Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қылмыстар бойынша қылмыстық заңды қолданудың теориясы мен тәжірибесі, оның тиімділігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 128 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

МАГИСТРАТУРА ЖӘНЕ PHD ДОКТОРАНТУРА ИНСТИТУТЫ

ӘОЖ 343. 35(574)

УТЕГЕНОВА МАКПАЛ ЕРТАЛАПОВНА

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қылмыстар бойынша қылмыстық заңды қолданудың теориясы мен тәжірибесі, оның тиімділігі

6M030100- құқықтану

Заң ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін жазылған

диссертациясы

Ғылыми жетекші:

з. ғ. д Жатканбаева. А. Е

Қорғауға жіберілді

Саясаттану және әлеуметтік экономикалық пәндер

кафедрасының ғылыми семинарының

хаттамасы № 9 «26» сәуір 2011 ж.

Кафедра меңгерушісі, ф. ғ. д., профессор Әбсаттаров Р. Б.

Ғылыми семинар төрағасы, з. ғ. д., Т. Қ.

Алматы, 2011 ж.

Мазмұны:

Анықтамалар . . . 3

Атаулар мен қысқартулар . . . 4

Кіріспе . . . 5

Сыбайлас жемқорлықтың жалпы сипаттамасы . . . 9Сыбайлас жемқорлықтың түсінігі мен түрлері . . . 9Сыбайлас жемқорлықпен күресудің тарихы . . . 18Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің құқықтық нормативтік негіздері . . . 26

2 Қылмыстық заңнамадағы сыбайлас жемқорлық қылмыстарының құрамы, оның қолданылу мәселесі . . . 33

2. 1 Сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық құқықтық мәселелері . . . 33

2. 2 Мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарcы сыбайлас жемқорлық қылмыстарының теориясы мен тәжірибесі . . . 38

2. 3 Сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін шетелдік заңнамаларда көзделген қылмыстық жауапкершілік . . . 77

3 Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты Қазақстан Республикасында және шетелдерде жүзеге асырудың жолдары . . . 84

3. 1 Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның құрылуы, даму сатылары, теориясы мен тәжірибесі . . . 84

3. 2 Шетелдердегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі тәжірибе . . . 90

3. 3 Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қолданылатын халықаралық құқықтық құралдар . . . 96

Қорытынды . . . 102

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 105

Анықтамалар

Социум- бұл адамдар мен әлеуметтік ұяшықтардың реальды қарым-қатынас әлемі.
Коррупция- «corruptio» деген латын сөзінен аударғандағы сатып алу, пара беру мағынасын білдіреді, Рим құқығында сонымен қатар сындыру, бүлдіру, бұзу, зиян келтіру, фальсификациялау, сатып алу ретінде түсінілетін және тиісінше заңға қайшы әрекетті білдіреді.
Кикбэкинг- АҚШ-тағы параның бір түрі. Онда келісуші жақтар ауызша бір бағаға келіседі, ал ресми келісімде одан жоғары баға көрсетіледі.
Элитарлық сыбайлас жемқорлық- оны жасайтын субьектілердің әлеуметтік жағдайының жоғаралығы, олардың әрекеттерінің биік интелектуалды амалдармен іске асырылуы, орасан зор заттық, тәни және моральдық залалды, бағасы қымбат шешімдірді - заңдар формулаларын, мемлкеттік тапсырыстарды, меншік тұрпатын өзгерту және т. с. с шешімдер қабылдауда кездеседі, аса мұқият жасырылған озбырлықтар.
Монокоррупция- өз қызметін пайдалана отырып, тек өздігіне пара қаражатын алу деп түсініледі.
Фаворитизм- (фавор) биліктің тәжірибедегі жан-жақтануы. Қандай-да бір адамдарға немесе жұмысқа қазығушылық білдіруі.
Протекционизм- (пана болу) мемлекеттің, саясаттың ішкі нарықты қорғауы және ұлттық компаниялардың әлем нарығына жол ашу, еркін сауда саясаты.
Лауазымды адамдар- тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, сондай-ақ ҚР-ң Қарулы Күштерінде, ҚР-ң басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында өкімет өкілінің міндеттерін жүзеге асыратын не ұйымдастырушылық-билік етушілік немесе әкімшілік -шаруашылық міндеттерін атқаратын адамдар.

Атаулар мен қысқартулар

ҚР -Қазақстан Республикасы
БҰҰ -Біріккен Ұлттар Ұйымы
АҚШ -Америка Құрама Штаттары
ТМД -Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
БАҚ -Бұқаралық Құралдар Ақпараттары
ҚР -ң ҚК-Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі
ШҚО-Шығыс Қазақстан облысы
ЖШС -жауапкершілігі шектеулі серіктестік
МКК-мемлекеттік коммуналдық кәсіпорын
ОҚО -Оңтүстік Қазақстан Облысы
БҚО -Батыс Қазақстан облысы
СҚО -Солтүстік Қазақстан облысы
АҚ -Акционерлік қоғам
ЭСДҰ -Экономикалық Ынтымақтастық және Даму Ұйымы
БСҰ -Бүкіләлемдік сауда ұйымы
ХСП -Халықаралық сауда палатасы .

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасындағы сыбайлас жемқорлықтың жалпы сипаттамасы, тарихы, күресу шаралары, құқықтық нормативтік негіздері, сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық құқықтық мәселелері, сыбайлас жемқорлық қылмыстарының теориясы мен тәжірибесі, елімізде және халықаралық аренадағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың жүзеге асыру жолдары және шетелдердегі сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасағаны үшін жауапкершілік түрлерін және сыбайлас жемқорлық қылмыстарының құрамы мен қатар қоғамда көрініс алған жағдайларын қарастырылады.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері көптеген реформалар жүзеге асты. Барлық заңдар бастау алатын еліміздің ата заңы конституция қабылданып, мемлекетіміздің құқықтық негізі өз орнын нық орнатты. Осы аз уақыт ішінде Қазақстан Республикасында көптеген кодекстер- қылмыстық, қылмыстық атқару және т. б қабылданды. Негізінен, әлемдегі елдердің экономикасына, азаматтардың әділетті өсіп-өркендеуіне балта шабатын құбылыстардың бірі сыбайлас жемқорлық болып отыр. Сыбайлас жемқорлық құбылысымен күресуде еліміз қылмыстық заңнама мен қатар, мемлекеттік бағдарламаларды іске қосуда. Тамырын тереңге жіберген сыбайлас жемқорлық қоғамды қылмыстылыққа бой алдырады, мемлекетіміздің қарқынды дамуына кедергі келтіруде. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарың мәселесі қылмыстық құқық теориясында көптен бері зерттеліп келе жатыр. Сонымен қатар мемлекет тарапынан сыбайлас жемқорлық қылмыстарының күрес шараларына қоғамда көңіл бөліп, азаматтарлың жұмыла көмектесуін айта өткеніміз жөн. Осы қылмыстардың қоғамда жауапкершілік белгілеу мәселелері маңызды деп айта аламыз.

Негізінен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы, оның теориясы мен тәжірибесін, сыбайлас жемқорлық қылмыстарының қылмыстық мәселелерін заң ғылымы саласында шетел ғалымдары Панченко. П. Н, Анциферов. К, Ширяев. Н. В, Эстрин. А. Я, Овчинский. В. С, Зубченко. В. А, Михайлов. В. И, Козлов. А. П, Смолицкий М. С, Джонстон. М, Радачинский. С. Н, Кирпичников. А. И зерттеген. Ал, отандық ғалымдардың сыбайлас жемқорлық туралы А. Н Ағыбаев, Е. О Алауханов, И. Ш Борчашвили, Б. А Жетпісбаева, Н. И Акуев, Ж. Байсалбаева, Б. Баяндин, Г. Р Ахметова, О. А Абдыкаримов, К. П Кожамжаров, Е. С Кемали Д. К Исмагулов, Г. Тіленчиева, Ж. А Тұяқбай, И. И Рогов, М. О Нукенов, Е. З Тұрғымбаев, Д. В Курбатов, Ю. И Ляпунов, М. М Алиев, З. О Ашитов, Ә. Қ Бәкір зерттеген. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының құрамының құрылысының ерекшеліктерді, олардың түрлерінің жекелеген белгілерін талдау, бұл қылмыстар үшін тағайындалатын жаза түрлерінің ерекщеліктерін зерттеу тақырыптың өте өзекті екенің көрсетеді.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Зерттеу жұмысы Қазақстан Республикасының Конституциясының қағидаларына, қолданыстағы қылмыстық кодекспен халықаралық нормативтік актілердің нормаларына негізделген және сыбайлас жемқорлық қылмыстарының проблемаларына байланысты нормативтік-статистикалық материалдар мен ғылыми заң әдебиеттері қолданылды. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының құрамы талданды. Диссертацияда сыбайлас жемқорлық қылмыстарына қолданатын заңдардың түсінігі айқындалды, сонымен қатар әлемдік тәжірибені қарастырдық. Халықаралық құқықтық құралдарды кеңінен талданды. Қоғамға қауіпті сыбайлас жемқорлық қылмыстарының іс-әрекетті жүзеге асыру барысында пайда болған әр түрлі қиыншылықтардың ерекшелігіне байланысты осы тұрғыдағы қылмысты саралаудың теориялық және тәжірибелік мәні бар аспектілері арнайы қарастырылды.

Зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасындағы сыбайлас жемқорлық қылмыстарының түсінігі және сыбайлас жемқорлық қылмыстарымен күресудегі қоғамдық қарым- қатынастар.

Зертеу пәні: Қылмыстық кодекстегі сыбайлас жемқорлық қылмыстарының жауаптылық деңгейі мен сыбайлас жемқорлық құбылыстарына қарсы нормативтік заңнаманы және мемлекеттік бағдарламаның тиімділігін зерттеу.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Диссертациялық зерттеудің мақсаты сыбайлас жемқорлық қылмыстары бойынша қылмыстық заңды қолданудың теориялық және тәжірибелік проблемасын, сыбайлас жемқорлықпен күрестің құқықтық нормативтік негіздерін кешенді түрде зерттеу. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарына байланысты қылмыстық заңдарды жетілдіру бағытында ұсыныстар жасау, зерттеліп отырған проблемаға байланысты қылмыстық заңды теориялық және тәжірибелік тұрғыда қолданудың бірегей жолын іздестіріп, оны дамытуға мүмкін болатын жағдайларды көрсету болып табылады. Олар:

сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы мәселенің ғылыми-теориялық негіздерін айқындау,
сыбайлас жемқорлық қылмыстарды себептік-кешендік факторларына қарай топтастырып, оларға сипаттама беру,
сыбайлас жемқорлық қылмыстарының болмысын, түрлерін, негізгі белгілерін, ерекшеліктерін, субъектілерін, объектілерін, субъективтік жағын, объективтік жағын яғни қылмыс құрамын анықтау болып отыр, қылмыстық заңның тиімділігі мен қатар, бағдарламалардың алға қойған мақсаттары мен олардан шығатын нәтижелерді қарастыру.

Зерттеу жұмысының міндеті. Зерттеу жұмысында төмендегідей міндеттерді шешу жолы қарастырылған:

сыбайлас жемқорлықты әлеуметтік құбылыс ретінде зерттеу, жалпы қоғамға келтіретін зардаптарын ашып қарастыру, оның қылмыстық -құқықтық көріністерінің нысандарын анықтау,
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағытталған құқықтық нормаларды жетілдіруге, дамытуға арналған ұсыныстарды, тұжырымдарды көрсету,
қылмыстық кодекстегі сыбайлас жемқорлық қылмыстарына зерттеу нәтижесінде жалпылама проблемасын ашып өту,
сыбайлас жемқорлық қылмыстарының белең алған қылмыстар түріне жауаптылық белгілейтін заңдарды жетілдіруге ұсыныстар еңгізу.

Зерттеудің ғылыми жаналығы. Зерттеу жұмысы еліміздегі ауқымды мәселелердің бірі сыбайлас жемқорлық қылмыстарының қылмыстық заңнамадағы қолданылу шекарасын айқындайды. Яғни, қоғамымыздың әрбір саласында орын алып отырған сыбайлас жемқорлық қылмыстарына қылмыстық заңның қолдану аясы.

Магистірлік диссертацияда ұсынылған негізгі тұжырымдар:

1. ҚК-ң 192-бабында «Жалған кәсіпкерлік, яғни кәсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз несие алу, салық төлеуден босатылу, өзге де мүліктік пайда алу немесе тыйым салынған қызметті жасыру мақсаты бар азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірген коммерциялық ұйым құру - жалған кәсіпкерлік» деп белгіленген. Яғни, осы қылмыстың субъектісі жеке тұлға деп көрсетілген, бірақ іс-әрекеттер тұрғысында осындай ұйымды құрған сәтте тек бір ғана адам емес бірнеше адамның немесе қандай да бір ұйымның көмектесуі, мысалы заңды тіркеуден өкізетін немесе банкте несие беруі де көрініс табады. Сол себептен, бұл баптың субъектісі тек жеке емес, сонымен қатар заңды тұлға деп және сол заңды тұлғаға жауакершілік қарастыру жағдайын ұсынамын.

2. Сыбайлас жемқорлықпен күресу туралы мемлекеттік бағдарламалардың азаматтарға қол жетімдігі және әр бір адамдардың осы құбылысты әшкерелеуде көмегі мен белсенді қатысуын қарастыру.

3. ҚР-ң ҚК бойынша Экономикалық контрабанданың (209-бап) мөлшерін азайту мақсатында, өткізілген тауарлардың басқа мемлекеттерден сатып алынғандығы туралы құжаттар табыс ету және деклорацияларды компьютерлік базаға еңгізу және апта сайынғы қорытынды беріп отыру жағдайын ұсынамыз.

Диссертацияның теориялық және тәжірибелік маңызы. Зерттеудің қортындысы мен тұжырымдары сыбайлас жемқорлық қылмыстарына қолданылатын қылмыстық заңнаманың мәселесін, ғылыми негіздерін өз деңгейінде толықтырады. Арнайы зерттеу нысаны негізінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы әлемдік тәжірибені жинақтап, жүйелеуге талпыныс жасалды. Жұмысты жазу барысында, ҚР-ң жалпы статистикалық мәліметтеріне сүйендік, негізінен «Экономикалық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттіктің» жалпы жедел мағлұмат бөлімі мен атқарылған іс шаралар бөлімінің және ҚР-ң Бас прокоратуасының статистика бөлімінің мәліметтері пайдаланылды. Зерттеудің нәтижелерін сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселесі бойынша арнаулы курстар, семинарлар жүргізуде қоғамдық ғылыми практикада қолдануға болады.

Диссертациялық зерттеу нәтижесінің сыннан өтуі. Зерттеу жұмысының негізгі тұжырымдары оқу орындарында өткен ғылыми теориялық, ғылыми практикалық конференцияларды жасалған баяндамаларда және жарияланған ғылыми журналдарда кеңінен баяндалды. Атап айтқанда:

1. Сыбайлас жемқорлықтың жалпы сипаттамасы және тарихы. «Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің Магистратура және докторантура институтының еңбектері №7басылым. » Алматы 2010 жыл. 62-67 б. б.

2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес стратегияның даму сатылары. Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің Магистратура және докторантура институты «Қазақстан Республикасының индустриалды-иновациялық даму жағдайындағы саясат, экономика және құқық» атты республикалық тәжірибелік конференция материалдары. Алматы 2011 жыл. 1 наурыз. 421-424 б. б.

3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заң және мемлекеттік бағдарламалардың тиімділігі. Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің Магистратура және докторантура институты «Қазақстан Республикасының индустриалды-иновациялық даму жағдайындағы саясат, экономика және құқық» атты республикалық тәжірибелік конференция материалдары. Алматы 2011 жыл. 1 наурыз. 424-427 б. б.

Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Жұмыстың құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес келеді. Зерттеу жұмысы кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Сыбайлас жемқорлықтың жалпы сипаттамасы

1. 1 Сыбайлас жемқорлықтың түсінігі мен түрлері

Соңғы екі ғасырда әлем бойынша қылмыс түрі арта түсті. Негізінен олар: ұйымдасқан қылмыс, терроризм, есірткі және қоғамдық социумның ауыртпашылығы - сыбайлас жемқорлық болып табылады. Сыбайлас жемқорлық қоғамда «коррупция» деген атқа ие болған. «Коррупция» қоғамның өмірі мен одан әрі оның тұрақты дамуына кері әсерін тигізеді. Сыбайлас жемқорлық - күрделі әлеуметтік құбылыс. Бұл құбылыстың тамыры сонау көне заманнан етек жая бастады. Негізінен, мемлекет пен құқықтың, ақша мен тауарлық қатынастар пайда болған кезде. Сол кезден-ақ бұл құбылыспен қандай да бір күресу шараларын жүргізсе де, сыбайлас жемқорлық адамзат тарапымен бірге өсіп-өркендеп келе жатыр деуге болады. Бұл жерге қояр сұрағымыз, сыбайлас жемқорлық әрекетінің қандай деңгейде және қандай дәрежеде дамып келе жатқандығы? Зерттеушілердің, ғалымдардың пікірінше, сыбайлас жемқорлық «коррупция» - ол әлеуметтік жауыздық, сол үшін бұл құбылысты терең және мағыналы зерттегенннен кейін ғана, бұл құбылысқа дұрыс стратегия қолдануға болады. Әр ғылымда бұл өзекті мәселеге қатысты көптеген пікірлер бар, мысалға, әлеуметтану ғылымында сыбайлас жемқорлыққы былайша анықтама беріп отыр: «Өкімет билігі тарапынан өздерінің пайдасына бағытталған жобаға сәйкес емес мінез-құлық» - деп тұжырымдалады [1. 332б], ал мемлекеттік басқару жүйесінде: «Сыбайлас жемқорлық - қандайда бір пайда табу мақсатында жасалатын іс-әрекет және ол санкциясыз құбылыс ретінде келеді» - деген тұжырымға қосыламын [2. 250б] . Бұл анықтамаға қатысты Е. Б Охотскийдың айтуынша: «Мемелекеттік басқару жүйесінде сыбайлас жемқорлық - өз өкілеттілігін пайдаланып, белгілі-бір мақсатта пайда табу», - дейді [3. 524б] .

Кез келген күрделі әлеуметтік құбылыс сияқты сыбайлас жемқорлыққа да нақты анықтама беру мүмкін емес. Оған берілген алғашқы құқық саласына жатады. Сыбайлас жемқорлық деп нені санауға болатындығы әр елдің өз қылмыстық заңнамасында өзінше анықталады. Заңда көрсетілген рұқсаттар мен тыйымдар қоғамның да, жеке адамның да іс -әрекетіне бағдар береді, ол жеке дара немесе ұжымдық этиканың орнын басады деп айтылған [4. 15б] .

Қазіргі ғылыми оқулық және қоғамдық-көсемсөздік әдебиеттерде де сыбайлас жемқорлыққа түрліше анықтама беріледі. Сыбайлас жемқорлық туралы онымен күресудің әмбебап амалын анықтауға негіз болатын бірауызды ұғымды қалыптастыру - күрделі эволюциялық үдеріс. Сыбайлас жемқорлықтың интегралдық сипаты бұл күрделі құбылыстың бірізді, бір мағыналы анықтамасын жасауға бүгінгі күні мүмкіндік бермей отыр. Сыбайлас жемқорлық - яғни «коррупцияның» анықтамасына этимологиялық тұрғыдан келсек, ол «corruptio» деген латын сөзінен аударғандағы сатып алу, пара беру мағынасын білдіреді. Рим құқығында сонымен қатар сындыру, бүлдіру, бұзу, зиян келтіру, фальсификациялау, сатып алу ретінде түсінілетін және тиісінше заңға қайшы әрекетті білдіретін «corrumpire» ұғымы бар. Орыс тілінің түсіндірме сөздігі сыбайлас жемқорлықты парамен сатып алушылық, лауазымды басшылардың, саяси қайраткерлердің сатымпаздығы ретінде сипаттайды.

Қазақстан Республикасы «Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» заңы сыбайлас жемқорлықты мемлекеттік қызмет атқаратын адамдардың және оларға теңестірілгендердің мүліктік игіліктермен артықшылықтарды өз қызмет бабы және онымен байланысты мүмкіндіктер арқылы пайдалануы, әйтпесе олардың мүліктік пайда табу үшін тікелей өздері немесе делдалдар арқылы басқаша пайдалана отырып, заңмен қарастырылмаған түрде шешім қабылдауы, сонымен қатар, ол адамдарды жеке және заңды тұлғалардың оларға аталған игіліктер мен артықшылықтарды беру арқылы заңсыз сатып алуы ретінде сипаттайтын анықтама. Халықаралық құқық көздері сыбайлас жемқорлыққа әлдеқайда кеңірек анықтама береді және тиісінше сонымен байланысты құқық бұзушылық субьектілерін кеңейтілген шеңберін көрсетеді.

Сыбайлас жемқорлықтың анықтамасына қатысты көзқарас-пікірлердің алуан түрлілігі бұл құбылыстың күрделілігін білдіреді және оны терең де жан-жақты зерттеуді талап етеді, біріншіден сыбайлас жемқорлықты түсінудің теоретикалық деңгейін тереңдету, (дәл, айқын анықтама беру сыбайлас жемқорлық пен оның дамуына мүмкіндік жасайтын себептерді тексеру), екіншіден, сыбайлас жемқорлықтың қоғамның экономикалық әлеуметтік және саяси өміріне ықпалын анықтау және бұл құбылыспен күресу бағытындағы нақтылы шаралар жүйесін құру [5. 7-10б] .

Қазіргі заманғы ғылыми зерттеушілер сыбайлас жемқорлыққа әртүрлі түсінік береді. Кейбір ғалымдар сыбайлас жемқорлықты - пара ретінде көрсе, ал кейбіреулері параға сатып алу, ал үшіншілері қызметін пайдаланып пайда табу дейді. Әрине сыбайлас жемқорлықтың негізі - пара болып табылады. Әлем бойынша барлық мемлекеттерде сыбайлас жемқорлыққа анықтама берілген. Мысалға, Египетте - бакшиш деп, Кенияда - даш деген, Мексикада - мордида, Қазақстанда - пара, Ресейде - взятка және т. с. с. Ресейде параның 2 түрі дамып отыр: 1. пара - жайлылық, 2. пара - тірі қалу. Пара жайлылық заңға қайшы келмейтін іс әрекеттерді тез арада сұранған азаматқа орындау, ал пара тірі қалу заңға қайшы келіп тұрса да орындалуын талап ететін жағдай деген анықтаманы ғалымдар келтіріп отыр $\$ [6] .

Ғалым-заңгер А. Скаков: «Сыбайлас жемқорлық қылмысы үшін жеке тұлға мен қатар заңды тұлға да жауаптылыққа тартылуы керек»-дейді. Яғни бұл жерде мемлекеттік қызметкермен қатар мемлекеттік емес қызметкерлер, басқару жүйесінде отырған тұлғалармен қатар басқару органдарында жоқ тұлғаларды да жауаптылықта болу керек. Осыған орай ғалым мынандай анықтама беріп отыр: «Басқару жүйесін атқаратын тұлғалар өз өкілеттілігін пайдалана отырып пайда табу және осы тұлғаларға теңестірілген тұлғалар, кәсіпкерлер заңға қайшы әрекеттер жасау арқылы заңсыз мүлікті алу, мемлекеттен жеңілдіктер алу және тағы басқа да әрекеттер» - деп түсінікке бізде қосылып отырмыз[7] .

Профессор Б. В Волженкин сыбайлас жемқорлықтың қазіргі кезде жаңа пайда болу себептерін келтіріп отыр. Олар:

комерциялық ұйымдардың мемлекеттік органдармен бірігіп жұмыс істеу кезінде мемлекеттік орган қатарынан және ұйым қатарынан өз пайдаларын табу мақсатында пайда болатын заңсыз іс әрекеттер;
өз статусын пайдалана отырып мемлкеттік қызметкерлердің ұйымдарға заңсыз мүмкіншіліктерді тудыру;
мемлекет бақылауға алған бағыттағы құрылымдарда заңсыз іс әрекеттің пайда болуы;
өз қызметін пайдалана отырып мемлкеттік меншікті жекешелендіру кезінде мемлекеттік қызметкердің өз пайдасы үшін пара алуы немесе туысқандарына мемлекеттік меншікті жекешелендіріп беруі, өз қаражатына осы мүліктерді алып тума-туыстарының атына аудару немесе құқықтарды беру;
заңсыз коммерциялық құрылымдарды инвестициялау, саяси құрылымдарды заңсыз қаржыландыру, заңсыз сайлау өткізу үшін пара беру:
банк басшыларына нормативтік актілерге сәйкес емес заңсыз несие алу, бағалы қағаздарды алу;
мемлкеттік мүлікті заңсыз пайдалану және алу;
қандайда бір қызмет үшін мемлкеттік тұлғаның ақша алу арқылы орысша танылып кеткен «крыша» болу;
жұмыс орынынан заңсыз премия немесе үстеме жалақы алу;
және т. б [8. 44б] .

Қазіргі кезде сыбайлас жемқорлықтың 2 негізгі көрініс бар:

Екі субьектінің қарым-қатынасы, олардың өздерінің пайдасы ұшін заңсыз іс-әрекетке барады, мысалы бұл әрекеттерді коммерциялық ұйымдар мен басқа да мемлекеттік органдардың арасында болып жатқан құбылыстарды айтуға болады,
Билік берген лауазымды тұлғаның өз өкілеттілігін пайдалана отырып заңсыз іс әрекеттерге баруы, яғни пара алуы, сұрауы және т. б [9. 41-44б] .

Сыбайлас жемқорлықтың басқа да экономикалық стимулдары арасында, ең алдымен, бақылауға ақша құнсызданудың секірістерінде көрінетін тұрақтылық ерекше роль атқарады, олар шенеуніктерді табыстардың кез келген көзін іздестіріп табуға арандатады. Осы соңғысының нәтижесінде Ресейде (1998 ж. тамыз айы) болған ірі қаржы дағдарысы құқық қорғау органдары қызметкерлерін жұмыста ұстауға арналған айлық ақшасының мөлшері екі ай бойы АҚШ-ң екі жүз долларына балама сомасынан елу долларға дейін азайды [5. 122-123б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.