Су ресурстары және оларды тиімді пайдалану

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ

РЕФЕРАТ

ТАҚЫРЫБЫ: Су ресурстары және оларды тиімді пайдалану

Жоспар

1. Кіріспе бөлім
2. Негізгі бөлім

2. 1. Сумен қамтамасыз ету

2. 2. Су қоры

2. 3. Су ресурстарын пайдалану

3. Қорытынды бөлім

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Табиғи ресурстар таусылмайды дейтін көрінер көзге аңғал ұғымның мәні қалмай барады. Күні кеше ғана таусылмайтындай көрінген, тегңн пайдаланылып келген табиғат байлығы тапшылыққа айналды. Мұны әлемдегі тұщы судың азайып бара жатқанынан байқауға болады. Су планетамыздағы табиғи ресурстардың ішінде айрықша орын алады. Белгілі болғандай, жердің беткі қабатының 30 пайызынан азын құрлық алып жатыр, ал қалған бөлігі әлемдік мұхитқа тиесілі.

Жердің су ресурстарының арақатынасы

Жер шарында су мол болғанымен, ол Жердің аудандары мен елдер бойынша біркелкі емес. Планетамыздағы жалпы су ресурстарының қатысы бойынша Арктиканың, Гренландияның және Антарктиданың мұздықтарын қоса алғанда тұщы судың қоры өте аз - шамамен 3%. Тұщы сусыз өмір сүрудің мүмкін еместігі бәрімізге белгілі. Шындығына келсек, ғалымдардың есептеуінше, планетадағы барлық өзендерде ағатын бір тәулік ішіндегі ағынды су бүкіл адамзатқа кем дегенде жарты ғасырға жетеді екен.

Су тек шөл басу үшін ғана керек емес. Ол өндіріс үшін де қажет. Қазіргі технологияның су сыйымдылығы өте жоғары: 1 тонна құрышты қорыту үшін 250 м ³ су қажет, 1 тонна қағаз өндірісіне 900 м ³ су, 1 тонна капронға - 5600 м ³ су кетеді екен. Егер Жердің 1 тұрғынына кететін барлық су шығынын есептесек, ол жылына 1, 2 тоннадан да көп көрсеткішке тең болады екен.

Су - біртұтас кешен ретінде болатын табиғи ресурс. Табиғи ресурстың бұл түрі мыналарға арналған:

• Адамзаттың, хайуанаттар мен өсімдіктер әлемінің өмірлік қажеттіліктерін өтеуге;
• өндірістік-шаруашылық қажеттіліктерге (жуу, материалдар мен құралдарды суыту, өсімдіктерді суару) ;
• гидротасымалдау және кемелермен жүкті тасуға;
• өзіндік ерекшелігі бар технологиялық процестерді қамтамасыз етуге (электр энергиясын өндіру) .

Су биосфераның барлық қабатында болады; дәлірек айтқанда, ол тек су қоймаларында ғана кездеспейді, сонымен қатар, оны ауадан да, топырақтан да және бүкіл тірі жан йелерінің бойынан да ұшырастырамыз. Адам тамақ ішпей 40 күн өмір сүре алады, ал шөлге бар-жоғы сегіз-ақ күн шыдайды екен. Оттегінсіз тіршілігін жалғастыратын бактериялар бар. Ал, сусыз өмір сүре алатын ешқандай тіршілік йесі жоқ.

2. 1. Сумен қамтамасыз ету

Соңғы 80 жылдағы байқау көрсеткендей, теңіздің деңгейі жыл сайын 1, 2 мм-ге көтеріледі, бұл құрғақтағы судың қорын жылына 430 км ³ -ге кемітеді. Бұл көрсеткіш Каспий теңізіне құятын барлық өзендерге де (оның ішінде Еділ мен Жайық секілді аса ірі өзендерге) қатысты. Адамзат өз қажеттілігіне пайдаланатын судың жыл сайынғы мөлшері теңізге тек гидрографикалық желі бойынша құйылатын судың мөлшерін ескергенде 37, 3 мың. км ³ -ді құрайды екен. Бұдан басқа 13 мың км ³ -ге тең болатын жерасты суының бір бөлігін пайдалануға болады.

Әлемдегі су ресурстары (Калинин мен Быков бойынша)

Жер шарындағы халықтың (5 млрд адам) су ресурстарын тұтынуын былайша бөлуге болады (км ³ -пен алғанда) :

Ирригация - 7000

өнеркәсіп - 1700

тұрмыстық қажеттілік - 600

ластанған суды таза сумен араластыру - 9000

басқа қажеттіліктер - 400

Барлығы: 18700 .

Сумен қамтамасыз етілу дегенді өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының, коммуналдық және басқа да халық шаруашылығы салаларының және олардың жыл сайын жаңғыртылатын ресурстардың суға деген қажеттіліктерінің қанаттану мүмкіндігін түсінеміз. Бұл арада судың статистикалық қоры ескерілмейді, өйткені, оны халық шаруашылығы айналымына тартатын болса, қолайсыз экологиялық салдарды тудырады. Бұл өз кезегінде шаруашылық жүргізудің негізгі принципіне қайшы келеді. Мәселен, принцип бойынша еріту арқылы таудағы мұздықтарда ғасырлар бойы жинақталған су қорын пайдалануға болады. Сондай-ақ, терең жерасты суларын да пайдалануға болады. Оны көптеген қалаларды сумен жабдықтау үшін жүзеге асыруға болады. Алайда мұздықтарды және терең жерасты суларының қалпына келуі ұзақ жылдарға созылатындықтан, экологиялық тұрғыдан алғанда бұл қауіпті болып саналады.

Орташа есеппен алғанда планетаның 1 тұрғынына күніне 3 мың литрге дейін су кетеді екен, алайда Жердегі 5 миллиардтың 1 миллиард тұрғыны күніне кем дегенде 2-3 литр тұщы суға қолы жетпей отыр.

Әлем елдерінің сумен қамтамасыз етілуі

2. 2. Су қоры

Су жер шары 70, 8 %-ін алып жатыр. 510 млн км ² жердің жалпы ауданының 29, 2%-і құрлыққа тиесілі Планетаның қалған бөлігі - мұхиттар мен теңіздер. Әлемдік мұхиттың су қоры - 1370 млн км ³ (93, 96%) . Өзендер мен көлдердің тұщы суы шамамен 230 мың км ³ -ді (3% құрлықтың бет жағы ) құрайды. Мұздақ - 24 млн текше км (11% құрлық ауданын) . Мұздық қорыстары (плавление ледников) Әлемдік мұхиттың деңгейін көтеріп, шамамен 1 пайыз құрлықты су астында қалдырады.

Жер асты сулары (5км-ге дейінгі қалыңдықтағы) 60 млн текше км-ді құрайды, оның 4 млн км ³ -і су айналысы белсенді зонада орналасқан. Жоғарғы жақ қабатынан 85 мың текше км топырақты ылғал алып жатыр.

Су ұдайы қозғалыс үстінде болады - оның мөлшері мен сапасы уақыт және кеңістік ішінде өзгереді.

Су ресурстары ғасырлар бойы жинақталған қормен және жаңғыртылатын ресурстармен сипатталады.

Құрлықтағы тұщы судың ғасырлар бойы жинақталған табиғи қоына (м ³ , км ³ ) көлдердегі, өзендердегі, мұздықтардағы, сондай-ақ тау қатпарларының сулы қабаттарындағы су жатады.

Жаңғыртылатын су ресурсына құрлық пен мұхиттың су алмасу, Жердегі судың айналым процесінде жыл сайын жаңғыртылатын су жатады.

Жер шарындағы өзендердің ағынды суы мен жерасты сулары 41000 км ³ -ді құрайды немесе жердегі айналымда болатын жалпы көлемнің 8 пайызын алып жатыр. Ағынды су құрлықтың бет жағына түсетін жауын-шашын мөлшерінің 36, 4 пайызын құрайды. Бұл қатынасты ағынды су коэффициенті деп атайды.

Жерасты суы планетада барлық тұщы судың 14 пайызын құрайды. Жерасты суының рөлі жердің бетіндегі судың ластануына байланысты артып отыр. Жер асты суын пайдалану арқылы ауыз сумен қамтамасыз ету Белгияда - 90 пайыз, Финляндияда 75 пайыз, АҚШ-та - 50 пайыз.

Әлемдік мұхит - таусылмайтын су қоры. Алайда, теңіз суындағы тұз оны тұщы суға айналдырмаса ауыл шаруашылығына, өнеркәсіпке және ауыз су ретінде пайдалануға жарамсыз етеді. Теңіз суында 3, 5 пайыз тұз ерітіндісі бар және ерітінді газ бен органикалық қосындылардың аздаған мөлшері кездеседі.

Тұщы судың жер асты теңізі барлық құрлықтардан және барлық шөл даланың астынан табылып отыр; мұндай теңіз Сахара шикізатөлінен де табылған - 150-200м тереңдікте жатыр.

Теңізден алынатын тұщы судың шегі жоқ мөлшерін ауыл шаруашылығында пайдалануға болады.

Өзендегі ағынды су осы ауданға өзен бассейніне түсетін жауын-шашынның мөлшерімен және ылғалдың булану деңгейімен анықталады. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері ауданның географиялық орналасуына, оның теңізден қашықтығына, жергілікті жер бедерінің ерекшелігіне және өсімдіктердің сипатына тәуелді болады.

Ылғалдың булануы да ауданның географиялық орналасуына, ауаның географиялық орналасуына, ауаның ылғалдылық деңгейіне және жердің беткі қабатына жететін күн энергиясының мөлшеріне тәуелді. Булану процесіне желдің ұзақтығы, топырақтың ылғалдылық деңгейі және өсімдік жамылғысының сипаты әсер етеді.

Соңғы он жылда ағынды судың мөлшеріне адамдардың тигізетін әсеиі артып келеді; суды пайдалану, су бөгеттерін, су қоймаларын, сутартқы құрылғыларын салу, мелиорация жүйесінің құрылсы, қалалық және өнеркәсіптік құрылыстардың астында территорияларды пайдалану жәнеәне т. б.

Көл өзендегі ағынды судың табиғи реттеушісі болып табылады әрі балық аулауды және сумен қамтамасыз етуде оның құндылығы жоғары.

2. 3. Су ресурстарын пайдалану

Суды пайдалану жалпы пайдалану және арнайы пайдалану деп бөлінеді.

Жалпы суды пайдалануға халықты ауыз сумен қамтамасыз ету, малды суғару, шомылу, су туризмі және т. б. кіреді. Ол негізгі су заңына сәйкес белгіленген тәртіп бойынша тегін жүзеге асырылады.

Арнайы суды пайдалану - әр түрлі халық шаруашылығының объектілерін қамтиды. Мұны жалпы суды пайдаланудан айырмашылығы - объектілер суды пайдалануы үшін мемлекеттік органдардың рұқсатын алуы керек әрі су ресурстарын пайдаланғаны үшін көптеген жағдайларда ақы төлейді.

Су ресурстарын пайдаланудың екі түрі бөліп көрсетілді: суды пайдалану және суды тұтыну.

Суды пайдалануда су қоймасынан (өзен, көл және т. б. ) алынбайды және жұмсалмайды да, тек белгілі бір функцияны орындау үшін жұмсалады. Суды пайдаланушыларға гидроэнергия, су көлігі, балық шаруашылығы, сал ағызу және т. б. жатады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс