Судың ластану мәселесі

Жоспар

1. Судың ластану мәселесі.
2. Суды ластаушы заттар.
3. Су тіршіліктің қажетті шарты, тіршілік факторы.
4. Жердегі су қоры.
5. Судың сандық мөлшерінің сарқылуы мен ластану мәселелері.
6. Судың эвтрофикациясы.
7. Табиғи эвтрофикация.
8. Антропогенді эвтрофикацияға.
9. Су тапшылығы мәселесін шешу.

Судың ластану мәселесі.

Ластануға судың барлық категориялары: мұхит, континенттік, жерасты, әр түрлі дәрежеде ұшырайды.
Судың, әсіресе аузы судың сапасы халықтың денсаулығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі табылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтай ұйымының мәліметтері бойынша судың сапасының төмен болуы себепті шамамен 5 млн. адам (негізінен балалар) өледі де, әр түрлі дәрежеде уланған немесе ауырған адамдардың саны 500 млн.-нан 1 млрд.-қа дейін жетеді.
Барлық сулардың құрамында еріген заттар болады. Судағы көп кездесетін элементтерге кальций, натрий, хлор, калий жатады.
Судағы химиялық элементтердің жиынтығы жануарлар мен адамның қанының құрамына жақын болады. Бұл өмірдің суда пайда болғандығының дәлелі бола алады (1 кесте).
Судың тұздылығы әдетте онда еріген химиялық заттардың жалпы мөлшерімен немесе құрғақ қалдықпен (г/л) анықталады. Аталған көрсеткіш бойынша судың мына категорияларын бөліп көрсетеді:



Химиялық элемент

Еріген заттардың жиынтығынан 
Мұхит суы Адам қаны
Хлор 49,3 55,0
Натрий 30,0 30,6
Оттегі 9,9 5,6
Калий 1,8 1,1
Кальций 0,8 1,2
• Тұщы су – 1 г/л дейін;
• Тұздылау – 1-3 г/л;
• Аз тұзды – 3-10 г/л;
• Тұзды және өте тұзды – 10-50 г/л;
• Рапа - 50 г/л артық.
Теңіз суында шамамен 35 г/л тұз (3,5 немесе 35 -промилле) болады. Суларда органикалық заттар мен әр түрлі жүзіп жүрген заттар, сонымен қатар патогенді ағзалар да болады.
Адам суды оны пайдалану мақсатына байланысты бағалайды: ауыз су, техникалық қажеттіліктер үшін, ауыл шаруашылық қажеттілігі үшін және т.б.
Судың сапасын бағалау үшін шекті рұқсат етілетін концентрациялар (ЗЖЖК) қолданылады.
Ауыз судың сапасын бағалауда химиялық критерийлермен қатар бак-териологиялық және органолептік қолданылады.
Судың бактериялық жағдайы төмендегідей анықталады:1) судағы бактериялардың жалпы саны, ол судың 1 миллиметіріне 100-ден аспауы керек; 2) ішкі таяқшасы тобының бактерияларының саны арқылы. Ол коли-индекс: судың 1 литріндегі ішек таяқшасының шамасы (үштен көп болмауы керек) немесе коли – титрмен анықталады: Бір ішек таяқшасы болатын судың миллиметрмен мөлшері (300 мл-ден кем болмауы керек) анықталады.
Органолептикалық көрсеткіштерге судың иісі, түсі, дәмі, мөлдірлігі жатады.
Судың сапасының маңызды көрсеткіші – ондағы оттегінің болуы. Оған гидробионттардың (аэробтар) тіршілігі мен судың өздігінен тазаруға қабілеті тәуелді болады.
Судың оттегімен қамтамасыз етілуі оттегін биологиялық пайдалану көрсет-кіші арқылы анықталады (ОБПК). ОБПК дегеніміз – биохимиялық процестерге қатысуға қабілетті заттардың ыдырауына (тотығуы) жұмсалатын оттегінің мөлшері. ОБПК-ні анықтау үшін су микроорганизмдеріне қажетті стандартты жағдайлар жасалады.Оттегін пайдалану, әдетте, 5 күнде бір литр суда (ОБПК )өлшенеді. Неғұрлым оттегі көп пайдаланылса, соғұрлым су органикалық және басқа биодеградациялаушы заттармен ластанған.
Суларда биологиялық ыдырауға төзімді заттар көбейіп келеді (мысалы, органикалық еріткіштер). Олар ОБПК көрсете алмайды. Мұндай заттардың болуын оттегін химиялық пайдалану (ОХПК) көрсеткіші арқылы бағалайды. Ол су үлгілерінің күшті тотықтырғыштармен, мысалы, калий бихроматы мен реакциясы арқылы анықтайды.
Әдетте, шайынды суларды ОХПК 100 мг/л артпаған жағдайда ғана су қоймаларына төгуге рұқсат етеді.
ОБПК мен ОХПК көрсеткіштерінің қатынасы судың өздігінен тазару қабілетін көрсетеді. Егер бұл қатынас бірге тең болса, өздігінен тазару қабілеті ең жоғары (биологиялық жолмен ластаушы заттардың барлық дерлік спектрі ыдырайды) болады.

Суды ластаушы заттар.