Темір жол көлігі саласындағы қызмет
Кіріспе
1 Темір жол көлігі саласындағы қызметтің сипаттамасы
1.1 «Теміржол жөндеу» АҚ технико.экономикалық сипаттамасы
1.2 «Теміржол жөндеу» акционерлік қоғамының есеп саясаты
1.3 Темір жол көлігі саласындағы қызметті ұйымдастыру
2. Темір жол көлігіндегі бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Темір жол көлігінің қажетіне арналған жердің, қорғалатын аймақтарының және ұзақ мерзімді активтерінің есебі
2.2 Темір жол көлігінің қажетіне арналған қысқа мерзімді активтерінің есебі
2.3 Темір жол көлігі қызметкерлерінің еңбек қатынастары бойынша операциялар және міндеттемелер есебінің ерекшеліктері
2.4 Жүк тасымалдау операциялары және кірме жолдар есебінің ерекшелігі
1 Темір жол көлігі саласындағы қызметтің сипаттамасы
1.1 «Теміржол жөндеу» АҚ технико.экономикалық сипаттамасы
1.2 «Теміржол жөндеу» акционерлік қоғамының есеп саясаты
1.3 Темір жол көлігі саласындағы қызметті ұйымдастыру
2. Темір жол көлігіндегі бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Темір жол көлігінің қажетіне арналған жердің, қорғалатын аймақтарының және ұзақ мерзімді активтерінің есебі
2.2 Темір жол көлігінің қажетіне арналған қысқа мерзімді активтерінің есебі
2.3 Темір жол көлігі қызметкерлерінің еңбек қатынастары бойынша операциялар және міндеттемелер есебінің ерекшеліктері
2.4 Жүк тасымалдау операциялары және кірме жолдар есебінің ерекшелігі
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың 2010 жылғы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» - атты дәстүрлі Жолдауында темір жол көлік саласының дамуына байланысты: «Экспорттық әлеуетті іске асыру, бірінші кезекте бұл - Кеден одағы, Орталық Азия, Кавказ бен Таяу Шығыс елдерінің нарықтары. Біз қазірдің өзінде «Жетіген – Қорғас» және «Өзен – Түркіменстанмен мемлекеттік шекара» темір жол желілерін салып жатырмыз, олар іс жүзінде біздің өнімдерге Қытай мен Парсы шығанағы елдерінің нарықтарына жол ашады» - делінген.
Темір жол көлігін пайдалану өтпек көлік әлеуетінінің тиімділігін арттырудың кепілі, әрі әлемдік көлік жүйесіне белсенді интеграцияланудың формасы болып табылады. Соңғы жылдары стратегиялық мүмкіндіктері мол көлік саласының ағындық экономикалық үрдістерде негізгі қызмет атқарып отырғандығын атап айту қажет. Бүгінгі күні тасымалдау көлемін ұлғайту, көптеген отандық жүк және жолаушы тасымалдаушылар мен экспедиторлардың іс-әрекетінің экономикалық тиімділігін арттыру міндеттері өзектене түсті. Логистика принциптерін енгізу және Қазақстан территориясындағы транзиттік жүк тасымалын басқарудың логистикалық принциптерін дамыту арқылы тасымалдау үрдісін қазіргі талаптарға және халықаралық стандарттарға сай қамтамасыз ететін жаңа технологияларды пайдалану көлік саласының сапалы өрлеуіне мүмкіндік беретіндігін шетел тәжірибесі растап отыр.
Қазақстан Республикасының 2015 жылдарға дейінгі Көлік стратегиясын жүзеге асыру әлемдік көлік жүйесіне интеграциялануды, ұлттық көлік заңнамасының халықаралық заңдармен үйлесімін, көлік жүйесінің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз етуді, мультимодальді тасымалды дамытуды, технологиялық процесс логистикасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіру мақсатында транзиттік әлеуетті қарқынды дамытуды және республика территориясына халықаралық көлік ағындарын тартуды қарастырады.
Темір жол көлігін пайдалану өтпек көлік әлеуетінінің тиімділігін арттырудың кепілі, әрі әлемдік көлік жүйесіне белсенді интеграцияланудың формасы болып табылады. Соңғы жылдары стратегиялық мүмкіндіктері мол көлік саласының ағындық экономикалық үрдістерде негізгі қызмет атқарып отырғандығын атап айту қажет. Бүгінгі күні тасымалдау көлемін ұлғайту, көптеген отандық жүк және жолаушы тасымалдаушылар мен экспедиторлардың іс-әрекетінің экономикалық тиімділігін арттыру міндеттері өзектене түсті. Логистика принциптерін енгізу және Қазақстан территориясындағы транзиттік жүк тасымалын басқарудың логистикалық принциптерін дамыту арқылы тасымалдау үрдісін қазіргі талаптарға және халықаралық стандарттарға сай қамтамасыз ететін жаңа технологияларды пайдалану көлік саласының сапалы өрлеуіне мүмкіндік беретіндігін шетел тәжірибесі растап отыр.
Қазақстан Республикасының 2015 жылдарға дейінгі Көлік стратегиясын жүзеге асыру әлемдік көлік жүйесіне интеграциялануды, ұлттық көлік заңнамасының халықаралық заңдармен үйлесімін, көлік жүйесінің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз етуді, мультимодальді тасымалды дамытуды, технологиялық процесс логистикасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіру мақсатында транзиттік әлеуетті қарқынды дамытуды және республика территориясына халықаралық көлік ағындарын тартуды қарастырады.
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың 2010 жылғы Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері - атты дәстүрлі Жолдауында темір жол көлік саласының дамуына байланысты: Экспорттық әлеуетті іске асыру, бірінші кезекте бұл - Кеден одағы, Орталық Азия, Кавказ бен Таяу Шығыс елдерінің нарықтары. Біз қазірдің өзінде Жетіген - Қорғас және Өзен - Түркіменстанмен мемлекеттік шекара темір жол желілерін салып жатырмыз, олар іс жүзінде біздің өнімдерге Қытай мен Парсы шығанағы елдерінің нарықтарына жол ашады - делінген.
Темір жол көлігін пайдалану өтпек көлік әлеуетінінің тиімділігін арттырудың кепілі, әрі әлемдік көлік жүйесіне белсенді интеграцияланудың формасы болып табылады. Соңғы жылдары стратегиялық мүмкіндіктері мол көлік саласының ағындық экономикалық үрдістерде негізгі қызмет атқарып отырғандығын атап айту қажет. Бүгінгі күні тасымалдау көлемін ұлғайту, көптеген отандық жүк және жолаушы тасымалдаушылар мен экспедиторлардың іс-әрекетінің экономикалық тиімділігін арттыру міндеттері өзектене түсті. Логистика принциптерін енгізу және Қазақстан территориясындағы транзиттік жүк тасымалын басқарудың логистикалық принциптерін дамыту арқылы тасымалдау үрдісін қазіргі талаптарға және халықаралық стандарттарға сай қамтамасыз ететін жаңа технологияларды пайдалану көлік саласының сапалы өрлеуіне мүмкіндік беретіндігін шетел тәжірибесі растап отыр.
Қазақстан Республикасының 2015 жылдарға дейінгі Көлік стратегиясын жүзеге асыру әлемдік көлік жүйесіне интеграциялануды, ұлттық көлік заңнамасының халықаралық заңдармен үйлесімін, көлік жүйесінің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз етуді, мультимодальді тасымалды дамытуды, технологиялық процесс логистикасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіру мақсатында транзиттік әлеуетті қарқынды дамытуды және республика территориясына халықаралық көлік ағындарын тартуды қарастырады.
Қазақстан Республикасының көліктік инфрақұрылымы ішінде темір жол көлігі ерекше орын алады. Темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік инфрақұрылымының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Оның тиімді және тиянақты жұмысы мемлекет экономикасының тұрақтылығына, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, халықтың өмір деңгейі мен жағдайын жақсартуға тікелей әсерін тигізеді.
Қазақстандағы темір жолдың ролін түсіну үшін, бірнеше мысал келтірейік. Темір жолдың үлесіне мемлекеттің барлық жүк айналымының 68 пайызынан астамы және жолаушы айналымының 57 пайызынан астамы келеді. Теміржол қызметі саласында 125 мыңнан астам адам жұмыс істейді, бұл Қазақстан халық санының 1 пайызына жуық болып табылады. Жыл сайын теміржол көлігі есебінен мемлекеттің жалпы ішкі өнімінің және мемлекеттік бюджетке түсетін салықтық түсімдердің айтарлықтай бөлігі қалыптасады.
Бүгінгі күні Қазақстанның шойын жолдары - бұл 14 мың километрге жуық теміржол желілері, оның ішінде 5 мың километрі екі жолды және 4 мың километрге жуық электрленген жолдар болып табылады. Барлық үлкен қалалар тұрақты жолаушылар қатынасымен байланысқан. Бірақ соған қарамастан, мемлекеттің орталық бөлігінің алып территориялары темір жолдармен мүлдем қамтылмаған. Әрине, теміржолда түйіні шешілмей жатқан проблемалар да әлі баршылық. Атап айтқанда, теміржол желісіндегі 1081 шақырымды қайтадан күрделі жөндеуден өткізу мен модернизациялау жұмыстарын жүргізу, Атбасар қаласында электровоздарды, Екібастұз қаласында жүк және Алматы қаласында жолаушылар вагонын шығаратын зауытты пайдалануға беру ісі өте маңызды шаруа болып тұр.
Бірақ бұл мәселелерге қарамастан, Қазақстанның теміржол қызметі саласы жоғары рентабельді, серпінді дамып келе жатқан сала болып табылады, соңғы кездері оның қаржылық және техникалық мүмкіндігі тұрақты дамып келеді. Сонымен қоса, теміржол мақсатты құрылымдық реформалар кезеңінде тұр, бұл реформалар теміржолды Қазақстан Республикасының көлік нарығының мобильді, икемді сегментіне айналдыруға бағытталады. Реформалар бағытын ұстану, өндірістік мүмкіндіктерді бірте-бірте өсіру темір жол саласына мемлекеттің көлік нарығының ең ірі және сәтті дамып келе жатқан секторы болып қалуға, сонымен қатар көліктің ең сенімді, қауіпсіз түрі абыройын сақтауға мүмкіндік береді.
Темір жол көлігінің есебін оңтайландыру мен ұйымдастырудың жаңа әдістемесі ретінде көлік ағындарының тиімділігін арттыруға, көлік қызметін ұсынатын өндірушілер мен тұтынушылар шығындарын азайтуға мүмкіндік жасайды. Қазіргі халықаралық көлік ағындарына қызмет көрсетуде пайдаланатын бухгалтерлік есепке өзгерістерді қажет етеді.
Жоғарыдан көріп тұрғанымыздай, мемлекет үшін теміржолдың маңыздылығы жыл өткен сайын арта түсуде. Бұл салаға құйылатын инвестиция да ұлғая түсуде. Сондықтан, темір жол қызметі саласындағы бухгалтерлік есепті тиімді және дұрыс ұйымдастыру компания үшін де, мемлекет үшін де маңызды мәселе болып табылады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бұл жұмыста теориялық және практикалық мәселелерді зерттеудің негізінде ХҚЕС-на сәйкес темір жол көлігіндегі бухгалтерлік есепті жүргізудің мәселелерін дамытудың саналы жолдарын негіздеу мақсаты алға қойылып отыр. Осы мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер ізбе-ізділікпен шешіледі:
oo темір жол көлігі саласындағы қызметті ашып көрсету;
oo олардың ХҚЕС бойынша бағалануын, амортизациясын, келіп түсуін және шығу есебін анықтау, сонымен қатар ұйымдастыру үрдісін білу;
oo ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебінің ерекшеліктерімен жете танысу;
oo темір жол көлігіндегі ішкі аудиттің керектігін және ұймдастыру ерекшеліктерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Теміржол жөндеу АҚ. Бұл қоғам темір жолдарды жаңадан салу, күрделі жөндеу, қиыршық тас шығару және рельс дәнекерлеумен айналысатын Қазақстан темір жолыҰК АҚ филиалы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрамы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымшалардан тұрады. Бірінші бөлімде темір жол көлігі саласындағы қызмет ерекшеліктері туралы және Теміржол жөндеу АҚ техника-экономикалық сипаты мен есеп саясаты көрсетіледі, екінші бөлімде қоғамда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру тәртібі мен ерекшеліктері сипатталады, ал үшінші бөлімде қоғамда ішкі аудитті ұйымдастыру мақсаты мен тәртібі, өткізу этаптары, фирма ішілік стандарттарды құру, сонымен қатар темір жол саласындағы бухгалтерлік есепті модернизациялау қарастырылады.
1 Темір жол көлігі саласындағы қызметтің сипаттамасы
1.1 Теміржол жөндеу АҚ технико-экономикалық сипаттамасы
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясының директорлар кеңесінің шешімімен (2002 жылғы 10 қарашадағы №7 хаттамасы) және Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясының Президентінің Теміржол жөндеу ашық акционерлік қоғамын құру туралы 09.01.2003 жылғы №22-Ц бұйрығына сәйкес құрылған.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамалары бойынша заңды тұлға болып табылады және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы заңы және басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері мен Жарғыға сәйкес өзінің қызметін атқарады.
Қоғамның құрылтай құжаты жарғы болып табылады. Қоғамның жарғысы Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы акционерлерінің жылдық жалпы жиналысының шешімімен 2009 жылғы 22 шілдедегі №1 хаттамасымен бекітілді. Барлық мүдделі тұлғалардың Қазақстан Республикасы заңнамасымен бекітілген тәртіпте Қоғамның Жарғысымен танысуға құқығы бар.
Акциялардың ұстаушылары: Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясы - 23,43%, ЖШС Теміржол энерго - 76,57%.
Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық дербестігі негізінде жүргізіледі. Яғни оның дербес балансы, банктік шоттары және мемлекеттік пен орыс тілінде толық фирмалық атауы көрсетілген мөрі бар. Жұмыс мерзімі шектелмеген.
Қоғамның толық фирмалық атауы:
oo мемлекеттік тілде: Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы;
oo орыс тілінде: Акционерное общество Теміржол жөндеу
Қоғамның атқарушы органының орналасқан орны: Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Қонаев көшесі 10, Изумрудный квартал ӘҒ
Теміржол жөндеу АҚ өзінің қызметін төменде келтірілген нормативтік-құқықтық база негізінде жүзеге асырады:
oo Қазақстан Республикасының Конституциясы;
oo Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;
oo Қазақстан Республикасының Салық кодексі;
oo Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 13 мамырындағы Акционерлік қоғамдар туралы №415-ІІ Заңы;
oo Қазақстан Республикасының 2001 жылдың 8 желтоқсанындағы Темір жол көлігі туралы №266-ІІ Заңы;
oo Қазақстан Республикасының 2007 жылдың 21 шілдедегі Мемлекеттік сатып алулар туралы №303 Заңы;
oo Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі;
oo Қазақстан Республикасының 2007 жылдың 28 ақпанындағы №234-ІІІ Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заңы;
oo Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 20 қарашадағы 304-І Аудиторлық қызмет туралы Заңы (2007 жылғы 19 ақпандағы №230-ІІІ Заңымен енгізілген толықтырулармен және өзгертулермен).
Қоғам қызметінің негізгі мақсаты пайда табу және оны қоғам акционерлерінің мүддесіне пайдалану, өндірісті дамыту, әлеуметтік міндеттерді шешу болып табылады. Қоғамның қойылған мақсаттарын орындау үшін келесі қызмет түрлері орындалады:
oo жолды қайта жаңарту, күрделі және орташа жөндеу, жол шаруашылығындағы басқа жұмыстарды ұйымдастыру және жүргізу;
oo жаңа темір жол желілерін салу;
oo ауыр жол машиналар паркін, механизмдер мен жабдықтарды пайдалану, қызмет көрсету және жөндеу;
oo жөндеу-құрылыстық және монтажды-құрылыстық жұмыстар;
oo рельстік-шпалдық торды бүтіндеу, бағыттық аударымдарды жинау мен төсеу;
oo ауыр жол техникаларына қызмет көрсету;
oo жүк тасымалдау;
oo жолдың үстінгі құрылысы материалдары мен төгілетін жүктерді жеке қозғалыс құрамымен тасымалдау;
oo тиеп-түсіру жұмыстары;
oo жүктерді қоймаларда сақтау;
oo жол машиналарын, автотракторлық техникаларды, дизельдік қозғалтқыштарды, кіші механизация құралдарын ағымдағы, орташа және күрделі жөндеу;
oo электрқозғалтқыштарды күрделі жөндеу, жол құралдарын және рельс қосқыштарын жасау;
oo жолдағы рельстерді жону, айқастырмаларды және рельс ұштарын қалыпқа келтіру, жалғастырушыларды балқытып қосу, рельстік бунақтарға дәнекерлеу бойынша жұмыстарды жүргізу;
oo өткен жылғы рельстерді қалпына келтіру бойынша жұмыстарды жүргізу;
oo жер қойнауын пайдалануға жасасқан шарттарға сәйкес диабаздарды өндіру;
oo темір жол бойының балластық қабатын төсеу, автомобильдік жолдар және құрылыс үшін қиыршық тас өндіру;
oo шағылтас, қиыршық тас өндіру немесе қайта өңдеумен байланысты қызмет көрсету;
oo инжинирингтік қызмет көрсету;
oo құрылыс үшін жоба жұмыстарын жүргізу;
oo құрылыс үшін іздестіру жұмыстарын жүргізу;
oo сауда-сатып алу қызметі;
oo Қазақстан Республикасының заңнамаларымен бекітілген тәртіппен алынуға тиіс лицензия немесе басқа түрлі рұқсат құжаттарын қажет ететін жұмыс түрлері.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамалары мен көзделген барлық құқықтарға және жауапкершіліктеріне ие болады. Қоғам оның акционерлері мүлігімен шартталған мүлікті меңгереді және оның міндеттері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз мүлігі шегінде өз міндеттері бойынша жауап береді. Қоғам өз атынан мәмілелер жасаса алады, мүліктік және жеке мүліктік емес кұқықтарды иелене алады, сотта талапкер немесе жауапкер болуға, сондай - ақ Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келмейтін өзге де әрекеттерді жүзеге асыра алады. Қоғам құнды қағаздарды шығаруы және оларды орналастыруы, мемлекеттік және корпоративтік құнды қағаздар иеленуі және де Қазақстан Республикасының заңнамаларымен белгіленген тәртіпте өзінің қаржылық тәуекелділігін қаржылық құрал-саймандар арқылы сақтандыруы мумкін.
Қоғам құжатсыз нысанда жай акцияларды шығарады.
Қоғам филиалдар мен өкілдіктердің Қоғаммен тағайындалатын лауазымдар номенклатурасын және де еңбек төлемінің жылдық қорын бекітеді, сонымен қатар филиалдар мен өкілдіктер Қоғам берген сенімхат негізінде ғана іс жүргізе алады.
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының ұйымдық-өндірістік құрылымы 1-суретте көрсетілген:
Сурет 1 - Теміржол жөндеу АҚ ұйымдық-өндірістік құрылымы
1-суреттен көріп отырғанымыздай Теміржол жөндеу акционерлік қоғамның 6 филиалы бар:
oo Астана жол машина станциясы;
oo Ақтөбе жол машина станциясы;
oo Шар жол машина станциясы;
oo Бірлік жол машина станциясы;
oo Біршоғыр шағылтас зауыты;
oo Ақтөбе рельс дәнекерлеу кәсіпорны.
Бұл машина станциялары тарихы түрлі оқиғаларға бай ежелгі кәсіпорындар болып саналады. Мысалы, Астана жол машина станциясы 1939 жылдың желтоқсанында Омск темір жолының Есіл станциясының ПЧР-1 болып құрылған, Ақтөбе жол машина станциясы 1953 жылдың 16 қаңтарындағы №3 УпрРемпуть бұйрығымен Қазан темір жолының Алатырь станциясының ЖМС-69 болып құрылған, Бірлік жол машина станциясы 1944 жылдың 20 сәуірінде, ал Шар жол машина станциясы 1936 жылдың маусымында алғашында Украинада Бахмач станциясының ЖМС-33 ретінде құрылып, кейін 1950 жылы Қазақстанға көшірілген. 2003 жылдың 19 желтоқсанында Қоғам Біршоғыр шағылтас зауытын сатып алды. Зауыт Ақтөбе облысының Біршоғыр станциясынан 4 км қашықтықтағы Біршоғыр кварц таужыныстары кен орнында салынып, 1958 жылы қазанда пайдалануға берілген. Зауыттың өнімдерін Ақтөбе, Гурьев, Орал, Маңғышлақ, Қызылорда облыстарының теміржолшылары пайдаланды. Бүгінде зауыт шағылтастың бірнеше фракциясын шығарады. Ал 2005 жылдың 1 маусымында Ақтөбе жол машина станциясының территориясында рельс дәнекерлеу кәсіпорны құрылды. Бұл филиалдардың орналасқан орнын 2-суреттен көруге болады:
Сурет 2 - Теміржол жөндеу АҚ филиалдарының орналасу жерлері
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының негізгі жабдықтаушыларына келесілер жатады:
1. Материалдардың жабдықтаушылары:
1.1 ЖШС Бент-Электро (жолдың үстінгі құрылысы материалдары - ЖҮҚМ);
1.2 ЖШС Шагал (ЖҮҚМ);
1.3 Казахдорстрой АҚ (ЖҮҚМ);
1.4 ЖШС Карагандинский КССМК (қосымша бөлшектер);
1.5 ЖШС КазКарГрупп (ЖҮҚМ);
1.6 ЖШС Магнетик (ЖҮҚМ);
1.7 ЖШС LaEsperanza (ЖҮҚМ);
1.8 ЖШС ИКЕА ТАС-ГРУПП (ЖҮҚМ);
1.9 Караганданеруд АҚ (ЖҮҚМ);
1.10 КазШпал АҚ (ЖҮҚМ);
1.11 ЖШС Новосибирский инструмент (қосымша бөлшектер);
1.12 ЖШС АСБИ Ltd (ЖҮҚМ);
1.13 ЖШС Трансмашсервис (рельстер).
2. Отын мен электрэнергия жабдықтаушылары:
2.1 ЖШС Аурика (бензин);
2.2 ЖШС Топсервис KZ (көмір);
2.3 АстанаЭнергоСбыт (электрэнергия).
3. Әртүрлі қызметтерді көрсететіндер:
3.1 ЖШС Трансрефсервис (вагондарды жалдау);
3.2 Вагонсервис АҚ (вагондарға техникалық қызмет көрсету);
3.3 ЖШС Maer company (вагондарды жалдау);
3.4 Қазтеміртранс АҚ (вагондарды жалдау);
3.5 ЖШС Қамқор Вагон (платформаларды жөндеу);
3.6 Транстелеком АҚ (байланыс қызметтері);
3.7 Медслужба транспорта АҚ (медициналық қызметтер).
Жоғарыда аталған филиалдар тікелей өндіріспен айналысатын болса, қоғамның орталық аппараты әкімшілік қызметтерді атқарып, филиалдардың жұмысын бақылайды және бағыттайды. Орталық аппараттың құрылымын келесі кестеден көруге болады:
Кесте 1
Теміржол жөндеу АҚ органдары
№
Теміржол жөндеу АҚ органдарының атаулары
1
Жоғарғы орган - Жалпы акционерлер жиналысы
2.
Басқару органы - Директорлар кеңесі
3.
Атқарушы орган - Президент
3.1
Өндірістік бөлім
3.2
Механикаландыру бөлімі
3.3
Техникалық бөлім
3.4
Экономика және талдау бөлімі
3.5
Маркетинг және даму бөлімі
3.6
Бухгалтерлік есеп бөлімі
3.7
Кадрлармен жұмыс істеу, іс жүргізу және құқықтық қамтамасыз ету бөлімі
Теміржол жөндеу АҚ негізгі тапсырыскерлері - жұмыстар мен қызметтерді сатып алушылар:
oo Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясы АҚ;
oo Қазақстан Республикасының аумағындағы темір жол желілері мен тұйықтарының жауапты иелері;
oo көрші елдердің темір жол желілері мен тұйықтарының жауапты иелері;
oo кірме темір жолдарын жөндегісі немесе салғысы келетін қажеткерлер;
oo ауыр жол машиналары мен механизмдерінің қызмет көрсетулерін қажет ететін қажеткерлер;
oo қоймалық алаңдар мен панажайларды жалдағысы келетін қажеткерлер.
Енді Теміржол жөндеу АҚ негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерін қарастырып, қаржылық жағдайын талдайық.
Кесте 2
Теміржол жөндеу АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Өткен жыл
Есепті
жыл
Ауытқу
Өсу қарқыны
сома
%
1
Сатудан түскен кіріс, мың теңге
6 362 831
4 012 626
-2350205
2
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам
1196
953
-243
3
Негізгі құралдардың орташа құны, мың теңге
2 745 803
2 949 688
203 885
7,4
4
Қысқа мерзімді активтердің орташа құны, мың тенге
2 401 884
2 113 470
-288 413
5
Еңбек өнімділігі, теңге
5 320
4 211
-1 109
6
Қор қайтарымы, теңге
2,3
1,4
-0,9
7
Қор сыйымдылығы, теңге
0,4
0,7
0,3
75
8
Өнімнің өзіндік құны, мың тенге
5 694 692
3 782 518
-1 912 174
9
Жалпы кіріс, мың теңге
668 139
230 108
-438 031
110
Кезең шығыстары, мың теңге
571 925
603 272
31 347
5,5
11
Салық салынғанға дейінгі кіріс, мың тг
96 727
-344 429
-441 156
12
Табыс салығы, мың тг
-166 012
113
Таза табыс, мың тг
262 739
-344 429
-607 168
114
Дебиторлық берешек
2 062 976
883 682
-1 179 294
115
Қысқа мерзімді активтер айналымдылығы
2,65
1,9
-0,75
116
Сату көлемінің табыстылығы, %
0,1
0,06
-0,04
117
Активтердің табыстылығы, %
0,109
118
Меншікті капитал табыстылығы, %
0,1
Кестеден көріп тұрғанымыздай, сатудан түскен кіріс өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 2350205 мың теңгеге азайған. Сонымен қатар, Қоғамның өнімінің өзіндік құны да есепті жылы 1912174 мың теңгеге кеміген. Бұл негізінен кәсіпорынның қызметіне деген сұраныстың азаюынан болып тұр. Бұл көрсеткіштің азаюы жалпы кірістің төмендеуіне себеп болды. Ал жалпы кірістің төмендеуі мен кезең шығындарының өсуі кәсіпорынның залалға ұшырауының себебі болып табылады.
Есепті жылы Теміржол жөндеу АҚ еңбек өнімділігі 1109 мың теңгеге кеміді. Еңбек өнімділігін анықтау үшін, сатудан түскен кірісті жұмысшылардың орташа тізімдік санына бөлеміз. Жоғарыда айтып кеткендей, сатудан түскен кіріс азайды. Сол сияқты жұмысшылардың орташа тізімдік саны да есепті жылы 243 адамға кеміді. Бұл екі көрсеткіштің азаюы, еңбек өнімділігінің азюына себеп болды. Жұмысшылардың орташа тізімдік санының төмендеуі кәсіпорын үшін ғана емес, жалпы мемлекет үшін де теріс нәтиже болып табылады, себебі бұл мемлекетте жұмыссыздықтың өскенін көрсетеді.
Кәсіпорынның қор қайтарымы өткен жылмен салыстырғанда 0,9 теңгеге азайған. Қор қайтарымы - бұл бір теңге негізгі құралға қанша теңге өнім өндірілгенін көрсететін көрсеткіш. Оны анықтау үшін, сатудан түскен кірісті негізгі құралдардың орташа құнына бөлеміз. Негізгі құралдардың орташа құны есепті жылы 203885 мың теңгеге, яғни 7,4 пайызға өсті. Бұл кәсіпорын үшін жағымды. Бірақ бұл көрсеткіш өссе де, сатудан түскен кіріс азайғандықтан, Қоғамның қор қайтарымы да азайған.
Теміржол жөндеу АҚ қор сыйымдылығы есепті жылы 0,3 теңгеге, яғни 75 пайызға өсті. Қор сыйымдылығы - бұл бір теңге өнім өндіру үшін қанша теңге негізгі құрал қажет екенін көрсетеді. Оны анықтау үшін, негізгі құралдардың орташа құнын сатудан түскен кіріске бөлеміз. Негізгі құралдардың орташа құны көбейіп, сатудан түскен кіріс азайғандықтан, қор сыйымдылығы өсті.
Жалпы алғанда, қор қайтарымының азайып, қор сыйымдылығының өскені Қоғам үшін жағымсыз болып табылады. Себебі, бір теңге негізгі құралдан алынатын кіріс азайып, бір теңге өнім өндіру үшін кететін шығын көбейді.
Қоғамның салық салынғанға дейінгі кірісі өткен жылы 96727 мың теңге болса, есепті жылы -344429 мың теңге болды, яғни 441156 мың теңгеге азайды. Бұл көрсеткіштің азаюы жалпы табыстың кемуі мен кезең шығындарының өсуінен болып тұр. Кезең шығындары өткен жылмен салыстырғанда 31347 мың теңгеге, яғни 5,5 пайызға өсті. Пайдалар мен шығындар туралы есептіліктен көріп тұрғандай, кезең шығындарының өсуі негізінен әкімшілік шығындардың өсуінен болып тұр.
Теміржол жөндеу АҚ салық салғанға дейінгі кірісі теріс болғандықтан, есепті жылы корпорациялық табыс салығы салынбайды.
Акционерлік қоғамның таза табысы өткен жылы 262739 мың теңге болса, есепті жылы Қоғам 344429 мың теңгеге шығынға ұшырады. Бұл кәсіпорынның рентабельділігінің төмен екендігін көрсетеді.
Есепті жылы Қоғамның дебиторлық берешегі 1179294 мың теңгеге, яғни 57,2 пайызға азайды. Бұл дебиторлық берешектің қайтарылуын көрсетуі мүмкін немесе есепті жылы тапсырыстардың аз болғанын көрсетуі мүмкін.
Ағымдағы активтердің табыстылығы ағымдағы активтерге салынған бір теңгеден қанша табыс алынатын көрсетеді. Оны анықтау үшін, таза табысты ағымдағы активтердің орташа мөлшеріне бөлеміз. Теміржол жөндеу АҚ-ның бұл көрсеткіші өткен жылы 0,109 пайыз болды. Есепті жылы таза табыс болмағандықтан, активтердің табыстылығы теріс болып табылады.
Меншікті капитал табыстылығы капиталды қолдану тиімділігін сипаттайды. Оны анықтау үшін, таза табысты меншікті капиталға бөлеміз. Өткен жылы кәсіпорынның меншікті капитал табыстылығы 0,1 пайызға тең болды. Есепті жылы меншікті капитал табыстылығы теріс нәтижеге тең, себебі Қоғам таза табыс тапқан жоқ.
Сату көлемінің табыстылығы жалпы табыстың сатудан алынған табысқа қатынасы ретінде анықталады. Бұл көрсеткіш өткен жылы 0,1 пайыз болса, есепті жылы 0,06 пайызға тең болды, яғни 0,04 пайызға кеміді.
Қаржылық нәтижелердің бұндай теріс болуы әр түрлі себептерге байланысты болады. Осы кәсіпорын жағдайында бұл негізінен сұраныстың азаюынан, яғни бәсекелес кәсіпорындардың пайда болуынан, басқару есебінің төмен деңгейде болуынан, жоспарлау және талдау жұмыстарының жүргізілмеуінен және жалпы әлемдік дағдарыс нәтижелерінен болып тұр.
Қоғамның қаржылық жылы 1 күнтізбелік жыл (1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейін) болып табылады.
Бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілікті жасау тәртібі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп туралы заңнамасымен орнатылады.
Қоғам Президенті жыл сайын акционерлердің Жалпы жиналысына Қоғамның өткен жылғы жылдық қаржылық есептілігін тапсырады.
Жылдық қаржылық есептілігі акционерлердің жалпы жиналысы бекітетін күнге дейінгі 30 (отыз) күннен кешіктірмей директорлар Кеңесімен алдын-ала бекітіледі.
Қоғамның жылдық қаржылық есептілігінің растығын, сонымен қатар істердің ағымдық жағдайын тексеру және дәлелдеу үшін, Қоғам қаржылық жылдың қорытындылары бойынша - қаржылық есептілік және аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес оның аяқталуынан кейінгі 90 (тоқсан) күннен кешіктірмей, Қазақстан Республикасының заңнамасымен және акционерлердің Жалпы жиналысымен белгіленген тәртіпте жыл сайын аудит өткізуге міндетті .
Қоғамның аудиті директорлар Кеңесінің, Қоғам есебінен Қоғамның Президентінің бастамасы бойынша не ірі акционердің талабы бойынша және оның есебінен өткізілуі мүмкін, ірі акционер өз еркімен аудиторлық ұйымды таңдауға құқылы.
Егер Қоғам Президенті Қоғамның аудитін өткізуден бас тартса, аудит қызығушылық танытқан кез келген тұлғаның талабы бойынша сот шешімімен тағайындалуы мүмкін.
Қоғам бұқаралық ақпарат құралдарында жылдық бухгалтерлік балансты, капиталдағы барлық өзгерістерді көрсететін есепті, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті және уәкілетті орган белгілеген мерзімдегі табыстар мен шығындар туралы есепті жариялайды. Қоғам басқа қаржылық ақпаратты қосымша жариялауға құқылы.
1.2 Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының есеп саясаты
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес есеп саясаты - бұл қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі ережелер мен тәжірибе.
Есеп саясаты деп аталатын 8 Қаржылық Есептіліктің халықаралық стандартында есеп саясатына келесідей анықтама берілген: Есеп саясаты деп Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп, бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспарының талаптарына және ұйымдар қызметін жүргізу ерекшеліктеріне сай бухгалтерлік есеп пен қаржылық қорытынды есеп жасау үшін ұйымдардың қабылдаған принциптерін, негіздерін, ережелер мен тәжірибесін айтады.
Сонымен, есеп саясаты - бұл ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылатын, таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығы.
Есеп саясатын жасау барысында ұйымдар ең әуелі бухгалтерлік есепке тән заңдар, стандарттар мен нормативтік актілерді, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарын, Үкіметтің шығарған қаулылары мен ережелерін, Қаржы министрлігінің арнайы бұйрықтарын, хаттарын және тағы басқа ресми құжаттарды басшылыққа алуы керек.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателіктер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау, шаруашылық қызметтің үздіксіздігін қамтамасыз ету, материалды активтерді бағалау мен есептен шығару, таза пайда резервін құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.
Есеп саясатының міндеттері:
oo есеп процедуралары арасындағы нақты фактілер мен орындалмай қалған фактілер арасындағы байланысты анықтау;
oo нәтижелік көрсеткіштерге есеп өрісінде қолданылған әртүрлі әдістердің сандық және сомалық әсер етуінің тиімділігін анықтау;
oo қаржылық қорытынды есеп сенімділігін арттыру үшін қолданылатын маңызды есеп әдістерін белгілеу;
oo ұйымдардың есеп нұсқаларын таңдап алу үрдісінде ұзақ және ағымдағы активтерді бағалаудағы, материалды және материалды емес активтерге амортизация есептеудегі әдістерді таңдап алу жөніндегі ұйымның құқығын қамтамасыз ету;
oo синтетикалық және аналитикалық шоттар тізімін жасау, тауарлы-материалдық қорларды бағалау және сату, өндірістік шығындарды реттеу, басқа да әдістерді кеңінен қолдану және тағы басқа.
Қазіргі кездегі нарықтық қатынастар, меншіктік экономика және кәсіпкерлік үрдістің дамуына сай бухгалтерлік қорытынды есептің шынайы жасалуына ең әуелі ұйым басшысы жауапты. Ал бухгалтерлік есеп саясатының сапалы қалыптасуына ұйымның бас бухгалтері жауапты болады.
Есеп саясатын жасаушы мамндар есеп саясатының негізгі элементтерін, бастапқы құжаттардың мазмұны мен ерекшеліктерін, бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарын, активтер мен міндеттемелерді бағалаудың әдістерін, амортизация есептеу тәртібін, мүліктерді түгендеу, аяқталмаған өндірісті бағалау, құжат айналымы ережесін, ақпараттарды өңдеу технологиясын және тағы басқа көптеген бухгалтерлік есеп өрісіндегі мәселелерді зерттей білуі керек.
Есеп саясатын қалыптастыру барысында төмендегі принциптерді басшылыққа алу керек:
oo ұйымның активтері мен міндеттемелері меншік иелерінің активтері мен міндеттемелерінен дербес жүргізілетіндігін;
oo ұйым өз қызметін белгісіз уақытқа дейін үздіксіз жалғастыра беретіндігін, осы ұйымның жуық арада жойылмайтындығын және ұйым өз қызметі көлемін қысқартпайтындығын;
oo таңдалған есеп саясаты бір жылдан келесі жылдарға сабақтастықпен қолданыла беретіндігін;
oo дайын өнімдерді сатудан түскен немесе түсетін түсімнің қашан түсетіндігіне қарамастан, сатылған өнімдер сатып алушыларға жөнелтілген кезде түскен табыс түрінде осы жылы көрсетілетіндігін.
Есеп саясатын қалыптастыру барысында ұйым төмендегі факторларды есепке алуы керек:
oo меншіктің түрін, шаруашылық қызметтің ұйымдық және құқықтық үлгісін;
oo ұйымның көлемін және технологиялық ерекшеліктерін;
oo шаруашылық өрісін;
oo кадрлармен қамтылуын;
oo салық салу және салық салу есебінің ерекшеліктерін;
oo есептеу техникалары мен бағдарламалармен қамтылу дәрежесін;
oo дайын өнімдерді сату принципін.
Ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын жасау мен қалыптастыру төмендегі сабақтастық кезеңдерден тұрады:
oo арнайы комиссия құрылып, оның мақсаты мен міндеттері анықталады;
oo есеп жүргізудің жаңа әдістері айқындалып, бухгалтерлік есеп стандарттары мен принциптері талаптарына жауап беретін мазмұнда ұйым басшысының бұйрығы шығарылады;
oo есеп саясатын сапалы жасау үшін жауапты есеп қызметкерлерімен қатар өнім өндіру технологиясын, заң актілері мен нормативтік құжаттарды, қаржы жүйесі ерекшеліктерін жақсы білетін тәжірибелі мамандар қатыстырылады;
oo есеп саясатын қалыптастырудың кезеңдік шаралары, қажетті құжаттар мен есеп объектілерінің тізімі жасалады;
oo есеп объектілерінде қолданылатын әдістер мен тәсілдерді таңдап алу, бұлардың қысқаша мазмұнын өкілетті органдарға хабарлау мен келісітіру шаралары белгіленеді.
Есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілеріне мыналар жатады:
oo ұйымның ұйымдық құрылымы, оның көлемі мен сипаттамасы, қызмет атқару ерекшеліктері;
oo ұйымның жарғысы, құрылтайшылар мен үлес қосушылар, акционерлер мен тұрақты клиенттер тізімі, жұмысшылар мен жауапты басшылар тізімі;
oo директорлар кеңесінің, жалпы акционерлер жиналысының өткізетін жиналыстары, кездесулері, тағы басқа ұйым қызметіне байланысты маңызды шаралар.
Жоғарыда айтылған мақсатты шаралар мен атқарылатын мәселелер стандарттық үлгіде емес, ішкі ерекшеліктерге сай жазбаша түрде икемді, жинақы және сапалы жазылуы керек.
Икемді, зерделі жасалған есеп саясаты ұйымның ішкі нормативтік құжаты болып табылады. Сонымен қатар, нарықтық қатынастар, халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары талабына және ұйымдар өрісіндегі технологиялық, шаруашылық ерекшеліктерге сай жасалған есеп саясаты есеп жүргізудің әдіснамалық концепциясы болып та қаралады.Есеп саясаты сапалы жасалып, тәжірибеде оңтайлы қолданылған жағдайда ұйымдағы инвестициялық саясат, қаржылық қатынастар, келісімшарт және тағы басқа өзара келісімге түсетін әрекеттер, сондай-ақ басқарушылық шешім қабылдаудың икемді негізі қаланып, бухгалтерлік есептің тұнықтылығы қалыптасады.
Сонымен, есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілерінің мазмұны мына құжаттардан: бұйрықтар, ішкі ережелер, құжат айналымының кестесі, нұсқаулар, жалпы акционерлер жиналысының және директорлар кеңесінің хаттамалары, ұйымның жарғысы, құрылтайшылық келісім, заңды тұлғаны тіркеуден өткізудің анықтамасы және тағы басқа бухгалтерлік есепке тән құжаттардан тұрады.
Есеп саясаты мына жағдайларда қайта қаралуы мүмкін: ұйымның стратегиялық бағыты өзгергенде, ұйым қайта құрылғанда, қызмет бағыты өзгеріске түскенде. Сонымен қатар, қаржы салымшыларының тұжырымды талаптарына сәйкес есеп саясатына қосымшалар мен өзгерістер енгізілуі мүмкін.
Ресми түрде ұйымдардың есеп саясаты мына жағдайларға байланысты өзгертіледі:
oo Қазақстан Республикасының заң актілерінің бухгалтерлік есеп жүйесіне тән өзгеріске түскенде;
oo Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жүйесіндегі нормативтік актілер, әдістемелік нұсқау-ережелер өзгеріске түскенде;
oo заңды тұлға қайта құрылғанда (біріктіру, бөлу, қосылу факторларына байланысты);
oo меншік иесі мен жаңа бағыт ұсынған басшы өзгергенде;
oo активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, шаруашылық нәтиже және қаржылық нәтиже шеңберіндегі шаруашылық факторлар өзгергенде және қайта бағаланғанда.
Сонымен қатар, ұйым қызметіне жаңа технологиялар енгізіліп, өндірістік үрдіс қайта модернизацияланғанда және қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары мен принциптерін қабылдаған жағдайда, есеп саясаты өзгеріске түседі. Қандай жағдайда болмасын, есеп саясатының өзгеріске түсуі арнайы тәртіппен қаралып, жан-жақты негізделуі керек.
Есеп саясатын өзгерту үрдісі жөніндегі шешім есепті жыл ішінде іске асырылуы қажет. Егер есеп саясатының өзгеріске түсуінің әсерінен ұйымның қаржылық көрсеткіштері де өзгеріске түсетін болса, онда өзгеріс факторлары арнайы есептеу жолдарымен дәлелденіп, әрбір өзгеріс мазмұны бағалануы керек.
Есеп саясаты ұзақ мерзімге арналып жасалады. Мұндай талапты орындау барысында есеп саясаты өзгеріске түсіп қана қоймай, оның маңызы қосымша ережелер, нұсқау және басқа да материалдармен толықтырылып отырады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бекіткен Қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі концептуалды негізде былай делінген: есеп саясаты мен бухгалтерлік қорытында есепті ашып көрсету үшін, қосымша материалдар мен басқа ақпараттардан тұратын қосымша түсіндірме хат беріледі.
Есеп саясаты мен бухгалтерлік қорытынды есеп мазмұнын ашуға арналған түсіндірме хат әртүрлі тәсілдермен орындалуы мүмкін. Бухгалтерлік қорытынды есеп мәліметтерін пайдаланушылар сипатына қарай түсіндірме хат есеп саясатының мазмұнын толық және қысқартылған түрде баяндайды. Қазақстандық есеп әдіснамалары мен нұсқау-ережелерімен таныс емес тұлғалар, сондай-ақ шетелдік әріптестермен бірлескен ұйымдар талабын қанағаттандыру мақсатында жасалатын есеп саясатына қосымша берілетін түсіндірме хат толық түрде жазылуы керек. Қалған жағдайлардың барлығында түсіндірме хаттың қысқартылған нұсқасын орындап, есеп жүйесінде қолданылған әдістер мен тәсілдердің қысқаша мазмұны мен тізімі қаралады.
Теміржол жөндеу АҚ есеп сасяаты 2009 жылғы 15 сәуір күні №4 директорлар Кеңесімен бекітілді.
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы өзінің қызметін іске асыру үшін, таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет. Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. Теміржол жөндеу компаниясының таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттылық. Теміржол жөндеу компаниясының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп пен есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алынуға наақтылы мүмкіндік бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайщылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.
Орындылық. Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
Қоғамның есеп саясаты келесі бөлімдерден тұрады:
oo жалпы сипаттама;
oo есеп саясатын қолданудың мақсаты мен аясы;
oo бухгалтерлік есеп жүйесі мен оны ұйымдастыру;
oo шоғырландырылған қаржылық есептілік;
oo инвестициялар және қаржылық құралдар есебі;
oo материалды емес активтер есебі;
oo негізгі құралдар есебі;
oo инвестициялық жылжымайтын мүлік және басқа да ұзақ мерзімді активтер;
oo сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер;
oo тауарлы-материалдық қорлардың есебі;
oo ақша және оның эквиваленттерінің есебі;
oo табыс салығы;
oo меншікті капитал;
oo шетел валютасында жүргізілетін операциялардың есебі;
oo саудалық және басқа да дебиторлық және кредиторлық берешектер есебі;
oo еңбек қызметінің аяқталуына байланысты қызметкерлерді;
oo активтердің құнсыздануы;
oo табыстар есебі;
oo шығындар есебі;
oo қарыздар бойынша шығындар;
oo жал;
oo бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер;
oo есеп беру күнінен кейін пайда болған жағдайлар;
oo мемлекеттік субсидиялар есебі;
oo байланысты жақтар;
oo инвентаризация;
oo есептік бағалаудағы өзгертулер және қателер;
oo бухгалтерлік ойларды;
oo бухгалтерлік ақпараттың құпиялылығы;
oo есепті-бухгалтерлік ақпаратты сақтау;
oo қорытынды.
Енді кейбір бөлімдердің мазмұнын қарастырайық.
Есеп саясатының Жалпы сипаттама бөлімінде осы дипломдық жұмыстың 2.1 бөлімінде жазылған ұйымның ұйымдық-құқықтық нысаны, акцияларын ұстаушылар, орналасқан жері, қызметінің мақсаты, қызметінің негізгі түрлері және Қоғам мүшелері ашып көрсетілген.
Есеп саясатының мақсаты және қолдану аясы бөлімі. Теміржол жөндеу акционерлік қоғамның есеп саясаты келесілерге сәйкес қалыптастырылған:
oo Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 28 ақпан 2007 жылғы Қазақстан Республикасының заңы;
oo Қаржылық Есептіліктің халықаралық стандарттары;
oo Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері;
oo Холдинг Самрук акционерлік қоғамының бухгалтерлік есепті бақылау және Корпоративтік есеп саясаты бойынша лауазымды мүшесі құрастырған ҚЕХС қолдану бойынша әдістемелік нұсқаулықтар.
Шоғырландырылған қаржылық есептілікті қалыптастыру мақсатымен қоғамның есеп саясаты оның барлық филиалдарына тиісті.
Қоғам және оның филиалдары үшін есептілік мерзімі болып: ағымдағы қаржылық есептілік үшін тоқсан, ал толық қаржылық есептілік үшін жыл табылады.
Бухгалтерлік есеп жүйесі мен оны ұйымдастыру бөлімі. Теміржол жөндеу акционерлік қоғамдағы бухгалтерлік есеп Жұмыс шоттар жоспары негізінде жүргізіледі.
Компанияның есеп жүйесі қаржылық және басқару есебінен тұрады.
Қаржылық есеп ішкі және сыртқы пайдаланушылар пайдаланатын және бухгалтерлік есеп принциптеріне негізделген ақпаратты қамтиды.
Ал басқару есебі ағымдағы және болашақтағы жағдайларды талдау үшін, жоспарлау және тиімді басқарушылық шешімдер қабылдау үшін ішкі пайдаланушылардың қажеттіліктерін қарастырады. Оған ақпараттың барлық түрлері, соның ішінде тауарлар мен қызметтердің өндірістік өзіндік құнын қалыптастыратын өндірістік есеп кіреді.
Компанияның филиалдары қабылданған нысандар мен мерзімде қоғамның бухгалтерлік есеп бөліміне өздерінің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы ақпараттарды ұсынады.
Бас бухгалтер қоғам филиалдарының бухгалтерлік есеп қызметінің жұмысын бақылайды.
Бухгалтерлік құжаттарға қол қою құқығы және бухгалтерлік пен қаржылық құжаттарға жолы ашық лауазымды тұлғалардың тізімін қоғам Президенті анықтайды.
Бухгалтерлік ақпараттың құпиялылығы бөлімі. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы бойынша Теміржол жөндеу компаниясындағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммерциялық құпия болып табылады. Бухгалтерлік есеп ақпараттарымен танысуға тек қана Қоғам басшылығының рұқсаты бар адамдарға немесе мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларына олардың өкілеттілігіне сай рұқсат беріледі.
Есепті-бухгалтерлік ақпаратты сақтау бөлімі. Бастапқы құжаттар (ағымдағы және басқа шоттардан банк көшірмелері, жүкқұжаттар, орындалған жұмыстар туралы актілер, кассалық кіріс және шығыс ордерлері, еңбекке жарамсыздық туралы парақтар, жұмыс уақытын пайдалану есебінің табельдері, аванстық есептіліктер, чектер, квитанциялар, негізгі құралдарды тапсыру-қабылдау актілері және т.б.), шот-фактуралар, өзара есеп-айырысудың салыстыру актілері, авизо, кем шығулар туралы құжаттар, ревизиялар туралы актілер және оларға қосымша құжаттар, сенімхаттар, еңбекақы төлеу үшін төлем ведомосттары, айналым-сальдолық ведомосттар 5 жыл сақталады.
Қызметкерлердің беттік шоттары 75 жыл сақталады.
Жылдық қаржылық есептілік және оған түсіндірме жазбалар, сондай-ақ бөлу және жойылу баланстары мен оған қосымшалар ылғи сақталады.
Ғимараттардың, құрылыстардың, жабдықтардың және басқа да негізгі құралдардың паспорттары ылғи сақталады. Негізгі құралдарды есептен шығарғаннан кейін, ғимараттар мен құрылыстардың паспорттары 1 жыл сақталады.
Келісімшарттар және мәмілелер (шаруашылық, еңбек) мерзімі аяқталғаннан кейін, 5 жыл ішінде сақталады, ал материалдық жауапкершілік туралы келісімшарттар материалды-жауапты тұлға жұмыстан шыққаннан кейін, 5 жыл сақталады.
Бастапқы құжаттар және қорытынды жазбалар қағазға басылады немесе электрондық таспаларда сақталады. Қоғамның филиалдары құжаттардың басылған көшірмелерін мемлкеттік бақылау органдарының талаптары бойынша ұсынады.
Қорытынды бөлімі. Аталған есеп саясатымен реттелмеген сұрақтар Қаржылық есептіліктің халықаралық стадарттарына және Қазақстан Республикасының қолданылудағы заңнамасына сәйкес реттеледі.
1.3 Темір жол көлігі саласындағы қызметті ұйымдастыру
Нарықтық экономикада темiр жол көлiгi саласындағы мемлекеттiк саясат: көлiк нарығының барлық субъектiлерiнiң темiр жол көлiгi қызметiне еркiн қол жеткiзуi, Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерiн қорғау, тасымалдардың барлық қатысушылары үшiн құқықтық және экономикалық кепiлдiктердiң бiрыңғай стандартын қолдану принциптерiн негiзге алып, халықтың, экономиканың және мемлекеттiң тасымалдарға қажеттiгiн қанағаттандыру үшiн жағдай жасауға бағытталған. Темiр жол көлiгi саласындағы мемлекеттiк саясаттың мақсаты: темiр жол көлiгiнiң магистральдық темiр жол желiсiн дамыту, тасымалдарды дамыту, адам өмірі мен денсаулығы және қоршаған орта үшін темір жол көлігі мен оның өмірлік циклі үрдістерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес темiр жол көлiгiнде тариф, салық және кеден саясатын жүзеге асыру, темiр жол көлiгiнде еркiн кәсiпкерлiкке жағдай жасау және шаруашылық қызметiне мемлекеттiк органдардың заңсыз араласуына жол бермеу, бәсекелестiктi дамыту, соның iшiнде халықаралық тасымалдар саласындағы бәсекелестiктi дамыту, магистральдық темiр жол желiсiнiң бiрыңғай мүлiктiк кешенiн сақтау, қоршаған ортаны қорғау, темiр жол көлiгiн жұмылдыру дайындығында ұстап тұру, темiр жол көлiгiнiң қажеттерi үшiн импортты алмастыратын өндiрiстi дамытуға жәрдемдесу болып табылады.
Темiр жол көлiгi саласындағы мемлекеттiк саясатты жүзеге асыру уәкiлеттi органға және құзыретiне сәйкес өзге де мемлекеттiк органдарға жүктеледi. Осы көлiкпен жолаушылар, багаж, жүк, жүк-багаж және пошта жөнелтiлiмдерiн тасымалдау Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен және шарттарда жүзеге асырылады. Тасымалдаушы Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда көзделгеннен басқа жағдайларда, ақысын төлеген және жол жүру немесе багаж, жүк, жүк-багаж және почта жөнелтiлiмдерi тасымалдарына арналған тасымалдау құжаттарын дұрыс ресiмдеген қызмет пайдаланушыларға тасымал жасаудан бас тартуға құқығы жоқ. Өзiнiң тартқыш көлiгi жоқ тасымалдау үрдісіне қатысушы локомотивтiк тартқыштың операторымен жасалған шарт негiзiнде локомотивтiк тартқыш көрсететiн қызметтердi пайдаланады.
Темiр жол көлiгi туралы заңдар:
1. Темiр жол көлiгi туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзге ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
3. Әскери және арнайы тасымалдарды ұйымдастыру, қамтамасыз ету және орындау ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледi.
Темiр жол көлiгiнiң ортақ және жеке пайдаланылатын объектiлерi:
1. Магистральдық темiр жол желiсi Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында ортақ пайдаланылатын темiр жол көлiгiнiң объектiсi болып табылады, жекешелендiруге жатпайды және Қазақстан Республикасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың 2010 жылғы Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері - атты дәстүрлі Жолдауында темір жол көлік саласының дамуына байланысты: Экспорттық әлеуетті іске асыру, бірінші кезекте бұл - Кеден одағы, Орталық Азия, Кавказ бен Таяу Шығыс елдерінің нарықтары. Біз қазірдің өзінде Жетіген - Қорғас және Өзен - Түркіменстанмен мемлекеттік шекара темір жол желілерін салып жатырмыз, олар іс жүзінде біздің өнімдерге Қытай мен Парсы шығанағы елдерінің нарықтарына жол ашады - делінген.
Темір жол көлігін пайдалану өтпек көлік әлеуетінінің тиімділігін арттырудың кепілі, әрі әлемдік көлік жүйесіне белсенді интеграцияланудың формасы болып табылады. Соңғы жылдары стратегиялық мүмкіндіктері мол көлік саласының ағындық экономикалық үрдістерде негізгі қызмет атқарып отырғандығын атап айту қажет. Бүгінгі күні тасымалдау көлемін ұлғайту, көптеген отандық жүк және жолаушы тасымалдаушылар мен экспедиторлардың іс-әрекетінің экономикалық тиімділігін арттыру міндеттері өзектене түсті. Логистика принциптерін енгізу және Қазақстан территориясындағы транзиттік жүк тасымалын басқарудың логистикалық принциптерін дамыту арқылы тасымалдау үрдісін қазіргі талаптарға және халықаралық стандарттарға сай қамтамасыз ететін жаңа технологияларды пайдалану көлік саласының сапалы өрлеуіне мүмкіндік беретіндігін шетел тәжірибесі растап отыр.
Қазақстан Республикасының 2015 жылдарға дейінгі Көлік стратегиясын жүзеге асыру әлемдік көлік жүйесіне интеграциялануды, ұлттық көлік заңнамасының халықаралық заңдармен үйлесімін, көлік жүйесінің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз етуді, мультимодальді тасымалды дамытуды, технологиялық процесс логистикасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіру мақсатында транзиттік әлеуетті қарқынды дамытуды және республика территориясына халықаралық көлік ағындарын тартуды қарастырады.
Қазақстан Республикасының көліктік инфрақұрылымы ішінде темір жол көлігі ерекше орын алады. Темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік инфрақұрылымының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Оның тиімді және тиянақты жұмысы мемлекет экономикасының тұрақтылығына, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, халықтың өмір деңгейі мен жағдайын жақсартуға тікелей әсерін тигізеді.
Қазақстандағы темір жолдың ролін түсіну үшін, бірнеше мысал келтірейік. Темір жолдың үлесіне мемлекеттің барлық жүк айналымының 68 пайызынан астамы және жолаушы айналымының 57 пайызынан астамы келеді. Теміржол қызметі саласында 125 мыңнан астам адам жұмыс істейді, бұл Қазақстан халық санының 1 пайызына жуық болып табылады. Жыл сайын теміржол көлігі есебінен мемлекеттің жалпы ішкі өнімінің және мемлекеттік бюджетке түсетін салықтық түсімдердің айтарлықтай бөлігі қалыптасады.
Бүгінгі күні Қазақстанның шойын жолдары - бұл 14 мың километрге жуық теміржол желілері, оның ішінде 5 мың километрі екі жолды және 4 мың километрге жуық электрленген жолдар болып табылады. Барлық үлкен қалалар тұрақты жолаушылар қатынасымен байланысқан. Бірақ соған қарамастан, мемлекеттің орталық бөлігінің алып территориялары темір жолдармен мүлдем қамтылмаған. Әрине, теміржолда түйіні шешілмей жатқан проблемалар да әлі баршылық. Атап айтқанда, теміржол желісіндегі 1081 шақырымды қайтадан күрделі жөндеуден өткізу мен модернизациялау жұмыстарын жүргізу, Атбасар қаласында электровоздарды, Екібастұз қаласында жүк және Алматы қаласында жолаушылар вагонын шығаратын зауытты пайдалануға беру ісі өте маңызды шаруа болып тұр.
Бірақ бұл мәселелерге қарамастан, Қазақстанның теміржол қызметі саласы жоғары рентабельді, серпінді дамып келе жатқан сала болып табылады, соңғы кездері оның қаржылық және техникалық мүмкіндігі тұрақты дамып келеді. Сонымен қоса, теміржол мақсатты құрылымдық реформалар кезеңінде тұр, бұл реформалар теміржолды Қазақстан Республикасының көлік нарығының мобильді, икемді сегментіне айналдыруға бағытталады. Реформалар бағытын ұстану, өндірістік мүмкіндіктерді бірте-бірте өсіру темір жол саласына мемлекеттің көлік нарығының ең ірі және сәтті дамып келе жатқан секторы болып қалуға, сонымен қатар көліктің ең сенімді, қауіпсіз түрі абыройын сақтауға мүмкіндік береді.
Темір жол көлігінің есебін оңтайландыру мен ұйымдастырудың жаңа әдістемесі ретінде көлік ағындарының тиімділігін арттыруға, көлік қызметін ұсынатын өндірушілер мен тұтынушылар шығындарын азайтуға мүмкіндік жасайды. Қазіргі халықаралық көлік ағындарына қызмет көрсетуде пайдаланатын бухгалтерлік есепке өзгерістерді қажет етеді.
Жоғарыдан көріп тұрғанымыздай, мемлекет үшін теміржолдың маңыздылығы жыл өткен сайын арта түсуде. Бұл салаға құйылатын инвестиция да ұлғая түсуде. Сондықтан, темір жол қызметі саласындағы бухгалтерлік есепті тиімді және дұрыс ұйымдастыру компания үшін де, мемлекет үшін де маңызды мәселе болып табылады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Бұл жұмыста теориялық және практикалық мәселелерді зерттеудің негізінде ХҚЕС-на сәйкес темір жол көлігіндегі бухгалтерлік есепті жүргізудің мәселелерін дамытудың саналы жолдарын негіздеу мақсаты алға қойылып отыр. Осы мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер ізбе-ізділікпен шешіледі:
oo темір жол көлігі саласындағы қызметті ашып көрсету;
oo олардың ХҚЕС бойынша бағалануын, амортизациясын, келіп түсуін және шығу есебін анықтау, сонымен қатар ұйымдастыру үрдісін білу;
oo ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебінің ерекшеліктерімен жете танысу;
oo темір жол көлігіндегі ішкі аудиттің керектігін және ұймдастыру ерекшеліктерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Теміржол жөндеу АҚ. Бұл қоғам темір жолдарды жаңадан салу, күрделі жөндеу, қиыршық тас шығару және рельс дәнекерлеумен айналысатын Қазақстан темір жолыҰК АҚ филиалы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрамы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден және қосымшалардан тұрады. Бірінші бөлімде темір жол көлігі саласындағы қызмет ерекшеліктері туралы және Теміржол жөндеу АҚ техника-экономикалық сипаты мен есеп саясаты көрсетіледі, екінші бөлімде қоғамда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру тәртібі мен ерекшеліктері сипатталады, ал үшінші бөлімде қоғамда ішкі аудитті ұйымдастыру мақсаты мен тәртібі, өткізу этаптары, фирма ішілік стандарттарды құру, сонымен қатар темір жол саласындағы бухгалтерлік есепті модернизациялау қарастырылады.
1 Темір жол көлігі саласындағы қызметтің сипаттамасы
1.1 Теміржол жөндеу АҚ технико-экономикалық сипаттамасы
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясының директорлар кеңесінің шешімімен (2002 жылғы 10 қарашадағы №7 хаттамасы) және Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясының Президентінің Теміржол жөндеу ашық акционерлік қоғамын құру туралы 09.01.2003 жылғы №22-Ц бұйрығына сәйкес құрылған.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамалары бойынша заңды тұлға болып табылады және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы заңы және басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері мен Жарғыға сәйкес өзінің қызметін атқарады.
Қоғамның құрылтай құжаты жарғы болып табылады. Қоғамның жарғысы Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы акционерлерінің жылдық жалпы жиналысының шешімімен 2009 жылғы 22 шілдедегі №1 хаттамасымен бекітілді. Барлық мүдделі тұлғалардың Қазақстан Республикасы заңнамасымен бекітілген тәртіпте Қоғамның Жарғысымен танысуға құқығы бар.
Акциялардың ұстаушылары: Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясы - 23,43%, ЖШС Теміржол энерго - 76,57%.
Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметі шаруашылық дербестігі негізінде жүргізіледі. Яғни оның дербес балансы, банктік шоттары және мемлекеттік пен орыс тілінде толық фирмалық атауы көрсетілген мөрі бар. Жұмыс мерзімі шектелмеген.
Қоғамның толық фирмалық атауы:
oo мемлекеттік тілде: Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы;
oo орыс тілінде: Акционерное общество Теміржол жөндеу
Қоғамның атқарушы органының орналасқан орны: Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Қонаев көшесі 10, Изумрудный квартал ӘҒ
Теміржол жөндеу АҚ өзінің қызметін төменде келтірілген нормативтік-құқықтық база негізінде жүзеге асырады:
oo Қазақстан Республикасының Конституциясы;
oo Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;
oo Қазақстан Республикасының Салық кодексі;
oo Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 13 мамырындағы Акционерлік қоғамдар туралы №415-ІІ Заңы;
oo Қазақстан Республикасының 2001 жылдың 8 желтоқсанындағы Темір жол көлігі туралы №266-ІІ Заңы;
oo Қазақстан Республикасының 2007 жылдың 21 шілдедегі Мемлекеттік сатып алулар туралы №303 Заңы;
oo Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі;
oo Қазақстан Республикасының 2007 жылдың 28 ақпанындағы №234-ІІІ Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заңы;
oo Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 20 қарашадағы 304-І Аудиторлық қызмет туралы Заңы (2007 жылғы 19 ақпандағы №230-ІІІ Заңымен енгізілген толықтырулармен және өзгертулермен).
Қоғам қызметінің негізгі мақсаты пайда табу және оны қоғам акционерлерінің мүддесіне пайдалану, өндірісті дамыту, әлеуметтік міндеттерді шешу болып табылады. Қоғамның қойылған мақсаттарын орындау үшін келесі қызмет түрлері орындалады:
oo жолды қайта жаңарту, күрделі және орташа жөндеу, жол шаруашылығындағы басқа жұмыстарды ұйымдастыру және жүргізу;
oo жаңа темір жол желілерін салу;
oo ауыр жол машиналар паркін, механизмдер мен жабдықтарды пайдалану, қызмет көрсету және жөндеу;
oo жөндеу-құрылыстық және монтажды-құрылыстық жұмыстар;
oo рельстік-шпалдық торды бүтіндеу, бағыттық аударымдарды жинау мен төсеу;
oo ауыр жол техникаларына қызмет көрсету;
oo жүк тасымалдау;
oo жолдың үстінгі құрылысы материалдары мен төгілетін жүктерді жеке қозғалыс құрамымен тасымалдау;
oo тиеп-түсіру жұмыстары;
oo жүктерді қоймаларда сақтау;
oo жол машиналарын, автотракторлық техникаларды, дизельдік қозғалтқыштарды, кіші механизация құралдарын ағымдағы, орташа және күрделі жөндеу;
oo электрқозғалтқыштарды күрделі жөндеу, жол құралдарын және рельс қосқыштарын жасау;
oo жолдағы рельстерді жону, айқастырмаларды және рельс ұштарын қалыпқа келтіру, жалғастырушыларды балқытып қосу, рельстік бунақтарға дәнекерлеу бойынша жұмыстарды жүргізу;
oo өткен жылғы рельстерді қалпына келтіру бойынша жұмыстарды жүргізу;
oo жер қойнауын пайдалануға жасасқан шарттарға сәйкес диабаздарды өндіру;
oo темір жол бойының балластық қабатын төсеу, автомобильдік жолдар және құрылыс үшін қиыршық тас өндіру;
oo шағылтас, қиыршық тас өндіру немесе қайта өңдеумен байланысты қызмет көрсету;
oo инжинирингтік қызмет көрсету;
oo құрылыс үшін жоба жұмыстарын жүргізу;
oo құрылыс үшін іздестіру жұмыстарын жүргізу;
oo сауда-сатып алу қызметі;
oo Қазақстан Республикасының заңнамаларымен бекітілген тәртіппен алынуға тиіс лицензия немесе басқа түрлі рұқсат құжаттарын қажет ететін жұмыс түрлері.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамалары мен көзделген барлық құқықтарға және жауапкершіліктеріне ие болады. Қоғам оның акционерлері мүлігімен шартталған мүлікті меңгереді және оның міндеттері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз мүлігі шегінде өз міндеттері бойынша жауап береді. Қоғам өз атынан мәмілелер жасаса алады, мүліктік және жеке мүліктік емес кұқықтарды иелене алады, сотта талапкер немесе жауапкер болуға, сондай - ақ Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келмейтін өзге де әрекеттерді жүзеге асыра алады. Қоғам құнды қағаздарды шығаруы және оларды орналастыруы, мемлекеттік және корпоративтік құнды қағаздар иеленуі және де Қазақстан Республикасының заңнамаларымен белгіленген тәртіпте өзінің қаржылық тәуекелділігін қаржылық құрал-саймандар арқылы сақтандыруы мумкін.
Қоғам құжатсыз нысанда жай акцияларды шығарады.
Қоғам филиалдар мен өкілдіктердің Қоғаммен тағайындалатын лауазымдар номенклатурасын және де еңбек төлемінің жылдық қорын бекітеді, сонымен қатар филиалдар мен өкілдіктер Қоғам берген сенімхат негізінде ғана іс жүргізе алады.
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының ұйымдық-өндірістік құрылымы 1-суретте көрсетілген:
Сурет 1 - Теміржол жөндеу АҚ ұйымдық-өндірістік құрылымы
1-суреттен көріп отырғанымыздай Теміржол жөндеу акционерлік қоғамның 6 филиалы бар:
oo Астана жол машина станциясы;
oo Ақтөбе жол машина станциясы;
oo Шар жол машина станциясы;
oo Бірлік жол машина станциясы;
oo Біршоғыр шағылтас зауыты;
oo Ақтөбе рельс дәнекерлеу кәсіпорны.
Бұл машина станциялары тарихы түрлі оқиғаларға бай ежелгі кәсіпорындар болып саналады. Мысалы, Астана жол машина станциясы 1939 жылдың желтоқсанында Омск темір жолының Есіл станциясының ПЧР-1 болып құрылған, Ақтөбе жол машина станциясы 1953 жылдың 16 қаңтарындағы №3 УпрРемпуть бұйрығымен Қазан темір жолының Алатырь станциясының ЖМС-69 болып құрылған, Бірлік жол машина станциясы 1944 жылдың 20 сәуірінде, ал Шар жол машина станциясы 1936 жылдың маусымында алғашында Украинада Бахмач станциясының ЖМС-33 ретінде құрылып, кейін 1950 жылы Қазақстанға көшірілген. 2003 жылдың 19 желтоқсанында Қоғам Біршоғыр шағылтас зауытын сатып алды. Зауыт Ақтөбе облысының Біршоғыр станциясынан 4 км қашықтықтағы Біршоғыр кварц таужыныстары кен орнында салынып, 1958 жылы қазанда пайдалануға берілген. Зауыттың өнімдерін Ақтөбе, Гурьев, Орал, Маңғышлақ, Қызылорда облыстарының теміржолшылары пайдаланды. Бүгінде зауыт шағылтастың бірнеше фракциясын шығарады. Ал 2005 жылдың 1 маусымында Ақтөбе жол машина станциясының территориясында рельс дәнекерлеу кәсіпорны құрылды. Бұл филиалдардың орналасқан орнын 2-суреттен көруге болады:
Сурет 2 - Теміржол жөндеу АҚ филиалдарының орналасу жерлері
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының негізгі жабдықтаушыларына келесілер жатады:
1. Материалдардың жабдықтаушылары:
1.1 ЖШС Бент-Электро (жолдың үстінгі құрылысы материалдары - ЖҮҚМ);
1.2 ЖШС Шагал (ЖҮҚМ);
1.3 Казахдорстрой АҚ (ЖҮҚМ);
1.4 ЖШС Карагандинский КССМК (қосымша бөлшектер);
1.5 ЖШС КазКарГрупп (ЖҮҚМ);
1.6 ЖШС Магнетик (ЖҮҚМ);
1.7 ЖШС LaEsperanza (ЖҮҚМ);
1.8 ЖШС ИКЕА ТАС-ГРУПП (ЖҮҚМ);
1.9 Караганданеруд АҚ (ЖҮҚМ);
1.10 КазШпал АҚ (ЖҮҚМ);
1.11 ЖШС Новосибирский инструмент (қосымша бөлшектер);
1.12 ЖШС АСБИ Ltd (ЖҮҚМ);
1.13 ЖШС Трансмашсервис (рельстер).
2. Отын мен электрэнергия жабдықтаушылары:
2.1 ЖШС Аурика (бензин);
2.2 ЖШС Топсервис KZ (көмір);
2.3 АстанаЭнергоСбыт (электрэнергия).
3. Әртүрлі қызметтерді көрсететіндер:
3.1 ЖШС Трансрефсервис (вагондарды жалдау);
3.2 Вагонсервис АҚ (вагондарға техникалық қызмет көрсету);
3.3 ЖШС Maer company (вагондарды жалдау);
3.4 Қазтеміртранс АҚ (вагондарды жалдау);
3.5 ЖШС Қамқор Вагон (платформаларды жөндеу);
3.6 Транстелеком АҚ (байланыс қызметтері);
3.7 Медслужба транспорта АҚ (медициналық қызметтер).
Жоғарыда аталған филиалдар тікелей өндіріспен айналысатын болса, қоғамның орталық аппараты әкімшілік қызметтерді атқарып, филиалдардың жұмысын бақылайды және бағыттайды. Орталық аппараттың құрылымын келесі кестеден көруге болады:
Кесте 1
Теміржол жөндеу АҚ органдары
№
Теміржол жөндеу АҚ органдарының атаулары
1
Жоғарғы орган - Жалпы акционерлер жиналысы
2.
Басқару органы - Директорлар кеңесі
3.
Атқарушы орган - Президент
3.1
Өндірістік бөлім
3.2
Механикаландыру бөлімі
3.3
Техникалық бөлім
3.4
Экономика және талдау бөлімі
3.5
Маркетинг және даму бөлімі
3.6
Бухгалтерлік есеп бөлімі
3.7
Кадрлармен жұмыс істеу, іс жүргізу және құқықтық қамтамасыз ету бөлімі
Теміржол жөндеу АҚ негізгі тапсырыскерлері - жұмыстар мен қызметтерді сатып алушылар:
oo Қазақстан темір жолы Ұлттық Компаниясы АҚ;
oo Қазақстан Республикасының аумағындағы темір жол желілері мен тұйықтарының жауапты иелері;
oo көрші елдердің темір жол желілері мен тұйықтарының жауапты иелері;
oo кірме темір жолдарын жөндегісі немесе салғысы келетін қажеткерлер;
oo ауыр жол машиналары мен механизмдерінің қызмет көрсетулерін қажет ететін қажеткерлер;
oo қоймалық алаңдар мен панажайларды жалдағысы келетін қажеткерлер.
Енді Теміржол жөндеу АҚ негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерін қарастырып, қаржылық жағдайын талдайық.
Кесте 2
Теміржол жөндеу АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Өткен жыл
Есепті
жыл
Ауытқу
Өсу қарқыны
сома
%
1
Сатудан түскен кіріс, мың теңге
6 362 831
4 012 626
-2350205
2
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам
1196
953
-243
3
Негізгі құралдардың орташа құны, мың теңге
2 745 803
2 949 688
203 885
7,4
4
Қысқа мерзімді активтердің орташа құны, мың тенге
2 401 884
2 113 470
-288 413
5
Еңбек өнімділігі, теңге
5 320
4 211
-1 109
6
Қор қайтарымы, теңге
2,3
1,4
-0,9
7
Қор сыйымдылығы, теңге
0,4
0,7
0,3
75
8
Өнімнің өзіндік құны, мың тенге
5 694 692
3 782 518
-1 912 174
9
Жалпы кіріс, мың теңге
668 139
230 108
-438 031
110
Кезең шығыстары, мың теңге
571 925
603 272
31 347
5,5
11
Салық салынғанға дейінгі кіріс, мың тг
96 727
-344 429
-441 156
12
Табыс салығы, мың тг
-166 012
113
Таза табыс, мың тг
262 739
-344 429
-607 168
114
Дебиторлық берешек
2 062 976
883 682
-1 179 294
115
Қысқа мерзімді активтер айналымдылығы
2,65
1,9
-0,75
116
Сату көлемінің табыстылығы, %
0,1
0,06
-0,04
117
Активтердің табыстылығы, %
0,109
118
Меншікті капитал табыстылығы, %
0,1
Кестеден көріп тұрғанымыздай, сатудан түскен кіріс өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 2350205 мың теңгеге азайған. Сонымен қатар, Қоғамның өнімінің өзіндік құны да есепті жылы 1912174 мың теңгеге кеміген. Бұл негізінен кәсіпорынның қызметіне деген сұраныстың азаюынан болып тұр. Бұл көрсеткіштің азаюы жалпы кірістің төмендеуіне себеп болды. Ал жалпы кірістің төмендеуі мен кезең шығындарының өсуі кәсіпорынның залалға ұшырауының себебі болып табылады.
Есепті жылы Теміржол жөндеу АҚ еңбек өнімділігі 1109 мың теңгеге кеміді. Еңбек өнімділігін анықтау үшін, сатудан түскен кірісті жұмысшылардың орташа тізімдік санына бөлеміз. Жоғарыда айтып кеткендей, сатудан түскен кіріс азайды. Сол сияқты жұмысшылардың орташа тізімдік саны да есепті жылы 243 адамға кеміді. Бұл екі көрсеткіштің азаюы, еңбек өнімділігінің азюына себеп болды. Жұмысшылардың орташа тізімдік санының төмендеуі кәсіпорын үшін ғана емес, жалпы мемлекет үшін де теріс нәтиже болып табылады, себебі бұл мемлекетте жұмыссыздықтың өскенін көрсетеді.
Кәсіпорынның қор қайтарымы өткен жылмен салыстырғанда 0,9 теңгеге азайған. Қор қайтарымы - бұл бір теңге негізгі құралға қанша теңге өнім өндірілгенін көрсететін көрсеткіш. Оны анықтау үшін, сатудан түскен кірісті негізгі құралдардың орташа құнына бөлеміз. Негізгі құралдардың орташа құны есепті жылы 203885 мың теңгеге, яғни 7,4 пайызға өсті. Бұл кәсіпорын үшін жағымды. Бірақ бұл көрсеткіш өссе де, сатудан түскен кіріс азайғандықтан, Қоғамның қор қайтарымы да азайған.
Теміржол жөндеу АҚ қор сыйымдылығы есепті жылы 0,3 теңгеге, яғни 75 пайызға өсті. Қор сыйымдылығы - бұл бір теңге өнім өндіру үшін қанша теңге негізгі құрал қажет екенін көрсетеді. Оны анықтау үшін, негізгі құралдардың орташа құнын сатудан түскен кіріске бөлеміз. Негізгі құралдардың орташа құны көбейіп, сатудан түскен кіріс азайғандықтан, қор сыйымдылығы өсті.
Жалпы алғанда, қор қайтарымының азайып, қор сыйымдылығының өскені Қоғам үшін жағымсыз болып табылады. Себебі, бір теңге негізгі құралдан алынатын кіріс азайып, бір теңге өнім өндіру үшін кететін шығын көбейді.
Қоғамның салық салынғанға дейінгі кірісі өткен жылы 96727 мың теңге болса, есепті жылы -344429 мың теңге болды, яғни 441156 мың теңгеге азайды. Бұл көрсеткіштің азаюы жалпы табыстың кемуі мен кезең шығындарының өсуінен болып тұр. Кезең шығындары өткен жылмен салыстырғанда 31347 мың теңгеге, яғни 5,5 пайызға өсті. Пайдалар мен шығындар туралы есептіліктен көріп тұрғандай, кезең шығындарының өсуі негізінен әкімшілік шығындардың өсуінен болып тұр.
Теміржол жөндеу АҚ салық салғанға дейінгі кірісі теріс болғандықтан, есепті жылы корпорациялық табыс салығы салынбайды.
Акционерлік қоғамның таза табысы өткен жылы 262739 мың теңге болса, есепті жылы Қоғам 344429 мың теңгеге шығынға ұшырады. Бұл кәсіпорынның рентабельділігінің төмен екендігін көрсетеді.
Есепті жылы Қоғамның дебиторлық берешегі 1179294 мың теңгеге, яғни 57,2 пайызға азайды. Бұл дебиторлық берешектің қайтарылуын көрсетуі мүмкін немесе есепті жылы тапсырыстардың аз болғанын көрсетуі мүмкін.
Ағымдағы активтердің табыстылығы ағымдағы активтерге салынған бір теңгеден қанша табыс алынатын көрсетеді. Оны анықтау үшін, таза табысты ағымдағы активтердің орташа мөлшеріне бөлеміз. Теміржол жөндеу АҚ-ның бұл көрсеткіші өткен жылы 0,109 пайыз болды. Есепті жылы таза табыс болмағандықтан, активтердің табыстылығы теріс болып табылады.
Меншікті капитал табыстылығы капиталды қолдану тиімділігін сипаттайды. Оны анықтау үшін, таза табысты меншікті капиталға бөлеміз. Өткен жылы кәсіпорынның меншікті капитал табыстылығы 0,1 пайызға тең болды. Есепті жылы меншікті капитал табыстылығы теріс нәтижеге тең, себебі Қоғам таза табыс тапқан жоқ.
Сату көлемінің табыстылығы жалпы табыстың сатудан алынған табысқа қатынасы ретінде анықталады. Бұл көрсеткіш өткен жылы 0,1 пайыз болса, есепті жылы 0,06 пайызға тең болды, яғни 0,04 пайызға кеміді.
Қаржылық нәтижелердің бұндай теріс болуы әр түрлі себептерге байланысты болады. Осы кәсіпорын жағдайында бұл негізінен сұраныстың азаюынан, яғни бәсекелес кәсіпорындардың пайда болуынан, басқару есебінің төмен деңгейде болуынан, жоспарлау және талдау жұмыстарының жүргізілмеуінен және жалпы әлемдік дағдарыс нәтижелерінен болып тұр.
Қоғамның қаржылық жылы 1 күнтізбелік жыл (1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейін) болып табылады.
Бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілікті жасау тәртібі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп туралы заңнамасымен орнатылады.
Қоғам Президенті жыл сайын акционерлердің Жалпы жиналысына Қоғамның өткен жылғы жылдық қаржылық есептілігін тапсырады.
Жылдық қаржылық есептілігі акционерлердің жалпы жиналысы бекітетін күнге дейінгі 30 (отыз) күннен кешіктірмей директорлар Кеңесімен алдын-ала бекітіледі.
Қоғамның жылдық қаржылық есептілігінің растығын, сонымен қатар істердің ағымдық жағдайын тексеру және дәлелдеу үшін, Қоғам қаржылық жылдың қорытындылары бойынша - қаржылық есептілік және аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес оның аяқталуынан кейінгі 90 (тоқсан) күннен кешіктірмей, Қазақстан Республикасының заңнамасымен және акционерлердің Жалпы жиналысымен белгіленген тәртіпте жыл сайын аудит өткізуге міндетті .
Қоғамның аудиті директорлар Кеңесінің, Қоғам есебінен Қоғамның Президентінің бастамасы бойынша не ірі акционердің талабы бойынша және оның есебінен өткізілуі мүмкін, ірі акционер өз еркімен аудиторлық ұйымды таңдауға құқылы.
Егер Қоғам Президенті Қоғамның аудитін өткізуден бас тартса, аудит қызығушылық танытқан кез келген тұлғаның талабы бойынша сот шешімімен тағайындалуы мүмкін.
Қоғам бұқаралық ақпарат құралдарында жылдық бухгалтерлік балансты, капиталдағы барлық өзгерістерді көрсететін есепті, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті және уәкілетті орган белгілеген мерзімдегі табыстар мен шығындар туралы есепті жариялайды. Қоғам басқа қаржылық ақпаратты қосымша жариялауға құқылы.
1.2 Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының есеп саясаты
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес есеп саясаты - бұл қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі ережелер мен тәжірибе.
Есеп саясаты деп аталатын 8 Қаржылық Есептіліктің халықаралық стандартында есеп саясатына келесідей анықтама берілген: Есеп саясаты деп Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп, бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспарының талаптарына және ұйымдар қызметін жүргізу ерекшеліктеріне сай бухгалтерлік есеп пен қаржылық қорытынды есеп жасау үшін ұйымдардың қабылдаған принциптерін, негіздерін, ережелер мен тәжірибесін айтады.
Сонымен, есеп саясаты - бұл ұйымдар шаруашылық қызметі өрісінің іс-тәжірибесінде қолданылатын, таңдалып алынған және сабақтастықпен жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесіне тән ішкі ережелер жиынтығы.
Есеп саясатын жасау барысында ұйымдар ең әуелі бухгалтерлік есепке тән заңдар, стандарттар мен нормативтік актілерді, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарын, Үкіметтің шығарған қаулылары мен ережелерін, Қаржы министрлігінің арнайы бұйрықтарын, хаттарын және тағы басқа ресми құжаттарды басшылыққа алуы керек.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателіктер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау, шаруашылық қызметтің үздіксіздігін қамтамасыз ету, материалды активтерді бағалау мен есептен шығару, таза пайда резервін құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.
Есеп саясатының міндеттері:
oo есеп процедуралары арасындағы нақты фактілер мен орындалмай қалған фактілер арасындағы байланысты анықтау;
oo нәтижелік көрсеткіштерге есеп өрісінде қолданылған әртүрлі әдістердің сандық және сомалық әсер етуінің тиімділігін анықтау;
oo қаржылық қорытынды есеп сенімділігін арттыру үшін қолданылатын маңызды есеп әдістерін белгілеу;
oo ұйымдардың есеп нұсқаларын таңдап алу үрдісінде ұзақ және ағымдағы активтерді бағалаудағы, материалды және материалды емес активтерге амортизация есептеудегі әдістерді таңдап алу жөніндегі ұйымның құқығын қамтамасыз ету;
oo синтетикалық және аналитикалық шоттар тізімін жасау, тауарлы-материалдық қорларды бағалау және сату, өндірістік шығындарды реттеу, басқа да әдістерді кеңінен қолдану және тағы басқа.
Қазіргі кездегі нарықтық қатынастар, меншіктік экономика және кәсіпкерлік үрдістің дамуына сай бухгалтерлік қорытынды есептің шынайы жасалуына ең әуелі ұйым басшысы жауапты. Ал бухгалтерлік есеп саясатының сапалы қалыптасуына ұйымның бас бухгалтері жауапты болады.
Есеп саясатын жасаушы мамндар есеп саясатының негізгі элементтерін, бастапқы құжаттардың мазмұны мен ерекшеліктерін, бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарын, активтер мен міндеттемелерді бағалаудың әдістерін, амортизация есептеу тәртібін, мүліктерді түгендеу, аяқталмаған өндірісті бағалау, құжат айналымы ережесін, ақпараттарды өңдеу технологиясын және тағы басқа көптеген бухгалтерлік есеп өрісіндегі мәселелерді зерттей білуі керек.
Есеп саясатын қалыптастыру барысында төмендегі принциптерді басшылыққа алу керек:
oo ұйымның активтері мен міндеттемелері меншік иелерінің активтері мен міндеттемелерінен дербес жүргізілетіндігін;
oo ұйым өз қызметін белгісіз уақытқа дейін үздіксіз жалғастыра беретіндігін, осы ұйымның жуық арада жойылмайтындығын және ұйым өз қызметі көлемін қысқартпайтындығын;
oo таңдалған есеп саясаты бір жылдан келесі жылдарға сабақтастықпен қолданыла беретіндігін;
oo дайын өнімдерді сатудан түскен немесе түсетін түсімнің қашан түсетіндігіне қарамастан, сатылған өнімдер сатып алушыларға жөнелтілген кезде түскен табыс түрінде осы жылы көрсетілетіндігін.
Есеп саясатын қалыптастыру барысында ұйым төмендегі факторларды есепке алуы керек:
oo меншіктің түрін, шаруашылық қызметтің ұйымдық және құқықтық үлгісін;
oo ұйымның көлемін және технологиялық ерекшеліктерін;
oo шаруашылық өрісін;
oo кадрлармен қамтылуын;
oo салық салу және салық салу есебінің ерекшеліктерін;
oo есептеу техникалары мен бағдарламалармен қамтылу дәрежесін;
oo дайын өнімдерді сату принципін.
Ұйым шеңберінде іске асырылатын есеп саясатын жасау мен қалыптастыру төмендегі сабақтастық кезеңдерден тұрады:
oo арнайы комиссия құрылып, оның мақсаты мен міндеттері анықталады;
oo есеп жүргізудің жаңа әдістері айқындалып, бухгалтерлік есеп стандарттары мен принциптері талаптарына жауап беретін мазмұнда ұйым басшысының бұйрығы шығарылады;
oo есеп саясатын сапалы жасау үшін жауапты есеп қызметкерлерімен қатар өнім өндіру технологиясын, заң актілері мен нормативтік құжаттарды, қаржы жүйесі ерекшеліктерін жақсы білетін тәжірибелі мамандар қатыстырылады;
oo есеп саясатын қалыптастырудың кезеңдік шаралары, қажетті құжаттар мен есеп объектілерінің тізімі жасалады;
oo есеп объектілерінде қолданылатын әдістер мен тәсілдерді таңдап алу, бұлардың қысқаша мазмұнын өкілетті органдарға хабарлау мен келісітіру шаралары белгіленеді.
Есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілеріне мыналар жатады:
oo ұйымның ұйымдық құрылымы, оның көлемі мен сипаттамасы, қызмет атқару ерекшеліктері;
oo ұйымның жарғысы, құрылтайшылар мен үлес қосушылар, акционерлер мен тұрақты клиенттер тізімі, жұмысшылар мен жауапты басшылар тізімі;
oo директорлар кеңесінің, жалпы акционерлер жиналысының өткізетін жиналыстары, кездесулері, тағы басқа ұйым қызметіне байланысты маңызды шаралар.
Жоғарыда айтылған мақсатты шаралар мен атқарылатын мәселелер стандарттық үлгіде емес, ішкі ерекшеліктерге сай жазбаша түрде икемді, жинақы және сапалы жазылуы керек.
Икемді, зерделі жасалған есеп саясаты ұйымның ішкі нормативтік құжаты болып табылады. Сонымен қатар, нарықтық қатынастар, халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары талабына және ұйымдар өрісіндегі технологиялық, шаруашылық ерекшеліктерге сай жасалған есеп саясаты есеп жүргізудің әдіснамалық концепциясы болып та қаралады.Есеп саясаты сапалы жасалып, тәжірибеде оңтайлы қолданылған жағдайда ұйымдағы инвестициялық саясат, қаржылық қатынастар, келісімшарт және тағы басқа өзара келісімге түсетін әрекеттер, сондай-ақ басқарушылық шешім қабылдаудың икемді негізі қаланып, бухгалтерлік есептің тұнықтылығы қалыптасады.
Сонымен, есеп саясатының ұйымдық және техникалық аспектілерінің мазмұны мына құжаттардан: бұйрықтар, ішкі ережелер, құжат айналымының кестесі, нұсқаулар, жалпы акционерлер жиналысының және директорлар кеңесінің хаттамалары, ұйымның жарғысы, құрылтайшылық келісім, заңды тұлғаны тіркеуден өткізудің анықтамасы және тағы басқа бухгалтерлік есепке тән құжаттардан тұрады.
Есеп саясаты мына жағдайларда қайта қаралуы мүмкін: ұйымның стратегиялық бағыты өзгергенде, ұйым қайта құрылғанда, қызмет бағыты өзгеріске түскенде. Сонымен қатар, қаржы салымшыларының тұжырымды талаптарына сәйкес есеп саясатына қосымшалар мен өзгерістер енгізілуі мүмкін.
Ресми түрде ұйымдардың есеп саясаты мына жағдайларға байланысты өзгертіледі:
oo Қазақстан Республикасының заң актілерінің бухгалтерлік есеп жүйесіне тән өзгеріске түскенде;
oo Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жүйесіндегі нормативтік актілер, әдістемелік нұсқау-ережелер өзгеріске түскенде;
oo заңды тұлға қайта құрылғанда (біріктіру, бөлу, қосылу факторларына байланысты);
oo меншік иесі мен жаңа бағыт ұсынған басшы өзгергенде;
oo активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, шаруашылық нәтиже және қаржылық нәтиже шеңберіндегі шаруашылық факторлар өзгергенде және қайта бағаланғанда.
Сонымен қатар, ұйым қызметіне жаңа технологиялар енгізіліп, өндірістік үрдіс қайта модернизацияланғанда және қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары мен принциптерін қабылдаған жағдайда, есеп саясаты өзгеріске түседі. Қандай жағдайда болмасын, есеп саясатының өзгеріске түсуі арнайы тәртіппен қаралып, жан-жақты негізделуі керек.
Есеп саясатын өзгерту үрдісі жөніндегі шешім есепті жыл ішінде іске асырылуы қажет. Егер есеп саясатының өзгеріске түсуінің әсерінен ұйымның қаржылық көрсеткіштері де өзгеріске түсетін болса, онда өзгеріс факторлары арнайы есептеу жолдарымен дәлелденіп, әрбір өзгеріс мазмұны бағалануы керек.
Есеп саясаты ұзақ мерзімге арналып жасалады. Мұндай талапты орындау барысында есеп саясаты өзгеріске түсіп қана қоймай, оның маңызы қосымша ережелер, нұсқау және басқа да материалдармен толықтырылып отырады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бекіткен Қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі концептуалды негізде былай делінген: есеп саясаты мен бухгалтерлік қорытында есепті ашып көрсету үшін, қосымша материалдар мен басқа ақпараттардан тұратын қосымша түсіндірме хат беріледі.
Есеп саясаты мен бухгалтерлік қорытынды есеп мазмұнын ашуға арналған түсіндірме хат әртүрлі тәсілдермен орындалуы мүмкін. Бухгалтерлік қорытынды есеп мәліметтерін пайдаланушылар сипатына қарай түсіндірме хат есеп саясатының мазмұнын толық және қысқартылған түрде баяндайды. Қазақстандық есеп әдіснамалары мен нұсқау-ережелерімен таныс емес тұлғалар, сондай-ақ шетелдік әріптестермен бірлескен ұйымдар талабын қанағаттандыру мақсатында жасалатын есеп саясатына қосымша берілетін түсіндірме хат толық түрде жазылуы керек. Қалған жағдайлардың барлығында түсіндірме хаттың қысқартылған нұсқасын орындап, есеп жүйесінде қолданылған әдістер мен тәсілдердің қысқаша мазмұны мен тізімі қаралады.
Теміржол жөндеу АҚ есеп сасяаты 2009 жылғы 15 сәуір күні №4 директорлар Кеңесімен бекітілді.
Теміржол жөндеу акционерлік қоғамы өзінің қызметін іске асыру үшін, таңдап бекіткен есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен орындылық талаптарына сай болу қажет. Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. Теміржол жөндеу компаниясының таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттылық. Теміржол жөндеу компаниясының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп пен есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алынуға наақтылы мүмкіндік бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайщылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп отыруы қажет.
Орындылық. Теміржол жөндеу акционерлік қоғамының есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
Қоғамның есеп саясаты келесі бөлімдерден тұрады:
oo жалпы сипаттама;
oo есеп саясатын қолданудың мақсаты мен аясы;
oo бухгалтерлік есеп жүйесі мен оны ұйымдастыру;
oo шоғырландырылған қаржылық есептілік;
oo инвестициялар және қаржылық құралдар есебі;
oo материалды емес активтер есебі;
oo негізгі құралдар есебі;
oo инвестициялық жылжымайтын мүлік және басқа да ұзақ мерзімді активтер;
oo сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер;
oo тауарлы-материалдық қорлардың есебі;
oo ақша және оның эквиваленттерінің есебі;
oo табыс салығы;
oo меншікті капитал;
oo шетел валютасында жүргізілетін операциялардың есебі;
oo саудалық және басқа да дебиторлық және кредиторлық берешектер есебі;
oo еңбек қызметінің аяқталуына байланысты қызметкерлерді;
oo активтердің құнсыздануы;
oo табыстар есебі;
oo шығындар есебі;
oo қарыздар бойынша шығындар;
oo жал;
oo бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер;
oo есеп беру күнінен кейін пайда болған жағдайлар;
oo мемлекеттік субсидиялар есебі;
oo байланысты жақтар;
oo инвентаризация;
oo есептік бағалаудағы өзгертулер және қателер;
oo бухгалтерлік ойларды;
oo бухгалтерлік ақпараттың құпиялылығы;
oo есепті-бухгалтерлік ақпаратты сақтау;
oo қорытынды.
Енді кейбір бөлімдердің мазмұнын қарастырайық.
Есеп саясатының Жалпы сипаттама бөлімінде осы дипломдық жұмыстың 2.1 бөлімінде жазылған ұйымның ұйымдық-құқықтық нысаны, акцияларын ұстаушылар, орналасқан жері, қызметінің мақсаты, қызметінің негізгі түрлері және Қоғам мүшелері ашып көрсетілген.
Есеп саясатының мақсаты және қолдану аясы бөлімі. Теміржол жөндеу акционерлік қоғамның есеп саясаты келесілерге сәйкес қалыптастырылған:
oo Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 28 ақпан 2007 жылғы Қазақстан Республикасының заңы;
oo Қаржылық Есептіліктің халықаралық стандарттары;
oo Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері;
oo Холдинг Самрук акционерлік қоғамының бухгалтерлік есепті бақылау және Корпоративтік есеп саясаты бойынша лауазымды мүшесі құрастырған ҚЕХС қолдану бойынша әдістемелік нұсқаулықтар.
Шоғырландырылған қаржылық есептілікті қалыптастыру мақсатымен қоғамның есеп саясаты оның барлық филиалдарына тиісті.
Қоғам және оның филиалдары үшін есептілік мерзімі болып: ағымдағы қаржылық есептілік үшін тоқсан, ал толық қаржылық есептілік үшін жыл табылады.
Бухгалтерлік есеп жүйесі мен оны ұйымдастыру бөлімі. Теміржол жөндеу акционерлік қоғамдағы бухгалтерлік есеп Жұмыс шоттар жоспары негізінде жүргізіледі.
Компанияның есеп жүйесі қаржылық және басқару есебінен тұрады.
Қаржылық есеп ішкі және сыртқы пайдаланушылар пайдаланатын және бухгалтерлік есеп принциптеріне негізделген ақпаратты қамтиды.
Ал басқару есебі ағымдағы және болашақтағы жағдайларды талдау үшін, жоспарлау және тиімді басқарушылық шешімдер қабылдау үшін ішкі пайдаланушылардың қажеттіліктерін қарастырады. Оған ақпараттың барлық түрлері, соның ішінде тауарлар мен қызметтердің өндірістік өзіндік құнын қалыптастыратын өндірістік есеп кіреді.
Компанияның филиалдары қабылданған нысандар мен мерзімде қоғамның бухгалтерлік есеп бөліміне өздерінің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы ақпараттарды ұсынады.
Бас бухгалтер қоғам филиалдарының бухгалтерлік есеп қызметінің жұмысын бақылайды.
Бухгалтерлік құжаттарға қол қою құқығы және бухгалтерлік пен қаржылық құжаттарға жолы ашық лауазымды тұлғалардың тізімін қоғам Президенті анықтайды.
Бухгалтерлік ақпараттың құпиялылығы бөлімі. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы бойынша Теміржол жөндеу компаниясындағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммерциялық құпия болып табылады. Бухгалтерлік есеп ақпараттарымен танысуға тек қана Қоғам басшылығының рұқсаты бар адамдарға немесе мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларына олардың өкілеттілігіне сай рұқсат беріледі.
Есепті-бухгалтерлік ақпаратты сақтау бөлімі. Бастапқы құжаттар (ағымдағы және басқа шоттардан банк көшірмелері, жүкқұжаттар, орындалған жұмыстар туралы актілер, кассалық кіріс және шығыс ордерлері, еңбекке жарамсыздық туралы парақтар, жұмыс уақытын пайдалану есебінің табельдері, аванстық есептіліктер, чектер, квитанциялар, негізгі құралдарды тапсыру-қабылдау актілері және т.б.), шот-фактуралар, өзара есеп-айырысудың салыстыру актілері, авизо, кем шығулар туралы құжаттар, ревизиялар туралы актілер және оларға қосымша құжаттар, сенімхаттар, еңбекақы төлеу үшін төлем ведомосттары, айналым-сальдолық ведомосттар 5 жыл сақталады.
Қызметкерлердің беттік шоттары 75 жыл сақталады.
Жылдық қаржылық есептілік және оған түсіндірме жазбалар, сондай-ақ бөлу және жойылу баланстары мен оған қосымшалар ылғи сақталады.
Ғимараттардың, құрылыстардың, жабдықтардың және басқа да негізгі құралдардың паспорттары ылғи сақталады. Негізгі құралдарды есептен шығарғаннан кейін, ғимараттар мен құрылыстардың паспорттары 1 жыл сақталады.
Келісімшарттар және мәмілелер (шаруашылық, еңбек) мерзімі аяқталғаннан кейін, 5 жыл ішінде сақталады, ал материалдық жауапкершілік туралы келісімшарттар материалды-жауапты тұлға жұмыстан шыққаннан кейін, 5 жыл сақталады.
Бастапқы құжаттар және қорытынды жазбалар қағазға басылады немесе электрондық таспаларда сақталады. Қоғамның филиалдары құжаттардың басылған көшірмелерін мемлкеттік бақылау органдарының талаптары бойынша ұсынады.
Қорытынды бөлімі. Аталған есеп саясатымен реттелмеген сұрақтар Қаржылық есептіліктің халықаралық стадарттарына және Қазақстан Республикасының қолданылудағы заңнамасына сәйкес реттеледі.
1.3 Темір жол көлігі саласындағы қызметті ұйымдастыру
Нарықтық экономикада темiр жол көлiгi саласындағы мемлекеттiк саясат: көлiк нарығының барлық субъектiлерiнiң темiр жол көлiгi қызметiне еркiн қол жеткiзуi, Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерiн қорғау, тасымалдардың барлық қатысушылары үшiн құқықтық және экономикалық кепiлдiктердiң бiрыңғай стандартын қолдану принциптерiн негiзге алып, халықтың, экономиканың және мемлекеттiң тасымалдарға қажеттiгiн қанағаттандыру үшiн жағдай жасауға бағытталған. Темiр жол көлiгi саласындағы мемлекеттiк саясаттың мақсаты: темiр жол көлiгiнiң магистральдық темiр жол желiсiн дамыту, тасымалдарды дамыту, адам өмірі мен денсаулығы және қоршаған орта үшін темір жол көлігі мен оның өмірлік циклі үрдістерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес темiр жол көлiгiнде тариф, салық және кеден саясатын жүзеге асыру, темiр жол көлiгiнде еркiн кәсiпкерлiкке жағдай жасау және шаруашылық қызметiне мемлекеттiк органдардың заңсыз араласуына жол бермеу, бәсекелестiктi дамыту, соның iшiнде халықаралық тасымалдар саласындағы бәсекелестiктi дамыту, магистральдық темiр жол желiсiнiң бiрыңғай мүлiктiк кешенiн сақтау, қоршаған ортаны қорғау, темiр жол көлiгiн жұмылдыру дайындығында ұстап тұру, темiр жол көлiгiнiң қажеттерi үшiн импортты алмастыратын өндiрiстi дамытуға жәрдемдесу болып табылады.
Темiр жол көлiгi саласындағы мемлекеттiк саясатты жүзеге асыру уәкiлеттi органға және құзыретiне сәйкес өзге де мемлекеттiк органдарға жүктеледi. Осы көлiкпен жолаушылар, багаж, жүк, жүк-багаж және пошта жөнелтiлiмдерiн тасымалдау Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен және шарттарда жүзеге асырылады. Тасымалдаушы Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда көзделгеннен басқа жағдайларда, ақысын төлеген және жол жүру немесе багаж, жүк, жүк-багаж және почта жөнелтiлiмдерi тасымалдарына арналған тасымалдау құжаттарын дұрыс ресiмдеген қызмет пайдаланушыларға тасымал жасаудан бас тартуға құқығы жоқ. Өзiнiң тартқыш көлiгi жоқ тасымалдау үрдісіне қатысушы локомотивтiк тартқыштың операторымен жасалған шарт негiзiнде локомотивтiк тартқыш көрсететiн қызметтердi пайдаланады.
Темiр жол көлiгi туралы заңдар:
1. Темiр жол көлiгi туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзге ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
3. Әскери және арнайы тасымалдарды ұйымдастыру, қамтамасыз ету және орындау ерекшелiктерi Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледi.
Темiр жол көлiгiнiң ортақ және жеке пайдаланылатын объектiлерi:
1. Магистральдық темiр жол желiсi Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында ортақ пайдаланылатын темiр жол көлiгiнiң объектiсi болып табылады, жекешелендiруге жатпайды және Қазақстан Республикасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz