Нұра өзені – Бес-Оба бекеті бойынша су өтімі қисықтарын тұрғызу және жылдық ағындыны есептеу

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 Нұраөзенінің қысқаша физикалық.географиялық сипаттама ... ... 5
1.1 Алап бетінің құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Рельеф ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Геологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.4 Аумақтыңметеоклиматтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.5 Топырақ пен өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.6 Нұра өзеннің шаруашылықта қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.7 Гидрографиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.8 Гидрологиялық зертелгендік. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
1.9

1.10 Нұра өзені.Бес.Оба бекетіне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Нұра өзенінің су режімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12

12

2 Су өтімі қисықтарын тұрғызу және ағындыны есептеу ... ... ... ... ... 14
2.1 Негізгі түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
2.2 Тапсырманың мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.3 Жұмысты орындау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.3.1 Су өтімі қисықтарын тұрғызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
2.3.2 Су өтімі қисықтарын экстраполяциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
2.3.3 Су ағындысын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32

Курстық жұмыстың мақсаты су өтімі қисықтарын тұрғызып, ағындыны есептеу.
Курстық жұмыста Нұра өзені–Бес-Обабекеті бойынша өлшенген су өтімі және су деңгейінің мәліметтері бойынша су өтімі қисықтарын тұрғызып, осыған байланысты күнделікті су өтімі кестесін құрып, ағындыны есептеу керек.
Су өтімі қисықтарын тұрғызу кезінде байқалған ең жоғарғы және ең төменгі су деңгейіне дейін экстраполяциялау керек.
Ағындыны есептеп болғаннан кейін есептеп шыққан мәндерді «Гидрологиялық жылнамадан» алынған мәндермен салыстырып, айырмашылығын табамыз.
Қарастырылып отырған Қарағанды облысы, ол Орталық Қазақстанда орналасқан және оның созылуы солтүстіктен оңтүстікке қарай 600км, ал шығыстан батысқа қарай 1100км. Солтүтіктен ол Қостанай, Ақмола және Павлодар облыстарымен, шығыста Семей, оңтүстікте Алматы,Жамбыл,Шымкент пен Қызылорда және батыста Ақтөбе облысармен шекаралас жатыр. Қарағанды облысы шекарасының жалпы ұзындығы 4 мың киллометр. Бұл жерде солтүстіктен оңтүстікке қарай кезектесіп үш зона ауысып отырады. Олар құрғақшылық (дала), жартылай құрғақ (жартылай шөлейт), құрғақ (солтүстік шөлейт).
Қарағанды облысының жер бетінің басым бөлігі қыратты болып келеді. Оның үлкен бөлігін Орталық Қазақстанның ұсақ шоқылары алып жатыр. Тек оңтүстік пен батыстың қиыр жағында жалпақ рельефпен ерекшеленеді. Солтүстік Балқаш маңының шөлді үстірті, бетпақ дала мен Тұран ойпаты біріккен ұсақ шоқылы жаықтықты құрайды. Шоқы (купол тәрізді немесе конус тәрізді қырыт түрінде) 70-тен 40 м-ге дейін және кейде 80 км-ден 100 м-ге дейін жазықтан көтерілүін айтады. Облыстың батыс бөлігінің алабы Ұлытау тауы болып табылады, оның биіктігі 1135 м абс. Орталық бөлігінде Ақтау таулары орналасқан, оның жеке шыңдары 1000нан1100км-ге дейін жетеді. Олар төменгі тау алабының бөлігі болып саналады. Қарқаралы-Ақтау алабының ең биік тау түйіні аумақтың суағарында орналасқан және Балқаш-Есіл-Нұраның негізгі су айырығы болады. Бұл тау түйіні кең тау жақтары мен көптеген жекелкген тау жоталарынан құралған. Олардың ең биігі Қарқаралы мен Қызыл-рой таулары, олардың биіктігі 1400м абсалюттен асады және Қарағанды облысының, сонымен қатар барлық Орталық Қазақстанның ұсақ шоқыларының ең биік шыңдары болып саналады. Солтүстік шығысында орналасқан Арқалық пен Нияз тауларының биіктігі азырақ болып келеді, және осы территорияда тау түйінің ұсақ шоқылары біраз аралықтан кейін бірте-бірте жалпақ жазыққа өтеді.
Қарастырылып отырған территорияның геологиялық құрлымы күрделілігімен ерекшеленеді. Осында жыныстардың геологиялық жасының барлығы полезойға дейінгі төрттік шөгінділерге дйін тараған. Атасу мен Жақсы-Сарысу өзендерінің бастауында үлкен грунты алабы байқалған, олерекше жарылуымен сипатталынады. Интрузивты жыныстар, сонымен қатар, Нұра өзеннің су қоймасында, негізінде Қарағанды аймағында тараған.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

География және табиғатты пайдалануфакультеті

Метеорология және гидрология кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

НҰРА ӨЗЕНІ - БЕС-ОБА БЕКЕТІ БОЙЫНША СУ ӨТІМІ ҚИСЫҚТАРЫН ТҰРҒЫЗУ ЖӘНЕ ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫНЫ ЕСЕПТЕУ

Орындаушы:
2 курс студенті Еланов.Т.Ж

Ғылыми жетекші:
г.ғ.к, доцент Молдахметов М.М.

Норма бақылаушы:
ассистент Жанабаева Ж.А.

Қорғауға жіберілді
"___"_______2012 ж.
Кафедра меңгерушісі:
г.ғ.к, доцент Джусупбеков Д.К.

РЕФЕРАТ

Курстық жұмыстың тақырыбы Нұра өзені-Бес-оба бекеті бойынша су өтімі қисықтарын тұрғызу және ағындыны есептеу.
Курстық жұмыс 30 беттен, 7 кестеден, 12 формуладан, 1 суреттен тұрады.
Негізгі қолданылатын сөздер: су өтімі, су деңгейі, ағынды, ағынды модулі, ағынды қабаты, ағынды көлемі, экстраполяциялау, су жинау алабы, су қимасының ауданы, тұстама, су айрық сызығы, сабалық кезең, өзен арнасы, бекет, өзен аңғары.
Зерттеу объектісі - Нұра өзені- Бес-оба бекеті болып табылады.

2
МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
1
Нұраөзенінің қысқаша физикалық-географиялық сипаттама ... ...
5
1.1
Алап бетінің құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2
Рельеф ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.3
Геологиясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.4
Аумақтыңметеоклиматтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6
1.5
Топырақ пен өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
7
1.6
Нұра өзеннің шаруашылықта қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.7
Гидрографиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.8
Гидрологиялық зертелгендік. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.9

1.10
Нұра өзені - Бес-Оба бекетіне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ...

Нұра өзенінің су режімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12

12

2
Су өтімі қисықтарын тұрғызу және ағындыны есептеу ... ... ... ... ...
14
2.1
Негізгі түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
2.2
Тапсырманың мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
15
2.3
Жұмысты орындау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.3.1
Су өтімі қисықтарын тұрғызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.3.2
Су өтімі қисықтарын экстраполяциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
25
2.3.3
Су ағындысын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
32

3
КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың мақсаты су өтімі қисықтарын тұрғызып, ағындыны есептеу.
Курстық жұмыста Нұра өзені - Бес-Обабекеті бойынша өлшенген су өтімі және су деңгейінің мәліметтері бойынша су өтімі қисықтарын тұрғызып, осыған байланысты күнделікті су өтімі кестесін құрып, ағындыны есептеу керек.
Су өтімі қисықтарын тұрғызу кезінде байқалған ең жоғарғы және ең төменгі су деңгейіне дейін экстраполяциялау керек.
Ағындыны есептеп болғаннан кейін есептеп шыққан мәндерді Гидрологиялық жылнамадан алынған мәндермен салыстырып, айырмашылығын табамыз.

4
1 НҰРАӨЗЕНІНІҢ ҚЫСҚАША ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1.1 Алап бетінің құрлымы

Қарастырылып отырған Қарағанды облысы, ол Орталық Қазақстанда орналасқан және оның созылуы солтүстіктен оңтүстікке қарай 600км, ал шығыстан батысқа қарай 1100км. Солтүтіктен ол Қостанай, Ақмола және Павлодар облыстарымен, шығыста Семей, оңтүстікте Алматы,Жамбыл,Шымкент пен Қызылорда және батыста Ақтөбе облысармен шекаралас жатыр. Қарағанды облысы шекарасының жалпы ұзындығы 4 мың киллометр. Бұл жерде солтүстіктен оңтүстікке қарай кезектесіп үш зона ауысып отырады. Олар құрғақшылық (дала), жартылай құрғақ (жартылай шөлейт), құрғақ (солтүстік шөлейт).
1.2 Рельеф

Қарағанды облысының жер бетінің басым бөлігі қыратты болып келеді. Оның үлкен бөлігін Орталық Қазақстанның ұсақ шоқылары алып жатыр. Тек оңтүстік пен батыстың қиыр жағында жалпақ рельефпен ерекшеленеді. Солтүстік Балқаш маңының шөлді үстірті, бетпақ дала мен Тұран ойпаты біріккен ұсақ шоқылы жаықтықты құрайды. Шоқы (купол тәрізді немесе конус тәрізді қырыт түрінде) 70-тен 40 м-ге дейін және кейде 80 км-ден 100 м-ге дейін жазықтан көтерілүін айтады. Облыстың батыс бөлігінің алабы Ұлытау тауы болып табылады, оның биіктігі 1135 м абс. Орталық бөлігінде Ақтау таулары орналасқан, оның жеке шыңдары 1000нан1100км-ге дейін жетеді. Олар төменгі тау алабының бөлігі болып саналады. Қарқаралы-Ақтау алабының ең биік тау түйіні аумақтың суағарында орналасқан және Балқаш-Есіл-Нұраның негізгі су айырығы болады. Бұл тау түйіні кең тау жақтары мен көптеген жекелкген тау жоталарынан құралған. Олардың ең биігі Қарқаралы мен Қызыл-рой таулары, олардың биіктігі 1400м абсалюттен асады және Қарағанды облысының, сонымен қатар барлық Орталық Қазақстанның ұсақ шоқыларының ең биік шыңдары болып саналады. Солтүстік шығысында орналасқан Арқалық пен Нияз тауларының биіктігі азырақ болып келеді, және осы территорияда тау түйінің ұсақ шоқылары біраз аралықтан кейін бірте-бірте жалпақ жазыққа өтеді.
1.3 Геологиясы

Қарастырылып отырған территорияның геологиялық құрлымы күрделілігімен ерекшеленеді. Осында жыныстардың геологиялық жасының барлығы полезойға дейінгі төрттік шөгінділерге дйін тараған. Атасу мен Жақсы-Сарысу өзендерінің бастауында үлкен грунты алабы байқалған, олерекше жарылуымен сипатталынады. Интрузивты жыныстар, сонымен қатар, Нұра өзеннің су қоймасында, негізінде Қарағанды аймағында тараған.

5
1.4 Аумақтың метеоклиматтық жағдайы

Қарағанды облысының климаты шұғыл континентальді және құрғақшылығымен сипатталады. Жылы айларда ауа температурасы үлкен, жауын-шашыны аз және ауа құрғақ болып, қысқы айлар үшін ұзаққа созылған қатаң қыстың тұрақты қар жамылғысымен жиі болатын борандармен ерекшеленеді.Аумақтың солтүстіктегі орташа жылдық ауа температурасы 2-ден 2,5[○]С, оңтүстігінде 5-тен 7[○]С, ал суық айларда орташа жылдық ауа температурасы минус 16[○]С-ден минус17[○]С , оңтүстікте минус13[○]С-тен минус 15[○]С. Жеке жылдар үшін абсалютті минимум 40[○]С оңтүстігінде, ал солтүстігінде минус 50[○]С-қа дейін жетеді. Жылы кезеңдердің ұзақтығы орташа алғанда 200-300 күн болады. Қарағанды облысының ауа температурасының орташа амплитудасы 35-тен 40[○]С, ал абсалютті амплитудасы 90[○]С дейін жетеді. (кесте 1)

Кесте 1 - Орташа көпжылдық айлық және жылдық ауа температурасы

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Жыл
-15
-14
-8,9
2,4
13,0
18,5
20,6
18,3
11,8
3,2
6,9
-12,7
2,5

Аумақтың атмосфералық жауын-шашыны бірқалыпсыз тараған. Жыл ішінде ең көп түсетін жауын-шашын мөлшері ұсақ шоқылы таулы аумақтарда көп болады (300-ден350мм), ең аз орташа жылдық жауын-шашын облыстың оңтүстік аумағында байқалады (150мм). Жауын-шашынның жылдық мөлшері мен мінезі, олардың жергілікті жерден биіктігі бойынша таралуын, осы қарастырылып отырған территорияны төрт аумаққа бөлуге болады. Осы төрт аумақтың ішінен бірінші болып, Нұра өзеннің су бөгені алады. Оның орташа жылдық жауын-шашыны 300-ден 375 мм. (кесте 2)
Кесте 2Айлық және жылдық жауын-шашын нормасы (милиметрмен)

I

II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Жылы кезең үшін (IV-X)
Суық кезен үшін XI-III)
Жыл
15
14
15
16
23
33
41
30
21
21
14
19
185
77
262

Қар жамылғысы аумақта зональді ендікке бағытталып таралады. Ұсақ шоқының жоғары жағында орташа жылдық тұрақты қар жамылғысы солтүстікте 130-дан 150күн, ал оңтүстікте 100-ден 200 күн ұсталынады. Жеке жылдар үшін қар жамылғысы солтүстікте 110-нан 175 күнде, оңтүстік бөлігінде кейбір жылдар үшін тұрақты қар жамылғысы байқалмайды. Орташа жылдық абсалютті ауа ылғалдылығы оңтүстікте 5-тен 5,5 мб, солтгүстікте 5,8-ден 6,0 мб болып өзгереді.
6
Абсалютті ауа ылғалдығының жылдық амплитудасы 9-дан 10мб. Ең үлкен салыстырмалы ауа ылғалдылғы қыс мезгілінде байқалады. (оңтүстігінде 65-тен 70%, солтүстігінде 75-тен 80%), ал жылы мезгілде (оңтүстігінде 30-дан 40%, солтүстікте 30-дан 60%) байқалады.
Орташа жылдық жел жылдамдығы солтгүстікте 4,5-тен 5,0 мс, оңтүстігінде 3,5-тен 4,5 мс. Желсіз күндер аз болады. Бүкіл болыс территориясында болатын күшті желдер қыста боран, ал жазда шаңды борандар шақырады. Олрадың бағыты оңтүстік-батыстан келеді. Ең үлкен жел жылдамдығы қыстың екінші жартысында және көктемде 25-тен 30 мс-қа дейін жетеді.
1.5 Топырақ пен өсімдік жамылғысы
Облыстың топырақ беті әртүрлі болып келеді. Олардың құрылуы жергілікті жағдайы топырақтың пйда болуына байланысты. Осы аумақта сұр қоңыр және ақшыл қоңыр топырақ территорияның 40%-тін алып жатыр. Орталық Қазақстанның топырақттың ерекшелігі ұсақ жерлердің қалыңдығының қуатың аздығынан және олардың терең емес қалың жыныстың немесе ескергеннің астына жайылуында.
Аумақта сирек кездесетін ақ-селеу, бөгеде-жусан және бұталы өсімдіктер басым. Күзде оларға эфемерлер мен эфемироидттар қосылады. Шығыс бөлігінің тау етегінде әртүрлі дәнді өсімдіктер басым. Аңғар шатқалы мен таулар, қалың тоғайдың бұталы өсімдіктерімен, қалың орманмен, көк теректі тоғаймен қапталады. Қарқаралы таудың баурауында қылқан жапырақты орман алып жатыр.
1.6 Нұра өзеннің шаруашылықта қолдануы

Қазіргі уақытта өзеннің табиғи режимі арнанның маңызды ұзаруында техногенді болып ауысты. Ол ағынды сулардың келуімен және суару үшін өзен су бөгендерімен қарқындысу алуына байланысты Нұра өзеннің су ресурсы негізінен өндірісті сумен қамтамасыз ету үшін пайдаланады. Нұра алабының схемасы төменде берілген.сурет1
Өзенде бірнеше су бөгендері бар. Олар:Самарқанндтық, ИнтулакжәнеСамарск. БұлардыңбіріншісіҚарағандықаласының өндірістікмекемелердіжәнетұрғындард ыңдемалуүшінсуменқамтамасызетеді. Интулак су бөгеніНұраөзенінің жарты бөлігініңағындысынреттеуүшін, Ертіс - Қарағанды каналы Ақмола облысының аумағына қысқы су беруініңүлкеюіненқосымша су көлеміаккумулизацияланадыжәнесуаруү шінарналған. Самарқандплотинасынантөмен (95 км-дегі) орналасқанСамарск су бөгеніжайылымжәнежыртылғанжердегіба қшаларүшінлимандықсуаруғапайдаланад ы. Самарскгидроторабы мен су бөгеніҚарағанды - Жезқазғанканалынареттелетінжиналған суменқамтамасызету, соныменқатартөменжатқанаумақтарғажә неНұра - Есілканалына су жіберуінеқажет.
7

1.7 Гидрографиясы
Нұра өзені Орталық Қазақстанның Ұсақ шоқыларының батыс Қарқалы тауларының сілемдерінен 1060 м биіктікте өзінің бастауын алады. Ол 304,4 м абсолютті белгісінде Теңіздің тұйық көліне құяды. Өзен ұзындығы 978 км. Су жинау ауданы 55100 шаршы км, өзеннің жалпы құлауы 756 м, өзен торабының жиілігі 0,16 км, орташа еңістігі 0,77 %..
Су жинау албының ауданы 60800 км2, ал жарлы өзенің тұйық алабын қоспағанда оның ауданы 55100 км2. Алаптың тұйық аудандары 6,5 км2.
Сағадан 714 және 695 км Самарқанд су бөгеті орналасқан: 125 км-ден 100 км-ге дейін өзен, көлдер тобынан ағып өтеді, ал 54 км-ден 23 км-де Қорғалжын көлінен.
Ақмола облысының аумағында өзеннің үлкен салалары жоқ. Облыстан тыс барлық негізгі салалар торы алабтың жоғарғы және ортаңғы бөлігінде. Нұра өзенінің негізгі ағынды қалыптасатын жерлерінде орналасқан көп сағалардың 20 км-ден 60 км-ге дейін жетеді. Олардың ең ірілері: Ащысу өзені (92 км), Шерубай-Нұра өзені (289 км), Үлкен-Құндызды (117 км). Алапта өзендердің жалпы ұзындығы 8680 км, өзен желісінің қоюлығы 0,16.
Өзен тұйық Теңіз көлінің су жинау алабына жатады.
Алаптың жазық бөлігінде өзен желісі әлсіз дамыған. Өзен аңғары кең және өте жайпақ баурайлы.
Су жинау алабының рельеф жазығының төбелері сирек кездеседі. Сонымен қатар, көлдер мен сортаңдар да сирек кездеседі.Есіл өзенімен суайырығы сызығы айқын емес. Қарағанды облысында алаб көлділігі 10-% құрайды. Аңғардың сай салаларында бірқатар ағынды көлдер кездеседі, топырағы сазды құм және құмды саз болып келеді. Өзен аңғары анық байқалмайды, оның ені 25-тен 27 км-ге дейін жетеді. Аңғар түбі аллювиалды құмды сазды, жұмыртасты шөгінділермен жабылған жайылмасы екі жақты болып келеді. Оның ені10-нан 15 км, кей жерлерде 100-ден300м-ге дейін тарылады. Алапта тармақтар мен ескі арналарда өсімдік әр түрлі шөгінділерден құралған шалғынды, ал арна маңында қамыс және қияң өлең өседі.Жайылманы 5 немесе 6 жылда бір рет су басады. Судың жайылу тереңдігі 2-ден 3 м, ал жайылу уақыты сағаның бөлігінде 20-дан 30 күнде созылуы мүмкін. Өзен арнасы көп тармақталған, тармақ ұзындығы 2-ден 10 км, ескі арналар көптеп кездеседі. Арна ағысының төменге қарай 15-тен 20 м-ден орта бөлігінде 30-дан 40 м-ге дейін кеңееді. Иірімдерінің тереңдігі 2,5-тен 4,5 м.Жағалары тік жарқабақты, биіктігі 4-тен 12 м. Су тасу кезінде өзен бұрылысында мұндай өзен жағалары бұзылады. Өзен бойында 20-дан астам иірімді көлдер бар. Олардың ірілері Нұра өзенінде ағып өтсе, қалғандары салаларында орналасқан.Шалқар көлінің солтүстік иірімнен шыққан Нұра өзені миандр жасай отырып оңтүстікке бағытталады да Қорғалжын көлінің оңтүстік бөлігіне құяды, арна ені25-тен 30 м, тереңдігі 0,5-тен 4 м. Қорғалжын және Теңіз көлдері аралдарының өзен арнасы тараңқы, ал оның соңғы киллометірінде арна айқын байқалмайды. Нұра өзенің тасу толқыны өте жоғары және сабасына тусу деңгейі өте төмен болып келеді, ол нағыз Қазақстандық типті өзен.
9
Сонымен қатар, мұнда жер асты сумен қоректенуі салыстырмалы түрде жоғары (10-нан 15%), жаңбыр суымен болатын су тасқыны өте сирек. Ең жоғарғы су өтімі Романовск ауылында байқалған (2 мың м3с), ал одан төмен қарай су өтімі төмендейді. Жазда өзенің төменгі бөлігіндегі өзендер бетінен булану өте жоғары Нұра өзенің орташа су өтімі 16,1 м3с, қыста 1,5-тен 3,0 м3с, уақыт ішінде түбіне дейін қатып жатуы мүмкін. Мұздың қалыңдығы көктем басында 1 м биіктікте, өзенің мұздан айырылуы Романовск ауылында сәуірдің ортасында жүретін болса, өзенің сағалың бөлігінде мамырда жүреді. Астана қаласы аумағында Нұра мен Есіл өзендер аралығы Есіл өзеніне қарай еңісті болып келеді, құлауы 12,5.Су айырығы сызығының биіктігі Нұра өзеннің суының сабасына түсу кезеңдегі деңгейідің бар жоғы 1,5-тен 2 м. Жоғары орналасқан Нұра өзеннің Есіл өзеніне қарай су үш тармақ арқылы өтеді, олар Соқырама, Қазгош, Мұқар. Бұл салалар Есілге 9 км қалғанда Қазго болып қосылып Нұраның суын Астана қаласына 21 км төмендегі Есіл суына жеткізеді. Нұра суының біраз бөлігі екі өзен арасындағы солтүстік салаларды толтыруға кетеді. Суы аз жылдары Нұраның суы Есіл өзеніне түспейді, ал суы мол жылдары 25-тен 30 %-тін Есілге құяды, орташа есеппен алғанда судың бір алаптан екінші алапқа өту нәтижесінде Нұра өзеннің ағындысының 10-нан 15 %-тін жоғалтады. Бұл судың өтуінің шығының жылдық сулылығына, ал максималді су өтімі ГГИ бақылауы бойынша 870 м3с. 1972 жылы бұл тармақтарда бөгеттер салынды. Бұл бөгеттер Нұраның өтпелі суын көп төмендетеді. Алаптың төменгі бөлігінде табылатын шөптер өсіріледі. Лимандық суару кең тараған КазГИ проводхоз мекеменің деректері бойынша Нұра жүйесіндегі барлық өзендерде 25 су бөгені 30-дан астам ірі тоғандар, шаруашылық суару жүйесі, суару ауданы 73,5 % мың гектар бар. Нұра өзені Ертіс - Қарағанды каналынан су жіберіп тұрады. Орталық Қазақстанда 1940 жылдан бері Самарқанд су бөгені жұмыс істейді. Бөгендеге су көлемі 267 млн. м3, айдынны ауданы 82км2

1.8 Гидрологиялық зертелгендік
Қарағанды облыс аумағында өзен ағындысы және уқытша су ағындары гидрологиялық қызметімен зертелінеді. Оларға гидрологиялық станциялар мен бекеттер жүйесі кіреді. Облыстың өзен ағындысының зертелгендігінің ерекшелігі көп бекеттегі бақылаулардың аз уақытта болуы және аумақта біркелкі емес таралуымен сипатталынады.
1.10 Нұра өзенінің су режімі
Облыстың су режімінің негізгі ерекшелігі күрт анықталған көктемгі су тасу болып табылады. Көктемгі су тасудан кейін жазғы су сабасына түсу, бұл кезде көптеген ағын сулар кеуіп қалады. Қыс уақытында көпшілік қолатын өзендер қатып қалады.
Облыстың өзендерінің негізгі қоректену көзі болып қар жамылғысы табылады. Қар жамылғысы қоры қарқынды қар ерудің басында көктемгі және жылдық ағындының қалыптасуына негізгі рөл атқарады.Сұйық жауын-шашын жер беті ағындының қалыптасуына тек су тасу кезінде ғана елеулі әсер етеді.
10
Жазғы жауын-шашынның рөлі өзен ағындысының қалыптасуына, олардың су алабының биіктікке байланысты өседі.Көктемгі және жылдық ағындының қалыптасуына топырақтың күзгі кезеңде ылғалдылықтың және қар еру қарқындылығының үлкен маңызы бар.
Қарағанды облысының көптеген өзендері негізгі қоректі аласа таулы дөңдерден және Ұсақ шоқының көтеріңкі ауданынан алады. Ұсақ шоқының көтеріңкі жақтарында қар жамылғысының қуаттылығы және қардағы су қоры көбірек жергілікті жердің биіктеуімен сұйық жауын-шашынның мөлшері өседі. Ұсақ шоқының көтеріңкі жерлерде жиі нөсерлер қайталанады. Жергілікті жердің еңістігінің мәні егістік ағындарға әсер етеді. Соның арқасында су алабының төмен жерлерде ақпайтын сулардың аккумуляциясы төмендейді. Сондықтан Ұсақ шоқының көтеріңкі бөлігі ағындының қалыптасуына ыңғайлы жағдай туғызады. Зерттеп отырған территорияда ағынды қалыптастырушы факторлардың ең қолайсыз жағдайы жазық жерлер оңтүстік және батыс аймақтарында байқалады. Тұрақсыз қыс, жиі жымылықтар кезінде қардың толық еруіне әкеліп соқтырады. Құмтопырақтың лифильтрациялық, мүмкіндігінің жоғарлығы, жергілікті жердің кішкене еңістігі және тұйық ойпаттардың көптігі жергіліктің ағындының қалыптасуына мүмкіндік туғызбайды, ал гидрографиялық тор мұнда транзистік өзендер телімімен көрсетілген. Бұл телімдер үшін жоғарғы лифильтрация, арнада аллювиальды шөгіндінің қалыптасу мүмкіндігі толық және жартылай толмаған арналық ыдыстардың көптігі, қайырдың кебуімен кейінгі олардың жер асты сулармен қоректенуінің әлсіздігі тән. Осыған қарап облыс өзендерде қалыптасу, транзит және жоғарту ағындылары зоналарын бөліп алуға болады. Қалыптасу зонасы - бұл Ұсақ шоқының көтеріңкі бөліктерінде орналасқан өзеннің жоғарғы телімі. Транзит зонасы - орта телімі, ал жоғарту зонасы өзеннің жазыққа шығу жерінде басталады.Облыс шегінде солтүстікке қарай ағатын өзендерде тек қалыптасу және транзит ағындысы орналасады. (Нұра, Құланөтпес, Көл, Терісаққан, Торғай, Ұлы-жыланшек).

2 СУ ӨТІМІ ҚИСЫҚТАРЫН ТҰРҒЫЗУ ЖӘНЕ АҒЫНДЫНЫ ЕСЕПТЕУ

2.1 Негізгі түсініктемесі
Су өтімі қисығын тұрғызу және орташа тәуліктік су өтімін есептеу гидромияның ең қиын және өте маңызды тапсырмаларының бірі. Күнделікті (орта тәуліктік) су өтімін анықтау жекелеген су өтімін өлшеу жұмыстары жүргізіледі. Орташа тәуліктік су өтімі тәуліктік, декадалық, айлық, жылдық жиынтық ағындарды есептеу үшін, орташа көпжылдық ағындыны, жыл ішіндегі үлестірімін, су өтімінің сипаттамаларын, ең жоғарғы және ең төменгі ағындыны бағалау үшін қажет. Су өтімінің қисығы дегеніміз - су өтімдері мен су деңгейлері байланысының кескіндемелік бейнесі. Жылдық су ағындысын есептеу үшін су өтімдерінің қисықтары 1 жылдық деректері бойынша ағынды гидрографын - жыл ішіндегі қаңтардың бірінен бастап желтоқсанның отыз біріне дейінгі күнделікті су өтімінің тізбегін тұрғызу.
11
Гидрометриялық зерттеулерде әдетте су өтімінің су деңгейіне тәуелділігін Q=f(H) іздеу орын алған. Бұл жағдайда су өтімі физикалық тәуелсіз айнымалы болып, ал су деңгейі оның функциясы болып табылады. Мұның себебі су деңгейлері жиі өлшенеді (негізінен тәулігіне екі рет), ал су өтімі өлшеу жұмыстарын жүргізудің қиындығына және көп уақыт алатындығына байланысты анағұрлым сирек өлшенеді.
Су өтімін өлшеу жиілігі гидрологиялық режимнің түрлі периодтарына әртүрлі болып келеді, бұдан басқа ол режимдері әртүрлі өзендерде де бірдей емес. Су өтімдері олардың өзгеруі үлкен болған кезде, яғни су тасқыны мен тасу кезеңінде жиі өлшенеді. Көктемгі су тасу көтерілу кезінде су өтімі 4-5 рет, ал төмендеген кезде 5-8 рет бірдей су деңгейі интервалынан кейін өлшенеді. Тұрақты межень кезінде 7-10 тәуліктен кейін бір рет, жаңбыр тасқыны кезінде су көтерілгенде 1-2 рет және әрбір тасқын төмендегенде 2-3 рет су өтімі өлшенеді. Мұз құрсауы тұрақты, ұзақ болғанда және су деңгейі бірқалыпты өзгергенде 10-20 тәулік сайын, ал мұз кету кезінде мүмкіндік болған жағдайда су өтімі өлшенеді.
Су өтімі қисығы тік бұрышты координаттар жүйесінде тұрғызылады: ордината осі бойынша су деңгейінің мәндері (H, см), ал абцисса осі бойынша су өтімі (Q, м3с) тұрғызылады [2, 5].
Су өтімі қисықтарын тұрғызу үшін Өлшенген су өтімдері кестесі қолданылады.
Су өтімі қисықтары өлшенген су өтімдерінің шамалары және оларға сәйкес келетін су деңгейлері бойынша тұрғызылады. Су деңгейінің қандайда бір мәніне су өтімінің белгілі бір мәні сәйкес келетін жағдайда тәуелділік біртекті тәуелділік деп аталады. Сонымен қатар, бұл тәуелділік функционалды тәуелділік емес, жуықтап бір мәнді тәуелділік екенін атап өтуіміз керек, өйткені өлшенген су өтімдерінің нүктелері кескіндемеде бір сызықтың бойында жатпайды, біршама бытыраңқы болып түседі. Бұл бытыраңқылық бір жағынан су өтімін және су деңгеін өлшеудің қателіктеріне, екінші жағынан осы сипаттамалардың байланысын бұзатын бірқатар себептерге байланысты.
Бірқатар жағдайларда біртекті тәуелділік бұзылады да, су деңгейінің қандайда бір мәніне су өтімінің бірнеше мәндері сәйкес келеді. Су деңгейі мен су өтімінің мұндай тәуелділігі әртекті тәуелділік деп аталады.
Q=f(H) тәуелділігінің әртектілігі түрлі себептердің:
1) судың бірқалыпсыз қозғалысының;
2) мұздық түзілімдердің;
3) арнаны су өсімдіктерінің басуынан;
4) арнаның орнықсыздығынан (деформациялануынан);
5) айнымалы тежеудің әсерінен туындайды;

2.2 Тапсырманың мазмұны
Берілгені: 1) Қандайда бір жыл үшін нақты гидромиялық тұстама бойынша Өлшенген су өтімдерінің кестесі (кесте 1); 2) Осы гидрологиялық бекет бойынша берілген жылдағы Күнделікті су деңгейінің кестесі (кесте 2).
12
Қойылатын талап: 1) Су өтімдерінің қисығын тұрғызу; 2) Ағынды есебін жүргізу (Берілген жыл бойынша күнделікті су өтімі кестесін құрастыру). Деректер ашық арна жағдайында біртекті Q=f(H) қисығын тұрғызу үшін іріктеліп таңдалға; 3) Қысқы кезең үшін күнделікті су өтімін қысқы кезең үшін тұрғызылған қисық немесе қисық сызықты интерполяция әдісі бойынша есептеу [3].

13
Кесте 1-Нұра өзені-Бес-Обагидробекеті 1968 жылда өлшенген су өтімі
Ноль график биіктігі 141,17 метрБМ
№ су шығыны

Дата

Тұстама №
Гидротұстаманың қалпы
Ноль графиктегі су деңгейі (см)
Судың шығыны (м3сек)
Су қимасының ауданы
Ағынды жылдамдығы (м3с)

Өзеннің ені (м)

Тереңдігі (м)
Су бетінің еңістігі (%)
Су өтімін өлшеу әдістір
Ескерту

Орт.
Ең үлкен

Орт
Ең үлкен

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
28I
в.14м
впл
295
0,11
0,33
0,33
0,37
3,0
0,11
0,17
-
в 44
Түбіндегі мұз
2
29II
I
-
291
0,14
0,40
0,35
0,51
5,0
0,08
0,12
-
в 44
Сол секілді
3
30III
I
-
290
0,097
0,35
0,28
0,58
5,0
0,07
0,11
-
в 33
-
4
31III
I
-
289
0,090
0,27
0,33
0,50
3,9
0,07
0,11
-
в 44
-
5
1IV
I
-
287
0,080
0,23
0,35
0,75
3,6
0,06
0,14
-
в 33
-
6
2 IV
I
-
292
0,19
0,41
0,46
0,66
4,0
0,10
0,17
-
в 66
-
7
3 IV
I
-
291
0,39
0,80
0,49
0,66
5,4
0,15
0,22
-
в 55
-
8
4 IV
I
-
288
0,42
0,81
0,52
0,66
6,0
0,14
0,23
-
в 55
-
9
5 IV
I
-
287
0,62
1,40
0,44
0,57
10,0
0,14
0,26
-
в 55
-
10
6 IV
I
-
286
0,58
1,51
0,38
0,57
11,0
0,14
0,26
-
в 44
-
11
7 IV
I
-
287
0,51
1,40
0,36
0,47
8,0
0,18
0,29
-
в 44
-
12
8 IV
I
-
282
0,29
1,08
0,27
0,32
9,0
0,12
0,22
-
в 44
-
13
9 IV
I
-
282
0,28
1,20
0,23
0,34
10,0
0,12
0,20
-
в 44
-
14
10 IV
I
-
285
0,60
1,66
0,36
0,57
11,0
0,15
0,21
-
в 55
-
15
11 IV
I
-
281
0,55
1,41
0,39
0,53
15,7
0,09
0,15
-
в 44
Оң жағаның түбіндегі
мұз

16
12 IV
I
-
279
0,44
1,15
0,38
0,60
15,0
0,08
0,12
-
в 33
Сол секілді
17
21 IV
н.9м
-
277
0,36
0,79
0,46
0,57
12,5
0,06
0,12
-
в 55
-
18
30 IV
I
-
273
0,18
0,70
0,26
0,49
12,0
0,06
0,11
-
в 55
-
19
5V
I
св
275
0,52
1,22
0,43
0,78
14,0
0,09
0,17
-
в 66

20
9V
I
-
272
0,44
1,08
0,41
0,60
12,3
0,09
0,14
-
в 77

21
20V
I
-
270
0,37
0,95
0,39
0,60
12,0
0,08
0,14
-
в 55

22
31V
I
-
265
0,17
0,65
0,26
0,39
12,0
0,05
0,11
-
в 55

23
10VI
н.75м
-
260
0,048
0,27
0,18
0,24
2,2
0,12
0,18
-
в 66

24
20VI
н.75м
-
258
0,023
0,24
0,10
0,14
2,2
0,11
0,16
-
в 55

25
28VI
н.75м
-
256
0,013
0,12
0,11
0,18
1,5
0,08
0,11
-
в 33

26
15VII
н.75м
-
258
0,022
0,11
0,20
0,27
1,4
0,08
0,11
-
в 44

27
31VII
н.75м
-
257
0,015
0,09
0,17
0,24
1,3
0,07
0,10
-
в 33

28
3VIII
н.75м
-
259
0,022
0,12
0,18
0,36
1,4
0,09
0,12
-
в 44

29
20VIII
н.75м
-
258
0,015
0,10
0,15
0,22
1,4
0,07
0,11
-
в 33

30
10IX
н.75м
-
257
0,015
0,10
0,15
0,21
1,4
0,07
0,10
-
в 33

31
21IX
н.75м
-
257
0,012
0,09
0,13
0,17
1,3
0,07
0,12
-
в 33

32
29IX
н.75м
-
258
0,018
0,12
0,15
0,24
1,4
0,09
0,11
-
в 33

33
20X
н.75м
-
258
0,027
0,12
0,22
0,31
1,4
0,09
0,12
-
в 44

34
30X
н.75м
-
259
0,032
0,14
0,23
0,35
1,6
0,09
0,12
-
в 44

15
Нұра өзеніндегі Бес-Оба бекетінің су өтімі.

№
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
1
Нб
нб
Нб
0,080
0,19
0,20
0,012
0,012
0,012
0,018
0,014
Нб
2
-
-
-
0,19
0,16
0,17
0,012
0,018
0,012
0,018
0,013
-
3
-
-
-
0,39
0,38
0,14
0,012
0,018
0,012
0,026
0,013
-
4
-
-
-
0,42
0,61
0,14
0,009
0,018
0,012
0,018
0,012
-
5
-
-
-
0,62
0,56
0,092
0,012
0,018
0,018
0,018
0,011
-
6
-
-
-
0,58
0,52
0,092
0,017
0,018
0,018
0,018
0,011
-
7
-
-
-
0,51
0,52
0,049
0,023
0,012
0,018
0,018
0,010
-
8
-
-
-
0,29
0,43
0,049
0,023
0,012
0,018
0,018
0,010
-
9
-
-
-
0,28
0,43
0,049
0,023
0,012
0,012
0,018
0,009
-
10
-
-
-
0,60
0,43
0,049
0,023
0,012
0,012
0,018
0,008
-
11
-
-
-
0,61
0,43
0,049
0,023
0,008
0,012
0,018
0,008
-
12
-
-
-
0,50
0,39
0,049
0,023
0,008
0,018
0,018
0,007
-
13
-
-
-
0,50
0,39
0,049
0,017
0,008
0,018
0,018
0,007
-
14
-
-
-
0,39
0,39
0,049
0,023
0,012
0,026
0,018
0,006
-
15
-
-
-
0,39
0,34
0,034
0,034
0,012
0,026
0,018
0,005
-
16
-
-
-
0,39
0,34
0,034
0,023
0,040
0,018
0,018
0,005
-
17
-
-
-
0,39
0,34
0,034
0,023
0,026
0,018
0,026
0,004
-
18
-
-
-
0,39
0,34
0,023
0,023
0,018
0,012
0,018
0,004
-
19
-
-
-
0,39
0,34
0,023
0,034
0,018
0,012
0,018
0,003
-
20
-
-
-
0,39
0,34
0,023
0,025
0,018
0,012
0,018
0,002
-
21
-
-
-
0,34
0,34
0,023
0,017
0,018
0,012
0,018
0,001
-
22
-
-
-
0,30
0,27
0,017
0,008
0,018
0,012
0,018
0,001
-
23
-
-
-
0,30
0,27
0,017
0,008
0,018
0,012
0,018
Нб
-
24
-
-
-
0,30
0,27
0,017
0,018
0,018
0,012
0,018
-
-
25
-
-
-
0,26
0,24
0,017
0,018
0,018
0,012
0,018
-
-
26
-
-
-
0,26
0,20
0,017
0,018
0,018
0,018
0,017
-
-
27
-
-
0,003
0,22
0,20
0,012
0,012
0,018
0,018
0,017
-
-
28
-
-
0,11
0,19
0,24
0,012
0,012
0,018
0,018
0,016
-
-
29
-
-
0,14
0,19
0,20
0,012
0,012
0,012
0,018
0,016
-
-
30
-
-
0,097
0,19
0,17
0,012
0,012
0,012
0,018
0,015
-
-
31
-

0,090

0,17

0,012
0,012

0,014
-
-

Кесте 2 - Нұра өзені-Бес-Оба бекеті, 1968 ж. Күнделікті су деңгейінің мәндері
Ноль график биіктігі 141,17 метрБМ

16
№
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
1
Прмэ
Прмэ
Прмэ
292
273
266
256
257
257
258
259
Прмэ
2
-
-
-
292
272
265
256
258
257
258
262
-
3
-
-
-
295
274
264
256
259
257
259
262
-
4
-
-
-
290
276
264
255
258
257
258
263
-
5
-
-
-
292
275
262
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.