Астық тұқымдастардың тат ауруларына тұрақты гендері

Жоспар
Кіріспе

I. Кіріспе
1. Өсімдік аурулары. Тат ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II. Негізгі бөлім
2.1 Астық тұқымдастардың тат ауруларына тұрақты гендері ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.2 Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорт.үлгілерінің тат ауруларына төзімділігін зерттеу және сұрыптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
2.3 Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорттарының тат ауруларына төзімділік генетикасын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.4 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
III Пaйдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

Өсімдік аурулары, туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия, вирус, саңырауқұлақ,гематода, т.б. тудыратын) жәнежұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке, бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына себепші болады.
Basіdіomycetes класының Puccіnіa туысына жататын саңырауқұлақтар тарататын аса зиянды және кең таралған кесел – өсімдіктердің тат аурулары. Тат өсімдіктің жер бетіндегі бөлімдеріне, оның ішінде гүліне, жемісіне түседі. Ауру белгілері жапырақ пен сабақта және масақтың қауыздарында ақшыл сарғыш (сары тат), қоңырқай (жапырақ немесе қоңыр тат), қызғылт-қоңырқай (сабақ таты) түсті, көлемі әр түрлі күлдіреуіктер түрінде байқалады. Олар, әсіресе астық дақылдарында көп кездеседі. Сары тат көбінесе оңтүстік пен оңтүстік-шығыс аймақтарда күздік бидай егісінде кең таралған. Қоңыр тат солтүстік, шығыс және батыс аймақтарда жаздық бидай егістерін жиі шарпып, өнімге айтарлықтай зиян келтіреді. Тат ауруына жүгері, күнбағыс, қарақат, таңқурай, алмұрт, алма, т.б. шалдығады. Өсімдіктердің солуы топырақта ылғал жеткіліксіз болса, ауаның температурасы жоғарылап, сонымен қатар аңызақ жел соқса, жапырақтарға сабақтың өткізгіш түтікшелері арқылы тасымалданатын су жетіспегенде болады. Кешке қарай ауа салқындап, жапырақтарға су тасымалдану реттелген соң өсімдік бастапқы қалпына келеді. Жаңа отырғызылған көшеттер де бастапқы кезде күн ашық, ыстық болса солып, толық тамырланғаннан кейін солуы тоқталады.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Астық тұқымдастардың тат ауруларына тұрақты гендері

Алматы 2015 жыл
Жоспар
I. Кіріспе
1. Өсімдік аурулары. Тат ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
II. Негізгі бөлім
2.1 Астық тұқымдастардың тат ауруларына тұрақты гендері ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.2 Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорт-үлгілерінің тат ауруларына төзімділігін зерттеу және сұрыптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2.3 Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорттарының тат ауруларына төзімділік генетикасын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.4 Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
III Пaйдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

Өсімдік аурулары, туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия, вирус, саңырауқұлақ,гематода, т.б. тудыратын) жәнежұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке, бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына себепші болады.
Basіdіomycetes класының Puccіnіa туысына жататын саңырауқұлақтар тарататын аса зиянды және кең таралған кесел - өсімдіктердің тат аурулары. Тат өсімдіктің жер бетіндегі бөлімдеріне, оның ішінде гүліне, жемісіне түседі. Ауру белгілері жапырақ пен сабақта және масақтың қауыздарында ақшыл сарғыш (сары тат), қоңырқай (жапырақ немесе қоңыр тат), қызғылт-қоңырқай (сабақ таты) түсті, көлемі әр түрлі күлдіреуіктер түрінде байқалады. Олар, әсіресе астық дақылдарында көп кездеседі. Сары тат көбінесе оңтүстік пен оңтүстік-шығыс аймақтарда күздік бидай егісінде кең таралған. Қоңыр тат солтүстік, шығыс және батыс аймақтарда жаздық бидай егістерін жиі шарпып, өнімге айтарлықтай зиян келтіреді. Тат ауруына жүгері, күнбағыс, қарақат, таңқурай, алмұрт, алма, т.б. шалдығады. Өсімдіктердің солуы топырақта ылғал жеткіліксіз болса, ауаның температурасы жоғарылап, сонымен қатар аңызақ жел соқса, жапырақтарға сабақтың өткізгіш түтікшелері арқылы тасымалданатын су жетіспегенде болады. Кешке қарай ауа салқындап, жапырақтарға су тасымалдану реттелген соң өсімдік бастапқы қалпына келеді. Жаңа отырғызылған көшеттер де бастапқы кезде күн ашық, ыстық болса солып, толық тамырланғаннан кейін солуы тоқталады.
Рсалиев А. С. Жаздық қатты бидай (Triticum durum Desf) сорт-үлгілерінің тат ауруларына төзімділігі атты диссертациясына тоқталар болсам.

Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорт-үлгілерінің тат ауруларына төзімділігін зерттеу және сұрыптау.
Қатты бидай сорт-үлгілерінің тат ауруларына төзімділік қасиеті негізінен баллдық өлшеммен белгіленетін зақымдану типі және пайызбен есептелетін індеттің даму дәрежесі бойынша анықталды. Жасанды індет аясында тат ауруы түрлерінің популяциясына зақымдану типі 0 мен 3 балл аралығында және індеттің даму дәрежесі 20% аспаған қатты бидай сорттары селекциялық жұмыстарға аса құнды алғашқы материал көзі болып табылады. Жоғарыда аталған төзімділік белгілеріне сүйене отырып, жалпы сыналынған Қазақстандық және интродукциялық T.durum D. сорт-үлгілері арасынан аурудың бір түріне және олардың барлығына төзімді формалар үлесі анықталды.
Зерттеу жылдарында қазақстандық қатты бидай сорт-үлгілерінде сабақ татының даму деңгейі белсенді жүрді және ол ие-өсімдікке тез бейімделіп отырды. Жергілікті сорттардың көпшілігі өздерінің ішкі қорғаныс жүйесінің әлсіздігінен бұл ауруға қарсы тұра алмады. Нәтижесінде олардың 231 немесе 24,5% ғана P.graminis tritici қоздырғышына төзімділік танытты. Ал, интродукциялық сорттар мен сабақ таты арасындағы өзара байланыс некрозды дақтар күйінде көрінетін сезімталдық белгі ретінде байқалды, сондықтан олардың 346 немесе 73,6% аталған ауруға төзімді болып бағаланды (сурет-1).

Сурет 1 - Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорт-үлгілері арасынан тат ауруларына төзімді формалар үлесі (орташа, 2003-2007 жж.)

Сары тат ауруының қатты бидай сорттарында даму мүмкіндігі өсімдіктің даму фазаларына байланысты өзгеріп отырды. Яғни, індеттің бидай сорттарын зақымдау қабілеті өсімдіктің өскін кезеңінен басталып, масақтану фазасына дейін қарқынды жүрді. Ал, вегетацияның соңына жақын немесе бидайдың дән түзу және сүттеніп пісу кезеңдерінде ауру уредоспоралары тіршілікке қабілеттілігін жоғалтты. Нәтижесінде P.striiformis tritici қоздырғышының телейтоспоралары ерте қалыптасты. Масақтану кезінде алынған есеп бойынша бұл ауруға иммунологиялық қасиеті жоғары болып жергілікті сорт-үлгілердің 326 (34,5%), интродукциялық сорт-үлгілердің 389 (82,8%) есептелінді.
Тат ауруының басқа түрлерімен салыстырғанда жапырақ таты қатты бидай сорттарына айтарлықтай әсер етпеді. Жасанды жұқтырылған жергілікті P.recondita tritici қоздырғышы қатты бидай сорттарында өте әлсіз білінді, тіпті олардың көпшілігінде аурудың бірде-бір белгілері байқалмады. Бұл ауруға T.durum D. дақылының Қазақстандық 751 немесе 79,6% және интродукциялық - 427 немесе 90,9% сорт-үлгісі төзімділік танытты.
Иммунологиялық тұрғыда бидай сорты тат ауруы түрлерінен неғұрлым кешенді қорғанатын болса, соғұрлым оның маңыздылығы артып, селекцияда қолдану аясы кеңиді. Жоғарыдағы суретте көрсетілгендей, интродукциялық қатты бидай сорттарының жартысына жуығы бұл талапқа сәйкес келеді, яғни олардың 246 немесе 52,3% тат ауруларына топтық төзімділік танытты. Ал, аталған көрсеткіш қазақстандық қатты бидай сорт-үлгілерінде 89 немесе 9,4% ғана құрады. Демек, алынған нәтижелерден тат ауруларына төзімді дақылдың жаңа сорттарын шығару үшін жергілікті селекцияда бастапқы материал ретінде интродукциялық сорттарды кеңінен пайдаланудың қажеттілігін байқаймыз.
Тат ауруларына төзімділік қасиеті бойынша отандық селекцияның Каргала 28, Каргала 303, Наурыз 6, Гордеиформе 429, Субастрале 489, Гордеиформе 94-94-1, Гордеиформе 94-94-13 және Дамсинская янтарная қатты бидай сорттары ерекшеленді. Сонымен қатар, T.durum D. дақылының жергілікті 83 үлгісі тат ауруы түрлеріне топтық төзімділік танытты. Ал, шыққан тегі әр түрлі географиялық ортаға жататын қатты бидай сорттары арасынан иммунологиялық қасиеті бойынша америкалық - Aldura, Ward, Crosby, Lakota; мексикалық - Albatross, Cocorit 71, Mexicali 75, Yavaros 79, Altar 84, Nacori C97; канадалық - Macoun; Италиялық - VZ-187, V.Z.-D; үндістандық - Dur, Rainvine; франциялық - Mondur, Valdur сорттары және т.б. үлгілер сұрыпталды. Жоғарыда аталған қатты бидай сорттарының барлығы жергілікті жағдайда тат ауруларына төзімді жаңа сорттар шығару үшін бастапқы материал ретінде селекцияға ұсынылды.
Қазақстандық және интродукциялық қатты бидай сорттарының тат ауруларына төзімділік генетикасын зерттеу
Құрамында тат түрлерінің төзімділік гендері бар бидай сорттарын селекцияда пайдалану бұл аурулардан қорғануда ең тиімді және экологиялық қолайлы әдіс болып табылады. Осыған орай, келесі зерттеу жұмыстары құрамында сабақ және жапырақ татының төзімділік гендері бар қатты бидай сорттарын анықтауға бағытталды.
Сабақ татының төзімділік гендерін анықтау. Постулаттау әдісінің негізінде жүргізілген фитопатологиялық тест нәтижесінде әр түрлі географиялық ортадан шыққан T. durum D. сорттарынан сабақ татының Sr9g, Sr11, Sr24, Sr25, Sr36 жеке-дара гендерімен қатар, Sr6+Sr27 және Sr5+Sr9e+Sr17 тіркескен төзімділік гендері анықталды (1-кесте).

Кесте 1 - Қатты бидай сорттарынан сабақ татының (Puccinia graminis f. sp. tritici) төзімділік гендерін анықтау

Сорт атауы
Шыққан тегі
Сабақ таты патотиптеріне төзімділік реакциясы, балл*
Патотиптер қатынасы, %
Постулаттанған төзімділік гендері

PCMH
TCKH
TCPH
TTHK
TKHR
TDTH
TCMB
вирулентті
авирулентті

Dur
Үндістан
;
1
1 1+
3+
4
2
1
28,6
71,4
Sr11
Наурыз 6
Қазақстан
;
2
2-
3
1
0
1+
14,3
85,7
Sr6, Sr27
Безенчукская 139
Ресей
4
3 3+
Х
4
3+
4
4
100,0
0,0
Sr5, Sr9e, Sr17
V.Z-D
Италия
;
1
1 1+
3+
4
2
1
28,6
71,4
Sr11
Aldura
АҚШ
; 1
1+ 2
1
2-
3+
1+ 2
1
14,3
85,7
Sr24
Костанайская 52
Қазақстан
4
3 3+
Х
4
3+
4
4
100,0
0,0
Sr5, Sr9e, Sr17
Гордеиформе 429
Ресей
;
2
2-
3
1
0
1+
14,3
85,7
Sr6, Sr27
Macoun
Канада
; 1
1+ 2
1
2-
3+
1+ 2
1
14,3
85,7
Sr24
Гордеиформе 426
Ресей
3
3+ 4
3
3+ 4
4
4
1+ 2
85,7
14,3
Sr25
VZ-187
Италия
;
1
1 1+
3+
4
2
1
28,6
71,4
Sr11
Каргала 28
Қазақстан
;
2
2-
3
1
0
1+
14,3
85,7
Sr6, Sr27
Каргала 303
Қазақстан
;
2
2-
3
1
0
1+
14,3
85,7
Sr6, Sr27
Mondur
Франция
; 1
1+ 2
1
2-
3+
1+ 2
1
14,3
85,7
Sr24
Алтайская нива
Ресей
3
3+ 4
3
3+ 4
4
4
1+ 2
85,7
14,3
Sr25
Асангали
Қазақстан
4
3 3+
Х
4
3+
4
4
100,0
0,0
Sr5, Sr9e, Sr17
Crosby
АҚШ
; 1
1+ 2
1
2-
3+
1+ 2
1
14,3
85,7
Sr24
Карабалыкская черноколосая
Қазақстан
4
; 1
4
2
2
3
3+ 4
57,1
42,9
Sr36
Acme
АҚШ
3+ 4
4
3 3+
4
4
3+ 4
4
100,0
0,0
Sr9g

ЕСКЕРТУ
0 - иммунды, аурудың белгісі жоқ; ; - өте төзімді, пустула жоқ, некрозды немесе хлорозды дақтардың іздері бар; 1 - төзімді, некрозбен көмкерілген майда пустулалар; 2 - орташа төзімді, кіші және орташа көлемдегі пустулалар, хлороз немесе некроз бар; 3 - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.