Компанияның ақша ағымдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың теориялық негіздері ... 8
1.1.Компанияның ақша ағымдары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2.Компанияның ақша ағымдарының экономикадағы рөлі және әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі және «Қазақавтожол» Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдарын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.1.Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудағы негізгі қажеттіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлау және болжау ... ... ... ... ... ..29
2.3. “Қазақавтожол” Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдары мен қаржылық ағымдарын басқару ерекшеліктері және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3. Компаниядағы ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы басқару жолдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.1. Компаниялардың ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы қалыптасуы мен басқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.2.Компанияның ақша ағымын оңтайландыру әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Пайдаланылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
1. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың теориялық негіздері ... 8
1.1.Компанияның ақша ағымдары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2.Компанияның ақша ағымдарының экономикадағы рөлі және әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі және «Қазақавтожол» Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдарын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.1.Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудағы негізгі қажеттіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлау және болжау ... ... ... ... ... ..29
2.3. “Қазақавтожол” Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдары мен қаржылық ағымдарын басқару ерекшеліктері және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3. Компаниядағы ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы басқару жолдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.1. Компаниялардың ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы қалыптасуы мен басқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.2.Компанияның ақша ағымын оңтайландыру әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Пайдаланылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Тақырыптың өзектілігі.Қазіргі таңдағы шаруашылық шарттарында көптеген кәсіпорындарда өз дамуының стратегиясы мен тактикасын жеке таңдау мүмкіндіктері бар. Компанияның өзін өзі қаржыландыруы басты мәселе болып табылады. Компанияның қаржысы мемлекеттің қаржы жүйесінің негізі болып табылады, себебі кәсіпорындар халық шаруашылық кешенінің негізгі бөлігі. Компанияның қаржысының жағдайы жалпы мемлекеттік және аймақтық ақша қорларының қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуіне әсер етеді. Мұнда тікелей байланыс орнайды: кәсіпорындардың қаржылық жағдайы неғұрлым тұрақты болса, соғұрлым жалпы мемлекеттік және аймақтық ақша қорлары қаржы ресурстарымен қамтамасыз етіледі, әлеуметтік-мәдени және басқа да қажеттіліктер қанағаттандырылады.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2009 жыл 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауындағы «Жаңа кезеңнің негізгі міндеттері» деп аталатын бесінші бөлімнің «Өндіруші сектордың тиімділігін арттыру» атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға қойылған міндеттерді атап өтті. «Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай химиясын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдерінің қосылған құнын ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл – рынокқа қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мен “Самұрық” мемхолдингіне қойылатын талаптар. Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты мәселесі – энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз», - деп елбасы жолодауында нақтылап көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Компанияның ел экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына Компанияның тез бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды.Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып табылады. Компанияның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне байланысты.
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан -2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Әйімбетов С., Тоқсанбаев С. Орысша-қазақша экономикалық атаулар сөздігі. Алматы: «Алатау», 1996.
3. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Экономика және қаржы/жалпы редакциясын басқарған п.ғ.д.,
4. профессор А.Қ. Құсайынов – Алматы: Республикалық мемлекеттік «Рауан» баспасы, 2000-344 бет.
5. В.И. Стражев, Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Минск: «Вышэйшая школа», 2005-480 бет.
6. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы «Қаржы-қаражат» 1998.
7. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия. М., 1998.
8. Абрамова М.С., Грачев А.В. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия; Оқу-әдістемелік құрал; М.: «Дело и Сервис», 2000.
9. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия – 3-басылым. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2004.
10. Финансы. Под ред. Проф. В.М.Родионова. М.: Финансы и статистика, 1996.
11. Финансовый анализ деятельности фирмы. М.: Ист-Сервис, 1997.
12. Савицкая Г.В. Анализ производственно-финансовой деятельности сельско-хозяйственных предприятий. Учебник. М.: ИНФА-М, 2003.
13. Ефимова О.В. Компанияның қаржылық жағдайын қалай талдау (практикалық әдістеме). – «Бизнес-школа», Интел-Синтез, 1994.
14. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности предприятий. – М.: «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
15. Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. Пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
16. Палий В.Ф. Новая бухгалтерская отчетность. М.: Журнал «Контроллинг», 1991.
17. Анализ платежеспособности предприятий и организаций. Практическое руководство для государственных, совместных и малых предприятий. – М.: 1991.
18. Голубович А.Д., Ситнин А.Р., Хенкин Б.Л. Финансы и бизнес: Анализ финансовых отчетов зарубежных компаний. – М., 1991.
19. Родионова В.М., Федотова М.А. Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции. – М.: Изд-во «Перспектива», 1995.
20. Андреев В.А. Практический аудит. /Справочное пособие/.- М.: Экономика, 1994.
21. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Вы-бор инвестиций. Анализ отчетности. — М.: Финансы и статистика, 1995.
22. Финансовый менеджмент: теория и практика: Учебник /под. ред. Е.С. Стояновой. — М.: изд-во «Перспектива», 1996.
23. Чечета А.П. Анализ финансового состояния предприятия. /Бухгалтерский учет. 1992 г., №5.
24. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». -
Москва, Финансы и статистика, 2006.
25.Кубышкин И. «Использование финансового анализа для управления компанией».// Финансовый директор. - 2005. - №4.
26. Попова М. «Как вывести предприятие из финансового кризиса».// Финансовый директор.-2005. -№3.
27.Румянцева Е.Е «Новая экономическая энциклопедия».-Москва, Инфра-М, 2006.
28.Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Москва, Инфра-М, 2006.
29.Трохина С.Д., Ильина В.А., Морозова Т.Ф. «Управление финансовым состоянием предприятия».//Финансовый менеджмент. - 2004. - №1.
30.Финансовый менеджмент./ Под. ред. Стояновой Е.С. - М.: Перспектива, 2006.
31.Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
2. Әйімбетов С., Тоқсанбаев С. Орысша-қазақша экономикалық атаулар сөздігі. Алматы: «Алатау», 1996.
3. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Экономика және қаржы/жалпы редакциясын басқарған п.ғ.д.,
4. профессор А.Қ. Құсайынов – Алматы: Республикалық мемлекеттік «Рауан» баспасы, 2000-344 бет.
5. В.И. Стражев, Анализ хозяйственной деятельности в промышленности. Минск: «Вышэйшая школа», 2005-480 бет.
6. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы «Қаржы-қаражат» 1998.
7. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия. М., 1998.
8. Абрамова М.С., Грачев А.В. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия; Оқу-әдістемелік құрал; М.: «Дело и Сервис», 2000.
9. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия – 3-басылым. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2004.
10. Финансы. Под ред. Проф. В.М.Родионова. М.: Финансы и статистика, 1996.
11. Финансовый анализ деятельности фирмы. М.: Ист-Сервис, 1997.
12. Савицкая Г.В. Анализ производственно-финансовой деятельности сельско-хозяйственных предприятий. Учебник. М.: ИНФА-М, 2003.
13. Ефимова О.В. Компанияның қаржылық жағдайын қалай талдау (практикалық әдістеме). – «Бизнес-школа», Интел-Синтез, 1994.
14. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности предприятий. – М.: «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
15. Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. Пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
16. Палий В.Ф. Новая бухгалтерская отчетность. М.: Журнал «Контроллинг», 1991.
17. Анализ платежеспособности предприятий и организаций. Практическое руководство для государственных, совместных и малых предприятий. – М.: 1991.
18. Голубович А.Д., Ситнин А.Р., Хенкин Б.Л. Финансы и бизнес: Анализ финансовых отчетов зарубежных компаний. – М., 1991.
19. Родионова В.М., Федотова М.А. Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции. – М.: Изд-во «Перспектива», 1995.
20. Андреев В.А. Практический аудит. /Справочное пособие/.- М.: Экономика, 1994.
21. Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Вы-бор инвестиций. Анализ отчетности. — М.: Финансы и статистика, 1995.
22. Финансовый менеджмент: теория и практика: Учебник /под. ред. Е.С. Стояновой. — М.: изд-во «Перспектива», 1996.
23. Чечета А.П. Анализ финансового состояния предприятия. /Бухгалтерский учет. 1992 г., №5.
24. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». -
Москва, Финансы и статистика, 2006.
25.Кубышкин И. «Использование финансового анализа для управления компанией».// Финансовый директор. - 2005. - №4.
26. Попова М. «Как вывести предприятие из финансового кризиса».// Финансовый директор.-2005. -№3.
27.Румянцева Е.Е «Новая экономическая энциклопедия».-Москва, Инфра-М, 2006.
28.Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Москва, Инфра-М, 2006.
29.Трохина С.Д., Ильина В.А., Морозова Т.Ф. «Управление финансовым состоянием предприятия».//Финансовый менеджмент. - 2004. - №1.
30.Финансовый менеджмент./ Под. ред. Стояновой Е.С. - М.: Перспектива, 2006.
31.Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың теориялық негіздері ... 8
1.1.Компанияның ақша ағымдары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2.Компанияның ақша ағымдарының экономикадағы рөлі және әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі және Қазақавтожол Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдарын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.1.Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудағы негізгі қажеттіліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлау және болжау ... ... ... ... ... ..29
2.3. "Қазақавтожол" Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдары мен қаржылық ағымдарын басқару ерекшеліктері және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3. Компаниядағы ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы басқару жолдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.1. Компаниялардың ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы қалыптасуы мен басқарылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.2.Компанияның ақша ағымын оңтайландыру әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Пайдаланылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Қазіргі таңдағы шаруашылық шарттарында көптеген кәсіпорындарда өз дамуының стратегиясы мен тактикасын жеке таңдау мүмкіндіктері бар. Компанияның өзін өзі қаржыландыруы басты мәселе болып табылады. Компанияның қаржысы мемлекеттің қаржы жүйесінің негізі болып табылады, себебі кәсіпорындар халық шаруашылық кешенінің негізгі бөлігі. Компанияның қаржысының жағдайы жалпы мемлекеттік және аймақтық ақша қорларының қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуіне әсер етеді. Мұнда тікелей байланыс орнайды: кәсіпорындардың қаржылық жағдайы неғұрлым тұрақты болса, соғұрлым жалпы мемлекеттік және аймақтық ақша қорлары қаржы ресурстарымен қамтамасыз етіледі, әлеуметтік-мәдени және басқа да қажеттіліктер қанағаттандырылады.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2009 жыл 28 ақпандағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты халыққа Жолдауындағы Жаңа кезеңнің негізгі міндеттері деп аталатын бесінші бөлімнің Өндіруші сектордың тиімділігін арттыру атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға қойылған міндеттерді атап өтті. Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай химиясын дамытудың басты мәселесі - энергия өнімдерінің қосылған құнын ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл - рынокқа қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мен "Самұрық" мемхолдингіне қойылатын талаптар. Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты мәселесі - энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз, - деп елбасы жолодауында нақтылап көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Компанияның ел экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына Компанияның тез бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды.Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып табылады. Компанияның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне байланысты. Компанияның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың бірі ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады. Компанияның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты, алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Компанияның капиталы үнемі қозғалыс үстінде. Компанияның арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар - бұлардың барлығы кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет. Ақша қаражатының негізін, бөліну механизімін, оны жоспарлай және болжай білу, компанияның қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда табудағы басты құралы болып табылады. Зерттеу тақырыбы осындай шарттарға негізделген.Ақша қаражаттары - бұл кәсіпорынға жоғарғы өтімділікті қалыптастыратын және қызметті таңдаудағы еркіндік беретін активтердің ең өтімді категориясы. Қарастырылған компанияның өндірістік-шаруашылық қызметін талдау негізінде ақша қаражаттарының бөліну механизмін жүргізілу тәртібін зерттеп, оларды жақсарту ұсыныстарын жасақтау.
Зерттеу объектісі - Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі және Қазақавтожол Республикалық Мемлекеттік Компанияның қаржылық айналымдарын талдау.
Зерттеу пәні - кәсіпорынның ақша қаражаттарының бөліну механизмі.
Дипломдық жұмысқа қойылған мақсатқа жету үшін келесі мәселелерді шешу қажет:
кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының мәні мен маңызын анықтау;
ақша қаражаттарын бөлу механизмінің және есептеу әдістерін қарастыру арқылы қазақстандық нарықта қызмет атқаратын компанияның қаржылық жағдайына талдау жүргізу;
зерттелген кәсіпорын бойынша ақша қаражаттарының тәжірибе жүзіндегі бөліну механизмін анықтау және негізгі, қаржылық, инвестициялық қызмет бойынша ақша ағымының оптималды құрылымын анықтап, жақсарту жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Ақша ағымдарын тиімді қалыптастыру компанияның операциялық процесін жүзеге асыру мерзімін жеделдетеді. Төлемдерді жүргізудегі кез-келген тоқтатулар шикізат пен материалдардың өндірістік запастарын қалыптастыруға, еңбек өнімділігі деңгейіне, дайын өнімді өткізуге теріс әсерін тигізеді. Компанияның ақша ағымдарын тиімді ұйымдастыру операциялық процесті жүргізу мерзімін жеделдетеді, ол өндіріс көлемі мен өнімді өткізу көлемін арттырады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде, ақша ағмдары туралы жалпы түсінігіне қатысты теориялық сұрақтар, кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының маңызы мен атқаратын қызметі, олардың бөліну механизмі, есептеу әдістері, ақша ағымын басқаруға қатысты мәселелер қарастырылды.
Екінші бөлімде, ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі талданды.
Үшінші бөлімде, ақша қаражаттарын оңтайландыру әдістері қарастырылған.
Кіріс кірген кезде шығынды санамайды капиталдың кіріс арқылы олардың ақшалай қосылғандығын керісінше амортизациялық санау жүйесі жүреді, ақшалай ағымға тиіспейді Осы айтылғандар жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Дипломдық жұмыста ақша қаражаттарының қозғалысы, оларды басқару аясындағы отандық және шетел әдебиеттері мен әдістемелері, сондай-ақ кезең бойынша компанияның бухгалтерлік құжаттары пайдаланылды.
1. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың теориялық негіздері
2.1. Ақша ағымдары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны
Ақша ағымы - қаржылық жыл ішінде банктің табатын және төлейтін ақшалай қаражаттар сомаларының арасындағы айырмасы болып табылады.
Ақшалай ағымның бағалануы көрінісі ең қолайлы және тиімді анализдік инвестициялық проектте жүреді. Көптеген ақшалай ағымдары 2 элементтен тұрады: қажетті инвестиция, ақша ағымдарының шыққан шығындармен байланысты. Алдыңғы болжанған болжаммен бағаның көбінесе басқа мамандықпен сонымен қатар маркетингпен бухгалтерлер, кәсіпкерлермен, шығарушылар. Ең басты қаржылық процесте көрсетіледі:
Ақшалай ағымдар және бухгалтерлік есеп. Басқадай қате көздерге байланысты бұл бухгалтерлік есепті әр түрлі біріктірулер және кірістер, ал олар көбінесе бір келісімде болмайды, қорытындыға келу үшін ақша ағымы қажет.
Аталған проблемаларды шешу үшін қажетті компьютерлік, комуникациялық және басқа да техникалық жабдық сатып алуды жүзеге асыру ұйғарылып отыр. Бұл жобаны іске асыруға арналған болжамды шығыстар 55000 мың теңгені құрайды. Жобаны іске асыру мерзімі - 2006 - 2008 жылдар. Инвестициялық жобаны қаржыландыру көзі компанияның меншікті қаражаты болып табылады.
2008 - 2009 жылдар кезеңінде Компанияның ақша ағымыныңмұнай өндіруші кәсіпорындарының өндірістік қуаттарын дамыту жер үсті объектілерін салуға, қайта жаңартуға және жаңғыртуға, сенімді әрі өнімділігі жоғары жер асты жабдығын қолдануға, компьютерлік геологиялық модельдер негізінде кен орындарын игеруді бақылаудың тиімділігі жоғары жүйесін құруға келіп тіреледі.
Ақша ағымы - қаржылық жыл ішінде банктің табатын және төлейтін ақшалай қаражаттар сомаларының арасындағы айырма болып табылады.
Ақшалай ағымның бағалану көрінісі ең қолайлы және тиімді анализдік инвестициялық проектте жүреді.Көптеген ақшалай ағымдары 2 элементтен тұрады: қажетті инвестиция, ақша ағымдарының шыққан шығындармен байланысты. Алдыңғы болжанған болжаммен бағаның көбінесе басқа мамандықпен сонымен қатар маркетингпен бухгалтерлер, кәсіпкерлермен, шығарушылар. Ең басты қаржылық процесте көрсетіледі:
1.Координациялық және басқадай мамандығы бойынша;
2.Экономикалық көріністермен көрсетілген көріністермен дайындалған дайындықпен;
3.Қарсыластық тенденциялық бағалау формасы .
Ақшалай ағымдар және бухгалтерлік есеп. Басқадай қате көздерге байланысты бұл бухгалтерлік есепті әр түрлі біріктірулер және кірістер, ал олар көбінесе бір келісімде болмайды, қорытындыға келу үшін ақша ағымы қажет.Мысалы: бухгалтер өзіндік кірістерді, олар ақша жүйесінде жүреді, олар ақша ағымдарына байланысты емес жартылай айналыстағы ағымдар кредит арқылы жасалады. Кіріс кірген кезде шығынды санамайды капиталдың кіріс арқылы олардың ақшалай қосылғандығын керісінше амортизациялық санау жүйесі жүреді, ақшалай ағымға тиіспейді.
Тікелей әдісті қолданған жағдайдағы операциялық қызметтің нәтижесінде туындайтын ақша қаражатының ағынына жатады:
oo түсімдеріне өнімдерді өткізуден алынған түсім тауарлы - материалдық қорларды жеткізуден және қызмет көрсетуден түскен аванстар: түрлі сипатта сыйақы төленген дивиденттер мен рояльтилердің проценттері басқа да және өткізуден тыс табыстар басқа түсімдер.
oo жұмсалуына жатады өндірістік шығындары; тауарлы - материалдық қорларды жеткізуге, жұмыстарды орындауға және көрсетілген қызметтерге берілген аванстар, материалдар мен тауарлар үшін жеткізушілер мен мердігерлерге төлемдер, жалақы бойынша төлемдер мен басқа да төлемдер, бюджетпен әлеуметтік сақтандыру органдарымен бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысу проценттерді төлеу басқа да төлемдер.
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтерді сатып алу мен сату өтелген несиелерді беру мен алу болып табылады. Инвестициялық қызметтердің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттары қозғалысының мысалы:
1.Ақша қаражаттарының түсуі:
- негізгі құралдары басқада ұзақ мерзімді активтерді және материалды емес активтерді сатудан түскен түсімдер;
- қаржылық инвестицияларды өткізуден;
- басқа заңды тұлғаларға берілген несиелерді алу;
- басқа түсімдер;
2.Ақша қаражаттарын алу:
- күрделі жұмсалымдар;
- негізгі құралдарды басқа ұзақ мерзімді активтерді және материалды емес активтерді сатып алу;
- қаржылық инвестицияларды сатып алу;
- басқа заңды тұлғаларға несие беру;
- басқа да төлемдер болып табылады.
Ақша ағынымен қатар инвестициялық жобаларды қорланған ақша ағымы пайдаланылады оны сипаттайды:
- қорланған түсім;
- қорланған жұмсалу және қорланған сальдо.
Олар есепті кезеңінің әр қадамына берілген және барлық өткен қадамдарда сәйкес ақша ағымдарының қосындысы болып табылады.
Есепті кезең қадамдарға уақыттың бөліктеріне бөлінеді. Сол уақыт ішінде қаржы көрсеткіштерді бағалау үшін пайдаланылатын деректер жиналады.
Ақша ағымы ақша қаражатының түсуі мен жұмсалуы. Әр қадамында ақша ағымының мәні сипатталынады:
- тұсімнен осы қадамдағы ақша түсуінің шамасымен;
- жұмсалумен - осы қадамдағы төлемдерге тең;
- сальдо түсім мен жұмсалу арасындағы айырма.
Ақша ағымы әдетте компанияның әр түрлі қызметтер ақша қаражатының қозғалысынан тұрады:
1.инвестициялық қызметтен ақша ағымы;
2.операциялық қызметтен ақша ағымы;
3.қаржы қызметтен ақша ағымы.
Операциялық қызметі - Компанияның, ұйымның табыс табу жөніндегі негізгі қызметі мен инвестициялық және қаржы қызметіне қатысы жоқ өзге де қызмет.
Инвестициялық қызметі - ұзақ мерзімді активтер мен қаржы инвестицияларын сатып алу және сату.
Қаржылық қызметі - меншікті капиал мен қарыз қаражаттарының мөлшері мен құрамындағы өзгеріс нәтижесі болып табылатын кәсіпорын қызметі.
Ақша ағымдарын орындармен орналастыру. Қаржылық анализ ақшаның уақытша құнын көрсетеді, осыған келе арасындағы жағдай. Бұлардың арасындағы ақша ағымдарын көрсетеді.
Ақша ағымын бағалау көптеген көріністер көрсетеді. Ақша ағымдары бюджетпен капитал құнының бағалануынан көрінеді. Менеджерлер өзіндік көрсеткіштерде кірістер көтерілсе ал керісінше болса ол түсуі мүмкін. Бұның бірі менеджерлердің айлық көрсеткіші олардың жұмыс көрсеткішіне қарай.
Ақша экономикадағы рөлін өзінің атқаратын негізгі қызметтері арқылы орындайды. Ақшаның әр қызметі тауар айырбасы процесінен туындайтын тауар өндірушілердің формасы ретінде ақшаның әлеуметтік және экономикалық мазмұнының белгілі бір жақтарын сипаттаиды.
Компанияның барлық уақытта әр түрлі көздерден келіп түсетін капиталдар жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Оларға: инвесторлардан, кредиторлардан келіп түскен ақша - қаражаттары, сондай-ақ фирма қарекеттері негізінде алынған кірістер жатады. Бұл қаражаттар түрлі мақсаттарда қолданылады: негізгі құралдарды алу, тауарлық запастарды құру, дебиторлық қарыздарды қалыптастыру және де өзгелер.
Компанияның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты, алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Компанияның капиталы үнемі қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар - бұлардың барлығы кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет.
Ақша қаражаттары - бұл кәсіпорынға жоғарғы өтімділікті қалыптастыратын және қызметті таңдаудағы еркіндік беретін активтердің ең өтімді категориясы.
Компанияның ақшалай ағымы түсінігі өте ауқымды, өзінің ішінде шаруашылық харекетке қызмет ететін осындай көптеген ағымдардан тұрады. Ақшалай ағымдарын тиімді бақылау мақсатында белгілі бір жіктелу қажет болады. Осындай ақшалай ағымдарынның жіктелу келесідей топтастыру бойынша жүзеге асырылады:
1. шаруашылық процеске қызмет ету масштабы бойынша;
2. шаруашылық харекет түрлері бойынша;
3. ақшалай қаражаттардың қозғалу бағыты бойынша;
4. көлемді есептеу әдісі бойынша;
5. игілік деңгейі бойынша;
6. уақытты бағалау әдісі бойынша;
7. қарастырылатын мерзімнің құрылу үздіксіздігі бойынша;
8. уақыт аралығының біртекті құрылымы бойынша . Қарастырылған сыныптама кәсіпорында ақшалай қаражаттар түрлерінің есеп, талдау мен жоспарлауды жүзеге асыруға көмектеседі.
Ақшалай қаражаттардың қолма - қолды мен қолма - қолсыз кәсіпорынмен алатын және жұмсайтын нысандағы ағымын менеджментте ақшалай ағымдар деп атайды. Бұндай ағымдардың екі түрі кездеседі: оң және теріс.
Оң ағымдар өзімен бірге Компанияның ақша қаражаттарының түсуін көрсетсе, ал теріс ағымдар - кәсіпорынмен ақшаның кетуі мен жұмсалуын анықтайды. Ақшаның кассадан немесе есеп шотқа ішкі тасымалы ақшалай ағымдарға жатпайды. Ақшалай ағымның пайда болуы біріншіден кәсіпорынаралық "шекараны" кесіп өту міндетін орындау болып табылады. Белгілі бір уақыт мерзіміндегі ұлттық ағыс пен ағымның арасындағы ақшалай ағымдарының айырмашылығын таза ақшалай ағым деп атайды. Ол да (ағыс немесе ағым) оң және теріс болуы мүмкін.
Жоғарыда айтылып өткендей, Компанияның барлық ақшалай ағымдары негізгі үш топқа бөлінеді: операциялық, инвестициялық және қаржылық харекетінен түсетін ағымдар, өзінің ішінде ағыс пен ағымдар түрінде бөлінетін ағымдар болып табылады.
Операциялық харекетінен түсетін ағымдар өнімді сатудан (қызмет көрсету, жұмыс) түскен табыс, дебиторлық қарызды жабу, сатып алушылардан түсетін аванстардан құралады. Операциялық ағыстар - бұл жеткізуші мен мердігерлердің шоттарын төлеу, еңбек ақыны төлеу, бюджеттік және бюджеттік емес қорларға төлемдер, несие пайыздарын төлеу жатады. Бұл тізім сонымен бірге өзіне кәсіпорынмен жасалатын барлық айналым қаражаттарымен операцияларды жатқызады.
Инвестициялық харекетінен түсетін ақшалай ағыстар өзімен бірге негізгі қорлардан түсетін төлемдер, жаңа объекттердің құрылысына төлемдер, пайда табу не оларды бақылау мақсатында кәсіпорындар немесе акция пакетін сатып алу, басқа кәсіпорындарға ұзақ мерзімді қарыз беру жатқызады. Сәйкесінше инвестициялық ағымдар негізгі қорларды сату мен аяқталмаған құрылыстан, басқа кәсіпорындардың акция пакетін сатудан, ұзақ мерзімді қарыздың қайтару сомасы, кәсіпорынмен белгілі уақыт мерзіміндегі акция пакетін ұстау үшін алатын дивиденттер сомасы және ұзақ мерзімді қарыздармен пайдаланғаны үшін қарыз алушылардың пайыздары.
Қаржылық ағыстар - бұл жаңа акциялар мен облигацияларды орналастырудан түскен сома, басқа кәсіпорындарда не банктерден алынған қысқа мерзімді мен ұзақ мерзімді қарыздар, басқа көздерден түскен бүтін қаржыландару болып табылады. Ағыстар өзімен бірге қарыз бен несиелердің қайтарылуын, облигацияларды қайтару, меншік акцияларды сатып алу, дивиденттерді төлеу жатқызады. Бұл бөлім ішкі қаржыландыру көздерінен, яғни Компанияның негізгі харекетінен тәуелсіз құрылады. Қаржылық операцияларға негізінен кәсіпорынмен алынатын ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қарыздар мен банк несиелері (соның ішінде вексель қарыздары) жатады. Бірақ несие үшін төленетін пайыздар (мерзімге байланысты емес) Компанияның операциялық харекетіне жатады.
Компанияның ақшалай ағымдарының барлық түрлерімен топталасуы есеп беру ақпаратының аналитикалық тұрғыдан жоғарлатады. Қаржылық менеджер (немесе несие беруші) кәсіпорынға қандай көздер пайданы үлкен көлемде әкелетінін және қайсылары оларды үлкен көлемде пайдаланатынын көріп білуі тиіс. Қанағатты жұмыс істейтін кәсіпоырнда таза ақшалай ағым нөлге бағытталуы тиіс, яғни есеп мерзімі ішінде түскен ақщалай қаражаттар тиімді түрде инвестицияланып қалуы қажет. Бірақ осы нәтижеге түрлі жолдар әкеледі: негізгі қорларды көбейту мақсатында кәсіпорынмен пайдаланатын қолма - қолды таза ағымды операциялық харекеті әкелуі мүмкін. Бірақ керісінше жағдай да болуы мүмкін - кәсіпорын негізгі капиталының бір бөлігін сатқан кезде, өзінің таза ақшалай ағымын операциялық харекетінен жабады. Бұл нұсқа кәсіпорын үшін әсіресе жағымды емес, оның ақшалай қаражаттар негізгі көзі ретінде оның мүлікті сату емес операциялық харекеті болуы тиіс.
Ақшалай қаражаттардың баланстық қалдықта белгілі бір мерзім ішінде ұлғаю не азаю себебі активтер және пассивтер баланс құнының өзгеруінен тәуелді болады. Қайсы бір актив бабының ұлғаю құны (ақшалай қаражаттардан басқа) - ақшалай қаражаттардың азаюын көрсетеді. Және керісінше қарыз және меншік көздерінің қаржыландырылуы ұлғайса, ақшалай қаражаттардың қалдық факторының ұлғаюы болып табылады.
Сәйкесінше, ақшалай қаражаттар қалдығының өзгеруін Компанияның активтер мен пассивтерді қадағалау қаржылық саясаты түрінде қарастыруға болады. Солардың қатарына:
а) айналымнан тыс активтердің әр бір элементі бойынша ұлғаю не азайту қажеттілігі туралы шешім қабылдау;
ә) запастарды бақылау, соның ішінде қажетті запастардың негізгі құнын анықтау, неғұрлым қымбат шикізат пен басқа да материалдық құндылықтарды сатып алу;
б) дебиторлық қарызды бақылау, яғни сатып алушылар мен басқа дебиторлармен есеп шарттарын жүргізу, сенімсіз дебиторлық қарызды көшіру, мерзімі шыққан қарызды қайтаруды ынталандыру;
в) меншік капиталының қажетті мөлшері мен оның қарыз қаржыландыру көздерімен байланысы туралы шешім қабылдау;
г) кәсіпорын үшін тиімді жеткізушілермен есеп міндеттерін қамтамасыз ету;
д) ұзақ мерзімді мен қысқа мерзімді қарыздар мен несиелерді пайдалану қажеттілігі мен ықтималдығын анықтау.
Осы мәселелердің барлығы төлеу қабілеттілігін, компанияның несие төлеу қабілеттілігін мен қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ететін ақшалай қаражаттардың қажетті қалдығына және активтер мен пассивтердің құрылысына әкелуі керек.
Ақшалай ағымның құрылымын басқа факторлар тобының негізінде бағалау мүмкіндігі бар - ақшалай қаражаттардың түсу көзі мен олардың пайдалану бағыттары бойынша
Кесте1. Ақшалай қаражаттары
№
Ақшалай қаражаттардың түсімі
Ақшалай қаражаттардың жұмсалуы
1
Тауар, өнім , қызмет көрсетуден түскен пайда.
Сатып алынған тауарлар, жұмыс пен қызмет көрсетуге төлеу.
2
Мүлікті сатудан түскен пайда.
Еңбекті төлеу.
3
Қабылданған аванстар.
Бірегей қоғамдық қорға аударымдар.
4
Бюджеттік және басқа бағытты қаржыландыру.
Есеп сомалар мен аванстарды төлеу.
5
Өтеусіз қабылдау.
Құрылыста бөлшекпен қатысу.
6
Несиелер мен қарыздар.
Машиналар, құрылыстар мен құрылғыларға төлеу.
7
Қаржылық түсімдердің дивиденттері мен пайыздары.
Қаржылық аударымдар.
8
Басқа түсімдер.
Бағалы қағаздар бойынша пайыздар мен дивиденттерді төлеу.
9
Бюджетпен есептесу.
10
Қарыздар мен несиелер бойынша негізгі қарыз сомасын төлеу.
11
Басқа да қажетті төлемдер мен аударымдар.
Қайнар көзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
Өндірістік - коммерциялық цикл - ақша қаражаттарының қозғалысына байланысты басталады және оған байланысты аяқталады.
Пайда алуға бағытталған кәсіпорын қызметі өнімді өткізу процесінде дебиторлық қарызға айналатын ақша қаражаттарының түрлі активтерге ауысуын талап етеді. Бұл қызмет өз нәтижесіне жетті деп есептелінеді, егер инкассациялау процесі ақша қаражаттарының ағымын әкелсе. Осының нәтижесінде пайда табуды қамтамасыз ететін жаңа цикл басталады.
Қаржылық есеп беру аясының талдаушылары атап көрсеткендей, ақша қаражаттары ссудаларды, дивидендтерді, өндірістік қуатты кеңейту сияқты қызметтерде қолданылуы керек. Бұл айтылғандар ақша қаражаттары ағымы деген түсініктің мағынасының тереңде екенін көрсетеді 5,240б..
Отандық және шетел әдебиеттерінде бұл ұғым (түсінік) түрліше түсіндіріледі. Американдық ғалым Л.А.Бернстайнның айтуы бойынша ақша қаражаттарының ағымы терминінің тікелей мағынасы жоқ. Кәсіпорындарда келіп түсетін ақша қаражаттары (яғни, ақшалай түсімдер) және шығатын ақша қаражаттары (ақшалай төлемдер) болады. Сондай-ақ бұл ақша қаражаттарының кірісі мен шығысы түрлі қызмет салаларына байланысты болуы мүмкін - өндірістік, қаржылық немесе инвестициялық. Аталған қызметтердің әрқайсысына тиесілі ақша қаражаттарының кірісі мен шығысын анықтауға болады. Бұл айырмашылықтарды ақша қаражаттарының таза түсімі немесе таза шығысы деп қарастырған жөн. Осыған байланысты ақша қаражаттарының таза түсімі берілген кезең бойынша ақша қаражаттары қалдықтарының өсуіне негізделеді, ал таза шығыс есепті кезең бойындағы ақша қаражаттары қалдықтарының кемуімен байланысты болады. Көптеген авторлар, ақша ағымын түсіндіргенде, шаруашылық қызмет негізінде қалыптасатын ақша қаражаттарын айтады.
Өзге американдық ғалым Дж. К. Ван Хорнның айтуы бойынша фирманың ақша қаражаттарының қозғалысы үздіксіз процесс болып табылады. Фирма активі - ақша қаражаттарының таза қолданысы, ал пассив - таза көздері. Ақша қаражаттарының көлемі уақыт бойынша сату көлемінен, дебиторлық қарыздар инкассациясына, капиталды шығындарға және қаржыландыруға байланысты өзгереді.
Германиядағы ғалымдардың түсіндірмесінде бұл термин Cash-Flow (қолма-қол қаражаттар ағымы) деп қолданылады. Олардың айтуы бойынша, Cash-Flow жылдық шығынның, амортизациялық аударымның және зейнетақы қорына салымдардың сомасына тең. Cash-Flow арқылы кәсіпорын өзінің бүгінгі және болашақтағы капиталға сұраныстан анықтай алады.
Ресейде ақша ағымдары түсінігі маңызды мәнге ие. Мұны, 1995 жылы бухгалтерлік есеп беру құрамына енген қосымша № 4 ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп атты есеп беру түрінің енуі түсіндіреді. Бұл қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға Компанияның ақша қаражаттарын қолдану және тартудағы мүмкіндіктерін бағалауға көмектеседі.
Көптеген ғалымдар ақша қаражаттары ағымы астарында белгілі бір уақыт аралығында кәсіпорынға келіп түсетін және төленген ақша қаражаттары арасындағы айырмашылықты түсінеді: олар оны пайдамен салыстырады. Пайда - Компанияның тиімді қызметін көрсететін және оның жұмысының үздіксіздігінің көзі болып табылады.
Компанияның және корпорация қызметіндегі ақша қаражаттарының және оның ағымдарының экономикалық маңызын, ролін зерттеу қазіргі таңдағы қаржылық менеджменттегі жаңа бағыттардың бірі болып табылады. Шетел корпорацияларында ақша қаражаттарының ағымын басқару - қаржылық менеджердің жұмысындағы басты бағыт.
Компанияның жүйелік есеп, талдау және ақша қаражаттарының қозғалысын бақылау, олардың ағымдағы және болашақтағы қаржылық тұрақтылығы мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз етеді.
Ақша қаражаттары ағымын басқарудың негізгі бағыты - кіріс көлемінің баланстылығы және ақша қаражаты төлемі негізінде корпорация немесе Компанияның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Компанияның қызметін бағалау үшін келесі үш көрсеткіш маңызды:
oo тауарды (өнім, қызмет көрсету) сатудан түскен түсім;
oo пайда;
oo ақша қаражаттарының ағымы.
Осы көрсеткіштердің шекті көлемі және жыл ішіндегі өзгеру динамикасы белгілі уақыт аралығындағы (жыл, тоқсан, ай) оның жұмысының нәтижелілігін көрсетеді. Алайда, төлемсіздік шарттарында, компанияның түрлі қызметтерінен түсетін ақша қаражаттарының ағымы маңызды орынға ие. Төлемдер бойынша ақша қаражатының түсімі артық болған жағдайда кәсіпорын ағымдағы және болашақ даму үшін бәсекелестік артықшылықтарға ие болады. Яғни бұл артықшылықтар, Компанияның бос ақша қаражаттарын қосымша пайда табу мақсатында, өзге де кірісті бизнес аясына немесе қызмет түріне салудан көрінеді. Сондай-ақ, қажетті сомадағы тұрақты ақша қаражаттарының бар болуы ағымдық төлемқабілеттілікті қалыпты деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.
Сызба1. Кәсіпорындағы ақша ағымы
Меншікті капитал
Айналымнан тыс активтер
Ақша қаражаттары
Несиелер және займдар
Материалдық-өндірістік запастар
Кредиторлық қарыз
Айналымнан тыс активтер
Меншікті капитал
Несиелер және займдар
Кредиторлық қарыз
Ақша қаражаттары
Материалдық-өндірістік запастар
Дебиторлық қарыз
Кредиторлық қарыз
Дебиторлық қарыз
Қайнаркөзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
Сызба 2. Компанияның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметтерінің арасындағы қатынас
Капиталды активтерді алуда қолданылатын ақша қаражаттары
Қаржылық қызмет
Инвестициялық қызмет
Ағымдық (операциялық) қызмет
Қарыздың негізгі сомасын, несие және займдар бойынша дивиденд-тер мен пайыздарды төлеуде қолданылатын ақша қаражаттары
Капиталдық салымдарға бағытталған ақша қаражаттары
Қайнар көзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
Сызба 3. Компанияның ақша қаражаттары ағымының қалыптасуына әсер ететін негізгі факторлардың жүйесі
Кәсіпорынның ақша қаражаттары ағымының қалыптасуына әсер ететін факторлар
СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАР
Қаржылық нарық конъюнктурасы
Тауарлы нарық конъюнктурасы
Кәсіпорынның салық салу жүйесі
Өнімді жеткізушілер мен сатып алушылардың қалыптасқан несиелендіру тәжірибесі
Қаржылық несиеге қол жеткізушілік
Шаруашылық субъектілердің есепті операцияларын жүзеге асыру жүйесі
Бағытты қаржыландырудың қайтарымсыз құралдарын тарту мүмкіндігі
ІШКІ ФАКТОРЛАР
Кәсіпорынның өмірлік циклы
Операциялық цикл ұзақтығы
Өнім өндірудің және сатудың маусымдылығы
Инвестициялық бағдарламаларды кейінге қалдырмау
Кәсіпорынның амортизациялық саясаты
Кәсіпорын иелері мен менеджерлерінің қаржылық беделі
Операциялық леверидж коэффиценті
Қайнар көзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
1.2 Ақша ағымдарының экономикадағы рөлі және әдісі
Ақша - бұл барлық тауарлардың құнын өлшейтін , жалпыға балама айрықша тауар.
Ақшанын объективті қажеттігі тауар өндірісі және айналысының болуына сәйкес қалыптасты. Ақша - бул тауар айналысының құралы және оның ізбасары. Тауар мен ақша бір - бірінен бөлінбейді, себебі ақша айналысынсыз тауар айналысының да болуы мүмкін емес. Ақша тауардан бөлініп шыққанымен де, ол айрықша тауар ретінде қала береді. Ақшаның жалпыға бірдей балама рөлін атқару алтынға жүктеледі. Сондықтан алтынның басқа тауарлардың құнын бейнелеуі, оның ең бастысы мынадай табиғи қасиетіне байланысты: біріншіден, алтынның табиғи сапалылығы, яғни оның оңай бөлінетіндігі әдемілігі және тозбайтындығы; екіншіден, құны өте жоғары, сондай - ақ, оның қорының сиректігі мен өндіруге кететін еңбек шығыны жоғары болуы.
Ақша - өндіріс және бөлу процесіндегі адамдар арасындағы қатынасты бейнелейтін, тарихи түрде дамып келген экономикалық категория. Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні, оның мынадай үш қасиетінің біртұтастығынан байқалады:
- жалпыға тікелей айырбасталу формасы;
oo айырбас құнының дербес формасы;
- еңбек өлшемінің эаттай (материалдану) формасы.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасы, оның кез келген материалдық бағалы затқа айырбасталатынын сипаттайды. Екіншісі тауарларды сатумен байланыссыз. Соңғы қасиеті тауар өндіруге жұмсалған еңбектің ақша көмегімен өлшеуге болатын құнын сипаттайды.
Ақшаның өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: толық құнды ақшалар және толық құнсыз ақшалар.
Толық құнды ақшалар - номиналдық құны оны дайындауға кеткен нақты құнымен сәйкес келетін ақшалар.
Мұндай ақшаларға металл ақшалар, соның ішінде: мыстан, күмістен және алтыннан жасалғандары жатады. Металл ақшалар әр түрлі формада болған. Монета түріндегі формасы - бұл олардың соңғы формасы. Монетаның бет жағы - аверс және жаны гурт деп аталады.
Толық құнсыз ақшалар - номиналдық құны нақты құнынан, яғни олардың өндірісіне кеткен қоғамдық еңбектен жоғары болып келетін ақшалар.
Оларға мыналар жатады:
- құнның металдық белгілері - арзан бағалы металдардан жасалған ұсақ монеталар, мысалға жез, алюминий т.б. монеталар;
oo құнның қағаздан жасалған белгілері.
Ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметіне мыналар
жатады:
1.құн өлшемі және баға масштабы;
2.айналыс құралы;
3.төлнм құралы;
4.қорлану және қор жинау құралы;
5.дүниежүзілік ақша.
Ақшаның құн өлшемінің қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама ретінде барлық тауарлардың құнын өлшейді. Ақша құн өлшемі ретінде: мөлшері жағынан аттас сапасы жағынан салыстыруға келетін тауарлар құнын бейнелеу үшін тауарлар дүниесіне материал беру қызметін атқарады. Бірақ та тауарларды өзара өлшейтін ақша емес, тауарлар өндірісіне кеткен қоғамдық қажетті еңбек олардың бірінің біріне өлшеуіне жағдай жасады. Барлық тауарлар қоғамдық еңбек өнімдері сондықтан олардың құнын өзіндік құны нақты ақшалар өлшей алады.
Тауар құнының ақшамен бейнеленуі оның бағасы деп аталады. Баға тауарды өндіруге және сатуға қажетті қоғамдық еңбек шығынымен анықталады. Әрбір елде ақшаның өлшемі ретінде қабылданған және тауарлар бағасын өлшеуге қызмет ететін металдық баға белгілеу процесіндегі ақша бірлігіне бекітілетін салмақты саны баға масштабы деп аталады.
Ақша қаражатының ағымын болжау, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп тәрізді тек кәсіпорын басшысының ғана емес, сондай-ақ инвестордың да қызығушылығын тудырады. Яғни олар сол арқылы кәсіпорын өтімділігін, жұмыс тиімділігін және қарыздары мен дивидендтерін төлеуге қажетті көлемде ақша қаражатымен қамтамасыз етілу қабілеттілігі бағаланады. Осылайша кәсіпорын басшысы да , инвестор да ақша ағымын зерттей келе :
* болашақта ақша қаражатымен қамтылу деңгейі туралы;
* міндеттемелері бойынша есеп айырысу мүмкіндігі туралы;
* дивидендтерді төлеу мүмкіндігі туралы;
* қосымша қаржыландыру қажеттілігі туралы мәліметтерді ала алады.
Ақша қаражаттары ағымын болжамдау немесе ақшалай төлемдер мен түсімдер жоспары - бұл Компанияның немесе нақты жобаның дамуы үшін қажетті көлемдегі ақша сомасын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорын басшысының назары үш негізгі шамаға аударылуы қажет:
oo ақша қаражаттарының таза ағымы;
oo қажетті қаржыландыру;
oo ақша қаражаттарының бос қалдықтары;
Шоғарыда көрсетілген мәселелерді тұжырымдай келе, келесі шешімге келуге болады, кәсіпорын гүлденуі оның қарекетін қамтамасыз етуі ақша қаражаттарын шоғырландыру қабілеттілігінде. Басшы үшін ең негізгі мәселе - бұл негізгі қызметтен түсетін ақша қаражаттарының оң ағымдарын жоспарлау және тиімді қаржыландыру көздерін іздеу.
Қазіргі таңда республикадағы дамушы және ең үлесті салалардың бірі қатарына мұнай-химия салалары жатқызылады. Мұнай - химия саласын дамыту, ресурстарды жоғары тиімділікпен пайдалану, осы бағытта жаңа техника-технологияны жетілдіру елдің алға қойған мақсаттарына жетуіндегі бірден-бір алғышарттары болып табылады. Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып табылатын ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ Қазақстандық мұнай өндіру және өңдеу саласындағы мол мұнай қорына ие аймақта орналасқан кәсіпорындардың бірі. Компанияның өз қызметін жүргізудегі тиімділігі мен бәсекелестік жағдайға бейімделе білу қабілеттілігі, оның қаржылық жағдайын жүргізілуін, ақша қаражаттарының жоспарлана білу және мақсатты бағыттарда жұмсалуы, яғни бөліну механизмі жоғары дәрежеде жүргізілуі тиіс.
Дипломдық жұмыс тақырыбын толықтай ашу негізінде ақша қаражатының мәнін, түрлерін, негізгі қалыптасу көздерін,олардың бөліну механизімін, ақша қаражаттарын жоспарлай және болжай білу тәртібін, кәсіпорын қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда табудағы басты мақсаттары мен қызметтерін, сондай-ақ ақша қаражаттарының дифициті және бос ақша қаражаттарын тиімді жұмсау, яғни ақша қаражаттарын оңтайландыру мәселелерін қарастырып өттік.
ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ-на қаржылық талдау нәтижесінде Компанияның ақша қаражаттарының бөліну механизмі бойынша келесідей шешуді талап ететін мәселелер анықталды:
oo Компанияның өнімділігін арттыру мақсатында негізгі құралдарын жаңарту;
oo өнім көлемін арттыру нәтижесінде және оған бағаны өсіру нәтижесінде қалыптасқан бос ақша қаражаттарын мақсатты жұмсау;
oo инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын жеделдету;
Осы және өзге де кәсіпорында қалыптасқан және жалпы ақша қаражаттары оңтайландыру әдістерін жүргізуді талап етеді.
Ақша қаражатының ағымын болжау, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп тәрізді тек кәсіпорын басшысының ғана емес, сондай-ақ инвестордың да қызығушылығын тудырады. Яғни олар сол арқылы кәсіпорын өтімділігін, жұмыс тиімділігін және қарыздары мен дивидендтерін төлеуге қажетті көлемде ақша қаражатымен қамтамасыз етілу қабілеттілігі бағаланады. Осылайша кәсіпорын басшысы да , инвестор да ақша ағымын зерттей келе :
* болашақта ақша қаражатымен қамтылу деңгейі туралы;
* міндеттемелері бойынша есеп айырысу мүмкіндігі туралы;
* дивидендтерді төлеу мүмкіндігі туралы;
* қосымша қаржыландыру қажеттілігі туралы мәліметтерді ала алады.
Ақша қаражаттары ағымын болжамдау немесе ақшалай төлемдер мен түсімдер жоспары - бұл Компанияның немесе нақты жобаның дамуы үшін қажетті көлемдегі ақша сомасын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорын басшысының назары үш негізгі шамаға аударылуы қажет:
oo ақша қаражаттарының таза ағымы;
oo қажетті қаржыландыру;
oo ақша қаражаттарының бос қалдықтары;
Шоғарыда көрсетілген мәселелерді тұжырымдай келе, келесі шешімге келуге болады, кәсіпорын гүлденуі оның қарекетін қамтамасыз етуі ақша қаражаттарын шоғырландыру қабілеттілігінде. Басшы үшін ең негізгі мәселе - бұл негізгі қызметтен түсетін ақша қаражаттарының оң ағымдарын жоспарлау және тиімді қаржыландыру көздерін іздеу.
Қазіргі таңда республикадағы дамушы және ең үлесті салалардың бірі қатарына мұнай-химия салалары жатқызылады. Мұнай - химия саласын дамыту, ресурстарды жоғары тиімділікпен пайдалану, осы бағытта жаңа техника-технологияны жетілдіру елдің алға қойған мақсаттарына жетуіндегі бірден-бір алғышарттары болып табылады. Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып табылатын ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ Қазақстандық мұнай өндіру және өңдеу саласындағы мол мұнай қорына ие аймақта орналасқан кәсіпорындардың бірі. Компанияның өз қызметін жүргізудегі тиімділігі мен бәсекелестік жағдайға бейімделе білу қабілеттілігі, оның қаржылық жағдайын жүргізілуін, ақша қаражаттарының жоспарлана білу және мақсатты бағыттарда жұмсалуы, яғни бөліну механизмі жоғары дәрежеде жүргізілуі тиіс.
Дипломдық жұмыс тақырыбын толықтай ашу негізінде ақша қаражатының мәнін, түрлерін, негізгі қалыптасу көздерін,олардың бөліну механизімін, ақша қаражаттарын жоспарлай және болжай білу тәртібін, кәсіпорын қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда табудағы басты мақсаттары мен қызметтерін, сондай-ақ ақша қаражаттарының дифициті және бос ақша қаражаттарын тиімді жұмсау, яғни ақша қаражаттарын оңтайландыру мәселелерін қарастырып өттік.
ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ-на қаржылық талдау нәтижесінде Компанияның ақша қаражаттарының бөліну механизмі бойынша келесідей шешуді талап ететін мәселелер анықталды:
oo Компанияның өнімділігін арттыру мақсатында негізгі құралдарын жаңарту;
oo өнім көлемін арттыру нәтижесінде және оған бағаны өсіру нәтижесінде қалыптасқан бос ақша қаражаттарын мақсатты жұмсау;
oo инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын жеделдету;
Осы және өзге де кәсіпорында қалыптасқан және жалпы ақша қаражаттары оңтайландыру әдістерін жүргізуді талап етеді.
Бағалардың негізінде және олардың қозғалысында құн заңы жатыр. Ақшаның құн өлшемі қызметі мен баға масштабы арасында өзара айырмашылық бар. Құн өлшемі бұл мемлекетке тәуелсіз ақшаның экономикалық қызметін сипаттайды. Құн өлшемі қызметі құн заңына байланысты анықталады. Баға масштабы бұл мемлекетке тәуелді, бірақ тауардың құнын көрсету үшін қызмет етеді. Баға масштабы нарық заңына яғни сұраныс пен ұсынысқа байланысты белгіленеді.
Ақшаның қор жинау және қорлану қызметі:
Ақша жалпыға бірдей балама ретінде, оның иесіне тауар алуды қамтамасыз етумен қатар байлықты жинау құралы болып табылады. Сондықтан да адамдар оларды жинақтауға немесе қорлануға тырысады. Қорлану үшін ақша айналыстан алынады сөйтіп тауарды сату және сатып алу қозғалысы үзіледі.
Ақшаның қор жинау қызметін толық бағалы емес ақшалар атқара алмайды, себебі олардың меншікті құны жоқ. Бұл қызметті қашаннан алтынға жүктелген.
Ал ақшаның қорлану қызметін толық бағалы емес ақшалар атқарады. Тауар өндірісі жағдайында қорлану екі формада жүзеге асырылады десе болады:
1.Кәсіпорындар мен ұйымдардың ағымдық және жинақ депозиттік шоттардағы сол сияқты банктегі басқа шоттардағы ақшалай қаражат қалдықтары түрінде қоғамдық қорлану формасында;
2.Банктегі халық салымдарында облигацияларда жинақталған жеке қорлану формасында.
Ақша ағымын дисконттау әдісі күрделірек, бөлшекті және объектіні бағалау кезінде, олардың түсу түрлерін модельдеп, одан тұрақсыз ақша ағымын алуды бағалайды. Ақша ағымы қолданылады, егер:
- болашақ ақша ағыны ағымдағыдан мәні өзгеше болса;
- жылжымайтын мүліктен болашақ ақшалай қаражат ағын мөлшерін белгілеуге болатын берілімдері болса;
- табыс жән шығын ағымдарының маусымдық сипаты болса;
- бағаланатын жылжымайтын мүлік - ірі көп функционалды коммерциялық объекті болып табылса;
- егер жыжымайтын объектісі салынып жатса немесе салынған болса.
Ақша ағымын дисконттау әдісі - болжамдалған ақша ағымынан және қалдық құнынан тұратын жылжымайтын мүлік құнын ағымдағы табыс құны негізінде бағалайды. Ақша ағымын дисконттауды есептеу үшін келесі берілімдер қажет:
oo болжамдалған кезеңнің ұзақтығы;
oo реверсияны қоса алғандағы ақша ағымының болжам шамалары:
oo дисконттау ставкалары.
Болжамдау кезеңді анықтау ұзақ мерзімді болжамдар үшін жеткілікті ақпарат көлеміне тәуелді. Толық орындалған болжам ақша ағымын өзгерту сипатын ұзақ мерзімге сәуегейлік жасауға мүмкіндік береді. Халықаралық бақылау бағалау тәжірибесінде болжамды кезеңнің орташа шамасы 5-10 жыл, Қазақстан үшін 3-5 жыл. Бұл негізгі болжам жасау үшін нақты мерзім болып табылады.
Ақща ағымын дисконттау шамасын болжау, сонымен қатар реверсиясын қосқанда қажет етеді:
а) ретроспективті кезеңде жылжымайтын мүлік объектісінен тапсырыс берушінің табыс және шығын туралы қаржы есептеме негізінде нақты анализді;
б) жылжымайтын мүлік нарығының ағымдағы жағдайын зерделеу және оның негізгі мінездемелерінің өзгеру серпінін;
в) табыс туралы есепті қайда негізінде табыс және шығын болжамын.
Жылжымайтын мүлікті ақша ағымын дисконттау әдісімен бағалау кезінде объекті деп табыстың бірнеше түрі есептеледі:
1) әлеуетті жалпы табыс;
2) нақты жалпытабыс;
3) таза операциялық табыс
4) салық төлеуге дейінгі ақша ағымы;
5) салық төленгеннен кейінгі ақша ағымы.
Тәжірибе бағалаушылар ақша ағымының орнна табысты дисконттайды:
oo ТОТ;
oo Жер салығын және реконструкцияны пайдалануға қолма қол ақшаның таза ағымынан шығындарды шагеру;
oo Салық салынатын пайда.
Ақша ағымын дисконттау әдіін қолдану кезіндегі ақша ағымын есептеу ерекшеліктері:
1) Мүлік салығы, операциялық шығын құрамында жалпы нақты табыстан жерге және мүлікке салынатын салықтан шегеру керек;
2) Экономикалық және салықтық амортизация нақты ақшалай төлем болып табылмайды, сондықтан табысты болжау кезінде амортизацияны есепке алу артығырақ болып табылады;
3) Объектінің жұыс істеу мерзімін және реверсия құнының шамасын үлкейтетін нақты ақшалай төлемақы болғандықтан ақша ағымы шамасын алу үшін капиталды жұмалуды таза операциялық табыстан шегеру керек;
4) Несиені өтеуге қызмет көрсететін төлемақыларды (пайызды төлеу және қарызды төлеу) таза операциялық табыстан шегеру керек егер де инвестициялық объектінің құны бағаланып отырса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың теориялық негіздері ... 8
1.1.Компанияның ақша ағымдары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2.Компанияның ақша ағымдарының экономикадағы рөлі және әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі және Қазақавтожол Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдарын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.1.Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудағы негізгі қажеттіліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлау және болжау ... ... ... ... ... ..29
2.3. "Қазақавтожол" Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорынның қаржылық айналымдары мен қаржылық ағымдарын басқару ерекшеліктері және оны талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3. Компаниядағы ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы басқару жолдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.1. Компаниялардың ақша ағымдарының қазіргі жағдайындағы қалыптасуы мен басқарылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
3.2.Компанияның ақша ағымын оңтайландыру әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Пайдаланылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Қазіргі таңдағы шаруашылық шарттарында көптеген кәсіпорындарда өз дамуының стратегиясы мен тактикасын жеке таңдау мүмкіндіктері бар. Компанияның өзін өзі қаржыландыруы басты мәселе болып табылады. Компанияның қаржысы мемлекеттің қаржы жүйесінің негізі болып табылады, себебі кәсіпорындар халық шаруашылық кешенінің негізгі бөлігі. Компанияның қаржысының жағдайы жалпы мемлекеттік және аймақтық ақша қорларының қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілуіне әсер етеді. Мұнда тікелей байланыс орнайды: кәсіпорындардың қаржылық жағдайы неғұрлым тұрақты болса, соғұрлым жалпы мемлекеттік және аймақтық ақша қорлары қаржы ресурстарымен қамтамасыз етіледі, әлеуметтік-мәдени және басқа да қажеттіліктер қанағаттандырылады.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2009 жыл 28 ақпандағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты халыққа Жолдауындағы Жаңа кезеңнің негізгі міндеттері деп аталатын бесінші бөлімнің Өндіруші сектордың тиімділігін арттыру атты үшінші міндетінде мұнай-газ саласы кәсіпорындарының тиімділігін арттырудағы маңызды мәселелер мен алға қойылған міндеттерді атап өтті. Қазақстанның өңірлік, содан кейінгі жерде әлемдік энергетикалық кеңістіктегі тұғырларын одан әрі нығайтудың толымды стратегиясын әзірлейтін уақыт жетті. Өзіміздің энергетикамыз бен мұнай химиясын дамытудың басты мәселесі - энергия өнімдерінің қосылған құнын ұлғайту арқылы бұл секторлардың кірістілігін көтеру. Әсіресе, мұнай химиясы, газ ресурстары, экспорттық энергия дәліздері сияқты басым секторларды басқару тиімді болуға тиіс. Әлбетте, бұл - рынокқа қатысушылардың барлығына қойылатын, бірақ, ең алдымен, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мен "Самұрық" мемхолдингіне қойылатын талаптар. Біздің энергетика мен мұнай-химия салаларын дамытудың басты мәселесі - энергия өнімдеріне қосылған құнды ұлғайту арқылы осы секторлардың табыстылығын арттыру. Әсіресе, мұнай-химия, газ ресурстары, экспорттық энергия маршруттары сияқты басым секторларды басқару пәрменді болуы тиіс. Біріншіден, Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі мұнай мен газ өңдеу кәсіпорындарын жаңарту мен қайта жарақтау, жаңа мұнай-химия өндірістерін құру жөніндегі бағдарламалар әзірлеп, оларды іске асыруы қажет. Біз мұнай мен газ секторында қосылған құны жоғары және ілеспе әрі аралас өндірістерді дамытуға тиіспіз, - деп елбасы жолодауында нақтылап көрсетдендей, мұнай химия саласын дамыту ең алдымен осы секторларда қызмет атқаратын компаниялардың даму саясатымен тығыз байланысты. Компанияның ел экономикасы мүддесіне тиімді қызмет атқару үшін алдымен бәсекелестік шарттарында және тұрақсыз қоршаған орта жағдайына Компанияның тез бейімделіп, қалыпты қызметінен ауытқымауы маңызды.Ақша қаражаттары нарықтық экономикадағы ең дефицитті ресурстар болып табылады. Компанияның қызметінің табысқа жетуі ең алдымен оның басшыларымен ақша қаражаттарын тарту және оларды тиімді мақсаттарда бөлуне байланысты. Компанияның тұрақты қызмет етуі үшін негізгі шаруашылықтың бірі ақша қаражаттарымен қамтамасыз етілу деңгейі болып табылады. Компанияның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты, алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Компанияның капиталы үнемі қозғалыс үстінде. Компанияның арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар - бұлардың барлығы кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет. Ақша қаражатының негізін, бөліну механизімін, оны жоспарлай және болжай білу, компанияның қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда табудағы басты құралы болып табылады. Зерттеу тақырыбы осындай шарттарға негізделген.Ақша қаражаттары - бұл кәсіпорынға жоғарғы өтімділікті қалыптастыратын және қызметті таңдаудағы еркіндік беретін активтердің ең өтімді категориясы. Қарастырылған компанияның өндірістік-шаруашылық қызметін талдау негізінде ақша қаражаттарының бөліну механизмін жүргізілу тәртібін зерттеп, оларды жақсарту ұсыныстарын жасақтау.
Зерттеу объектісі - Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі және Қазақавтожол Республикалық Мемлекеттік Компанияның қаржылық айналымдарын талдау.
Зерттеу пәні - кәсіпорынның ақша қаражаттарының бөліну механизмі.
Дипломдық жұмысқа қойылған мақсатқа жету үшін келесі мәселелерді шешу қажет:
кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының мәні мен маңызын анықтау;
ақша қаражаттарын бөлу механизмінің және есептеу әдістерін қарастыру арқылы қазақстандық нарықта қызмет атқаратын компанияның қаржылық жағдайына талдау жүргізу;
зерттелген кәсіпорын бойынша ақша қаражаттарының тәжірибе жүзіндегі бөліну механизмін анықтау және негізгі, қаржылық, инвестициялық қызмет бойынша ақша ағымының оптималды құрылымын анықтап, жақсарту жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Ақша ағымдарын тиімді қалыптастыру компанияның операциялық процесін жүзеге асыру мерзімін жеделдетеді. Төлемдерді жүргізудегі кез-келген тоқтатулар шикізат пен материалдардың өндірістік запастарын қалыптастыруға, еңбек өнімділігі деңгейіне, дайын өнімді өткізуге теріс әсерін тигізеді. Компанияның ақша ағымдарын тиімді ұйымдастыру операциялық процесті жүргізу мерзімін жеделдетеді, ол өндіріс көлемі мен өнімді өткізу көлемін арттырады.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде, ақша ағмдары туралы жалпы түсінігіне қатысты теориялық сұрақтар, кәсіпорын қызметіндегі ақша қаражаттарының маңызы мен атқаратын қызметі, олардың бөліну механизмі, есептеу әдістері, ақша ағымын басқаруға қатысты мәселелер қарастырылды.
Екінші бөлімде, ақша ағымдарын жоспарлаудың қажеттілігі талданды.
Үшінші бөлімде, ақша қаражаттарын оңтайландыру әдістері қарастырылған.
Кіріс кірген кезде шығынды санамайды капиталдың кіріс арқылы олардың ақшалай қосылғандығын керісінше амортизациялық санау жүйесі жүреді, ақшалай ағымға тиіспейді Осы айтылғандар жұмыстың өзектілігін көрсетеді. Дипломдық жұмыста ақша қаражаттарының қозғалысы, оларды басқару аясындағы отандық және шетел әдебиеттері мен әдістемелері, сондай-ақ кезең бойынша компанияның бухгалтерлік құжаттары пайдаланылды.
1. Компанияның ақша ағымдарын жоспарлаудың теориялық негіздері
2.1. Ақша ағымдары туралы жалпы түсінік, мәні және мазмұны
Ақша ағымы - қаржылық жыл ішінде банктің табатын және төлейтін ақшалай қаражаттар сомаларының арасындағы айырмасы болып табылады.
Ақшалай ағымның бағалануы көрінісі ең қолайлы және тиімді анализдік инвестициялық проектте жүреді. Көптеген ақшалай ағымдары 2 элементтен тұрады: қажетті инвестиция, ақша ағымдарының шыққан шығындармен байланысты. Алдыңғы болжанған болжаммен бағаның көбінесе басқа мамандықпен сонымен қатар маркетингпен бухгалтерлер, кәсіпкерлермен, шығарушылар. Ең басты қаржылық процесте көрсетіледі:
Ақшалай ағымдар және бухгалтерлік есеп. Басқадай қате көздерге байланысты бұл бухгалтерлік есепті әр түрлі біріктірулер және кірістер, ал олар көбінесе бір келісімде болмайды, қорытындыға келу үшін ақша ағымы қажет.
Аталған проблемаларды шешу үшін қажетті компьютерлік, комуникациялық және басқа да техникалық жабдық сатып алуды жүзеге асыру ұйғарылып отыр. Бұл жобаны іске асыруға арналған болжамды шығыстар 55000 мың теңгені құрайды. Жобаны іске асыру мерзімі - 2006 - 2008 жылдар. Инвестициялық жобаны қаржыландыру көзі компанияның меншікті қаражаты болып табылады.
2008 - 2009 жылдар кезеңінде Компанияның ақша ағымыныңмұнай өндіруші кәсіпорындарының өндірістік қуаттарын дамыту жер үсті объектілерін салуға, қайта жаңартуға және жаңғыртуға, сенімді әрі өнімділігі жоғары жер асты жабдығын қолдануға, компьютерлік геологиялық модельдер негізінде кен орындарын игеруді бақылаудың тиімділігі жоғары жүйесін құруға келіп тіреледі.
Ақша ағымы - қаржылық жыл ішінде банктің табатын және төлейтін ақшалай қаражаттар сомаларының арасындағы айырма болып табылады.
Ақшалай ағымның бағалану көрінісі ең қолайлы және тиімді анализдік инвестициялық проектте жүреді.Көптеген ақшалай ағымдары 2 элементтен тұрады: қажетті инвестиция, ақша ағымдарының шыққан шығындармен байланысты. Алдыңғы болжанған болжаммен бағаның көбінесе басқа мамандықпен сонымен қатар маркетингпен бухгалтерлер, кәсіпкерлермен, шығарушылар. Ең басты қаржылық процесте көрсетіледі:
1.Координациялық және басқадай мамандығы бойынша;
2.Экономикалық көріністермен көрсетілген көріністермен дайындалған дайындықпен;
3.Қарсыластық тенденциялық бағалау формасы .
Ақшалай ағымдар және бухгалтерлік есеп. Басқадай қате көздерге байланысты бұл бухгалтерлік есепті әр түрлі біріктірулер және кірістер, ал олар көбінесе бір келісімде болмайды, қорытындыға келу үшін ақша ағымы қажет.Мысалы: бухгалтер өзіндік кірістерді, олар ақша жүйесінде жүреді, олар ақша ағымдарына байланысты емес жартылай айналыстағы ағымдар кредит арқылы жасалады. Кіріс кірген кезде шығынды санамайды капиталдың кіріс арқылы олардың ақшалай қосылғандығын керісінше амортизациялық санау жүйесі жүреді, ақшалай ағымға тиіспейді.
Тікелей әдісті қолданған жағдайдағы операциялық қызметтің нәтижесінде туындайтын ақша қаражатының ағынына жатады:
oo түсімдеріне өнімдерді өткізуден алынған түсім тауарлы - материалдық қорларды жеткізуден және қызмет көрсетуден түскен аванстар: түрлі сипатта сыйақы төленген дивиденттер мен рояльтилердің проценттері басқа да және өткізуден тыс табыстар басқа түсімдер.
oo жұмсалуына жатады өндірістік шығындары; тауарлы - материалдық қорларды жеткізуге, жұмыстарды орындауға және көрсетілген қызметтерге берілген аванстар, материалдар мен тауарлар үшін жеткізушілер мен мердігерлерге төлемдер, жалақы бойынша төлемдер мен басқа да төлемдер, бюджетпен әлеуметтік сақтандыру органдарымен бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысу проценттерді төлеу басқа да төлемдер.
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтерді сатып алу мен сату өтелген несиелерді беру мен алу болып табылады. Инвестициялық қызметтердің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттары қозғалысының мысалы:
1.Ақша қаражаттарының түсуі:
- негізгі құралдары басқада ұзақ мерзімді активтерді және материалды емес активтерді сатудан түскен түсімдер;
- қаржылық инвестицияларды өткізуден;
- басқа заңды тұлғаларға берілген несиелерді алу;
- басқа түсімдер;
2.Ақша қаражаттарын алу:
- күрделі жұмсалымдар;
- негізгі құралдарды басқа ұзақ мерзімді активтерді және материалды емес активтерді сатып алу;
- қаржылық инвестицияларды сатып алу;
- басқа заңды тұлғаларға несие беру;
- басқа да төлемдер болып табылады.
Ақша ағынымен қатар инвестициялық жобаларды қорланған ақша ағымы пайдаланылады оны сипаттайды:
- қорланған түсім;
- қорланған жұмсалу және қорланған сальдо.
Олар есепті кезеңінің әр қадамына берілген және барлық өткен қадамдарда сәйкес ақша ағымдарының қосындысы болып табылады.
Есепті кезең қадамдарға уақыттың бөліктеріне бөлінеді. Сол уақыт ішінде қаржы көрсеткіштерді бағалау үшін пайдаланылатын деректер жиналады.
Ақша ағымы ақша қаражатының түсуі мен жұмсалуы. Әр қадамында ақша ағымының мәні сипатталынады:
- тұсімнен осы қадамдағы ақша түсуінің шамасымен;
- жұмсалумен - осы қадамдағы төлемдерге тең;
- сальдо түсім мен жұмсалу арасындағы айырма.
Ақша ағымы әдетте компанияның әр түрлі қызметтер ақша қаражатының қозғалысынан тұрады:
1.инвестициялық қызметтен ақша ағымы;
2.операциялық қызметтен ақша ағымы;
3.қаржы қызметтен ақша ағымы.
Операциялық қызметі - Компанияның, ұйымның табыс табу жөніндегі негізгі қызметі мен инвестициялық және қаржы қызметіне қатысы жоқ өзге де қызмет.
Инвестициялық қызметі - ұзақ мерзімді активтер мен қаржы инвестицияларын сатып алу және сату.
Қаржылық қызметі - меншікті капиал мен қарыз қаражаттарының мөлшері мен құрамындағы өзгеріс нәтижесі болып табылатын кәсіпорын қызметі.
Ақша ағымдарын орындармен орналастыру. Қаржылық анализ ақшаның уақытша құнын көрсетеді, осыған келе арасындағы жағдай. Бұлардың арасындағы ақша ағымдарын көрсетеді.
Ақша ағымын бағалау көптеген көріністер көрсетеді. Ақша ағымдары бюджетпен капитал құнының бағалануынан көрінеді. Менеджерлер өзіндік көрсеткіштерде кірістер көтерілсе ал керісінше болса ол түсуі мүмкін. Бұның бірі менеджерлердің айлық көрсеткіші олардың жұмыс көрсеткішіне қарай.
Ақша экономикадағы рөлін өзінің атқаратын негізгі қызметтері арқылы орындайды. Ақшаның әр қызметі тауар айырбасы процесінен туындайтын тауар өндірушілердің формасы ретінде ақшаның әлеуметтік және экономикалық мазмұнының белгілі бір жақтарын сипаттаиды.
Компанияның барлық уақытта әр түрлі көздерден келіп түсетін капиталдар жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Оларға: инвесторлардан, кредиторлардан келіп түскен ақша - қаражаттары, сондай-ақ фирма қарекеттері негізінде алынған кірістер жатады. Бұл қаражаттар түрлі мақсаттарда қолданылады: негізгі құралдарды алу, тауарлық запастарды құру, дебиторлық қарыздарды қалыптастыру және де өзгелер.
Компанияның белгілі бір уақытқа алынған жалпы капиталы тұрақты, алайда уақыт өте келе ол өзгеріске ұшырайды. Компанияның капиталы үнемі қозғалыс үстінде. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік үнемі өзгерістегі шарттарға тез бейімделуді қажетсінеді. Мұндай шарттарға: біршама капитал салымын қажет ететін технологиялық жетістіктер, инфляция, пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісі, салықтық заңдылықтар - бұлардың барлығы кәсіпорын капиталының қозғалысына үлкен әсер етеді. Сондықтан да кәсіпорын аясындағы капитал қозғалысын тиімді басқара білу қажет.
Ақша қаражаттары - бұл кәсіпорынға жоғарғы өтімділікті қалыптастыратын және қызметті таңдаудағы еркіндік беретін активтердің ең өтімді категориясы.
Компанияның ақшалай ағымы түсінігі өте ауқымды, өзінің ішінде шаруашылық харекетке қызмет ететін осындай көптеген ағымдардан тұрады. Ақшалай ағымдарын тиімді бақылау мақсатында белгілі бір жіктелу қажет болады. Осындай ақшалай ағымдарынның жіктелу келесідей топтастыру бойынша жүзеге асырылады:
1. шаруашылық процеске қызмет ету масштабы бойынша;
2. шаруашылық харекет түрлері бойынша;
3. ақшалай қаражаттардың қозғалу бағыты бойынша;
4. көлемді есептеу әдісі бойынша;
5. игілік деңгейі бойынша;
6. уақытты бағалау әдісі бойынша;
7. қарастырылатын мерзімнің құрылу үздіксіздігі бойынша;
8. уақыт аралығының біртекті құрылымы бойынша . Қарастырылған сыныптама кәсіпорында ақшалай қаражаттар түрлерінің есеп, талдау мен жоспарлауды жүзеге асыруға көмектеседі.
Ақшалай қаражаттардың қолма - қолды мен қолма - қолсыз кәсіпорынмен алатын және жұмсайтын нысандағы ағымын менеджментте ақшалай ағымдар деп атайды. Бұндай ағымдардың екі түрі кездеседі: оң және теріс.
Оң ағымдар өзімен бірге Компанияның ақша қаражаттарының түсуін көрсетсе, ал теріс ағымдар - кәсіпорынмен ақшаның кетуі мен жұмсалуын анықтайды. Ақшаның кассадан немесе есеп шотқа ішкі тасымалы ақшалай ағымдарға жатпайды. Ақшалай ағымның пайда болуы біріншіден кәсіпорынаралық "шекараны" кесіп өту міндетін орындау болып табылады. Белгілі бір уақыт мерзіміндегі ұлттық ағыс пен ағымның арасындағы ақшалай ағымдарының айырмашылығын таза ақшалай ағым деп атайды. Ол да (ағыс немесе ағым) оң және теріс болуы мүмкін.
Жоғарыда айтылып өткендей, Компанияның барлық ақшалай ағымдары негізгі үш топқа бөлінеді: операциялық, инвестициялық және қаржылық харекетінен түсетін ағымдар, өзінің ішінде ағыс пен ағымдар түрінде бөлінетін ағымдар болып табылады.
Операциялық харекетінен түсетін ағымдар өнімді сатудан (қызмет көрсету, жұмыс) түскен табыс, дебиторлық қарызды жабу, сатып алушылардан түсетін аванстардан құралады. Операциялық ағыстар - бұл жеткізуші мен мердігерлердің шоттарын төлеу, еңбек ақыны төлеу, бюджеттік және бюджеттік емес қорларға төлемдер, несие пайыздарын төлеу жатады. Бұл тізім сонымен бірге өзіне кәсіпорынмен жасалатын барлық айналым қаражаттарымен операцияларды жатқызады.
Инвестициялық харекетінен түсетін ақшалай ағыстар өзімен бірге негізгі қорлардан түсетін төлемдер, жаңа объекттердің құрылысына төлемдер, пайда табу не оларды бақылау мақсатында кәсіпорындар немесе акция пакетін сатып алу, басқа кәсіпорындарға ұзақ мерзімді қарыз беру жатқызады. Сәйкесінше инвестициялық ағымдар негізгі қорларды сату мен аяқталмаған құрылыстан, басқа кәсіпорындардың акция пакетін сатудан, ұзақ мерзімді қарыздың қайтару сомасы, кәсіпорынмен белгілі уақыт мерзіміндегі акция пакетін ұстау үшін алатын дивиденттер сомасы және ұзақ мерзімді қарыздармен пайдаланғаны үшін қарыз алушылардың пайыздары.
Қаржылық ағыстар - бұл жаңа акциялар мен облигацияларды орналастырудан түскен сома, басқа кәсіпорындарда не банктерден алынған қысқа мерзімді мен ұзақ мерзімді қарыздар, басқа көздерден түскен бүтін қаржыландару болып табылады. Ағыстар өзімен бірге қарыз бен несиелердің қайтарылуын, облигацияларды қайтару, меншік акцияларды сатып алу, дивиденттерді төлеу жатқызады. Бұл бөлім ішкі қаржыландыру көздерінен, яғни Компанияның негізгі харекетінен тәуелсіз құрылады. Қаржылық операцияларға негізінен кәсіпорынмен алынатын ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қарыздар мен банк несиелері (соның ішінде вексель қарыздары) жатады. Бірақ несие үшін төленетін пайыздар (мерзімге байланысты емес) Компанияның операциялық харекетіне жатады.
Компанияның ақшалай ағымдарының барлық түрлерімен топталасуы есеп беру ақпаратының аналитикалық тұрғыдан жоғарлатады. Қаржылық менеджер (немесе несие беруші) кәсіпорынға қандай көздер пайданы үлкен көлемде әкелетінін және қайсылары оларды үлкен көлемде пайдаланатынын көріп білуі тиіс. Қанағатты жұмыс істейтін кәсіпоырнда таза ақшалай ағым нөлге бағытталуы тиіс, яғни есеп мерзімі ішінде түскен ақщалай қаражаттар тиімді түрде инвестицияланып қалуы қажет. Бірақ осы нәтижеге түрлі жолдар әкеледі: негізгі қорларды көбейту мақсатында кәсіпорынмен пайдаланатын қолма - қолды таза ағымды операциялық харекеті әкелуі мүмкін. Бірақ керісінше жағдай да болуы мүмкін - кәсіпорын негізгі капиталының бір бөлігін сатқан кезде, өзінің таза ақшалай ағымын операциялық харекетінен жабады. Бұл нұсқа кәсіпорын үшін әсіресе жағымды емес, оның ақшалай қаражаттар негізгі көзі ретінде оның мүлікті сату емес операциялық харекеті болуы тиіс.
Ақшалай қаражаттардың баланстық қалдықта белгілі бір мерзім ішінде ұлғаю не азаю себебі активтер және пассивтер баланс құнының өзгеруінен тәуелді болады. Қайсы бір актив бабының ұлғаю құны (ақшалай қаражаттардан басқа) - ақшалай қаражаттардың азаюын көрсетеді. Және керісінше қарыз және меншік көздерінің қаржыландырылуы ұлғайса, ақшалай қаражаттардың қалдық факторының ұлғаюы болып табылады.
Сәйкесінше, ақшалай қаражаттар қалдығының өзгеруін Компанияның активтер мен пассивтерді қадағалау қаржылық саясаты түрінде қарастыруға болады. Солардың қатарына:
а) айналымнан тыс активтердің әр бір элементі бойынша ұлғаю не азайту қажеттілігі туралы шешім қабылдау;
ә) запастарды бақылау, соның ішінде қажетті запастардың негізгі құнын анықтау, неғұрлым қымбат шикізат пен басқа да материалдық құндылықтарды сатып алу;
б) дебиторлық қарызды бақылау, яғни сатып алушылар мен басқа дебиторлармен есеп шарттарын жүргізу, сенімсіз дебиторлық қарызды көшіру, мерзімі шыққан қарызды қайтаруды ынталандыру;
в) меншік капиталының қажетті мөлшері мен оның қарыз қаржыландыру көздерімен байланысы туралы шешім қабылдау;
г) кәсіпорын үшін тиімді жеткізушілермен есеп міндеттерін қамтамасыз ету;
д) ұзақ мерзімді мен қысқа мерзімді қарыздар мен несиелерді пайдалану қажеттілігі мен ықтималдығын анықтау.
Осы мәселелердің барлығы төлеу қабілеттілігін, компанияның несие төлеу қабілеттілігін мен қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ететін ақшалай қаражаттардың қажетті қалдығына және активтер мен пассивтердің құрылысына әкелуі керек.
Ақшалай ағымның құрылымын басқа факторлар тобының негізінде бағалау мүмкіндігі бар - ақшалай қаражаттардың түсу көзі мен олардың пайдалану бағыттары бойынша
Кесте1. Ақшалай қаражаттары
№
Ақшалай қаражаттардың түсімі
Ақшалай қаражаттардың жұмсалуы
1
Тауар, өнім , қызмет көрсетуден түскен пайда.
Сатып алынған тауарлар, жұмыс пен қызмет көрсетуге төлеу.
2
Мүлікті сатудан түскен пайда.
Еңбекті төлеу.
3
Қабылданған аванстар.
Бірегей қоғамдық қорға аударымдар.
4
Бюджеттік және басқа бағытты қаржыландыру.
Есеп сомалар мен аванстарды төлеу.
5
Өтеусіз қабылдау.
Құрылыста бөлшекпен қатысу.
6
Несиелер мен қарыздар.
Машиналар, құрылыстар мен құрылғыларға төлеу.
7
Қаржылық түсімдердің дивиденттері мен пайыздары.
Қаржылық аударымдар.
8
Басқа түсімдер.
Бағалы қағаздар бойынша пайыздар мен дивиденттерді төлеу.
9
Бюджетпен есептесу.
10
Қарыздар мен несиелер бойынша негізгі қарыз сомасын төлеу.
11
Басқа да қажетті төлемдер мен аударымдар.
Қайнар көзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
Өндірістік - коммерциялық цикл - ақша қаражаттарының қозғалысына байланысты басталады және оған байланысты аяқталады.
Пайда алуға бағытталған кәсіпорын қызметі өнімді өткізу процесінде дебиторлық қарызға айналатын ақша қаражаттарының түрлі активтерге ауысуын талап етеді. Бұл қызмет өз нәтижесіне жетті деп есептелінеді, егер инкассациялау процесі ақша қаражаттарының ағымын әкелсе. Осының нәтижесінде пайда табуды қамтамасыз ететін жаңа цикл басталады.
Қаржылық есеп беру аясының талдаушылары атап көрсеткендей, ақша қаражаттары ссудаларды, дивидендтерді, өндірістік қуатты кеңейту сияқты қызметтерде қолданылуы керек. Бұл айтылғандар ақша қаражаттары ағымы деген түсініктің мағынасының тереңде екенін көрсетеді 5,240б..
Отандық және шетел әдебиеттерінде бұл ұғым (түсінік) түрліше түсіндіріледі. Американдық ғалым Л.А.Бернстайнның айтуы бойынша ақша қаражаттарының ағымы терминінің тікелей мағынасы жоқ. Кәсіпорындарда келіп түсетін ақша қаражаттары (яғни, ақшалай түсімдер) және шығатын ақша қаражаттары (ақшалай төлемдер) болады. Сондай-ақ бұл ақша қаражаттарының кірісі мен шығысы түрлі қызмет салаларына байланысты болуы мүмкін - өндірістік, қаржылық немесе инвестициялық. Аталған қызметтердің әрқайсысына тиесілі ақша қаражаттарының кірісі мен шығысын анықтауға болады. Бұл айырмашылықтарды ақша қаражаттарының таза түсімі немесе таза шығысы деп қарастырған жөн. Осыған байланысты ақша қаражаттарының таза түсімі берілген кезең бойынша ақша қаражаттары қалдықтарының өсуіне негізделеді, ал таза шығыс есепті кезең бойындағы ақша қаражаттары қалдықтарының кемуімен байланысты болады. Көптеген авторлар, ақша ағымын түсіндіргенде, шаруашылық қызмет негізінде қалыптасатын ақша қаражаттарын айтады.
Өзге американдық ғалым Дж. К. Ван Хорнның айтуы бойынша фирманың ақша қаражаттарының қозғалысы үздіксіз процесс болып табылады. Фирма активі - ақша қаражаттарының таза қолданысы, ал пассив - таза көздері. Ақша қаражаттарының көлемі уақыт бойынша сату көлемінен, дебиторлық қарыздар инкассациясына, капиталды шығындарға және қаржыландыруға байланысты өзгереді.
Германиядағы ғалымдардың түсіндірмесінде бұл термин Cash-Flow (қолма-қол қаражаттар ағымы) деп қолданылады. Олардың айтуы бойынша, Cash-Flow жылдық шығынның, амортизациялық аударымның және зейнетақы қорына салымдардың сомасына тең. Cash-Flow арқылы кәсіпорын өзінің бүгінгі және болашақтағы капиталға сұраныстан анықтай алады.
Ресейде ақша ағымдары түсінігі маңызды мәнге ие. Мұны, 1995 жылы бухгалтерлік есеп беру құрамына енген қосымша № 4 ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп атты есеп беру түрінің енуі түсіндіреді. Бұл қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға Компанияның ақша қаражаттарын қолдану және тартудағы мүмкіндіктерін бағалауға көмектеседі.
Көптеген ғалымдар ақша қаражаттары ағымы астарында белгілі бір уақыт аралығында кәсіпорынға келіп түсетін және төленген ақша қаражаттары арасындағы айырмашылықты түсінеді: олар оны пайдамен салыстырады. Пайда - Компанияның тиімді қызметін көрсететін және оның жұмысының үздіксіздігінің көзі болып табылады.
Компанияның және корпорация қызметіндегі ақша қаражаттарының және оның ағымдарының экономикалық маңызын, ролін зерттеу қазіргі таңдағы қаржылық менеджменттегі жаңа бағыттардың бірі болып табылады. Шетел корпорацияларында ақша қаражаттарының ағымын басқару - қаржылық менеджердің жұмысындағы басты бағыт.
Компанияның жүйелік есеп, талдау және ақша қаражаттарының қозғалысын бақылау, олардың ағымдағы және болашақтағы қаржылық тұрақтылығы мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз етеді.
Ақша қаражаттары ағымын басқарудың негізгі бағыты - кіріс көлемінің баланстылығы және ақша қаражаты төлемі негізінде корпорация немесе Компанияның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Компанияның қызметін бағалау үшін келесі үш көрсеткіш маңызды:
oo тауарды (өнім, қызмет көрсету) сатудан түскен түсім;
oo пайда;
oo ақша қаражаттарының ағымы.
Осы көрсеткіштердің шекті көлемі және жыл ішіндегі өзгеру динамикасы белгілі уақыт аралығындағы (жыл, тоқсан, ай) оның жұмысының нәтижелілігін көрсетеді. Алайда, төлемсіздік шарттарында, компанияның түрлі қызметтерінен түсетін ақша қаражаттарының ағымы маңызды орынға ие. Төлемдер бойынша ақша қаражатының түсімі артық болған жағдайда кәсіпорын ағымдағы және болашақ даму үшін бәсекелестік артықшылықтарға ие болады. Яғни бұл артықшылықтар, Компанияның бос ақша қаражаттарын қосымша пайда табу мақсатында, өзге де кірісті бизнес аясына немесе қызмет түріне салудан көрінеді. Сондай-ақ, қажетті сомадағы тұрақты ақша қаражаттарының бар болуы ағымдық төлемқабілеттілікті қалыпты деңгейде ұстауға мүмкіндік береді.
Сызба1. Кәсіпорындағы ақша ағымы
Меншікті капитал
Айналымнан тыс активтер
Ақша қаражаттары
Несиелер және займдар
Материалдық-өндірістік запастар
Кредиторлық қарыз
Айналымнан тыс активтер
Меншікті капитал
Несиелер және займдар
Кредиторлық қарыз
Ақша қаражаттары
Материалдық-өндірістік запастар
Дебиторлық қарыз
Кредиторлық қарыз
Дебиторлық қарыз
Қайнаркөзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
Сызба 2. Компанияның ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызметтерінің арасындағы қатынас
Капиталды активтерді алуда қолданылатын ақша қаражаттары
Қаржылық қызмет
Инвестициялық қызмет
Ағымдық (операциялық) қызмет
Қарыздың негізгі сомасын, несие және займдар бойынша дивиденд-тер мен пайыздарды төлеуде қолданылатын ақша қаражаттары
Капиталдық салымдарға бағытталған ақша қаражаттары
Қайнар көзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
Сызба 3. Компанияның ақша қаражаттары ағымының қалыптасуына әсер ететін негізгі факторлардың жүйесі
Кәсіпорынның ақша қаражаттары ағымының қалыптасуына әсер ететін факторлар
СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАР
Қаржылық нарық конъюнктурасы
Тауарлы нарық конъюнктурасы
Кәсіпорынның салық салу жүйесі
Өнімді жеткізушілер мен сатып алушылардың қалыптасқан несиелендіру тәжірибесі
Қаржылық несиеге қол жеткізушілік
Шаруашылық субъектілердің есепті операцияларын жүзеге асыру жүйесі
Бағытты қаржыландырудың қайтарымсыз құралдарын тарту мүмкіндігі
ІШКІ ФАКТОРЛАР
Кәсіпорынның өмірлік циклы
Операциялық цикл ұзақтығы
Өнім өндірудің және сатудың маусымдылығы
Инвестициялық бағдарламаларды кейінге қалдырмау
Кәсіпорынның амортизациялық саясаты
Кәсіпорын иелері мен менеджерлерінің қаржылық беделі
Операциялық леверидж коэффиценті
Қайнар көзі: Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятия.
1.2 Ақша ағымдарының экономикадағы рөлі және әдісі
Ақша - бұл барлық тауарлардың құнын өлшейтін , жалпыға балама айрықша тауар.
Ақшанын объективті қажеттігі тауар өндірісі және айналысының болуына сәйкес қалыптасты. Ақша - бул тауар айналысының құралы және оның ізбасары. Тауар мен ақша бір - бірінен бөлінбейді, себебі ақша айналысынсыз тауар айналысының да болуы мүмкін емес. Ақша тауардан бөлініп шыққанымен де, ол айрықша тауар ретінде қала береді. Ақшаның жалпыға бірдей балама рөлін атқару алтынға жүктеледі. Сондықтан алтынның басқа тауарлардың құнын бейнелеуі, оның ең бастысы мынадай табиғи қасиетіне байланысты: біріншіден, алтынның табиғи сапалылығы, яғни оның оңай бөлінетіндігі әдемілігі және тозбайтындығы; екіншіден, құны өте жоғары, сондай - ақ, оның қорының сиректігі мен өндіруге кететін еңбек шығыны жоғары болуы.
Ақша - өндіріс және бөлу процесіндегі адамдар арасындағы қатынасты бейнелейтін, тарихи түрде дамып келген экономикалық категория. Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні, оның мынадай үш қасиетінің біртұтастығынан байқалады:
- жалпыға тікелей айырбасталу формасы;
oo айырбас құнының дербес формасы;
- еңбек өлшемінің эаттай (материалдану) формасы.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасы, оның кез келген материалдық бағалы затқа айырбасталатынын сипаттайды. Екіншісі тауарларды сатумен байланыссыз. Соңғы қасиеті тауар өндіруге жұмсалған еңбектің ақша көмегімен өлшеуге болатын құнын сипаттайды.
Ақшаның өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: толық құнды ақшалар және толық құнсыз ақшалар.
Толық құнды ақшалар - номиналдық құны оны дайындауға кеткен нақты құнымен сәйкес келетін ақшалар.
Мұндай ақшаларға металл ақшалар, соның ішінде: мыстан, күмістен және алтыннан жасалғандары жатады. Металл ақшалар әр түрлі формада болған. Монета түріндегі формасы - бұл олардың соңғы формасы. Монетаның бет жағы - аверс және жаны гурт деп аталады.
Толық құнсыз ақшалар - номиналдық құны нақты құнынан, яғни олардың өндірісіне кеткен қоғамдық еңбектен жоғары болып келетін ақшалар.
Оларға мыналар жатады:
- құнның металдық белгілері - арзан бағалы металдардан жасалған ұсақ монеталар, мысалға жез, алюминий т.б. монеталар;
oo құнның қағаздан жасалған белгілері.
Ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметіне мыналар
жатады:
1.құн өлшемі және баға масштабы;
2.айналыс құралы;
3.төлнм құралы;
4.қорлану және қор жинау құралы;
5.дүниежүзілік ақша.
Ақшаның құн өлшемінің қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама ретінде барлық тауарлардың құнын өлшейді. Ақша құн өлшемі ретінде: мөлшері жағынан аттас сапасы жағынан салыстыруға келетін тауарлар құнын бейнелеу үшін тауарлар дүниесіне материал беру қызметін атқарады. Бірақ та тауарларды өзара өлшейтін ақша емес, тауарлар өндірісіне кеткен қоғамдық қажетті еңбек олардың бірінің біріне өлшеуіне жағдай жасады. Барлық тауарлар қоғамдық еңбек өнімдері сондықтан олардың құнын өзіндік құны нақты ақшалар өлшей алады.
Тауар құнының ақшамен бейнеленуі оның бағасы деп аталады. Баға тауарды өндіруге және сатуға қажетті қоғамдық еңбек шығынымен анықталады. Әрбір елде ақшаның өлшемі ретінде қабылданған және тауарлар бағасын өлшеуге қызмет ететін металдық баға белгілеу процесіндегі ақша бірлігіне бекітілетін салмақты саны баға масштабы деп аталады.
Ақша қаражатының ағымын болжау, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп тәрізді тек кәсіпорын басшысының ғана емес, сондай-ақ инвестордың да қызығушылығын тудырады. Яғни олар сол арқылы кәсіпорын өтімділігін, жұмыс тиімділігін және қарыздары мен дивидендтерін төлеуге қажетті көлемде ақша қаражатымен қамтамасыз етілу қабілеттілігі бағаланады. Осылайша кәсіпорын басшысы да , инвестор да ақша ағымын зерттей келе :
* болашақта ақша қаражатымен қамтылу деңгейі туралы;
* міндеттемелері бойынша есеп айырысу мүмкіндігі туралы;
* дивидендтерді төлеу мүмкіндігі туралы;
* қосымша қаржыландыру қажеттілігі туралы мәліметтерді ала алады.
Ақша қаражаттары ағымын болжамдау немесе ақшалай төлемдер мен түсімдер жоспары - бұл Компанияның немесе нақты жобаның дамуы үшін қажетті көлемдегі ақша сомасын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорын басшысының назары үш негізгі шамаға аударылуы қажет:
oo ақша қаражаттарының таза ағымы;
oo қажетті қаржыландыру;
oo ақша қаражаттарының бос қалдықтары;
Шоғарыда көрсетілген мәселелерді тұжырымдай келе, келесі шешімге келуге болады, кәсіпорын гүлденуі оның қарекетін қамтамасыз етуі ақша қаражаттарын шоғырландыру қабілеттілігінде. Басшы үшін ең негізгі мәселе - бұл негізгі қызметтен түсетін ақша қаражаттарының оң ағымдарын жоспарлау және тиімді қаржыландыру көздерін іздеу.
Қазіргі таңда республикадағы дамушы және ең үлесті салалардың бірі қатарына мұнай-химия салалары жатқызылады. Мұнай - химия саласын дамыту, ресурстарды жоғары тиімділікпен пайдалану, осы бағытта жаңа техника-технологияны жетілдіру елдің алға қойған мақсаттарына жетуіндегі бірден-бір алғышарттары болып табылады. Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып табылатын ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ Қазақстандық мұнай өндіру және өңдеу саласындағы мол мұнай қорына ие аймақта орналасқан кәсіпорындардың бірі. Компанияның өз қызметін жүргізудегі тиімділігі мен бәсекелестік жағдайға бейімделе білу қабілеттілігі, оның қаржылық жағдайын жүргізілуін, ақша қаражаттарының жоспарлана білу және мақсатты бағыттарда жұмсалуы, яғни бөліну механизмі жоғары дәрежеде жүргізілуі тиіс.
Дипломдық жұмыс тақырыбын толықтай ашу негізінде ақша қаражатының мәнін, түрлерін, негізгі қалыптасу көздерін,олардың бөліну механизімін, ақша қаражаттарын жоспарлай және болжай білу тәртібін, кәсіпорын қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда табудағы басты мақсаттары мен қызметтерін, сондай-ақ ақша қаражаттарының дифициті және бос ақша қаражаттарын тиімді жұмсау, яғни ақша қаражаттарын оңтайландыру мәселелерін қарастырып өттік.
ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ-на қаржылық талдау нәтижесінде Компанияның ақша қаражаттарының бөліну механизмі бойынша келесідей шешуді талап ететін мәселелер анықталды:
oo Компанияның өнімділігін арттыру мақсатында негізгі құралдарын жаңарту;
oo өнім көлемін арттыру нәтижесінде және оған бағаны өсіру нәтижесінде қалыптасқан бос ақша қаражаттарын мақсатты жұмсау;
oo инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын жеделдету;
Осы және өзге де кәсіпорында қалыптасқан және жалпы ақша қаражаттары оңтайландыру әдістерін жүргізуді талап етеді.
Ақша қаражатының ағымын болжау, ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп тәрізді тек кәсіпорын басшысының ғана емес, сондай-ақ инвестордың да қызығушылығын тудырады. Яғни олар сол арқылы кәсіпорын өтімділігін, жұмыс тиімділігін және қарыздары мен дивидендтерін төлеуге қажетті көлемде ақша қаражатымен қамтамасыз етілу қабілеттілігі бағаланады. Осылайша кәсіпорын басшысы да , инвестор да ақша ағымын зерттей келе :
* болашақта ақша қаражатымен қамтылу деңгейі туралы;
* міндеттемелері бойынша есеп айырысу мүмкіндігі туралы;
* дивидендтерді төлеу мүмкіндігі туралы;
* қосымша қаржыландыру қажеттілігі туралы мәліметтерді ала алады.
Ақша қаражаттары ағымын болжамдау немесе ақшалай төлемдер мен түсімдер жоспары - бұл Компанияның немесе нақты жобаның дамуы үшін қажетті көлемдегі ақша сомасын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорын басшысының назары үш негізгі шамаға аударылуы қажет:
oo ақша қаражаттарының таза ағымы;
oo қажетті қаржыландыру;
oo ақша қаражаттарының бос қалдықтары;
Шоғарыда көрсетілген мәселелерді тұжырымдай келе, келесі шешімге келуге болады, кәсіпорын гүлденуі оның қарекетін қамтамасыз етуі ақша қаражаттарын шоғырландыру қабілеттілігінде. Басшы үшін ең негізгі мәселе - бұл негізгі қызметтен түсетін ақша қаражаттарының оң ағымдарын жоспарлау және тиімді қаржыландыру көздерін іздеу.
Қазіргі таңда республикадағы дамушы және ең үлесті салалардың бірі қатарына мұнай-химия салалары жатқызылады. Мұнай - химия саласын дамыту, ресурстарды жоғары тиімділікпен пайдалану, осы бағытта жаңа техника-технологияны жетілдіру елдің алға қойған мақсаттарына жетуіндегі бірден-бір алғышарттары болып табылады. Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып табылатын ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ Қазақстандық мұнай өндіру және өңдеу саласындағы мол мұнай қорына ие аймақта орналасқан кәсіпорындардың бірі. Компанияның өз қызметін жүргізудегі тиімділігі мен бәсекелестік жағдайға бейімделе білу қабілеттілігі, оның қаржылық жағдайын жүргізілуін, ақша қаражаттарының жоспарлана білу және мақсатты бағыттарда жұмсалуы, яғни бөліну механизмі жоғары дәрежеде жүргізілуі тиіс.
Дипломдық жұмыс тақырыбын толықтай ашу негізінде ақша қаражатының мәнін, түрлерін, негізгі қалыптасу көздерін,олардың бөліну механизімін, ақша қаражаттарын жоспарлай және болжай білу тәртібін, кәсіпорын қызметінің күтілетін нәтижеге жету, яғни пайда табудағы басты мақсаттары мен қызметтерін, сондай-ақ ақша қаражаттарының дифициті және бос ақша қаражаттарын тиімді жұмсау, яғни ақша қаражаттарын оңтайландыру мәселелерін қарастырып өттік.
ӨзенМұнайГаз ӨФ АҚ-на қаржылық талдау нәтижесінде Компанияның ақша қаражаттарының бөліну механизмі бойынша келесідей шешуді талап ететін мәселелер анықталды:
oo Компанияның өнімділігін арттыру мақсатында негізгі құралдарын жаңарту;
oo өнім көлемін арттыру нәтижесінде және оған бағаны өсіру нәтижесінде қалыптасқан бос ақша қаражаттарын мақсатты жұмсау;
oo инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуын жеделдету;
Осы және өзге де кәсіпорында қалыптасқан және жалпы ақша қаражаттары оңтайландыру әдістерін жүргізуді талап етеді.
Бағалардың негізінде және олардың қозғалысында құн заңы жатыр. Ақшаның құн өлшемі қызметі мен баға масштабы арасында өзара айырмашылық бар. Құн өлшемі бұл мемлекетке тәуелсіз ақшаның экономикалық қызметін сипаттайды. Құн өлшемі қызметі құн заңына байланысты анықталады. Баға масштабы бұл мемлекетке тәуелді, бірақ тауардың құнын көрсету үшін қызмет етеді. Баға масштабы нарық заңына яғни сұраныс пен ұсынысқа байланысты белгіленеді.
Ақшаның қор жинау және қорлану қызметі:
Ақша жалпыға бірдей балама ретінде, оның иесіне тауар алуды қамтамасыз етумен қатар байлықты жинау құралы болып табылады. Сондықтан да адамдар оларды жинақтауға немесе қорлануға тырысады. Қорлану үшін ақша айналыстан алынады сөйтіп тауарды сату және сатып алу қозғалысы үзіледі.
Ақшаның қор жинау қызметін толық бағалы емес ақшалар атқара алмайды, себебі олардың меншікті құны жоқ. Бұл қызметті қашаннан алтынға жүктелген.
Ал ақшаның қорлану қызметін толық бағалы емес ақшалар атқарады. Тауар өндірісі жағдайында қорлану екі формада жүзеге асырылады десе болады:
1.Кәсіпорындар мен ұйымдардың ағымдық және жинақ депозиттік шоттардағы сол сияқты банктегі басқа шоттардағы ақшалай қаражат қалдықтары түрінде қоғамдық қорлану формасында;
2.Банктегі халық салымдарында облигацияларда жинақталған жеке қорлану формасында.
Ақша ағымын дисконттау әдісі күрделірек, бөлшекті және объектіні бағалау кезінде, олардың түсу түрлерін модельдеп, одан тұрақсыз ақша ағымын алуды бағалайды. Ақша ағымы қолданылады, егер:
- болашақ ақша ағыны ағымдағыдан мәні өзгеше болса;
- жылжымайтын мүліктен болашақ ақшалай қаражат ағын мөлшерін белгілеуге болатын берілімдері болса;
- табыс жән шығын ағымдарының маусымдық сипаты болса;
- бағаланатын жылжымайтын мүлік - ірі көп функционалды коммерциялық объекті болып табылса;
- егер жыжымайтын объектісі салынып жатса немесе салынған болса.
Ақша ағымын дисконттау әдісі - болжамдалған ақша ағымынан және қалдық құнынан тұратын жылжымайтын мүлік құнын ағымдағы табыс құны негізінде бағалайды. Ақша ағымын дисконттауды есептеу үшін келесі берілімдер қажет:
oo болжамдалған кезеңнің ұзақтығы;
oo реверсияны қоса алғандағы ақша ағымының болжам шамалары:
oo дисконттау ставкалары.
Болжамдау кезеңді анықтау ұзақ мерзімді болжамдар үшін жеткілікті ақпарат көлеміне тәуелді. Толық орындалған болжам ақша ағымын өзгерту сипатын ұзақ мерзімге сәуегейлік жасауға мүмкіндік береді. Халықаралық бақылау бағалау тәжірибесінде болжамды кезеңнің орташа шамасы 5-10 жыл, Қазақстан үшін 3-5 жыл. Бұл негізгі болжам жасау үшін нақты мерзім болып табылады.
Ақща ағымын дисконттау шамасын болжау, сонымен қатар реверсиясын қосқанда қажет етеді:
а) ретроспективті кезеңде жылжымайтын мүлік объектісінен тапсырыс берушінің табыс және шығын туралы қаржы есептеме негізінде нақты анализді;
б) жылжымайтын мүлік нарығының ағымдағы жағдайын зерделеу және оның негізгі мінездемелерінің өзгеру серпінін;
в) табыс туралы есепті қайда негізінде табыс және шығын болжамын.
Жылжымайтын мүлікті ақша ағымын дисконттау әдісімен бағалау кезінде объекті деп табыстың бірнеше түрі есептеледі:
1) әлеуетті жалпы табыс;
2) нақты жалпытабыс;
3) таза операциялық табыс
4) салық төлеуге дейінгі ақша ағымы;
5) салық төленгеннен кейінгі ақша ағымы.
Тәжірибе бағалаушылар ақша ағымының орнна табысты дисконттайды:
oo ТОТ;
oo Жер салығын және реконструкцияны пайдалануға қолма қол ақшаның таза ағымынан шығындарды шагеру;
oo Салық салынатын пайда.
Ақша ағымын дисконттау әдіін қолдану кезіндегі ақша ағымын есептеу ерекшеліктері:
1) Мүлік салығы, операциялық шығын құрамында жалпы нақты табыстан жерге және мүлікке салынатын салықтан шегеру керек;
2) Экономикалық және салықтық амортизация нақты ақшалай төлем болып табылмайды, сондықтан табысты болжау кезінде амортизацияны есепке алу артығырақ болып табылады;
3) Объектінің жұыс істеу мерзімін және реверсия құнының шамасын үлкейтетін нақты ақшалай төлемақы болғандықтан ақша ағымы шамасын алу үшін капиталды жұмалуды таза операциялық табыстан шегеру керек;
4) Несиені өтеуге қызмет көрсететін төлемақыларды (пайызды төлеу және қарызды төлеу) таза операциялық табыстан шегеру керек егер де инвестициялық объектінің құны бағаланып отырса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz