құрылды. [19]
Өткен жылы компанияның бірқатар бизнес-бөлімшелерінде ҚТҚОҚ басқару жүйесін үздіксіз жақсарту аясында Қызметкерлерді әлеуетті қауіпті жағдайлар, қауіпсіз емес жағдайлар және әрекеттер туралы хабарламалар үшін көтермелеу бағдарламасы күшіне енді. ПҚҚР АҚ және ПҚОП ЖШС-те ҚТҚОҚ басқару жүйесінің OHSAS 18001 халықаралық стандарттарына сәйкестігін растайтын аудиттер сәтті өтті. ПҚҚР-де де ИСО 14001 халықаралық стандартына сәйкестігін растайтын аудит сәтті өткен. Компанияның барлық бизнес-бөлімшелерінде қауіпті факторларды анықтау және тәуекелдерді бағалау жолдары стандартталынған.[20]
1.6 "ПетроКазахстан Ойл Продактстың" мұнай өңдеу көрсеткіші
2011 жылғы нәтижелері:
Өндіру. 2011 жылы ПетроҚазақстан Инк. Қазгермұнай және Торғай-Петролеум бірлескен кәсіпорындардың 50% үлесін қоса алғанда, 5,9 млн. тонна мұнай өндірді. Олардың ішінде ПҚҚР және Көлжан бойынша - 3,2 млн.тонна (бұл 2010 ж. көрсеткіштен 180 мың тоннаға көбірек), Торғай-Петролеум бойынша - 1,25 млн.тонна, ҚазГерМұнай бойынша - 1,5 млн.тонна өндірілді. 2011 жылы 95 жаңа ұңғымалар пайдалануға берілді. Олардың 63-і өндіру және 32-і барлау ұңғымалары.[21]
Өңдеу. 2011 жылы жоғары октан бензиндерін өндірудің рекордық көрсеткіштеріне қол жеткізілді (өңдірілетін бензиннің жалпы көлемінің 63%). 2010 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 91 мың тоннаға ұлғайды. Мұнай өңдеу өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 28 мың тоннаға өсті. Зауыт қыстық дизельді, жағу мазутын және жоғары октан маркалы бензиндерін шығару көлемін арттырды.
2012 жыл нәтижелері:
Өндіру.2012 жылы ПетроҚазақстан Инк. 5,7324 млн. тонна мұнай өндірді, оған біздің бірлескен кәсіпорындар - Қазгермұнай мен Торғай-Петролеумнің 50%-дық үлестері де кіреді. Оның ішінде ПҚҚР, Көлжан мен ПҚВИ компанияларының іс жүзіндегі жиынтық өнімі - 3,1007 млн. тоннаны құрады, Торғай-Петролеум өндірген 50% - 1,0695 млн. тоннаны құрады, Қазгермұнай өндірген 50% - 1,562 млн. тоннаны құрады. 2012 жылы 79 жаңа ұңғыма, оның ішінде 57 - өндіруші ұңғыма және 22 - бағалау ұңғымасы іске пайдалануға енгізілді.
Өңдеу.2012 жылы 4 753мың тонна шикізат қайта өңделді, бұл 2011 жылғы қайта өңделгеннен 149 мың тонна артық. 2012 жылы жоғары октанды бензиндерді өндірудің рекордтық көрсеткіштеріне (шығарылатын бензиндердің жалпы көлемінің 72%-ына дейін) қол жеткізілді - 2011 жылмен салыстырғанда 9%-ға немесе 125,6 мың тоннаға артық. Зауыт авиакеросин, вакуумдық газойль, тұрмыстық сұйылтылған газдар және бензиндердің жоғары октанды маркаларын дайындап шығару көлемдерін арттырды. Сондай-ақ ашық түсті мұнай өнімдерін дайындап шығару да артты.Зауытты жаңарту мен қайта құрылмалау жобасының мақсаты Евро-4 және Евро-5 стандартына сәйкес келетін мұнай өнімдерін шығаруға көшу, сондай-ақ ашық түсті мұнай өнімдерін қайта өңдеу мен дайындап шығару тереңдігін арттыру болып табылады. [22]
2013 жыл нәтижелері:
Өндіру. 2013 жылы ПетроҚазақстан Инк. Қазгермұнай және Торғай-Петролеум бірлескен кәсіпорындардың 50% үлесін қоса алғанда, 5,324 млн. тонна мұнай өндірді. Олардың ішінде ПҚҚР, Көлжан және ПҚВИ бойынша таза жиынтық өндірісі - 2,943 млн.тонна, Торғай-Петролеум бойынша - 0,828 млн.тонна, ҚазГерМұнай бойынша - 1,554 млн.тонна өндірілді.
Өңдеу. 2013 жылы 4 857 мың тонна шикізат өңделді, бұл 2012 ж. көрсеткіштен 103 мың тоннаға көбірек. 2013 жылы жоғары октан бензиндерін өндіру 723 тоннаны құрады, қайта өңдеудің тереңдігі 75 пайызға дейін жетті, ал ашық түсті мұнай өнімдерін шығару 58 пайызды құрады. Зауыт сұйылтылған газды, дизельдік отынды, мазутын және вакуумдық газойльді шығару көлемін арттырды.[23-24]
Сурет 4. 2011-2013 жылдарғы ПКОП өндірілген және өңделген мұнай көрсеткіші
1.7 Химиялық қауіпті обьектілердің өрт және жарылысқа қауіптілік категориясы.
Барлық өндіріс орындарының химиялық зиянды және қауіпті әсерлері бар. Зиянды әсері дегеніміз - өндірістен шыққан улы заттардың адам ағзасын, қоршаған ортаны улап, кәсіби ауруларға алып келсе, қауіпті әсері қоршаған ортаны қирату мен жойқындауға және адам өмірін өлімге,қатты жарақаттауға әкеп соғады. Осы қауіпті әсер өндірістен шыққан өрттен және жарылыстан туады. Өрттің пайда болуы өндіріс сипатына, ғимараттар мен материалдардың өртке төзімділігіне, тұтану деңгейіне тәуе лді болады.[25-26]
Химиялық қауіпті обьекті - техногенді төтенше жағдайдың тууына нақты қауіп - қатер тудыратын тез тұтанатын және жарылыс қауіпі бар заттар өндірілетін, пайдаланылатын, өнделетін, сақталатын немесе тасымалданатын обьект.
ҚН жЕ II 2-80 сәйкес барлық өндірісті жарылыс, өрт-жарылыс және өрт қауіптілікке байланысты өндірістер 6 категорияға бөлінеді: А, Б, В, Г, Д, Е. А және Б категориясын өрт-жарылысқа қауіпті,В,Г және Д өртке қауіпті, ал Е категориясы жарылысқа қауіпті деп саналады:[27]
Өрт-жарылысқа қауіпті А категориясына -сумен, ауа құрамындағы оттекпен өзара әрекеттескенде жанатын және жарылысқа алып келетін заттарды қолданатын өндірістер жатады. Жанғыш газдардың тұтану шегі 10% тең және ауа көлемінің қатынасына байланысты одан төмен болады. Сұйық заттарда 5% асып кетсе жарылыс тудырады. Бұл категориядағы өндіріске мұнай өңдеу зауыттары, химиялық өндірістер, мұнай өнімдері қоймалары мен құбырлар, күкіртті көміртекті,эфирлі,ацетонды өндіріс орындары жатады.[28]
Өрт-жарылысқа қауіпті Б категориясына жанғыш газдарды қолданатын төменгі тұтану шегі ауа көлемінде 10%-дан жоғары; сұйықтық буларының лап ету температурасы 28-ден 61 0С дейін. Өндіріс жағдайында лап ету температурасына дейін және одан жоғары қыздырылған сұйықтық; төменгі өздігінен жану шегі 65 гм3 тең және одан төмен жанғыш шаңдар немес түйіршіктер жарылысқа қауіпті қоспаны тудырады, бұл сұйықтық,газ және шаңдар бөлме көлемінде 5%-дан асып кетсе жарылысқа қауіпті қоспа тудырады; Бұл категориядағы өндіріске көмір шаңын, ағаш ұнтағын, қант пурдасын дайындайтын және тасымалдайтын, сонымен қатар диірменнің ұнтақтан бөлімдері , аммиакты компрессорлары бар өндіріс жатады.
Өртке қауіпті В категориясына - лап ету температурасы 610С-тан жоғары сұйықтық қолданатын өндіріс; төменгі өздігінен тұтану шегі 65 гм3 асатын жанғыш шаңдар мен түйіршіктер; сумен, оттекпен немесе бір-бірімен әрекеттескенде ғана жанатын заттар. Жанатын қатты заттар мен материалдары бар. Мұндай өндіріске жағармайларды регенерациялау цехтары, лап ету температурасы 1200С-тан жоғары сұйықты айдауға арналған насосты станциялар жатады.ағаш кесу, ағаш өңдеу және столярлық өндірістер, орман отау шаруашылықтары кіреді.
Өртке қауіпті Г категориясына - сәулелі жарық бөлінумен және ұшқын және жалын қоса жүретін балқытылған, ыстық түрдегі жанбайтын материалдардың және заттардың алыну, сақталу және қолданылуының технологиялық өндірісі.
Бұған котелды, мартеннің пештерінде құю кәсіпорындары жатады.
Өртке қауіпті Д категориясына - суық түрдегі жанбайтын заттар мен материалдарды сақтау және өндіру процесстері. Бұған құрылыс индустриялары жатады.
Жарылысқа қауіпті Е категориясына - сұйық фазасыз жанғыш газдар және сондағы жарылысқа қауіпті шаңдар бөлме көлемінде жарылысқа қауіпті қоспа 5%-ға артуы технологиялық процесс жағдайында жарылысқа әкеп соғады. Сумен, оттекпен немесе бір-бірімен әрекеттескенде жарылысқа (жанудан кейін жүрмейтін) бейім келетін заттары бар өндіріс жатады. Бұған таза металдармен, металды жаңарту жұмыстарын жасайтындар ,мұнай өңдеуші зауыттар, химиялық өнеркәсіптер, құбырлар, мұнай өнімдері қоймалары жатады.[29]
1.8 Мұнай өндірісінің өрт қауіптілігі
Нысандарды өртке қарсы қорғау негіздері стандарттармен бекітілген (ГОСТ 12.1.004-76 Өрт қауіпсіздігі және ГОСТ 12.1.010-76 Жарылыс қауіпсіздігі). Бұл стандартта өрттің алдын алу шаралары өндірістегі технологиялық процестердің негізгі құрамдас бөлігі көрсетілген.
Мұнайдан жанғыш сұйық, қатты, газ тәрізді өнімдер алынады. Мұнай өндірісі өртке, жарылысқа аса қауіпті болып саналуы ондағы жанғыш газдардың ШРК-нан асып кету ықтималдығы жоғары, әрі тұтандыру көзінсіз өздігінен өртену процессінің болуы ықтимал. Зауыттан шыққан зиянды заттар адамдарды улап жататын жағдайлар жиі кездеседі. Мұнай зауытында күрделі технологиялардың әсерінен көптеген жарақаттар, термиялық, химиялық күйіктер алу, ескі қондырғылардың істен шығуы әсерінен адам өліміне әкелетін және т.б.қауіпті жағдайлар жиі кездеседі. Өрт пен жарылыстардың алдын алуда зауыт қызметкерлерінің өмірі бұл кезекте қатаң бақыланады. Мұнай өнімімен тікелей жұмыс жасайтын жұмысшылар, операторлар, инженерлер 2 кезеңмен жұмыс атқарса, офис жұмысшылары әдеттегідей 8 сағат жұмыс жасайды. Зауыт қызметкерлері қауіпсіздік ережесі бойынша жүріп тұрады. Мұнай өндірісінде өрттің техникалық пайда болу себебі: [30-31]
oo ғимараттарды жобалауда электр өткізгіштерді және жабдықтарды, жылыту жүйесін, желдету жүйесін, жарықтандыру жүйелерін орнатуда өртке қарсы ережелермен нормаларды ұстанбауда, жабдықтарды дұрыс орналастырмауда;
oo өрт қауіпі бар орындарда дәнекерлемеуде және басқа да отпен байланысты жұмыстар жүретін бөлмелерде шылым шегіп ашық отты пайдалануда;
oo технологиялық жабдықты өз уақытында сынамау, жөндемеу және жағдайын бақыламауда;
oo өндіріс цехтарындағы өрт профилактикасы барлық цехтарға ортақ емес талаптар негізінде ұйымдастырылмауда;
oo ғимараттардың өртке төзімділігін арттыру үшін ағаш құрастырмаларды гипс, цемент және т.б. заттармен сыламау немесе оларға өртке төзімді бояулар жақпауда және т.б;
oo қондырғы қақпақтарының берік болмауында, олардың қысымға төзімді етіп орналастырылмауында;
oo өрт нормалары мен ережелерін әзірлеу және нысандарға енгізу мен орындалуын бақыланбауы;
oo өртке қарсы құралдардың дайын тұруын және жетілдіруін қамтамасыз етпеуі;
oo орындарда өрт-техникалық зерттеулерді үнемі жүргізбеуде;
oo персоналдарды өрт-техникалық білімді үйретпеуде және ағаттық жіберуде;
oo табиғи көздердің әсерінен қорғанбауда өрттің пайда болып, артынан жарылысқа әкеп соқтырады;[32]
Жануға бастама болатын заттарға электр разрядтары мен фракциялы ұшқындар жатады. Статистикалық зарядтардың пайда болуы және жинақталуына диэлектрлік сұйықтар жағымды орта болады, сондай-ақ қатты және сұйық күйдегі бөлшектері бар газдар да осы ортаға жатады. Ремонт жұмыстары кезінде сварканың ыстық отты ұшқындарының әсерінен өртті шығармайтындай түрін қолдану керек.[33]
1.9 Мұнай өндірісіндегі өрт-жарылыс көздері
Өнеркәсіпте жарылыстың пайда болу қаупінің көздеріне: кенеттен бөлінген қауіпті газдар, жөнделу жұмыстарын жүргізетін қондырғы, ашық отсыз өздігінен жану, электр тоғы, ыстық қондырғылар, үйкеліс көзі және т.б.
Өздігінен жалындау температурасы заттар немесе материалдардың минимум температурасын сипаттайды, сол кезде жалындап жанудың пайда болуымен ілесе жүретін экзотермиялық реакциялар жылдамдығының күрт ұлғаюы болып табылады. Жануға жалынды таратуға қабілетті ауадағы жанғыш газдар мен будың барынша аз шоғырлануы жалындаудың төменгі концентрациялық шегі деп аталады. Жанғыш газдар мен булардың барынша көп шоғырлануы жалындаудың жоғарғы концентрациялық шегі деп аталады. Жылулық өздігінен тұтану жағдайлары қоршаған орта температурасы, зат массасы және оның өздігінен тұтану сәтіне дейінгі уақыт арасындағы тәжірбие арқылы алынған қатынас. Жылулық өздігінен тұтану жағдайларын бағалау нәтижесі өздігінен тұтанатын заттарды сақтау және тасымалдаудың қауіпсіз жағдайларын таңдауда пайдалану керек.[34]
Электр статикалық разрядтар түйісу электрлендірудің күрделі процесі нәтижесінде кейбір материалдардың үстіңгі беттерінде пайда болады. Жанасатын денелер арасындағы потенциалдардың түйісу айырымы пайда болады, олардың шамасы материалдардың диэлектрлік қасиеттеріне байланысты, олардың өзара қысым кезіндегі шамасы денелердің беттерінің ылғалдығы мен температурасына және қоршаған ортаның климаттық жағдайына байланысты. Сұйықтықтар немесе газдарда электрлік қабаттың пайда болуымен электрондардың қайта бөлінуі жүреді. Осы денелердің келесі бөлінуі кезінде олардың әрқайсысы электрлік зарядын сақтайды, ал олардың арасындағы ара қашықтықтың ұлғаюымен потенциалдар айырымы ұлғаяды және бірнеше оншақты киловольтқа жетуі мүмкін.[35]
Электрлік зарядтар аэрозолда ауа туралы және бір бірінен шаң бөлшектерінің үйкелісінен пайда болады.Егер зарядтар және потенциалдар айырымы жоғары болса, онда ауаның шағын ылғылдығы кезінде жабдықтардың электрленбеген бөліктері арасында немесе жерге жылдам ұшқынды разряд берілуі мүмкін. Мұндай ұшқынның энергиясы жанғыш немесе жарылыс қауіпті қоспаның тұтануы үшін жеткілікті болуы мүмкін. 3 кВ кернеу кезінде ұшқын разряды барлық бу және газ-ауа қоспасының тұтануын, ал 5 кВ кезінде - жанғыш шаңның және талшықтың үлкен бөлігін тудырады.
Қауіпті газдар - өнім алу кезінде бөлінетін булар мен газдар әртүрлә себептен шығады.Ауадағы нормасынан асып кетсе адам өміріне қаупін тудыратын газдар. Шектік рұқсат етілген концентрациясы бойынша минимал және максимал мәнінің арасында жарылыс туып кетеді.
Қондырғылардың істен шығып, құбырлардың ескіруі мен ақаулары да жатады. Бұл қондарғыларға: резервуардан мұнай өнімінің төгілу әсерінен ауада булану процесінен пайда болатын жарылысқа мысал колтіруге болады.[36-37]
1.10 Жарылысқа қауіпті заттаp
Жарылысқа қауіпті заттар дегеніміз - көп мөлшерде жылу бөле және газ түзілуімен қатар жүретін, жылдам химиялық реакцияға түсетін химиялық қосылыстар немесе заттар қоспасы. Жарылғыш заттар құрамына тотықтырғыштар немесе басқа химиялық тұрақсыз қосылыстар кіреді. Жарылыс болар кезде осы заттарда үлкен жылдамдықпен экзотермиялық тотығу-тотықсыздану реакциясы немесе көп мөлшерде жылу энергиясын және газ бөлетін термиялық ыдырау реакциясы жүреді. Бұл реакция қызу, соққы, үйкеліс, басқа жарылғыш заттардың жарылуы немесе басқа сыртқы әсер нәтижесінде пайда болып, жылу немесе масса алмасу, соққы толқыны жолымен заряд бойына таралады. [40]
Жарылғыш заттар ыдырауға бейім болады, бұл кезде молекулааралық байланыс энергиясы жылу түрінде бөлінеді, сонымен қоса, температура артқан сайын жарылғыш заттар ыдырауы арта түседі. Салыстырмалы төмен температурада жарылғыш заттардың ыдырау жылдамдығы көп болмайды және ұзақ уақыт бойы өз күйіндегі байқалатын өзгерістерді елемейді. Бұл жағдайда жарылғыш заттар мен қоршаған орта арасында жылулық тепе - теңдік орнайды. Егер жарылғыш заттар арқылы бөлінетін жылу қоршаған ортаға тарала алмайтын жағдай туындаса, температураның артуына қатысты жарылғыш заттар өздігінен үдемелі химиялық ыдырау процесі жүреді, ол жылулық жарылыс деп аталады.[41]
Жарылыс процесінің жүзеге асуының басқа да жолдары бар: мұнда химиялық реакция жарылғыш зат заряд бойымен толқын түрінде қабаттан қабатқа таралады. Заряд бойында қозғалып келе жатқан толқынның алғы фронты соққы толқыны, яғни бастапқы күйден өте жоғары температуралы күйге ауысатын толқын.
Жарылысты авариялар көбінесе көмірсутекті газдарды (метан, этан, пропан) көп мөлшерде қолданатын немесе өндірісте бар кәсіпорын өндірістерінде болады. Қазандықтардағы қазандар, газды аппаратура, химиялық зауыттардағы өнімдер мен жартылай фабрикаттар, бензиннің және басқа да компоненттердің булары жарылады. Тұрғын үйлердегі тұрмыстық газдардың жарылуы мүмкін.
Жарылыс қауіпі бар заттар - оттың, сілкінудің, үйкелудің әсерінен жарылуы мүмкін заттар.
Өрт қауіптілігі бойынша барлық жанғыш сұйықтықтарды екі классқа бөлуге болажды. Бірінші класқа тұтану 61℃-қа температурасы қа дейін болатын сұйықтықтар (бензин,этил спирті,ацетон,күкіртті эфир және т.б) жатады, олар жеңіл жанатын сұйықтықтар деп аталады. Ал, екіншілік класқа тұтану температурасы жоғaры 61℃ сұйықтықтар (мазут,май,формалин және т.б.) жанғыш сұйықтықтар деп аталады. ШРК-сы бойынша жарылысқа қауіпті заттар үздіксіз бақыланып отырады.Әр заттың жарылысқа қауіптілік шегі болады. Сол шегі бойынша газанализаторлар ауытқуын байқаса дереу сигнал береді. [42]
Төменгі кестеде жарылысқа қауіпті заттардың шектеулі рұқсат етілген концентрациясы көрсетілген. Осы кестедегі жарылысқа қауіптілігі жоғары заттар: аммиак - 15-28 арасында жарылысқа қауіпті, пропан 2,1 - 9,6 арасында жарылысқа қауіпті, бутан - 1,8 - 9,1 арасында жарылысқа қауіпті болып табылады.
Кесте 1
Жарылыс қауіпті заттардың шектеулі рұқсат етілген концентрациясы.
Қауіпті зат атауы
Жарылысқа қауіпті шегі %
1
2
3
1
Бензин
0,78 - 5,16
2
Шикі мұнай
1,2 - 6,5
3
Көмірсутекті газ
-
4
Пропан
2,1 - 9,6
5
Бутан
1,8 - 9,1
6
Күкіртті сутек
4,3 - 46
7
Күкіртті газ (SO2)
-
8
Көміртек оксиді (СО)
12,8 - 75
9
Аммиак
15 - 28
10
Аммиакты су
2 - 10
11
Хлор
-
12
Ацетон
2,2 - 13
13
Сутек
4,1 - 74
14
Метан
5 - 15
15
Этан
2,9 - 15
16
Бензол
1,4 - 7,1
17
Толуол
1,3 - 6,7
18
Дихлорэтан
6,2 - 16
Кесте 1 жалғасы
1
2
3
19
МЭА
6,7 - 34
20
Металды сынап
1,4 - 7,3
1.11 Өрт сөндіру құралдары
Өрттерді сөндірудің негізгі құралдары:
Су -- өртті сөндірудің негізгі құралы. Ұсақ-ұсақ судың тамшыларынан тұратын бүркіп шаруда ол толығымен буға айналып, сол арқылы жылудың көп бөлігін өзіне сіңіреді. Бірақ сумен тез тұтанатын және жанғыш сұйықтықтарды (мұнай, керосин, бензин, май) сөндіруге болмайды, өйткені ол олардан ауыр болғандықтан астына түседі, ал жанғыш сұйықтық үстіне шығады. Су электр өткізгіш, сондықтан оны тоқта тұрған жүйелер мен жабдықтарды сөндіруге пайдалануға болмайды. Электр сымдарға судың түсуінен қысқа тұйықталуы болуы мүмкін.
Құм -- өрттің шағын ошақтарын сөндіру құралдарының ең қапайымы болып табылады. Оның отты сөндірудегі әрекеті -- ол жанғаш затты салқындатады. Құм көбінде ағаш жәшіктерде сақталады. Жәшікті және күректі қызыл түске бояп қояды. [43]
Өртті сөндіру құралдарының түрі бойынша өрт сөндіргіш ауа-көбікті, аэрозольды және ұнтақты, химиялық көбікті өрт сөндіргіштер қатты және сұйық заттар мен материалдарға арналған. Олар құрылысы жағынан қарапайым, дұрыс ұстағанда ол көшіруге ыңғайлы. Оны қолдану саласы шексіз деуге болады, дегенмен кейде жанып жатқан зат жанудың дамуына немесе электр тоғын өткізген жағдайлардан басқа.
Химиялық көбіктің құндылығы оның төзімділігінде, тұтқырлығында, жеңілдігінде болып табылады, ол жанған затты толығымен тығыз жауады және оған ауа жібермейді.
Көмір қышқылды өрт сөндіргіштер химиялықтармен қатар айтарлықтай таралған. Олар химиялық зертханаларда, кітапханаларда, мұражайларда және басқа да жайларда кеңінен қолданылады. Бұл өрт сөндіргішті қуаттандыру үшін үлкен қысымда тұрған сұйытылған көмір қышқылы (көміртек диоксиді) қолданылады. Көмір қышқылы өртті сөндіру құралы ретінде көптеген құндылықтары бар. Ол қоршаған заттарға қандай да болсын физикалық немесе химиялық әсер етпейді, тоқ өткізбейді, ауа түспесе де жанатын заттарды алып тастағанда оны қатты заттарды, тез тұтанғыш сұйықтықтарды сөндіру үшін кеңінен қолдануға болады.
Өрт сөндіргішпен жұмыс істеу барысында баллонды көлденең жағдайға бұруға болмайды, өйткені бұл кезде сифонды құбыр арқылы көмір қышқылдың шығуы бұзылады.
Қазіргі уақытта құрғақ ұнтақтармен толтырылған ұнтақты өрт сөндіргіштер көп таралған, олар өрт аумағына түсіп, отты сөндіретін зат бөледі.
Ұнтақты өрт сөндіргіштер тез тұтанғыш және жанғыш сұйықтықтардың, газдардың, ағаш өнімдерінің, тоқ қысымында тұрған электр сымдардың, сілтілі металлдар мен өздігінен жану қасиеті бар басқа да заттардың жануын сөндіру үшін қолданылады.[44]
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 "ПетроКазахстан Ойл Продактс" қауіпсіздік географиясы
МӨЗ "ПКОП" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Менделеев кестесінде 105 элементтің ішіндегі 70 түрі Қазақстанның жер қойнауында кездеседі. Соның 60 шақты түріне арналып өндіріс орындары бар. Өндірістердің дамуы салдарынан, экономикамыз да қарқынды дамып келеді. Осы мұнай өндірісінің экономикамыздың дамуына қосар үлесі көп. Дегенімен, осы өндірістен шығатын зиянды заттар қоршаған ортаны ластап қана қоймай, жұмыс аймағынан шығатын қауіпті заттардың адам өмірін қиып кетуге алып келетін апаттарды жиі естіп жатамыз. Сондықтан да жұмыс аймағындағы қауіпті заттардың құрамы үздіксіз бақыланып отырады. Қауіпті заттар болғандықтан өрт-жарылыс апатына бейім келеді.
Қазіргі таңда елімізде 3 мұнай өңдеу зауыты бар. Соның бірі - "ПетроКазахстан Ойл Продактс" зерттеу нысаны ретінде алынды. Бұл өндіріс Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан. Өндірістің қуаттылығы жылына 6 млн тонна мұнай өндіреді. Қауіпті болып саналатын 8 цехы бар.Олардағы қауіпті заттар мыналар: көмірсутек булары, күкірттісутек (H2S), аммиак, бензин буы, ксилол, бензол, пропан, изобутан, күкіртек оксиді, күкіртті ангидриді, азот оксиді, n-метил анимин мазут және т.б.
Жұмыстың мақсаты - мұндау өңдеу өндірісіндегі жарылыс қауіптілігін төмендет.
Жұмыстың барысында келесі зерттеулер жүргізіледі:
oo Қауіпті цехтарды бағалау
oo Жарылысқа қауіпті газдарды анықтау
oo Жарылыс қауіпіт төмендету шарасын сипаттау
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 Мұнай және оның химиялық құрамы
Тaбиғатта мұнaй - жaнғыш мaйлы сұйықтық, судан жeңіл, өзіне тән иісі бaр, көбінесе қара түсті болады. Мұнайдың түсі жоғары молекулалық шайырлы заттардың құрылысы мен санына байланысты, ашық сары түстен қараға дейін, кейбір мұнайлар жарыққа шыққанда жасыл немесе пурпур түске флуоресцирленеді. Мұнай түрлері қасиеттері бойынша бір-бірімен ерекшеленеді: түсі, тығыздығы, ұшқыштығы, қайнау температурасы. Дегенімен, кез-келген мұнай - суда мүлдем ерімейтін, құрамы бойынша - көп компонентті (бірнеше мың әртүрлі химиялық қосылыстар) көміртек атомдарының саны 100-ге дейін және одан да көп гетереоатомдық қосылыстар мен кейбір металдардың қоспасынан тұратын көмірсутектердің күрделі қоспасы.[1]
Мұнaй мен мұнaй өнiмдерінің көп бөлiгін көміртeк (83-87%) және сутек (12-14%) құрайды. Гетереоатомдық қосылыстардың мөлшері мұнайдың жасы мен шығу тегіне байланысты. Гeтереоатомды гeтероорганикалық қoсылыстар-құрaмында күкірт, aзот және oттек, сонымен қaтар барлық мұнайда болатын минералды қoсылыстар. Күкiрт мөлшері 0,2-ден 8,0%-ға дeйін, одaн дa көп болуы мүмкін, оттек мұнайда 0,05-тен 3,6%-ға дейін болады, ал азот 1,7%-тен аспайды. Мұнaйдың құрамынaн аз мөлшерде бaсқа да кейбір элемeнттер, оның ішінде металдар табылған. Тaбиғи жaнғыш газ негізінен газтәрiзді парафинді көмірсутектер - метан, этан, пропaннан тұрады.[2]
Көміртек (С) -83-87% ; Сутегі (Н) - 12-14 % дейін; Оттегі (O)-0,053,6%-3,6% дeйін; Азoт (N) - 0,00001-1,7% ; Күкiрт (S) - 0,2-14%.
Cурет 1. Мұнайдың химиялық құрамы
0.2 Мұнайдың температуралық қасиеттері
Мұнай өнімдерінің температуралық қасиеттерін сипаттау үшін жарылудың төменгі және жоғарғы шегі, тұтану температурасы, өздігінен тұтану, тұтану және лайлану температурасы сияқты көрсеткіштер енгізіледі.
Қоспадағы барлық жанғыш заттардың булары ауаның белгілі мөлшерімен бірге от көзі болған кезде жанатын жарылғыш қоспа түзеді. Жарылудың төменгі шегі жалынға жақындатқанда тұтанатын жанармай буларының минималды концентрациясының ауамен қоспасымен анықталады. Жарылудың жоғарғы шегі жанармай буларының ауамен қоспасы максималды концентрацияға жауап береді, одан жоғары ауадығы оттектің жеткіліксіздігінен тұтану болмайды. [3]
Жарылу шегі тарылған сайын жанар май қауіпсіз және керісінше жарылу шег кеңейген сайын жарылғыш болады. Көптеген көмірсутектердің жарылу шегі онша улкен емес. Кейбір газдардың ғана жарылу шегі улкен болады: сутек (4,0-75со), ацетилен (20-81 со) және көміртек оксиды (12,5-75 со). Ауыр мұнай өнімдерінің өртке қауіптілігі жарқыл және тұтану температурасымен бағаланады.
Лап ету температурасы мұнай өнімдерінің фракциялық құрамына байланысты. Оларды айдау шегі неғұрлым төмен болса, соғұрлым лап ету температурасы да төмен болады. Лап ету температурасы бойынша товарлы немесе аралық мұнай өнімдеріндегі төменгі температурада қайнайтын фракциялардың құрамындағы қоспалар туралы айтуға болады. Ал, тұтану температурасы - қыздырылған мұнай өніміне жалынды жақындатқанда 5 секундтан кем емес уақыт бойы жанатын температураны айтады. Тұтану температурасының лап ету температурасын лап ету температурасынан әрдайым жоғары болатыны белгілі. Мұнай өнімі ауыр болған сайын бұл айырмашылық та үлкен болады және 500С-қа дейін жетуге мүмкін. Майлардың құрамында ұшқыш қоспалар болатын болса, бұл температуралар керісінше жақындайды.[3]
Өздiгінeн тұтaну тeмперaтурасы - дeп мұнaй өнімін қыздарғанда oның aуамен қoспасы oтты жақындaтпаса да өздiгінен тұтанa алaтын температурaны айтады. Мұнай фракциясының қайнау шегі төмен болған сайын, яғни ол жеңіл болған сайын, ол өздігінен тұтану тұрғысынан өте қауіпті емес себебі мұнай өнімінің орташа молекулалық массасының өсуімен өздігінен тұтану температурасы төмендейді. Ауыр мұнай қалдықтары 300-3500С-да, ал бензин тек 5000С-дан жоғары температурада өздігінен тұтанады. Нормальды парфиндердің өздігінен тұтану температурасы ең төмен болып келеді. Құрылысы әртүрлі, бірақ молекулалық массалары тең көмірсутектері бір-бірінен өздігінен тұтану температурасы бойынша ерекшеленеді. Ең жоғары өздігінен тұтану температурасы ароматты көмірсутектерге тән.[4]
0.3 Қазақстанның мұнай кен орындары
Мұнай өндірудегі әлемдегі 55 елдің ішінде Қазақстан әлемде дәлелдеген қоры бойынша 12-ші орынға ие. Өндірілетін мұнай көлемі ТМД-да өндірілетін барлық мұнайдың 17 бөлігін қамтиды. ҚР көмірсутектің стратегиялық қоры бар мемлекеттер қатарына кіреді, сонымен қатар әлемдік энергоресурс нарығының қалыптасуына айтарлықтай ықпал етеді.
Рeспубликада 200-дeн aстам мұнaй және гaз кенорындары, 14 iрі кенорындары, 3 мұнай өңдеу зауыттары бар. Мұнaй қoрларының 90%-дaн астамы - Теңiз, Қашаған, Қарашығанақ, Өзeн, Жетібай, Жаңажол, Қаламқас, Кeнқияқ, Қарaжанбас, Құмкөл, Солтүстік Бозащы, Әлибекмола, Орталық және Шығыс Прорва, Кeнбай, Королевское ірі кен орындарына шоғырланған. Кен орындары Қaзақстанның 14 oблысының алтaуында oрналасқан. Олaр Ақтөбe, Атырау, Бaтыс Қазақстaн, Қарағанды, Қызылорда жәнe Маңғыстау oблыстары.
Сарапшылардың мәліметіне сәйкeс Қaзақстандағы мұнaй мен гaздың жалпы қоры 23 млрд. тoнна, oның 13 млрд. тoннасы Кaспий теңізінің астында жинaлған.[5]
Кaспий тeңізіндегі мұнaй қoрын есептемегендегі Қазақстанның дәлелденген мұнай қоры 26 млрд. Баррель (3,6млрд. тонна), газ қоры 1,9 трлн.м3.
Каспий теңізінің Қaзақстанның үлeсіне тиіст3 сектoрындағы көмірсутeктердің жорамал қoры 13 млрд. тоннаға (100 млрд. барр.) тең деп саналуда. Бұл дүние жүзінде дәлелденген мұнай қорының 2-3 % мөлшерін құрайды.
2013 жылы мұнaй өндiру 81,8 млн. тoнна нeмесе 2012 жылға қaрағанда 103,2% құрады.
2014 жылдың алғашқы үш айында түсім 220,8 млрд. теңгені (1301 млн. АҚШ доллары) құрады, бұл 2013 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 9% артық. 2014 жылдың алғашқы үш айында Брент маркалы мұнайдың орташа бағасы 2013 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 4% арзандады, бір баррельге 112,6 АҚШ долларынан 108,2 АҚШ долларына дейін түсті.
Өндірістік көрсеткіштері: 2014 жылдың алғашқы үш айында ҚМГ БӨ Қазгермұнай ЖШС (ҚГМ) және ПетроҚазақстан Инк (ПҚИ) компанияларындағы үлестерін есептегенде 3048 мың тонна (тәулігіне 250 мың баррель) мұнай өндірді, бұл 2013 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 1%-ға артық.[6]
Өзенмұнайгаз АҚ 1301 мың тонна (тәулігіне 106 мың баррель) өндірді, бұл 2013 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 5% көп. Ембімұнайгаз АҚ 684 мың тонна (тәулігіне 56 мың баррель) өндірді, бұл 2013 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 1% кем. Нәтижесінде Өзенмұнайгаз мен Ембімұнайгаз жалпы өндіру көлемі 2013 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 3% артып, 1 985 мың тонна (тәулігіне 162 мың баррель) құрады. 2014 жылы Kaзақстандық зaуыттардағы мұнaй өңдеу көлемі 15 тoннаға дейін aртып, 84-80 пайызға дейін терең өңделетін болады және отандық мұнай өнімдерінің сапасы Еуро сапа стандартына жеткізіледі. Негізгі кен орындарына қысқаша сипаттама:
Теңіз кен орны. Атырау облысының Ембі ауданында орналақан. 1974 ж құрылым анықталып дайындалды. Барлау жұмыстары 1976 ж. Ал кен орынының ашылуы 1979 ж болды. Жыл өткесін қолданбалы бұрғылау жұмысы жүргізіле бастады. Кен орны әлемдегі ірі кен орындарының бірі ретінде саналады. Тенгизшевройл мәліметтеріне сай Теңізден өндірілетін қор 0,75 - 1,125 млрд т мұнай мөлшерімен бағаланды. Мұнайдың геологиялық қорының болжанған көлемі 3,133 млрд т (25 млрд баррел) бағаланады. Теңіз кен орынының ауданы 565 км2. жоғарғы мұнайлы коллектор 4000 - 4700 м тереңдікте, төменгі -- 4700 - 5400 м тереңдікте орналасқан. Мұнайдың негізгі көзі палеозойдың тұз асты шөгінділері, карбонатты қабаттар саналады. Қабаттардағы мұнай тығыздығы 46 градус.[7]
Қарашығанақ кен орны. Батыс Қаазқстан облысының Бөрлуі ауданында орналасқан. Кен орны 1979 ж ашылды. Қазақстандық эксперттердің бағалауы бойынша кен орнында 1 млрд 200 млн т-дан аса мұнай және газконденсат, сонымен қоса 1трлн 50 млрд м3 газ шоғырланған. 40 жыл ішінде ол жерден жалпы 292 млн т сұйық көмірсутек және 856 млдр м3 газ өндірілетінін болжады. Ресейлік эксперттері 820т мұнай және конденсатты, 1,3 млрд м3 газды бағалады.
Өзен кен орны. Өзен кен орны Маңғыстау облысындағы Каспий теңізінен шығысқа қарай50 км жерде орналасқан, 1965 ж қолданысқа түсти. 32 жыл ішінде кен орынынан 260 млн т аса мұнай өндірілді. Өндірудің максимальды деңгейіне 1975 ж жетті, ол кезде жылына 16 млн т мұнай өндірілген болатын. 1976-1980 жж аралығында өндіру көлемі қарқынды түрде төмендеді - 9 млн т-ға дейін. Жалпы Өзен кен орынының геологиялық қоры 1 млрд т, ал өндірілетін шамамен 480 млн т құрайды. Қазіргі уақытта өндіру деңгейі оның сарқылуы салдарынан төмендеді. Қалған мұнай қоры қиын өндірілетін категорияға жатады.
Жаңажол кен орны. Ақтөбе облысының Мұғалжар ауданында орналасқан. Мұнайдың 96 млн т, шамамен 100 млрд м3 газдың қоры бар ірі кен орындарының бірі саналады.
Жетыбай кен орны. Маңғыстау облысында орналасқан. Құрылым 1952-1956 жж. аралығындағы аудандық геолого-геофизикалық жұмыстар кезінде анықталды. Алғашқы бұрғылау 1959 ж басталды. Кен орны 1961 ж ашылды. Мұнай қоры -- 70 млн т, газ шамамен -- 170 млрд м[3], ал конденсат шамамен 0,3 млн т. өндірілетін мұнай ауыр өндірілетіндер қатары саналады, себебі құрамында парафин мөлшері көп (шамамен 25%).[8]
Қаражанбас кен орны. Маңғыстау облысында орналасқан.құрылым сейсмо зерттеу және құрылымдық бұрғылаумен анықталды. Бұрғылау жұмытары 1974 ж басталды және осы жылы ашылды.
Қаламқас кен орны. Маңғыстау облысында орналасқан. Қүрылым сейсмо зерттеу жұмыстарымен 1974 ж анықталды. 1976 ж кен орны ашылды. Мұнай қоры -- 100 млн т, газ -- 20 млрд м[3] аса.
Құмкөл кен орны. Қарағанды облысының Жезді ауданында орналасқан. Көмірсутекті шикізат кен орнының қоры мұнай бойынша 80 млн т, газ бойынша 1,7 млрд м3 құрайды. Кен орны Харрикейн Құмкөл мұнай компаниясымен өндіріледі. Кен өндіру 180 эксплуатациаланған ұңғымаларда іске асырылады.
Сурет 2. 2013 жылғы мұнай және газ конденсатын өндіру динамикасы, тонна
0.4 Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттары
Мұнай өндірудегі әлемдегі 55 елдің ішінде Қазақстан әлемде дәлелдеген қоры бойынша 12-ші орынға ие. Өндірілетін мұнай көлемі ТМД-да өндірілетін барлық мұнайдың 17 бөлігін қамтиды. ҚР көмірсутектің стратегиялық қоры бар мемлекеттер қатарына кіреді, сонымен қатар әлемдік энергоресурс нарығының қалыптасуына айтарлықтай ықпал етеді.
Рeспубликада 200-дeн aстам мұнaй және гaз кенорындары, 14 iрі кенорындары, 3 мұнай өңдеу зауыттары бар. Мұнaй қoрларының 90%-дaн астамы - Теңiз, Қашаған, Қарашығанақ, Өзeн, Жетібай, Жаңажол, Қаламқас, Кeнқияқ, Қарaжанбас, Құмкөл, Солтүстік Бозащы, Әлибекмола, Орталық және Шығыс Прорва, Кeнбай, Королевское ірі кен орындарына шоғырланған. Кен орындары Қaзақстанның 14 oблысының алтaуында oрналасқан. Олaр Ақтөбe, Атырау, Бaтыс Қазақстaн, Қарағанды, Қызылорда жәнe Маңғыстау oблыстары.
Сарапшылардың мәліметіне сәйкeс Қaзақстандағы мұнaй мен гaздың жалпы қоры 23 млрд. тoнна, oның 13 млрд. тoннасы Кaспий теңізінің астында жинaлған.[9]
Қазақстанда 3 мұнай өңдеу зауыттары (МӨЗ) бар: Павлодар МӨЗ, Атырау МӨЗ, Шымкент МӨЗ.
2013 жылы бойынша отандық МӨЗ-де мұнай өндіру 14,297 млн.тонна құрады (2013 жылға 100,6%).
Үш МӨЗ-де өңделген мұнайдан:
oo бензин - 2,688 млн. тонна (2012 жылға 94,2%);
oo дизель отыны - 4,075 млн. тонна (2012 жылға 98,7%);
oo мазут - 3,473 млн. тонна (2012 жылға 97,2%);
oo авиакеросин - 0,408 млн. тонна (2012 жылға 97,1%) өндірілді
Атырау мұнай өңдеу зауыты. Алғаш ашылған Атырау мұнай өңдеу зауыты, 1945-1960 жылдар аралығында Түрікменстан, Татарстан, Башқұртыстаннан тасып әкелінетін мұнайды өңдеген. Зауыт мұнай өнімдерімен Қазақстанның батыс облыстарын қамтамасыз етеді (сурет 3). Зауыт 1960 жылдан бастап Ембі кен орнының ауыр да шайырлы мұнайларын, 1965 жылдан бастап Маңғыстау мұнайын, ал 90 жылдардың басынан бастап Теңіз кен орнының мұнайын өңдейді. Қазіргі кезде Атырау мұнай өңдеу зауыты ҚазМұнайГаз Ұлттық Компаниясы акционерлік қоғамының еншілес кәсіпорны болып табылады. Зауыт өнімдерін шығару рыногы негізінен Қазақстан Республикасының батыс және оңтүстік аймақтарын қамтиды. 2013 жылы АМӨЗ 4,4 млн тонна мұнай өңдеді. Өңдеу тереңдігі 59,8%. Өндіріс шығындарын азайтудың нәтижесінде мұнай өңдеу бойынша еңбек өнімділігі - 1 адамға 1,828 мың тонна (жоспарға 105,8%).[10-11]
Көптеген өндіріс көрсеткіштерінің өсуі байқалады: автобензин (жоспарға 6%), соның ішінде жоғарғы октанды (жоспарға 2%); дизель отыны, соның ішінде экологиялық таза дизель отыны (жоспарға 23%), сұйытылған газ (жоспарға 26%), вакуумдық газойль (жоспарға 4%).
Операциялық шығындардың азайтылуы нәтижесінде АМӨЗ-ның қорытынды табысы жоспарланған нәтижеден 37,1%-ға өсті.
Жиырмаға жуық мұнай өнімдері өндіріледі. Зауыттың басты міндеті - сапалы экологиялық таза отын өндіру. 2008 жылдан бері әлеуметтік маңызды мұнай өнімдерінің өндіріс көлемі мен қарқыны өсті. Жалпы көлемдегі жоғарыоктанды бензиннің үлесі (14%-дан 34%-ға дейін), экологиялық таза дизель отынының үлесі (13,0%-дан 60%-ға дейін) артып, қоспалы авиакеросиннің өндірісі жолға қойылды.[12-13]
Павлодар мұнaй химия зауыты - мұнай өңдеу зауыты. 1978 жылы іске қосылған. технологиясы жағынан Қазақстанда ғана емес, ТМД елдеріндегі соңғы үлгімен жабдықталған кәсіпорындардың бірі. Қазақстанның сoлтүстік және сoлтүстік - шығыс aймақтарының мұнaй өнімдеріне дeген қажеттіліктерін қамтамасыз етуде.(сурет 3). Зауыт отындық нұсқа бойынша мұнай өндіреді, өңдеу тереңдігін 85%-ға дейін қамтамасыз етеді, мұның өзі мұнай өнімдерін өндірушілердің әлемдік таңдаулы деңгейіне сай келеді. Мұнай өңдеудің жобалық қуаты бойынша зауыт еліміздегі аса ірі кәсіпорын болып табылады: жылына 7,5 т мұнай өндіреді. Өнімінің негізгі түрлері: этилдендірілмеген бензиндер: А-76, АИ-80, АИ-92, АИ-93, АИ-95, АИ-98; реактивтік қозғалтқыштар үшін отын; жазғы және қысқы дизельді отын; мазут М-40, М-100; құрылыс, жол, төбелік битумдар; мұнай кокстары; техникалық көміртек үшін шикізат; сұйытылған газ. Кәсіпорында 2700-ден астам адам еңбек етеді.
Павлодар мұнай химия зауыты (ПМХЗ) өртжарылысқауіпті объекті болып табылады. Өрттерді, апаттарды болдырмауға және жоюға әзірлікті қамтамасыз ету міндеттері зауыттың өрт сөндіру және газдан құтқару қызметтеріне жүктелген, олардың кәсіби даярланған кадрлары бар, заманауи техникамен, жетекші әлемдік өндіруші-фирмалардың өрт сөндіру және апаттан құтқару құрал-жабдығымен, арнайы жауынгерлік киіммен жарақталған.[14]
ПМХЗ-ға мұнай өңдеу саласындағы әлемнің ең үздік технологиялары енгізілетін болады, ол болса бәсекеге қабілетті өнімді шығаруды білдіреді. 2016 жылы зауыт елдің сапалы отынға деген қажеттілігін қамтамасыз ете отырып, К4 экологиялық класына сәйкес келетін бензинді және К5 экологиялық класына сәйкес келетін дизель отынын шығаруды бастайды. Зауыттың батыс-сібір мұнайын өңдеу бойынша қуаттылығы қазақстандық мұнайды өңдеу мүмкіндігін қамтамасыз етумен жылына 7 млн. тоннаға дейін арттырылады.
1985 жылы тұрғызылғaн Шымкeнт мұнaй өңдeу зaуыты рeспубликaдағы eң жаңa зaуыт болып тaбылады. Eліміздің oңтүстік - шығыс жәнe oңтүстік аймaқтары мұнaй өнімдерімeн Шымкенттің ПетроҚазақстан Ойл Продактс зауытымен қaмтамасыз етіледі. Зaуыттың қуаты жылына - 6,5 млн.тoнна, өңдеу тереңдігі 78%. Зaуыт Бaтыс Сібір кенoрындарынан Омск - Павлодар - Шымент арналық құбыры арқылы жеткізілген батыссібірлік шикі мұнайды өңдеуге жобаланған болатын. [15]
Oрталық Қазaқстанның бaтысында Құмкөл кeн oрны aшылғаннан кейін осы кен орынның мұнaйы да Шымкeнт зауытына жөнелтiле басталды, сөйтіп oсы зауытта батыссібірлік мұнaймен қоспа түрінде өңделетін болды. Құмкөл шикiзаты жеңілдeу және парaфині жoғары. 1999жылдaн бастап ПетрoҚазақстан Ойл Продактс толығымен Құмкөл мұнайын өңдeуге көшті. [16]
Шымкeнт MӨЗ - бұл Қaзақстанның oңтүстігінде, рeспубликaның хaлық eң тығыз қoныстанған бөлігiнде орнaласқан мұнaй өңдeйтін бiрден бiр зауыт. Шымкeнт қаласында орналасқан МӨЗ-тың 50% Қытай компаниясы "CNPC" меншігінде болса, 50% "ҚазМұнайГаздың" меншігінде. Мұнай өнімдерінің сұрыпталымына бензиннің түрлі сұрыптары (Аи-80, Аи-92 және Аи-96), дизeльдік oтын, aвиациялық кeросин, сұйылтылған гaз, вaкуумдық гaзойль мeн мaзут кiреді. Кәсіпқoй әрi жоғaры тeхнологиялық өңдeу үрдiсін қoлданудың әрi Құмкөл мұнaйының aйрықша жoғары сaпасының нәтижесiнде, ПетрoҚазақстан кoмпаниясының өнiмдерінің сaпасы жoғары бoлып кeледі. [8]
Сурет 3. Қазақстанның мұнай өңдеу зауыты және мұнай тасымалдау құбырларының сызбасы.
1.5 "ПетроКазахстан Ойл Продактстың" мұнай тасымалдауда және қоршаған ортаны қорғау бойынша Қазақстанда алатын орны
ПетроҚазақстан мұнай өнімдерінің нарығындағы тұрақсыздыққа қарамастан тұтынушыларға отынды жеткізу бойынша өз міндеттерін үнемі орындауда. ҚР-ғы ЖЖМ нарығын тұрақтандыру және әлеуметтік-жауапты компанияның мәртебесін сақтау аясында әлеуеметтік бағдарламалар бойынша 2013 жылы 1 128,3 мың тонна мұнай өнімдерін (дизель, бензин, мазут, әуе керосині) жеткізу қамтамасыз етілді. [17]
Жылжымалы құрамы 2300 бірлікті құрайтын жалпы паркін иеленетін компания Қазақстанның жүк жөнелтушілерінің ішінде көшбасшы компаниялардың бірі ретіндегі өзінің ұстанымын сақтады. Компанияның негізгі қызметі өңделме компанияларға вагондар операторының сапалы қызметтерін ұсыну болып табылады, соның ішінде мұнай өнімдерін тасымалдау үшін вагондарды уақтылы жеткізу, барлық жылжымалы құраманы ұстауды қадағалау, құятын вагондарды уақтылы жеткізу, вагондарды бөлек тұрғызу, вагондарды тиеуге ресімдеу және жоспарлы жөндеуді жүргізу.[18]
Сонымен, 2013 ж. нәтижелерге сәйкес тек ҚР ішкі нарығының сұранысын қамтамасыз ету мақсатында Шымкент мұнай өңдеу зауытынан, соның ішінде өңделме компаниялардың қорлары, 2963,8 мың тонна мұнай өнімдерін тиеп түсірді, оның ішінде: дизельдік отын, жанармай, ТС-1 және М-100 мазут. Жүк жөнелтудің жөнге салынған жүйесінің, компанияның жылжымалы құрамын тиімді пайдаланудың, мемлекеттік органдардан бұзушылықтар мен ескертпелердің болмауының арқасында компания мұнай өнімдерін жөнелту саласында өзінің беделін тұрақты, ұзақ мерзімді серіктес ретінде сақтап келеді.
Қауіпсіздік техникасы және қоршаған ортаны қорғау:
2013 жылы Компанияның және мердігерлік ұйымдардың қызметкерлерімен болған өлім-жітім оқиғалар саны бойынша нөлдік көрсеткішке қол жеткізілді. Жарақат алу бойынша өткен жылдардағы көрсеткішке қарағанда биылғы жылғы көрсеткіштер жақсарды. KAZENERGY Қауымдастығының Үйлестiру кеңестерінің бірінің қолдауымен ПетроҚазақстанның бастамасы бойынша компанияда Қауіпсіздік, еңбекті қорғау, денсаулық сақтау және төтенше жағдайлар жөніндегі жұмыс тобы құрылды. [19]
Өткен жылы компанияның бірқатар бизнес-бөлімшелерінде ҚТҚОҚ басқару жүйесін үздіксіз жақсарту аясында Қызметкерлерді әлеуетті қауіпті жағдайлар, қауіпсіз емес жағдайлар және әрекеттер туралы хабарламалар үшін көтермелеу бағдарламасы күшіне енді. ПҚҚР АҚ және ПҚОП ЖШС-те ҚТҚОҚ басқару жүйесінің OHSAS 18001 халықаралық стандарттарына сәйкестігін растайтын аудиттер сәтті өтті. ПҚҚР-де де ИСО 14001 халықаралық стандартына сәйкестігін растайтын аудит сәтті өткен. Компанияның барлық бизнес-бөлімшелерінде қауіпті факторларды анықтау және тәуекелдерді бағалау жолдары стандартталынған.[20]
1.6 "ПетроКазахстан Ойл Продактстың" мұнай өңдеу көрсеткіші
2011 жылғы нәтижелері:
Өндіру. 2011 жылы ПетроҚазақстан Инк. Қазгермұнай және Торғай-Петролеум бірлескен кәсіпорындардың 50% үлесін қоса алғанда, 5,9 млн. тонна мұнай өндірді. Олардың ішінде ПҚҚР және Көлжан бойынша - 3,2 млн.тонна (бұл 2010 ж. көрсеткіштен 180 мың тоннаға көбірек), Торғай-Петролеум бойынша - 1,25 млн.тонна, ҚазГерМұнай бойынша - 1,5 млн.тонна өндірілді. 2011 жылы 95 жаңа ұңғымалар пайдалануға берілді. Олардың 63-і өндіру және 32-і барлау ұңғымалары.[21]
Өңдеу. 2011 жылы жоғары октан бензиндерін өндірудің рекордық көрсеткіштеріне қол жеткізілді (өңдірілетін бензиннің жалпы көлемінің 63%). 2010 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 91 мың тоннаға ұлғайды. Мұнай өңдеу өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 28 мың тоннаға өсті. Зауыт қыстық дизельді, жағу мазутын және жоғары октан маркалы бензиндерін шығару көлемін арттырды.
2012 жыл нәтижелері:
Өндіру.2012 жылы ПетроҚазақстан Инк. 5,7324 млн. тонна мұнай өндірді, оған біздің бірлескен кәсіпорындар - Қазгермұнай мен Торғай-Петролеумнің 50%-дық үлестері де кіреді. Оның ішінде ПҚҚР, Көлжан мен ПҚВИ компанияларының іс жүзіндегі жиынтық өнімі - 3,1007 млн. тоннаны құрады, Торғай-Петролеум өндірген 50% - 1,0695 млн. тоннаны құрады, Қазгермұнай өндірген 50% - 1,562 млн. тоннаны құрады. 2012 жылы 79 жаңа ұңғыма, оның ішінде 57 - өндіруші ұңғыма және 22 - бағалау ұңғымасы іске пайдалануға енгізілді.
Өңдеу.2012 жылы 4 753мың тонна шикізат қайта өңделді, бұл 2011 жылғы қайта өңделгеннен 149 мың тонна артық. 2012 жылы жоғары октанды бензиндерді өндірудің рекордтық көрсеткіштеріне (шығарылатын бензиндердің жалпы көлемінің 72%-ына дейін) қол жеткізілді - 2011 жылмен салыстырғанда 9%-ға немесе 125,6 мың тоннаға артық. Зауыт авиакеросин, вакуумдық газойль, тұрмыстық сұйылтылған газдар және бензиндердің жоғары октанды маркаларын дайындап шығару көлемдерін арттырды. Сондай-ақ ашық түсті мұнай өнімдерін дайындап шығару да артты.Зауытты жаңарту мен қайта құрылмалау жобасының мақсаты Евро-4 және Евро-5 стандартына сәйкес келетін мұнай өнімдерін шығаруға көшу, сондай-ақ ашық түсті мұнай өнімдерін қайта өңдеу мен дайындап шығару тереңдігін арттыру болып табылады. [22]
2013 жыл нәтижелері:
Өндіру. 2013 жылы ПетроҚазақстан Инк. Қазгермұнай және Торғай-Петролеум бірлескен кәсіпорындардың 50% үлесін қоса алғанда, 5,324 млн. тонна мұнай өндірді. Олардың ішінде ПҚҚР, Көлжан және ПҚВИ бойынша таза жиынтық өндірісі - 2,943 млн.тонна, Торғай-Петролеум бойынша - 0,828 млн.тонна, ҚазГерМұнай бойынша - 1,554 млн.тонна өндірілді.
Өңдеу. 2013 жылы 4 857 мың тонна шикізат өңделді, бұл 2012 ж. көрсеткіштен 103 мың тоннаға көбірек. 2013 жылы жоғары октан бензиндерін өндіру 723 тоннаны құрады, қайта өңдеудің тереңдігі 75 пайызға дейін жетті, ал ашық түсті мұнай өнімдерін шығару 58 пайызды құрады. Зауыт сұйылтылған газды, дизельдік отынды, мазутын және вакуумдық газойльді шығару көлемін арттырды.[23-24]
Сурет 4. 2011-2013 жылдарғы ПКОП өндірілген және өңделген мұнай көрсеткіші
1.7 Химиялық қауіпті обьектілердің өрт және жарылысқа қауіптілік категориясы.
Барлық өндіріс орындарының химиялық зиянды және қауіпті әсерлері бар. Зиянды әсері дегеніміз - өндірістен шыққан улы заттардың адам ағзасын, қоршаған ортаны улап, кәсіби ауруларға алып келсе, қауіпті әсері қоршаған ортаны қирату мен жойқындауға және адам өмірін өлімге,қатты жарақаттауға әкеп соғады. Осы қауіпті әсер өндірістен шыққан өрттен және жарылыстан туады. Өрттің пайда болуы өндіріс сипатына, ғимараттар мен материалдардың өртке төзімділігіне, тұтану деңгейіне тәуе лді болады.[25-26]
Химиялық қауіпті обьекті - техногенді төтенше жағдайдың тууына нақты қауіп - қатер тудыратын тез тұтанатын және жарылыс қауіпі бар заттар өндірілетін, пайдаланылатын, өнделетін, сақталатын немесе тасымалданатын обьект.
ҚН жЕ II 2-80 сәйкес барлық өндірісті жарылыс, өрт-жарылыс және өрт қауіптілікке байланысты өндірістер 6 категорияға бөлінеді: А, Б, В, Г, Д, Е. А және Б категориясын өрт-жарылысқа қауіпті,В,Г және Д өртке қауіпті, ал Е категориясы жарылысқа қауіпті деп саналады:[27]
Өрт-жарылысқа қауіпті А категориясына -сумен, ауа құрамындағы оттекпен өзара әрекеттескенде жанатын және жарылысқа алып келетін заттарды қолданатын өндірістер жатады. Жанғыш газдардың тұтану шегі 10% тең және ауа көлемінің қатынасына байланысты одан төмен болады. Сұйық заттарда 5% асып кетсе жарылыс тудырады. Бұл категориядағы өндіріске мұнай өңдеу зауыттары, химиялық өндірістер, мұнай өнімдері қоймалары мен құбырлар, күкіртті көміртекті,эфирлі,ацетонды өндіріс орындары жатады.[28]
Өрт-жарылысқа қауіпті Б категориясына жанғыш газдарды қолданатын төменгі тұтану шегі ауа көлемінде 10%-дан жоғары; сұйықтық буларының лап ету температурасы 28-ден 61 0С дейін. Өндіріс жағдайында лап ету температурасына дейін және одан жоғары қыздырылған сұйықтық; төменгі өздігінен жану шегі 65 гм3 тең және одан төмен жанғыш шаңдар немес түйіршіктер жарылысқа қауіпті қоспаны тудырады, бұл сұйықтық,газ және шаңдар бөлме көлемінде 5%-дан асып кетсе жарылысқа қауіпті қоспа тудырады; Бұл категориядағы өндіріске көмір шаңын, ағаш ұнтағын, қант пурдасын дайындайтын және тасымалдайтын, сонымен қатар диірменнің ұнтақтан бөлімдері , аммиакты компрессорлары бар өндіріс жатады.
Өртке қауіпті В категориясына - лап ету температурасы 610С-тан жоғары сұйықтық қолданатын өндіріс; төменгі өздігінен тұтану шегі 65 гм3 асатын жанғыш шаңдар мен түйіршіктер; сумен, оттекпен немесе бір-бірімен әрекеттескенде ғана жанатын заттар. Жанатын қатты заттар мен материалдары бар. Мұндай өндіріске жағармайларды регенерациялау цехтары, лап ету температурасы 1200С-тан жоғары сұйықты айдауға арналған насосты станциялар жатады.ағаш кесу, ағаш өңдеу және столярлық өндірістер, орман отау шаруашылықтары кіреді.
Өртке қауіпті Г категориясына - сәулелі жарық бөлінумен және ұшқын және жалын қоса жүретін балқытылған, ыстық түрдегі жанбайтын материалдардың және заттардың алыну, сақталу және қолданылуының технологиялық өндірісі.
Бұған котелды, мартеннің пештерінде құю кәсіпорындары жатады.
Өртке қауіпті Д категориясына - суық түрдегі жанбайтын заттар мен материалдарды сақтау және өндіру процесстері. Бұған құрылыс индустриялары жатады.
Жарылысқа қауіпті Е категориясына - сұйық фазасыз жанғыш газдар және сондағы жарылысқа қауіпті шаңдар бөлме көлемінде жарылысқа қауіпті қоспа 5%-ға артуы технологиялық процесс жағдайында жарылысқа әкеп соғады. Сумен, оттекпен немесе бір-бірімен әрекеттескенде жарылысқа (жанудан кейін жүрмейтін) бейім келетін заттары бар өндіріс жатады. Бұған таза металдармен, металды жаңарту жұмыстарын жасайтындар ,мұнай өңдеуші зауыттар, химиялық өнеркәсіптер, құбырлар, мұнай өнімдері қоймалары жатады.[29]
1.8 Мұнай өндірісінің өрт қауіптілігі
Нысандарды өртке қарсы қорғау негіздері стандарттармен бекітілген (ГОСТ 12.1.004-76 Өрт қауіпсіздігі және ГОСТ 12.1.010-76 Жарылыс қауіпсіздігі). Бұл стандартта өрттің алдын алу шаралары өндірістегі технологиялық процестердің негізгі құрамдас бөлігі көрсетілген.
Мұнайдан жанғыш сұйық, қатты, газ тәрізді өнімдер алынады. Мұнай өндірісі өртке, жарылысқа аса қауіпті болып саналуы ондағы жанғыш газдардың ШРК-нан асып кету ықтималдығы жоғары, әрі тұтандыру көзінсіз өздігінен өртену процессінің болуы ықтимал. Зауыттан шыққан зиянды заттар адамдарды улап жататын жағдайлар жиі кездеседі. Мұнай зауытында күрделі технологиялардың әсерінен көптеген жарақаттар, термиялық, химиялық күйіктер алу, ескі қондырғылардың істен шығуы әсерінен адам өліміне әкелетін және т.б.қауіпті жағдайлар жиі кездеседі. Өрт пен жарылыстардың алдын алуда зауыт қызметкерлерінің өмірі бұл кезекте қатаң бақыланады. Мұнай өнімімен тікелей жұмыс жасайтын жұмысшылар, операторлар, инженерлер 2 кезеңмен жұмыс атқарса, офис жұмысшылары әдеттегідей 8 сағат жұмыс жасайды. Зауыт қызметкерлері қауіпсіздік ережесі бойынша жүріп тұрады. Мұнай өндірісінде өрттің техникалық пайда болу себебі: [30-31]
oo ғимараттарды жобалауда электр өткізгіштерді және жабдықтарды, жылыту жүйесін, желдету жүйесін, жарықтандыру жүйелерін орнатуда өртке қарсы ережелермен нормаларды ұстанбауда, жабдықтарды дұрыс орналастырмауда;
oo өрт қауіпі бар орындарда дәнекерлемеуде және басқа да отпен байланысты жұмыстар жүретін бөлмелерде шылым шегіп ашық отты пайдалануда;
oo технологиялық жабдықты өз уақытында сынамау, жөндемеу және жағдайын бақыламауда;
oo өндіріс цехтарындағы өрт профилактикасы барлық цехтарға ортақ емес талаптар негізінде ұйымдастырылмауда;
oo ғимараттардың өртке төзімділігін арттыру үшін ағаш құрастырмаларды гипс, цемент және т.б. заттармен сыламау немесе оларға өртке төзімді бояулар жақпауда және т.б;
oo қондырғы қақпақтарының берік болмауында, олардың қысымға төзімді етіп орналастырылмауында;
oo өрт нормалары мен ережелерін әзірлеу және нысандарға енгізу мен орындалуын бақыланбауы;
oo өртке қарсы құралдардың дайын тұруын және жетілдіруін қамтамасыз етпеуі;
oo орындарда өрт-техникалық зерттеулерді үнемі жүргізбеуде;
oo персоналдарды өрт-техникалық білімді үйретпеуде және ағаттық жіберуде;
oo табиғи көздердің әсерінен қорғанбауда өрттің пайда болып, артынан жарылысқа әкеп соқтырады;[32]
Жануға бастама болатын заттарға электр разрядтары мен фракциялы ұшқындар жатады. Статистикалық зарядтардың пайда болуы және жинақталуына диэлектрлік сұйықтар жағымды орта болады, сондай-ақ қатты және сұйық күйдегі бөлшектері бар газдар да осы ортаға жатады. Ремонт жұмыстары кезінде сварканың ыстық отты ұшқындарының әсерінен өртті шығармайтындай түрін қолдану керек.[33]
1.9 Мұнай өндірісіндегі өрт-жарылыс көздері
Өнеркәсіпте жарылыстың пайда болу қаупінің көздеріне: кенеттен бөлінген қауіпті газдар, жөнделу жұмыстарын жүргізетін қондырғы, ашық отсыз өздігінен жану, электр тоғы, ыстық қондырғылар, үйкеліс көзі және т.б.
Өздігінен жалындау температурасы заттар немесе материалдардың минимум температурасын сипаттайды, сол кезде жалындап жанудың пайда болуымен ілесе жүретін экзотермиялық реакциялар жылдамдығының күрт ұлғаюы болып табылады. Жануға жалынды таратуға қабілетті ауадағы жанғыш газдар мен будың барынша аз шоғырлануы жалындаудың төменгі концентрациялық шегі деп аталады. Жанғыш газдар мен булардың барынша көп шоғырлануы жалындаудың жоғарғы концентрациялық шегі деп аталады. Жылулық өздігінен тұтану жағдайлары қоршаған орта температурасы, зат массасы және оның өздігінен тұтану сәтіне дейінгі уақыт арасындағы тәжірбие арқылы алынған қатынас. Жылулық өздігінен тұтану жағдайларын бағалау нәтижесі өздігінен тұтанатын заттарды сақтау және тасымалдаудың қауіпсіз жағдайларын таңдауда пайдалану керек.[34]
Электр статикалық разрядтар түйісу электрлендірудің күрделі процесі нәтижесінде кейбір материалдардың үстіңгі беттерінде пайда болады. Жанасатын денелер арасындағы потенциалдардың түйісу айырымы пайда болады, олардың шамасы материалдардың диэлектрлік қасиеттеріне байланысты, олардың өзара қысым кезіндегі шамасы денелердің беттерінің ылғалдығы мен температурасына және қоршаған ортаның климаттық жағдайына байланысты. Сұйықтықтар немесе газдарда электрлік қабаттың пайда болуымен электрондардың қайта бөлінуі жүреді. Осы денелердің келесі бөлінуі кезінде олардың әрқайсысы электрлік зарядын сақтайды, ал олардың арасындағы ара қашықтықтың ұлғаюымен потенциалдар айырымы ұлғаяды және бірнеше оншақты киловольтқа жетуі мүмкін.[35]
Электрлік зарядтар аэрозолда ауа туралы және бір бірінен шаң бөлшектерінің үйкелісінен пайда болады.Егер зарядтар және потенциалдар айырымы жоғары болса, онда ауаның шағын ылғылдығы кезінде жабдықтардың электрленбеген бөліктері арасында немесе жерге жылдам ұшқынды разряд берілуі мүмкін. Мұндай ұшқынның энергиясы жанғыш немесе жарылыс қауіпті қоспаның тұтануы үшін жеткілікті болуы мүмкін. 3 кВ кернеу кезінде ұшқын разряды барлық бу және газ-ауа қоспасының тұтануын, ал 5 кВ кезінде - жанғыш шаңның және талшықтың үлкен бөлігін тудырады.
Қауіпті газдар - өнім алу кезінде бөлінетін булар мен газдар әртүрлә себептен шығады.Ауадағы нормасынан асып кетсе адам өміріне қаупін тудыратын газдар. Шектік рұқсат етілген концентрациясы бойынша минимал және максимал мәнінің арасында жарылыс туып кетеді.
Қондырғылардың істен шығып, құбырлардың ескіруі мен ақаулары да жатады. Бұл қондарғыларға: резервуардан мұнай өнімінің төгілу әсерінен ауада булану процесінен пайда болатын жарылысқа мысал колтіруге болады.[36-37]
1.10 Жарылысқа қауіпті заттаp
Жарылысқа қауіпті заттар дегеніміз - көп мөлшерде жылу бөле және газ түзілуімен қатар жүретін, жылдам химиялық реакцияға түсетін химиялық қосылыстар немесе заттар қоспасы. Жарылғыш заттар құрамына тотықтырғыштар немесе басқа химиялық тұрақсыз қосылыстар кіреді. Жарылыс болар кезде осы заттарда үлкен жылдамдықпен экзотермиялық тотығу-тотықсыздану реакциясы немесе көп мөлшерде жылу энергиясын және газ бөлетін термиялық ыдырау реакциясы жүреді. Бұл реакция қызу, соққы, үйкеліс, басқа жарылғыш заттардың жарылуы немесе басқа сыртқы әсер нәтижесінде пайда болып, жылу немесе масса алмасу, соққы толқыны жолымен заряд бойына таралады. [40]
Жарылғыш заттар ыдырауға бейім болады, бұл кезде молекулааралық байланыс энергиясы жылу түрінде бөлінеді, сонымен қоса, температура артқан сайын жарылғыш заттар ыдырауы арта түседі. Салыстырмалы төмен температурада жарылғыш заттардың ыдырау жылдамдығы көп болмайды және ұзақ уақыт бойы өз күйіндегі байқалатын өзгерістерді елемейді. Бұл жағдайда жарылғыш заттар мен қоршаған орта арасында жылулық тепе - теңдік орнайды. Егер жарылғыш заттар арқылы бөлінетін жылу қоршаған ортаға тарала алмайтын жағдай туындаса, температураның артуына қатысты жарылғыш заттар өздігінен үдемелі химиялық ыдырау процесі жүреді, ол жылулық жарылыс деп аталады.[41]
Жарылыс процесінің жүзеге асуының басқа да жолдары бар: мұнда химиялық реакция жарылғыш зат заряд бойымен толқын түрінде қабаттан қабатқа таралады. Заряд бойында қозғалып келе жатқан толқынның алғы фронты соққы толқыны, яғни бастапқы күйден өте жоғары температуралы күйге ауысатын толқын.
Жарылысты авариялар көбінесе көмірсутекті газдарды (метан, этан, пропан) көп мөлшерде қолданатын немесе өндірісте бар кәсіпорын өндірістерінде болады. Қазандықтардағы қазандар, газды аппаратура, химиялық зауыттардағы өнімдер мен жартылай фабрикаттар, бензиннің және басқа да компоненттердің булары жарылады. Тұрғын үйлердегі тұрмыстық газдардың жарылуы мүмкін.
Жарылыс қауіпі бар заттар - оттың, сілкінудің, үйкелудің әсерінен жарылуы мүмкін заттар.
Өрт қауіптілігі бойынша барлық жанғыш сұйықтықтарды екі классқа бөлуге болажды. Бірінші класқа тұтану 61℃-қа температурасы қа дейін болатын сұйықтықтар (бензин,этил спирті,ацетон,күкіртті эфир және т.б) жатады, олар жеңіл жанатын сұйықтықтар деп аталады. Ал, екіншілік класқа тұтану температурасы жоғaры 61℃ сұйықтықтар (мазут,май,формалин және т.б.) жанғыш сұйықтықтар деп аталады. ШРК-сы бойынша жарылысқа қауіпті заттар үздіксіз бақыланып отырады.Әр заттың жарылысқа қауіптілік шегі болады. Сол шегі бойынша газанализаторлар ауытқуын байқаса дереу сигнал береді. [42]
Төменгі кестеде жарылысқа қауіпті заттардың шектеулі рұқсат етілген концентрациясы көрсетілген. Осы кестедегі жарылысқа қауіптілігі жоғары заттар: аммиак - 15-28 арасында жарылысқа қауіпті, пропан 2,1 - 9,6 арасында жарылысқа қауіпті, бутан - 1,8 - 9,1 арасында жарылысқа қауіпті болып табылады.
Кесте 1
Жарылыс қауіпті заттардың шектеулі рұқсат етілген концентрациясы.
Қауіпті зат атауы
Жарылысқа қауіпті шегі %
1
2
3
1
Бензин
0,78 - 5,16
2
Шикі мұнай
1,2 - 6,5
3
Көмірсутекті газ
-
4
Пропан
2,1 - 9,6
5
Бутан
1,8 - 9,1
6
Күкіртті сутек
4,3 - 46
7
Күкіртті газ (SO2)
-
8
Көміртек оксиді (СО)
12,8 - 75
9
Аммиак
15 - 28
10
Аммиакты су
2 - 10
11
Хлор
-
12
Ацетон
2,2 - 13
13
Сутек
4,1 - 74
14
Метан
5 - 15
15
Этан
2,9 - 15
16
Бензол
1,4 - 7,1
17
Толуол
1,3 - 6,7
18
Дихлорэтан
6,2 - 16
Кесте 1 жалғасы
1
2
3
19
МЭА
6,7 - 34
20
Металды сынап
1,4 - 7,3
1.11 Өрт сөндіру құралдары
Өрттерді сөндірудің негізгі құралдары:
Су -- өртті сөндірудің негізгі құралы. Ұсақ-ұсақ судың тамшыларынан тұратын бүркіп шаруда ол толығымен буға айналып, сол арқылы жылудың көп бөлігін өзіне сіңіреді. Бірақ сумен тез тұтанатын және жанғыш сұйықтықтарды (мұнай, керосин, бензин, май) сөндіруге болмайды, өйткені ол олардан ауыр болғандықтан астына түседі, ал жанғыш сұйықтық үстіне шығады. Су электр өткізгіш, сондықтан оны тоқта тұрған жүйелер мен жабдықтарды сөндіруге пайдалануға болмайды. Электр сымдарға судың түсуінен қысқа тұйықталуы болуы мүмкін.
Құм -- өрттің шағын ошақтарын сөндіру құралдарының ең қапайымы болып табылады. Оның отты сөндірудегі әрекеті -- ол жанғаш затты салқындатады. Құм көбінде ағаш жәшіктерде сақталады. Жәшікті және күректі қызыл түске бояп қояды. [43]
Өртті сөндіру құралдарының түрі бойынша өрт сөндіргіш ауа-көбікті, аэрозольды және ұнтақты, химиялық көбікті өрт сөндіргіштер қатты және сұйық заттар мен материалдарға арналған. Олар құрылысы жағынан қарапайым, дұрыс ұстағанда ол көшіруге ыңғайлы. Оны қолдану саласы шексіз деуге болады, дегенмен кейде жанып жатқан зат жанудың дамуына немесе электр тоғын өткізген жағдайлардан басқа.
Химиялық көбіктің құндылығы оның төзімділігінде, тұтқырлығында, жеңілдігінде болып табылады, ол жанған затты толығымен тығыз жауады және оған ауа жібермейді.
Көмір қышқылды өрт сөндіргіштер химиялықтармен қатар айтарлықтай таралған. Олар химиялық зертханаларда, кітапханаларда, мұражайларда және басқа да жайларда кеңінен қолданылады. Бұл өрт сөндіргішті қуаттандыру үшін үлкен қысымда тұрған сұйытылған көмір қышқылы (көміртек диоксиді) қолданылады. Көмір қышқылы өртті сөндіру құралы ретінде көптеген құндылықтары бар. Ол қоршаған заттарға қандай да болсын физикалық немесе химиялық әсер етпейді, тоқ өткізбейді, ауа түспесе де жанатын заттарды алып тастағанда оны қатты заттарды, тез тұтанғыш сұйықтықтарды сөндіру үшін кеңінен қолдануға болады.
Өрт сөндіргішпен жұмыс істеу барысында баллонды көлденең жағдайға бұруға болмайды, өйткені бұл кезде сифонды құбыр арқылы көмір қышқылдың шығуы бұзылады.
Қазіргі уақытта құрғақ ұнтақтармен толтырылған ұнтақты өрт сөндіргіштер көп таралған, олар өрт аумағына түсіп, отты сөндіретін зат бөледі.
Ұнтақты өрт сөндіргіштер тез тұтанғыш және жанғыш сұйықтықтардың, газдардың, ағаш өнімдерінің, тоқ қысымында тұрған электр сымдардың, сілтілі металлдар мен өздігінен жану қасиеті бар басқа да заттардың жануын сөндіру үшін қолданылады.[44]
2 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
2.1 "ПетроКазахстан Ойл Продактс" қауіпсіздік географиясы
МӨЗ "ПКОП" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz