Геодезиялық аспаптардың метрологиялық сипаттамасы, стандарттары

КІРІСПЕ

Қазіргі электронды теодолит бұл оптикалық-электронды аспап, оның құрамы теодолитпен, микропроцессорлы қашықтық өлшегіш пен өлшеу нәтижелерін сақтау және өңдеу функцияларымен қамтылған. Лазер қондырылған LDT5D SOKKIA теодолиті тоннель, жерасты жұмыстарында жарығы әлсіз жерлерде жұмыс істеуге таптырмайтын аспап. Бұл аспап электронды теодолит пен лазерлі көздегіштің қосындысын береді. Сәуле таратқыш лазер екі режимде жұмыс істейді: фокусталған сәуле және параллель шоғырланған сәуле. Екі осьті компенсатор бұрыштық өлшеулердің дәлдігін максимал алуға мүмкіндік береді. Ұзақ мерзімді лазерлі диодтың екі сәулелену қуаты бар (1МВт-200 м немесе 2, 5МВт-400 м) . Аспаптың функционалды батырмалары өте ыңғайлы әрі қолайлы етіп жасалған. Стандартты жинаққа аспап, аккумуляторлар BDC25A 2 дана, зарядты құрылғы, нұсқаулар, футляр жатады. Дүние жүзінің әр елінде SOKKIA кәсіпорынының өкілдіктері ашылды.

Қазіргі таңда кәсіпорынның өкілдіктері Нидерландыда, Европада, Оңтүстік Корей елінде, Африка, Австралия, Оңтүстік және Солтүстік Америка елдерінде де бар. Кәсіпорынның өнімдері осы аймақтарда жоғары сұранысқа ие. SOKKIA кәсіпорнының бір ерекшелігі кәсіпорнын толықтай геодезиялық құралдар шығаруға негізделген. Әсіресе кеңейтілген ауқымда. SOKKIAның өнімдерінің оптикалық, сандық, лазерлік теодолиттері, тахеометрлері және нивелирлері кең сұранысқа ие.

Жұмыстың мақсаты: Sokkia жер өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларымен танысу, оларды тәжірибелік тұрғыдан анықтау және анализ жасау.

Дипломдық жұмыстың міндеті:

• Sokkia SET 530 RK - 3 электронды тахеометрінің метрологиялық сипаттамаларымен танысу,
• Sokkia SET 530 RK - 3 электронды тахеометрімен өлшеу жүргізу
• Өлшеу нәтижелерін өңдеу

Жұмыстың публикациясы: « Сапалы білім, озық ғылым, Жасыл экономика болашағы» атты Қазақ Қыздар Педагогикалық Университетінде өткен халықаралық - ғылыми конференцияда жарық көрді.

1 ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ АСПАПТАРДЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ, СТАНДАРТТАРЫ, ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

1. 1 Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы

Метрологиялық көрсеткіштермен және өлшеу құралдарының мен орнатуларының сипаттаулары көрсеткіштердің диапазоны, өлшемдер диапазоны, шкала бөліндісінің бағасы, шкала бөліндісінің ұзындығы, сезімталдық пен түрлілік және т. б. болып табылады.

Көрсеткіштер диапазоны - шкаланың бастапқы және соңғы мәнімен шектелген шкала мәнінің облысы. Шкалада белгіленген өлшеніп жатқан шаманың ең үлкен және ең кіші мәні құрал шкаласының бастапқы және соңғы мәні деп аталады. Мысалы, оптиметрдің ИКВ-3 түрі үшін - шкаламен көрсеткіш диапазоны ±0, 1 мм құрайды, ұзындық өлшеуіштің ИЗВ түрі үшін - шкаламен көрсеткіш диапазоны 0 - 100 мм құрайды.

Өлшемдер диапазоны - өлшеу құралының нормалданған қателіктер жіберуімен өлшеніп жатқан шама мәнінің облысы. Оптиметрдің ИКВ-3 түрі үшін өлшемдерінің өлшемі диапазоны 0 - 200 мм құрайды, ұзындық өлшеуіш үшін - 0 - 250 мм.

Шкала бөлігінің бағасы - шкаланың екі көрші белгілеріне сәйкес келетін мөлшер мәнінің айырмасы. Мысалы, оптиметр мен ұзындық өлшеуіш үшін - 0, 001 мм, ал микрометр үшін - 0, 01 мм.

Шкала бөлігінің ұзындығы -. шкаланың кіші белгілерінің ортасынан өткен, көзбен елестеген сызық бойымен екі көрші шкала белгілерінің осьтері арасындағы қашықтық. Шкала бөлігі ұзын болған сайын, күшею көбейеді және байқаушыға өлшем ақпаратын қабылдау ыңғайлы болады.

Өлшем құралының сезімталдығы -. өлшеу құралы шыққан кездегі сигнал өлшенген шаманың өзгеруін тудыруына қатынасы. Егер де х = 100 номиналды өлшемімен валдың диаметрі өзгерген кезде, 0, 01мм ге тең өлшенген шаманың өзгеруі, көрсететін құралдың бағыттаушысы10мм ге өзгеруін тудырды. Құралдың абсалютті сезімталдығы 10/0, 01 = 1000 құрайды, салыстырмалы сезімталдық 10 • (0, 01/100) = 10. 000 тең.

Шкаласы бар өлшем құралдары үшін абсалютті сезімталдық сандық таратқыш қатынасқа тең және де шкаланың бөлу бағасы өзгергенімен құралдың сезімталдығы өзгенрмейді. Бірақ та шкаланың түрлі участкелерінде сезімталдық бірдей болмайды. Сезімталдық түсінігі таратқыш функциясымен, сигналдың түрлендіргіштен кіру мен шығу қатынасының функциясымен байланысты. Функцияның түріне байланысты сезімталдық тұрақты шама немесе осы функцияға тәуелді шама болады. Егер де функция сызықты болса, онда құралда сызықты шкала болады, егер де керісінше болса, сызқтық емес болады. Шкаланың сызықты болуы тек қана түрлендіргіш сипаттамаларына ғана емес, сонымен қатар физикалық шамалардың бірліктер таңдауына байланысты болады.

Сезімталдық түсінігімен қатар сезімталдықтың табалдырығы деген түсінік бар. Сезісталдықтың табалдыдырығы құрал көрсете алатын өлшенген шаманың минималды мәнін білдіреді. Сезісталдықтың табалдыдырығы қаншалықты төмен болса, сезімталдық соншалықты жоғары болады. Сонымен қатар, оған нақты байқылау жағдайлары әсер етеді, мысалы кіші ауытқуларды, көрсеткіштер тұрақтылығын, үйкеліс шамасын және т. б. байқау мүмкіндігі.

Өлшеу құралының көрсеткіш нұсқасы - өлшеу диапозонының бір нүктедесінде құралдың түрлі көрсетулері. Көрсеткіш нұсқасы дегеніміз өзгертпейтін жағдайларындағы бір шаманы қайта қайта өлшеу кезіндегі ең кіші және ең үлкен нәтижелерінің алгебралық түрлілігі. Түрлілік өлшеу құралының көрсеткіштерінің тұрақты болмауымен сипатталады [1] .

Құралдың градуирлі сипаттамасы - бұл өлшеулер амалдарының шама мәндерінің шығу және кіру арасындағы формула, кесте немесе графика түрінде көрсетілетін тәуелділік. Көбінесе құралдар шкала бөліктерінің бағасы градуирлеудің максималды қателігін асыратындай градуирлейді, бірақ осы принцип кейде іске аспайды. Сонымен, дәлдік пен сезімталдық арасында белгілі сәйкетік болғанымен, оларды шатастыруға болмайды. Құралдың градуирлі сипаттамасы өлшеу нәтижелерін дәлдеу кезінде қолдана алады.

Өлшеу құралдарының контактілі сипаттамасы үшін өлшеу күші маңызды. Өлшеу күші өлшеу бойында және бөлшек бетінің өлшеу ұшындағы деформацияны тудыратын орнында құрылады [2] .

Өлшеу құралдар аналогты және сандық бола алады. Аналогты өлшеу құралдарында көрсетулер шкала бойынша анықталады және өлшеу шамасының өзгеруінің үздіксіз функциясы болып табылады. Сандық құралдарында өлшенген ақпараттардың дискретті сигналдары өндіріледі және де нәтиже сандық форматта бейнеленеді.

Геодезиялық аспаптардың негізгі метрологиялық сипаттамалары ретінде әдетте өлшеудің орташа квадраттық қателігі алынады. Мысалы: Теодалитте бұрыш, нивелирде өзара биіктік, қашықтық өлшеуіште қашықтық.

Негізгі метрологиялық сипаттамаларды бағалаудың бірнеше әдісі белгілі:

• ықтимал қателік бойынша v ретті тәуелсіз тең нүктелі өлшеу:

$\ \ m = \sqrt{}(\sum_{}^{}{v^{2}) \backslash\text{(}n1) }$ (1)

• шамалардың өлшенген мәнін өлшеудің үлгілік (эталон) құралдары арқылы алынған мәннен ∆ ауытқуы бойынша;
• геодезиялық өлшеуде ῶ өлшеу алшақтығы бойынша:

$m = \sqrt{}(\sum_{}^{}{w^{2}) \backslash\text{(}qn) }$ (2)

• екі тәуелсіз өлшеу d айырмасы бойынша:

$$\ m = \sqrt{}(\sum_{}^{}{d^{2}) \backslash\text{(}2n) }$$ (3)

Мұндағы q өлшенетін геодезиялық өлшем саны; n - қателік саны

M мәнін бағалау әдісін таңдау бақылау өлшеу жабдықтарымен артық ақпарат алу мүмкіндігін сыналатын аспаптың міндеті мен қолдану жағдайына қарай анықталады.

Негізделген жағдайда, аспаптың міндеті мен қолдану жағдайына қарай анықталады.

Негізделген жағдайда аспаптың метрологиялық жарамдылығын жүйелік m және кездейсоқ m құраушылар мәнін ескеріп, элемент бойынша бақылау әдісі жүргізіледі.

$$\ m = \sqrt{m²} + \sum_{}^{}m²$$ (4)

Осы теңдеуді ескеріп, n тәсілдерінің орташа нәтижесінің орташа квадраттық қателігін мынадай формула бойынша есептейді:

$М = \sqrt{}\frac{1}{n}\sum_{}^{}{m² + \sum_{}^{}{m² + \sum_{}^{}{m²}}}$ (5)

Мұндағы m қалған жүйелік қателіктің орташа квадраттық әсері.

Орташа квадраттық қателікпен шектіге өту белгілі қателіктің таралу заңы мен берілген сенімді ықтимал негізінде іске асырылады.

Соңғы кезде интервалды анықтайтын сенімді қателік көмегімен өлшеуді бағалау қолданылады; өлшенетін шаманың нақты мәні берілген ықтималдықпен р болады. Басқаша айтұанда р ықтималдылығы мен \∆\≤∆ шарты орындалады.

Метрологиялық практика мен теорияның кейбір жағдайларында өлшеу сапасын бағалау үшін қателіктің энтропиялық мәні қолданылады ( 6 - формула) .

∆=км (6)

мұндағы к өлшеу қателігінің таралу заңы түріне байланысты энтропиялық коэффициент k=2. 07

Аспаптың кейбір түрлері мысалы қашықтық өлшеуіш үшін өлшеудің абсолюттік қателігін мынадай теңдеумен өрнектейді:

∆±(а+bx) (7)

Мұндағы а және b теңдеу параметрлері x өлшенетін шама (қашықтық өлшеуіш үшін х ретінде өлшенетін S алынады.

ГСИ мынандай формула бойынша анықталатын келтірілген қателікті қолдануға рұқсат етеді (8 - формула) .

Υ=±∆/Х (8)

мұндағы х қелтірілген қателікті есептеу кезіндегі өлшеудің абсолют қателігі жататын шама мәні.

Геодезиялық аспаптардың негізгі метрологиялық қателігін анықтау әдістері аспаптардың нақты типіне стандарттары мен техникалық жағдайларына келтіріледі [3] .

1. 2 Геодезиялық аспаптарды метрологиялық және техникалық қамтамасыз ету

Аспапты метрологиялық қамтамасыз ету - аспапты жасаудан бастап, шаруашылық саласында қолдануға дейінгі әр түрлі кезеңде метрологиялық қамтамасыз етуді жүзеге асыруға бағытталған ұйымдастыру-техникалық шаралар кешені. Геодезиялық аспап жасауда метрологиялық қамтамасыз ету - өлшеу дәлдігі мен бірлігіне жетуге қажет қазіргі заманғы ғылыми-әдістемелік тәсілдерді, ережелер мен нормаларды бекітуге, қолдануға бағытталған.

Геодезиялық аспаптар - бұрыштық, сызықтық шамалар мен олардың функциясы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету үшін өлшенетін шамалар, бірліктердің қабылданған жүйесі бойынша көрсетілуі тиіс. 1971 жылы өлшем және салмақ бойынша XVI Бас конференцияда бірліктер жүйесі (БЖ) қабылданып, шаруашылық саласына 1980 жылдан бастап енгізілді.

Жазық бұрыштың БЖ бірлігі радиан - доғасы ұзындығы бойынша радиусқа тең шеңбердің екі радиусы арасындағы бұрыш. Градустық есептеуде 1 рад = 57°17′44, 8″.

БЖ ұзындық бірлігі метр - криптон-86-ның ${5d}_{5}$ атомы мен ${2р}_{10}$ деңгейлері арасындағы өтуге сәйкес сәуле шығару вакуумындағы толқын ұзындығына (1650763, 73) тең ұзындық.

Дәлдігі жоғары астрономиялық-геодезиялық өлшеулер мен іргелі зерттеулер практикасында уақыт бірлігі - герц (1 Гц = ${1с}^{1}$ ) қолданылады. БЖ уақыт бірлігі ретінде секунд - цезий-133 атомының негізгі күйінің екі аса нәзік деңгейлері арасындағы өтуге сәйкес сәулелену кезеңіне - 9192631770 тең уақыт пайдаланылады.

Геодезиялық аспаптарға метрологиялық қызмет ету - сынау, аттастаттау, тексеру, зерттеу жүйелері арқылы жүргізіледі; тек өлшеу құралдары ғана метрологиялық қызмет етуге жатады. Енді метрологиялық қызмет ету жүйесінің негізгі ұғымдарына анықтама береміз.

Сынау - аспапқа техникалық параметрлері, өлшемдері және сипаттамалары бойынша аспапқа қолданылатын нормативтік-техникалық құжат талаптарына сәйкестігін анықтау мақсатында жүргізілетін эксперименттік тәсілдер жиынтығы. Аспап типі мен оны айналымға шығару мүмкіндігі туралы мәселені шешу үшін жүргізілетін сынақ - қабылдау сынағы деп аталады.

Аспаптың сериялы шығару сапасы мен тұрақтылығын тексеру мақсатында жүргізілетін сынау - тексері сынаға деп аталады.

Метрологиялық аттестаттау - өлшеу құралдарының қолданылу мақсатына сәйкестігін және оның метрологиялық сипаттамасын айқындауға жүргізілетін эесперименттік тәсілдер немесе операциялар жиынтығы. Ал шетелден әкелінетін стандартталмаған өлшеу құралдары мен аспаптары метрологиялық аттестаудан өткізіледі.

Зерттеу - аспаптың нақты сипаттамалыр мен қасиеттерін зерттеуге немесе параметрлердің әсер етуші факторлар өзгерісіне тәуелділігін анықтауға бағытталған, эксперименттік операциялар немесе теориялық тәсілдер жиынтығы.

Метрологиялық қызмет ету жүйесіндегі негізгі түсініктердің бірі - тексеру. Тексеру - деп аспаптың метрологиялық жарамдылығын бақылауды жүзеге асыруға бағытталған эксперименттік операциялық жиынтықты айтады. Ал метрологиялық жарамдылығы - өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларының белгіленген талаптарға сәйкестігі.

Аспапты тексерудің сынаудан айырмашылығы - тексеру кезінде белгіленген барлық сипаттамалар мен параметрлер кешені емес, тек аспаптың метрологиялық жарамдылығына, яғни метрологиялық сипаттамаларына қатыстылары ғана тексеріледі. Тексеруді - мемлекеттік немесе ведомствалық тексеру деп бөледі. Мемлекеттік тексеруден - аспаптардың мемлекеттік жүйесінің құрамына кіретін өлшеу құралдары мен мемлекеттік жүйесінің құрамына кіретін өлшеу құралдары мен мемлекеттік сынауда және технологиялық процестерді үлгі құралдары ретінде тексеруде қолданылатын өлшеу аспаптары өтеді. Геодезиялық аспаптарды ведомствалық метрологиялық қызмет: зауыт өндірістен шығару кезінде, жөндеуден кейін, ал тұтынушы-ұйым пайдалану процесінде тексереді.

Пайдалану процесінде геодезиялық аспаптарды тексеру құралдары мен әдістері ГУГК бекіткен нұсқау бойынша белгіленеді.

Аспапты өндірістен шығару кезінде немесс жөндеуден кейін жүзеге асырылатын тексеру - бірінші реттік деп аталады; белгілі бір уақыт аралығынан кейін немесе пайдалану не сақтау кезінде іске асырылатын ексеру - кезеңдік деп аталады.

“Әдіс”, “құрал”, “операция” деген түсініктер, тексерудің құрамды элементтері болып табылады. Тексеру әдісі - тексеру жүргізу ережелері мен техникалық тәсілдердің жиынтығы. Геодезиялық аспаптар үшін мертологияда белгілі тексерудің мынадай әдістері қолданылады: тесерілетін аспаппен, шығарылатын үлгілік өлшеу аспабымен немесе шаралармен шамаларды тікелей өлшеу; тексерілетін аспапты компаратор көмегімен өлшеудің үлгілік құралымен салыстыру. Геодезиялық аспаптар үшін геодезиялық құрылғылардың технологиялық ерекшеліктері мен математикалық шарттарды қолдануға негізделген өзін-өзі мөлшерлеу (самокалибровка) әдісі пайдаланылады.

Тексеру құралдарында - тексерілетін аспаптың метрологиялық сипаттамасын бақылауға арналған техникалық құралдар (аспаптар, стенділер, құрылғылар) жатады. Геодезиялық аспаптарды тексеру құралдарына, мысалы экзаменатор, автоколлиматор, компаратор МК-1, өлшеуіш микроскоп УИМ, көпжақтылық, далалық бақылау базисі, штрихты өлшем, өлшеуіш сызғыш та жатады.

Тексеру операциясы - нәтижесінде тексерілетін аспаптың метрологиялық сипаттамасының шын мәні, анықталатын тексерудің өзіндік кезеңі. Метрологиялық практикада тексеру операцияларын былай атайды: сырттай қарап шығу, байқап көру, тексеру, анықтау, бақылау, зерттеу. Тексеру операцияларының құрамы - құрылғыға, аспап дәлдігі мен міндетіне, сондай-ақ негізгі метрологиялық сипаттамаларды анықтау әдісіне де байланысты. Бұл кезде аспаптың негізгі метрологиялық сипаттамасы екі жолмен анықталады. Бірінші жолы - аспаптың метрологиялық жарамдылыған жеке элементтердің сипаттамалары бойынша анықталатын элемент бойынша тексеру (мысалы, нивелир үшін - көздеуіш (визир) осьін горизонталь жағдайға орнату қателігі бойынша, рейка бойынша есептеу, І бұрышына әсері, рейка бөлгішін дәл белгілемеу, т. б. ), екінші жолы - өлшеу нәтижелері бойынша аспаптың қателігі бағаланатын кешенді тексеру.

Тексеру әдісінің ажыратылмайтын бөлігі, тексеру жағдайларын анықтау болып табылады. Тексеру жағдайлары деп - тексерілетін өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларына әсер ететін физикалық факторлар жағдайын ажыратады. Бұл тексерудің жұмыс және қалыпты жағдайын ажыратады. Жұмыс жағдайы, аспапты қолданудың барлық ауқымына сәйкес келеді. Бұл кезде алынатын сипаттамалар мен параметрлерге, әсер етуші факторлардан пайда болатын қосымша қателіктер салмақ салады. Бірінші реттік тексеруді - қалыпты жағдайда, қолданыстағы нормативтік-техникалық құжаттаманы ескеріп жүргізеді. Әдетте, зертханада қалыпты жағдайда жүргізілетін әсер етуші факторлар, көңіл бөлінбейтін шамаға жеткізілген.

Тексерер алдында аспапты өлшерден 2 сағат бұрын жұмыс кеңістігіне қояды. Бақылау-өлшеу жабдықтарын үлгілік құралдарды пайдалану ережелері мен өлшеудің берілген режимін қамтамасыз етуді, қолайлы басқаруды ескеріп орналастырады.

Тексеру жұмыстарының мазмұны “Тексеру әдістері мен құралдары” деген НТҚ талаптарымен анықталады. Тексеру кезеңі мен көлемі аспап типіне (өлшеу дәлдігін, конструкция күрделілігін ескеріп), геодезиялық практикада қолдану жағдайына, сондай-ақ оның метрологиялық сенімділігіне байланысты анықталады.

Аспаптың мынадай негізгі қамтамасыз ету фазалары ажыратылады: жасау, қондырғы сериясы, сериялы өндіріс, пайдалану, жөндеу, сақтау. Аспаптың аталған әрбір фазаларында қызмет етудің өзіндік ерекшеліктері бар.

Техникалық қамтамасыз ету - аспапты мақсатқа сай пайдалану үшін, оның дайындығын қамтамасыз етуге бағытталған технологиялық, әдістемелік және физикалық-механикалық операциялар кешені.

Геодезиялық аспаптарға қатысты техникалық қызмет етудің мынадай негізгі түрлерін бөліп көрсетуге болады: алдын ала қарау(тексеру), аспапты жұмысқа дайындау, пайдаланып тексеру және дәлдеу, жөндеу(ағымдағы, орташа, күрделі), технологиялық қызмет көрсету, мақсатқа сай пайдалану кезінде сақтау.

Аспаптың әр түрлі типтеріне және геодезиялық өлшеу дәлдігіне байланысты, техникалық қызмет етудің аталған түрлері бірдей емес.

Геодезиялық аспапатарды пайдалану - күрделі пройестер қатарына жатады. Себебі, сенімділікті тиісті деңгейде сақтау үшін өлшеу жүргізу процесінде білікті маман араласуы қажет. Бұл жағдай аспапты пайдалану және оған дайындау кезінде техникалық қызмет ету жөніндегі шаралар табиғаты мен мәнін, яғни аспап сенімділігін берілген деңгейде сақтауға бағытталған жұмыс кешенін алдын ала анықтайды.

Бұл шаралардың басты мақсаты - өлшеу(бақылау) кезінде істен шығу жағдайларын болдырмау. Осы мақсат, белгілі бір уақыт аралығынан кейін аспап жағдайын, оның жеке элементтерінің дәлдеуін, бөліктерін реттеу және анықталған ақаулығын жою арқылы іске асырылады.

Жұмыс жағдайында, аспаптың пайдалану сенімділігі туралы айту керек; мұны аспаптың техникалық қызмет ету шаралары мен белгіленген нормаларын сақтап, пайдалану жағдайында белгілі бір уақыт аралығында істен шықпай жұмыс істеуі деп түсіну керек.

Аспаптың істен шығуы және параметрлердің шашылуы мен орташа уақыт арасындағы деректер бойынша сенімділікті анықтау жеткілікті емес екенін практика көрсетті. Сенімділіктің едәуір толық және дәл сипаттамасын мынадай қосымша ақпараттан алуға болады: қызмет көрсету персоналдарының біліктілігі; техникалық қызмет ету бойынша жұмыс сапасы мен мөлшері, қосалқы бөлшектердің болуы, тексеру аппаратураларының болуы, пайдалану құжаттамалары мен оның сапасы, тасымалдау жағдайы, салып қоятын қаптамалардың сапасы.

Аспаптың пайдалану процесінде істен шығу себептерін анықтау - көп еңбек сіңіруді қажет ететін жұмыс. Бірден істен шығудан - параметрлер секірмелі өзгеріске ұшырайды. Бұлай істен шығу, сыртқы ортаның төтенше факторларынан, аспапта ақау элементтерінің болуынан, конструкциялық жетілдірілмеуі мүмкін. Біртіндеп істен шығу себептері - аспап элементтерінің ескіруі мен тозуы, аспаптың жеке бөліктері жұмысының үйлеспеуі, дәлдеудің дәлсіздігі және оның жылжымалы түйіндерін реттеу болуы мүмкін. Пайдалану кезінде істен шығуды пайда болу тұрғысынан: функциялық және метрологиялық деп бөлуге болады. Функциялық істен шығудан - жұмыс істеу уақытша тоқтайды, ал метрологиялық істен шығу бақылау сапасының нашарлауына апарып соғады. Сөйтіп, өлшеу нәтижесінде ол жол бергісіз қателіктерге себепші болады. Істен шығуды аспапты жөндеу немесе дәлдеу жүргізу арқылы жоюға болады.

Геодезиялық аспаптар, әдетте қалыпқа келтірілетін бұйымға жатады, яғни оларды жөндеуге болады. Тозу дәрежесі мен аспап жарамсыздығына байланысты ағымдағы, орташа және күрделі жөндеу деп ажыратылады.

Ағымдағы жөндеу - аспаптың қалыпты пайдаланылуы қамтамасыз етілетін көлемі бойынша аз жөндеу түрі. Ағымдағы жөндеу процесінде жарамсыздықты жеке құрамды бөліктері ауыстырып немесе қалпына келтіріп, сондай-ақ дәлдеу жұмыстарын жүргізіп жояды. Ағымдағы жөндеуді қызмет ету персоналдары және дайындаушы-кәсіпорынның жөндеу қызметі атқарады.

Орташа жөндеуде аспаптың пайдалану сапасы - істен шыққан құрамды бөліктері ауыстырылып немесе жөнделіп, қалпына келтіріледі. Орташа жөндеу кезінде анықталған ақауларды жойып, аспаптың қалған барлық бөліктерінің техникалық жағдайы міндетті түрде тексеріледі. Орташа жөндеуді тұрақты жөндеу қызметі орындайды.

Күрделі жөндеуде - аспап толық бөлшектеледі, ақау тізімдемесі жасалады, көптеген маңызды құрамды бөліктер тексеріліп, аспап тазаланып жиналады, толық тексеріледі, қажет болса дәлдеу жүргізіледі. Күрделі жөндеуді, тұрақты жөндеу кәсіпорны атқарады [4] .

1. 3 Геодезиялық аспаптарға қойылатын негізгі талаптар, жүйелері мен стандарттары және жіктелуі

Геодезиялық аспаптарға қойылатын жалпы техникалық талаптар Ресейдің «Геодезиялық аспаптар. Жалпы техникалық талаптар» атты 23543-79 стандарттар арқылы анықталады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс