Диспетчердің теміржолдық вокзалдардағы жолдық билеттерді шапшаң дайындауға арналған АЖ жетілдіру
КІРІСПЕ 8
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 10
1.1 Қазақстандық теміржолды құру жүйесі 10
1.2 Қазақстан теміржолының даму стратегиясы 11
1.3 Теміржол кассаларындағы ақпараттық технологиялар 12
1.4 Электрондық билеттерді сату жүйесі 13
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 14
2.1 Деректер қоры негізіндегі автоматтандырылған жұмыс орны нұсқаларын таңдау. 14
2.2 АЖО.ның тілдік құралдары. 17
2.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау. 20
2.4 Жұмыс орнын автоматтандыруда деректер қорын пайдалану 22
2.5 MS Access деректер қорын басқару жүйесі 26
2.6 Деректер қорының үлгісі 28
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 30
3.1 «Теміржол кассасы» деректер қорын жобалау және құру 30
3.2 «Теміржол кассасы» деректер қорының құрылымы 31
3.3 «Теміржол кассасы» деректер қорының негізгі формалары 33
3.4 Сұраныстар мен есептер 37
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 39
4.1 Жоба жайлы жалпы ақпарат 39
4.2 Деректер қорын құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.3 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.4 Эксплуатациялау кезінде шығындардың есептелуі 43
4.5 Шығындарды өтеу мерзімі продукт 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 45
5.1. Қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың талдауы 45
5.2. Теміржол кассасы операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 45
5.3 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 47
5.5 Өндірістік жарықтандыру 51
5.6 Электр қауіпсіздігі 53
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 55
ҚОСЫМШАЛАР
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 10
1.1 Қазақстандық теміржолды құру жүйесі 10
1.2 Қазақстан теміржолының даму стратегиясы 11
1.3 Теміржол кассаларындағы ақпараттық технологиялар 12
1.4 Электрондық билеттерді сату жүйесі 13
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 14
2.1 Деректер қоры негізіндегі автоматтандырылған жұмыс орны нұсқаларын таңдау. 14
2.2 АЖО.ның тілдік құралдары. 17
2.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау. 20
2.4 Жұмыс орнын автоматтандыруда деректер қорын пайдалану 22
2.5 MS Access деректер қорын басқару жүйесі 26
2.6 Деректер қорының үлгісі 28
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 30
3.1 «Теміржол кассасы» деректер қорын жобалау және құру 30
3.2 «Теміржол кассасы» деректер қорының құрылымы 31
3.3 «Теміржол кассасы» деректер қорының негізгі формалары 33
3.4 Сұраныстар мен есептер 37
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 39
4.1 Жоба жайлы жалпы ақпарат 39
4.2 Деректер қорын құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.3 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.4 Эксплуатациялау кезінде шығындардың есептелуі 43
4.5 Шығындарды өтеу мерзімі продукт 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 45
5.1. Қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың талдауы 45
5.2. Теміржол кассасы операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 45
5.3 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 47
5.5 Өндірістік жарықтандыру 51
5.6 Электр қауіпсіздігі 53
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 55
ҚОСЫМШАЛАР
Қазіргі таңда әртүрлі салада жұмыс істейтін (қаржы, өнеркәсіп) және әртүрлі көлемдегі (қызметкерлер саны бірнеше ондаған адаммен есептелетін шағын мекемелерден бастап, ондаған мың қызметкерлері бар үлкен корпорацияларға дейін) кәсіпорындар мен ұйымдарды автоматтандырудың кешенді кіріктірілген жүйелерінің нарығы қарыштап даму үстінде. Мұндай жүйелер мекеменің қызметін толығымен, сонымен қатар, бөлімшелер деңгейінде де автоматтандыра алады.
Диплом тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезде кешенді автоматтандыру әрбір мекеме үшін өзекті мәселеге айналуы келесідей себептермен түсіндіріледі [4]:
- ұйымдастырушылық және қаржылық тәуелсіздік деңгейінің жоғарылауы;
- шет елдік нарыққа шығу;
- бірқатар батыстық компаниялардың өз өнімдерін біздің мемлекетте өндіруге талпынуы;
- мекемелердің бизнес-процестерге бағдарлануы;
- нарықта шет елдік және отандық автоматтандыру жүйелерінің, оларды қолдану тәжірибесінің пайда болуы.
Мекемелерді автоматтандырудың қазіргі қарқынын есепке алсақ, ақпараттық технологиялар жолаушыларды тасымалдау сияқты адамның күрделі, әрі көпқырлы қызмет саласына да енгізілуі шартты құбылыс.
Көлік – Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және қайта құрулардың, бүтіндік қамтамасыз етуінің, ұлттық қауіпсіздіктің және ел қорғаныс қабілетінің, халық жағдайының деңгейінің жақсаруы және өмір сүруге қажетті тұрақтану шартымен келеді.
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы ойластырылған көліктік жүйе керек. Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған есептер жүйелері жоспарланып енгізуде, вагондардың және контейнерлердің, локомотивтердің дислокация бақылауының, қолдану талдауының және вагондық бақтардың жөнге салулары, басқаруды компьютеризациялау тасымал процеспен замандас ақпараттық құралдардың негізінде жасалады.
Дипломдық жұмыс мақсатым - автоматтандырылған жұмысшы орындағы диспетчердің теміржолдық вокзалдардағы жолдық билеттерді шапшаң дайындауға және жолаушыларды тасулармен басқарумен өңделіп келеді.
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер келесіге қажетті:
− Қазақстан Республикасының теміржолдық көлігі туралы, теміржолдық тасулардың облысында заң шығару туралы, жолаушы тасулардың ұйымы туралы қажетті мәлімет жинау және теміржолдық көлік сауда жұмысына.
Диплом тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезде кешенді автоматтандыру әрбір мекеме үшін өзекті мәселеге айналуы келесідей себептермен түсіндіріледі [4]:
- ұйымдастырушылық және қаржылық тәуелсіздік деңгейінің жоғарылауы;
- шет елдік нарыққа шығу;
- бірқатар батыстық компаниялардың өз өнімдерін біздің мемлекетте өндіруге талпынуы;
- мекемелердің бизнес-процестерге бағдарлануы;
- нарықта шет елдік және отандық автоматтандыру жүйелерінің, оларды қолдану тәжірибесінің пайда болуы.
Мекемелерді автоматтандырудың қазіргі қарқынын есепке алсақ, ақпараттық технологиялар жолаушыларды тасымалдау сияқты адамның күрделі, әрі көпқырлы қызмет саласына да енгізілуі шартты құбылыс.
Көлік – Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және қайта құрулардың, бүтіндік қамтамасыз етуінің, ұлттық қауіпсіздіктің және ел қорғаныс қабілетінің, халық жағдайының деңгейінің жақсаруы және өмір сүруге қажетті тұрақтану шартымен келеді.
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы ойластырылған көліктік жүйе керек. Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған есептер жүйелері жоспарланып енгізуде, вагондардың және контейнерлердің, локомотивтердің дислокация бақылауының, қолдану талдауының және вагондық бақтардың жөнге салулары, басқаруды компьютеризациялау тасымал процеспен замандас ақпараттық құралдардың негізінде жасалады.
Дипломдық жұмыс мақсатым - автоматтандырылған жұмысшы орындағы диспетчердің теміржолдық вокзалдардағы жолдық билеттерді шапшаң дайындауға және жолаушыларды тасулармен басқарумен өңделіп келеді.
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер келесіге қажетті:
− Қазақстан Республикасының теміржолдық көлігі туралы, теміржолдық тасулардың облысында заң шығару туралы, жолаушы тасулардың ұйымы туралы қажетті мәлімет жинау және теміржолдық көлік сауда жұмысына.
1. Б.Бөрібаев, Б.Нақысбеков, Г.Мадиярова: «Информатика және есептеуіш техникасы негіздері», Алматы, 2005ж.
2. Майер Д. Теория реляционных баз данных. М., Мир, 1987.
3. Бойко В.В, Савинков В.М. Проектирование баз данных и информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989.
4. Mіcrosoft Corporatіon/ Mіcrosoft Access. Руководство пользователя. СУБД для Wіndows, версии 2.0.
5. Access for Wіndows- для «чайниковң. Киев, Диалектика, 1996.
6. Тихомиров Ю., Мешков Л. Mіcrosoft для Wіndows –95 одним взглядом. Санкт-Петербург, BHV, 1996. Р. Джеммингс. Access в подлиннике. 1,2 том, Санкт-Петербург, BHV, 1997.
7. В.Манс. Mіcrosoft Access 2.0 М., Бинон, 1996. Информатика: учебник//Под ред. проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финансы и статистика, 2000
8. Мартин Д. Организация баз данных в вычислительных системах. М., Мир, 1987
9. Дейт К. Введение в системы баз данных. М., Наука, Главное изд-во физ-мат. литературы, 1980.
10. Крамм Р. Системы управления қорыми данных dBaseІІ и dBaseІІІ для персональных компьютеров. М., Финансы и статистика, 1988.
11. Озкарахан Э. Машины баз данных и управление қорыми данных. М., Наука, 1989.
12. Т.Д. Куправа. Создание и программирование баз данных средствами СУБД. Издательство «Мир», Москва 2001г. Гради Буч. Объектно-ориентированный анализ и проектирование. М.: “Бином”, 2000.
13. Архангельский А. Я. Программирование в среде Delphi6. М.: “Бином”, 2001г.
14. Гайдамакин Н.А. Автоматизированные информационные системы, банки и базы данных. Вводный курс: учебное пособие. - М: Гелиос АРВ, 2009.- 368 с.
15. Голицына О.Л. и др. Языки программирования: учеб. пособие для ссузов / О.Л.Голицына, Т.Л.Партыка , И.И.Попов . - М: Форум; Инфра-М, 2010.
16. Дарахвелидзе П.Г., Марков Е.П. Программирование в Delphi 7. – СПб.: БХВ-Петербург, 2008. – 784с: ил.
17. Емельянова Н.З., Партыка Т.А., Попов И. Основы построения автоматизированных информационных систем: учебное пособие для студ. СПО. - М: Форум; Инфра-М, 2011.- 416 с.
18. Карпова Т. Базы данных. Модели, разработка, реализация: учеб. пособие. - СПб: Питер, 2008.- 304 с.
19. Моисеенко С. SQL : задачи и решения. - СПб: Питер, 2009.-256 с.
20. Основы автоматизированных информационных систем: Автоматизированные информационные системы (АИС): учеб. пособ. для вузов / разраб. В.Н.Кузубовым. - М: Совр. Гум. Ун-т, 2010.
21. Основы автоматизированных информационных систем. Обеспечение автоматизированных информационных систем: учеб. пособ. для вузов / разраб. В.Н.Кузубовым. - М: Совр. Гум. Ун-т, 2011.
22. Принципы построения автоматизированных информационных систем (АИС). Техническое и рабочеее пректирование АИС: учеб. пособие для вузов / разраб. В.Н.Кузубовым. - М: Совр.Гум.Ун-т, 2008.-102 с.
23. Бройдо В.Л. Архитектура ЭВМ и систем. СПб.: Питер, 2006. – 717 с
24. Грекул В.И. Проектирование информационных систем. М.: Интернет-Университет Информационных Технологий, 2005. – 299 с.
25. Кустов В.Н., Мусин К.А., Джумабеков Б.Д. Охрана труда в дипломных проектах. Алматы: КазНТУ, 1995г.
26. ГОСТ 12.1.004-91. Еңбекті қорғаудың стандарттар жүйесі. Өрт қауіпсіздігі. Қауіпсіздіктің жалпы талаптары.
27. ГОСТ 12.1.005-88. Еңбекті қорғаудың стандарттар жүйесі. Жұмыс зонасының ауасына жалпы санитарлы- гигиеналық талаптар.
28. ГОСТ 12.1.006-84. Еңбекті қорғаудың стандарттар жүйесі. Радиожиіліктің электромагниттік өрістер. Жұмыс орындардағы рұқсатылған деңгейлер және контроль жасауға талаптар.
29. Долин П.А. Справочник по технике безопасности. М: Энергия, 1985г.
30. О промышленной безопасности на опасных производственных объектах. Закон РК Алматы «Юрист» 2003г, 12 стр.
2. Майер Д. Теория реляционных баз данных. М., Мир, 1987.
3. Бойко В.В, Савинков В.М. Проектирование баз данных и информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989.
4. Mіcrosoft Corporatіon/ Mіcrosoft Access. Руководство пользователя. СУБД для Wіndows, версии 2.0.
5. Access for Wіndows- для «чайниковң. Киев, Диалектика, 1996.
6. Тихомиров Ю., Мешков Л. Mіcrosoft для Wіndows –95 одним взглядом. Санкт-Петербург, BHV, 1996. Р. Джеммингс. Access в подлиннике. 1,2 том, Санкт-Петербург, BHV, 1997.
7. В.Манс. Mіcrosoft Access 2.0 М., Бинон, 1996. Информатика: учебник//Под ред. проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финансы и статистика, 2000
8. Мартин Д. Организация баз данных в вычислительных системах. М., Мир, 1987
9. Дейт К. Введение в системы баз данных. М., Наука, Главное изд-во физ-мат. литературы, 1980.
10. Крамм Р. Системы управления қорыми данных dBaseІІ и dBaseІІІ для персональных компьютеров. М., Финансы и статистика, 1988.
11. Озкарахан Э. Машины баз данных и управление қорыми данных. М., Наука, 1989.
12. Т.Д. Куправа. Создание и программирование баз данных средствами СУБД. Издательство «Мир», Москва 2001г. Гради Буч. Объектно-ориентированный анализ и проектирование. М.: “Бином”, 2000.
13. Архангельский А. Я. Программирование в среде Delphi6. М.: “Бином”, 2001г.
14. Гайдамакин Н.А. Автоматизированные информационные системы, банки и базы данных. Вводный курс: учебное пособие. - М: Гелиос АРВ, 2009.- 368 с.
15. Голицына О.Л. и др. Языки программирования: учеб. пособие для ссузов / О.Л.Голицына, Т.Л.Партыка , И.И.Попов . - М: Форум; Инфра-М, 2010.
16. Дарахвелидзе П.Г., Марков Е.П. Программирование в Delphi 7. – СПб.: БХВ-Петербург, 2008. – 784с: ил.
17. Емельянова Н.З., Партыка Т.А., Попов И. Основы построения автоматизированных информационных систем: учебное пособие для студ. СПО. - М: Форум; Инфра-М, 2011.- 416 с.
18. Карпова Т. Базы данных. Модели, разработка, реализация: учеб. пособие. - СПб: Питер, 2008.- 304 с.
19. Моисеенко С. SQL : задачи и решения. - СПб: Питер, 2009.-256 с.
20. Основы автоматизированных информационных систем: Автоматизированные информационные системы (АИС): учеб. пособ. для вузов / разраб. В.Н.Кузубовым. - М: Совр. Гум. Ун-т, 2010.
21. Основы автоматизированных информационных систем. Обеспечение автоматизированных информационных систем: учеб. пособ. для вузов / разраб. В.Н.Кузубовым. - М: Совр. Гум. Ун-т, 2011.
22. Принципы построения автоматизированных информационных систем (АИС). Техническое и рабочеее пректирование АИС: учеб. пособие для вузов / разраб. В.Н.Кузубовым. - М: Совр.Гум.Ун-т, 2008.-102 с.
23. Бройдо В.Л. Архитектура ЭВМ и систем. СПб.: Питер, 2006. – 717 с
24. Грекул В.И. Проектирование информационных систем. М.: Интернет-Университет Информационных Технологий, 2005. – 299 с.
25. Кустов В.Н., Мусин К.А., Джумабеков Б.Д. Охрана труда в дипломных проектах. Алматы: КазНТУ, 1995г.
26. ГОСТ 12.1.004-91. Еңбекті қорғаудың стандарттар жүйесі. Өрт қауіпсіздігі. Қауіпсіздіктің жалпы талаптары.
27. ГОСТ 12.1.005-88. Еңбекті қорғаудың стандарттар жүйесі. Жұмыс зонасының ауасына жалпы санитарлы- гигиеналық талаптар.
28. ГОСТ 12.1.006-84. Еңбекті қорғаудың стандарттар жүйесі. Радиожиіліктің электромагниттік өрістер. Жұмыс орындардағы рұқсатылған деңгейлер және контроль жасауға талаптар.
29. Долин П.А. Справочник по технике безопасности. М: Энергия, 1985г.
30. О промышленной безопасности на опасных производственных объектах. Закон РК Алматы «Юрист» 2003г, 12 стр.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 10
1.1 Қазақстандық теміржолды құру жүйесі 10
1.2 Қазақстан теміржолының даму стратегиясы 11
1.3 Теміржол кассаларындағы ақпараттық технологиялар 12
1.4 Электрондық билеттерді сату жүйесі 13
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 14
2.1 Деректер қоры негізіндегі автоматтандырылған жұмыс орны нұсқаларын таңдау. 14
2.2 АЖО-ның тілдік құралдары. 17
2.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау. 20
2.4 Жұмыс орнын автоматтандыруда деректер қорын пайдалану 22
2.5 MS Access деректер қорын басқару жүйесі 26
2.6 Деректер қорының үлгісі 28
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 30
3.1 Теміржол кассасы деректер қорын жобалау және құру 30
3.2 Теміржол кассасы деректер қорының құрылымы 31
3.3 Теміржол кассасы деректер қорының негізгі формалары 33
3.4 Сұраныстар мен есептер 37
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 39
4.1 Жоба жайлы жалпы ақпарат 39
4.2 Деректер қорын құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.3 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.4 Эксплуатациялау кезінде шығындардың есептелуі 43
4.5 Шығындарды өтеу мерзімі продукт 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 45
5.1. Қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың талдауы 45
5.2. Теміржол кассасы операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 45
5.3 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 47
5.5 Өндірістік жарықтандыру 51
5.6 Электр қауіпсіздігі 53
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 55
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда әртүрлі салада жұмыс істейтін (қаржы, өнеркәсіп) және әртүрлі көлемдегі (қызметкерлер саны бірнеше ондаған адаммен есептелетін шағын мекемелерден бастап, ондаған мың қызметкерлері бар үлкен корпорацияларға дейін) кәсіпорындар мен ұйымдарды автоматтандырудың кешенді кіріктірілген жүйелерінің нарығы қарыштап даму үстінде. Мұндай жүйелер мекеменің қызметін толығымен, сонымен қатар, бөлімшелер деңгейінде де автоматтандыра алады.
Диплом тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезде кешенді автоматтандыру әрбір мекеме үшін өзекті мәселеге айналуы келесідей себептермен түсіндіріледі [4]:
ұйымдастырушылық және қаржылық тәуелсіздік деңгейінің жоғарылауы;
шет елдік нарыққа шығу;
бірқатар батыстық компаниялардың өз өнімдерін біздің мемлекетте өндіруге талпынуы;
мекемелердің бизнес-процестерге бағдарлануы;
нарықта шет елдік және отандық автоматтандыру жүйелерінің, оларды қолдану тәжірибесінің пайда болуы.
Мекемелерді автоматтандырудың қазіргі қарқынын есепке алсақ, ақпараттық технологиялар жолаушыларды тасымалдау сияқты адамның күрделі, әрі көпқырлы қызмет саласына да енгізілуі шартты құбылыс.
Көлік - Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және қайта құрулардың, бүтіндік қамтамасыз етуінің, ұлттық қауіпсіздіктің және ел қорғаныс қабілетінің, халық жағдайының деңгейінің жақсаруы және өмір сүруге қажетті тұрақтану шартымен келеді.
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы ойластырылған көліктік жүйе керек. Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған есептер жүйелері жоспарланып енгізуде, вагондардың және контейнерлердің, локомотивтердің дислокация бақылауының, қолдану талдауының және вагондық бақтардың жөнге салулары, басқаруды компьютеризациялау тасымал процеспен замандас ақпараттық құралдардың негізінде жасалады.
Дипломдық жұмыс мақсатым - автоматтандырылған жұмысшы орындағы диспетчердің теміржолдық вокзалдардағы жолдық билеттерді шапшаң дайындауға және жолаушыларды тасулармен басқарумен өңделіп келеді.
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер келесіге қажетті:
oo Қазақстан Республикасының теміржолдық көлігі туралы, теміржолдық тасулардың облысында заң шығару туралы, жолаушы тасулардың ұйымы туралы қажетті мәлімет жинау және теміржолдық көлік сауда жұмысына.
oo Жолаушы тасулардың ұйымы жалпы негіздерін зерттеу, станциялардың жұмыс ұйымындағы жолаушы тасулармен, жолаушылардың тасу шарттары.
oo Инфроқұрылымдық жүйенің моделін құру.
oo Физикалық деректер қорысының моделін құру.
oo Жоба таңдалған түрін іске асыру.
Тақырыптың ғылыми жаңашылдығы: Бағдарламаның негізгі талабы жұмыс ыңғайлылығы болып келеді, кассир жолдық билет дайындау барысында уақыттардың минимумын шығын қылу, не билеттік кассалар алдында кезектерді жоюға мүмкіндік береді.
Зерттеу объектісіне Алматы қаласындағы теміржолдық станция вокзалы болып, сонымен қатар жолаушы тасумен айналысатын ұйым жатады.
Бірінші, теориялық тарауда Қазақстандық теміржолды құру жүйесі туралы теориялық мәлімдемелер, Қазақстан Республикасының заңында қаралған, тасушылар арасында қоғамдық қатынастар реттеуші және тасымал процесс қатысушылары, жолаушы тасумен айналысатын ұйым, станциялардың жұмыс ұйымы және қолданылатын теміржолдық билеттердің осы шақ сатылу жүйесіне экспресс қаралады.
Екінші, негізгі бөлімде жалпы автоматтандырылған жұмыс орны түсінігі құралдары, деректер қоры және деректер қорын басқару жүйесі туралы түсінік, олардың қолданылу аймақтары, деректердің құрылымы, үлгілері, MS Access ДҚБЖ жайлы сөз болады
Үшінші, техникалық тарауда тарауда Теміржол кассасы деректер қорының құрылымы, формалары, кестелері көрсетіліп, құрылған деректер қоры жобаланады, суреттеледі және түсіндіріледі.
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қазақстандық теміржолды құру жүйесі
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған 2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 1991 жылдары жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының, маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Теміржол тасымалы отанымыздың көліктік инфрақұрылымының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан, аталмыш проблеманы стратегиялық тұрғыда шешу компанияның ғана емес мемлекеттік деңгейдегі маңызды мәселе.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдрға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс. Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті бір ғана мүддеге бағынышты.
2010 жылығы мамырдың 7-сінде ҚТЖ ҰК АҚ Директорлар Кеңесінің шешімімен (№3 хаттама) ҚТЖ ҰК АҚ стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары бекітілді.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде біз экономиканың тұрақтылығын қалыптастыруда қоғамдағы тұтынушыларға жүк және жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсынады.
Біз өзімізді тиімділігі аса жоғары, бизнес жүргізудегі әлемдік үздік тәжірибедегі үздіктердің қатарында Бір ғана акционердің талабына жауап бере алатын Қазақстанның ұлттық көлік корпорациясы ретінде көреміз.
Компания қызметкерлері барынша үнемділікке қол жеткізе отырып, инвестициялық ресурстарды өсіру маңызды екендігін ұғынуы тиіс. Осыған орай пайдалану қызметінде сапалық көрсеткіштерді түбегейлі жақсарту : вагон, локомотив өнімділігі, іске аз тартылатын телімдерді оңтайландыру, шикізатты және материалдарды жұмсау нормативін қайта қарау т. т.
Компания бәсекелестікті қамтамасыз ету мақсатында саланың құрылымдық жаңғыртылуында мынадай стратегиялық мақсаттар бар:
oo жаңа басқару жүйесі талаптарына сай корпоративтік оңтайлы құрылымдау,
oo өндірісті және портфел активін оңтайландыру;
oo өндірісті жаңғырту және еңбек өнімділігін кешенді жақсарту;
oo компания сұранысына сай машина құрылысы қорысын жасақтау стратегиялық тапсырманы орындау;
oo инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру;
oo Стратегияны жүзеге асыру ұлттық экономиканың инфрақұрылымдық тұрақты өсу негізін қалыптастыру Қазақстанның бәсекелестікке сай және инвестициялық тартымдылығын арттырады.
1.2 Қазақстан теміржолының даму стратегиясы
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған 2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 1991 жылдары жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының, маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Теміржол тасымалы отанымыздың көліктік инфрақұрылымының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан, аталмыш проблеманы стратегиялық тұрғыда шешу компанияның ғана емес мемлекеттік деңгейдегі маңызды мәселе.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдрға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс. Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті бір ғана мүддеге бағынышты.
2010 жылығы мамырдың 7-сінде ҚТЖ ҰК АҚ Директорлар Кеңесінің шешімімен (№3 хаттама) ҚТЖ ҰК АҚ стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары бекітілді.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде біз экономиканың тұрақтылығын қалыптастыруда қоғамдағы тұтынушыларға жүк және жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсынады.
Біз өзімізді тиімділігі аса жоғары, бизнес жүргізудегі әлемдік үздік тәжірибедегі үздіктердің қатарында Бір ғана акционердің талабына жауап бере алатын Қазақстанның ұлттық көлік корпорациясы ретінде көреміз.
Компания қызметкерлері барынша үнемділікке қол жеткізе отырып, инвестициялық ресурстарды өсіру маңызды екендігін ұғынуы тиіс. Осыған орай пайдалану қызметінде сапалық көрсеткіштерді түбегейлі жақсарту : вагон, локомотив өнімділігі, іске аз тартылатын телімдерді оңтайландыру, шикізатты және материалдарды жұмсау нормативін қайта қарау т. т. Компания бәсекелестікті қамтамасыз ету мақсатында саланың құрылымдық жаңғыртылуында мынадай стратегиялық мақсаттар бар:
oo жаңа басқару жүйесі талаптарына сай корпоративтік оңтайлы құрылымдау,
oo өндірісті және портфел активін оңтайландыру;
oo өндірісті жаңғырту және еңбек өнімділігін кешенді жақсарту;
oo компания сұранысына сай машина құрылысы қорысын жасақтау стратегиялық тапсырманы орындау;
oo инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру;
oo Стратегияны жүзеге асыру ұлттық экономиканың инфрақұрылымдық тұрақты өсу негізін қалыптастыру Қазақстанның бәсекелестікке сай және инвестициялық тартымдылығын арттырады.
1.3 Теміржол кассаларындағы ақпараттық технологиялар
Қазақстан темір жолы ҰК АҚ еншілес кәсіпорны Жолаушылар тасымалы АҚ 2010 жылдың 20 шілдесінен бастап жаңа ақылы қызмет түрін, яғни интернет арқылы рәсімделген темір жол билеттерін клиенттерге жеткізіп беру қызметін енгізді. Аталған жоба бастапқы болып табылады, сондықтан ол үнемі жетілдіріліп отыратын болады. Алғашқы кезде жол жүру билеттерін қолма-қол жеткізіп беру қызметі Астана мен Алматы қалаларында жүзеге асырылатын болады, ал кейін осы қызметтерді Қазақстан Республикасының басқа да қалаларында көрсету жоспарлануда.
Темір жол билеттерін үйге, офистерге және қонақ үйлерге қала ішінде жеткізіп беру қызметін курьер жүзеге асырады. Жаңа қызмет әзірше тек жұмыс күндері ғана көрсетілетін болады.
Билеттерді интернет арқылы рәсімдеу тәулік бойы, ал оларды жеткізу дүйсенбіден жұмаға дейін сағат 11.00-ден 19.00-ге дейін жүзеге асырылады.
Тапсырыс күн сайын сағат 9.00-ден 21.00-ге дейін поезд жөнелтілгенге дейін бір тәулік бұрын қабылданады, ал билет 6 сағаттан аспайтын уақытта жеткізіледі.
Курьер билетті талап етілген жерге жеткізген кезде жолаушыға билетті квитанцияда көрсетілген сомаға қолма-қол төлем жүргізіліп, қол қойылғаннан кейін береді.
1.4 Электрондық билеттерді сату жүйесі
Электрондық билеттерді сатудың жаңа жүйесін дайындау және енгізу жобасы Жолаушылар тасымалы АҚ қызмет сапасын арттыру бағытындағы шараларының жалғасы болып табылады.
Баспасөз қызметінің хабарлауынша, 2013 жылдың қыркүйегінде Астана вокзалында билеттерді электрондық сату орталығы жобасы пилоттық түрде іске қосылады. Жылына кем дегенде 450 мың электрондық билет сатылады деп жоспарланған.
Теміржол вокзалындағы электрондық сатылым орталығында тиісті қызмет түрлерін ұсынатын автоматтандырылған кассалар орнатылады. Мұнда жолаушы өзіне қажетті билетті қолма қол ақшаға немесе банк карточкасы арқылы сатып ала алады.
Сонымен қатар, жобаның екінші кезеңінде e-Tenge, WebMoney, Yandex ақша сияқты электрондық ақшамен билет сатып алу мүмкіндігі қарастырылады.
Билеттер қазіргідей чек түрінде басылып шығады. Автоматтандырылған бір касса арқылы тәулігіне 250 билет сатылмақ.
Жолаушылар тасымалы АҚ Электрондық билет сату орталығы жобасын енгізуі темір жол билеттері сатылымын арттырып, жолаушыларға қызмет көрсету сапасының жақсаруына ықпал ететінін айтады.
1.1-сурет. Электронды билеттерді сату жүйесі
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Деректер қоры негізіндегі автоматтандырылған жұмыс орны нұсқаларын таңдау.
Автоматтанған жұмыс орны (АЖО) не болмаса шетел терминологиясында жұмыс станциясы кез-келген мамандықты пайдаланушы маманның жұмыс орны, бұл жер тұлға мен арнайы қызметті орындауды автоматтандырылған түрде жүзеге асыруға арналған құралдар мен қамтамасыз етілді. Ондай құралдар, негізінен ДК болады, ол қажет етілген жағдай да басқа қосымша электрондық құрылғылармен қамсыздандырылады: дискілік сақтағыштар, басып шығару құрылғылары, оптикалық оқу құрылғылары немесе штрихтік кодты санағыштар, графикалық құрылғылары, басқа АЖО және локальді есептегіш желілерімен байланысқан құралдар және т.б.
Дүние жүзінде IBM PС архитектурасы бар маманданған ДК негізіндегі АЖО ең көп таралған.
АЖО нгізінен есептегіш техниканы пайдалану бойынша арнайы дайындығы жоқ пайдаланушыға бағытталған. АЖО-ның маңызды белгіленуі жұмыс орнында мәліметті орталықтанбаған өңдеушілігін, АЖО және ДК локальдік желіге ал кейде қуатты ЭЕМ-мі бар есептегіш желілерге бірдей уақыт ішінде ену мүмкінлігі кезінде өзінің тиісті мәліметтер қорын пайдаланушылығын есептеуге болады.
Қазіргі уақытта көптеген кәсіпорындарда ауыл шаруашылығын басқарудың таратылған жүйе концепциясы жасалуда. Оларда иерархияның әртүрлі деңгейлерінде мәліметтің локальді және көп жағынан аяқталған өңдеушілігі көзделеді. Бұл жүйелерде төменнен жоғарыға мәліметті жоғары деңгейде қажет етілгендерін жіберу ұйымдастырылады. Сонымен қатар мәліметті өңдеу нәтижелерірің маңызды бөлігі және бастапқы мәліметтер мәліметтің локальдік банктерінде сақталу керек.
Таратылған басқару ойларын жүзеге асыру үшін басқарудың әрбір деңгейіне және әрбір пәндік облысқа маманданған персоналды компьютер негізінде автоматтанған жұмыс орнын құру талап етілді. Мысалы, экономика саласында осындай АЖО да процесстерді жоспарлауға мысалдауға және аптимизациялауға, әртүрлі мәліметтік жүйеде және шешімдердің әртүрлі сәйкестігі үшін шешімдерді қабылдауға болады. Басқаруды әрбір объектісі үшін оларға сәйкес келетін АЖО-ны қарастыру керек. Бірақ кез-келген АЖО-ны құру ұстанымдары жалпы болу керек:
oo Жүйелік;
oo Икемділік
oo Тұрақтылық;
oo Нәтижелілік.
Көрсетілген түсініктердің мазмұнын түсіндірейік.
Жүйелілік. АЖО-ны құрылымы функционалды белгіленуі бойынша анықталатын жүйе ретінде қарастырайық.
Икемділік. Барлық жүйелердің құру модульдігімен олардың элементтерінің үлгі қалыптылығы арқасында мүкін болатын қайта құрушылыққа негізделген жүйе.
Тұрақтылық.Оның ұстанамы АЖО жүйесі негізгі қызметінің ауытқушы ішкі және сыртқы факторлардың әсеріне қарамастан күштілігіне сүйенеді. Бұл оның бөлек бөліктеріндегі ол қылықтар дұрысталған болу керек, ал жүйе жұмыс істеушілігі тез арада қайта қалыптасуы керек деген сөз.
Нәтижелік. АЖО нәтижелілігін жүйені құру мен пайдалану шығындарына таратылған жоғарыда көрсетілген ұстанымдардың тарату деңгейінің интегралдық көрсеткіші ретінде қарастыруы керек.
АЖО қызметі күткен нәтижені қызметті дұрыс таратылуы кезінде және ұйтқысы компьютер болып табылатын мәліметті өңдеудің машиналық құрылымы мен адам арасындағы қысымы кезінде бере алады.
Қазіргі уақытта осындай гибритті интеллектіні құру өте үлкен мәселе. Бірақ АЖО-ны ұйымдастыру мен қызметі кезіндегі осы енгізілімнің таратылымы жақсы нәтижелерді әкеле алады. АЖО тек еңбек өнімділігін және басқару нәтижелілігінің өсу құралы ғана емес, сондай-ақ мамандардың сайлануы ыңғайлылық құралы да болады. Осы жерде адам АЖО жүйесінде басқарушы буын болып қала береді.
Өндірістік кәсіпорындарда АЖО мәліметті жоспарлау, басқару, өңдеу және шешімді қабылдаудың өзіндік құрылымы ретінде Автоматтандыру Жүйесін Басқару (АЖБ) немесе АСУ маңызды құрылымдық біріктірілуі болып табылады. АЖО - бұл әр уақытта арнайы жүйе, техникалық құрылғы мен бағдарламалық қамтамасыздандыру тобы және ол нақты шамаларға бағытталады-әкімшілік, экономист, инженер, бақылаушы, жоспарлаушы, архитектор, дизайнер, дәрігер, кітапханашы, ұйымдастырушы, зерттеуші мұражай қызметкері.
Сонымен қатар бұл жерде АЖО-ның кез-келген мамандығына оның жасалу кезінде қамтамасыз етілуі тиіс жалпы талаптар тізімін беруге болады, ал нақты айтсақ:
oo Мәліметті өңдеудің тікелей құралдардың бар болуы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеу мүмкіндігі;
oo Эргоэкономиканың негізгі талаптарын орындау; оператор,
oo АЖО кешенінің элементтері мен қоршаған орта арасындағы қызметті рационалды таратуды; жұмыс істеуге жағдайлар жасау; АЖО құрамының ыңғайлылығы; адам - операторының психологиялық факторларын ескеру; АЖО формалары мен элемент түстерінің жағымдылығы және т.б.
oo АЖО жүйесінде жұмыс жасайтын ДК жоғары өнімділігі мен сенімділігі;
oo Шешілген мәселелер санатына программалық қамсыздандырудың парапарлығы;
oo Күрделі процесстердің максимальді автоматты деңгейі;
oo Мамандарды АЖО операторлары ретіндегі өзін-өзі қамтамасыз етуіне ыңғайлы талаптары;
oo АЖО-ны жұмыс құралы ретінде пайдаланатын маманның максимальді жайлылығын және қамсыздығын қамтамасыз ететін басқа факторлар.
АЖО құрамында жүйе біріңғайлылығы болады. Техникалық мәліметтік бағдарламалық және ұйымдастырушылық.
Техникалық жүйе туралы жоғарыда аталған еді. Алдында көрсетілген АЖО-ны құратын техникалық жүйе тобына объектінің жады жүйесінде жұмыс істейтін басқа АЖО мен байланысы құралдары мен байланыстың басқа құралдарын (телефон, телекс, телефакс) қосу керек. Мәліметтік жүйеге, негізінен дискілік сақтағышта орналасқан локальді мәліметтер қорында сақталып мәліметтер массивтері жатады. Сондай-ақ бұған мәліметтер қорын басқару жүйесіде енгізілген.
Бағдарламалық қамтамасыздануда операциялық жүйелер, сервисті бағдарламалар, АЖО тағайындалуы бойынша орындалған арнайы мәселе класын шешуге бағытталған және локальдік ұстаным бойынша жасалған қолданбалы бағдарламалар мен пайдаланушының үлгі қалыпты бағдарламалары болады. Қажет етілген жағдайларда бағдарламалық қамтамасыздандыруға графикалық мәлімет пен жұмыс істеуге арналған бағдарлама пакеті қосылады.
АЖО-ның ұйымдастырушылық қамтамасызданудың мақсаты олардың қызметін ұйымдастыру, дамыту, кадрді даярлау және әкімшіліктендіру. Соңғысына жұмысты жоспарлау, жіктеу, бақылау, талдау, реттеу, АЖО-ны пайдаланушының құқықтары мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеу.
Егер АЖО құрылғысы өте қиын болса, ол пайдаланушы да арнайы дағдысы болмаса, онда пайдаланушыны оның негізгі автоматтанған жұмыс орнына бірте-бірте енгізе алатын арнайы оқу құралдарын қолдану мүмкін. АЖО қызметін жүзеге асырғанда (бұл оның функционалдануы деген сөз) ағымдағы қызметінің мақсатын, мәліметтік қажеттілігін, оның тарату процесстерін бейнелейтін әртүрлі шараларын анықтау тәсілдері қажет.
АЖО-ны жоспарлау тәсілдері оның қызмет ету тәсілдерімен байланыса алмайды, өйткені АЖО-ның қызметінің дамуы пайдаланушылардың өзі мен оның даму мүмкіндігін көздейді. АЖО-ның тілдік құралдары ақырғы (соңғы) пайдаланушы көз қарасы жағынан тәсілдік құралдарын тарату болып табылады, ол бағдарламалықтар пайдаланушының тілдік құралдарын таратуды және ақырғы пайдаланушыға барлық қажет етілген әрекеттерді орындауға мүмкіндік береді.
2.2 АЖО-ның тілдік құралдары.
АЖО-ның тілдік құралдары пайдаланушы әрекетімен ДЭЕМ реакциясының бір мағыналық сәйкестігі үшін қажет. Оларсыз оқу процессі, диалогты жасау, қатені табу мен дұрыстау мүмкін емес. Бұндай тілдерді жасау қиындығы олар көбіне процедуралық емес болу керектігіне негізделеді. Егер процедуралық тіл берілген әрекет орындалуын көрсетсе, процедуралық емес-бөлшектенусіз бұған қажет етілген әрекетті орындау керектігі көрсетіледі. Ақырғы пайдаланушылар мәліметтік қамтамасыздықты тарату процессін толық білмеу керек болғандықтан, АЖО интеллектуалдығының жоғарылығына қарай оның тілінде процедуралық мүмкіндіктің көлемдігі көзделген болуы керек.
АЖО тілдері пайдаланушылық - бағытталған және маманды - бағытталған болуы керек. Бұл пайдаланушылардың сұрыпталу ерекшеліктеріне байланысты олар тек маманданған жарамдылық бойынша ғана емес, сондай-ақ қызмет жағдайының иерархтясына оқылғандығына, шешуші мәліметтер түрі бойынша бөлінеді. Бұндай енудің оңайлығына қарамастан, қарапайым тілді пайдалану клавиатура арқылы күрделі емес нәтижелерді алу үшін алып құрлымды енгізу қажеттілігі үшін қандай да болмасын сезілетін артықшылықты бере алмайтындығын ескеру керек.
Кез-келген тілде сияқты АЖО тілдерінің негізін алдын-ала анықталған терминдер және тәсілдерді бейнелеулер (олар арқылы терминдерді ауыстырып немесе толықтырып жаңа түрлерін белгілейді) құрайды. Бұл АЖО-ны жоспарлаған кезде АЖО-ның терминологиялық негізін арнайы түрмен сұрыптау қажеттілігіне әкеледі (тілдің негізгі синтаксистік құрылымын және терминдер мен бірлескен түрлері аралығындағы семантикалық қатынасын анықтау). Осыған байланысты АЖО-ның қарапайым сұрыпталу қажеттілігі туындайды, мысалы, мәліметті өңдеудің кейбір пайдаланушылық режимдерінде көрсету мүмкіндіктері бойынша: сандық, мәтіндік, аралас. Ал өте күрделі жағдайларда АЖО сұрыпталуы мәлімет қорының ұйымдастырылуымен анықталады. Тіл мүмкіндіктері көп жағдайларда пайдаланушы мәліметтік қамтамасыздықты таратуға сәйкес келетін формальді құрылымды құра алатын ережелер тізімін анықтай алады. Мысалы, кейбір АЖО-ларда барлық мәліметтер мен құрылымдар кесте түрінде (кестелік АЖО) немесе арнайы түрдегі операторлар болып бекітіледі.
Пайдаланушының тілі АЖО-ны диалог түрлері бойынша да бөлінеді. Диалогты қолдау құралдары ақыр соңында пайдаланушыға қажет білімнің тілдік құрылымын анықтайды.
Бір АЖО құрылымымен бір емес, бірнеше диалогтың мүмкін болатын түрлері оқу немесе жұмыс процессі кезінде пайдаланушының белсенділігін, сондай-ақ пайдаланушы құралдарымен АЖО-ны дамыту қажеттілігі арқасында көзделуі мүмкін. АЖО-ны жасау кезіндегі бар болған диалогтарда ең көп пайдаланатын түрлер: ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог, форманы толтыру диалогы, гибридті диалог, үйренбеген пайдаланушы диалогы, мәліметтің бекітілген кадр көмегіндегі диалог. ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог кезінде АЖО пайдаланушысы толық түрде тіл құрылысын үйренуден басталады. Бұл тәсілдің өзгертілімінің бірі меню тәсілі болып табылады. Ол арқылы берілген ПЭЕМ нұсқаларының біреуі немесе бірнешеуі таңдалады.
ПЭЕМ-мен сол түрде ынталандыратын форманы пайдалану диалогы негізінде пайдаланушыны дисплейде арнайы жиналған формаларды толтырады, содан кейін талдайды және өңдейді.
Гибридті диалог пайдаланушымен де, ПЭЕМ-мен де ынталандырылады. Үйренбеген пайдаланушы диалогы кезінде ПЭЕМ жауаптарына толық айқындылық қамтамасыз етілу керек. Олар пайдаланушыда оған не істеу керектігі туралы күмәнділікті қалдырмайды.
Мәліметтің белгіленген кадрлар көмегіндегі диалог кезінде ПЭЕМ жауапты бар болатын тізімнен таңдайды. Бұл жағдайда пайдаланушы өте қысқа жауаптарды енгізеді, ол негізгі мәлімет автоматты түрде беріледі.
Диалог түрі АЖО сұрыпталуын да анықтай алады, мысалы,үйренбеген пайдаланушының диалогтық құралдары бар АЖО. АЖО-ның бұнда белгі бойынша сұрыпталуы пайдаланушының маманданған түрі бойынша бөлінуіне байланысты. Мысалы, меню тәсілі бойынша диалогы бар АЖО басқарушы персоналына жатқызылатын пайдаланушы-экономистке орынды емес, өйткені бұған операциялардың қайталана беретін көлемділігі себеп болады.
АЖО-ны тарататын бағдарламалық құралдар көз қарасы жағынан қарастыратын болсақ, онда сұрыпталуы өте кең болуы мүмкін. Олар программалау тілдері бойынша, пайдаланушыға программалаудың процедуралық құралдарды беру мүмкіндіктері бойынша, пайдалану процессі кезінде бағдарламалық жүйенің құрылысын аяқтау мүмкіндігі бойынша, мәліметтер қорын басқару жүйесінің бар болуы, пайдаланушы тілдерінен трансляторы мен интерпретаторы бойынша, қатені табу мен жою құралдары және т.б бойынша сұрыптала алады. АЖО-да қолданылатын қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП) нақты қосымшаға жүйенің байланысын қамтамасыз ету үшін параметрленген бола алады. ҚБП-нің өздерінің генераторлары пайдаланыла алады.
АЖО құрамына диалогты құру мен негізгі есептік функцияларды қамтамасыз ететін әртүрлі бағдарламалық компоненттер, сондай-ақ мәлімет қорын басқару жүйесі, трансляторлар, анықтама жүйелері, мәліметтер қорының өзі құрамында, мысалы, негізгі мәліметтер, диалог сценорит, ережелер, басқарушы шектері, қате тізімі және т.б міндетті түрде енгізіледі. АЖО-ның негізгі компоненттері оның құрамын анықтайды және АЖО-ны әртүрлі белгілері бойынша сұрыпталу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
АЖО шектерінде ақырғы пайдаланушымен АЖО-ның дамуын қамтамасыз ететін құралдарды қолдануы бойынша оны екі үлкен класқа бөледі: қамтамасыз ететін және интеллектуалды. Екеуі де әртүрлі пайдаланушыға арнала береді. Сонымен қатар, кез-келген АЖО-ның пайдаланушысы бола алмайтындығы туралы алдын-ала айта алатын пайдаланушылар да болды. Мысалы, қызмет көрсететін персоналда өзінің жұмыс ерекшелігіне қарай интеллектуалды АЖО-ны талап етпейді (өзінің тікелей қызметінде).
Ұйымдастырушылық басқару саласындағы АЖО-ға қызмет ететіндер төмендегідей бөлінеді:
oo Мәліметті;
oo Анықтамалық;
oo Есептегіш;
oo Мәтінді өңдейтін.
Интеллектуалды АЖО-лар біріншіден мәліметке бағытталған және білімге бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) бөлінеді.
Мәліметті-анықтамалар АЖО-лар қандай да болмасын басқару процессіне қызмет етеді. Есептегіш АЖО-лар құрамы бойынша әртүрлі және пайдаланушының әртүрлі категорияларымен пайдаланыла алады. Олардың көмегімен бір-бірімен байланысқан және байланыспаған ұйымдастырушылық-экономикалық мәселелерді құруға және шешуге болады немесе АЖО қызмет ету кезінде анықтама алады. Мәтінді құрайтын АЖО-лар әртүрлі құрылымның мәтіндік мәліметтерді өңдеу мен генерациялануына және мәтін семантикалық түрде талдау туралы ұсыныстарды өңдеу генерациясына арналады.
Даталогиялық түрдегі интеллектуалды АЖО-лар мәліметтер қорын және пайдаланушы тілдерін кең пайдалануға негізделеді. Сондай-ақ осы жағдайда пайдаланушы мәлімет қоры мен тілін өз бетінше өзгерте алады және диалогтың мүмкіндіктерімен құбылта алады. Бұл АЖО-ларда мәліметтер қоры жоқ. Бұл басқарушы объектінің қандай да болмасын қасиетіне түсініктеме беретін ережелерді жинақтау мүмкін емес деген сөз. Құрама компонент түрлеріндегі білім қоры АЖО-ның фактологиялық түріне енгізіледі. Фактологиялық АЖО-лар АЖО шарттарындағы жұмыс жиналған тәжірибемен оның негізіндегі логикалық нәтиже көмегімен басым түрде анықталады.
Ұйымдастырушылық басқарудың автоматтану түрінде таратылатын негізгі бірнеше функцияларды белгілейік:
oo Интерпретатция (пәндік облыстан мәліметтер мен факті арасындағы байланыс пен жүйені анықтау үшін оларға талдаумен бейнесін жасау);
oo Диагностика (басқарылатын объектінің жағдайын іздеу, анықтау және бейнелеу);
oo Мониторинг (АЖО қызметін тұрақты бақылау мен алынған нәтижені бекіту);
oo Жоспарлау (әрекеттің берілген келісімін қамтамасыз ету);
oo Жобалау (пайдаланушылық интерфейсті және дамуды қамтамасыз ету);
2.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау.
АЖО индивидуальді, толық және ұжымдық болады. ЭЕМ жүйесінің нәтижелі қызмет етуі үшін толық және ұжымдық АЖО-ларға қолданылатын мамандарға (ұжымға) АЖО жұмысын ұйымдастыруға талапты қатаңдату керек және бұндай жүйедегі әкімшіліктендіру функцияларын нақты анықтау керек. Адам-машина болып табылатын АЖО жүйесі ашық, икемді, тұрақты даму мен жетілдіруге икемдену керек. Ондай жүйеде мыналар қамтамасыз етілуі қажет:
oo Мамандардың мәліметті өңдеудің машиналық құралдарына максималды жақындығы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеуі;
oo Эргономика талаптарына сәйкес АЖО-ның қамсыздануы;
oo Компьютердің жоғарғы өнімділігі;
oo Күрделі процесстерді максималды автоматтандыру;
oo Мамандардың шығармашылық белсенділігін ынталандыратын еңбек талаптарының моральді қанағаттануы;
oo Мамандардың өз бетінше оқу мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін мәселелерді мәліметті және есептегіш деп бөлуге болады. Мәліметтік мәселелерге кодтау, сұрыпталу, жинау, құрылымдық ұйым, дұрыстау, сақтау, іздеу және мәліметті беру.Көп жағдайларда мәліметтік мәселелерде арифметикалық және мәтіндік сипат пен қатынастың оңай есепті және логикалық процедуралары болады. Олар негізінен күрделі болады және маман жұмыс уақытының үлкен бөлігін алады.
Есептегіш мәселелерді қалаптастырылатын және қалыптаспайтын болып екіге ажыратылады. Қалыптастырылатын мәселелер формальдік алгоритмдер негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тікелей есептеу мәселелері және математикалық үлгі негізіндегі мәселелер. Тікелей есептеу мәселелері қарапайым алгоритм көмегімен шешіледі. Ал күрделі мәселелерге әртүрлі математикалық есептерді пайдалану керек.
Соңғы уақытта толық түрде қалыптастырылмайтын мәселелерді шешу құралдарын жасауға үлкен көңіл бөлінген. Олар семантикалық деп аталады. Бұндай мәселелер экономикалық объектілерді оперативті басқару кезінде және көбінесе толық емес мәлімет шарттарында шешім қабылдау кезінде туындайды. Қамтамасыз етілу жүйелерге біріншіден мыналарды жатқызады: техникалық, мәліметтік, программалық және ұйымдастырушылық. Сонымен қатар кіші жүйе түрлері де бар.
Техникалық қамтамасыздық, маманның делдалдарсыз жұмысын (программисттер, операторлар және т.б) көздейтін маманданған персоналды компьютер негіз болатын техникалық құралдар қасиетін бейнелейді. Толық АЖО-ларда оңай компьютерлермен 4-6 адам пайдалана алады. Маманданған персоналды компьютер кешеніне процессор, дисплей, пернелік тақта, мәліметтің магниттік жинағыштары, басып шығару құрылғылары және графо құрылғыштар кіреді.
Техникалық құралдар кешеніне жүйедегі әртүрлі АЖО байланысы үшін коммуникация құралдарын және телефон байланысының құралдарын жатқызады.
Мәліметтік қамсыздандыру - бұл локальді мәліметтер қорында сақталатын мәліметтер массиві. Мәліметтер, негізінен магниттік жадыларда ұйымдастырылады және сақталады. Онымен басқару мәлімет қорын басқарудың бағдарламалық жүйесімен жүзеге асырылады. Ол мәліметті жазады, мәліметтік мәселелерді іздейді, есептейді, реттейді және шешімін табады. АЖО-да бірнеше мәліметтер қоры бола алады.
Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО-ның қызмет ету, жетілдіру және дамуын ұйымдастыратын, сондай-ақ кадрлар мамандығын даярлау және көтеру тәсілдері мен амалдары болады. Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО пайдаланушыларының құқықтары мен міндеттерін анықтаумен құжаттық рәсімдеуді көздейді. Бағдарламамен қамтамасыздандыру жүйелік бағдарламалық және қолданбалы түрде болады. Жүйелік қамтамасыздық негізі операциялық жүйе мен программалау жүйесі болып табылады, мысалы, Бейсик алгоритмдік тіл. Жүйелік бағдарламалар мәліметтің рационалды технологиялық өңдеуін көздейді. Сервистік бағдарламалар деп аталатындар (олармен АЖО олардың қажеттілігіне байланысты біріктіріледі) операциялық жүйе мүмкіндіктерін кеңейтеді.АЖО жүйелерінде мәліметтік бкйланысты және АЖО-ның әртүрлі каналдар бойынша байланысып, қамтамасыз ету үшін жүйелік программалауға жатқызуға болатын бағдарламалық құралдарды жатқызуға болады.
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздануды пайдаланушы бағдарламамен әртүрлі мақсаттағы қолданбалы бағдарламалар пакеті құрайды. Пайдаланушылардың стандартты бағдарламалары алгоритмдік тілдегі (көбіне Бейсик) арнайы мәселелердің бағдарламалық шешімдерін белгілейді.
ҚБП (қолданбалы бағдарламалар пакеті) үлгі ұстанымы бойынша жасалған және арнайы мәселе класының шешімдеріне бағытталған. ҚБП мәселесін бағдарламалық қамтамасыздың негізгі түрі болып табылады. Олар алгоритмді қалыптастырады, осы класстарға мәселелерді шешу талаптарын өзгертеді, шешімді бақылайды, алгоритмге өзгертулерді енгізеді және т.б. АЖО-да жұмыс істегенде ҚБП-нің диалогтық режимінде жасалады.
ҚБП-нің мысалдары: есептік операцияларды орындайтын әртүрлі құжатты қалыптастыруға арналған ҚБП, жоспарды қолайлы етуші ҚБП, боланстық шешімдер ҚБП болып табылады. АЖО-ны жасайтын ҚБП-ға өзгеше көңіл бөледі, олар әртүрлі мақсатта бола алады: кестені өңдейтін, мәліметтер массивін жүргізу, мәліметтер қорын жүргізу, құжаттық анықтамалар. Графикалық мәліметпен жұмыс істейтін пакеттер анық, және компактты күйде объектіге тән жағдайды, процессті көрсетеді және жорамалық талдау нәтижелерін бейнелеп береді.
2.4 Жұмыс орнын автоматтандыруда деректер қорын пайдалану
Деректер қоры-ақпараттық жүйелердің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ақпараттық жүйе өз алдына басқару функциясын орындау үшін әр алуан денгейдегі жұмыстарды ақпаратпен жабдықтаған объект туралы ақпаратты жинау, тасымалдау, қайта өңдеу бойынша қатынас жүйесін білдіреді.
Деректер қоры деп- компьютер жадында сақтайтын, арнайы түрде ұйымдасқан, өзара байланысқан мәліметтер жиынтығын айтамыз.
Ақпараттық жүйелердің мысалына: банктік жүйелер, кәсіпорындарда, автаматты түрде басқару жүйелері, авияция немесе темір жол билеттерін, мейрамхана номерлерін алдын ала белгілеу және тағы басқа жатады.
Пайдалану облысы бойынша келесі класстарды бөліп айтуға болады:
1)Ғылыми зерттеуге арналған;
2)Автоматталған жобаларға арналған;
3)Ұйымдастырушы басқарудағы ақпараттық жүйелер;
4)Техналогиялық процессорды баспаға арналған.
Деректер қорын басқару жүйесін көптеген қолданушылар деректер қорын құру, енгізу, бірлесіп пайдалану және програмалау құралдардың жиынтығын айтады.
Деректер қоры дегеніміз - мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бұл деректер қорының құрылымына ақпаратпен қатар, оларды ұйымдастыруға, қолдануға арналған тәсілдер мен әдістер кіреді [9].
Деректер қоры деректер қорын басқару жүйесімен (ДҚБЖ) тығыз байланысты. Бұл программалық құрылымдар кешені жаңа қордың құрылымын құруға, оны деректермен толтыруға, мазмұнын редактрлеуге және ақпаратты визуалдандыруға арналған. Қор ақпараттарын визуалдау дегеніміз берілген критерий бойынша экранға шығаратын мәліметтерді таңдап, оларды белгілі бір ретке келтіріп, безендіріп артынан баспаға немесе байланыс каналдарына беруді айтамыз. Әлемде деректер қорын басқаратын көптеген жүйелер бар.
Егер деректер қорын қолдану аймақтарын жіктеп тырысса, және де қазіргі уақыттағы олардың даму перспективасын бағаласа, онда деректер қорын қолданудың барлық аймақтарын қолдану және таратудағы кең таралым класстарының үлгілі тізімін аламыз. Бұл тізім келесі түрде келтіріледі:
oo Құжатты графикалық және құжаттылық барлық басқару мен өкімет органдар қорында қолданылады;
oo өнеркәсіп, құрылыс және ауылшаруашылық өнімдері байланысты деректер қоры;
oo экономика және конъюктурлы ақпаратқа байланысты деректер қоры (статикалық, несие-финансылық, сыртқы саудалық);
oo әлеуметтік орта және халық туралы мәліметтен құралған фактографиялық әлеуметтік деректер қоры;
oo көлік жүйесінің деректер қоры;
oo мекеме және халық үшін анықтама мәліметтер (энциклопедиялар және анықтамалар, расписания самолет және поезд кестесі, мекеме мен азаматтардың мекен-жайы және телефон нөмімірлері);
oo табиғи ресурс туралы фактографиялық ақпараттан тұратын факресурсты деректер қоры (жер, су, жер қойнауы, биоқорлар, гидрометеорология, екінші қайтара қор және қалдықтар, экологиялық жағдай);
oo ғылыми зерттеулер негізі қамтамасыз ететін ғылыми мәліметтердің фактографиялық қоры және ақпараттары ;
oo мәдениет және өнер саласындағы фактографиялық деректер қоры;
oo лингвистикалық деректер қоры, яғни әр түрлі аймақтағы және түрдегі машиналы сөздіктер.
Экономикалық есептерді шешу үшін қажет ДҚБЖ программалық қамтамасы өте кең және әр түрлі. Оның негізінде әр түрлі деңгейдегі мекеменің ақпараттық жүйесі құрылады (кішкенесіне ірісіне дейін). Деректер қорын қолдану аймақтарын дәстүрлі түрде үлкен көлемдегі әр түрлі ақпараттармен соқтығысатын адам қызметінің аймақтары алып жатыр. Ең бірінші деректер қоры мынадай ғылым негіздерінде, ядролық физика, химия, космановтика және тағы басқа мәліметтермен жүйелік жұмысты талап ететін ғылымда қолданылды. Алдағы уақыттағы компьютерлік технология мен қоғамның компьютеризациялануының дамуы деректер қорының адам қызметінің барлық сферасында өңделіп және ауылшарушылықтан бастап финансты-экономикалы жүйеге дейін әр түрлі мекемелерде қолдануға болатын мүмкіндікке әкеп соқты. Деректер қорын қолданудың соңғы инновациясы болып өзінің мәні бойынша үлкен деректер қоры болып табылатын дүниежүзілік тор Internet табылады. Соған сәйкесті мұндай деректер қорын тарату олардың жаңа программалық құралдардың басқаруын талап етеді [13].
Деректер қорының жаңа құралдарын өңдеу қажеттілігі мен олардың қолдану мүмкіндіктерін анықтайтын жаңа ұрпақтың бірнеше қосымша мысалдары келтіріледі. Біз қысқаша осындай бес қосымшаны қарастырамыз.
1) Жерді бақылау жүйесінің деректер қоры (EOSDIS). Жерді бақылау жүйесі (EOS - Earth Observing System) 1998 жылдан бастап NASA жіберген көптеген серіктерді ұсынады. Олардың тағайындауы - атмосфера, мұхит, жер қабатының жағдайының ұзақмерзімді тенденцияларын зерттеумен бос емес зерттеушілерге қажет ақпараттар жиынтығы. Серіктер жылына 13 Пбайт (Petabyte - 1015 байт) көлемінде ақпарат жеткізіп отырады. Бұл деректер бұрыннан бар ақпарат пен басқа қайнардағы мәліметпен (шет ел серіктері, жердегі бақылау станциялары) интегралданады деп болжалды және де EOSDIS (EOS Data and Information System) деректер қорында бұрын соңды болмаған масштабта жинастырылады.
EOSDIS маман және маман еместерге ақпаратты қызмет көрсетуге арналған. Мысалы, оған жанартау құбылысы әсерімен және т.б ауа-райы шартының құрылу үлгісімен танысуға тіпті оқушыларда рұқсат ала алады деп болжанды. Міне, бұл жобамен байланысты туындайтын ең қиын есептер осы.
Өз бетімен немесе регламентті сипатта (мысалы, күнделікті мәліметтердің жаңаруы) болатын сұраныс көлемі мен үлкен қарқындағы ақпараттың көптеген мыңдаған тұтынушыларының демеуі. Нәтижелі қарау мехмнизмі және қажет ақпаратты іздеуді өңдіру.
2) Электронды сауда.Қазіргі уақытта ортақ мақсаты - потенциалды тұтынушыларға келесі түрдегі сатып алудың электронды дайындауының тауар каталогына тез рұқсат беретін бірнеше жобалар бар. Ұқсас жүйелердің мүмкін аралық буыны болып электронды делдал деп болжанады. Делдалдар ақпаратты жинау жолымен көптеген қайнардан мәліметтерді шоғырлайды, мысалы, бірнеше катологтан киімдік заттар. Соңғы сатып алушыға делдал сатып алудың тез дайындалуы жолын ұсынады.
EOSDIS жобасы сияқты, электронды сауда жүйесі сауда келісіміндегі көптеген қатысушылар санының желілік әрекеттестігін болжайды. Олардың айырмашылығы, EOSDIS-та бір бас жабдықтаушы мен оның көптеген тұтынушылары бар, ал сауда жүйесі көптеген жабдықтаушы мен көптеген тұтынушының барын түсіндіреді. Сонымен қатар, қатысушылар бұл жағдайда өзара анықталған сенімсіздікті сынауы мүмкін және де өзінің жеке жабық ақпараттық жүйесі болуы мүмкін. Осындай түрдегі жобалармен байланысты ең қиын мәселелер келесіде.
Электронды сауда жүйесінде таралған аутентификацияның жоғарысенімді құралдары мен ақшалай сома аударымы болуы қажет.
3) Денсаулық сақтаудың ақпараттық жүйесі.Дәрігерге жұмыс жасау барысында көптеген ақпарат көздеріне рұқсат қажет. Мысалы, бір пациенттің ауру тарихы әр түрлі емханада, клиникада, сақтандыру мекемесінде болуы мүмкін. Толық мағлұматты алу үшін олардың бәрін жинау керек. Осындай сияқты дәрі-дәрмек, емдеу процедуралары, диагностика құралдары туралы мағлұмат беретін көптеген жүйелер мен деректер қоры бар.
Емдеуші дәрігердің жазбасы, тексерудің шешімі, емдеу төлемақысы туралы ақпарат, медициналық сақтандыру келісім шарты әр пациент үшін электронды түрде бекітіліп, келесі қолдануға рұқсат етіліп қалуы тиіс. Денсаулық сақтау аймағына қазіргі заманға сай ақпараттық технолгияны енгізу баға, сапа, жаппай қолжетерлік сияқты медициналық қызмет көрсетудің сипатына түбегейлі әсер етуі мүмкін. Міне, осындай ұқсас жүйелерді іске асырумен байланысты туындайтын бірнеше мәселелер.
Жиналған ақпараттардың әр текті көздерінің интеграциясы. Қажет жасырын деңгейін қамтамасыз ететін бақылау рұқсатының құралы. Денсаулық сақтау жұмыскерлерінің әр түрлі категориясы үщін ыңғайлы ақпаратқа қол жеткізу интерфейсы.
4) Электронды жариялымдар. Баспа кәсіпкерлігінде денсаулық сақтау сферасындағыдай алдағы уақытта бірқатар терең қзгерістер күтіп тұр. Мысалы, кітаптар мен мақалаларды электронды түрде сақтау және жоғарыжылдамдықты желілік арналар арқылы оларды тұтынушыларға тез жеткізу мүмкін болып барады. Онан әрі, жариялым ұғымының өзі кеңейіп келеді - құжат графикалық, аудио немесе видео-қосылулар, аңдатпа, басқа жолдама элементтерден тұруы мүмкін. Бүгінгі күнде қол жетерлік ақпараттың жалпы көлемі EOSDIS деректер қорының өлшемінен асады, ал алдағы уақытта оның өлшемі бірнеше ретке өсуі мүмкін деп күтіледі.
Бұл өзгерудің табиғи салдары баспа мен білім беретін сфераны жақындатуы мүмкін. Аз ғана студенттерге оқылатын тірі лекциялар орнын білім беретін өнімдер алады - мәтіннен, аудио, видео мен басқа компоненттен тұратын және интерактивтік тренинг элементінен құралған электронды құжаттар. Мұндай өнім көптеген студенттер қажеттілігін қанағаттандыруы мүмкін. Мұндай перспективамен байланысты келесі зерттеу бағыттарын белгілеуге болады.
Үлкен көлемдегі, жоғары жылдамдықты мәліметтердің өңделуі мен жіберілуі. Типтік құжат мегабайттан гигабайтқа дейінгі диапазондағы мәліметтер объектісі өлшемінен құралған және нақты уақыт режимінде жеткізуді талап етеді. Интелектуальды меншікті қорғау. Оны қайта сатуға тыйым салу, ақпаратты қолданғаны үшін кішігірім ақшалай қаражатты өндіріп алу түсіндіріледі. Үлкен көлемдегі ақпараттың ұйымы және оларға рұқсатты қамтамасыз ету.
5) Ұжымдық жобалау. Ірі және қиын жобалар, мысалы, ұшаққұру аймағында бүгінгі таңда бірнеше тәуелсіз компаниялардың біріккен жігерімен іске асырылады. Осындай ұқсас жобаларға жататын ақпараттың өмір сүру уақыты онжылдықпен есептелуі мүмкін, себебі ол қолдауға, дамуға және модификацияға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 8
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 10
1.1 Қазақстандық теміржолды құру жүйесі 10
1.2 Қазақстан теміржолының даму стратегиясы 11
1.3 Теміржол кассаларындағы ақпараттық технологиялар 12
1.4 Электрондық билеттерді сату жүйесі 13
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 14
2.1 Деректер қоры негізіндегі автоматтандырылған жұмыс орны нұсқаларын таңдау. 14
2.2 АЖО-ның тілдік құралдары. 17
2.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау. 20
2.4 Жұмыс орнын автоматтандыруда деректер қорын пайдалану 22
2.5 MS Access деректер қорын басқару жүйесі 26
2.6 Деректер қорының үлгісі 28
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 30
3.1 Теміржол кассасы деректер қорын жобалау және құру 30
3.2 Теміржол кассасы деректер қорының құрылымы 31
3.3 Теміржол кассасы деректер қорының негізгі формалары 33
3.4 Сұраныстар мен есептер 37
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 39
4.1 Жоба жайлы жалпы ақпарат 39
4.2 Деректер қорын құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.3 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.4 Эксплуатациялау кезінде шығындардың есептелуі 43
4.5 Шығындарды өтеу мерзімі продукт 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 45
5.1. Қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың талдауы 45
5.2. Теміржол кассасы операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 45
5.3 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 47
5.5 Өндірістік жарықтандыру 51
5.6 Электр қауіпсіздігі 53
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 55
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда әртүрлі салада жұмыс істейтін (қаржы, өнеркәсіп) және әртүрлі көлемдегі (қызметкерлер саны бірнеше ондаған адаммен есептелетін шағын мекемелерден бастап, ондаған мың қызметкерлері бар үлкен корпорацияларға дейін) кәсіпорындар мен ұйымдарды автоматтандырудың кешенді кіріктірілген жүйелерінің нарығы қарыштап даму үстінде. Мұндай жүйелер мекеменің қызметін толығымен, сонымен қатар, бөлімшелер деңгейінде де автоматтандыра алады.
Диплом тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезде кешенді автоматтандыру әрбір мекеме үшін өзекті мәселеге айналуы келесідей себептермен түсіндіріледі [4]:
ұйымдастырушылық және қаржылық тәуелсіздік деңгейінің жоғарылауы;
шет елдік нарыққа шығу;
бірқатар батыстық компаниялардың өз өнімдерін біздің мемлекетте өндіруге талпынуы;
мекемелердің бизнес-процестерге бағдарлануы;
нарықта шет елдік және отандық автоматтандыру жүйелерінің, оларды қолдану тәжірибесінің пайда болуы.
Мекемелерді автоматтандырудың қазіргі қарқынын есепке алсақ, ақпараттық технологиялар жолаушыларды тасымалдау сияқты адамның күрделі, әрі көпқырлы қызмет саласына да енгізілуі шартты құбылыс.
Көлік - Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның тұрақты және нәтижелі жұмыс жасауы, экономиканы көтерудің және қайта құрулардың, бүтіндік қамтамасыз етуінің, ұлттық қауіпсіздіктің және ел қорғаныс қабілетінің, халық жағдайының деңгейінің жақсаруы және өмір сүруге қажетті тұрақтану шартымен келеді.
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы ойластырылған көліктік жүйе керек. Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған есептер жүйелері жоспарланып енгізуде, вагондардың және контейнерлердің, локомотивтердің дислокация бақылауының, қолдану талдауының және вагондық бақтардың жөнге салулары, басқаруды компьютеризациялау тасымал процеспен замандас ақпараттық құралдардың негізінде жасалады.
Дипломдық жұмыс мақсатым - автоматтандырылған жұмысшы орындағы диспетчердің теміржолдық вокзалдардағы жолдық билеттерді шапшаң дайындауға және жолаушыларды тасулармен басқарумен өңделіп келеді.
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер келесіге қажетті:
oo Қазақстан Республикасының теміржолдық көлігі туралы, теміржолдық тасулардың облысында заң шығару туралы, жолаушы тасулардың ұйымы туралы қажетті мәлімет жинау және теміржолдық көлік сауда жұмысына.
oo Жолаушы тасулардың ұйымы жалпы негіздерін зерттеу, станциялардың жұмыс ұйымындағы жолаушы тасулармен, жолаушылардың тасу шарттары.
oo Инфроқұрылымдық жүйенің моделін құру.
oo Физикалық деректер қорысының моделін құру.
oo Жоба таңдалған түрін іске асыру.
Тақырыптың ғылыми жаңашылдығы: Бағдарламаның негізгі талабы жұмыс ыңғайлылығы болып келеді, кассир жолдық билет дайындау барысында уақыттардың минимумын шығын қылу, не билеттік кассалар алдында кезектерді жоюға мүмкіндік береді.
Зерттеу объектісіне Алматы қаласындағы теміржолдық станция вокзалы болып, сонымен қатар жолаушы тасумен айналысатын ұйым жатады.
Бірінші, теориялық тарауда Қазақстандық теміржолды құру жүйесі туралы теориялық мәлімдемелер, Қазақстан Республикасының заңында қаралған, тасушылар арасында қоғамдық қатынастар реттеуші және тасымал процесс қатысушылары, жолаушы тасумен айналысатын ұйым, станциялардың жұмыс ұйымы және қолданылатын теміржолдық билеттердің осы шақ сатылу жүйесіне экспресс қаралады.
Екінші, негізгі бөлімде жалпы автоматтандырылған жұмыс орны түсінігі құралдары, деректер қоры және деректер қорын басқару жүйесі туралы түсінік, олардың қолданылу аймақтары, деректердің құрылымы, үлгілері, MS Access ДҚБЖ жайлы сөз болады
Үшінші, техникалық тарауда тарауда Теміржол кассасы деректер қорының құрылымы, формалары, кестелері көрсетіліп, құрылған деректер қоры жобаланады, суреттеледі және түсіндіріледі.
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Қазақстандық теміржолды құру жүйесі
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған 2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 1991 жылдары жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының, маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Теміржол тасымалы отанымыздың көліктік инфрақұрылымының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан, аталмыш проблеманы стратегиялық тұрғыда шешу компанияның ғана емес мемлекеттік деңгейдегі маңызды мәселе.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдрға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс. Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті бір ғана мүддеге бағынышты.
2010 жылығы мамырдың 7-сінде ҚТЖ ҰК АҚ Директорлар Кеңесінің шешімімен (№3 хаттама) ҚТЖ ҰК АҚ стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары бекітілді.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде біз экономиканың тұрақтылығын қалыптастыруда қоғамдағы тұтынушыларға жүк және жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсынады.
Біз өзімізді тиімділігі аса жоғары, бизнес жүргізудегі әлемдік үздік тәжірибедегі үздіктердің қатарында Бір ғана акционердің талабына жауап бере алатын Қазақстанның ұлттық көлік корпорациясы ретінде көреміз.
Компания қызметкерлері барынша үнемділікке қол жеткізе отырып, инвестициялық ресурстарды өсіру маңызды екендігін ұғынуы тиіс. Осыған орай пайдалану қызметінде сапалық көрсеткіштерді түбегейлі жақсарту : вагон, локомотив өнімділігі, іске аз тартылатын телімдерді оңтайландыру, шикізатты және материалдарды жұмсау нормативін қайта қарау т. т.
Компания бәсекелестікті қамтамасыз ету мақсатында саланың құрылымдық жаңғыртылуында мынадай стратегиялық мақсаттар бар:
oo жаңа басқару жүйесі талаптарына сай корпоративтік оңтайлы құрылымдау,
oo өндірісті және портфел активін оңтайландыру;
oo өндірісті жаңғырту және еңбек өнімділігін кешенді жақсарту;
oo компания сұранысына сай машина құрылысы қорысын жасақтау стратегиялық тапсырманы орындау;
oo инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру;
oo Стратегияны жүзеге асыру ұлттық экономиканың инфрақұрылымдық тұрақты өсу негізін қалыптастыру Қазақстанның бәсекелестікке сай және инвестициялық тартымдылығын арттырады.
1.2 Қазақстан теміржолының даму стратегиясы
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған 2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 1991 жылдары жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының, маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Теміржол тасымалы отанымыздың көліктік инфрақұрылымының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан, аталмыш проблеманы стратегиялық тұрғыда шешу компанияның ғана емес мемлекеттік деңгейдегі маңызды мәселе.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдрға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс. Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті бір ғана мүддеге бағынышты.
2010 жылығы мамырдың 7-сінде ҚТЖ ҰК АҚ Директорлар Кеңесінің шешімімен (№3 хаттама) ҚТЖ ҰК АҚ стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары бекітілді.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде біз экономиканың тұрақтылығын қалыптастыруда қоғамдағы тұтынушыларға жүк және жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсынады.
Біз өзімізді тиімділігі аса жоғары, бизнес жүргізудегі әлемдік үздік тәжірибедегі үздіктердің қатарында Бір ғана акционердің талабына жауап бере алатын Қазақстанның ұлттық көлік корпорациясы ретінде көреміз.
Компания қызметкерлері барынша үнемділікке қол жеткізе отырып, инвестициялық ресурстарды өсіру маңызды екендігін ұғынуы тиіс. Осыған орай пайдалану қызметінде сапалық көрсеткіштерді түбегейлі жақсарту : вагон, локомотив өнімділігі, іске аз тартылатын телімдерді оңтайландыру, шикізатты және материалдарды жұмсау нормативін қайта қарау т. т. Компания бәсекелестікті қамтамасыз ету мақсатында саланың құрылымдық жаңғыртылуында мынадай стратегиялық мақсаттар бар:
oo жаңа басқару жүйесі талаптарына сай корпоративтік оңтайлы құрылымдау,
oo өндірісті және портфел активін оңтайландыру;
oo өндірісті жаңғырту және еңбек өнімділігін кешенді жақсарту;
oo компания сұранысына сай машина құрылысы қорысын жасақтау стратегиялық тапсырманы орындау;
oo инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру;
oo Стратегияны жүзеге асыру ұлттық экономиканың инфрақұрылымдық тұрақты өсу негізін қалыптастыру Қазақстанның бәсекелестікке сай және инвестициялық тартымдылығын арттырады.
1.3 Теміржол кассаларындағы ақпараттық технологиялар
Қазақстан темір жолы ҰК АҚ еншілес кәсіпорны Жолаушылар тасымалы АҚ 2010 жылдың 20 шілдесінен бастап жаңа ақылы қызмет түрін, яғни интернет арқылы рәсімделген темір жол билеттерін клиенттерге жеткізіп беру қызметін енгізді. Аталған жоба бастапқы болып табылады, сондықтан ол үнемі жетілдіріліп отыратын болады. Алғашқы кезде жол жүру билеттерін қолма-қол жеткізіп беру қызметі Астана мен Алматы қалаларында жүзеге асырылатын болады, ал кейін осы қызметтерді Қазақстан Республикасының басқа да қалаларында көрсету жоспарлануда.
Темір жол билеттерін үйге, офистерге және қонақ үйлерге қала ішінде жеткізіп беру қызметін курьер жүзеге асырады. Жаңа қызмет әзірше тек жұмыс күндері ғана көрсетілетін болады.
Билеттерді интернет арқылы рәсімдеу тәулік бойы, ал оларды жеткізу дүйсенбіден жұмаға дейін сағат 11.00-ден 19.00-ге дейін жүзеге асырылады.
Тапсырыс күн сайын сағат 9.00-ден 21.00-ге дейін поезд жөнелтілгенге дейін бір тәулік бұрын қабылданады, ал билет 6 сағаттан аспайтын уақытта жеткізіледі.
Курьер билетті талап етілген жерге жеткізген кезде жолаушыға билетті квитанцияда көрсетілген сомаға қолма-қол төлем жүргізіліп, қол қойылғаннан кейін береді.
1.4 Электрондық билеттерді сату жүйесі
Электрондық билеттерді сатудың жаңа жүйесін дайындау және енгізу жобасы Жолаушылар тасымалы АҚ қызмет сапасын арттыру бағытындағы шараларының жалғасы болып табылады.
Баспасөз қызметінің хабарлауынша, 2013 жылдың қыркүйегінде Астана вокзалында билеттерді электрондық сату орталығы жобасы пилоттық түрде іске қосылады. Жылына кем дегенде 450 мың электрондық билет сатылады деп жоспарланған.
Теміржол вокзалындағы электрондық сатылым орталығында тиісті қызмет түрлерін ұсынатын автоматтандырылған кассалар орнатылады. Мұнда жолаушы өзіне қажетті билетті қолма қол ақшаға немесе банк карточкасы арқылы сатып ала алады.
Сонымен қатар, жобаның екінші кезеңінде e-Tenge, WebMoney, Yandex ақша сияқты электрондық ақшамен билет сатып алу мүмкіндігі қарастырылады.
Билеттер қазіргідей чек түрінде басылып шығады. Автоматтандырылған бір касса арқылы тәулігіне 250 билет сатылмақ.
Жолаушылар тасымалы АҚ Электрондық билет сату орталығы жобасын енгізуі темір жол билеттері сатылымын арттырып, жолаушыларға қызмет көрсету сапасының жақсаруына ықпал ететінін айтады.
1.1-сурет. Электронды билеттерді сату жүйесі
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Деректер қоры негізіндегі автоматтандырылған жұмыс орны нұсқаларын таңдау.
Автоматтанған жұмыс орны (АЖО) не болмаса шетел терминологиясында жұмыс станциясы кез-келген мамандықты пайдаланушы маманның жұмыс орны, бұл жер тұлға мен арнайы қызметті орындауды автоматтандырылған түрде жүзеге асыруға арналған құралдар мен қамтамасыз етілді. Ондай құралдар, негізінен ДК болады, ол қажет етілген жағдай да басқа қосымша электрондық құрылғылармен қамсыздандырылады: дискілік сақтағыштар, басып шығару құрылғылары, оптикалық оқу құрылғылары немесе штрихтік кодты санағыштар, графикалық құрылғылары, басқа АЖО және локальді есептегіш желілерімен байланысқан құралдар және т.б.
Дүние жүзінде IBM PС архитектурасы бар маманданған ДК негізіндегі АЖО ең көп таралған.
АЖО нгізінен есептегіш техниканы пайдалану бойынша арнайы дайындығы жоқ пайдаланушыға бағытталған. АЖО-ның маңызды белгіленуі жұмыс орнында мәліметті орталықтанбаған өңдеушілігін, АЖО және ДК локальдік желіге ал кейде қуатты ЭЕМ-мі бар есептегіш желілерге бірдей уақыт ішінде ену мүмкінлігі кезінде өзінің тиісті мәліметтер қорын пайдаланушылығын есептеуге болады.
Қазіргі уақытта көптеген кәсіпорындарда ауыл шаруашылығын басқарудың таратылған жүйе концепциясы жасалуда. Оларда иерархияның әртүрлі деңгейлерінде мәліметтің локальді және көп жағынан аяқталған өңдеушілігі көзделеді. Бұл жүйелерде төменнен жоғарыға мәліметті жоғары деңгейде қажет етілгендерін жіберу ұйымдастырылады. Сонымен қатар мәліметті өңдеу нәтижелерірің маңызды бөлігі және бастапқы мәліметтер мәліметтің локальдік банктерінде сақталу керек.
Таратылған басқару ойларын жүзеге асыру үшін басқарудың әрбір деңгейіне және әрбір пәндік облысқа маманданған персоналды компьютер негізінде автоматтанған жұмыс орнын құру талап етілді. Мысалы, экономика саласында осындай АЖО да процесстерді жоспарлауға мысалдауға және аптимизациялауға, әртүрлі мәліметтік жүйеде және шешімдердің әртүрлі сәйкестігі үшін шешімдерді қабылдауға болады. Басқаруды әрбір объектісі үшін оларға сәйкес келетін АЖО-ны қарастыру керек. Бірақ кез-келген АЖО-ны құру ұстанымдары жалпы болу керек:
oo Жүйелік;
oo Икемділік
oo Тұрақтылық;
oo Нәтижелілік.
Көрсетілген түсініктердің мазмұнын түсіндірейік.
Жүйелілік. АЖО-ны құрылымы функционалды белгіленуі бойынша анықталатын жүйе ретінде қарастырайық.
Икемділік. Барлық жүйелердің құру модульдігімен олардың элементтерінің үлгі қалыптылығы арқасында мүкін болатын қайта құрушылыққа негізделген жүйе.
Тұрақтылық.Оның ұстанамы АЖО жүйесі негізгі қызметінің ауытқушы ішкі және сыртқы факторлардың әсеріне қарамастан күштілігіне сүйенеді. Бұл оның бөлек бөліктеріндегі ол қылықтар дұрысталған болу керек, ал жүйе жұмыс істеушілігі тез арада қайта қалыптасуы керек деген сөз.
Нәтижелік. АЖО нәтижелілігін жүйені құру мен пайдалану шығындарына таратылған жоғарыда көрсетілген ұстанымдардың тарату деңгейінің интегралдық көрсеткіші ретінде қарастыруы керек.
АЖО қызметі күткен нәтижені қызметті дұрыс таратылуы кезінде және ұйтқысы компьютер болып табылатын мәліметті өңдеудің машиналық құрылымы мен адам арасындағы қысымы кезінде бере алады.
Қазіргі уақытта осындай гибритті интеллектіні құру өте үлкен мәселе. Бірақ АЖО-ны ұйымдастыру мен қызметі кезіндегі осы енгізілімнің таратылымы жақсы нәтижелерді әкеле алады. АЖО тек еңбек өнімділігін және басқару нәтижелілігінің өсу құралы ғана емес, сондай-ақ мамандардың сайлануы ыңғайлылық құралы да болады. Осы жерде адам АЖО жүйесінде басқарушы буын болып қала береді.
Өндірістік кәсіпорындарда АЖО мәліметті жоспарлау, басқару, өңдеу және шешімді қабылдаудың өзіндік құрылымы ретінде Автоматтандыру Жүйесін Басқару (АЖБ) немесе АСУ маңызды құрылымдық біріктірілуі болып табылады. АЖО - бұл әр уақытта арнайы жүйе, техникалық құрылғы мен бағдарламалық қамтамасыздандыру тобы және ол нақты шамаларға бағытталады-әкімшілік, экономист, инженер, бақылаушы, жоспарлаушы, архитектор, дизайнер, дәрігер, кітапханашы, ұйымдастырушы, зерттеуші мұражай қызметкері.
Сонымен қатар бұл жерде АЖО-ның кез-келген мамандығына оның жасалу кезінде қамтамасыз етілуі тиіс жалпы талаптар тізімін беруге болады, ал нақты айтсақ:
oo Мәліметті өңдеудің тікелей құралдардың бар болуы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеу мүмкіндігі;
oo Эргоэкономиканың негізгі талаптарын орындау; оператор,
oo АЖО кешенінің элементтері мен қоршаған орта арасындағы қызметті рационалды таратуды; жұмыс істеуге жағдайлар жасау; АЖО құрамының ыңғайлылығы; адам - операторының психологиялық факторларын ескеру; АЖО формалары мен элемент түстерінің жағымдылығы және т.б.
oo АЖО жүйесінде жұмыс жасайтын ДК жоғары өнімділігі мен сенімділігі;
oo Шешілген мәселелер санатына программалық қамсыздандырудың парапарлығы;
oo Күрделі процесстердің максимальді автоматты деңгейі;
oo Мамандарды АЖО операторлары ретіндегі өзін-өзі қамтамасыз етуіне ыңғайлы талаптары;
oo АЖО-ны жұмыс құралы ретінде пайдаланатын маманның максимальді жайлылығын және қамсыздығын қамтамасыз ететін басқа факторлар.
АЖО құрамында жүйе біріңғайлылығы болады. Техникалық мәліметтік бағдарламалық және ұйымдастырушылық.
Техникалық жүйе туралы жоғарыда аталған еді. Алдында көрсетілген АЖО-ны құратын техникалық жүйе тобына объектінің жады жүйесінде жұмыс істейтін басқа АЖО мен байланысы құралдары мен байланыстың басқа құралдарын (телефон, телекс, телефакс) қосу керек. Мәліметтік жүйеге, негізінен дискілік сақтағышта орналасқан локальді мәліметтер қорында сақталып мәліметтер массивтері жатады. Сондай-ақ бұған мәліметтер қорын басқару жүйесіде енгізілген.
Бағдарламалық қамтамасыздануда операциялық жүйелер, сервисті бағдарламалар, АЖО тағайындалуы бойынша орындалған арнайы мәселе класын шешуге бағытталған және локальдік ұстаным бойынша жасалған қолданбалы бағдарламалар мен пайдаланушының үлгі қалыпты бағдарламалары болады. Қажет етілген жағдайларда бағдарламалық қамтамасыздандыруға графикалық мәлімет пен жұмыс істеуге арналған бағдарлама пакеті қосылады.
АЖО-ның ұйымдастырушылық қамтамасызданудың мақсаты олардың қызметін ұйымдастыру, дамыту, кадрді даярлау және әкімшіліктендіру. Соңғысына жұмысты жоспарлау, жіктеу, бақылау, талдау, реттеу, АЖО-ны пайдаланушының құқықтары мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеу.
Егер АЖО құрылғысы өте қиын болса, ол пайдаланушы да арнайы дағдысы болмаса, онда пайдаланушыны оның негізгі автоматтанған жұмыс орнына бірте-бірте енгізе алатын арнайы оқу құралдарын қолдану мүмкін. АЖО қызметін жүзеге асырғанда (бұл оның функционалдануы деген сөз) ағымдағы қызметінің мақсатын, мәліметтік қажеттілігін, оның тарату процесстерін бейнелейтін әртүрлі шараларын анықтау тәсілдері қажет.
АЖО-ны жоспарлау тәсілдері оның қызмет ету тәсілдерімен байланыса алмайды, өйткені АЖО-ның қызметінің дамуы пайдаланушылардың өзі мен оның даму мүмкіндігін көздейді. АЖО-ның тілдік құралдары ақырғы (соңғы) пайдаланушы көз қарасы жағынан тәсілдік құралдарын тарату болып табылады, ол бағдарламалықтар пайдаланушының тілдік құралдарын таратуды және ақырғы пайдаланушыға барлық қажет етілген әрекеттерді орындауға мүмкіндік береді.
2.2 АЖО-ның тілдік құралдары.
АЖО-ның тілдік құралдары пайдаланушы әрекетімен ДЭЕМ реакциясының бір мағыналық сәйкестігі үшін қажет. Оларсыз оқу процессі, диалогты жасау, қатені табу мен дұрыстау мүмкін емес. Бұндай тілдерді жасау қиындығы олар көбіне процедуралық емес болу керектігіне негізделеді. Егер процедуралық тіл берілген әрекет орындалуын көрсетсе, процедуралық емес-бөлшектенусіз бұған қажет етілген әрекетті орындау керектігі көрсетіледі. Ақырғы пайдаланушылар мәліметтік қамтамасыздықты тарату процессін толық білмеу керек болғандықтан, АЖО интеллектуалдығының жоғарылығына қарай оның тілінде процедуралық мүмкіндіктің көлемдігі көзделген болуы керек.
АЖО тілдері пайдаланушылық - бағытталған және маманды - бағытталған болуы керек. Бұл пайдаланушылардың сұрыпталу ерекшеліктеріне байланысты олар тек маманданған жарамдылық бойынша ғана емес, сондай-ақ қызмет жағдайының иерархтясына оқылғандығына, шешуші мәліметтер түрі бойынша бөлінеді. Бұндай енудің оңайлығына қарамастан, қарапайым тілді пайдалану клавиатура арқылы күрделі емес нәтижелерді алу үшін алып құрлымды енгізу қажеттілігі үшін қандай да болмасын сезілетін артықшылықты бере алмайтындығын ескеру керек.
Кез-келген тілде сияқты АЖО тілдерінің негізін алдын-ала анықталған терминдер және тәсілдерді бейнелеулер (олар арқылы терминдерді ауыстырып немесе толықтырып жаңа түрлерін белгілейді) құрайды. Бұл АЖО-ны жоспарлаған кезде АЖО-ның терминологиялық негізін арнайы түрмен сұрыптау қажеттілігіне әкеледі (тілдің негізгі синтаксистік құрылымын және терминдер мен бірлескен түрлері аралығындағы семантикалық қатынасын анықтау). Осыған байланысты АЖО-ның қарапайым сұрыпталу қажеттілігі туындайды, мысалы, мәліметті өңдеудің кейбір пайдаланушылық режимдерінде көрсету мүмкіндіктері бойынша: сандық, мәтіндік, аралас. Ал өте күрделі жағдайларда АЖО сұрыпталуы мәлімет қорының ұйымдастырылуымен анықталады. Тіл мүмкіндіктері көп жағдайларда пайдаланушы мәліметтік қамтамасыздықты таратуға сәйкес келетін формальді құрылымды құра алатын ережелер тізімін анықтай алады. Мысалы, кейбір АЖО-ларда барлық мәліметтер мен құрылымдар кесте түрінде (кестелік АЖО) немесе арнайы түрдегі операторлар болып бекітіледі.
Пайдаланушының тілі АЖО-ны диалог түрлері бойынша да бөлінеді. Диалогты қолдау құралдары ақыр соңында пайдаланушыға қажет білімнің тілдік құрылымын анықтайды.
Бір АЖО құрылымымен бір емес, бірнеше диалогтың мүмкін болатын түрлері оқу немесе жұмыс процессі кезінде пайдаланушының белсенділігін, сондай-ақ пайдаланушы құралдарымен АЖО-ны дамыту қажеттілігі арқасында көзделуі мүмкін. АЖО-ны жасау кезіндегі бар болған диалогтарда ең көп пайдаланатын түрлер: ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог, форманы толтыру диалогы, гибридті диалог, үйренбеген пайдаланушы диалогы, мәліметтің бекітілген кадр көмегіндегі диалог. ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог кезінде АЖО пайдаланушысы толық түрде тіл құрылысын үйренуден басталады. Бұл тәсілдің өзгертілімінің бірі меню тәсілі болып табылады. Ол арқылы берілген ПЭЕМ нұсқаларының біреуі немесе бірнешеуі таңдалады.
ПЭЕМ-мен сол түрде ынталандыратын форманы пайдалану диалогы негізінде пайдаланушыны дисплейде арнайы жиналған формаларды толтырады, содан кейін талдайды және өңдейді.
Гибридті диалог пайдаланушымен де, ПЭЕМ-мен де ынталандырылады. Үйренбеген пайдаланушы диалогы кезінде ПЭЕМ жауаптарына толық айқындылық қамтамасыз етілу керек. Олар пайдаланушыда оған не істеу керектігі туралы күмәнділікті қалдырмайды.
Мәліметтің белгіленген кадрлар көмегіндегі диалог кезінде ПЭЕМ жауапты бар болатын тізімнен таңдайды. Бұл жағдайда пайдаланушы өте қысқа жауаптарды енгізеді, ол негізгі мәлімет автоматты түрде беріледі.
Диалог түрі АЖО сұрыпталуын да анықтай алады, мысалы,үйренбеген пайдаланушының диалогтық құралдары бар АЖО. АЖО-ның бұнда белгі бойынша сұрыпталуы пайдаланушының маманданған түрі бойынша бөлінуіне байланысты. Мысалы, меню тәсілі бойынша диалогы бар АЖО басқарушы персоналына жатқызылатын пайдаланушы-экономистке орынды емес, өйткені бұған операциялардың қайталана беретін көлемділігі себеп болады.
АЖО-ны тарататын бағдарламалық құралдар көз қарасы жағынан қарастыратын болсақ, онда сұрыпталуы өте кең болуы мүмкін. Олар программалау тілдері бойынша, пайдаланушыға программалаудың процедуралық құралдарды беру мүмкіндіктері бойынша, пайдалану процессі кезінде бағдарламалық жүйенің құрылысын аяқтау мүмкіндігі бойынша, мәліметтер қорын басқару жүйесінің бар болуы, пайдаланушы тілдерінен трансляторы мен интерпретаторы бойынша, қатені табу мен жою құралдары және т.б бойынша сұрыптала алады. АЖО-да қолданылатын қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП) нақты қосымшаға жүйенің байланысын қамтамасыз ету үшін параметрленген бола алады. ҚБП-нің өздерінің генераторлары пайдаланыла алады.
АЖО құрамына диалогты құру мен негізгі есептік функцияларды қамтамасыз ететін әртүрлі бағдарламалық компоненттер, сондай-ақ мәлімет қорын басқару жүйесі, трансляторлар, анықтама жүйелері, мәліметтер қорының өзі құрамында, мысалы, негізгі мәліметтер, диалог сценорит, ережелер, басқарушы шектері, қате тізімі және т.б міндетті түрде енгізіледі. АЖО-ның негізгі компоненттері оның құрамын анықтайды және АЖО-ны әртүрлі белгілері бойынша сұрыпталу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
АЖО шектерінде ақырғы пайдаланушымен АЖО-ның дамуын қамтамасыз ететін құралдарды қолдануы бойынша оны екі үлкен класқа бөледі: қамтамасыз ететін және интеллектуалды. Екеуі де әртүрлі пайдаланушыға арнала береді. Сонымен қатар, кез-келген АЖО-ның пайдаланушысы бола алмайтындығы туралы алдын-ала айта алатын пайдаланушылар да болды. Мысалы, қызмет көрсететін персоналда өзінің жұмыс ерекшелігіне қарай интеллектуалды АЖО-ны талап етпейді (өзінің тікелей қызметінде).
Ұйымдастырушылық басқару саласындағы АЖО-ға қызмет ететіндер төмендегідей бөлінеді:
oo Мәліметті;
oo Анықтамалық;
oo Есептегіш;
oo Мәтінді өңдейтін.
Интеллектуалды АЖО-лар біріншіден мәліметке бағытталған және білімге бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) бөлінеді.
Мәліметті-анықтамалар АЖО-лар қандай да болмасын басқару процессіне қызмет етеді. Есептегіш АЖО-лар құрамы бойынша әртүрлі және пайдаланушының әртүрлі категорияларымен пайдаланыла алады. Олардың көмегімен бір-бірімен байланысқан және байланыспаған ұйымдастырушылық-экономикалық мәселелерді құруға және шешуге болады немесе АЖО қызмет ету кезінде анықтама алады. Мәтінді құрайтын АЖО-лар әртүрлі құрылымның мәтіндік мәліметтерді өңдеу мен генерациялануына және мәтін семантикалық түрде талдау туралы ұсыныстарды өңдеу генерациясына арналады.
Даталогиялық түрдегі интеллектуалды АЖО-лар мәліметтер қорын және пайдаланушы тілдерін кең пайдалануға негізделеді. Сондай-ақ осы жағдайда пайдаланушы мәлімет қоры мен тілін өз бетінше өзгерте алады және диалогтың мүмкіндіктерімен құбылта алады. Бұл АЖО-ларда мәліметтер қоры жоқ. Бұл басқарушы объектінің қандай да болмасын қасиетіне түсініктеме беретін ережелерді жинақтау мүмкін емес деген сөз. Құрама компонент түрлеріндегі білім қоры АЖО-ның фактологиялық түріне енгізіледі. Фактологиялық АЖО-лар АЖО шарттарындағы жұмыс жиналған тәжірибемен оның негізіндегі логикалық нәтиже көмегімен басым түрде анықталады.
Ұйымдастырушылық басқарудың автоматтану түрінде таратылатын негізгі бірнеше функцияларды белгілейік:
oo Интерпретатция (пәндік облыстан мәліметтер мен факті арасындағы байланыс пен жүйені анықтау үшін оларға талдаумен бейнесін жасау);
oo Диагностика (басқарылатын объектінің жағдайын іздеу, анықтау және бейнелеу);
oo Мониторинг (АЖО қызметін тұрақты бақылау мен алынған нәтижені бекіту);
oo Жоспарлау (әрекеттің берілген келісімін қамтамасыз ету);
oo Жобалау (пайдаланушылық интерфейсті және дамуды қамтамасыз ету);
2.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау.
АЖО индивидуальді, толық және ұжымдық болады. ЭЕМ жүйесінің нәтижелі қызмет етуі үшін толық және ұжымдық АЖО-ларға қолданылатын мамандарға (ұжымға) АЖО жұмысын ұйымдастыруға талапты қатаңдату керек және бұндай жүйедегі әкімшіліктендіру функцияларын нақты анықтау керек. Адам-машина болып табылатын АЖО жүйесі ашық, икемді, тұрақты даму мен жетілдіруге икемдену керек. Ондай жүйеде мыналар қамтамасыз етілуі қажет:
oo Мамандардың мәліметті өңдеудің машиналық құралдарына максималды жақындығы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеуі;
oo Эргономика талаптарына сәйкес АЖО-ның қамсыздануы;
oo Компьютердің жоғарғы өнімділігі;
oo Күрделі процесстерді максималды автоматтандыру;
oo Мамандардың шығармашылық белсенділігін ынталандыратын еңбек талаптарының моральді қанағаттануы;
oo Мамандардың өз бетінше оқу мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін мәселелерді мәліметті және есептегіш деп бөлуге болады. Мәліметтік мәселелерге кодтау, сұрыпталу, жинау, құрылымдық ұйым, дұрыстау, сақтау, іздеу және мәліметті беру.Көп жағдайларда мәліметтік мәселелерде арифметикалық және мәтіндік сипат пен қатынастың оңай есепті және логикалық процедуралары болады. Олар негізінен күрделі болады және маман жұмыс уақытының үлкен бөлігін алады.
Есептегіш мәселелерді қалаптастырылатын және қалыптаспайтын болып екіге ажыратылады. Қалыптастырылатын мәселелер формальдік алгоритмдер негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тікелей есептеу мәселелері және математикалық үлгі негізіндегі мәселелер. Тікелей есептеу мәселелері қарапайым алгоритм көмегімен шешіледі. Ал күрделі мәселелерге әртүрлі математикалық есептерді пайдалану керек.
Соңғы уақытта толық түрде қалыптастырылмайтын мәселелерді шешу құралдарын жасауға үлкен көңіл бөлінген. Олар семантикалық деп аталады. Бұндай мәселелер экономикалық объектілерді оперативті басқару кезінде және көбінесе толық емес мәлімет шарттарында шешім қабылдау кезінде туындайды. Қамтамасыз етілу жүйелерге біріншіден мыналарды жатқызады: техникалық, мәліметтік, программалық және ұйымдастырушылық. Сонымен қатар кіші жүйе түрлері де бар.
Техникалық қамтамасыздық, маманның делдалдарсыз жұмысын (программисттер, операторлар және т.б) көздейтін маманданған персоналды компьютер негіз болатын техникалық құралдар қасиетін бейнелейді. Толық АЖО-ларда оңай компьютерлермен 4-6 адам пайдалана алады. Маманданған персоналды компьютер кешеніне процессор, дисплей, пернелік тақта, мәліметтің магниттік жинағыштары, басып шығару құрылғылары және графо құрылғыштар кіреді.
Техникалық құралдар кешеніне жүйедегі әртүрлі АЖО байланысы үшін коммуникация құралдарын және телефон байланысының құралдарын жатқызады.
Мәліметтік қамсыздандыру - бұл локальді мәліметтер қорында сақталатын мәліметтер массиві. Мәліметтер, негізінен магниттік жадыларда ұйымдастырылады және сақталады. Онымен басқару мәлімет қорын басқарудың бағдарламалық жүйесімен жүзеге асырылады. Ол мәліметті жазады, мәліметтік мәселелерді іздейді, есептейді, реттейді және шешімін табады. АЖО-да бірнеше мәліметтер қоры бола алады.
Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО-ның қызмет ету, жетілдіру және дамуын ұйымдастыратын, сондай-ақ кадрлар мамандығын даярлау және көтеру тәсілдері мен амалдары болады. Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО пайдаланушыларының құқықтары мен міндеттерін анықтаумен құжаттық рәсімдеуді көздейді. Бағдарламамен қамтамасыздандыру жүйелік бағдарламалық және қолданбалы түрде болады. Жүйелік қамтамасыздық негізі операциялық жүйе мен программалау жүйесі болып табылады, мысалы, Бейсик алгоритмдік тіл. Жүйелік бағдарламалар мәліметтің рационалды технологиялық өңдеуін көздейді. Сервистік бағдарламалар деп аталатындар (олармен АЖО олардың қажеттілігіне байланысты біріктіріледі) операциялық жүйе мүмкіндіктерін кеңейтеді.АЖО жүйелерінде мәліметтік бкйланысты және АЖО-ның әртүрлі каналдар бойынша байланысып, қамтамасыз ету үшін жүйелік программалауға жатқызуға болатын бағдарламалық құралдарды жатқызуға болады.
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздануды пайдаланушы бағдарламамен әртүрлі мақсаттағы қолданбалы бағдарламалар пакеті құрайды. Пайдаланушылардың стандартты бағдарламалары алгоритмдік тілдегі (көбіне Бейсик) арнайы мәселелердің бағдарламалық шешімдерін белгілейді.
ҚБП (қолданбалы бағдарламалар пакеті) үлгі ұстанымы бойынша жасалған және арнайы мәселе класының шешімдеріне бағытталған. ҚБП мәселесін бағдарламалық қамтамасыздың негізгі түрі болып табылады. Олар алгоритмді қалыптастырады, осы класстарға мәселелерді шешу талаптарын өзгертеді, шешімді бақылайды, алгоритмге өзгертулерді енгізеді және т.б. АЖО-да жұмыс істегенде ҚБП-нің диалогтық режимінде жасалады.
ҚБП-нің мысалдары: есептік операцияларды орындайтын әртүрлі құжатты қалыптастыруға арналған ҚБП, жоспарды қолайлы етуші ҚБП, боланстық шешімдер ҚБП болып табылады. АЖО-ны жасайтын ҚБП-ға өзгеше көңіл бөледі, олар әртүрлі мақсатта бола алады: кестені өңдейтін, мәліметтер массивін жүргізу, мәліметтер қорын жүргізу, құжаттық анықтамалар. Графикалық мәліметпен жұмыс істейтін пакеттер анық, және компактты күйде объектіге тән жағдайды, процессті көрсетеді және жорамалық талдау нәтижелерін бейнелеп береді.
2.4 Жұмыс орнын автоматтандыруда деректер қорын пайдалану
Деректер қоры-ақпараттық жүйелердің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ақпараттық жүйе өз алдына басқару функциясын орындау үшін әр алуан денгейдегі жұмыстарды ақпаратпен жабдықтаған объект туралы ақпаратты жинау, тасымалдау, қайта өңдеу бойынша қатынас жүйесін білдіреді.
Деректер қоры деп- компьютер жадында сақтайтын, арнайы түрде ұйымдасқан, өзара байланысқан мәліметтер жиынтығын айтамыз.
Ақпараттық жүйелердің мысалына: банктік жүйелер, кәсіпорындарда, автаматты түрде басқару жүйелері, авияция немесе темір жол билеттерін, мейрамхана номерлерін алдын ала белгілеу және тағы басқа жатады.
Пайдалану облысы бойынша келесі класстарды бөліп айтуға болады:
1)Ғылыми зерттеуге арналған;
2)Автоматталған жобаларға арналған;
3)Ұйымдастырушы басқарудағы ақпараттық жүйелер;
4)Техналогиялық процессорды баспаға арналған.
Деректер қорын басқару жүйесін көптеген қолданушылар деректер қорын құру, енгізу, бірлесіп пайдалану және програмалау құралдардың жиынтығын айтады.
Деректер қоры дегеніміз - мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бұл деректер қорының құрылымына ақпаратпен қатар, оларды ұйымдастыруға, қолдануға арналған тәсілдер мен әдістер кіреді [9].
Деректер қоры деректер қорын басқару жүйесімен (ДҚБЖ) тығыз байланысты. Бұл программалық құрылымдар кешені жаңа қордың құрылымын құруға, оны деректермен толтыруға, мазмұнын редактрлеуге және ақпаратты визуалдандыруға арналған. Қор ақпараттарын визуалдау дегеніміз берілген критерий бойынша экранға шығаратын мәліметтерді таңдап, оларды белгілі бір ретке келтіріп, безендіріп артынан баспаға немесе байланыс каналдарына беруді айтамыз. Әлемде деректер қорын басқаратын көптеген жүйелер бар.
Егер деректер қорын қолдану аймақтарын жіктеп тырысса, және де қазіргі уақыттағы олардың даму перспективасын бағаласа, онда деректер қорын қолданудың барлық аймақтарын қолдану және таратудағы кең таралым класстарының үлгілі тізімін аламыз. Бұл тізім келесі түрде келтіріледі:
oo Құжатты графикалық және құжаттылық барлық басқару мен өкімет органдар қорында қолданылады;
oo өнеркәсіп, құрылыс және ауылшаруашылық өнімдері байланысты деректер қоры;
oo экономика және конъюктурлы ақпаратқа байланысты деректер қоры (статикалық, несие-финансылық, сыртқы саудалық);
oo әлеуметтік орта және халық туралы мәліметтен құралған фактографиялық әлеуметтік деректер қоры;
oo көлік жүйесінің деректер қоры;
oo мекеме және халық үшін анықтама мәліметтер (энциклопедиялар және анықтамалар, расписания самолет және поезд кестесі, мекеме мен азаматтардың мекен-жайы және телефон нөмімірлері);
oo табиғи ресурс туралы фактографиялық ақпараттан тұратын факресурсты деректер қоры (жер, су, жер қойнауы, биоқорлар, гидрометеорология, екінші қайтара қор және қалдықтар, экологиялық жағдай);
oo ғылыми зерттеулер негізі қамтамасыз ететін ғылыми мәліметтердің фактографиялық қоры және ақпараттары ;
oo мәдениет және өнер саласындағы фактографиялық деректер қоры;
oo лингвистикалық деректер қоры, яғни әр түрлі аймақтағы және түрдегі машиналы сөздіктер.
Экономикалық есептерді шешу үшін қажет ДҚБЖ программалық қамтамасы өте кең және әр түрлі. Оның негізінде әр түрлі деңгейдегі мекеменің ақпараттық жүйесі құрылады (кішкенесіне ірісіне дейін). Деректер қорын қолдану аймақтарын дәстүрлі түрде үлкен көлемдегі әр түрлі ақпараттармен соқтығысатын адам қызметінің аймақтары алып жатыр. Ең бірінші деректер қоры мынадай ғылым негіздерінде, ядролық физика, химия, космановтика және тағы басқа мәліметтермен жүйелік жұмысты талап ететін ғылымда қолданылды. Алдағы уақыттағы компьютерлік технология мен қоғамның компьютеризациялануының дамуы деректер қорының адам қызметінің барлық сферасында өңделіп және ауылшарушылықтан бастап финансты-экономикалы жүйеге дейін әр түрлі мекемелерде қолдануға болатын мүмкіндікке әкеп соқты. Деректер қорын қолданудың соңғы инновациясы болып өзінің мәні бойынша үлкен деректер қоры болып табылатын дүниежүзілік тор Internet табылады. Соған сәйкесті мұндай деректер қорын тарату олардың жаңа программалық құралдардың басқаруын талап етеді [13].
Деректер қорының жаңа құралдарын өңдеу қажеттілігі мен олардың қолдану мүмкіндіктерін анықтайтын жаңа ұрпақтың бірнеше қосымша мысалдары келтіріледі. Біз қысқаша осындай бес қосымшаны қарастырамыз.
1) Жерді бақылау жүйесінің деректер қоры (EOSDIS). Жерді бақылау жүйесі (EOS - Earth Observing System) 1998 жылдан бастап NASA жіберген көптеген серіктерді ұсынады. Олардың тағайындауы - атмосфера, мұхит, жер қабатының жағдайының ұзақмерзімді тенденцияларын зерттеумен бос емес зерттеушілерге қажет ақпараттар жиынтығы. Серіктер жылына 13 Пбайт (Petabyte - 1015 байт) көлемінде ақпарат жеткізіп отырады. Бұл деректер бұрыннан бар ақпарат пен басқа қайнардағы мәліметпен (шет ел серіктері, жердегі бақылау станциялары) интегралданады деп болжалды және де EOSDIS (EOS Data and Information System) деректер қорында бұрын соңды болмаған масштабта жинастырылады.
EOSDIS маман және маман еместерге ақпаратты қызмет көрсетуге арналған. Мысалы, оған жанартау құбылысы әсерімен және т.б ауа-райы шартының құрылу үлгісімен танысуға тіпті оқушыларда рұқсат ала алады деп болжанды. Міне, бұл жобамен байланысты туындайтын ең қиын есептер осы.
Өз бетімен немесе регламентті сипатта (мысалы, күнделікті мәліметтердің жаңаруы) болатын сұраныс көлемі мен үлкен қарқындағы ақпараттың көптеген мыңдаған тұтынушыларының демеуі. Нәтижелі қарау мехмнизмі және қажет ақпаратты іздеуді өңдіру.
2) Электронды сауда.Қазіргі уақытта ортақ мақсаты - потенциалды тұтынушыларға келесі түрдегі сатып алудың электронды дайындауының тауар каталогына тез рұқсат беретін бірнеше жобалар бар. Ұқсас жүйелердің мүмкін аралық буыны болып электронды делдал деп болжанады. Делдалдар ақпаратты жинау жолымен көптеген қайнардан мәліметтерді шоғырлайды, мысалы, бірнеше катологтан киімдік заттар. Соңғы сатып алушыға делдал сатып алудың тез дайындалуы жолын ұсынады.
EOSDIS жобасы сияқты, электронды сауда жүйесі сауда келісіміндегі көптеген қатысушылар санының желілік әрекеттестігін болжайды. Олардың айырмашылығы, EOSDIS-та бір бас жабдықтаушы мен оның көптеген тұтынушылары бар, ал сауда жүйесі көптеген жабдықтаушы мен көптеген тұтынушының барын түсіндіреді. Сонымен қатар, қатысушылар бұл жағдайда өзара анықталған сенімсіздікті сынауы мүмкін және де өзінің жеке жабық ақпараттық жүйесі болуы мүмкін. Осындай түрдегі жобалармен байланысты ең қиын мәселелер келесіде.
Электронды сауда жүйесінде таралған аутентификацияның жоғарысенімді құралдары мен ақшалай сома аударымы болуы қажет.
3) Денсаулық сақтаудың ақпараттық жүйесі.Дәрігерге жұмыс жасау барысында көптеген ақпарат көздеріне рұқсат қажет. Мысалы, бір пациенттің ауру тарихы әр түрлі емханада, клиникада, сақтандыру мекемесінде болуы мүмкін. Толық мағлұматты алу үшін олардың бәрін жинау керек. Осындай сияқты дәрі-дәрмек, емдеу процедуралары, диагностика құралдары туралы мағлұмат беретін көптеген жүйелер мен деректер қоры бар.
Емдеуші дәрігердің жазбасы, тексерудің шешімі, емдеу төлемақысы туралы ақпарат, медициналық сақтандыру келісім шарты әр пациент үшін электронды түрде бекітіліп, келесі қолдануға рұқсат етіліп қалуы тиіс. Денсаулық сақтау аймағына қазіргі заманға сай ақпараттық технолгияны енгізу баға, сапа, жаппай қолжетерлік сияқты медициналық қызмет көрсетудің сипатына түбегейлі әсер етуі мүмкін. Міне, осындай ұқсас жүйелерді іске асырумен байланысты туындайтын бірнеше мәселелер.
Жиналған ақпараттардың әр текті көздерінің интеграциясы. Қажет жасырын деңгейін қамтамасыз ететін бақылау рұқсатының құралы. Денсаулық сақтау жұмыскерлерінің әр түрлі категориясы үщін ыңғайлы ақпаратқа қол жеткізу интерфейсы.
4) Электронды жариялымдар. Баспа кәсіпкерлігінде денсаулық сақтау сферасындағыдай алдағы уақытта бірқатар терең қзгерістер күтіп тұр. Мысалы, кітаптар мен мақалаларды электронды түрде сақтау және жоғарыжылдамдықты желілік арналар арқылы оларды тұтынушыларға тез жеткізу мүмкін болып барады. Онан әрі, жариялым ұғымының өзі кеңейіп келеді - құжат графикалық, аудио немесе видео-қосылулар, аңдатпа, басқа жолдама элементтерден тұруы мүмкін. Бүгінгі күнде қол жетерлік ақпараттың жалпы көлемі EOSDIS деректер қорының өлшемінен асады, ал алдағы уақытта оның өлшемі бірнеше ретке өсуі мүмкін деп күтіледі.
Бұл өзгерудің табиғи салдары баспа мен білім беретін сфераны жақындатуы мүмкін. Аз ғана студенттерге оқылатын тірі лекциялар орнын білім беретін өнімдер алады - мәтіннен, аудио, видео мен басқа компоненттен тұратын және интерактивтік тренинг элементінен құралған электронды құжаттар. Мұндай өнім көптеген студенттер қажеттілігін қанағаттандыруы мүмкін. Мұндай перспективамен байланысты келесі зерттеу бағыттарын белгілеуге болады.
Үлкен көлемдегі, жоғары жылдамдықты мәліметтердің өңделуі мен жіберілуі. Типтік құжат мегабайттан гигабайтқа дейінгі диапазондағы мәліметтер объектісі өлшемінен құралған және нақты уақыт режимінде жеткізуді талап етеді. Интелектуальды меншікті қорғау. Оны қайта сатуға тыйым салу, ақпаратты қолданғаны үшін кішігірім ақшалай қаражатты өндіріп алу түсіндіріледі. Үлкен көлемдегі ақпараттың ұйымы және оларға рұқсатты қамтамасыз ету.
5) Ұжымдық жобалау. Ірі және қиын жобалар, мысалы, ұшаққұру аймағында бүгінгі таңда бірнеше тәуелсіз компаниялардың біріккен жігерімен іске асырылады. Осындай ұқсас жобаларға жататын ақпараттың өмір сүру уақыты онжылдықпен есептелуі мүмкін, себебі ол қолдауға, дамуға және модификацияға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz