Аймақтағы инвестициялық іс-әрекетті басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Нарықтық экономика дамуында инвестицияларды басқару процессінің мәні және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3. Инвестициялық жобаны басқару механизмі мен мемлекеттік реттеу ... ..22
2 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.2 Қазақстан экономикасына негізгі капиталға тартылған инвестициялар мен олардың технологиялық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.3 Алматы облысының негізгі капиталға тартылған инвестициялар ... ... ... .42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған мәселелері және оларды шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Нарықтық экономика дамуында инвестицияларды басқару процессінің мәні және маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3. Инвестициялық жобаны басқару механизмі мен мемлекеттік реттеу ... ..22
2 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.2 Қазақстан экономикасына негізгі капиталға тартылған инвестициялар мен олардың технологиялық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.3 Алматы облысының негізгі капиталға тартылған инвестициялар ... ... ... .42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған мәселелері және оларды шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты жолдауында «Бүгінгі әлемдік конъюнктура нашарлаған жағдайда біз рөлі өсе түсіп отырған мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың ішкі инвестициялық ресурстарын белсендетуге тиіспіз» деп, өзінің “Қазақстан-2030” Жол¬дау-ында республика экономикасына инвестицияларды тартуды маңызды стра¬тегиялық мәселе ретiнде қарастырды. Қазiргi таңда Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту ауқымын алғанда ТМД елдерiнiң арасында көш басында келедi, деген жоспарлар шешімінің айқын айғағы ретінде тағы баса айтып өтті
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет. Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Монетаристік тәсілдердің тиімділік аясының тарлығына байланысты оған балама (альтернатива) ретінде инфляциялық кездерге иек артатын құрылымдық өзгерістерге бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет болды.
Инвестициялық құрылымдардың барынша шектелу жағдайына байланысты оны жүзеге асыруда ұлттық басымдықтарды (приоритеты) таңдау дәстүрлі мәселесі туындайды.
Құрылымдық-инвестициялық өзгеріс орасан зор күші мен ауқымды қаржылық қорларды талап ететін аса күрделі маңызды міндет. Сондықтан, оның шешілуі де елеулі уақыт мөлшерін қамтиды. Алайда, макроэокономиклық тепе-теңдікті орнатуға бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет.
Жекелеген елдер алдына қояр және шетелдік инвесторларды тарту есебінен орындалар мақсаттары, сол елдердің экономикалық дамуының нақты жағдайларына байланысты ерекшеліктеріне қарамастан, мәселен, нарықтық тетіктердің даму дәрежесі, инвестициялық қуат деңгейі, тағы басқа шетелдік инвестицияның, оны қабылдаушы елдің экономикасына әсерінің жалпы ағымдарын талдау, айрықша қызығушылықты туғызады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы (аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады.
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет. Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Монетаристік тәсілдердің тиімділік аясының тарлығына байланысты оған балама (альтернатива) ретінде инфляциялық кездерге иек артатын құрылымдық өзгерістерге бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет болды.
Инвестициялық құрылымдардың барынша шектелу жағдайына байланысты оны жүзеге асыруда ұлттық басымдықтарды (приоритеты) таңдау дәстүрлі мәселесі туындайды.
Құрылымдық-инвестициялық өзгеріс орасан зор күші мен ауқымды қаржылық қорларды талап ететін аса күрделі маңызды міндет. Сондықтан, оның шешілуі де елеулі уақыт мөлшерін қамтиды. Алайда, макроэокономиклық тепе-теңдікті орнатуға бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет.
Жекелеген елдер алдына қояр және шетелдік инвесторларды тарту есебінен орындалар мақсаттары, сол елдердің экономикалық дамуының нақты жағдайларына байланысты ерекшеліктеріне қарамастан, мәселен, нарықтық тетіктердің даму дәрежесі, инвестициялық қуат деңгейі, тағы басқа шетелдік инвестицияның, оны қабылдаушы елдің экономикасына әсерінің жалпы ағымдарын талдау, айрықша қызығушылықты туғызады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы (аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылы Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Астана 2008г.
2. ҚР Заңы 2003ж 8 қаңтар «Инвестициялар туралы».
3. Н.Ә. Назарбаев Қазақстан 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.- Алматы: Білім, 1998.
4. Курманалиев К.К. «Развитие рыночных отношений в Республике Казахстан» Алматы 2006 г.
5. Курманалиев Е.К. «Развитие рыночной инфрастуктуры и сферы услуг» Алматы 2007 г.
6. Рогачев А.А. «Социально-экономические приоритеты в системе финансовых координат» Алматы, 2006г.
7. В.В. Бочаров «Инвестиция нарығынын қаржы-несие әдістерімен реттеу».
8. Курманова. А. «Инвестиционная политика в РК» //Деловой Казахстан № 5 (52) от 09.02.2007г.4 стр
9. Нурсеитов А.А. «Прямые иностранные инвестиции как фактор развития экономики» Алматы, 2000г.
10. Рогачев А.А., Нигматуллин Н.З. «Политическая стратегия социально- экономического развития» Алматы 2002г.
11. Н.Ш.Әлжанова «Инвестициялық жобалау» Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Алматы 2006 ж.
12. Д.М.Мадиярова «Сыртқы экономикалық саясат» Экономика 2000 ж.
13. Хамитов Е.Н. «Инвестиции в реальный сектор экономики: Проблемы оценки и развития» Алматы, 2000г.
14. Әубәкіров Я. , Нәрібаев К, Есқалиев М., Жатқанбаев Е., Байжұмаев Е., Досқалиев С. «Экономикалық теория негіздері» Алматы, 2008 ж.
15. Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері» Алматы, 2002 ж.
16. С.Әкімбеков, А.С.Баймухаметова, У.А.Жанайдаров «Экономикалық теория» Оқу құралы. Алматы, 2002 ж.
17. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций. Пер.с анг.М. Юнити 2000г
18. Вахрин П.И. Инвестиции: Учебник. М: Дашков и К 2003г
19. Колтынюк Б.А. Инвестиционные проекты. Учебник , ИНФРА-М,2001.
20. Валдайцев С.В. и др. Инвестиции: учеб. Москва: «Проспект» 2004г
21. Ихданов Ж., Орманбеков Ә. Экономиканы мемлекеттiк реттеудiң мәселелерi. Алматы: Экономика, 2002 ж.
22. Идрисов А.Б. “Cтратегическое планирования и анализ эффективности инвестиций” М:2007 г.
23. Кирин А.В. Регулирование иностранных инвестиций в экономический развитых странах. М:Изд-во МГУ, 2001. –72 с.
24. Концепция государственной политики РК (проект). – Алматы. –2003.
25. Кочуров Н.И. Государственное регулирование инвес¬ти¬ци¬он-ной деятельности в условиях рынка. //Пи¬щевая про¬мыш¬ленность. –2002. –N12. –с.10-11.
26. Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промыш¬ленном производстве: Монография. – Алматы: Экономика, 2005. –230 с.
27. Минин Б.А. Уровень качества. Социально- экономические вопросы оценки качества и защита потребителя.-М.: Изд-во стандартов, 2002.
28. Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я., Исмуратов С.Б. Основы организации бизнеса. Учебник. Челябинск, Южно-Уральское кн. изд-во, 2001
29. Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффективности производства // АПК: экономика, управление, 2002.
30. Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два уровня управления // Маркетинг, 2003, №4.
31. Баймуратов У. «Социальная экономика» том 7, Алматы 2005 г.
32. Бланк И.А. «Инвестиционный менеджмент» Ника-центр 2004 г.
33. Русско-казахский толковый словарь- справочник «Рыночная экономика» Алматы, 1995г.
34. «Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет» статистикалық жинақ 2008 ж.
35. Кузембаева Ф. «Прямые инвестиции или умные деньги» //Деловой Казахстан № 16 (63) от 27.04.2007г. 8 стр.
36. Жақсыбай С. «Қазыналы түбекте инвестиция еселенеді» //Егеменді Қазақстан 27.03.2007 ж. 1 бет.
37. «По дороге к рынку» //Деловой казахстан № 5 (52) от 09.02.2007г.
38. Курманова. А. «Инвестиционная политика в РК» //Деловой Казахстан № 5 (52) от 09.02.2007г.4 стр.
39. А.Садуқасов. «Дамудың бір кепілі - Инвестция» //Дала мен қала № 29.23 шілде 2004ж.
40. Еспенбетова Б. Обоснование инвестиционной политики накопительных пенсионных фондов // Банки Казахстана. –2007.
41. Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬онная политика // Российский экономический журнал. –2007. N8. –с.50.
42. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы» статистикалық жинақ 2008/1
43. Налоговый Кодекс Республики Казахстан.Алматы.2008ж
44. Investment Attractiveness: Soutth Kazakhstan oblast; Информационный справочник. Алматы: Нурлы алем, 2008 г.
45. Карамендин Т. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Евразийское сообщество. 2007. –N2. с.56-74.
46. Майлин Б. Иностранные инвестиции в экономике Казахстана: анализ, объемы, структура // Казахстанская правда. –2002. –29 дек. – с.3.
47. Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци-онная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-60.
48. Назарбеков К. Особенности инвсетиционного рынка в Казахстане// Аль-Пари. –2001. N5-6. с.32-37.
49. Назарбеков К. Имидж уже создан. Инвесторы проявляют интерес // Южный Казахстан. –2001. N10, 26 января. – с.4.
50. Шалгимбаев К. Релизуя государственную инвестицион¬ную политику //Казахстанская правда. –2002. –6 дек. – с.4.
51. Статистический ежегодник Казахстана, 2008 г. Алматы: Агенство Республики Казахстан по статистике.
52. Региональный статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник // Под.ред. Смаилова А.А. Алматы:2008.
53. Давильбекова Ж. Роль иностранных инвестиций в экономике
Казахстана // Аль-Пари. –2008. N1-1. -.73-77.
2. ҚР Заңы 2003ж 8 қаңтар «Инвестициялар туралы».
3. Н.Ә. Назарбаев Қазақстан 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.- Алматы: Білім, 1998.
4. Курманалиев К.К. «Развитие рыночных отношений в Республике Казахстан» Алматы 2006 г.
5. Курманалиев Е.К. «Развитие рыночной инфрастуктуры и сферы услуг» Алматы 2007 г.
6. Рогачев А.А. «Социально-экономические приоритеты в системе финансовых координат» Алматы, 2006г.
7. В.В. Бочаров «Инвестиция нарығынын қаржы-несие әдістерімен реттеу».
8. Курманова. А. «Инвестиционная политика в РК» //Деловой Казахстан № 5 (52) от 09.02.2007г.4 стр
9. Нурсеитов А.А. «Прямые иностранные инвестиции как фактор развития экономики» Алматы, 2000г.
10. Рогачев А.А., Нигматуллин Н.З. «Политическая стратегия социально- экономического развития» Алматы 2002г.
11. Н.Ш.Әлжанова «Инвестициялық жобалау» Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Алматы 2006 ж.
12. Д.М.Мадиярова «Сыртқы экономикалық саясат» Экономика 2000 ж.
13. Хамитов Е.Н. «Инвестиции в реальный сектор экономики: Проблемы оценки и развития» Алматы, 2000г.
14. Әубәкіров Я. , Нәрібаев К, Есқалиев М., Жатқанбаев Е., Байжұмаев Е., Досқалиев С. «Экономикалық теория негіздері» Алматы, 2008 ж.
15. Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері» Алматы, 2002 ж.
16. С.Әкімбеков, А.С.Баймухаметова, У.А.Жанайдаров «Экономикалық теория» Оқу құралы. Алматы, 2002 ж.
17. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций. Пер.с анг.М. Юнити 2000г
18. Вахрин П.И. Инвестиции: Учебник. М: Дашков и К 2003г
19. Колтынюк Б.А. Инвестиционные проекты. Учебник , ИНФРА-М,2001.
20. Валдайцев С.В. и др. Инвестиции: учеб. Москва: «Проспект» 2004г
21. Ихданов Ж., Орманбеков Ә. Экономиканы мемлекеттiк реттеудiң мәселелерi. Алматы: Экономика, 2002 ж.
22. Идрисов А.Б. “Cтратегическое планирования и анализ эффективности инвестиций” М:2007 г.
23. Кирин А.В. Регулирование иностранных инвестиций в экономический развитых странах. М:Изд-во МГУ, 2001. –72 с.
24. Концепция государственной политики РК (проект). – Алматы. –2003.
25. Кочуров Н.И. Государственное регулирование инвес¬ти¬ци¬он-ной деятельности в условиях рынка. //Пи¬щевая про¬мыш¬ленность. –2002. –N12. –с.10-11.
26. Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промыш¬ленном производстве: Монография. – Алматы: Экономика, 2005. –230 с.
27. Минин Б.А. Уровень качества. Социально- экономические вопросы оценки качества и защита потребителя.-М.: Изд-во стандартов, 2002.
28. Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я., Исмуратов С.Б. Основы организации бизнеса. Учебник. Челябинск, Южно-Уральское кн. изд-во, 2001
29. Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффективности производства // АПК: экономика, управление, 2002.
30. Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два уровня управления // Маркетинг, 2003, №4.
31. Баймуратов У. «Социальная экономика» том 7, Алматы 2005 г.
32. Бланк И.А. «Инвестиционный менеджмент» Ника-центр 2004 г.
33. Русско-казахский толковый словарь- справочник «Рыночная экономика» Алматы, 1995г.
34. «Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет» статистикалық жинақ 2008 ж.
35. Кузембаева Ф. «Прямые инвестиции или умные деньги» //Деловой Казахстан № 16 (63) от 27.04.2007г. 8 стр.
36. Жақсыбай С. «Қазыналы түбекте инвестиция еселенеді» //Егеменді Қазақстан 27.03.2007 ж. 1 бет.
37. «По дороге к рынку» //Деловой казахстан № 5 (52) от 09.02.2007г.
38. Курманова. А. «Инвестиционная политика в РК» //Деловой Казахстан № 5 (52) от 09.02.2007г.4 стр.
39. А.Садуқасов. «Дамудың бір кепілі - Инвестция» //Дала мен қала № 29.23 шілде 2004ж.
40. Еспенбетова Б. Обоснование инвестиционной политики накопительных пенсионных фондов // Банки Казахстана. –2007.
41. Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬онная политика // Российский экономический журнал. –2007. N8. –с.50.
42. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы» статистикалық жинақ 2008/1
43. Налоговый Кодекс Республики Казахстан.Алматы.2008ж
44. Investment Attractiveness: Soutth Kazakhstan oblast; Информационный справочник. Алматы: Нурлы алем, 2008 г.
45. Карамендин Т. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Евразийское сообщество. 2007. –N2. с.56-74.
46. Майлин Б. Иностранные инвестиции в экономике Казахстана: анализ, объемы, структура // Казахстанская правда. –2002. –29 дек. – с.3.
47. Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци-онная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-60.
48. Назарбеков К. Особенности инвсетиционного рынка в Казахстане// Аль-Пари. –2001. N5-6. с.32-37.
49. Назарбеков К. Имидж уже создан. Инвесторы проявляют интерес // Южный Казахстан. –2001. N10, 26 января. – с.4.
50. Шалгимбаев К. Релизуя государственную инвестицион¬ную политику //Казахстанская правда. –2002. –6 дек. – с.4.
51. Статистический ежегодник Казахстана, 2008 г. Алматы: Агенство Республики Казахстан по статистике.
52. Региональный статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник // Под.ред. Смаилова А.А. Алматы:2008.
53. Давильбекова Ж. Роль иностранных инвестиций в экономике
Казахстана // Аль-Пари. –2008. N1-1. -.73-77.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОРТА-АЗИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика факультеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АЙМАҚТАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТІ БАСҚАРУ
Орындаған:______________
_________________________
Жетекшісі:
_____________
________________________
Қорғауға жіберілді:
____________________2009 ж.
АЛМАТЫ 2009 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ
ТЕОРЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Нарықтық экономика дамуында инвестицияларды басқару процессінің мәні
және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен
негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .16
1.3. Инвестициялық жобаны басқару механизмі мен мемлекеттік реттеу ... ..22
2 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.2 Қазақстан экономикасына негізгі капиталға тартылған инвестициялар мен
олардың технологиялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..3
4
2.3 Алматы облысының негізгі капиталға тартылған
инвестициялар ... ... ... .42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған
мәселелері және оларды
шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 44
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы Қазақстан халқының әл-ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауында Бүгінгі
әлемдік конъюнктура нашарлаған жағдайда біз рөлі өсе түсіп отырған
мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының, әлеуметтік-кәсіпкерлік
корпорациялардың ішкі инвестициялық ресурстарын белсендетуге тиіспіз деп,
өзінің “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды
тартуды маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырды. Қазiргi таңда
Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту ауқымын алғанда ТМД
елдерiнiң арасында көш басында келедi, деген жоспарлар шешімінің айқын
айғағы ретінде тағы баса айтып өтті [1]
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық
саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет.
Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып
табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен
қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат
экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Монетаристік тәсілдердің тиімділік аясының тарлығына байланысты оған
балама (альтернатива) ретінде инфляциялық кездерге иек артатын құрылымдық
өзгерістерге бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет болды.
Инвестициялық құрылымдардың барынша шектелу жағдайына байланысты оны
жүзеге асыруда ұлттық басымдықтарды (приоритеты) таңдау дәстүрлі мәселесі
туындайды.
Құрылымдық-инвестициялық өзгеріс орасан зор күші мен ауқымды қаржылық
қорларды талап ететін аса күрделі маңызды міндет. Сондықтан, оның шешілуі
де елеулі уақыт мөлшерін қамтиды. Алайда, макроэокономиклық тепе-теңдікті
орнатуға бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет.
Жекелеген елдер алдына қояр және шетелдік инвесторларды тарту есебінен
орындалар мақсаттары, сол елдердің экономикалық дамуының нақты жағдайларына
байланысты ерекшеліктеріне қарамастан, мәселен, нарықтық тетіктердің даму
дәрежесі, инвестициялық қуат деңгейі, тағы басқа шетелдік инвестицияның,
оны қабылдаушы елдің экономикасына әсерінің жалпы ағымдарын талдау, айрықша
қызығушылықты туғызады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы
(аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен
бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады. Қандай да бір елдің
инвестициялық қорының жеткіліксіз немесе шектеулі қуыстарын толықтыра
алады. Инвестициялық белсеңділіктің өсуі жоғарғы ұлттық өнімнің өсуіне
әкеледі.
Қазақстан эканомикасы үшін инвестиция, ең алдымен оны тұрақтандыру,
жандандыру және көтеру үшін қажет. Өндіріске, жаңа технологияға жұмсалған
инвестиция қатаң бәсекелік күресте бәсекелестерді жеңуге көмектеседі,
мейлінше икемді баға белгілеуге мүмкіндік берді. Бұған шетелдік
инвестицияның орасан зор көмегі болғанына ешкім жоққа шығара алмайды. Оны
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтің Қазақстан халқына арнаған Жолдауындағы
...Қазақстанның шетел капиталынсыз,
технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңаруға
қалай қол жеткізетінін көз алдымызға келтіру қиын, - дегенмен-ақ байқауға
болады.
Инвестиция маңызды экономикалық категория болып табылады, және микро-
макродеңгейде айтарлықтай рөл атқарады, ең алдымен, жай және ұлғаймалы
ұдайы өндіріс, құрылымдық түрлендірулер, пайданы арттыру және сол сияқты
көптеген әлеуметтік проблемаларды шешудегі инвестицияның маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының шикізатын әлемдік нарыққа шығару экономика
үшін өте маңызды рөл атқарады. Ал сол шикізатты өндіру және өңдеу үшін
шетел инвесторлары қажет, сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі
инвесторларды тарту үшін жағымды жағдай жасайды.
Шетел инвестицияларын реттейтін Шетел инвестициялары туралы
қабылданған заң ол орган инвестицияларды приоритеттік экономикалық
салаларға жеңілдіктер преференциялар арқылы құйылуын қадағалайды .[2]
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен мемлекеттердегі
және өндірістің қатаюына, өсуіне көмектеседі. Қазақстан шетел
инвесторларына жағымды әлеуметтік, қаржы-экономикалық, құқықтық тәртіптерді
жасайды және ықыласына инвестициялық климат, қойылған бағдармаларға жету
және өзекті мәселелерді шешеді.
Қазақстан Республикасының жасалып жатқан барлық шараларға қарамастан,
шетел инвесторлары инвестицияларын негізінен көп үлесі бар табиғи
ресурстарға енгізеді.
Инвесторлар өз ақшаларын қайда салатынын таңдап тұрғанда көптеген
факторларды ескереді. Мысалы: ІЖӨ өсімі, бизнесті жүргізудегі жақсы
атмосфера. Бүгінгі күндері Қазақстан осы көрсеткіштер бойынша аймақтағы ең
жақсы ел болып саналады. Мұның мағынасын С.Славинский: ол өсуі мүмкін,
өйткені әлемдегі энергетикалық қауіпсіздік өте маңызды мәселе. Еуропа және
АҚШ ортаазиялық елдерге, сонымен бірге Қазақстанға да өздерінің беделін
энергетикалық қауіпсіздігін жүзеге асыруына көбірек алуға тырысады деп
айтты.
Инвесторлардың позитивті белгілердің бірі аймақтағы елдердің өсімі
болып саналады. Ал Қазақстандағы өсім темпін Қытаймен салыстырады.
Аймақтағы елдердің ішінде тұпақтылық арал және жақсы нарықтық
ұйымдастырушылықпен айрықшыланады. Инвесторлар Қазақстандағы экономикалық
реформалар тиімді және нәтижелері көрініп тұр деп санайды.
Позитивті тенденция көрсеткеніндей өндіру секторының өсуі басқа
өнеркәсіп секторлармен ере жүреді.
Диплом жұмысының мақсаты – инвестициялардың теориялық негізін ашып,
Қазақстандағы инвестициялық саясатты талдау негізінде шетел инвестицияларын
тартудың артылықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету және қазіргі уақыттағы
инвестициялық климаттың жағдайын ашу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасында жүріп
жатқан инвестициялық процестер.
Зерттеу пәні - нарықтық қатынастарға көшу жағдайында Қазақстан
Республикасының мемлекеттік инвестициялық саясатты қалыптастыру процесі
болып табылады.
Жұмыстың құрылымы - кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, қарастырылу дәрежесі,
мақсаты, міндеттері, методологиялық, ілімдік және тәжірибелік негіздері
қарастырылған.
Бірінші тарауда инвестицияларды басқару процессінің мәніне, түрлеріне,
инвестицияның қайнар көздеріне түсініктеме берілген.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының
қағидалары мен негізгі бағыттары, инвестициялық процестің даму бағыты мен
жағдайын бағалау қарастырылған.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын
жетілдіру мәселелері қарастырылған.
Жұмысты орындау барысында көптеген мерзімдік баспа материалдар,
қазақстандық және ресейлік экономистердің еңбектері, бай статистикалық
ақпарат базасы және Қазақстан Республикасындағы инвестициялық процесті
реттейтін нормативтік –құқықтық база материалдары қолданылды.
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ
ТЕОРЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Нарықтық экономика дамуында инвестицияларды басқару процессінің
мәні және маңызы
Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап республиканың
экономикасында күрделі, бұрын соңды болмаған, өзгерістер болды.
Қазіргі заманғы экономика жүйесін ауыстыру кезеңіңде ішкі қаржыландыру
мүмкіндіктерінің шектелуі жағдайында үкіметтің іс-әрекет бағдарламасы
негізінде құрылымдық қайта қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін сыртқы
капиталды тарту және пайдалану мәселелері өте маңызды орын алды [3]
Шамамен, 90-жылдардың басында біздің қоғамда Инвестиция термині
күнделікті адамдардың арасындағы қатынаста, ресми түрде, публицистикалық
және ғылыми әдебиеттерде қолданыла бастады.
Инвестиция - пайыз немесе дивиденд түрінде табыс алу, капиталды
көбейту мақсатында субъект иеленетін актив, өндірісті, кәсіпкерлікті
дамыту, пайда алу немесе басқа да түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу елдің
ішінде немесе шетелдегі кәсіпорындарға, консорцииумдарға, жобаларға
әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларға, жаңартпалық жобаларға капиталдың
ұзақ мерзімдік жұмсалымы.
Инвестициялық саясат – шаруашылық объектісінің, аймақ, ел ішінде,
олардан сырт жерлерде өндірісті, кәсіпкерлікті дамыту, пайда алу, басқа да
түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен ұзақ мерзімді жұмсалымның
көлемін, құрылымы мен бағыттарын айқындайтын шаруашылық шешудің жүйесі.
Басқарудың экономикалық әдістерді кеңінен қолдану, дағдарысты ахуалдарды
еңсеру, нарықтық қатыстарға көшу жағдайында келешекке арналған.
Инвестициялық саясатты ғылыми тұрғыда негіздеу инвестицияны жоспарлау
(болжау) практикасын жаңа шаруашылық тетікпен байланыстыру ұзақ мерзімді
жұмсалымның пайдаланылуын түбегейлі жақсарту, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуын жеделдету бұдан былайғы шарттары ретіндегі ұзақ
мерзімді жұмсалымның тиімділігін арттыру қажет.
Инвестициялық саясат дегеніміз - шетелдік инвестицияларды реттеу, ЖҰӨ
өсуі, төлем балансын оңтайландыру, өндіріс және жұмыспен қамтылу
мәселелерін реттеу қызметіне бағытталған мемлекеттік саясат.
Нақ қазіргі таңда инвестициялық саясат ұғымының маңызының
теоретикалық аспектісін зерттеу нәтижесінде біз келесі қорытындыға келген,
неғұрлым толық және көп аспектілі тұжырымды белгілі Ресейдің ғалым-
экономисі И.А.Бланк инвестициялық саясат дегеніміз – нақты қаржыландыру
нысанына капитал салуды қарастыратын, уақыт арасында детерминисті
инвестициялық мақсаттарды жүзеге асырудың жоспарланған нақты нәтижелерге
қол жеткізуга бағытталған мемлекеттің ең тиімді саясаты деп тұжырымдады.
Ал Дж.Кейнс өзінің Жұмыспен қамту, пайыз және ақша туралы жалпы
теория еңбегінде: Инвестиция - бұл нақты мезгілдегі өндірістік қызмет
нәтижесіндегі капитал құндылығының ағымды өсімі немесе сол мезгілдегі
табыстың бөлігі. Ал бұл бөлігінің тұтынуға пайдаланылмайды. [4]
Осындай инвестицияға нақтырақ анықтаманы кейбір авторлардан да көруге
болады. Инвестициялық қаржылық портфель авторларында:
Инвестиция - бұл капиталды қайта өндіруге бағытталған ақшалай
қаражаттардың шығындары және Г.И. Рузавин мен В.Г.Мартыновта:
Инвестициялар табыстың маңызды бөлігін құрайды. Бұл табыстар жалпы ұлттық
өнімді өндіруге және өндірісті кеңейтуге, жаңартуға бағытталған шығындар
болып келеді. Яғни капиталдың қалыптасумен байланысты. Жоғарыда айтылып
кеткен авторларға қарағанда инвестицияға нақты және мазмұнды анықтама
бергендер, М.Т.Оспанов және Т.Мұхамбетов: Инвестиция - бұл қызмет процесі,
ал олардың объектілері күрделі құрылыстың өрісі, қаржы капиталы айналатын
өрісі болып табылады. Сонымен қатар, инвестициялық қызметтің субъектілері
шетелдік және отандық жеке тұлғалар және де кәсіпорындар, банктер,
сақтандыру ұйымдары мен зейнет ақы қорлары ұсынылған шетелдік және
отандық заңды тұлғалар болып келеді. Ал Осипова Г.М. өзінің Экономикалық
теория негіздерінде деген еңбегінде инвестицияға мынандай мағына берді:
Капиталдың тозуы мен өндірісті ұлғайтуға тырысушылық жеке немесе заңды
тұлғаларға өндіріске арналған тауарларды алу қажеттілігін тудырады. Бұл
процесті инвестициялау деп, ал сол тауарларды алуға бөлінген ақшаны
инвестиция деп атайды.[5]
Инвестицияның қарқынды дамуы байқалып, және сол территориялардан
пайда табу бірнеше есе өсіп қоймай, экономиканың даму мәні ретінде
қолданылады.
Инвестициялар пайданы алу мақсатында инвесторлармен кәсіптік іскерлік
обьектілеріне салынатын материалды-мүлікті құндылықтардың және оларға деген
құқықтардың жиынтығы, сонымен қатар ақыл-парасаттық мүлікті айтады.
Инвестицияларға пайданы өсіру мақсатында ақша-қаражаттар, банктік
салымдар, пай, акциялар, құнды қағаздар, қозғалмалы және қозғалмайтын
мүліктер (үйлер, ғимараттар, құрал-жабдықтар мен басқа материалды
құндылықтар), лицензия, тауар белгілері, несиелер т.б. мүлік немесе
мүліктік құқықтар, интелектуалды байлықтар, іске кіргізілген кәсіпорындар
және т.б. әлеуметтік жағымды нәтижелер жатады.
Ал инвестициялық қызмет заң бойынша түсінігі – ол әр-түрлі капиталдың
салынуы.
Мемлекеттің инвестициялық саясатының басты мақсаты – тауарлар өндіру,
жедел дамыту, экономиканың беделді секторында жұмыстармен қызмет атқару
үшін қолайлы жағдай тудыру.
Мақсатқа жету процесінде ҚР-сы мынандай мәселелер шешеді:
1) жаңа да, озық технологияларды және ноу-хоу тағы басқаларды өндіріске
енгізу;
2) ішкі нарықтағы жоғарғы сапалы тауарлар мен қызметтерді толықтыру;
3) отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
4) экспортқа бағдарланған және импорт тауарларының орындарын
толтыратындай өндірісті дамыту;
5) ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
6) жаңа өндіріс орнын ашу және оны күшейту;
7) жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту, олардың шеберлік деңгейін арттыру
жүйесін енгізу.
Инвестициялардың негізгі обьектілеріне жататындар:
Мүлік инвестициясы (материалдық инвестиция). Материалдық инвестиция деп
- тікелей өндіріс процесіне қатысатын инвестицияны айтады. (Мысалы: құрал
жабдық, материалдарға, құрылысқа құйылатын инвестиция);
Қаржы инвестициясы - дегеніміз қаржы мүлігін, басқа фирма жұмысына қол
сұғу және т.б. фирмалардың құқықтық жұмыстарына қатысу (акция сатып алу);
Материалды емес инвестиция - материалды емес құндылыққа инвестиция құю
(кадрлар дайындау, жарнама, және мемлекттік Болашақ программасын
жатқызуға болады);
Портфельдік инвестициялар - құнды қағаздарға салынады, бағаның
өзгеруіне байланысты дивидендтер алуды білдіреді және сол шаруашылықты
басқаруға қатысты құқығын береді. Портфельдің пайда болуы
ол құнды қағаздар және тағы басқа активтерді сатып
алу арқасында пайда болады. Портфель бірнеше түрлі инвестициялық
құндылықтар жинағы болуы мүмкін, бұл инвестиция салушының жалпы бір тікелей
нақты инвестиция нысанын көрсетеді. Портфельдің ішіне бір типті құнды
қағаздар кіруі мүмкін және әртүлі инвестициялық құндылығы бар.
[6]Инвесторлардың соңғы мақсаты тиімділік немесе құнды қағаздардың
нарықтығы. Бұл ұстаушыға оларды тез және зиянсыз ақшаға айналдыру дегенді
білдіреді.
Тікелей инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен инвестицияны бір
өндіріске құю.
Тікелей инвестиция нақты жобаға салынатын ұзақ мерзімді күрделі
салымдар және олар, әдетте, нақты активтерді сатып алумен байланысты.
Салыным ретінде қарыз капиталы, нақты инвестициялауды жүзеге асырушысы
ретінде бола алатын банк қолданылуы мүмкін.
Екінші компонент – инвестицияны, тауар-материалдық қорға қою, бұл
өндіріс процесіне жататын немесе өтпеген дайын тауарлар шикізат қорларын
молайтуға бағытталған. Экономикалық жүйеде коммерциялық тауар материалдық
қорлар, капитал қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады, оларға
өндіріске өте қажет капитал құрал жабдықтар ғимараты жатады.
Тікелей инвестиция ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі - бұл шаруашылық субьектінің қаражаты өзінің өндіріс факторына
өзінің қаржы-қаражатын қаржыландыру.
Сыртқы - бұл шаруашылық субъектілерге керек инвестициялық
институттардың инвестиция құралдарын өндіріс факторына шоғырландыру.
Тікелей инвестицияға жалпы және нетто-инвестиция, брутто-
инвестицияларды жатқызуға болады. Жалпы инвестиция негізгі капитал
көлемін ұлғайтатын және модернизацияға жұмсалатын жаңа инвестициялардың
сомасы.
Нетто - инвестицияларға инвестициялық жобаның негізінде немесе фирма
(кәсіпорын) сатып алу кезінде жүзеге асатын бастапқы инвестициялар сомасы
жатады. Нетто-инвестициялар мен реинвестициялар брутто-инвестицияларды
құрайды. Ал реинвестиция дегеніміз - өндірістің жаңа құралдарын жасауға
немесе сатып алуға не басқа да мақсаттарға жұмсалатын қайта босатылған
инвестициялық ресурстар.
Реинвестициялар пайдаланыстағы негізгі қорларды жандандыруға т.с.с.
мақсаттарға қолданылады. Реинвестиция - бұл инвестиция, түскен пайдадан бос
ақшаны қайта жаңа құрал жабдықтарды алуға, және жаңа өндіріс құралдарына
құю, бұл кәсіпорынның негізгі қорларын ұстауға жұмсалады.
Ауыстыру инвестициясы - бұл ескі құрал - жабдықтарды жаңа құрал
жабдықтарды ауыстыру.
Инвестицияны рационализациялау - бұл инвестицияны техника және
технологиялық процестерді модернизациялау болып табылады .
Диверсификация - бұл маңызды шығындардың тәуекелін төмендету құралы.
Әртүрлі құнды қағаздар арасында капиталды бөлгенде, тәуекел төмендейді.
Инвестицияны кәсіпорында тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, ҒЗТКЖ- ға
(ғылыми - зерттеу және тәжірибелік конструкторлық жұмыстар) жіберу, кадр
дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау үшін қолданады.
Тәуекел инвестициялар немесе венчурлық капитал инвестициясы, жаңа
акциялар шығару түрінде, жаңа қызмет саласында шығаралатын үлкен тәуекелмен
байланысты .[7]
Венчурлық күрделі инвестицияны бір-бірімен байланысты емес обьектілерге
құйылады, бұл салынған ақшаның тез ауқуын, білдіреді. Мұндай күрделі
салымдар өндірушіден неше акциясын алумен жасалады, сонымен бірге соңғы
акциялардың конверсиялық құқығы бар.
Капиталдың енгізілуі тәуекел ескерту қажеттілігі кішігірім
кәсіпорындарда қаржыландыруға, жаңа технологиялар облысында қолданылады.
Тәуекел капиталдың өзінде бірнеше түрлері бар: қарыздық, акционерлік,
кәсіпкерлік. Ол жарғылық фирмалардың арасында дәлме-дәл болады.
Салым уақыты бойынша инвестициялар қысқа мерзімдік инвестициялар және
ұзақ мерзімдік инвестициялар болып бөлінеді.
Аннуитет- инвестиция әр бір уақыт мерзім ішінде бір пайда алып келеді.
Жалпы ол қаржыны зейнеттік сақтандыру қорларға енгізеді. Сақтандыру
компаниялар мен зейнеттік қорлар ұзақ мерзімді міндеттемелерді шығарады.
Болашақта кездесетін шығындарды жабу үшін иелері инвестицияларды құяды.
Анри Кульман - жанама және тікелей инвестициялар инвестицияның
түрлену мәселесін мүлде басқа аспектіде қараған. Ол жанама инвестиция, ал
тікелей инвестицияны жасауға болады деп ойлаған.
Екінші түрдегі еңбек өнімін тікелей өндіру құрылымына ауыстыру
капиталдың ақшалай форма этапына аттап кетеді. Мұндай инвестицияның
механизімі көбінесе ауыл шаруашылығында жасалады. Мысалы: фермер ірі қара
малмен өз отарында бұзауларын тек қана амортизацияны жабу үшін ғана емес
одан көп бұзаулар бар олар отардың санын үлкейуіне әсер етеді. Бұл кезде
тікелей қаржыландыру жүргізіледі. Тағы бақташыны алсақ, ол да өзінің барлық
гүлдерін, жемістерін өткізбей тек қана 75 % сатады, ал 25 % тұқымға кетеді,
өзі өзінің шаруашылығын ұлғайтады.
Тікелей инвестиция өте аз қолданылады, өйткені өндірісте зауыт өз
кірпіштерін өз жеріне тағы зауыт салмайды және осы қағида таралмаған
В.В. Бочаров Инвестиция нарығынын қаржы-несие әдістерімен реттеу
еңбегінде: Инвестицияларды тұрақты қалыпта емес, қозғалыста карастыру
қажет.
В.В. Бочаров бойынша инвестициялаудың негізі:
Күрделі салымдарға қорларды қайта құру. Яғни, инвестициялық қызметтің
нақты объектілеріне инвестицияларды ауыстыру процесі.
Салынған қаражаттарын капитал құнынан өсуіне айналдыру. Бұл
инвестициялардың қайта құруын және жаңа тұтыну құнын сипаттайды.
Табыс немесе әлеуметтік түрде капитал құнының өсуі. Яғни, инвестициялық
қызметінің соңғы мақсаты жүзеге асады.
Инвестиция ілімінде инвестициялық процестің объектілері және
субъектілері инвестициялық саясатты жүргізудегі мемлекеттің рөлі жөнінде
мәселелерді нақты көрсету қажет. Олардың құрамын және өзара байланысын
төмендегі суреттен көруге болады.
Инвестициялық қызметте инвестор маңызды орын алады.
Инвестор - инвестициялық жобаларға меншікті қаражаты мен қарыз
қаражатын салушы, бағалы қағаздарға өз атынан және өз есебінен сатып алушы
заңды және жеке тұлға.
Инвестор болып:
- мемлекеттік және белгілі аумақты мүліктерге немесе мүліктік құқыққа
ие мекемелер;
- азаматтар, соның ішінде шетелдік тұлғалар;
- кәсіпорын, кәсіпкерлік бірлестік және басқа да заңды тұлғалар, соның
ішінде шетелдік заңды тұлға, мемлекет және халықаралық ұйымдар.
В.В. Бочаров бойынша инвестициялық саясатты жүргізудің мемлекеттік рөлі
жөніндегі мәселелерін кестелі түрде көрсеткенді жөн көрді, автор ойын
төмендегі 1-кестеден көруімізге болады. (1-кесте)
1-кесте-Инвестиция нарығындағы объектілер мен субъектілердің өзара іс-
қимылы *
* Ескерту (7, 37б.([8]
Инвестициялық процестің екінші қатысушысы болып тапсырыс беруші болып
есептелінеді. Тапсырыс беруші болып, инвестициялар және инвестициялық
жобаны жүзеге асыруға инвестициямен куәландырылған, рұқсат берген кез-
келген заңды және қабілетті тұлға бола алады. Бұл жағдайда тапсырыс беруші,
егер басқадай мәселелер олардың арасында шартта қаралмаса, онда
инвестициялық жобаға басқа кәсіпкерлер және басқа қатысушылар ісіне
араласуына болмайды.
Егер тапсырыс беруші инвестор болмаса, онда инвестиция мен мүліктерді
иемдену, пайдалану, басқару үлесінің құқығы шартта көрсетілген кезіңде,
күші бар заң көлемінде, бөлісіп қолданылады.
Инвестициялық процеске үшінші қатысушылар - инвестициялық қызметтің
объектісін пайдаланушылар болып табылады. Инвестициялық қызмет объектісін
пайдаланушы инвестормен қатар, басқа да жеке, заңды тұлғалар, мемлекеттік
және жергілікті мекемелер, шетелдік мемлекет, халықаралық ұйымдар бола
алады. Инвестициялық қызметтің субъектілеріне (адамдар немесе әлеуметтік
топ) инвестициялық қызметке қатысушыларды екі немесе одан да көп қызметін
үйлестіріп атқаруға болады.
Біздің ойымызша, инвестициялық қызмет мынандай негізгі қағидаларға
сәйкес жүзеге асырылуы қажет:
- Өмірде қолданылып жатқан заңға қайшы келмейтін инвестициялық қызметке
заңды тұлғалар мен азаматтар, қоғамдық ұйымдардың басқармалары мен
мемлекеттік билік мекемелері кедергі жасап араласпауы қажет;
- Инвестициялау өз еркімен болуы керек;
- Меншік және қызмет түріне қарамастан;
- Инвестициялық қызметке қатысушылардың тең құқығы;
- Инвестицияның қорғалуы;
- Инвестициялық қызметті жүзеге асыру жолдарын еркін таңдауға;
- Инвестициялық қызметті жүзеге асырғандағы азаматтар мүддесі мен
құқығын бұзбау, сақтау .
Инвестициялық қызмет инвестициялар арқылы жүзеге асады.
Инвестициялардың объектісі, бағыттары инвестицияның көлемімен тиімділігін
өз еркімен тандау арқылы анықталады. Сонымен қатар, инвестицияны жүзеге
асыруда өзіне қажетті, қабілетті заңды тұлғаларды шартты немесе жарысты
әдіспен қызметке алу құқығы бар.
Инвестициялық қызмет субъектілері арасындағы қатынас олардың өздері
арасындағы жасалған шарт бойынша анықталады. Шарт инвестициялық
қызметіндегі субъект арасындағы өндірістік - шаруашылық және басқа
қызметтерді реттейтін ең басты құжат болып саналады. Бұл жерде мемлекеттік
мекеменің араласуына жол берілмейді.
Шарт өзінің қызметін инвестициялық қызметін бүкіл мезгілінде сақтайды.
Егер шартты жасасып болғаннан кейін, серіктестіктер жағдайын нашарлататын
заң тәртібінде өзгерістер пайда болған жағдайда шартты өзгертуге болады.
Егер инвестор жобаны одан әрі инвестициялаудан бас тартса және басқа
мәселелер шартта көрсетілсе, онда басқа тапсырыс берушіге шығындарын өтеп
беруге міндетті. [9]
Жоғарыда атап көрсеткен мәліметтерден инвестиция анықтамасында екі
жақтылықты білдіреді. Бір жағынан, олар, өндіріске әлеуметтік өріске немесе
ұзақ мерзімді алынатын тұтыну заттарына жеке және заңды тұлғалармен әртүрлі
қаржы салымдарын білдіреді .
Инвестицияның мәнін анықтау үшін оның түрлерін қарастыруымыз қажет.
Ф.Фельзенбаумның пікірінше, Инвестицияның мәні капитал, салымдары
мазмұнына жақын нақты инвестициялар және қаржылық, яғни, портфельдік
инвестициялар. Бірінші жағдайда, кәсіпорын инвестор ретінде шығады, яғни
өзінің өндірістік капиталын, негізгі өндірістік қорларын және оның қызмет
етуіне керекті айналым қаражатын көбейтетін қаражат салушы. Екінші
жағдайда, инвестор дивиденттерді, қаржылық қатынастардың табысын ала
отырып, өзінің қаржы капиталын көбейтеді. Сонымен қатар, өндірістің
құрылуына ақша қаражатын басқа кәсіпорындар ұйымдар салады. Олар өздерінің
инвестициялық жобаларына қаржыларды тарту үшін акция шығарады.
Біздің республикаға шетелдік инвестиция өте қажет, өйткені оның қаржы
ынтымақтастығының басқа түрлеріне қарағанда, артықшылығы қазіргі кезенде
даусыз. Бірақ инвестициялық үстемділікке ие түрлерін таңдап алу барысында,
қазіргі дүние жүзінде күрделі қаржыны сыртқа шығаруда қалыптасқан негізгі
бағыттарын ескеру қажет.
Шетелдік кәсіпкерлік капиталды тікелей инвестициялау, шетелдік
инвестицияларды тартудың ең тартымды түрі болып табылады. Ол біріккен және
шетелдік кәсіпорындар құру, мемлекет пен шетелдік инвестициялаушы арасында
концессиялық келісім жасаушы, келісім - шартты кәсіпорындар құру түрінде
жүзеге асады.
Тікелей инвестиция түріндегі шетелдік инвестициялаудың тиімді түрін
таңдау, республикадағы екі мәселесімен байланысты: саяси және экономикалық
деңгейлерін араластырып жібермеу.
Қазақстан экономикасына тікелей инвестициялау және мемлекеттік
несиелерін салыстырғанда, шетелдік кәсіпкерлік капиталдың елеулі
артықшылықтары бар. Тікелей инвестициялауды жүзеге асыра отырып, шетелдік
кәсіпкер өзі салып отырған капиталды тиімді қолдануға тырысады, осыған орай
машиналар, жабдықтар мерзімін қарастырады, жаңа өндірістік технологиясын
жасауға, өндірісті ұйымдастыруға және жалға беруге белсене қатысады және
тауарларды өзінің сенімді арналары арқылы өткізудің тиімді тәсілдерін
іздестіреді.
Республикада шетелдік инвестициясын тартудың негізгі түрлеріне:
біріккен кәсіпорын (БК) құруға үлестік қатысу; толық шетелдік инвестиция
салушылар иелігіндегі шетелдік кәсіпорындар (ШК) құру; портфельдік
инвестиция, аренда немесе концессиялар жатады.
Қазақстанға шетелдік инвестициясын тартуды мақсатты түрде басшылыққа
ала отырып, оның 2 негізгі мүмкіндіктерін еске алу керек.
- Біріншісі, Қазақстанның табиғат қорларына байлығы. Қазақстан
территориясы Еуропа мен Азияның түйісілген жеріндегі стратегиялық маңызды
жерге орналасқан және Еуропа мен Азияның кең ауқымды нарығының байлығын
жеңілдетуге мүмкіндігі мол.
- Екіншісі, Қазақстанда ғалымдар, техниктер, маманданған және жартылай
маманданған жұмысшыларды қосқанда адам ресурстарының жақсы білімді және
әртүрлі ұлт-ұлыстың қорларының жеткіліктігі. Бірақ та, әрбір айтылған
фактордың өз деңгейінде шектеулері бар, оны мойындай және ескере білу
керек. Оның бірі: Қазақстан құрғақ құрлықта орналасқан және ыңғайлы, арзан,
көлемді, мұхиттың сауда флотына жақын орналаспағандығы, табиғат қоры
өндірген пайдалы қазбаны өндеуге, тазалауға, бөлшектеуге, тасымалдауға
қосымша қажетті шығандарын да есептеу қажет.
Шетелге өнделмеген көп мөлшерде табиғи байлық, рудаларды өндеуге
шығарғаннан гөрі, өнделген және тиімді. Тасымалдауға дейін ақылға сыйымды,
өндеуге келмейтін ұшпалы жеңіл табиғат қорларын бірсыпырасынан басқасын
тасымалдауға болады.
Шетелдік инвестиция халық шаруашылықтың бөліктеріне қажет. Нақты
айтқанда: мұнайды зерттеу мен өндіру және өндеу, металл өндірісіне және
телеқатынастағы, жердегі және әуедегі көлік, тамақ өнеркәсібінде, өнеркәсіп
тауарларын өндіруде, халық тұтынатын тауарларға және бөлшек саудаға
инвестиция қажет. Шетелдік инвестицияларды елдің қауіпсіздігіне тікелей
байланысты: қару жарақ өндіру, есірткі шығару және т.б. салаға қолдануға
болмайды.
Шетелдік капитал, жергілікті отандық капиталымен қатар, Қазақстан
Республикасында бірінші кезекте агроөнеркәсіптік жинақ саласын дамытуға,
әлемдік нарықта бәсекеге түсе алатын салалардың жедел қалыптасуы мен
дамуына бағытталуы керек.
Шетелдік инвестициялар көмегімен, біздің ойымызша мынандай міндеттерді
орындауға болады:
- аймақтардың жоғарғы бағаланған, жаңадан табылған салалардың дамуын
ынталандырып қолдау;
- өндірістің бірқатар тұйықталған жүйесін құру;
- белгілі саладағы ұлттық және шетелдік кәсіпорынға өзара тиімді
бәсекеге түсуді қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай жасау.
Бұл міндеттердің орындалуы жалпы басқа өте маңызды экономикалық
қиындықтарды шешуге әсер етуін айтуға болар еді:
- жұмыспен толық қамтамасыз ету;
- жоғары деңгейдегі капитал қайтарылуына жету;
- бұрын өндірісте өндірістік мақсатқа жарамайды деп пайдаланбаған
жергілікті шикізат пен материалдарды, қорларды шаруашылық айналысына
игеру;
- пайдалану шығандарын төмендету;
Тікелей шетелдік инвестициялар экономикалық өзгерістерге әсер етуде
экономикалық басқа нысандарымен салыстырғанда бірсыпыра маңызды үстемдігі
бар. Тауар өндіру мен қызметтер атқаруға күрделі қаржы салудың қайнар
көздерін тауып, жаңа техниканы пайдалануда, ноу -хау басқарудың алдыңғы
қатардағы әдістерді және маркетингті дамытуға қолайлы, сонымен қатар,
қарыздарды өтеу жинақтауда керек.
Жеке және институционалды барлық инвесторлар өздерінің жиналымдарын
әртүрлі құнды қағаздарға салуында белгілі бір мақсаттарын көздейді.
Инвестордың негізгі мақсаттары:
- салымдардың қауіпсіздігі;
- салымдардың табыстылығы;
- салымдардың өсуі;
- салымдардың тиімділігі;
Мұнда, қауіпсіздігі инвестициялық капитал нарығындағы сілкіністерден
инвестициялардың зақымданбайтындығы және табысты тұрақты алынуы түрінде
түсінуге болады. Ең қауіпсіз мемлекеттік қарыздар облигациясына сату болып
табылады. Өйткені рейтингтегі аса табысты төмен корпаративті құнды қағаздар
болып табылады. Қауіпсіздікке және табыстылықтың ұтымды сәйкестікке мұқият
тандау мен құнды қағаздарды мезгілді тексеру жүргізуінде жетуге болады.
Салымдардың өсуін тек акция ұстаушылары ғана істей алады.
Капиталды көбейту - инвестициялық мақсат болып табылады. Себебі: салық
салу денгейі азаяды. Капитал өсуімен салық ауыртпалығы азаяды. Сондықтан
көптеген инвесторлар, көп салық төлеушілер табыстылыққа емес, салымдардың
өсімділігін артық көреді. Осындай акциялар дивиденттердің төменгі деңгейіне
әкеледі, бірақ капиталдың тез кымбаттауын қамтамасыз етеді. [10]
Инвестициялардың соңғы мақсаты - тиімділік немесе құнды қағаздардың
нарықтылығы. Бұл ұстаушыға оларды тез және зиянсыз ақшаға айналдыру дегенді
білдіреді.
Тікелей және портфельдік инвестицияларға қарағанда ғалымдардың және
тәжірибеленушілердің ортасында сыртқы қарыздарға қатынастары бірыңғай
емес. Статистикалық есеп берулерде, ведомствалық хабарларда және бірқатар
ғылыми еңбектерде оларды инвестиция ретінде санайды, ал басқа еңбектерде
инвестиция түрі немесе қайнар көзі ретінде қарыздар туралы мәселесіне
үдемейді, бірақ оның үдемелі рөлін мақұлдайды.
Тіпті инвестицияға бағытталған несиелер нақты инвестициялар емес,
инвестицияның қайнар көздері болып табылады.
Шетелдік инвестицияның тікелей тартудың басқа түрі жалға беру немесе
концессия, яғни шетелдік кәсіпкеріне ұзақ мерзімді жалдау жағдайында
әртекті шаруашылық қызметін жүзеге асыру құқығын беру.
1.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен
негізгі бағыттары
Инвестициялық саясат – инвестициялардың негізгі капиталға игерілуі
бөлігіндегі мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдауды жүзеге
асыру, жоғары органдарға инвестицияларды тарту барысы жөнінде ақпараттар
даярлау, оларды пайдалану тиімділігі жөнінде ұсыныстар
әзірлеу, инвестициялық қызмет бөлігінде еліміздің әлеуметтік-экономикалық
дамуының орта мерзімді жоспар жобасын әзірлеу, нарықтық экономикадағы оң
тұжырымды инвестициялық ұсыныстарды бағалау және іріктеу, жергілікті
инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) экономикалық сараптамадан өткізу,
жергілікті инвестицияларды іске асыру және тиімділігін бағалау
мониторингін жүргізу, бюджет комиссиясы белгілеген бюджеттік даму
бағдарламалары үшін лимит шегінде басымды бюджеттік инвестициялық жобалар
тізбесін құру, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді
жоспары шеңберінде заңды тұлғалардың жарғылық капиталын құру және ұлғайту
арқылы жергілікті бюджеттік инвестициялық жобаларды және бюджеттік
инвестицияларды жоспарлау, өңірлік бағдарламалардың, жергілікті бюджеттік
бағдарламалардың, жергілікті бюджеттік инвестициялар мен гранттардың іске
асу тиімділігін бағалау қызметі арқылы экономикалық мәні ашылады.
Кез келген дамыған мемлекеттердің инвестициялық саясатының негізгі
бағыттары тартылған инвестицияның берген нәтижесі мен құрылымына әбден
байланысты. Осы мемлекеттің немесе аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму
жолында бюджетке түсетін түсім үлесі, алдын-ала келісілген нақты жобаларға
сәйкестендірілуі бойынша негізделеді. Бүгінгі күнде қоғамымызда жан-жақты
жүргізіліп жатқан реформалар мемлекеттік басқару мен реттеу аясында
айтарлықтай ықпал тигізуде. Инвестициялық саясаттың бағыт-бағдарлары және
жаңаша сипатта дамуы мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық және саяси
жүйедегі процестермен айқындалуда. Ал осы процестер инвестициялар
саласындағы мемлекеттік реттеудің маңызы өте зор екендігі белгілі.
Инвестициялық саясат – қоғамның дамуының негізгі бір мақсаттық көзі болып
отыр. Нарықтық қатынастардың кең етек жаюы жағдайында, саясаттың қоғам мен
экономикада елеулі орын алып, инвестициялық құралдар арқылы ел
экономикасының өсіп дамуына белсенді де қарқынды түрде ықпалын тигізіп
отырғаны белгілі.
Инвестициялық саясатты тиімді пайдалануға ұйымдық-құқықтық, әлеуметтік-
экономикалық, ішкі саяси, институционалдық т.б. жағдайлар жасағанда ғана
мемлекет саясатты дұрыс қарастырып, болжай алады.
Қазақстанда және дүниежүзінің басқа елдеріндегі салаларды дамыту
беталысын талдау негізінде бәсекеге қабілетті салалар мен кластерлерді құру
мақсатындағы инвестициялаудың басымды бағыттары анықталды, атап айтқанда:
• ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу;
• құрылыс материалдарының өндірісі;
• әйнек өнеркәсібі;
• химия және мұнай химия өнеркәсібі;
• металлургия;
• машина жасау;
• орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі;
• балық өнеркәсібі;
• инфрқұрылым.
Сол себептен, дарынды экономистердің пайымдауынша, инвестициялық
қызметтің негізгі бағыттары төмендегідей болғаны жөн:
- инвестициялық қызметтің басымдылығын анықтау, мемлекеттің мақсатты
бағдарламалары бойынша бюджеттен қаржыландырылатын әлеуметтік
объектілер, өндіріс күшін арттыратын негізгі қорды жаңарту және
құрылымын артыру, сондай-ақ құрылыс объектілерін салуға;
- мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын экономикалық тұрақты істерге
халық шаруашылық салаларға;
- инвестициялардың әсерлілігін арттыру, яғни, ең алдымен тартылған
инвестициялардан жылдам нәтиже беретін салаға тарту;
- экономиканың аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы
жұмсайтын заңды және жеке тұлғаларға материалдық-техникалық, қаржы-
бюджеттік, салықтық, несиелік, т.б. қолдау жасау;
-шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық,
сақтандырушылық т.б. механизмдерін жетілдіру;
-олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
-басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін
инвестицияларды тартудың әр түрлі әдістері мен жолдарын кеңінен қолдану;
-басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға жеңілдетілген салық
тәртібін орнату, несие беру.
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының
барынша тиімді аймақтық-салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың
үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін
құрайды. Оны қалыптастыру барысында ҚР Президенті бекітілген күрделі ұлттық
бағдарламаларды іске асыру қажеттілігі де ескеріледі.Іс жүзінде, белгілі
мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің құрылымдық-инвестициялық
саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық жағынан айқындалып,
атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс.
Мысалыға, нарықтық қатынастар саласы дамыған елдердің мемлекет
қызметінде келесідей өзара байланыс анық байқалады ( 2-кесте)
2-кесте- Мемлекет қызметіндегі өзара байланыс*
*Ескерту (10, 43б.( [11]
Жоғарыдағыны өзара байланысты матрицалық модель түрінде көрсетуге
болады. Онда оның баланстық нәтижелерін анықтып, экономикалық-
математикалық есептеулер жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге
болады.
Болашаққа әзірленген, мақсаттар мен әдістерін ескере отырып салалық
және аймақтық деңгейлерге жасалған матрицалық моделдердің мәліметтерін
талдау- халық шаруашылығының тиімді құрылымы мәселелерін жоспарлы түрде
шешудің негізін құрайды. Осы тұрғыдан ғана экономиканың салалық және
аймақтық құрылымын мемлекеттік реттеу механизмдерін қолдану мәселелерін
қарастыруға болады. Өз тәжірибемізді өзге елдердің экономикалық
реформаларды жүзеге асыру тәжірибесін талдау, мұндай жағдайда механизмдер
құрамы мен басымдығы көбінесе құрылымдық өзгерістер бағыттарының бастапқы
жағдайына тәуелді екенін байқатады. Егерде бұл бағыттар мақсатты
міндеттерге сәйкес болып, құрылымдық өзгерістердің экономикалық және
әлеуметтік тиімділігін арттыру үшін бағытты шамалы ғана өзгертуді талап
ететін болса жақсы. Мұндай жағдайда халық шаруашылығының төменгі
бөлімшелерінде инвестициялық белсенділікті ынталандыру механизмі басымды
болар еді.
Ал егер, ел экономикасында құрылымдық дағдарыс орын алып, құрылымдық
өзгерістердің бағытталуы қалыптасатын болса-бұл мүлдем басқа жағдай,
Қазақстанда бүгін екі түрлі жағдай да орын алып отып. Оған республиканың
өнеркәсібінің салалық құрылымы дәлел.
Осылайша, қазіргі кезеңде республика экономикасындағы құрылымдық
дағдарысты жою үшін тұтастай мемлекеттің құрылымдық- инвестициялық
саясатының бағытын айтарлықтац өзгерту қажет және оны ауылшаруашылығы мен
аграрлық өнеркәсіптік инфрақұрылымның әлеуметтік-экономикалық рөлін
қалпына келтіруге бағыттау керек. Құрылыс кешеніне де осындай көзқарас
қажет. Осыдан келіп экономикадағы құрылымдық өзгерістерді реттеудің
механизмдері арасында бюджеттік қаржыландыру, несие бөлу және салық салу
басымды болып табылады. Мемлекеттің құрылымдық-инвестициялық саясатын
алдын-ала ғылыми негіздемейінше экономиканың қарқынды дамуы мүмкін емес.
Біз инвестициялық саясатты іске асырудың негізгі механизмдері қандай?-
деген сауалға жауап іздеп көрейік.
Макроэкономикалық деңгейде оны жүзеге асырудың шешуші механизмі –
басымды салалар дамуының мақсатты бағдарламалары. Онда әлеуметтік-
экономикалық, ғылыми-техникалық, ұйымдық-құқықтық сипаттағы шаралар
жеткілікті түдде нақтылынады. Сондай-ақ ішкі және сыртқы нарықтарда тиісті
орын алу мақсатында экономиканың әр түрлі саласында шығаратын өнім сапасы
мен техникалық деңгейін арттыруға үлкен көңіл бөлінеді.
Инвестициялық саясатты жүзеге асырудың маңызды механизмдерінің бірі-
басымды салаларда жеделдетілген өтілім нормасын белгілеу-бұл экономикадағы
ғылыми-техникалық резервтерді арттыруды қамтамасыз етеді. Бұл істе
қарастырылып отырған салалар кәсіпорындардың пайдасына салынатын салықты
азайту, сондай-ақ инновациялық қызметке әсіресе, жаңа ғылыми-техникалық
жетістіктерді ендіруге бағытталған пайда бөлігін тұтастай салықтан босату
маңызды рөл атқарады.
Мұндай қызмет жеңілдікпен несие беру арқылы да ынталандырылуы шарт.
Бірақ, егерде басымды салалар бойынша таңдап алынған инвестициялық
жобаларға жеңілдік несие бөлінсе ғана тиімді нәтиже береді. Осыған
байланысты, қарастырылған инвестициялық жобаларды жеңілдікпен несиелеу
қызметін атқаратын банктер моральдық және материалдық қолдау табатындай
жағдай жасалса-бұл аса маңызды инвестициялық саясат болып табылар еді. [12]
Нарықтық экономикада шағын және орта бизнестің дамуын ынталандыру
механизмдерін барынша батыл түрде қолданылу саясат тиімділігін одан әрі
арттырады. Яғни, жоғарыда аталған механизмдер ұзақ мерзімге бағытталған
тиісті заңды-құқықтық негізін жасаған жағдайда ғана тиімді ықпал ете алады.
Осының негізгі мазмұнына үнемі өзгеріс енгізу инвестициялық процестердің
баяулауына және құрылымды құрайтын салалар инветициялық жобалардың іске
аспауына алып келетіндігін өмір көрсетіп отыр. Бұл әсіресе, әріптестерімен
шаруашылық мәселелерімен шешу кезінде өте сақтықпен қарау қағидасын
ұстанатын шетелдік инвесторларға қатысты. Заңдық тұрақсыздықты-күрделі,
құрылымды құраушы өндірістер туралы шешім қабылдауда отандық инвесторларды
да алшақтатады. Өйткені бұл жерде үлкен тәуекелге баруға тура келеді.
Мемлекеттің инвестициялық саясатын жүзеге асыру және оның маңызды
мәселелері:
Инвестициялық саясаттың негізгі нысаны инвестициялық жобаларды жүзеге
асыру болып табылады. Инвестициялық саясаттың негізгі құралы ақша
қаражаттарынан, мақсатты банк несиелерінен, үлестік жарналардан, акциялар
және басқада бағалы қағаздардан, қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерден,
жерді пайдалану құқығынан, табиғи қорлардан және басқалардан тұрады.
Инвестициялық саясат жөнінде шешім қабылдаудағы негізгі мәселе –
инвестициялық жобаларды объективті бағалау. Мемлекеттегі инвестициялық
саясатты реттеуде шетел инвестицияларын тарту мен тиімді пайдалану маңызды
рөл атқарады.
Отандық және шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық қызметтің, оның
ішінде шетелдік инвестицияларды тартудың негізгі қағидаларының тұрақты
болуы өте маңызды. Олардың арасында инвестициялық саясаттың экономикалық
және әлеуметтік қағидасы негізгі болып саналады. Егер қағидалар
инвестициялық саясатты дұрыс жүзеге асыру үшін қажет болса, саясат
тиімділігін арттыру үшін осы қағидаларды қолайлы жүзеге асыру қажет.
Шетелдiк капитал мен инвестицияны тарту және қолдану саясаты негiзiнде
нақты экономикалық жағдай және мiндетке байланысты әр түрлi формада жүзеге
асырылатын базалы қағидалар жатыр.
Бұл қағидалар келесiлер:
1. Экономикалық қауiпсiздiк қағидасы. Халықаралық мемлекеттiк және
банктiк несиенi (сыртқы қарыз беру) тарту және қолдану үшiн бұл қағида
сыртқы борышты және терiс сальдоны ұлғайтуға әсерi сияқты экономикалық
қауiпсiздiк параметрлерiн ескеру керектiгiн бiлдiредi.Өзiнiң табиғаты
бойынша жеке капитал – бұл тиiмдi сфераны iздеушi капитал және дамушы
елдерде бұл үшiн тиiмдi сфера ретiнде табиғи ресурстар, шикiзат салалары
болып табылады. Бiрақ осы салада өндiрiстiң бiр жақты дамуы тек халық
шаруашылығында үйлеспеудi күшейтiп қана қоймай, сонымен қатар әлемдiк
нарықта зияндылықты және бағаның тербелуiне тәуелдiлiктi күшейтедi, бұл
жағдай да елдiң экономикалық қауiпсiздiгiн төмендетедi.
2. Мемлекеттiң инвестициялық мақсаттарын iске асыру қағидасы. Шетелдiк
инвестициялар мемлекетпен реттелуi керек және келесi макроэкономикалық
мiндеттердi шешуге бағытталуы керек: ЖIӨ өсiмi; төлем балансын жоғарылату;
өндiрiстiң және жұмыс бастылықтың тербелуiн басу; бағаны тұрақтандыру және
инфляцияны төмендету; мемлекеттiк бюджет тапшылығын төмендету және
басқалар. Осында шетелдiк инвестициялардың тиiмдiлiк критерийi экономиканың
бәсекелеске қабiлеттiлiгiн жоғарылату болып табылады.
3. Шетелдiк капиталды қолдану бағыттарының сатылығы мен басымдылық
қағидасы. Шетелдiк капиталды және инвестицияны қолдану бағытының дамуы
оның жеткiлiксiз және дағдарыстық жағдайынан жоғары даму деңгейiне дейiн
экономиканың дамуының жалпы мiндеттерiне бағынады. Бұл даму келесi
стадияларды қамтиды:
а) импортты алмастыру
б) экспортқа бағытталу
в) ғылым сиымды технология негiзiнде экономиканы құру.
4. Несиенi қолданудың жобалық әдiсi қағидасы. Сыртқы заем берудi
(мемлекеттiң халықаралық несиесi) қолдану және бақылауды тиiмдi ұйымдастыру
мақсатында мемлекет приоритеттi бағыттар мен жобалардың тiзiмiн жасау
керек. Қаржыландырудың жобалық әдiсi кез-келген несие берудiң негiзiнде
жатуы керек.
5. Несие құнынан iшкi қор жинау нормасының асуы қағидасы. Несиенi
қолданудың экономикалық эффектi тек мына жағдайда болады, егер елде негiзгi
сома мен проценттi төлеу түрiнде кредиторға қайтарылатын несие құнына
қарағанда, қаржы немесе материалдық байлық көп болатын болса. Керi жағдайда
несие зиян әкеледi деп саналады.
6. Жобамен несиенi тарту қағидасы. Бұл қағида төртiншi қағидамен ұқсас,
бiрақ айырмашылығы – ол қолдануға емес, жан-жақты талдау жүргiзiлген
инвестициялық жобаны iске асыруға және оның өсiмiн жылдамдатуға қажеттi
несие тарту саясатына бағытталған. ґкiнiшке орай, тарту процесi ТМД-ның
көптеген елдерiнде аясы тар мақсатқа айналды. Алдымен қаражат тартылады,
кейiн жобаны несиелiк линиямен iрiктеу басталады. Мұндай тәртiп тарту
процесiн анық концептуалды негiзi және механизмi жоқ
астанкестенгеайландырады. Жоба несиемен iрiктелмей, керiсiнше несие жобаға
сәйкес тартылуы керек.
7. Жобаны iрiктеу кезiндегi конкурстылық қағидасы. Жобалар арасында
приоритеттi бағыттар бойынша конкурстар жүргiзiлуi керектiгiн бiлдiредi.
8. Сыртқы заем берудiң әрттүрлi формаларын салыстырмалы бағалау
қағидасы. Мемлекеттiк саясатты жасау кезiнде ұсынғанды ала беру қағидасымен
жетекшiлiк етуге болмайды. Мысалы, ұзақ мерзiмдi несиелер қысқа мерзiмдiге
қарағанда артықшылығы бар, егер мемлекет қысқа мерзiмдi несиенiң үлкен
көлемiн алатын болса, онда ол борыштылық тәуелдiлiкке ұшырауы мүмкiн,
себебi мұндай несиенi қолданудың тиiмдiлiгi аз.
9. Инвестициялық хал-ахуалды жақсарту қағидасы.
10. Шетелдiк капиталдың стратегиялық және басымды салаларға кiруiн
шектеу қағидасы. Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, ресурстық немесе
экономикалық базасы бар кез-келген дамушы ел инвесторларды тек
экономикалық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету үшiн ғана емес, сондай-ақ қалыпты
ұзақ мерзiмдi экономикалық даму мақсатында басымды салаларға кiруiн шектеу
керек.
11. Шетелдiк инвесторлар үшiн тең құқылы жағдай қағидасы. Шетелдiк
инвесторлар өз инвестициялық қорларын қосымша салықтық жеңiлдiксiз де
дамушы елдерге салуға ынталы (өткiзу нарығының сиымдылығы, өндiрiс
факторларының құнының төмендiгi және т.б.). Жеңiлдiк жағдайларды жасау
шетелдiк капитал қйылуы бойынша күтiлген тиiмдiлiктi бермей жергiлiктi
инвесторлардың инвестициялық белсендiлiгiне керi әсерiн тигiзедi.
12. Табысты аударуға уақытша шектеу қағидасы. ТМД-ның кейбiр елдерiнiң
заң актiлерiне енген және кең тараған пiкiр табысты шет елге аударуға
шектеу болмау керек – деген пiкiр кателiк болып табылады. Алғашқы табысынан
бастап пайданы шетелге шектеусiз аудару жағдайында мемлекет ешқандай пайда
көрмейдi. Басқа дамушы ел тәжiрибесi көрсеткендей, олардың көбiсi шектеу
рычагын қолданады. Чили, Боливия, Мексика заңдарына сәйкес шетелдiк
компания бес жылдан ерте пайданы аударуға құқығы жоқ.
Мемлекеттiк саясат қағидаларды жүзеге асыру кезiнде маңызды жағдай
несие - инвестициялық саясатты реттеудiң ұйымдық механизмi болып
табылады.Осы аталған қағидаларды пайдалану арқылы инвестициялық саясатты
жүзеге асыра отырып, ұзақ мерзімді стратегиялық мақсаттарды жүзеге
асырудың тактикалық жолдарының бағыттарына сілтеме жасаудың айқын айғағы
деп санауымызға әбден мүмкін.
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының маңызы мемлекеттің
тікелей инвестицияларды ынталандырып, оларды тарту мен пайдалану саласында
басқару мен шоғырландыру саясатын жүзеге асыру үшін 1997 ж ҚР
инвестициялар жөніндегі мемлекеттік комитет құрылды . Ол осы органдағы
жалғыз дара атқарушы орган болып саналды. осы орган республикадағы
саясатты тиімді жүзеге асыру үшін көптеген іс-шаралар атқарды:
тікелей шетелдік және отандық инвестицияларды ынталандыру жөнінде
мемлекеттік саясатты әзірлеу;
отандық және шетелдік инвесторлармен жұмыс істеу жүйесін жасау;
инвестарларға ҚР экономикасы және қажеттіліктері туралы ақпараттық
материалдар дайындау;
тікелей инвестициялар есебінен қаржыландыру және оларды тарту жөнінде
шешім қабылдауды ұсынатын инвестициялық бағдарламалар мен жобаларды
зарттейді және сараптайды.
1.3. Инвестициялық жобаны басқару механизмі мен мемлекеттік реттеу
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңінде экономиканы инвестициялау
процесін реттеуде басты рөл осы процесті ынталандыруға шақырылған өзінің
мақсатты бағытталған саясатымен мемлекетке беріледі. Меншіктік
қатынастардың өзгеруімен, экономиканы нарықтық реформалау бойынша шараларды
іске асырумен байланысты мемлекеттің рөлі жеткілікті белсенді болып қалуы
керек және заңдылық пен тәртіптіліктің гаранты ретінде қызметін шектемеуі
қажет. Сол уақытта серпінді қайта құрушылық қажеттіліктеріне жауап бере
алатын мемлекеттік реттеу қоғамдық эксперименттеудің негізі және оның
катализаторы бола тұрып, өзгермелі жағдайларды есепке алуы керек.
Инвестициялық қызметті реттеу процесінде мемлекет бір уақытта бірнеше
қызметтерді орындауы керек, әсіресе:
- ссудалық пайыз, ақша, несие және амортизациялық саясаттар арқылы іске
асырылатын дамыған нарықтық экономикада инвестициялау процесін басқару
бойынша басты макроэкономикалық қызметінде жеке бизнес капитал салымындағы
жалпы көлемін реттеу (ынталандыру немесе шектеу);
- салықтық және несиелік жеңілдіктер, мысалы, инвестициялық ахуал
арқылы белгілі бір кәсіпорын, сала және сфера қызметіне капитал салымын
таңдамалы ынталандыру;
- ірі корпорациялардың қызметі мен жоспарларын келістіру жолымен
белгілі бір өндірістік қуаттылықты кіргізу немесе шығару мақсатымен
инвестициялық процеске тікелей әкімшілдік араласу.
Мемлекеттік инвестициялық реттеуді экономикалық өсу мен
макроэкономикалық тұрақтандыру мақсатында инвестициялық нарық
қатысушыларына тікелей және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОРТА-АЗИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика факультеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АЙМАҚТАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТІ БАСҚАРУ
Орындаған:______________
_________________________
Жетекшісі:
_____________
________________________
Қорғауға жіберілді:
____________________2009 ж.
АЛМАТЫ 2009 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ
ТЕОРЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Нарықтық экономика дамуында инвестицияларды басқару процессінің мәні
және
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен
негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .16
1.3. Инвестициялық жобаны басқару механизмі мен мемлекеттік реттеу ... ..22
2 ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстанның инвестициялық жағдайы және оның қалыптасу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.2 Қазақстан экономикасына негізгі капиталға тартылған инвестициялар мен
олардың технологиялық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..3
4
2.3 Алматы облысының негізгі капиталға тартылған
инвестициялар ... ... ... .42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың алдында тұрған
мәселелері және оларды
шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 44
3.2 Инвестициялық қызметті салықтық ынталандыру механизімін
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2008 жылғы Қазақстан халқының әл-ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты жолдауында Бүгінгі
әлемдік конъюнктура нашарлаған жағдайда біз рөлі өсе түсіп отырған
мемлекеттік холдингтердің, даму институттарының, әлеуметтік-кәсіпкерлік
корпорациялардың ішкі инвестициялық ресурстарын белсендетуге тиіспіз деп,
өзінің “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды
тартуды маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырды. Қазiргi таңда
Қазақстан жан басына шаққандағы инвестиция тарту ауқымын алғанда ТМД
елдерiнiң арасында көш басында келедi, деген жоспарлар шешімінің айқын
айғағы ретінде тағы баса айтып өтті [1]
Экономиканың созылмалы дағдарысы жағдайында отандық инвестициялық
саясаттың қуатын күшейту мәселесі өткір күн тәртібінде тұрған міндет.
Инвестиция экономикалық өсудің қажетті және міндетті алғышарты болып
табылады. Олар жиынтық ішкі өнім көлемін арттырып қана қоймай, сонымен
қатар мультипликативтік әсер береді. Дұрыс, инвестициялық саясат
экономикалық өркендеудің маңызды құраушысы болып табылады.
Монетаристік тәсілдердің тиімділік аясының тарлығына байланысты оған
балама (альтернатива) ретінде инфляциялық кездерге иек артатын құрылымдық
өзгерістерге бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет болды.
Инвестициялық құрылымдардың барынша шектелу жағдайына байланысты оны
жүзеге асыруда ұлттық басымдықтарды (приоритеты) таңдау дәстүрлі мәселесі
туындайды.
Құрылымдық-инвестициялық өзгеріс орасан зор күші мен ауқымды қаржылық
қорларды талап ететін аса күрделі маңызды міндет. Сондықтан, оның шешілуі
де елеулі уақыт мөлшерін қамтиды. Алайда, макроэокономиклық тепе-теңдікті
орнатуға бағытталған мемлекеттік инвестициялық бағдарлама қажет.
Жекелеген елдер алдына қояр және шетелдік инвесторларды тарту есебінен
орындалар мақсаттары, сол елдердің экономикалық дамуының нақты жағдайларына
байланысты ерекшеліктеріне қарамастан, мәселен, нарықтық тетіктердің даму
дәрежесі, инвестициялық қуат деңгейі, тағы басқа шетелдік инвестицияның,
оны қабылдаушы елдің экономикасына әсерінің жалпы ағымдарын талдау, айрықша
қызығушылықты туғызады.
Инвестициялардың экономикаға әсер етуінің ең басты құбылысы
(аспектісі), елдің инвестициялық белсеңділік дәрежесін қолдау, сонымен
бірге, экономикалық өсуді арттыру болып табылады. Қандай да бір елдің
инвестициялық қорының жеткіліксіз немесе шектеулі қуыстарын толықтыра
алады. Инвестициялық белсеңділіктің өсуі жоғарғы ұлттық өнімнің өсуіне
әкеледі.
Қазақстан эканомикасы үшін инвестиция, ең алдымен оны тұрақтандыру,
жандандыру және көтеру үшін қажет. Өндіріске, жаңа технологияға жұмсалған
инвестиция қатаң бәсекелік күресте бәсекелестерді жеңуге көмектеседі,
мейлінше икемді баға белгілеуге мүмкіндік берді. Бұған шетелдік
инвестицияның орасан зор көмегі болғанына ешкім жоққа шығара алмайды. Оны
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтің Қазақстан халқына арнаған Жолдауындағы
...Қазақстанның шетел капиталынсыз,
технологиясынсыз және тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңаруға
қалай қол жеткізетінін көз алдымызға келтіру қиын, - дегенмен-ақ байқауға
болады.
Инвестиция маңызды экономикалық категория болып табылады, және микро-
макродеңгейде айтарлықтай рөл атқарады, ең алдымен, жай және ұлғаймалы
ұдайы өндіріс, құрылымдық түрлендірулер, пайданы арттыру және сол сияқты
көптеген әлеуметтік проблемаларды шешудегі инвестицияның маңызы өте зор.
Қазақстан Республикасының шикізатын әлемдік нарыққа шығару экономика
үшін өте маңызды рөл атқарады. Ал сол шикізатты өндіру және өңдеу үшін
шетел инвесторлары қажет, сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі
инвесторларды тарту үшін жағымды жағдай жасайды.
Шетел инвестицияларын реттейтін Шетел инвестициялары туралы
қабылданған заң ол орган инвестицияларды приоритеттік экономикалық
салаларға жеңілдіктер преференциялар арқылы құйылуын қадағалайды .[2]
Инвестиция экономикалық даму деңгейі орта және төмен мемлекеттердегі
және өндірістің қатаюына, өсуіне көмектеседі. Қазақстан шетел
инвесторларына жағымды әлеуметтік, қаржы-экономикалық, құқықтық тәртіптерді
жасайды және ықыласына инвестициялық климат, қойылған бағдармаларға жету
және өзекті мәселелерді шешеді.
Қазақстан Республикасының жасалып жатқан барлық шараларға қарамастан,
шетел инвесторлары инвестицияларын негізінен көп үлесі бар табиғи
ресурстарға енгізеді.
Инвесторлар өз ақшаларын қайда салатынын таңдап тұрғанда көптеген
факторларды ескереді. Мысалы: ІЖӨ өсімі, бизнесті жүргізудегі жақсы
атмосфера. Бүгінгі күндері Қазақстан осы көрсеткіштер бойынша аймақтағы ең
жақсы ел болып саналады. Мұның мағынасын С.Славинский: ол өсуі мүмкін,
өйткені әлемдегі энергетикалық қауіпсіздік өте маңызды мәселе. Еуропа және
АҚШ ортаазиялық елдерге, сонымен бірге Қазақстанға да өздерінің беделін
энергетикалық қауіпсіздігін жүзеге асыруына көбірек алуға тырысады деп
айтты.
Инвесторлардың позитивті белгілердің бірі аймақтағы елдердің өсімі
болып саналады. Ал Қазақстандағы өсім темпін Қытаймен салыстырады.
Аймақтағы елдердің ішінде тұпақтылық арал және жақсы нарықтық
ұйымдастырушылықпен айрықшыланады. Инвесторлар Қазақстандағы экономикалық
реформалар тиімді және нәтижелері көрініп тұр деп санайды.
Позитивті тенденция көрсеткеніндей өндіру секторының өсуі басқа
өнеркәсіп секторлармен ере жүреді.
Диплом жұмысының мақсаты – инвестициялардың теориялық негізін ашып,
Қазақстандағы инвестициялық саясатты талдау негізінде шетел инвестицияларын
тартудың артылықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету және қазіргі уақыттағы
инвестициялық климаттың жағдайын ашу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасында жүріп
жатқан инвестициялық процестер.
Зерттеу пәні - нарықтық қатынастарға көшу жағдайында Қазақстан
Республикасының мемлекеттік инвестициялық саясатты қалыптастыру процесі
болып табылады.
Жұмыстың құрылымы - кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, қарастырылу дәрежесі,
мақсаты, міндеттері, методологиялық, ілімдік және тәжірибелік негіздері
қарастырылған.
Бірінші тарауда инвестицияларды басқару процессінің мәніне, түрлеріне,
инвестицияның қайнар көздеріне түсініктеме берілген.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының
қағидалары мен негізгі бағыттары, инвестициялық процестің даму бағыты мен
жағдайын бағалау қарастырылған.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатын
жетілдіру мәселелері қарастырылған.
Жұмысты орындау барысында көптеген мерзімдік баспа материалдар,
қазақстандық және ресейлік экономистердің еңбектері, бай статистикалық
ақпарат базасы және Қазақстан Республикасындағы инвестициялық процесті
реттейтін нормативтік –құқықтық база материалдары қолданылды.
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ
ТЕОРЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Нарықтық экономика дамуында инвестицияларды басқару процессінің
мәні және маңызы
Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап республиканың
экономикасында күрделі, бұрын соңды болмаған, өзгерістер болды.
Қазіргі заманғы экономика жүйесін ауыстыру кезеңіңде ішкі қаржыландыру
мүмкіндіктерінің шектелуі жағдайында үкіметтің іс-әрекет бағдарламасы
негізінде құрылымдық қайта қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін сыртқы
капиталды тарту және пайдалану мәселелері өте маңызды орын алды [3]
Шамамен, 90-жылдардың басында біздің қоғамда Инвестиция термині
күнделікті адамдардың арасындағы қатынаста, ресми түрде, публицистикалық
және ғылыми әдебиеттерде қолданыла бастады.
Инвестиция - пайыз немесе дивиденд түрінде табыс алу, капиталды
көбейту мақсатында субъект иеленетін актив, өндірісті, кәсіпкерлікті
дамыту, пайда алу немесе басқа да түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу елдің
ішінде немесе шетелдегі кәсіпорындарға, консорцииумдарға, жобаларға
әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларға, жаңартпалық жобаларға капиталдың
ұзақ мерзімдік жұмсалымы.
Инвестициялық саясат – шаруашылық объектісінің, аймақ, ел ішінде,
олардан сырт жерлерде өндірісті, кәсіпкерлікті дамыту, пайда алу, басқа да
түпкілікті нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен ұзақ мерзімді жұмсалымның
көлемін, құрылымы мен бағыттарын айқындайтын шаруашылық шешудің жүйесі.
Басқарудың экономикалық әдістерді кеңінен қолдану, дағдарысты ахуалдарды
еңсеру, нарықтық қатыстарға көшу жағдайында келешекке арналған.
Инвестициялық саясатты ғылыми тұрғыда негіздеу инвестицияны жоспарлау
(болжау) практикасын жаңа шаруашылық тетікпен байланыстыру ұзақ мерзімді
жұмсалымның пайдаланылуын түбегейлі жақсарту, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуын жеделдету бұдан былайғы шарттары ретіндегі ұзақ
мерзімді жұмсалымның тиімділігін арттыру қажет.
Инвестициялық саясат дегеніміз - шетелдік инвестицияларды реттеу, ЖҰӨ
өсуі, төлем балансын оңтайландыру, өндіріс және жұмыспен қамтылу
мәселелерін реттеу қызметіне бағытталған мемлекеттік саясат.
Нақ қазіргі таңда инвестициялық саясат ұғымының маңызының
теоретикалық аспектісін зерттеу нәтижесінде біз келесі қорытындыға келген,
неғұрлым толық және көп аспектілі тұжырымды белгілі Ресейдің ғалым-
экономисі И.А.Бланк инвестициялық саясат дегеніміз – нақты қаржыландыру
нысанына капитал салуды қарастыратын, уақыт арасында детерминисті
инвестициялық мақсаттарды жүзеге асырудың жоспарланған нақты нәтижелерге
қол жеткізуга бағытталған мемлекеттің ең тиімді саясаты деп тұжырымдады.
Ал Дж.Кейнс өзінің Жұмыспен қамту, пайыз және ақша туралы жалпы
теория еңбегінде: Инвестиция - бұл нақты мезгілдегі өндірістік қызмет
нәтижесіндегі капитал құндылығының ағымды өсімі немесе сол мезгілдегі
табыстың бөлігі. Ал бұл бөлігінің тұтынуға пайдаланылмайды. [4]
Осындай инвестицияға нақтырақ анықтаманы кейбір авторлардан да көруге
болады. Инвестициялық қаржылық портфель авторларында:
Инвестиция - бұл капиталды қайта өндіруге бағытталған ақшалай
қаражаттардың шығындары және Г.И. Рузавин мен В.Г.Мартыновта:
Инвестициялар табыстың маңызды бөлігін құрайды. Бұл табыстар жалпы ұлттық
өнімді өндіруге және өндірісті кеңейтуге, жаңартуға бағытталған шығындар
болып келеді. Яғни капиталдың қалыптасумен байланысты. Жоғарыда айтылып
кеткен авторларға қарағанда инвестицияға нақты және мазмұнды анықтама
бергендер, М.Т.Оспанов және Т.Мұхамбетов: Инвестиция - бұл қызмет процесі,
ал олардың объектілері күрделі құрылыстың өрісі, қаржы капиталы айналатын
өрісі болып табылады. Сонымен қатар, инвестициялық қызметтің субъектілері
шетелдік және отандық жеке тұлғалар және де кәсіпорындар, банктер,
сақтандыру ұйымдары мен зейнет ақы қорлары ұсынылған шетелдік және
отандық заңды тұлғалар болып келеді. Ал Осипова Г.М. өзінің Экономикалық
теория негіздерінде деген еңбегінде инвестицияға мынандай мағына берді:
Капиталдың тозуы мен өндірісті ұлғайтуға тырысушылық жеке немесе заңды
тұлғаларға өндіріске арналған тауарларды алу қажеттілігін тудырады. Бұл
процесті инвестициялау деп, ал сол тауарларды алуға бөлінген ақшаны
инвестиция деп атайды.[5]
Инвестицияның қарқынды дамуы байқалып, және сол территориялардан
пайда табу бірнеше есе өсіп қоймай, экономиканың даму мәні ретінде
қолданылады.
Инвестициялар пайданы алу мақсатында инвесторлармен кәсіптік іскерлік
обьектілеріне салынатын материалды-мүлікті құндылықтардың және оларға деген
құқықтардың жиынтығы, сонымен қатар ақыл-парасаттық мүлікті айтады.
Инвестицияларға пайданы өсіру мақсатында ақша-қаражаттар, банктік
салымдар, пай, акциялар, құнды қағаздар, қозғалмалы және қозғалмайтын
мүліктер (үйлер, ғимараттар, құрал-жабдықтар мен басқа материалды
құндылықтар), лицензия, тауар белгілері, несиелер т.б. мүлік немесе
мүліктік құқықтар, интелектуалды байлықтар, іске кіргізілген кәсіпорындар
және т.б. әлеуметтік жағымды нәтижелер жатады.
Ал инвестициялық қызмет заң бойынша түсінігі – ол әр-түрлі капиталдың
салынуы.
Мемлекеттің инвестициялық саясатының басты мақсаты – тауарлар өндіру,
жедел дамыту, экономиканың беделді секторында жұмыстармен қызмет атқару
үшін қолайлы жағдай тудыру.
Мақсатқа жету процесінде ҚР-сы мынандай мәселелер шешеді:
1) жаңа да, озық технологияларды және ноу-хоу тағы басқаларды өндіріске
енгізу;
2) ішкі нарықтағы жоғарғы сапалы тауарлар мен қызметтерді толықтыру;
3) отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
4) экспортқа бағдарланған және импорт тауарларының орындарын
толтыратындай өндірісті дамыту;
5) ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
6) жаңа өндіріс орнын ашу және оны күшейту;
7) жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту, олардың шеберлік деңгейін арттыру
жүйесін енгізу.
Инвестициялардың негізгі обьектілеріне жататындар:
Мүлік инвестициясы (материалдық инвестиция). Материалдық инвестиция деп
- тікелей өндіріс процесіне қатысатын инвестицияны айтады. (Мысалы: құрал
жабдық, материалдарға, құрылысқа құйылатын инвестиция);
Қаржы инвестициясы - дегеніміз қаржы мүлігін, басқа фирма жұмысына қол
сұғу және т.б. фирмалардың құқықтық жұмыстарына қатысу (акция сатып алу);
Материалды емес инвестиция - материалды емес құндылыққа инвестиция құю
(кадрлар дайындау, жарнама, және мемлекттік Болашақ программасын
жатқызуға болады);
Портфельдік инвестициялар - құнды қағаздарға салынады, бағаның
өзгеруіне байланысты дивидендтер алуды білдіреді және сол шаруашылықты
басқаруға қатысты құқығын береді. Портфельдің пайда болуы
ол құнды қағаздар және тағы басқа активтерді сатып
алу арқасында пайда болады. Портфель бірнеше түрлі инвестициялық
құндылықтар жинағы болуы мүмкін, бұл инвестиция салушының жалпы бір тікелей
нақты инвестиция нысанын көрсетеді. Портфельдің ішіне бір типті құнды
қағаздар кіруі мүмкін және әртүлі инвестициялық құндылығы бар.
[6]Инвесторлардың соңғы мақсаты тиімділік немесе құнды қағаздардың
нарықтығы. Бұл ұстаушыға оларды тез және зиянсыз ақшаға айналдыру дегенді
білдіреді.
Тікелей инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен инвестицияны бір
өндіріске құю.
Тікелей инвестиция нақты жобаға салынатын ұзақ мерзімді күрделі
салымдар және олар, әдетте, нақты активтерді сатып алумен байланысты.
Салыным ретінде қарыз капиталы, нақты инвестициялауды жүзеге асырушысы
ретінде бола алатын банк қолданылуы мүмкін.
Екінші компонент – инвестицияны, тауар-материалдық қорға қою, бұл
өндіріс процесіне жататын немесе өтпеген дайын тауарлар шикізат қорларын
молайтуға бағытталған. Экономикалық жүйеде коммерциялық тауар материалдық
қорлар, капитал қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады, оларға
өндіріске өте қажет капитал құрал жабдықтар ғимараты жатады.
Тікелей инвестиция ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі - бұл шаруашылық субьектінің қаражаты өзінің өндіріс факторына
өзінің қаржы-қаражатын қаржыландыру.
Сыртқы - бұл шаруашылық субъектілерге керек инвестициялық
институттардың инвестиция құралдарын өндіріс факторына шоғырландыру.
Тікелей инвестицияға жалпы және нетто-инвестиция, брутто-
инвестицияларды жатқызуға болады. Жалпы инвестиция негізгі капитал
көлемін ұлғайтатын және модернизацияға жұмсалатын жаңа инвестициялардың
сомасы.
Нетто - инвестицияларға инвестициялық жобаның негізінде немесе фирма
(кәсіпорын) сатып алу кезінде жүзеге асатын бастапқы инвестициялар сомасы
жатады. Нетто-инвестициялар мен реинвестициялар брутто-инвестицияларды
құрайды. Ал реинвестиция дегеніміз - өндірістің жаңа құралдарын жасауға
немесе сатып алуға не басқа да мақсаттарға жұмсалатын қайта босатылған
инвестициялық ресурстар.
Реинвестициялар пайдаланыстағы негізгі қорларды жандандыруға т.с.с.
мақсаттарға қолданылады. Реинвестиция - бұл инвестиция, түскен пайдадан бос
ақшаны қайта жаңа құрал жабдықтарды алуға, және жаңа өндіріс құралдарына
құю, бұл кәсіпорынның негізгі қорларын ұстауға жұмсалады.
Ауыстыру инвестициясы - бұл ескі құрал - жабдықтарды жаңа құрал
жабдықтарды ауыстыру.
Инвестицияны рационализациялау - бұл инвестицияны техника және
технологиялық процестерді модернизациялау болып табылады .
Диверсификация - бұл маңызды шығындардың тәуекелін төмендету құралы.
Әртүрлі құнды қағаздар арасында капиталды бөлгенде, тәуекел төмендейді.
Инвестицияны кәсіпорында тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, ҒЗТКЖ- ға
(ғылыми - зерттеу және тәжірибелік конструкторлық жұмыстар) жіберу, кадр
дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау үшін қолданады.
Тәуекел инвестициялар немесе венчурлық капитал инвестициясы, жаңа
акциялар шығару түрінде, жаңа қызмет саласында шығаралатын үлкен тәуекелмен
байланысты .[7]
Венчурлық күрделі инвестицияны бір-бірімен байланысты емес обьектілерге
құйылады, бұл салынған ақшаның тез ауқуын, білдіреді. Мұндай күрделі
салымдар өндірушіден неше акциясын алумен жасалады, сонымен бірге соңғы
акциялардың конверсиялық құқығы бар.
Капиталдың енгізілуі тәуекел ескерту қажеттілігі кішігірім
кәсіпорындарда қаржыландыруға, жаңа технологиялар облысында қолданылады.
Тәуекел капиталдың өзінде бірнеше түрлері бар: қарыздық, акционерлік,
кәсіпкерлік. Ол жарғылық фирмалардың арасында дәлме-дәл болады.
Салым уақыты бойынша инвестициялар қысқа мерзімдік инвестициялар және
ұзақ мерзімдік инвестициялар болып бөлінеді.
Аннуитет- инвестиция әр бір уақыт мерзім ішінде бір пайда алып келеді.
Жалпы ол қаржыны зейнеттік сақтандыру қорларға енгізеді. Сақтандыру
компаниялар мен зейнеттік қорлар ұзақ мерзімді міндеттемелерді шығарады.
Болашақта кездесетін шығындарды жабу үшін иелері инвестицияларды құяды.
Анри Кульман - жанама және тікелей инвестициялар инвестицияның
түрлену мәселесін мүлде басқа аспектіде қараған. Ол жанама инвестиция, ал
тікелей инвестицияны жасауға болады деп ойлаған.
Екінші түрдегі еңбек өнімін тікелей өндіру құрылымына ауыстыру
капиталдың ақшалай форма этапына аттап кетеді. Мұндай инвестицияның
механизімі көбінесе ауыл шаруашылығында жасалады. Мысалы: фермер ірі қара
малмен өз отарында бұзауларын тек қана амортизацияны жабу үшін ғана емес
одан көп бұзаулар бар олар отардың санын үлкейуіне әсер етеді. Бұл кезде
тікелей қаржыландыру жүргізіледі. Тағы бақташыны алсақ, ол да өзінің барлық
гүлдерін, жемістерін өткізбей тек қана 75 % сатады, ал 25 % тұқымға кетеді,
өзі өзінің шаруашылығын ұлғайтады.
Тікелей инвестиция өте аз қолданылады, өйткені өндірісте зауыт өз
кірпіштерін өз жеріне тағы зауыт салмайды және осы қағида таралмаған
В.В. Бочаров Инвестиция нарығынын қаржы-несие әдістерімен реттеу
еңбегінде: Инвестицияларды тұрақты қалыпта емес, қозғалыста карастыру
қажет.
В.В. Бочаров бойынша инвестициялаудың негізі:
Күрделі салымдарға қорларды қайта құру. Яғни, инвестициялық қызметтің
нақты объектілеріне инвестицияларды ауыстыру процесі.
Салынған қаражаттарын капитал құнынан өсуіне айналдыру. Бұл
инвестициялардың қайта құруын және жаңа тұтыну құнын сипаттайды.
Табыс немесе әлеуметтік түрде капитал құнының өсуі. Яғни, инвестициялық
қызметінің соңғы мақсаты жүзеге асады.
Инвестиция ілімінде инвестициялық процестің объектілері және
субъектілері инвестициялық саясатты жүргізудегі мемлекеттің рөлі жөнінде
мәселелерді нақты көрсету қажет. Олардың құрамын және өзара байланысын
төмендегі суреттен көруге болады.
Инвестициялық қызметте инвестор маңызды орын алады.
Инвестор - инвестициялық жобаларға меншікті қаражаты мен қарыз
қаражатын салушы, бағалы қағаздарға өз атынан және өз есебінен сатып алушы
заңды және жеке тұлға.
Инвестор болып:
- мемлекеттік және белгілі аумақты мүліктерге немесе мүліктік құқыққа
ие мекемелер;
- азаматтар, соның ішінде шетелдік тұлғалар;
- кәсіпорын, кәсіпкерлік бірлестік және басқа да заңды тұлғалар, соның
ішінде шетелдік заңды тұлға, мемлекет және халықаралық ұйымдар.
В.В. Бочаров бойынша инвестициялық саясатты жүргізудің мемлекеттік рөлі
жөніндегі мәселелерін кестелі түрде көрсеткенді жөн көрді, автор ойын
төмендегі 1-кестеден көруімізге болады. (1-кесте)
1-кесте-Инвестиция нарығындағы объектілер мен субъектілердің өзара іс-
қимылы *
* Ескерту (7, 37б.([8]
Инвестициялық процестің екінші қатысушысы болып тапсырыс беруші болып
есептелінеді. Тапсырыс беруші болып, инвестициялар және инвестициялық
жобаны жүзеге асыруға инвестициямен куәландырылған, рұқсат берген кез-
келген заңды және қабілетті тұлға бола алады. Бұл жағдайда тапсырыс беруші,
егер басқадай мәселелер олардың арасында шартта қаралмаса, онда
инвестициялық жобаға басқа кәсіпкерлер және басқа қатысушылар ісіне
араласуына болмайды.
Егер тапсырыс беруші инвестор болмаса, онда инвестиция мен мүліктерді
иемдену, пайдалану, басқару үлесінің құқығы шартта көрсетілген кезіңде,
күші бар заң көлемінде, бөлісіп қолданылады.
Инвестициялық процеске үшінші қатысушылар - инвестициялық қызметтің
объектісін пайдаланушылар болып табылады. Инвестициялық қызмет объектісін
пайдаланушы инвестормен қатар, басқа да жеке, заңды тұлғалар, мемлекеттік
және жергілікті мекемелер, шетелдік мемлекет, халықаралық ұйымдар бола
алады. Инвестициялық қызметтің субъектілеріне (адамдар немесе әлеуметтік
топ) инвестициялық қызметке қатысушыларды екі немесе одан да көп қызметін
үйлестіріп атқаруға болады.
Біздің ойымызша, инвестициялық қызмет мынандай негізгі қағидаларға
сәйкес жүзеге асырылуы қажет:
- Өмірде қолданылып жатқан заңға қайшы келмейтін инвестициялық қызметке
заңды тұлғалар мен азаматтар, қоғамдық ұйымдардың басқармалары мен
мемлекеттік билік мекемелері кедергі жасап араласпауы қажет;
- Инвестициялау өз еркімен болуы керек;
- Меншік және қызмет түріне қарамастан;
- Инвестициялық қызметке қатысушылардың тең құқығы;
- Инвестицияның қорғалуы;
- Инвестициялық қызметті жүзеге асыру жолдарын еркін таңдауға;
- Инвестициялық қызметті жүзеге асырғандағы азаматтар мүддесі мен
құқығын бұзбау, сақтау .
Инвестициялық қызмет инвестициялар арқылы жүзеге асады.
Инвестициялардың объектісі, бағыттары инвестицияның көлемімен тиімділігін
өз еркімен тандау арқылы анықталады. Сонымен қатар, инвестицияны жүзеге
асыруда өзіне қажетті, қабілетті заңды тұлғаларды шартты немесе жарысты
әдіспен қызметке алу құқығы бар.
Инвестициялық қызмет субъектілері арасындағы қатынас олардың өздері
арасындағы жасалған шарт бойынша анықталады. Шарт инвестициялық
қызметіндегі субъект арасындағы өндірістік - шаруашылық және басқа
қызметтерді реттейтін ең басты құжат болып саналады. Бұл жерде мемлекеттік
мекеменің араласуына жол берілмейді.
Шарт өзінің қызметін инвестициялық қызметін бүкіл мезгілінде сақтайды.
Егер шартты жасасып болғаннан кейін, серіктестіктер жағдайын нашарлататын
заң тәртібінде өзгерістер пайда болған жағдайда шартты өзгертуге болады.
Егер инвестор жобаны одан әрі инвестициялаудан бас тартса және басқа
мәселелер шартта көрсетілсе, онда басқа тапсырыс берушіге шығындарын өтеп
беруге міндетті. [9]
Жоғарыда атап көрсеткен мәліметтерден инвестиция анықтамасында екі
жақтылықты білдіреді. Бір жағынан, олар, өндіріске әлеуметтік өріске немесе
ұзақ мерзімді алынатын тұтыну заттарына жеке және заңды тұлғалармен әртүрлі
қаржы салымдарын білдіреді .
Инвестицияның мәнін анықтау үшін оның түрлерін қарастыруымыз қажет.
Ф.Фельзенбаумның пікірінше, Инвестицияның мәні капитал, салымдары
мазмұнына жақын нақты инвестициялар және қаржылық, яғни, портфельдік
инвестициялар. Бірінші жағдайда, кәсіпорын инвестор ретінде шығады, яғни
өзінің өндірістік капиталын, негізгі өндірістік қорларын және оның қызмет
етуіне керекті айналым қаражатын көбейтетін қаражат салушы. Екінші
жағдайда, инвестор дивиденттерді, қаржылық қатынастардың табысын ала
отырып, өзінің қаржы капиталын көбейтеді. Сонымен қатар, өндірістің
құрылуына ақша қаражатын басқа кәсіпорындар ұйымдар салады. Олар өздерінің
инвестициялық жобаларына қаржыларды тарту үшін акция шығарады.
Біздің республикаға шетелдік инвестиция өте қажет, өйткені оның қаржы
ынтымақтастығының басқа түрлеріне қарағанда, артықшылығы қазіргі кезенде
даусыз. Бірақ инвестициялық үстемділікке ие түрлерін таңдап алу барысында,
қазіргі дүние жүзінде күрделі қаржыны сыртқа шығаруда қалыптасқан негізгі
бағыттарын ескеру қажет.
Шетелдік кәсіпкерлік капиталды тікелей инвестициялау, шетелдік
инвестицияларды тартудың ең тартымды түрі болып табылады. Ол біріккен және
шетелдік кәсіпорындар құру, мемлекет пен шетелдік инвестициялаушы арасында
концессиялық келісім жасаушы, келісім - шартты кәсіпорындар құру түрінде
жүзеге асады.
Тікелей инвестиция түріндегі шетелдік инвестициялаудың тиімді түрін
таңдау, республикадағы екі мәселесімен байланысты: саяси және экономикалық
деңгейлерін араластырып жібермеу.
Қазақстан экономикасына тікелей инвестициялау және мемлекеттік
несиелерін салыстырғанда, шетелдік кәсіпкерлік капиталдың елеулі
артықшылықтары бар. Тікелей инвестициялауды жүзеге асыра отырып, шетелдік
кәсіпкер өзі салып отырған капиталды тиімді қолдануға тырысады, осыған орай
машиналар, жабдықтар мерзімін қарастырады, жаңа өндірістік технологиясын
жасауға, өндірісті ұйымдастыруға және жалға беруге белсене қатысады және
тауарларды өзінің сенімді арналары арқылы өткізудің тиімді тәсілдерін
іздестіреді.
Республикада шетелдік инвестициясын тартудың негізгі түрлеріне:
біріккен кәсіпорын (БК) құруға үлестік қатысу; толық шетелдік инвестиция
салушылар иелігіндегі шетелдік кәсіпорындар (ШК) құру; портфельдік
инвестиция, аренда немесе концессиялар жатады.
Қазақстанға шетелдік инвестициясын тартуды мақсатты түрде басшылыққа
ала отырып, оның 2 негізгі мүмкіндіктерін еске алу керек.
- Біріншісі, Қазақстанның табиғат қорларына байлығы. Қазақстан
территориясы Еуропа мен Азияның түйісілген жеріндегі стратегиялық маңызды
жерге орналасқан және Еуропа мен Азияның кең ауқымды нарығының байлығын
жеңілдетуге мүмкіндігі мол.
- Екіншісі, Қазақстанда ғалымдар, техниктер, маманданған және жартылай
маманданған жұмысшыларды қосқанда адам ресурстарының жақсы білімді және
әртүрлі ұлт-ұлыстың қорларының жеткіліктігі. Бірақ та, әрбір айтылған
фактордың өз деңгейінде шектеулері бар, оны мойындай және ескере білу
керек. Оның бірі: Қазақстан құрғақ құрлықта орналасқан және ыңғайлы, арзан,
көлемді, мұхиттың сауда флотына жақын орналаспағандығы, табиғат қоры
өндірген пайдалы қазбаны өндеуге, тазалауға, бөлшектеуге, тасымалдауға
қосымша қажетті шығандарын да есептеу қажет.
Шетелге өнделмеген көп мөлшерде табиғи байлық, рудаларды өндеуге
шығарғаннан гөрі, өнделген және тиімді. Тасымалдауға дейін ақылға сыйымды,
өндеуге келмейтін ұшпалы жеңіл табиғат қорларын бірсыпырасынан басқасын
тасымалдауға болады.
Шетелдік инвестиция халық шаруашылықтың бөліктеріне қажет. Нақты
айтқанда: мұнайды зерттеу мен өндіру және өндеу, металл өндірісіне және
телеқатынастағы, жердегі және әуедегі көлік, тамақ өнеркәсібінде, өнеркәсіп
тауарларын өндіруде, халық тұтынатын тауарларға және бөлшек саудаға
инвестиция қажет. Шетелдік инвестицияларды елдің қауіпсіздігіне тікелей
байланысты: қару жарақ өндіру, есірткі шығару және т.б. салаға қолдануға
болмайды.
Шетелдік капитал, жергілікті отандық капиталымен қатар, Қазақстан
Республикасында бірінші кезекте агроөнеркәсіптік жинақ саласын дамытуға,
әлемдік нарықта бәсекеге түсе алатын салалардың жедел қалыптасуы мен
дамуына бағытталуы керек.
Шетелдік инвестициялар көмегімен, біздің ойымызша мынандай міндеттерді
орындауға болады:
- аймақтардың жоғарғы бағаланған, жаңадан табылған салалардың дамуын
ынталандырып қолдау;
- өндірістің бірқатар тұйықталған жүйесін құру;
- белгілі саладағы ұлттық және шетелдік кәсіпорынға өзара тиімді
бәсекеге түсуді қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай жасау.
Бұл міндеттердің орындалуы жалпы басқа өте маңызды экономикалық
қиындықтарды шешуге әсер етуін айтуға болар еді:
- жұмыспен толық қамтамасыз ету;
- жоғары деңгейдегі капитал қайтарылуына жету;
- бұрын өндірісте өндірістік мақсатқа жарамайды деп пайдаланбаған
жергілікті шикізат пен материалдарды, қорларды шаруашылық айналысына
игеру;
- пайдалану шығандарын төмендету;
Тікелей шетелдік инвестициялар экономикалық өзгерістерге әсер етуде
экономикалық басқа нысандарымен салыстырғанда бірсыпыра маңызды үстемдігі
бар. Тауар өндіру мен қызметтер атқаруға күрделі қаржы салудың қайнар
көздерін тауып, жаңа техниканы пайдалануда, ноу -хау басқарудың алдыңғы
қатардағы әдістерді және маркетингті дамытуға қолайлы, сонымен қатар,
қарыздарды өтеу жинақтауда керек.
Жеке және институционалды барлық инвесторлар өздерінің жиналымдарын
әртүрлі құнды қағаздарға салуында белгілі бір мақсаттарын көздейді.
Инвестордың негізгі мақсаттары:
- салымдардың қауіпсіздігі;
- салымдардың табыстылығы;
- салымдардың өсуі;
- салымдардың тиімділігі;
Мұнда, қауіпсіздігі инвестициялық капитал нарығындағы сілкіністерден
инвестициялардың зақымданбайтындығы және табысты тұрақты алынуы түрінде
түсінуге болады. Ең қауіпсіз мемлекеттік қарыздар облигациясына сату болып
табылады. Өйткені рейтингтегі аса табысты төмен корпаративті құнды қағаздар
болып табылады. Қауіпсіздікке және табыстылықтың ұтымды сәйкестікке мұқият
тандау мен құнды қағаздарды мезгілді тексеру жүргізуінде жетуге болады.
Салымдардың өсуін тек акция ұстаушылары ғана істей алады.
Капиталды көбейту - инвестициялық мақсат болып табылады. Себебі: салық
салу денгейі азаяды. Капитал өсуімен салық ауыртпалығы азаяды. Сондықтан
көптеген инвесторлар, көп салық төлеушілер табыстылыққа емес, салымдардың
өсімділігін артық көреді. Осындай акциялар дивиденттердің төменгі деңгейіне
әкеледі, бірақ капиталдың тез кымбаттауын қамтамасыз етеді. [10]
Инвестициялардың соңғы мақсаты - тиімділік немесе құнды қағаздардың
нарықтылығы. Бұл ұстаушыға оларды тез және зиянсыз ақшаға айналдыру дегенді
білдіреді.
Тікелей және портфельдік инвестицияларға қарағанда ғалымдардың және
тәжірибеленушілердің ортасында сыртқы қарыздарға қатынастары бірыңғай
емес. Статистикалық есеп берулерде, ведомствалық хабарларда және бірқатар
ғылыми еңбектерде оларды инвестиция ретінде санайды, ал басқа еңбектерде
инвестиция түрі немесе қайнар көзі ретінде қарыздар туралы мәселесіне
үдемейді, бірақ оның үдемелі рөлін мақұлдайды.
Тіпті инвестицияға бағытталған несиелер нақты инвестициялар емес,
инвестицияның қайнар көздері болып табылады.
Шетелдік инвестицияның тікелей тартудың басқа түрі жалға беру немесе
концессия, яғни шетелдік кәсіпкеріне ұзақ мерзімді жалдау жағдайында
әртекті шаруашылық қызметін жүзеге асыру құқығын беру.
1.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қағидалары мен
негізгі бағыттары
Инвестициялық саясат – инвестициялардың негізгі капиталға игерілуі
бөлігіндегі мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайын талдауды жүзеге
асыру, жоғары органдарға инвестицияларды тарту барысы жөнінде ақпараттар
даярлау, оларды пайдалану тиімділігі жөнінде ұсыныстар
әзірлеу, инвестициялық қызмет бөлігінде еліміздің әлеуметтік-экономикалық
дамуының орта мерзімді жоспар жобасын әзірлеу, нарықтық экономикадағы оң
тұжырымды инвестициялық ұсыныстарды бағалау және іріктеу, жергілікті
инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) экономикалық сараптамадан өткізу,
жергілікті инвестицияларды іске асыру және тиімділігін бағалау
мониторингін жүргізу, бюджет комиссиясы белгілеген бюджеттік даму
бағдарламалары үшін лимит шегінде басымды бюджеттік инвестициялық жобалар
тізбесін құру, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді
жоспары шеңберінде заңды тұлғалардың жарғылық капиталын құру және ұлғайту
арқылы жергілікті бюджеттік инвестициялық жобаларды және бюджеттік
инвестицияларды жоспарлау, өңірлік бағдарламалардың, жергілікті бюджеттік
бағдарламалардың, жергілікті бюджеттік инвестициялар мен гранттардың іске
асу тиімділігін бағалау қызметі арқылы экономикалық мәні ашылады.
Кез келген дамыған мемлекеттердің инвестициялық саясатының негізгі
бағыттары тартылған инвестицияның берген нәтижесі мен құрылымына әбден
байланысты. Осы мемлекеттің немесе аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму
жолында бюджетке түсетін түсім үлесі, алдын-ала келісілген нақты жобаларға
сәйкестендірілуі бойынша негізделеді. Бүгінгі күнде қоғамымызда жан-жақты
жүргізіліп жатқан реформалар мемлекеттік басқару мен реттеу аясында
айтарлықтай ықпал тигізуде. Инвестициялық саясаттың бағыт-бағдарлары және
жаңаша сипатта дамуы мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық және саяси
жүйедегі процестермен айқындалуда. Ал осы процестер инвестициялар
саласындағы мемлекеттік реттеудің маңызы өте зор екендігі белгілі.
Инвестициялық саясат – қоғамның дамуының негізгі бір мақсаттық көзі болып
отыр. Нарықтық қатынастардың кең етек жаюы жағдайында, саясаттың қоғам мен
экономикада елеулі орын алып, инвестициялық құралдар арқылы ел
экономикасының өсіп дамуына белсенді де қарқынды түрде ықпалын тигізіп
отырғаны белгілі.
Инвестициялық саясатты тиімді пайдалануға ұйымдық-құқықтық, әлеуметтік-
экономикалық, ішкі саяси, институционалдық т.б. жағдайлар жасағанда ғана
мемлекет саясатты дұрыс қарастырып, болжай алады.
Қазақстанда және дүниежүзінің басқа елдеріндегі салаларды дамыту
беталысын талдау негізінде бәсекеге қабілетті салалар мен кластерлерді құру
мақсатындағы инвестициялаудың басымды бағыттары анықталды, атап айтқанда:
• ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу;
• құрылыс материалдарының өндірісі;
• әйнек өнеркәсібі;
• химия және мұнай химия өнеркәсібі;
• металлургия;
• машина жасау;
• орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі;
• балық өнеркәсібі;
• инфрқұрылым.
Сол себептен, дарынды экономистердің пайымдауынша, инвестициялық
қызметтің негізгі бағыттары төмендегідей болғаны жөн:
- инвестициялық қызметтің басымдылығын анықтау, мемлекеттің мақсатты
бағдарламалары бойынша бюджеттен қаржыландырылатын әлеуметтік
объектілер, өндіріс күшін арттыратын негізгі қорды жаңарту және
құрылымын артыру, сондай-ақ құрылыс объектілерін салуға;
- мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын экономикалық тұрақты істерге
халық шаруашылық салаларға;
- инвестициялардың әсерлілігін арттыру, яғни, ең алдымен тартылған
инвестициялардан жылдам нәтиже беретін салаға тарту;
- экономиканың аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы
жұмсайтын заңды және жеке тұлғаларға материалдық-техникалық, қаржы-
бюджеттік, салықтық, несиелік, т.б. қолдау жасау;
-шетел инвесторларына кепілдік беретін құқықтық, қаржылық,
сақтандырушылық т.б. механизмдерін жетілдіру;
-олардың инвестициялық келісімдерде көрсетілген міндеттемелерін толық
орындауын бақылау;
-басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшін
инвестицияларды тартудың әр түрлі әдістері мен жолдарын кеңінен қолдану;
-басыңқы салалардың, әлеуметтік және экономикалық жағынан артта қалған
аудандардың дамуына қаржы жұмсайтын инвесторларға жеңілдетілген салық
тәртібін орнату, несие беру.
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының
барынша тиімді аймақтық-салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың
үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін
құрайды. Оны қалыптастыру барысында ҚР Президенті бекітілген күрделі ұлттық
бағдарламаларды іске асыру қажеттілігі де ескеріледі.Іс жүзінде, белгілі
мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің құрылымдық-инвестициялық
саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық жағынан айқындалып,
атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс.
Мысалыға, нарықтық қатынастар саласы дамыған елдердің мемлекет
қызметінде келесідей өзара байланыс анық байқалады ( 2-кесте)
2-кесте- Мемлекет қызметіндегі өзара байланыс*
*Ескерту (10, 43б.( [11]
Жоғарыдағыны өзара байланысты матрицалық модель түрінде көрсетуге
болады. Онда оның баланстық нәтижелерін анықтып, экономикалық-
математикалық есептеулер жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге
болады.
Болашаққа әзірленген, мақсаттар мен әдістерін ескере отырып салалық
және аймақтық деңгейлерге жасалған матрицалық моделдердің мәліметтерін
талдау- халық шаруашылығының тиімді құрылымы мәселелерін жоспарлы түрде
шешудің негізін құрайды. Осы тұрғыдан ғана экономиканың салалық және
аймақтық құрылымын мемлекеттік реттеу механизмдерін қолдану мәселелерін
қарастыруға болады. Өз тәжірибемізді өзге елдердің экономикалық
реформаларды жүзеге асыру тәжірибесін талдау, мұндай жағдайда механизмдер
құрамы мен басымдығы көбінесе құрылымдық өзгерістер бағыттарының бастапқы
жағдайына тәуелді екенін байқатады. Егерде бұл бағыттар мақсатты
міндеттерге сәйкес болып, құрылымдық өзгерістердің экономикалық және
әлеуметтік тиімділігін арттыру үшін бағытты шамалы ғана өзгертуді талап
ететін болса жақсы. Мұндай жағдайда халық шаруашылығының төменгі
бөлімшелерінде инвестициялық белсенділікті ынталандыру механизмі басымды
болар еді.
Ал егер, ел экономикасында құрылымдық дағдарыс орын алып, құрылымдық
өзгерістердің бағытталуы қалыптасатын болса-бұл мүлдем басқа жағдай,
Қазақстанда бүгін екі түрлі жағдай да орын алып отып. Оған республиканың
өнеркәсібінің салалық құрылымы дәлел.
Осылайша, қазіргі кезеңде республика экономикасындағы құрылымдық
дағдарысты жою үшін тұтастай мемлекеттің құрылымдық- инвестициялық
саясатының бағытын айтарлықтац өзгерту қажет және оны ауылшаруашылығы мен
аграрлық өнеркәсіптік инфрақұрылымның әлеуметтік-экономикалық рөлін
қалпына келтіруге бағыттау керек. Құрылыс кешеніне де осындай көзқарас
қажет. Осыдан келіп экономикадағы құрылымдық өзгерістерді реттеудің
механизмдері арасында бюджеттік қаржыландыру, несие бөлу және салық салу
басымды болып табылады. Мемлекеттің құрылымдық-инвестициялық саясатын
алдын-ала ғылыми негіздемейінше экономиканың қарқынды дамуы мүмкін емес.
Біз инвестициялық саясатты іске асырудың негізгі механизмдері қандай?-
деген сауалға жауап іздеп көрейік.
Макроэкономикалық деңгейде оны жүзеге асырудың шешуші механизмі –
басымды салалар дамуының мақсатты бағдарламалары. Онда әлеуметтік-
экономикалық, ғылыми-техникалық, ұйымдық-құқықтық сипаттағы шаралар
жеткілікті түдде нақтылынады. Сондай-ақ ішкі және сыртқы нарықтарда тиісті
орын алу мақсатында экономиканың әр түрлі саласында шығаратын өнім сапасы
мен техникалық деңгейін арттыруға үлкен көңіл бөлінеді.
Инвестициялық саясатты жүзеге асырудың маңызды механизмдерінің бірі-
басымды салаларда жеделдетілген өтілім нормасын белгілеу-бұл экономикадағы
ғылыми-техникалық резервтерді арттыруды қамтамасыз етеді. Бұл істе
қарастырылып отырған салалар кәсіпорындардың пайдасына салынатын салықты
азайту, сондай-ақ инновациялық қызметке әсіресе, жаңа ғылыми-техникалық
жетістіктерді ендіруге бағытталған пайда бөлігін тұтастай салықтан босату
маңызды рөл атқарады.
Мұндай қызмет жеңілдікпен несие беру арқылы да ынталандырылуы шарт.
Бірақ, егерде басымды салалар бойынша таңдап алынған инвестициялық
жобаларға жеңілдік несие бөлінсе ғана тиімді нәтиже береді. Осыған
байланысты, қарастырылған инвестициялық жобаларды жеңілдікпен несиелеу
қызметін атқаратын банктер моральдық және материалдық қолдау табатындай
жағдай жасалса-бұл аса маңызды инвестициялық саясат болып табылар еді. [12]
Нарықтық экономикада шағын және орта бизнестің дамуын ынталандыру
механизмдерін барынша батыл түрде қолданылу саясат тиімділігін одан әрі
арттырады. Яғни, жоғарыда аталған механизмдер ұзақ мерзімге бағытталған
тиісті заңды-құқықтық негізін жасаған жағдайда ғана тиімді ықпал ете алады.
Осының негізгі мазмұнына үнемі өзгеріс енгізу инвестициялық процестердің
баяулауына және құрылымды құрайтын салалар инветициялық жобалардың іске
аспауына алып келетіндігін өмір көрсетіп отыр. Бұл әсіресе, әріптестерімен
шаруашылық мәселелерімен шешу кезінде өте сақтықпен қарау қағидасын
ұстанатын шетелдік инвесторларға қатысты. Заңдық тұрақсыздықты-күрделі,
құрылымды құраушы өндірістер туралы шешім қабылдауда отандық инвесторларды
да алшақтатады. Өйткені бұл жерде үлкен тәуекелге баруға тура келеді.
Мемлекеттің инвестициялық саясатын жүзеге асыру және оның маңызды
мәселелері:
Инвестициялық саясаттың негізгі нысаны инвестициялық жобаларды жүзеге
асыру болып табылады. Инвестициялық саясаттың негізгі құралы ақша
қаражаттарынан, мақсатты банк несиелерінен, үлестік жарналардан, акциялар
және басқада бағалы қағаздардан, қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерден,
жерді пайдалану құқығынан, табиғи қорлардан және басқалардан тұрады.
Инвестициялық саясат жөнінде шешім қабылдаудағы негізгі мәселе –
инвестициялық жобаларды объективті бағалау. Мемлекеттегі инвестициялық
саясатты реттеуде шетел инвестицияларын тарту мен тиімді пайдалану маңызды
рөл атқарады.
Отандық және шетелдік инвесторлар үшін инвестициялық қызметтің, оның
ішінде шетелдік инвестицияларды тартудың негізгі қағидаларының тұрақты
болуы өте маңызды. Олардың арасында инвестициялық саясаттың экономикалық
және әлеуметтік қағидасы негізгі болып саналады. Егер қағидалар
инвестициялық саясатты дұрыс жүзеге асыру үшін қажет болса, саясат
тиімділігін арттыру үшін осы қағидаларды қолайлы жүзеге асыру қажет.
Шетелдiк капитал мен инвестицияны тарту және қолдану саясаты негiзiнде
нақты экономикалық жағдай және мiндетке байланысты әр түрлi формада жүзеге
асырылатын базалы қағидалар жатыр.
Бұл қағидалар келесiлер:
1. Экономикалық қауiпсiздiк қағидасы. Халықаралық мемлекеттiк және
банктiк несиенi (сыртқы қарыз беру) тарту және қолдану үшiн бұл қағида
сыртқы борышты және терiс сальдоны ұлғайтуға әсерi сияқты экономикалық
қауiпсiздiк параметрлерiн ескеру керектiгiн бiлдiредi.Өзiнiң табиғаты
бойынша жеке капитал – бұл тиiмдi сфераны iздеушi капитал және дамушы
елдерде бұл үшiн тиiмдi сфера ретiнде табиғи ресурстар, шикiзат салалары
болып табылады. Бiрақ осы салада өндiрiстiң бiр жақты дамуы тек халық
шаруашылығында үйлеспеудi күшейтiп қана қоймай, сонымен қатар әлемдiк
нарықта зияндылықты және бағаның тербелуiне тәуелдiлiктi күшейтедi, бұл
жағдай да елдiң экономикалық қауiпсiздiгiн төмендетедi.
2. Мемлекеттiң инвестициялық мақсаттарын iске асыру қағидасы. Шетелдiк
инвестициялар мемлекетпен реттелуi керек және келесi макроэкономикалық
мiндеттердi шешуге бағытталуы керек: ЖIӨ өсiмi; төлем балансын жоғарылату;
өндiрiстiң және жұмыс бастылықтың тербелуiн басу; бағаны тұрақтандыру және
инфляцияны төмендету; мемлекеттiк бюджет тапшылығын төмендету және
басқалар. Осында шетелдiк инвестициялардың тиiмдiлiк критерийi экономиканың
бәсекелеске қабiлеттiлiгiн жоғарылату болып табылады.
3. Шетелдiк капиталды қолдану бағыттарының сатылығы мен басымдылық
қағидасы. Шетелдiк капиталды және инвестицияны қолдану бағытының дамуы
оның жеткiлiксiз және дағдарыстық жағдайынан жоғары даму деңгейiне дейiн
экономиканың дамуының жалпы мiндеттерiне бағынады. Бұл даму келесi
стадияларды қамтиды:
а) импортты алмастыру
б) экспортқа бағытталу
в) ғылым сиымды технология негiзiнде экономиканы құру.
4. Несиенi қолданудың жобалық әдiсi қағидасы. Сыртқы заем берудi
(мемлекеттiң халықаралық несиесi) қолдану және бақылауды тиiмдi ұйымдастыру
мақсатында мемлекет приоритеттi бағыттар мен жобалардың тiзiмiн жасау
керек. Қаржыландырудың жобалық әдiсi кез-келген несие берудiң негiзiнде
жатуы керек.
5. Несие құнынан iшкi қор жинау нормасының асуы қағидасы. Несиенi
қолданудың экономикалық эффектi тек мына жағдайда болады, егер елде негiзгi
сома мен проценттi төлеу түрiнде кредиторға қайтарылатын несие құнына
қарағанда, қаржы немесе материалдық байлық көп болатын болса. Керi жағдайда
несие зиян әкеледi деп саналады.
6. Жобамен несиенi тарту қағидасы. Бұл қағида төртiншi қағидамен ұқсас,
бiрақ айырмашылығы – ол қолдануға емес, жан-жақты талдау жүргiзiлген
инвестициялық жобаны iске асыруға және оның өсiмiн жылдамдатуға қажеттi
несие тарту саясатына бағытталған. ґкiнiшке орай, тарту процесi ТМД-ның
көптеген елдерiнде аясы тар мақсатқа айналды. Алдымен қаражат тартылады,
кейiн жобаны несиелiк линиямен iрiктеу басталады. Мұндай тәртiп тарту
процесiн анық концептуалды негiзi және механизмi жоқ
астанкестенгеайландырады. Жоба несиемен iрiктелмей, керiсiнше несие жобаға
сәйкес тартылуы керек.
7. Жобаны iрiктеу кезiндегi конкурстылық қағидасы. Жобалар арасында
приоритеттi бағыттар бойынша конкурстар жүргiзiлуi керектiгiн бiлдiредi.
8. Сыртқы заем берудiң әрттүрлi формаларын салыстырмалы бағалау
қағидасы. Мемлекеттiк саясатты жасау кезiнде ұсынғанды ала беру қағидасымен
жетекшiлiк етуге болмайды. Мысалы, ұзақ мерзiмдi несиелер қысқа мерзiмдiге
қарағанда артықшылығы бар, егер мемлекет қысқа мерзiмдi несиенiң үлкен
көлемiн алатын болса, онда ол борыштылық тәуелдiлiкке ұшырауы мүмкiн,
себебi мұндай несиенi қолданудың тиiмдiлiгi аз.
9. Инвестициялық хал-ахуалды жақсарту қағидасы.
10. Шетелдiк капиталдың стратегиялық және басымды салаларға кiруiн
шектеу қағидасы. Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, ресурстық немесе
экономикалық базасы бар кез-келген дамушы ел инвесторларды тек
экономикалық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету үшiн ғана емес, сондай-ақ қалыпты
ұзақ мерзiмдi экономикалық даму мақсатында басымды салаларға кiруiн шектеу
керек.
11. Шетелдiк инвесторлар үшiн тең құқылы жағдай қағидасы. Шетелдiк
инвесторлар өз инвестициялық қорларын қосымша салықтық жеңiлдiксiз де
дамушы елдерге салуға ынталы (өткiзу нарығының сиымдылығы, өндiрiс
факторларының құнының төмендiгi және т.б.). Жеңiлдiк жағдайларды жасау
шетелдiк капитал қйылуы бойынша күтiлген тиiмдiлiктi бермей жергiлiктi
инвесторлардың инвестициялық белсендiлiгiне керi әсерiн тигiзедi.
12. Табысты аударуға уақытша шектеу қағидасы. ТМД-ның кейбiр елдерiнiң
заң актiлерiне енген және кең тараған пiкiр табысты шет елге аударуға
шектеу болмау керек – деген пiкiр кателiк болып табылады. Алғашқы табысынан
бастап пайданы шетелге шектеусiз аудару жағдайында мемлекет ешқандай пайда
көрмейдi. Басқа дамушы ел тәжiрибесi көрсеткендей, олардың көбiсi шектеу
рычагын қолданады. Чили, Боливия, Мексика заңдарына сәйкес шетелдiк
компания бес жылдан ерте пайданы аударуға құқығы жоқ.
Мемлекеттiк саясат қағидаларды жүзеге асыру кезiнде маңызды жағдай
несие - инвестициялық саясатты реттеудiң ұйымдық механизмi болып
табылады.Осы аталған қағидаларды пайдалану арқылы инвестициялық саясатты
жүзеге асыра отырып, ұзақ мерзімді стратегиялық мақсаттарды жүзеге
асырудың тактикалық жолдарының бағыттарына сілтеме жасаудың айқын айғағы
деп санауымызға әбден мүмкін.
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының маңызы мемлекеттің
тікелей инвестицияларды ынталандырып, оларды тарту мен пайдалану саласында
басқару мен шоғырландыру саясатын жүзеге асыру үшін 1997 ж ҚР
инвестициялар жөніндегі мемлекеттік комитет құрылды . Ол осы органдағы
жалғыз дара атқарушы орган болып саналды. осы орган республикадағы
саясатты тиімді жүзеге асыру үшін көптеген іс-шаралар атқарды:
тікелей шетелдік және отандық инвестицияларды ынталандыру жөнінде
мемлекеттік саясатты әзірлеу;
отандық және шетелдік инвесторлармен жұмыс істеу жүйесін жасау;
инвестарларға ҚР экономикасы және қажеттіліктері туралы ақпараттық
материалдар дайындау;
тікелей инвестициялар есебінен қаржыландыру және оларды тарту жөнінде
шешім қабылдауды ұсынатын инвестициялық бағдарламалар мен жобаларды
зарттейді және сараптайды.
1.3. Инвестициялық жобаны басқару механизмі мен мемлекеттік реттеу
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңінде экономиканы инвестициялау
процесін реттеуде басты рөл осы процесті ынталандыруға шақырылған өзінің
мақсатты бағытталған саясатымен мемлекетке беріледі. Меншіктік
қатынастардың өзгеруімен, экономиканы нарықтық реформалау бойынша шараларды
іске асырумен байланысты мемлекеттің рөлі жеткілікті белсенді болып қалуы
керек және заңдылық пен тәртіптіліктің гаранты ретінде қызметін шектемеуі
қажет. Сол уақытта серпінді қайта құрушылық қажеттіліктеріне жауап бере
алатын мемлекеттік реттеу қоғамдық эксперименттеудің негізі және оның
катализаторы бола тұрып, өзгермелі жағдайларды есепке алуы керек.
Инвестициялық қызметті реттеу процесінде мемлекет бір уақытта бірнеше
қызметтерді орындауы керек, әсіресе:
- ссудалық пайыз, ақша, несие және амортизациялық саясаттар арқылы іске
асырылатын дамыған нарықтық экономикада инвестициялау процесін басқару
бойынша басты макроэкономикалық қызметінде жеке бизнес капитал салымындағы
жалпы көлемін реттеу (ынталандыру немесе шектеу);
- салықтық және несиелік жеңілдіктер, мысалы, инвестициялық ахуал
арқылы белгілі бір кәсіпорын, сала және сфера қызметіне капитал салымын
таңдамалы ынталандыру;
- ірі корпорациялардың қызметі мен жоспарларын келістіру жолымен
белгілі бір өндірістік қуаттылықты кіргізу немесе шығару мақсатымен
инвестициялық процеске тікелей әкімшілдік араласу.
Мемлекеттік инвестициялық реттеуді экономикалық өсу мен
макроэкономикалық тұрақтандыру мақсатында инвестициялық нарық
қатысушыларына тікелей және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz