Қазақ билері

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы

Білім және Ғылым Министрлігі

С. Рақымов атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы: Қазақ билері

Орындаған: Әбдібай Ш. Ж.

Сыныбы: 5 «А»

Тексерген: Жантілеуов Ж. Ә.

2014-2015 оқу жылы
Қазақстан Республикасы

Білім және Ғылым Министрлігі

С. Рақымов атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы:

Орындаған: Әбдібай Ш. Ж.

Сыныбы:

Тексерген:

2014-2015 оқу жылы
Қазақстан Республикасы

Білім және Ғылым Министрлігі

С. Рақымов атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы:

Орындаған: Әбдібай Ш. Ж.

Сыныбы:

Тексерген:

2014-2015 оқу жылы
Қазақстан Республикасы

Білім және Ғылым Министрлігі

С. Рақымов атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы:

Орындаған: Әбдібай Ш. Ж.

Сыныбы: 5 «А»

Тексерген:

2014-2015 оқу жылы
Қазақстан Республикасы

Білім және Ғылым Министрлігі

С. Рақымов атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі

Тақырыбы:

Орындаған: Әбдібай Ш. Ж.

Сыныбы:

Тексерген:

2014-2015 оқу жылы

Кіріспе

Қазақ хандығының мемлекеттік құрылысының өзіндік ерекшелігі, халық өмірінің ерекше жағдайлары мен өзіндік ерекшелігі бар қазақ қоғамы «билер сөзі», «билер айтысы», «билер дауы», «төрелік айту», «шешендік сөздер» деп аталатын көркемдік мәдениеттің бірегей түрін туғызды. ХҮІ-ХҮІІІ ғасырлардағы би-шешендер арасында мемлекеттік және қоғамдық қызметінің маңыздылығы жағынан, шешендік өнерінің күші мен поэтикалық шеберлігі жағынан Төле би Әлібекұлы (1663-1756), Қазыбек Келдібекұлы (1665-1765) және Әйтеке Байбекұлы (1687-1766) ерекше бөлек орын алады, олар Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар Ресейде, Жоңғария мен Цин империясында танымал болған. Қазақ халқының рухани мәдениетінде жазбаша әдебиет те дамыды, ол негізінен алғанда сарай маңындағы ортада және көбінесе тарихи шығармалар түрінде қалыптасты. Тарихта сақталған шежірелік және наративтік деректемелер ретінде ғана емес, сонымен қатар соңғы орта ғасырдағы Орта Азия мен Қазақстанның түрік халықтары көркем әдебиетінің ескерткіштері ретінде де маңызы бар шығармалар аз емес.

Төле би

Төле би - төбе би.

Төле би Әлібекұлы (1663-1756) - Қазақ хандығының аса көрнекті мемлекет қайраткері, шешен, Ұлы жүздің басшысы. Төле би қазіргі Жамбыл обылысы Шу ауданының Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Өз елінің, өзге халықтардың, әсіресе Шығыстың аңыз-әңгімелерін, қисса-дастандарын еркін меңгерген. Ән-күй, ақындық өнерді құрметтеген. 15 жасынан бастап ел билеу ісіне араласқан. Ол қазақ елін көркейту жолында ардақты істермен, адамшылық қасиеттермен, дана шешімдерімен көрінді. Өз заманында «Қарлығаш әулие», «Қарлығаш би» атанды. Әз Тәукенің «Жеті жарғысын» жасауға қатысқан.

Әз Тәуке дүниеден өткеннен кейін Қазақ хандығы жекелеген аймақтарға ыдырай бастады. Бұл кезде талай жалғы соғыстардан кейін Түркістан қалаларындағы өнеркәсіп пен сауда мүлдем құлдырап кеткен еді. Төле би халықты алауыздық пен өзара қырқыстан сақтандырды. Жоңғар қаупінің алдын алу үшін дипломатиялық шаралар қолданылды. Ресейге екі рет елшілік те жіберді. Ол орыс патшасының бодандығына өтуге асықпады. Қазыбек және Әйтеке билермен бірге қазақ халқының одан әрі өмір сүруіне пайдалы сыртқы саясаттың қағидаларын жасады. Төле бидің:

Атадан ұл туса игі,

Ата жолын қуса игі.

***

Болмас іске қарыспа,

Біреуге ор қазыспа,

Жауыздық іске барыспа

***

Атың жақсы болса-

Ер жігіттің пырағы.

Балаң жақсы болса -

Жан мен тәннің шырағы

т. б. бата, нақыл сөздерді, қарасөзбен айтқандары халық ауызында сақталған.

Төле би 93 жасында қайтыс боып, Ташкент қаласында жерленген.

Төле бидің шешендігі

Атақты билер Арқаға жиналапты. Айтқан мезгілден Төле би кешігіп келеді. Оған шамданған қарт билер:

- Төле би келсе, орнымыздан тұрмайық, - деп уәделеседі. Бірақ Төле би келгенде орындарынан тұрып кереді. Тек екі-үш би ғана тұрмайды. Төле би көпшіліктен кешірім сұрайды. Әлгі тұрмай қалған билердің бірі сөзден ұту үшін сынай сұрақ қояды:

- Бақ дегеніміз не?

- Байлық дегеніміз не?

- Бала дегеніміз не?

Төле би орнына отырмай, түрегеп тұрған бойда:

- Бақ - ұзатылған қыз,

Байлық - еритін мұз,

Бала - артта қалған із.

-Қатты адамға мал тұрса, шөп шықпайтын тақыр-дағы, - депті

Әйтеке би

Әйтеке би Байбекұлы (1682-1766) халқының білгір шежірешісі Қожаберген жыраудың дастанында Әйтекенің елу алты жасында дүниеден өткені келтірілген.

Әйтеке би он екі жасына дейін ұлы әкесі Ақшаханның тәрбиесінде болып, елбасқару мен әскери өнерді меңгерген. Бұхара мен Самарқан медреселерінде араб-парсы тілдерін үйренеген.

Әйтеке би кіші жүздің сөзін ұстаған әйгілі би. Қазақ хандығының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан тайпасының төртқара руынан шыққан. Жасынан ауыл молдасынан сауатын ашқан. Оның шешендік қасиеті ерте жастан белгілі бола бастаған. Жеті жасынан бастап аталары Ақша хан мен Жалаңтөс батыр Әйтекені өз тәрбиесіне алды. Әйтеке өзінің атасы Ақшадан ел басқару, елшілік байланыстар жасау жолдарын үйренген. Ал батыр Жалаңтөстен әскери өнерді меңгерген.

21 жасынан ол бүкіл Бұхара мен Самарқан төңірегіндегі қазақ, өзбек, қарақалпақ құрама жұртының бас биі болған. Әйтеке би «Жеті жарғы» әдет-ғұрып заңдар жинағын құруға қатысқан. Ұзақ жылдар бойы Кіші жүзді биледі. Әйтеке би айтқан нақыл сөздер мен толғаулар:

Бай болсаң халыққа пайдаң тисін.

Батыр болсаң жауға найзаң тисін.

***

Шешендіктен не пайда,

Артында сөз қалмаса.

Батырлықтан не пайда,

Халқына қайран қылмаса, -

оның өмірден білген-түйгені мол, өз заманының ақылгөй данасы екенін көрсетеді. Әйтеке би Қазақ хандығының бірігуі, біртұтас әрі күшті мемлекет болуы үшін, әділетті қоғам жолында күресті. Әз Тәуке кезінде қазақ елінің билік басына келген бұл көсемдер қиын уақытта мемлекетті сақтауға орасан зор қызмет жасады.

Қазыбек би

Қаз дауысты Қазыбек би.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.