«Циклопропанкарбон қышқылының биологиялық активті жаңа туындыларын синтездеу»

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

Органикалық заттар, табиғи қосылыстар және

полимерлер химиясы мен технологиясы

кафедрасының меңгерушісі,

х. ғ. д., профессор Г. А. Мун

«___»2015 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «ЦИКЛОПРОПАНКАРБОН ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ АКТИВТІ ЖАҢА ТУЫНДЫЛАРЫН СИНТЕЗДЕУ»

5В060600 - «Химия» мамандығы бойынша

Орындаған С. Ә. Ұзақбай

Ғылыми жетекшісі

х. ғ. д., профессор О. Т. Жылқыбаев

Норма бақылаушы

х. ғ. к., аға оқытушы Г. Ж. Кайралапова

Алматы, 2015

РЕФЕРАТ

Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдеби шолу, нәтижелерді талқылау, тәжірибелік бөлім, тұжырым, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады. Жұмыстың мәтіні 54 бетке басылған, оған 8 кесте, 18 сурет және 52 әдеби көз кіреді.

Кілт сөздер: , морфолин, пиперидин, пиперазин, Шоттен-Бауман әдісі.

Зерттеу нысандары: циклды аминдер: морфолин, пиперидин, метилпиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазин және .

Жұмыстың мақсаты: бір молекулаға циклопропанкарбонилді фрагмент пен пиперидин, морфолин, пиперазин сияқты «фармакофорлы» топтарды біріктіру арқылы потенциалды фармакологиялық белсенділікке ие қосылыстардың бағытталған синтезін жүзеге асыру болып табылады.

Жұмыстың міндеттері:

1. Түрлі циклді аминдер - морфолин, пиперидин, метилпиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазинді Шоттен-Бауман реакциясы бойынша ацилдеп, оны жүргізудің тиімді жағдайларын анықтау;
2. Синтезделген қосылыстардың құрамын элементтік анализ, ал құрылымы ИҚ спектроскопия әдісімен анықтау;
3. Синтезделген қосылыстар суда еритін гидрохлоридтерге ауыстырылып, анальгетикалық активтілігін анықтауға тапсыру;
4. 1-(циклопропанкарбонил) -4-фенилпиперазинді алу әдісінің технологиялық схемасын «ChemCad» программасында құрастыру.

Зерттеу әдістері: түрлі циклді аминдерді Шоттен-Бауман реакциясы бойынша ацилдеп, оны жүргізудің тиімді жағдайлары анықталды. Синтезделген қосылыстар жеке күйде бөлініп, құрамы элементтік анализбен, ал құрылымы ИҚ спектроскопия əдістерімен сəйкес жұтылу жолақтары жəне химиялық ығысу сигналдары бойынша анықталды.

Жұмыс нәтижелері: тұңғыш рет циклопропанкарбонил карбон қышқылының амидтері: 1-(циклопропанкарбонил) -морфолин, 1-(циклопропанкарбонил) -пиперидин, 1-(циклопропанкарбонил) -4-метилпиперидин, 1-(циклопропан-карбонил) -4-метилпиперазин, 1-(циклопропанкарбонил) -4-этилпиперазин, 1-(циклопропанкарбонил) -4-фенилпиперазиннің бағытталған синтезі жүзеге асырырылып, оны жүргізудің тиімді жағдайлары анықталды. Синтезделген циклопропанкарбонил карбон қышқылының амидтерінің құрылымы ИҚ спектрлік талдауы көмегімен дәлелденді. Алынған потенциалды биологиялық активті заттарды өндірісте алудың технологиялық схемасы «ChemCad» программасында құрастырылды.

РЕФЕРАТ

Структура и объем работы . Дипломная работа состоит из введения, литературного обзора, обсуждения и экспериментальных результатов, экспериментальной части, заключения, списка использованных источников и приложений. Материал изложен на 54 страницах, содержит 8 таблиц, 18 рисунок, список использованных источников включает 52 наименование.

Ключевые слова: , морфолин, пиперидин, пиперазин, метод Шоттен-Баумана.

Объекты исследования: циклические амины: морфолин, пиперидин, метилпиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазин и .

Цель работы: проведение направленного синтеза новых потенциально биологически активных соединеий путем объединения фрагмента с такими «фармакофорными» группами, как пиперидин, морфолин, пиперазин.

Задача работы:

• Осуществлен синтез ряда циклических амидов ацилированием циклопропанкарбоновой кислоты с циклическими амидами - морфолин, пиперидин, метилпиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазинді по Шоттен-Бауману, найти оптимальные условия проведения реакций;
• Определенить состава синтезированных соединений использовалась - элементный микроанализ, для определения строения синтезированных соединений использованы методы ИК спектроскопии;
• Синтезированные соединения в водорастворимой гидрохлорид замена, чтобы определить анальгетической активности;
• Создать технологическая схема получения 1-(циклопропанкарбонил) -4-фенилпиперазин с применением программы «ChemCad».

Методы исследования: осуществлен синтез ряда циклических амидов ацилированием циклопропанкарбоновой кислоты с циклическими амидами - морфолин, пиперидин, метилпиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазин по Шоттен-Бауману, найдены оптимальные условия проведения реакций. Для определения состава синтезированных соединений использован - элементный микроанализ, для определения Строения синтезированных соединений использованы методы ИК спектроскопии.

Результат работы: впервые осуществлен синтез новых амидов циклопропан-карбоновой кислоты, найдены оптимальные условия проведения реакций. С помощью анализа ИК спектров доказано строение синтезированных амидов циклопропанкарбоновой кислоты.

Спроектирована технологическая схема получения с применением программы «ChemCad».

ABSTRACT

The structure and volume of work. Diploma thesis consists of an introduction, a literature review, a discussion of the experimental results, the experimental part, the conclusion, the list of references and applications. The material is presented in the 54 pages, contains 8 tables, 18 figures, list of references includes 52 name.

Keywords: cyclopropanecarbonyl, morpholine, piperidine, piperazine, method Schotten-Baumann.

Objects of the study: cyclic amines: morpholine, piperidine, methylpiperidine, methylpiperazine, ethylpiperazine, phenylpiperazine and cyclopropanecarbonyl chloride.

Purpose : To conduct directed synthesis of new potentially biologically active compounds by combining cyclopropanecarbonyl fragment with such "pharmacophore" groups such as piperidine, morpholine, piperazine.

Objесtіvеs of thе work:

• Carried out the synthesis of a series of cyclic amides by acylation cyclopropanecarbonyl acid with cyclic amides - morpholine, piperidine, methylpiperidine, methylpiperazine, ethylpiperazin, phenylpiperazin by the Schotten-Bauman, to find optimal conditions for reactions. To define an composition of the synthesized compounds was used for finite element analysis, to determine the structure of the synthesized compounds used IR compounds in water-soluble hydrochloride replacement to determine analgesic activity; Create the technological scheme of obtaining 1-(cyclopropanecarbonyl) -4-phenylpiperazin using the program "ChemCad".

Research methods: carried out the synthesis of a series of cyclic amides by acylation cyclopropane carboxylic acid with cyclic amides - morpholine, piperidine, methylpiperidine, methylpiperazine, ethylpiperazine, fenilpiperazin by Schotten-Baumann, found the optimal reaction conditions. For determine the composition of the synthesized compounds was used - elemental microanalysis, for determining the structure of the synthesized compounds used in the methods of IR, NMR ¹ H and ¹³ C spectroscopy.

The results : first carried out the synthesis of new amides cyclopropane-carboxylic acid: 1-(cylopropanecarbonyl) -morpholin, 1-(cyclopropenecarbonyl) -piperidine, 1-(cyclopropenecarbonyl) -4-methylpiperidine, 1-(cyclopropenecarbonyl) -4-methylpiperazine, 1-(cyclopropenecarbonyl) -4-ethylpiperazine, 1-(cyclopropenecarbonyl) -4-phenylpiperazine, found the optimum conditions for carrying out reactions. By analysis of IR spectra proved the structure of the synthesized amides acid. Designed technological scheme of potentially biologically active substances on the Schotten-Baumann reaction using the program «ChemCad».

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл жұмыста келесідей стандарттарға сілтемелер көрсетілді:

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР

Бұл дипломдақ жұмыста келесі қысқартулар мен белгілеулер қолданылды:

ИҚ - инфрақызыл

ЖҚХ - жұқа қабатты хроматография

T _балқ - балқу температурасы

Т _қайнау - қайнау температурасы

ОЖЖ - орталық жүйке жүйесі

с - секунд

мин - минут

сағ - сағат

LD ₅₀ - лательді дозасы, мг/кг

pН - cутектік көpcеткіш

м - мета-

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Тиімділігі жоғары және сапалы отандық дәрілік заттар іздестіру, жасау және өнеркәсіптік өндіруге бағытталған зерттеулер аса өзекті болып табылады. Қолданыстағы дәрілердің алуан түрлілігіне және жаңа препараттарды жасаудың қиындығына қарамастан әлемнің жетекші фармацевтік фирмалары жаңа дәрілер жасауды жалғастыруда. Нақты мәселемен айналысуға түрткі болған себептер әр түрлі: түрлі ауруларды қоздыру резистенттілігі, адамның иммунды жүйесінің әлсіреуі, экологиялық жағдайдың нашарлауы, онкологиялық, вирустық, жүрек-тамырлы және басқа аурулар санының өсуі.

Медициналық практикада ауырсыну синдромы жиі кездесетіні белгілі. Анальгетиктер ішкі мүшелердің қызметінің өзгеруімен байланысты болатын ауыру сезімдерін жояды. Оны жеңілдететін және басатын дәрілік препараттардың түрінің көптігіне қарамастан, тиімділігі жоғары жаңа анальгетиктер мен жергілікті анестетиктерді іздестіру қазіргі органикалық химия мен фармакологияның аса маңызды міндеттері болып табылады.

Бұл қолданыстағы ауырсынуды басатын заттардың бірқатар қосалқы жағымсыз әсерлерінің болуына байланысты практикалық медицинаның талаптарына толық жауап бере алмайды. Анальгетикалық және басқа фармакологиялық қасиеттерге ие органикалық заттардың арасында қаныққан азотты гетероциклдердің орны ерекше. Сонымен, жұмыстың маңызы отандық фармацевтика өнеркәсібінің қауіпсіз, тиімділігі жоғары дәрілік заттарға қажеттілігіне байланысты.

Жұмыстың практикалық маңызы. Анальгетикті, антибактериалды және анестетикті активтілікке ие циклопропанкарбонил карбон қышқылының амидтері медицинада кең қолданыс табуы мүмкін.

Кілт сөздер. , морфолин, пиперидин, пиперазин, Шоттен-Бауман әдісі.

Зерттеу нысандары. Циклды аминдер: морфолин, пиперидин, метил-пиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазин және .

Жұмыстың мақсаты. Потенциалды фармакологиялық активті циклопро-панкарбон қышқылының амидтерінің бағытталған синтезін жасау болып табылады.

Жұмыстың міндеттері:

1. Түрлі циклді аминдер - морфолин, пиперидин, метилпиперидин, метилпиперазин, этилпиперазин, фенилпиперазинді Шоттен-Бауман реакциясы бойынша ацилдеп, оны жүргізудің тиімді жағдайларын анықтау;
2. Синтезделген қосылыстардың құрамын элементтік анализ, ал құрылымы ИҚ спектроскопия әдісімен анықтау;
3. Синтезделген қосылыстар суда еритін гидрохлоридтерге ауыстырылып, анальгетикалық активтілігін анықтауға тапсыру;
4. 1-(циклопропанкарбонил) -4-фенилпиперазинді алу әдісінің технологиялық схемасын «ChemCad» программасында құрастыру.

Зерттеу әдістері. Түрлі циклді аминдерді Шоттен-Бауман реакциясы бойынша ацилдеп, оны жүргізудің тиімді жағдайлары анықталды. Синтезделген қосылыстар жеке күйде бөлініп, құрамы элементтік анализбен, ал құрылымы ИҚ спектроскопия əдістерімен сəйкес жұтылу жолақтары жəне химиялық ығысу сигналдары бойынша анықталды.

Дипломдық жұмыстың жаңалығы. Бұл жұмыста циклопропан-карбонилхлорид негізінде жаңа қауіпсіз, тиімділігі жоғары, потенциалды активті дәрілік заттар алу жолдары келтірілген.

Жарияланымдар. Дипломдық жұмыстың зерттеy нәтижелері бойынша стyденттер мен жас ғалымдардың «Фараби әлемі» атты халықаралық конференциясында (Алматы қ., 15-16 сәyір 2015 жыл) баяндама тезисі жинағы (87 бет) жарияланды.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Әдеби шолуАнальгетикалық заттар

Анальгетикалық заттар немесе анальгетиктер (грекш. algos - ауру және an -сыз) дегеніміз спецификалық қабілетке ие ауру сезімін әлсірететін және жоятын дәрілік заттар, яғни олардың басым әсері анальгезия болып табылады, ол резорбтивті әрекет нәтижесінде пайда болады және терапевтік дозасын енгізгенде сана-сезімінен айырмайды, сонымен қатар, қозғалту функцияларын бұзбайды. Қазіргі анальгетиктер химиялық табиғаты, сипаты және фармакологиялық активтілік механизмі бойынша екі негізгі топқа бөлінеді: наркотикалық және наркотикалық емес анальгетиктер.

Қазіргі медицинада анальгезия мен ауыру сезімдерінің көкейтесті мәселелері орталық орындардың бірін алады. Ауыру сезімдері көптеген жедел және созылмалы аурулардың көрінісі болып табылады. Ол тіндердің қабынуларында және тегіс бұлшық етті тіндердің тарылуы мен байланысты оларға қан арқылы оттегінің аз түсуі немесе мүлдем түспеген жағдайларында болады. Анальгетиктер ішкі мүшелердің қызметінің өзгеруімен байланысты болатын ауыру сезімдерін жояды. Олардың осы әсері ағзаның қорғаныс күшін жоғарылатады, сондықтан ауыру сезімін басатын заттар медицинада кеңінен қолданылады. Наркотикалық анальгетиктер жарақаттық шоктардың алдын алу үшін, операциядан кейінгі, миокард инфарктында, стенокардияда және залалды ісіктерде болатын ауыруларда қолданылады. Бұл топтың препараттары хирургиялық операция алдында жүргізілетін премедикацияда кеңінен қолданылады.

Опий препараттары - 200 жыл бұрын медициналық практикада қолданған анальгетикалық әсері жоғары дәрілік заттардың бірі болып табылады. Опиатты рецепторлармен байланысу сипатына байланысты опиаттар агонисті, меншікті агонисті және агонист-антагонист болып бөлінеді. Аралас механизмі бар опиадті анальгетикте болады, сонымен қатар препараттарды бір бөлігін опииден алады, ал қалған бөлігін синтетикалық жолмен алады [1-3]

Наркотикалық анальгетиктердің наркотикалық емес түрінен келесі негізгі қасиеттерімен ерекшеленеді:

• күшті анальгетикалық белсенділігі, олар тиімділігі жоғары сапалы жансыздандыратын дәрілерді әр түрлі медицина аумағында, әсіресе жарақат пен сырқаттанумен қоса ауыру синдромында пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етеді;
• адамның орталық жүйке жүйесіне ерекше әсер етіп, эйфорияның дамуын көрсетеді, синдромның қайта қолданылуы физикалық және психологиялық тәуелділіктің пайда болуына әкеледі;
• ауыру синдромының дамуы - асқынған науқастарда физикалық синдромды арттыру және психикалық тәуелділік оларды анальгетикалық препараттармен емдеу.
• орталық жүйке жүйесінде туындайтын токсикалық құбылысты жүрек қызметі бұзылуын, сондай-ақ анальгезиялық кері әсерді жою [4] .

Фармакологиялық әсерлер наркотикалық анальгетикті қабылдағанда оның механикалық әрекетіне себепші болады. Анальгетикалық әсерінен басқа барлық наркотикалық анальгетиктер немесе басқа дәрежесі ұйықтатын әрекет көрсетеді, еңсені көтертпейтін тыныс және жөтелу рефлексі, ішек тонусы және қуық қалбыршағының көтерілуі, диспепсиялық бұзылу (жүрек айнуы, лоқсу), орталық жүйке жүйесі жағынан бұзылу (елестеушілік) және тағы басқа белгілер пайда болады.

Әр түрлі препараттардың қосымша әсерлері мен айтылған анальгетикалық әрекетінен наркотикалық анальгетиктер тобы өз ішінде айырмашылық жасайды, яғни, олардың химиялық құрамы мен физика-химиялық қасиеттеріне байланысты және оның рецептормен өзара әрекеті олардың фармакологиялық әсерлерін қатыстырып жүзеге асыруына сәйкес келеді [5] .

Наркотикалық анальгетиктер алыну көзіне және химиялық құрылысына қарай негізінен 3 топқа бөлінеді:

1. Табиғи алкалоидтар - морфин және кодеин, құрамында көкнәрдің ұйқы келтіретін күйі(Papaver somniferum) бар;
2. Жартылай синтетикалық қосылыстар, алыну жолы морфин молекулаларының химиялық түрленуі - этилморфин және т. б. ;
3. Синтетикалық қосылыстар, алыну әдісі толық химиялық синтез және табиғатта кездеспейтін аналогтары - промедол, трамадол, фентанил және т. б. Наркотикалық анальгетиктер молекуласы химиялық құрамының негізгі бөлігіне байланысты 4 негізгі топқа бөлінеді:

1. фенантренизохинолин туындысы (морфинан) және жақын құрылысты қосылыстары;
2. фенилпиперидин туындысы және N- пропилфенилпиперидин;
3. циклогексан туындысы;
4. ациклді (дифенилэтоксисірке қышқылының туындысы және ұқсас қосылыстары) [6] . Көпшілік синтетикалық және жартылай синтетикалық препараттардың алыну жолы наркотикалық анальгетиктердің тобының негізін салушы - морфиннің құрылысындағы элементтері сақталып немесе жеңілдетіліп молекуласының түр өзгеруі. Бұл жолмен күші әр түрлі анальгетикалық әсерінің деңгейі, дағдылану жылдамдығы мен дәрежесі, құмартушылық және басқа да қосымша әсерлері, орталық жүйке жүйесінің әр түрлі бөліктерінде әсері үшін, ішек функциясы қозғалысының тежелу қабілетінен және басқа әсерлерінен препараттар қатары жасалған. Морфин молекуласының түр өзгеруінің химиялық жолымен оның антагонистерін (налоксан және т. б. ) алады. Қазіргі уақытта наркотикалық анальгетиктер механизмі толық дерлік орнатылған және опиоидты медиаторлар рецепторымен бөлінген, препарат-медиаторлар клиникалық сынақтан өткен және жақын уақыттарда кейбір жағдайға байланысты жартылай наркотикалық анальгетиктерге ауыстырылуда.

Анальгетиктер - ауыру сезімін босаңсытып және жойып өзіне тән ерекше қабілетке ие болатын препараттар. Жансыздандыру әрекеті меншікті анальгетиктерге ғана емес, әр түрлі өзге заттарға, фармакологиялық топтарға (наркоз үшін кейбір заттар, жергілікті анестетиктер, спазмолитиктер, холинолитиктер және т. б. ) қатысты.

Көптеген науқаста ауыру туғызатын синдром үлкен мәнге ие болады, негізгі ауруды нашалатады. Кей кезде ауру этиологиялық факторларда есеңгіреп қалғанда пайда болады, аурудың өмірі үшін қауіп-қатерді көрсетеді. Бұрыннан адамзат әр түрлі ауруды басатын әдістер пайдаланған [7] .

Наркотикалық анальгетиктер төмендегідей жіктеледі:

1. опиоидты рецепторлардың агонистері

2. опиоидты рецепторлардың агонист-антагонистері немесе жартылай агонистері.

Ұзақ уақыт қолданғанда наркотикалық анальгетиктер бейімделу, дәрілік тәуелділік, абстиненция синдромын және тағы да басқа құбылыстарды шақыру мүмкін. Жедел улануларда олардың антагонистері қолданылады - налоксон, налтрексон.

Наркотикалық анальгетиктер - дәрілік заттар, ауырудың сезімін жоятын қабілетке ие, орталық жүйке жүйесіне ықпал етеді. Осы топтың препараттарын кейде есірткі деп атайды, оларды пайдаланатын адам нашақор (құмартушы) деп аталады. Наркоз әдісінен айырмашылығы аталмыш топтың затын енгізген кезде терапевтикалық дозасы орталық жүйке жүйесінің элементтеріне қысым түсіреді, ал олардан іріктелген кейбіреулерін наркоз деп атамайды, мысалы ауыру, тыныс және жөтел орталықтарын.

Наркотикалық анальгетиктердің классификациясы:

• опиоид алкалоидының туындысы (морфин, омнопан, кодеин, гидрохлорид этилморфині) ;
• фенилпипередин туындысы (промедол, фентанил) ;
• дифенилметан туындысы (дипидолор) ;
• бензоморфин туындысы (пентазоцин, ликсир) ;
• табиғаттағы химиялық алуан түрлі заттар: трамал, деларин, нальбуфил, имодиум.

Алколоидтар - өсімдіктерде кездесетін, органикалық азотты гетероциклды қосылыстар. Олардың көбі өте күшті у болып табылады және аздаған дозасы ағзаға әсерін көрсетеді. Алкалоидтар үшін таңдамалы әрекеті (морфин - ауыру орталығына, папаверин - тегіс бұлшық еттерге, жергілікті кокаин - сезімтал жүйкенің және т. б. ) сипатталады. Олар суда нашар ериді, ерігіштігін жақсарту үшін оларды тұзбен ауыстырады.

Апиын (Opium) - ауада құрғаған көкнәрдің түрлі пішінінің піспеген бастарынан кесіп жасайтын ақшыл шырын. Оның құрамы 25 алколоидты, екі химиялық топтарға жататын: фенантреннің туындысы (морфин, кодеин және т. б. ) мен изохинолиннің туындысын (папаверин және т. б. ) қамтиды. Біріншісі орталық жүйке жүйесіне (ауыру, тыныс және жөтел орталықтары) қысым түсіру әрекетін және тегіс бұлшықет тонусын арттырады, ал екіншісі тегіс бұлшықеттерді әлсіздендіреді (спазмолитиктер, орталық жүйке жүйесіне аз әсер етеді) . Апиынның басты алколоиды морфин (11 % шамамен) болып табылады [8] .

Омнопон (Omnoponum) - суда ерігіш қоңыр-сары ұнтақ, бұл препарат апиынның барлық алколоидының қоспасында еріген тұз түрінде болады. Морфин мөлшері омнопонда 50% жуық. Омнопон құрамы нәтижесінде папаверин алкалоиды тек ауруды басып коймай, спазмолитикалық әрекетке ие болады, сондай-ақ тегіс бұлшықеттерді босаңсытады [9] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс