Қазақстан Республикасы көлік логистикасының маңыздылығы мен техникалық сенімділігінің теориялық негіздер және даму жолдарыі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ МЕН ТЕХНИКАЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІҚазақстан Республикасындағы көлік жүйесіндегі автомобильдердің маңыздылығыАвтокөлік логистикасы жүйесінің сенімділігін арттыруды модельдеудің теориялық техникалық дайындығы мен тасымалдау түрлерін сәйкестендіру амалдары
2. АВТОКӨЛІК ТАСЫМАЛДАУДЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ («Transinter tim group» ЖШС мысалында) Автокөліктің техникалық жағдайына сәйкес пайдалану тиімділіктерін арттыру амалдарыАвтокөлік логистикасының сенімділігінің тасымалдау шығын-дарына байланысты өзгеруін анықтау
3. АВТОКӨЛІК ТАСЫМАЛДАУ САЛАСЫНЫҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫАвтокөліктерді тиімді пайдалану амалдары мен жетілдіру жолдарыКөлік жүйесінің бүгінгі күйі мен даму перспективалары.

Қорытынды

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ МЕН ТЕХНИКАЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІҚазақстан Республикасындағы көлік жүйесіндегі автомобильдердің маңыздылығы

Мемлекеттің көлік жүйесінің дамуы оның экономикасының, әлеуметтік саласының және жалпы өсіп-өнуінің маңызды белгілерінің бірі. Жоғары дамыған көлік жүйесіне деген сұраныс европалық және әлемдік экономикаға бет бұрған сайын, одан да күштірек қарқын алуда. Көлік жүйесі Қазақстанның әлемдік қоғамдастыққа тиімді кіруі үшін және онда жоғары дамыған мемлекет ретінде орын алуы үшін негіз болады. Қазақстан Республикасы аумағында жүк және жолаушылар тасымалдауды қамтамасыз ететін анықтаушы жүйенің бірі сапасына, реттелуіне, көліктік байланыстарының сенімділігіне, жүктердің бүтіндігі мен жолаушылар тасымалдау қауіпсіздігіне, жеткізудің уақыты мен бағасына қатысты жоғарғы талаптар қойылатын көліктік жүйе.

Осыған сәйкес Қазақстан Республикасының көлік коммуникациясының жағдайы Еуропа интеграциясының талаптарына жауап беру керек.

Қазақстан Республикасы көлік жүйесінің әлем көлік жүйесіне интеграциялану көрсеткіші болып, жұмыс істеп тұрған көлік желілерін тиімді қолдану және олардың географиялық орналасуы мен коммуникациялық мүмкіндіктерінің артықшылықтарын жүзеге асыру болып табылады. Қазақстан Республикасының көлік жүйесі әлемдік деңгейге жетуі үшін барлық көліктік комплексті модернизациялауды іске асыру керек.

Еліміздің бірыңғай көлік жүйесі құрамына темір жол, әуе жолы, су жолы, тасымалдау құбырлары және автомобиль көліктер енеді. Темір жол көлігі алыстан жүкті тасымалдауға қолайлы, сондықтан жүйеде жетекші орын алады. Темір жолмен тасымалдау өзіндік құнын салыстырмалы түрде алғанда ең арзаны. Бірақ автомобиль көлігімен жүк және жолаушы тасымалдау көлемі көлік жүйесі бойынша бірінші орында (кесте 1. 1) .

Кесте 1. 1- Көліктермен жүк тасымалдау және жүк айналымы [6]

Ел басының Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауы, мемлекеттің болашақтағы даму жолдарының айқын ішкі және сыртқы саясатымыздың аса маңызды 30 бағыттарын атап берді. Ал он бірінші бағыты-Мемлекеттік-жекеменшік әріптестіктің негізінде стратегиялық инфрақұрылымды дамыту, сондай-ақ осы саладағы басқару сапасын көтеру. Соның ішінде « . . . көлік-логистикалық кластерді дамыту ауқымында Батыс Еуропаны Батыс Қытаймен жалғастыратын Қазақстанның аумағы арқылы өтетін автомобиль жолы салынуға тиіс. Сонымен бірге, Қазақстанның ең шалғай елді мекендеріне жетуімізді жеңілдетін жергілікті маңызы бар жолдар желісін жедел кеңейтуіміз қажет»- деп атап өткен. Президент тапсырмасын іске асыру бағытында Үкімет арнаулы бағдарлама қабылдап, нақты іс-шаралар басталып кетті. Өйткені дүние жүзіндегі дамыған елдердің іс тәжірибелері көрсетіп отырғандай, ел ішіндегі жүк тасымалдау және жол қатынастарының даму деңгейімен ел экономикасының көрсеткіштері біріне бірі сәйкес. [7]

Еліміздегі автокөліктермен жүк тасымалдаушылар тек қана ішкі емес, сонымен сыртқы тасымалдау жұмыстарынада етене араласып келеді. Бұл мақсатта пайдалануға жарамды, яғни Еуро-2, 3 стандарт талаптарына сәйкес келетін, 2014 жылғы 15 мамырдағы мәліметтер бойынша, Еуропадан шығарылған және елімізде халықаралық тасымалдау жолдарына шыға алатын 4744 жүк автомобильдері бар. Дегенмен тауар тасымалдауда басқа көлік түрлерімен салыстырғанда автокөлікпен сыртқы тасымалдау жұмыс көлемі 3 пайыз, ал баға жағынан салыстырғанда 10, 4 пайыз құрап отыр (1. 1 сурет) . [7-9]

а б

а - тасымалданған жүк көлеміне байланысты; б -тасымалданған жүктердің бағаларына сәйкес тасымалдаушы көлік түрлерінің үлес салмақтарының бөлінуі.

1. 1-сурет. Еліміздің сыртқы сауда жүк айналымындағы тасымалдаушы көліктердің үлес салмақтары

Аталған көрсеткіштің төмен болар бірнеше салдары бар, солардың бастыларының бірі, ол-көптеген шет мемлекеттердің Қазақстаннан барған жүк автокөліктеріне тапсырыс бермей, жүкпен барған автомобильдерге ретсіз талаптар қойып, екі мемлекет аралық келісімдерге қарамастан, әртүрлі қиыншылықтар тудыруында. Мысалы ұлтымызға етене жақын түрік мемлекетінің өзі, қазақстандық жүк тасымалдаушы автокөліктерге әкімшілік кедергілер арқылы екі ел арасындағы автокөліктермен тасымалданған жүк көлемінің 7-9 пайызын ғана Қазақстан жүк тасымалдаушыларына беріп, қалғандарын тек қана өз автомобильдерімен тасымалдауда. Соның салдарынан 2007 жылы түрік жағынан 9556, ал 2014 жылғы алты айда 3349 жүк тасымалдау жұмысы атқарылса, қазақстандық тасымалдаушылар жағынан бұл көрсеткіштер -361 және 231 болып отыр. Сондықтан халықаралық автокөлікпен жүк тасымалдау мәселесі күн тәртібіндегі шешуі табылмаған экономикалық мәні зор мәселелердің бірі. Бұл көрсеткіштер төмендегі 1. 2 суретте берілген.

а б

а - елімізден сырт мемлекеттерге жүк тасымалдаудаудағы көлік түрлерінің үлес салмақтары; б - сыртмемлекеттерден елімізге тасымалданған жүктерді тасымалдаудағы көлік түрлерінің үлес салмақтары.

1. 2-сурет Ішке және сыртқа тасымалдаулдағы көлік түрлерінің пайдалану көрсеткіштер

Бүгінгі таңдағы баға бойынша есептегенде автокөлікпен тасымалдау жұмыстарының бағасы темір жолмен салыстырғанда 4 есеге қымбат, бірақ кейбір жүк тапсырушылар әртүрлі себептерден, автокөлікпен тасымалдау түрлерін таңдап отыр. Тағы аса көңіл бөлер жағдай ол, еліміз екгеменділік алғаннан бері сыртқы тасымалдау жұмыс көлемінің негізгілері, сырт мемлекеттерге жүк тасымалдау болып келеді. Мысалы соңғы 7 жыл аралығында сыртқа тасымалдау көлемі 81, 5 пайызға өсіп отыр, 2000 жылы 82876, 8 мың тоннадан 2007 жылы 150451, 2 мың тонна болды. Ал басқа мемлекеттерден келген жүк 277 пайызға өсті, 11942, 9 мың тоннадан 2000 жылы, 2007 жылы 45091, 2 мың тоннаға жетті. Аталған жүктерді тасымалдаудағы көлік түрлерінің үлестері келесі (1. 3) суретте берілген.

1. 3-сурет. Еліміздегі сыртқы сауда жүк айналымындағы автокөліктердің көрсеткіштері

Еліміздің транзиттің мүмкіндігін пайдалануы, бірақ бұл мәселе автокөліктер жөнінде ауыз толтырып айтарлықтай болмай отыр. Оның басты себебі еліміздегі автокөлік жолдарының нашарлығы, оның бойындағы инфрақұрылымдардың заман талабына сәйкес еместігі мен мүлдем болмауы. 1980 жылдары Қытай мемлекеті Еуропадан тауарлар сатып алудан дүние жүзіндегі мемлекеттер арасынан 25-ші орында болатын, ал өз тауарларын Батыс Еуропаға шығарудан 22-ші орын алған. Енді 2006 жылғы мәлімет бойынша Еуропалық одақ мемлекеттерге тауар шығару көлемі 191 млрд. евро, ал тауар айналымы-254 млрд. евро құрап, Еуропадан өздеріне тасымалдау тауар көлемі 63 млрд. евро болды. Сонымен қатар Қытай мемлекеті Америка Құрама Штаттары арасындағы тауар айналымын 250 млрд долларға жеткізді.

Бұл аталған тауар айналымын тасымалдау мәселесі, бүгінгі күндегі ең шешуі табылмаған мәселеге айналым отыр. Мысалы Шанхайдан Ресейдің шығыс теңіз порттарына дейін келген жүк ағымы, Трансібір темір жолымен батыс Еуропаға тасымалдау, мұхит арқылы тасымалдағаннан 10 000 км жолды қысқартады, бірақ Трансібір темір жолының тасымалдау немесе темір жолының жарамдығы 80 пайызға кеміген, кейбір тұстары Свердловска маңы түгелдей жарамсыз күйге түскен. Сонымен бірге бұл бағдар бойынша жүк тасымалдауда баға мәселесінің шешілмегені де біраз тосқауылдар болып, тасымалдау көлемі 5 пайызға кеміді, ал тасымалдау жүк көлемі 48 пайызға артып отыр. Соған қарамастан Қытай мемлекеті шекара маңында орналасқан елді-мекендеріне көп қаржы бөліп, тиісті инфрақұрылымдарын, соның ішінде логистикалық орталықтарды ұйымдастыру арқылы, осы өңірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтеріп келеді. Осы аталған кемшіліктер мен жүк тасымалдау бағытын анықтау мәселесіне келгенде, автомобильмен тасымалдау мүмкіндігі шығады. Ерте кезде «Жібек жолы» арқылы түйелермен тасымалданған жүк ағымын, бүгінгі таңдағы автомобильдерімен тасымалдау мүмкіндігін арнаулы зерттеулер мен жобалар арқылы талдағаннан, осы бағытта автокөліктерді пайдалану тиімділігін анықтауға болады. Соның ішінде Қытай-Өзбекстан-Қазақстан-Ресей-Беларусь-Еуропа Одағы арқылы ұйымдастыруға болатын, ұзындығы 6500 км бағыт бойынша текстиль, ауылшаруашылық өнімдері, өндіріс құрал-жабдықтары, тағамдар мен дәрі-дәрмек өнімдерін тасымалдауға болады және оның тасымалдау уақыты 10-12 күннен аспайды.

Елімізде 2014 жылдың басындағы мәліметтерге сәйкес 110, 7 мың шақырым жол қатынастары бар, оның 15, 1 мыңы- темір жолға, 13, 6 пайыз, өзен мен теңіз жолдарының ұзындығы 4, 0 мың 3, 6 пайыз, автомобильдер жолдары 82, 8 пайыз немесе 91, 6 мың километр. Егер мемлекетіміз егемендік алған жылдары арасындағы жол қатынастарының талдау жүргізсек темір жол ұзындығы 500 км., 3, 4 пайыз, су жолдары 400 км қысқарған 9, 1 пайыз, ал автокөлік жолдары 13, 1 пайызға өскен, яғни 10, 6 мың км (1. 3 кесте) .

Кесте 1. 3- Республикадағы автомобиль жолдарының үстіңгі қабат түрлеріне сәйкес бөлінуі [11]

Бұл жобаны іске асыру мақсатында, ең жоғарғы деңгейде әртүрлі жобалар қаралып, нақты шешімдер қабылдану үстінде. Осы мақсат негізінде Қазақстан Республикасында 2006-2012 жылдары арасында автокөлік жолдарын дамыту мемлекеттік бағдарламасы бекітіліп, оған бюджеттен 254 млрд-тан астам тенге, соның ішінде 2014 жылға -85, 5 млрд. тенге бөлінді. [13]

Кесте 1. 2-Қазақстан Республикасының жүк тасымалдайтын негізгі бағыттарының сипаттамасы [10]

Кесте 1. 4-Жылдар бойынша және жұмыс түрлеріне сәйкес қаржылардың бөлінуі, млн. тенге [12]

Кесте 1. 5-Облыс және аудан деңгейіндегі автокөлік жолдарына керекті қаржы көлемдері (млн. тенге)

Автокөлік жолдарының нашарлығынан жанар-жағар майлар шығыны 30 пайызға, техникалық күтім мен жөндеу жұмыстарына 2, 5 есеге артық қаржы жұмсалып, автомобильдердің пайдалану жылдарының мөлшері 30-50 пайызға қысқарып отыр. Мемлекеттік мәліметтерге жүгінсек автокөлік жолдарының нашарлдығынан автомобилдьдер паркі бойынша елімізде жыл сайын 5-5 млрд тенге қаржы ретсіз жұмсалып келеді (1. 6 кесте) .

Кесте 1. 6-Автомобиль шығындарының өзгеруі [14]

Кесте 1. 7 - Орталық қолданысты жүк автокөліктерінің саны [13]

1. 2Автокөлік логистикасы жүйесінің сенімділігінің теориялық негіздері

Автомобильдермен жүктерді тасымалдау тиімділігін арттыру ісі - автомобиль көліктерінің жылжымалы құрамы мен басып-түсіру құралдарын техникалық қайта жарақтандыру, жүк тасымалдауды ұйымдастыру жұмысын жетілдірумен тікелей байланысты. Техникалық жетілдіру жылжымалы құрамның жылдамдығын арттыруды, басып-түсіру кезіндегі тоқтап тұру уақытын кемітуді, тасымалданатын жүк көлемін арттыруды және т. б. қамтамасыз етеді. Технологияның мақсаты - атқарылатын жұмыс санын және тасымалдау үрдісінің сандық ретін кеміту арқылы жүк тасымалдау ұзақтығы мен еңбек сіңірімділігін кеміту.

Автомобильмен жүк тасымалдаудың артықшылығы: тасымалды ұйымдастыруға жұмсалатын қаржының аздығы, көліктің оралымдылығы, жоғарылығы және жүкті жөнелтушіден қабылдаушыға дейін түсіріп қайта тиемей, бірден баратын жеріне жеткізіп бере алатындығы және көліктің теміржол, су жолы түрлеріне қарағанда жүкті, айтарлықтай жылдамдықпен тасымалдау мүмкіндігі және тасымалдаудың өзіндік құнының төмендігі. Бірақ автокөлікпен тасымалдау тиімділігі көптеген ұйымдастыру мен басқару жүйелеріне тікелей байланысты. Төмендегі (2. 1) суретте автокөлікпен тасымалдау тізбегінің еңбек өнімділігіне, ұйымдастыру жұмыстарынан байланыстылығы берілген. [32]

мұндағылар:

- өндіруші кәсіпорынның өкілі;

- тұтынушылар одағының өкілі;

-дайын бұйымды немесе шикізаттарды дайындап тиеу

жұмыстарын атқаратын бөлімше жетекшісі;

- тасымалдаушы мекеменің басшысы;

-жүктерді қабылдап, түсіріп, сақтауға қабылдап алатын мекеменің жетекшісі;

- тасымалдаушы мекеме немесе жеке автокөлік жүргізушілері;

- жергілікті тұтынушылар, (сауда орындары, базар т. с. с) .

2. 1-сурет. Өндіруші кәсіпорынмен тұтынушылар арасындағы көлік логистикасы жүйесіндегі ұйымдастыру факторларының жүйесі

Кез келген жұмыстың ұйымдастыру және басқару жүйесінің тиімділігі олардың атқарылған уақыт мерзімімен өлшенеді. Сол себепті келесі (2. 2) суретте қарастырып отырған тасымалдау тізбегінің атқару уақытының құрамдары берілген.

Т1 - өндіруші мен тұтынушылар арасындағы келіс - сөздер уақыты.

Т ₂ - тұтынушы мен тасымалдаушылар арасындағы келіс - сөздер уақыты.

Т ₃ - тұтынушы мен қабылдаушы жетекшілермен келісім уақыт.

Т ₄ - тұтынушы мен негізгі тұтынушылармен келісім уақыты.

Т ₅ - тұтынушылар мен тасымалдаушылар арасындағы келісім уақыты.

t ₁ - тасымалдаушы көлікке жүктерді дайындап, тиеуге жұмсалар уақыт.

t ₂ - тасымалдаушы көліктің ара қашықтықты жүріп өтуге кетер уақыт.

t ₃ - жүкті қабылдап түсіріп алу уақыты.

t ₄ - жүкті негізгі тұтынушыларды қабылдап, тасымалдап түсіру уақыты.

2. 2-сурет. Өндіруші кәсіпорыннан дайын немесе шикізаттардың тұтынушыларға жеткізудегі тасымалдау тізбегінің басты сүлбесі.

Нарықтық қарым - қатынаста, жалпы бәсекелестік кеңестігіндегі басты фактор уақыт, яғи сұраныстың керектігін дәл уақытында орындап, жоғарғы бағамен өткізу болады. Бұны мынандай математикалық өрнекпен келтіруге болады (2. 1 формула) : [33]

НТ=f (П, Б) (2. 1)

Мұндағылар:

НТ -нарықтағы тасымалдау жұмыстары;

П - нақты дайын бұйымның немесе шикізаттардың нарықтық сұранысы, бірлік;

Б - нақты дайын бұйымның немесе шикізаттардың бағасы.

Автокөлікпен тасымалдау логистикалық жүйесінің тізбегінің беріктігі, яғни «дәл мерзімінде» атқарылуының мүмкіндігі көптеген ішкі және сыртқы факторларға байланысты. Олар логистикалық циклды құрайтын жеке операцияларды орындаудың уақыттық аралықтары, жол бойындағы әсер етер жағдайлар кездейсоқ шамалар болғандықтан, бүкіл циклда бөлінісітің белгілі бір заңына бағынатын кездейсоқ шама болып табылады.

Тасымалдау логистикасының сенімділігін арттыру мақсатында көлік логистикасының жүйелік талдау негіздеріне қарастырамыз. Логистикалық жүйе деген ұғым өнідіріс саласының арнаулы бір жүйелері болатыны белгілі, бірақ сол жүйелер ішінен логистикалық жүйені анықтап, оны талдауға, талқылауға және ықшамдау амалдарын іске асыру үшін пайдалануға болады. Логистикалық жүйе жоғарыда аталып өткендей үлкен өнідіріс саласының бір бөлшегі немесе құрастырушы-құрылымы.

Ал тасымалдау уақыты екі бөліктен тұрады. Біріншісі нарықтағы өзара байланыстары мен мұқтаждықтары бар кәсіпорындар, мекемелер немесе кәсіпкерлер арасындағы келіс - сөздер мерзімі және толықтай ұйымдастыру жұмыстарына кейбір уақыт ΣТ _i, екіншісі алдын - ала келісілген іс - шараларды толықтай атқару уақыты ΣТ _i (2. 2 формула) :

T ₀ =

Тасымалдау жүйесін орнату бірнеше амалдармен атқарылады. Алғашқы жалпы классикалық шешім, яғни жеке тұлғалардың мақсаттарына, ниеттеріне мүмкіндіктеріне қарай олардың бастарын қосып, тұтастай бір көрсеткішке жұмылдырады. Ол үшін қаржыдай, ақпараттық, адам күштері мен автокөліктерін біріктіру арқылы орталықтан басқаратын және түскен пайданы әркімнің үлесіне сәйкес бөлетіндей негізде тұтастай жүйе құрылады. Демек классикалық жүйелік шешім қабылдаудың соңғы мақсаты әркім өз пайдасын алу. Осы аталған логистикалық циклдарға келер қауіп-қатерлердің сенімділік теориясына әсерін келтіреміз. Баршаға аян, жол жағдайы ең бірінші автомобильдің техникалық ахауына әсер етеді. Алыс жол үстінде кездесетін қауіп-қатерлерімен техникалық ахауларға байланысты кедергілер және олардан шығу амалдары әр қилы болып келеді. Жол үстіндегі қолайсыздық қандай жағынан болса да сәтсіздік әкеліп (сурет 2. 3) [35-39], логистикалық жүйесінің орындалу сенімділігін нашарлатады. Бірінші жағдайда жоспарланған қозғалыс жылдамдығын және кездейсоқ жөндеуге жұмсалған уақытты, қалған жолда жүргізушілердің кәсіби дайындығы деңгейіне, денсаулықтары мен жүйелерінің орнықтылығына байланысты жүріс жылдамдығын өсіріп, әрі демалыс уақыттарын қысқарту арқылы тапсырыс уақытында орындалуы мүмкін. Ал екінші жағдайда қосалқы бөлшек немесе арнаулы сайман керек болғанда, тасымалдаушы өте ауыр жағдайда қалады, жеткізуде төмен коммерциялық жылдамдықтардың негізгі себептерінің бірі болып табылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс