Электрондық оқулықтарды құруды маңыздылығы
КІРІСПЕ 8
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 10
1.1 Электрондық оқулықтың қазіргі деңгейі 10
1.2 Электрондық оқулық жасаудың негізгі принциптері 14
1.3 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 15
1.4 Электрондық оқулық басылымы туралы ҚР мемлекеттік стандарты 16
1.5 Электрондық оқу.әдістемелік кешенді құру тәсілдері 17
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 19
2.1 Электрондық оқыту формалары 19
2.2 Электрондық оқыту құралдарын құру шарттары 20
2.3 Электрондық оқыту құралдарының орналасуы және тасымалдануы 21
2.4 Интернет беттеріндегі электрондық оқулықтар 22
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 25
3.1 Оқулықтың жалпы құрылымы 25
3.2 Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу 28
3.3 Фреймдерді пайдалану 29
3.4 Фреймдердің көмегімен гиперсілтеме құру 30
3.5 Кесте құру және тізім жасау 31
3.6 HTML тілінің мультимедиялық мүмкіндіктері 33
3.7 «Тексеру жұмыстар» беті. Фильтрлерді пайдалану 33
3.8 Формаларды пайдалану 34
3.9 Тесттер құру 35
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 37
4.1 Маркетингілік зерттеулер 37
4.2 Электрондық оқулық құруға кеткен еңбек сыйымдылығын есептеу 38
4.3 Электрондық оқулықты құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.4 Амортизациялық төлемдердің есептелуі 41
4.5 Электронды оқулықты жасауға кеткен шығындардың сметасы 42
4.6 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.7 Шығындарды өтеу мерзімі 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА ҚАУІПСІЗДІГІ і 45
5.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 45
5.2 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 45
5.3 Өрт қауіпсіздігі 48
5.4 Жарықтандыру 49
5.5 Электр қауіпсіздігі 50
ҚОРЫТЫНДЫ 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
ҚОСЫМШАЛАР
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 10
1.1 Электрондық оқулықтың қазіргі деңгейі 10
1.2 Электрондық оқулық жасаудың негізгі принциптері 14
1.3 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 15
1.4 Электрондық оқулық басылымы туралы ҚР мемлекеттік стандарты 16
1.5 Электрондық оқу.әдістемелік кешенді құру тәсілдері 17
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 19
2.1 Электрондық оқыту формалары 19
2.2 Электрондық оқыту құралдарын құру шарттары 20
2.3 Электрондық оқыту құралдарының орналасуы және тасымалдануы 21
2.4 Интернет беттеріндегі электрондық оқулықтар 22
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 25
3.1 Оқулықтың жалпы құрылымы 25
3.2 Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу 28
3.3 Фреймдерді пайдалану 29
3.4 Фреймдердің көмегімен гиперсілтеме құру 30
3.5 Кесте құру және тізім жасау 31
3.6 HTML тілінің мультимедиялық мүмкіндіктері 33
3.7 «Тексеру жұмыстар» беті. Фильтрлерді пайдалану 33
3.8 Формаларды пайдалану 34
3.9 Тесттер құру 35
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 37
4.1 Маркетингілік зерттеулер 37
4.2 Электрондық оқулық құруға кеткен еңбек сыйымдылығын есептеу 38
4.3 Электрондық оқулықты құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.4 Амортизациялық төлемдердің есептелуі 41
4.5 Электронды оқулықты жасауға кеткен шығындардың сметасы 42
4.6 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.7 Шығындарды өтеу мерзімі 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА ҚАУІПСІЗДІГІ і 45
5.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 45
5.2 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 45
5.3 Өрт қауіпсіздігі 48
5.4 Жарықтандыру 49
5.5 Электр қауіпсіздігі 50
ҚОРЫТЫНДЫ 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
ҚОСЫМШАЛАР
Елбасының «Жаңа әлемдегі Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек» десе, осы жолдаудың III тарауы, он сегізінше бағытының жетінші тармақшасында: «Ақпаратық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр» деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын қажет етеді. Осылайша оқу – тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр. Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея ұлттық қағидаға айналған. Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады [1].
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея ұлттық қағидаға айналған. Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады [1].
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.
6. С.А. Христочевский. Электронные мультимедийные учебники и энциклопедии. Информатика и образование, 2000, 2, стр. 70-77.
7. Л.Х. Зайнутдинова. Создание и применение электронных учебников. Астрахань, ООО "ЦНТЭП", 1999, с. 364.
8. Қараев Ж.А. О нашей педагогической технологии обучения. Материалы городского семинара для работников управления школой. Шымкент, 2000г.
9. Сардарова Ж.С. Дамытушы компьютерлік ойындардың дидактикалық мүмкіндіктері (6-10 жас) Автореферат. Алматы, 1996ж.
10. Қазақстан Республикасының «Бiлiм туралы» заңы.
11. Қараев Ж.А. Оқытуда компьютерлік технологияны пайдалану. ИФМ, 1994.
12. Рах С.В, Қараев Ж.А. Использование компьютеров в казахской школе. Информатика и образование, 1990.
13. Қараев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в условиях применения компьютерной техники. Диссер. На соиск. уч. степ. докт. пед. наук. Алматы. 1995.
14. С.А. Христочевский. Информатизация образования. Почему так медленно? Информатика и образование, 1997, 3.
15. С.А. Христочевский. Мультимедиа в образовании. Проблемы разработки и использования. Системы и средства информатики. Вып.8. М.: Наука. Физматлит, 1996, стр.166-176.
16. Б.Е. Алгинин, Б.Г. Киселев и др. Концепция информатизации образования. Информатика и образование, 1990, 1.
17. С.А. Христочевский. Базовые элементы электронных учебников и мультимедийных энциклопедий. Системы и средства информатики. Вып.9. М.: Наука. Физматлит, 1999.
18. Нұрманбетова Ш.К. “Орта бiлiм беру жүйесiнде бастауыш сыныптардағы информатика пәнiнiң мазмұнын «Үш өлшемдi әдiстемелiк жүйе» педагогикалық технологиясын қолдану арқылы жаңарту”
19. Введение в педагогическую деятельность: Учеб. пособие для студ. высш. пед. Учеб.заведений. М.: Академия, 2002. С. 66.
20. Громов Ю.Ю.,Татаренко С.И. Программирование на языке СИ: Учебное пособие. -Тамбов,1995.- 169 с.
21. Захарова И. Г. Информационные технологии е образовании: Учеб. пособие для студ.высш. учеб, заведений. М.: Академия, 2003.
22. Б.В. Керниган, Д.М. Ричи. «Язык С», . -М.: Финансы және статистика.,1992.-271с.
23. Краевский В.В. Проблемы научного обоснования обучения. (Методологический анализ). - М.: «Педагогика», 1977. - 264 с.
24. Беспалько В. П. Стандартизация образования: основные идеи и понятия / / Педагогика. - 1993. -№ 5. - С. 16-20.
25. Монахов В.М. Проектирование и внедрение новых технологий обучения. // Сов.пед., 1990г, №7, с. 17-23.
26. Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн 2010 жылға дейiн дамытудың Мемлекеттiк бағдарламасы.
27. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы
28. Бiлiм беру жүйесiн 2003-2005 жылға дейiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк бағдарламасы.
29. Караев Ж.А., Кобдикова Ж.У. Оценка деятельности учащихся в усло¬виях применения педагогической технологии обучения, Вестник высший школы Казахстана, -1998г, №5, с 82-88.
30. Кобдикова Ж.У. Педагогическая технология уровневой дифференциации обучения в средней школе, монография, Алматы, 2000г, 186с.
31. Информатика мұғалiмiнiң мамандығына қойылатын талаптар. Алматы, 1998ж.
32. Н.Ермеков, Ж.Караев, Н.Стифутина. Информатика 7, 8 класс. - Алматы:Жазушы, 2000, -192 стр.
7. Л.Х. Зайнутдинова. Создание и применение электронных учебников. Астрахань, ООО "ЦНТЭП", 1999, с. 364.
8. Қараев Ж.А. О нашей педагогической технологии обучения. Материалы городского семинара для работников управления школой. Шымкент, 2000г.
9. Сардарова Ж.С. Дамытушы компьютерлік ойындардың дидактикалық мүмкіндіктері (6-10 жас) Автореферат. Алматы, 1996ж.
10. Қазақстан Республикасының «Бiлiм туралы» заңы.
11. Қараев Ж.А. Оқытуда компьютерлік технологияны пайдалану. ИФМ, 1994.
12. Рах С.В, Қараев Ж.А. Использование компьютеров в казахской школе. Информатика и образование, 1990.
13. Қараев Ж.А. Активизация познавательной деятельности учащихся в условиях применения компьютерной техники. Диссер. На соиск. уч. степ. докт. пед. наук. Алматы. 1995.
14. С.А. Христочевский. Информатизация образования. Почему так медленно? Информатика и образование, 1997, 3.
15. С.А. Христочевский. Мультимедиа в образовании. Проблемы разработки и использования. Системы и средства информатики. Вып.8. М.: Наука. Физматлит, 1996, стр.166-176.
16. Б.Е. Алгинин, Б.Г. Киселев и др. Концепция информатизации образования. Информатика и образование, 1990, 1.
17. С.А. Христочевский. Базовые элементы электронных учебников и мультимедийных энциклопедий. Системы и средства информатики. Вып.9. М.: Наука. Физматлит, 1999.
18. Нұрманбетова Ш.К. “Орта бiлiм беру жүйесiнде бастауыш сыныптардағы информатика пәнiнiң мазмұнын «Үш өлшемдi әдiстемелiк жүйе» педагогикалық технологиясын қолдану арқылы жаңарту”
19. Введение в педагогическую деятельность: Учеб. пособие для студ. высш. пед. Учеб.заведений. М.: Академия, 2002. С. 66.
20. Громов Ю.Ю.,Татаренко С.И. Программирование на языке СИ: Учебное пособие. -Тамбов,1995.- 169 с.
21. Захарова И. Г. Информационные технологии е образовании: Учеб. пособие для студ.высш. учеб, заведений. М.: Академия, 2003.
22. Б.В. Керниган, Д.М. Ричи. «Язык С», . -М.: Финансы және статистика.,1992.-271с.
23. Краевский В.В. Проблемы научного обоснования обучения. (Методологический анализ). - М.: «Педагогика», 1977. - 264 с.
24. Беспалько В. П. Стандартизация образования: основные идеи и понятия / / Педагогика. - 1993. -№ 5. - С. 16-20.
25. Монахов В.М. Проектирование и внедрение новых технологий обучения. // Сов.пед., 1990г, №7, с. 17-23.
26. Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн 2010 жылға дейiн дамытудың Мемлекеттiк бағдарламасы.
27. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы
28. Бiлiм беру жүйесiн 2003-2005 жылға дейiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк бағдарламасы.
29. Караев Ж.А., Кобдикова Ж.У. Оценка деятельности учащихся в усло¬виях применения педагогической технологии обучения, Вестник высший школы Казахстана, -1998г, №5, с 82-88.
30. Кобдикова Ж.У. Педагогическая технология уровневой дифференциации обучения в средней школе, монография, Алматы, 2000г, 186с.
31. Информатика мұғалiмiнiң мамандығына қойылатын талаптар. Алматы, 1998ж.
32. Н.Ермеков, Ж.Караев, Н.Стифутина. Информатика 7, 8 класс. - Алматы:Жазушы, 2000, -192 стр.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 10
1.1 Электрондық оқулықтың қазіргі деңгейі 10
1.2 Электрондық оқулық жасаудың негізгі принциптері 14
1.3 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 15
1.4 Электрондық оқулық басылымы туралы ҚР мемлекеттік стандарты 16
1.5 Электрондық оқу-әдістемелік кешенді құру тәсілдері 17
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 19
2.1 Электрондық оқыту формалары 19
2.2 Электрондық оқыту құралдарын құру шарттары 20
2.3 Электрондық оқыту құралдарының орналасуы және тасымалдануы 21
2.4 Интернет беттеріндегі электрондық оқулықтар 22
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 25
3.1 Оқулықтың жалпы құрылымы 25
3.2 Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу 28
3.3 Фреймдерді пайдалану 29
3.4 Фреймдердің көмегімен гиперсілтеме құру 30
3.5 Кесте құру және тізім жасау 31
3.6 HTML тілінің мультимедиялық мүмкіндіктері 33
3.7 Тексеру жұмыстар беті. Фильтрлерді пайдалану 33
3.8 Формаларды пайдалану 34
3.9 Тесттер құру 35
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 37
4.1 Маркетингілік зерттеулер 37
4.2 Электрондық оқулық құруға кеткен еңбек сыйымдылығын есептеу 38
4.3 Электрондық оқулықты құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.4 Амортизациялық төлемдердің есептелуі 41
4.5 Электронды оқулықты жасауға кеткен шығындардың сметасы 42
4.6 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.7 Шығындарды өтеу мерзімі 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА ҚАУІПСІЗДІГІ і 45
5.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 45
5.2 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 45
5.3 Өрт қауіпсіздігі 48
5.4 Жарықтандыру 49
5.5 Электр қауіпсіздігі 50
ҚОРЫТЫНДЫ 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Елбасының Жаңа әлемдегі Қазақстан атты жолдауында: Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек десе, осы жолдаудың III тарауы, он сегізінше бағытының жетінші тармақшасында: Ақпаратық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын қажет етеді. Осылайша оқу - тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр. Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея ұлттық қағидаға айналған. Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
ХХІ ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады [1].
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру - жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.
Ақпаратты оқушыға компьютер арқылы әзірлеу мен тарату үрдісіне ерекше мән беріп отырамыз. Себебі әр түрлі зерттеулерге қарағанда дәстүрлі оқыту кезінде кез келген жақсы оқитын оқушы информатика заңдылықтарын тұжырымдайды, мысалдар келтіреді. Оқушылардың көпшілігі алған білімдерін практикада қолдана алады. Бұл оқушылардың оқу материалын формальды жағынан да жақсы білетінін көрсетеді. Кез келген сабақта электронды оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай жасайды.
Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, техникалық бөлім және экономикалық бөлім мен еңбекті қорғау және қоршаған ортаны қорғау бөлімінен, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1 Электрондық оқулықтың қазіргі деңгейі
Президентіміздің биылғы жылғы халқымызға Жолдауында 2015 жылға қарай білім беру ұйымдарының 50 %-ы электрондық оқытуды пайдаланып, 2020 жылға қарай оның саны 90 %-ға дейін артуы тиіс деп айтылған [1]. Мұндай шараларды жүзеге асыру жолында техника саласының мамандарымен біріге отырып, жалпы оқытушылар қауымы, оның iшiнде компьютерлік технология пәндерiмен байланысты түрде сабақ өткізетін ұстаздар ат салысуы қажет.
Жалпы электрондық оқу құралы деп компьютердің мүмкіндіктерін толығынан пайдалана отырып, білім беру технологиясын сүйемелдей алатын оқу құралын айтамыз [2]. Өзінің функционалдық мүмкіндіктері жағынан компьютер нағыз оқыту құралы болып табылады, бірақ сол мүмкіндіктерді білім беруде, дағдылар қалыптастыруда, біліктілікті игеруде барынша тиімді пайдаланып, жүзеге асыру жағы жеке бір мәселе болып табылады. Мұғалімдер осы мәселемен компью - тер - лер жаңа шыққан кезден бастап айналысып келеді, ал жеке пайдаланылатын дербес компьютерлер шыққаннан соң, бұл жұмыстың өзектілігі бұрынғыдан да арта түсті [3]. Оқыту барысында ақпараттық технологияны пайдаланудың өзі ғана маңызды емес, мұндағы ең маңыздысы оны қолдана отырып, алға қойған мақсатымызды қандай дәрежеде жүзеге асыра алатындығымызда болып отыр.
Оқыту процесін компьютер арқылы сүйемелдеу жалпы оқыту жүйесін жасаумен қатар әрбір пәннің өз ерекшелігін есепке алумен сипатталады. Мұнда мынадай бірнеше мәселелерді қарастыру керек:
oo компьютердің мүмкіндіктерін қолдануды қай сәтте көбірек енгізу керек;
oo жалпы сипаттау материалдарын қалай компьютерлендіру қажет;
oo оқытудың қай түрі, қандай әрекеттер толығынан компьютерге жүктелуі тиіс;
oo пән мұғалімінің (әдіскердің) ақпараттық-әдістемелік ұсыныстарына сәйкес ком - - пьютерлік оқулық қалай ұйымдастырылуы қажет.
Компьютерлік оқыту технологиясы студент пен мұғалім арасындағы дәнекер рөлін атқарады, мұнда негізгі материал мұғалімнен емес, компьютер арқылы беріледі. Сабақ беретін пән мұғалімі көбінесе электрондық оқулық жасауға тікелей араласпайды. Сондықтан компьютерлік оқыту жүйесін қалыптасты - рудағы негізгі принцип мұғалім өз материалдарын студентке өз тәсілімен бірден ұсына алмайды. Енді бұл принципті дәстүрлі жағдайға жақындату үшін оқыту материалдарын толықтырып, олар қосымша түсіндіруді қажет етпейтіндей дәрежеге жеткізу керек.
Жалпы, компьютерде пайдаланылатын электрондық оқыту материалдары мен әдістемелік нұсқаулар құрамы мынадай болуы тиіс:
oo әр студентке таратылып берілетін негізгі оқыту материалдары;
oo бақылау, тексеру (тесттен өткізу) материалдары;
oo есептер мен жаттығулар;
oo жеке (немесе топпен) орындауға арналған өзіндік тапсырмаларды дайындау әдістемелері;
oo әрбір оқу құралын пайдалану стратегиясы мен тактикасы және де соларды бір-бірімен қатар қолдану, алмастыру мәселелері;
oo барлық ақпараттық-оқу материалдарын оқыту құралдары мен сабақтарды өткізу әдістемесімен байланыстыру.
Электрондық оқу құралы типтік және жұмыс программалары талабына сай құрастырылады, ал оның әдістемелік негізі ретінде жоғарыда көрсетілген материалдар қолданылуы тиіс. Компьютердегі электрондық оқыту жүйесі осы мақсаттағы жобаның орындалуын жалпы қарастыру кезеңінде оқу процесін басқару немесе білім беру жұмыстарын сүйемелдеу үшін керек.
Электрондық оқу құралын жасау білім беру мақсатындағы программалық жабдықтама ретіндегі көп салалы мәселе болып саналады, оны жүзеге асыру әртүрлі мамандық иелерінің қатысуы негізінде атқарылады. Төмендегі суретте электрондық оқулық жасау жұмысына қатынасатын мамандардың функцио - налдық құрамы көрсетілген. Онда пәнді жүргізетін мұғалімнен өзге компьютерде оқыту әдіскері мен оқыту материалдарын компьютерге ыңғайластыратын маман, оқыту нәтижелерін компьютерде бақылау (тексеру) жүргізетін маман және программалаушы қажет етілетіні көрсетілген.
Алгоритмді басқарып, сценарийді кодтаушы программалаушы маман
Оқу материалдарын компьютерлік жүйе мүмкіндігіне ыңғайластырушы маман (сценарист)
Компьютерлік оқыту нәтижелерін бақылау
әдістері бойынша маман
Сабақ беруші мұғалім
(пәнді жүргізуші әдіскер маман)
1.1-сурет. Компьютерде электрондық оқулық жасаушы топтың функционалдық құрамы
Мұнда мынадай бағыттарды айрықша атап өту қажет:
oo ақпараттық-оқыту, бақылау және тексеру (тестен өткізу) материалдарын компьютерде пайдалануға бейімдеп ыңғайластыру керек;
oo бұрынғы дәстүрлі оқыту әдістерін жетілдіріп, қажетті жағдайларда жаңа оқыту әдістемесін қалыптастыру керек, компьютердің оқыту процесінде қолданылатын функционалдық ерекшеліктерін есепке ала отырып, дидактикалық тәсілдер де қайта құрылуы тиіс;
oo электрондық оқулықтың жалпы "сценариін" қалыптастырып, оның жеке тақырыптарды берудегі бір-екі сабақты немесе тақырып бөліктерін қамтитын жеке "сценариін" де құру қажет;
oo жасалатын программалық жабдықтаманың "ашық" болуын қамтамасыз еткен дұрыс, яғни оқулықтың белгілі бір бөлігін студенттің қабылдау мүмкіндігіне қарай немесе тақырыпты тереңірек ашу мақсатында оны мұғалім (әдіскер) аздап өзгерте алатын мүмкіндіктер қарастырылуы тиіс. Мысалы, оқулықтың тексеру бөлігін жаттығулармен толықтыру немесе нақты жағдайға байланысты оқыту процесін басқару бөлігіне өзгерістер енгізу, т.с.с.
Электрондық оқулық жасаудың соңғы бөлігі оны программалау (кодтау) болып табылады. Қазіргі қолданбалы программалау жолдары бұларды Visual Basic, Delphi, СС++, т.с.с. аспаптық жүйелерді пайдалану арқылы жүзеге асырады. Бұларды қолданудың артықшылықтары:
oo программа құру мерзімін қысқарту;
oo оқулықты пайдалану кезеңдерінің бәрінде де оны жеңіл сүйемелдеуді қамтамасыз ету;
oo электрондық оқулықты пайдаланатын мұғалімге өз педагогикалық тәжірибе - сіне қарай оның бөліктерін түзету, толықтыру мүмкіндіктеін беру;
oo оқулықтың бөліктерін толықтырған жағдайда, тұтынушы интерфейсінің бұрынғы үйреншікті қалпын қамтамасыз ету.
Оқулықтың анимациялық, мультимедиалық қосымшаларын програм - малауда телематикалық жүйелер құру үшін "Java", С-шарп тілдеріне негізделген орталар да пайдаланылуы мүмкін.
Осы бағыттағы ТМД елдеріне алғашқы болып кең таралған оқулықтардың бірі Ресейде жасалған "Инженерлік мамандықтарға арналған жоғарғы математика" оқулығын айтуға болады, онда алдыңғы қатарлы оқу орындары жасаған 17 программалық оқыту пакеттері біріктірілген еді [4]. Бұл электрондық оқулық негізіне әдістемелік жағынан алғанда ыңғайлы түрде біріктірілген жекелеген программаларды біртұтас кешенге енгізген математикалық білім жүйесі қалыптастырылған еді. Бұл кешен "ашық" болатын, оны басқа мамандардың да қосымшалармен толықтырып отыруына мүмкіндік жасалды. Осы ерекшеліктер мұғалімге де, студентке де өз жолын таңдап, оқулық ішіндегі өздеріне ұнаған материалдарды ғана қолдану мүмкіндіктерін берді.
Оған қоса, бұл кешенге басқа математикалық пакеттерді де қосуға болатын еді. Өкінішке орай, мұндай оқулық бағасы қымбат, оған мемлекеттік сүйемелдеу қажет болатын.
Соңғы кездегі біздегі және де басқа оқу орындары жасап жатқан оқулықтарда толықтыру мүмкіндіктері жоқ, олар жабық жүйе ретінде қарастырылған, әрбір әдіскер өз әдістемесін қоса алмайды, бірақ қосымша оқыту материалы ретінде толық пайдаланыла алады.
Электрондық оқу құралдарын пайдалануда студентті мұғалім қатысуынсыз жекелеп оқыту кезінде компьютерді анонимдік тұлға ретінде, оған белгілі бір ат беріп жеке тұлға ретінде немесе мұғалім атынан мәлімет беріліп отыратын электрондық тақта ретінде де қарастыруға болады. Әдетте компьютерді студенттер жеке әңгімелесе отырып білім беруші әріптес ретінде қабылдайды. Осыған дейінгі оқыту программаларында компью - термен педагогикалық-бағыттық қарым-қатынастың тығыз болмауы электрондық құралдармен оқытудың жылдам нәтиже бермеуінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Бұл қазіргі уақытта оқу орындарындағы техникалық және программалық жабдықтарды пайдалану кезіндегі ұсынылатын педагогикалық-психологиялық талаптар - дың ойдағыдай болмай, оның нәтижесінің де мұғалімдерді қанағаттандырмауының бір себебі деп те айтуға болады. Дегенмен, қазіргі Интернет жүйесі кең қолданысқа енген кезеңде электрондық оқулықтың білім алу жүйесінің ең негізгі және тиімді құралына айналғаны талас тудырмаса керек.
Компьютерді оқу құралы ретінде пайдалану білім беру жүйесіне жаңа леп, өскелең бағыт алып келді. Қазіргі кезде компьютерлік оқулықтар жасау индустриясы қалыптасып келеді деп айтуға негіз бар, ол экономиканың кез келген саласы тәрізді қаржыландыруды, мұғалімнің еңбегін бағалау сияқты есепке алуды талап етеді. Бұл бағыттағы ең алғашқы адым компьютер кластарын алып, олардың үздіксіз жұмыс жасауын қамтамасыз ету болып саналады. Бірақ оларды оқу процесінде жеңіл пайдалануға мүмкіндік беретін программалық жабдықтамалар болмайынша, компьютер тек ақпаратты сақтап, жылдам дайындайтын, көбейтетін құрал ретінде ғана қалады. Білім жүйесіндегі оқу орындарының тәжірибесі осының айқын айғағы болып табылады.
Осыған орай, Қазақстан Республикасы Білім министрлігі де алдағы жылдарда электрондық оқу құралдарын жасауға, оларды білім беру жүйесіне енгізуге көңіл бөліп, бірсыпыра қаржылар бөліп жатыр. Біздің университте де қазіргі кезге дейін елуден аса электрондық оқулықтар жарыққа шықты. Механика-математика ғылыми-зерттеу институты құрамында бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан электрондық оқулықтар шығару мәселелеріне арналған лаборатория кеңейтіліп қайта құрылғалы жатыр.
Сонымен, қазіргі кездегі қалыптасып келе жатқан компьютерлік технологияларды кеңінен қолданатын білім беру жүйесі студенттердің болашақ қызмет ерекшеліктеріне байланысты үнемі өзгеріп отыратын функционалдық міндеттер атқарып, оларды кәсіби-жеке тұлға ретінде дайындайтыны талас тудырмайтын мәселе болып табылады. Ол жоғары білім беру орындары түлектерінің жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда, еңбек нарығына неғұрлым тиімді бейімделуіне мүмкіндік береді. Сондықтан елімізде компьютерлік технология - ларды пайдаланатын білім жүйесін қалыптастыру - жаңа қоғамның іргетасын қалаудың негізгі белгісіне айналуы тиіс.
1.2 Электрондық оқулық жасаудың негізгі принциптері
Электрондық оқулық қарапайым оқулыққа қарағанда адам миының қабілетін, есту, көру және көңіл күйін ескере отырып, анықтама, теорема сияқты мәтіндерді және мысалдарды түсіну мен есте сақтауды жоғарғы деңгейде жеңілдетуі керек.
Электрондық оқулықтапрды жасау барысында келесі принциптерге сүйенген дұрыс [4]:
1. Кванттау принципі: материалдарды модульдардан құралған бөліктерге бөлу.
2. Толықтылық принципі: әр модульда келесі құрылымдар болуы тиіс
oo Теориялық ядро
oo Тексеру сұрақтары
oo Мысалдар
oo Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар мен материалдар
oo Тексеру жұмысы
3. Көрнекілік принципі: әр модуль өзінше көрнекі болуы тиіс және адамның психологиясын ескере отырып жасалған мәтіндерден тұратын белгілі біл коллекциялардың кадрынан құралуы керек.
4. Бұтақтану принципі: Қолданушы өзі қалаған модуліне өте алатындай бір модульдан екінші модульға сілтемелер, гипермәтіндер құрылуы керек.
5. Басқару принципі: қолданушы өз бетінше кадрларды ауыстыра алады және терезеге қалаған модульды аша алады және берілген тапсырманы кез келген деңгейде шешуге деген мүмкіндіктері көп болуға тиіс және қолданушы өзін тексере алуы үшін тапсырма, тест, есеп сияқты қосымшалардың жауабы болуы керек.
6. Бейімделу принципі: оқу барысында әр қолданушының қызығушы - лығын арттыратындай тартымдылық болуы тиіс, сондықтан электрондық оқулықты қолданатын ортаны ескеру керек.
7. Компьютерлік қолдау принципі: кез келген уақытта қолданушы ком - пью - терден қолдау ала алады, компьютер қолданушының жұмысын жеңілдетуі тиіс. Мысалы, мультимедияның көмегімен суреттердің автоматты түрде шығуы немесе берілген тапсырманың нақты жауабының болуы. Кез келген этапта компьтер жауаптарды тексеріп отырады.
8. Жинақылық принципі: электрондық оқулық белгілі бір форматта жасалуы тиіс. Және оны кез келген уақытта кеңейтіп, жаңа материалдармен толықтырып отыратын мүмкіндік болуы керек.
Жоғарыда айтылған принциптер мен анықтамаларға қарап электрондық оқулық кімге және не үшін қажет деген сұраққа жауап бере аламыз.
Электрондық оқулық жалпы оқу барысында, әсіресе алыстан оқыту кезінде тиімді, себебі ол [8]:
oo Оқулықтың жазба нұсқасына қарағанда түсінуді жеңілдетеді, қа - был - дау және эмоциялық еске жақсы әсер етеді;
oo Қолданушының қажеттіліктеріне байланысты. Оның жеке мүмкін - діктері мен дайындалу деңгейіне бейімделу;
oo Тапсырмалардың жауаптарының болуы, тестті белгілеп болғаннан кейін дұрыс жауаптарын біле алуы уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндік береді;
oo Электрондық оқулық практикалық жұмыс кезінде пайдалы, себебі ол:
oo Көптеген тапсырмаларды бір уақыт мезетінде орындау арқылы уақытты үнемдейді;
oo Мұғалімдер компьютердің көмегімен тексеру жұмыстарын тиімді өткізе алады.
Электрондық оқулық мұғалімдер үшін де пайдалы, себебі:
oo Өзінің қалауынша практикалық жұмыс пен қосымша материалдар қосуына мүмкіндік бар;
oo Студенттердің өзіндік жұмысын, тесттерді тексеруге уақыт кетпейді;
oo Әр студентпен жеке жұмыс жүргізуге мүмкіндігі бар.
Электрондық оқулықты жасаудың негізгі кезеңдері [5]:
1. Ақпарат көзін таңдау;
2. Таңдап алынған ақпарат көзінің авторларымен келісім;
3. Бөлімдер жасау;
4. Мәтіндерді бөлім бойынша модульға бөлу;
5. Электронды формада гипермәтін жасау;
6. Компьютерлік қолдауды іске асыру;
7. Көркемдік үшін материалдар жинастыру;
8. Дыбыстық көркемдіктерді жасау және оларды іске асыру;
9. Материалдарды көрсетуге даярлау;
10. Электрондық оқулықты жарыққа шығару.
Электрондық оқулық жұмысының 3 негізгі режимін белгілеуге болады:
oo тексерусіз оқыту;
oo тексерумен оқыту - материалды қаншалықты қабылдағанын анықтау үшін әр бөлімнің соңында үйренушіге бірнеше сұрақтарға жауап беру керек болады;
oo тесттік бақылау - баға қою арқылы білімін бақылаудың қорытындысын шығаруға арналған.
1.3 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар
Электрондық оқулықтарға (ЭО) мынадай талаптар қойылуы қажет [9]:
1. ЭО-ның жан-жақтылығы.
2. ЭО-ның ізгiлiктiлiгі. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала ала - - - ды.
3. ЭО-ның бейiмдiлiгi. Ұсынылып отырған оқу материалы барлық орындау - шы - лар үшiн бiрмәндi болуы керек. Бiрақ оқу материалы әр түрлi форма - да берiлуi мүмкiн.
4. ЭО-ның модульдiлігі. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар не - гi - зiнде бірнеше бөліктерден тұруы тиіс.
5. Экономикалық тиiмдiлiгi. Аталған оқулыққа сұраныс көп болуы қа - жет және соған сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет.
Бүгінгі басты бағыттардың бірі - білім беру үрдісін ақпараттандыру. Қа - зір - - - гі - - таңда оқулықтың екі деңгейі бар: дәстүрлік және интелектуалдық (1.2-су - - - - р - ет). - -
Дәстүрлік деңгей
Интеллектуалдық деңгей
Қағаз түрін - дегі оқулық
Оқыту траек - то - риясы бойынша мате - - риал - дың бей - - неленуі (өзін - дік оқу мен өзіндік ба - қылау)
Ерекшелік деңгейі
1.2-сурет. Электрондық оқулықтардың жіктелуі.
5.1 Электрондық оқулық басылымы туралы ҚР мемлекеттік стандарты
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің шеші - міне сәйкес электрондық оқу басылымдарына (ЭОБ) мынадай талаптар қойы - луы тиіс [18] :
ЭОБ-ның объектісі ғылыми негізделген фактілер, тұжырымдар мен ережелердің, сонымен қатар берілген оқу курсында оқытылатын объек - ті - лердің, құбылыстар мен үрдістердің қатынастары мен қасиеттерінің жиынтығы болып табылатын сандық, мәтіндік, графикалық, аудио, видео және басқа оқыту ақпараты болу керек.
ЭОБ анықтамалық және басқарушы ақпаратты қамту керек, және қолданушының назарын өзіне аудартатын және оқу мақсаттарына қызмет етпейтін ақпаратты қамтымау керек.
ЭОБ әртүрлі мамандықтар үшін олардың типтік оқу жоспарлары мен бағдарламаларына сәйкес қолдануға мүмкіндік беру керек.
ЭОБ-да интерфейс көрнекті, түсінікті, бірмәнді және қолданушы қате іс-әрекеттер жібермеуі үшін ЭОБ-ның түгел және оның бөлек бөліктерінің функцияларының логикасын түсінуге көмектесетін түрінде келтірулі керек.
ЭОБ-да имитациалық компьютерлiк моделдер оқылатын объектiлер, үрдістер мен құбылыстардың құрылымын және параметрлерін беру және өзгерту, сонымен қатар, сыртқы әрекеттердiң имитациясы үшiн ыңғайлы құралдармен жабдықталу керек. Компьютерлік моделдермен өзара-әрекет мәселелері білім алушыны оның көмегімен шешілетін дидактикалық есептердің мазмұнынан көңілін бөлмеуi керек.
ЭОБ қалай жабық, солай ашық ортада қолданылу мүмкіндіктеріне ие болу керек. ЭОБ жабық ортада жылжымалы ақпаратты тасушыларда орналасуы және жеке алынған компьютерде немесе локальды компьютерлік желіде атқарушы программалар сияқты жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болу керек. ЭОБ ашық ортада глобалды компьютерлік желілерде орналасады және жұмыс істеу үшін программа-браузерлерді қолданады.
ЭОБ қосымша программалық құралдарды талап етпейтін операциялық жүйенің версиясын ескере автоматты түрде орнатуының мүмкіндігіне ие болу керек. Орнату комплектінде мемлекеттік немесе халықаралық стандарттарына сәйкес ЭОБ-ның тәуелсіз жұмысы үшін барлық қажет шрифтер, драйверлер және программалар пакеттері болу керек.
ЭОБ тұрақсыздандыру әрекеттер болмағанда (электр өшуі, операциялық жүйенің істен шығуы) берілген режимде функциясын жасау керек және тұрақсыздандыру әрекеттермен шақырылатын ауытқулар болғаннан кейін ЭОБ-ның жұмысын жалғастыруды қамтамасыз ететін қабілеті болу керек.
ЭОБ қолдану процесінде ЭОБ-ға қажет өзгерістер мен кемшіліктерді енгізудің қарапайымдылығын қамтитын және оқу материалдарына және статистикалық берілгендерге санкцияланбаған кірісті болдырмау мүмкіндіктері болу керек.
Бұлардан басқа рәсімдеуге, функцияларына, мазмұнына және т.б. сай келетін стандарттар бар.
Осы талаптарға сәйкес кез-келген электрондық оқулықтар Республика көлемінде қолдануға болады. Ал оны қанағаттандырмайтын оқу құралдары ресми басылымдарға шығарылмайды.
8.1 Электрондық оқу-әдістемелік кешенді құру тәсілдері
ОӘК-нің орындалу нұсқалары [16]:
Мультимедия элементтері (анимация, дыбыс, бейне) бар ОӘК. Құрылуы ең қиын, бірақ ең нәтижелі.
Интерактивті тесттер мен тапсырмалармен толықтырылған ОӘК. Интерактивті бөлік ретінде өзін-өзі тексеруге арналған тесттер, виртуалды лабораториялық жұмыстар, тренажерлар алынады.
Бірінші нұсқа негізінде гипермәтіндік технологияны қолданып құрылады, алайда мұнда навигация элементтері бар, құрылымдалған, оқу материалының әртүрлі бөліктеріне сілтемелермен жабдықталған.
Барлық материалдар мәтіндік файлдар болып табылады. Программа; дәрістер; емтихан сұрақтары; есеп кітапшасы; емтихан есептері; лабораториялық жұмыстар және т.б.
ЭОӘК нұсқаларына байланысты оларды оларды құруда пайдаланылатын құралдар да әртүрлі болып келеді. Жалпы алғанда, ЭОӘК-дерді құрудың екі альтернативті тәсілі бар [9]:
1. Кешендерді кең таралған WWW-технологиялардың көмегімен құру. Бұл оқу құралдары ішіне көрнекіліктер кірістірілген, білімді бақылау аппараты, анықтамалық материалдары бар күрделі ұйымдасқан гипермәтін түрінде құрылады. Егер бұл әдістемелік тиімді болса, дыбыс, анимация, бейнефильмдер, компьютерлік үлгілер қосылады. Осындай ОӘК-ді құру айтарлықтай қиын, құрастырушылардан технологияны білуді, уақыт пен құралдардың үлкен шығындарын талап етеді, сондықтан осындай жұмысқа көп оқытушыларды тарту қиындық тудырады, әрбір оқу құралы қайталанбас болады. Осындай оқу құралдары студенттердің компьютерде және жергілікті желіде өзіндік жұмысына көмекші болады.
2. Оқу құралдарын инструменталдық қоршау көмегімен құру. Мұндай тәсілдің артықшылығы: "бос" қоршауды мәтіндік және графикалық материалдармен, мәтіндік бақылау блоктарымен толтыра отырып, қысқа мерзімде ЭОҚ-ң үлкен көлемін құрастыру. Осындай оқу құралдары ауқымды желіде орналастыруға жарамды.
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Электрондық оқыту формалары
Электрондық оқытудың әртүрлі техникалық формаларына тоқталып өтейік [10].
Аудиографика. Бұл мәліметтерді жіберудің таржолақты арналары бойынша дауыстық, компьютерлік және графикалық ақпаратты жөнелтудің аралас тәсілі. Мұндай арналар ретінде стандартты аналогтық немесе цифрлық телефон желілері алынуы мүмкін. Графикалық ақпарат факсимильді аппараттардың, телеқабылдағыштардың, компьютерлердің дисплейлерінің және электрондық тақталардың көмегімен жіберіледі. Дауыстық байланыс микрофондар мен дыбыс жаңғыртқыштар арқылы орындалады. Факсимильді аппараттар тесттер өткізу үшін және мәтіндік оқу құралдарын жіберу үшін қолданылады.
Цифрлық теледидар. Үйреншікті аналогтыққа қарағанда цифрлық ТВ мәліметтерді жіберу арналарын әлдеқайда үнемді пайдаланады. Осы заманғы өлшемдерге сай аналогтық ТВ-ң кеңжолақты арналарын қолдану - тым шығынды. Барлық жерде аналогтық ТВ-ны цифрлыққа ауыстыру - жақын уақытта шешілетін мәселе. Цифрлық видео аудио- және бейнеақпаратты кіріктірілген сервистік телефон желілері (Integrated Services Digital Network - ISDN) деп аталатын арнайы телефон арналары арқылы жіберуге мүмкіндік береді. Цифрлық теледидарды қолдану үшін компьютер желіге қосылу адаптерімен, бейнекамерамен, микрофонмен жабдықталады.
Телеконференциялар (teleconferencing). Бұл екі және одан да көп қатысушылар тобы арасында байланысты ұйымдастыру үшін электрондық байланыс арналарын пайдалану үрдісі. Телеконференция процесінде дыбыс, бейне жәненемесе компьютерлік мәліметтер жіберіледі. Жөнелтілетін хабарламаға оның барлық қатысушылары қол жеткізе алады, осылайша, процесс дөңгелек үстел басында әңгімелесуді еске салады.
Аудиоконференциялар - конференцияға қатысушылардың дауыстық ком - му - тациясы орындалатын телеконференциялардың бір түрі.
Видеоконференциялар - аудиовизуалды ақпаратпен алмасуды тудыратын теле - конференциялардың бір түрі [31].
Екіжақты видео (two-way video). Осы жүйелер физикалық түрде әртүрлі жерде орналасқан оқытушылар мен студенттерді бір виртуалды класта түйіс - тіреді. Байланыс арналары ретінде ISDN цифрлық телефон арналары немесе оптикалық талшықты арналар қолданылады. Сонымен қатар, спутниктік жүйелер қолданылуы мүмкін. Бейнесигналды аналогтықтан цифрлыққа және керісінше түрлендіру үшін кодер (coder)декодер (decoder) - CODEC қолда - ны - лады. Осы типті жүйелердегі әрбір жұмыс орны камерамен, микрофонмен және монитормен жабдықталған.
Біржақты видео (one-way video). Дауыстық кері байланысы бар біржақты видео дауыстық байланыс бойынша студенттердің оқытушымен және өзара әңгімелесу мүмкіндігімен толықтырылған "әдеттегі" теледидарды қолдану нұсқасын білдіреді. Дауыстық байланыс құралы ретінде аудиоконференция қолданылады. Әдетте мұндай жүйелер басқаруы шектелген теледидарлық жүйе (Instructional Television Fixed Service - ITFS) мен спутниктік ТВ негізінде құрылады. Көру кезінде студенттер телефон немесе факс арқылы сұрақтар қоя алады. Оқытушының жауаптары теледидар бойынша көрсетіледі.
Спутниктік ТВ (satellite TV). Бұл материалдарды бір нүктеден көптеген нүктелерге барынша үнемді жеткізу әдісі. Программа радиосигналға түрлен - діріледі, күшейтіледі және үлкен жөнелтуші тарелкадан өз орбитасының табиғаты бойынша кеңістікте қозғалмайтын спутникке жіберіледі. Радиосигнал спутникпен қабылданады және үлкен әрекеттесу радиусында жерге ретранс - ляцияланады. Жерде сигнал спутниктік тарелкалармен қабылданады. Жабдық - тар - дың құны төмендейді, бұл осындай жүйелерді белсенді пайдалануды тудырады.
WebTV. Интернет-технология мен дәстүрлі теледидарды түйістіретін және интерактивті теледидарға нақты қадам болатын технология. Екі бағытты бөліп қарастырады: теледидарды WWW және электрондық поштамен жұмыс үшін дамыту және компьютерді телебағдарламаларды қабылдау мен көруге арналған құрылғы мен программалық жабдықтамамен жабдықтау [10, 11].
1.2 Электрондық оқыту құралдарын құру шарттары
HTML-кодты орындаудағы айырмашылықты ескеру. Мұнда Web-беттер құрушаларға негізгі қауіп - Netscape және Microsoft фирмаларының кең тараған екі браузер типі көп жағдайда бір HTML-кодты әртүрлі орындайды. Осыған байланысты қандай да бір фирма ұсынған HTML специфи - кация - лары - ның кеңейтулерін қолдануда олар қаншалықты нәтижелі болуына қарамастан, абай болу керек. Қазіргі кезде Netscape Communicator және Microsoft Internet Explorer соңғы нұсқаларының таратылуына байланысты браузерлер мүмкін - діктері арасындағы айырмашылық артты. HTML тілінің соңғы специфика - ция - сында "фирмалық" кеңейтілулердің көбісі ескерілгеніне қарамастан, айырма - шы - лық әлі де қалды [17].
Қосылу жылдамдығын ескеру. Әдетте, беттің мазмұнынан-ақ сіздің Web-бетінізге кірушілер сіздің серверіңізбен байланысудың қандай арналарын қолданатынын анықтау қиын емес. Корпоративті қолданушылардың тұрақты қосылу мүмкіндігі бар, сондықтан олар беттің жүктелу уақытына көп көңіл аудармайды. Бірақ сіз өз парағыңызда қолданушылардың әлдеқайда кең құрамын күтетін болсаңыз, олар үшін енудің негізгі әдісі телефон арналары екенін естен шығаруға болмайды. Біздің мемлекетте жылдам телефон арналары жоқ, провайдерлердің бөлінген арналардың өткізгіштігінің жеткіліксіздігі де өз шектеулерін қояды.
Көптеген Web-парақ құрушылары өз парақтарында ұзақ жүктелетін элементтерді пайдаланады. Оларға скрипттер немесе анимациялық суреттер жатады. Мұндай бетке кіруші оның жүктелуін күтпей-ақ, басқа ресурсқа ауысып кетуі ықтимал.
Бет өлшемі. Президент Вудро Вильсонның жиі айтатын сөзі: "Егер сіз жазған құжаттың оқылуын қаласаңыз, оны жарты беттен артық жазбаңыз". Бұл кеңес бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтпады. Қолданушы ұсынылатын әрекет жолдарын бірден қарастыра алатын беттер жақсы қабылданады.
Бүтін мәтіндерді, мысалы, мақалаларды бетке толығымен орналастырған дұрыс болар. Бұл жағдайда мақала бөлшектенген мәтінге қарағанда жақсырақ қабылданады және қолданушы қажет мәтінді бір файл түрінде сақтай алады.
Суреттерді қолдану. Әдетте, суреттер Web-парақтарға толықтық сипат береді, қолданушыларды еліктіреді және бетті көркемдейді. Алайда әрбір сурет ұзақ уақыт жүктеледі. Әсіресе, сурет сілтеме ретінде қолданылғанда бұл адам төзімін тауысады. Бұл жағдайда ALT-мәтіндерді қолдану арқылы жағдайды жеңілдетуге болады, сондықтан негізгі кемшілік беттегі графиканың шамадан тыс көп болуында.
Суреттерді қолдануда негізгі мәселе олардың өлшемдері болып отыр. Беттегі суреттердің жалпы көлемін 40-50 Кбит-пен шектеуге тырысу керек. Бір сурет өлшемі 30 Кбит-тен аспау керек.
Файлдардың арнайы форматтары. Қазіргі кезде Web-беттердің иелері өз беттерінде MIDI форматындағы музыкалық жазбаларды қолданады. Кейбір сайт құрушылар әртүрлі мультимедиялық кірістірулерді құру үшін арнайы құралдарды, ал орындау үшін арнайы программалық жабдықтауды талап ететін технологиялармен жұмыс істейді. Real Audio форматында дыбысты пайдалану немесе Shockwave технологиясымен құрылған мультимедиялық қосым - ша - лардың мүмкіндіктері айтарлықтай жоғары, алайда оларды қолдану қосылу жылдамдығына үлкен талаптар қояды және жүктелу уақыты бойынша өте ұзаққа созылады [17, 18].
1.3 Электрондық оқыту құралдарының орналасуы және тасымалдануы
ЭОҚ жабық та, ашық та ортада қолданылу мүмкіндігіне ие болу керек. ЭОӘК жабық ортада жылжымалы ақпаратты тасушыларда орналасуы және жеке алынған компьютерде немесе локалды компьютерлік желіде орындалушы программалар сияқты жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болу керек [19, 25]. ЭОӘК ашық ортада ауқымды компьютерлік желілерде орналасады және жұмыс істеу үшін программа-браузерлерді қолданады (2.1-сурет).
Қағаз түріндегі ақпарат тасушылар (оқулықтар, әдістемелік құралдар)
Дискеттер, CD, DVD-дискілер
ҚО сайтында орналастырылған оқу материалдары (оқулықтар, тесттер, байланыс құралдары)
2.1-сурет. Электрондық оқу құралын тасымалдау тәсілдері
"Ақпараттық жүйелер және желілер" пәнінен электрондық оқу құралын құруда барлық талаптар ескерілген, кешен барлық құру принциптеріне жауап береді. Оқу құра құрлын құрудың алғашқы кезеңінде оқыту мақсаттарын анықтау керек, берілген ЭОҚ компьютерлік желілерден жалпы бастапқы білім беру мақсатында құрылған. Оқулықты құрудың басқа кезеңдері келесі тарауларда сипатталады.
1.4 Интернет беттеріндегі электрондық оқулықтар
Қазіргі кезде электрондық оқулықтар көптеп табылады. Мен өз оқулығымды жасау барысында бірнеше оқулықтарды қарастырдым. Соларға тоқтала кетсем.
2.2-сурет. Компьютерлік желілер пәнінен оқулық
2.2-суретте көрсетілген оқулық Компьютерлік желілер пәнінен. Менің ойымша, жақсы құрылған. Бірақ бұл оқулықтың ішінде тек дәрістер ғана бар. Сондықтан электрондық оқулық деген атауға әлі жетпей тұрғандай.
Ал келесі 2.3-суреттегі оқулық Интернеттегі компьютер ақпараттарын қорғау деп аталады. Бұл оқулық көркемдік жағынан мүлде төмен.
2.3-сурет. Интернеттегі компьютер ақпараттарын қорғау
Информатика пәнінен жасалған оқулық маған ұнады (1.3-сурет). Бұл оқулық бірнеше бөліктен тұрады (суретте бірінші бөлімі көрсетілген). Сондай-ақ оқулық тесттер, бақылау сұрақтарымен қамтылған. Мен өз оқулығымда бұл оқулықтың кей элементтерін пайдаландым.
2.4-сурет. Информатика пәнінен жасалған оқулық
2.5-сурет. Негізгі беті
2.5-суреттегі электрондық оқулықтың негізгі беті көрсетілген. Тек кнопкалардан тұратын бұл бетті көргенне соң оқығың да келмей қалады.
Келесі оқулық менің ойымша жақсы құрылған. Себебі, оқып отырған адамға таңдалған түстері жақсы әсер етеді 2.6-сурет)
2.6-сурет. Интернеттегі оқулық түрлерінің бірі
Матеметика, информатика, физика пәндерінен біріктіріліп жасалған бұл оқулық өздеріңіз көріп тұрғандай өте ыңғайсыз түрде жасалған.
Бұл оқулықтар қалай жасалса да, басты кемшілігі қазақ тілінде емес. Интернет беттерінен қазақ тіліндегі электрондық оқулықты кездестіру өте қиын.
2. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Оқулықтың жалпы құрылымы
Өткен тарауларда атап көрсетілгендей, ЭОҚ-дарын жобалау мен құрудың алғашқы сатыларында оны құрудың мақсаттары мен міндеттерін анықтап, соған сәйкес оның құрылымын қалыптастыру қажет [14, 15].
Ағымдағы уақыт
Берілген жұмыстың I тарауында электрондық оқулықтың құрамы мен құрылымына қойылатын талаптар сипатталды. ЭОҚ элементтер тізімін оқыту мақсаттарына байланысты толықтыру немесе кейбір элементтерді біріктіру арқылы "Ақпараттық жүйелер және желілер" пәнінен оқулықтың құрылымдық сұлбасы қалыптастырылды.суреттер
Сілте-мелер
3.1-сурет. Оқулықтың негізгі беті
Бұл суретте менің электрондық оқулығымның негізгі беті көрсетілген. Бетті жасағанда мен ең алдымен көркемдік жағына мән бердім, себебі, біздің психологиямыз жақсы әдемі заттарды тез қабылдайды. Сондықтан адамға жағымды түстерді таңдадым.
Электрондық оқулық жасаудағы жұмыс барысы
Дәрістер беті
Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу
Фреймдерді пайдалану
Кесте құру және тізім жасау
Электрондық оқулықтың авторы туралы бет
Сырғымалы жолдарды құру
Абсолюттік түрде орналастыру. DIV және SPAN тәгтері
Оқиғаны өңдеуіштер
Тексеру жұмыстары бетіне шолу
Фильтрлерді пайдалану
Формаларды пайдалану
Тесттер құру
3.1-сұлба. "Ақпараттық жүйелер және желілер" пәнінен оқулықтың құрылымдық сұлбасы
Оқулықтың негізгі беті электрондық оқулықтың мазмұнын ашатын беттерге сілтейтін сілтемелерден, ағымдағы күн мен уақытты көрсететін сағаттан және суреттерден тұрады.
3.1-суреттегі ағымдағы уақыт пен күнді шығарудың программалық коды:
HEAD
SCRIPT language="JavaScript"
!--
function f_Date(m_Str) {
m_Str += "";
m_Str2 = new String(m_Str);
if (m_Str2.length==1) return ("0" + m_Str2);
else return m_Str2;
}
function f_Year(m_Year) {
m_Year += "";
m_Year2 = new String(m_Year);
return m_Year2.substr(2);
}
--
SCRIPT
HEAD
BODY
SCRIPT language="JavaScript"
!--
c_Date = new Date();
var m_Date;
m_Day = new Array("жексенбі", "дүйсенбі", "сейсенбі", "сәрсенбі", "бейсенбі", "жұма", "сенбі");
m_Month = new Array("-қаңтар", "-ақпан", "-наурыз", "-сәуір", "-мамыр", "-маусым", "-шілде", "-тамыз", "-қыркүйек", "-қазан", "-қараша", "-желтоқсан");
m_Date = "Бүгін BR" + m_Day[c_Date.getDay()] + " ";
m_Date += c_Date.getDate() + " ";
m_Date += m_Month[c_Date.getMonth()] + " ";
m_Date += c_Date.getFullYear() + " ";
document.write(m_Date);
function f_start() { Таймерді іске қосамыз
m_clock = setInterval("f_time();", 1000);
}
function f_time() { Ағымдағы уақытты есептеу
c_date = new Date();
var m_date = c_date.getHours();
m_date += ((c_date.getMinutes()10) ? ":0" : ":");
m_date += c_date.getMinutes();
m_date += ((c_date.getSeconds()10) ? ":0" : ":");
m_date += c_date.getSeconds() + "BR";
i_text.innerHTML = m_date;
}
--
SCRIPT
HEAD
BODY onload="f_start();"
DIV id="i_text"DIV
DIV
BODY
2.2 Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу
Web-парақтардың басқа Web-парақтарға қатысты сілтеме - лері - нің болуы - World Wіde Web жүйесінің ең тартымды ерек - шеліктерінің бірі. HTML құжаттарында ги - пермәтіндік сілтемелерді құру өте жеңіл. Ол үшін атрибуты, яғни параметрі бар A ... және A тәгтері пайдаланылады. Гиперсілтемелерді құрған кезде HREF="..." атрибуты міндетті түр - - де қажет. Оның мәні сол сілтеме көрсетіп тұрған файл атынан немесе оның Интернеттегі URL-адресінен тұрады. Сілтеме мәтін A мен A тәгтерінің арасына орналасады.
Келесі суретте Ақпараттық жүйелер және желілер электрондық оқулығының Дәрістер беті көрсетілген. Мен гипермәтіндік сілтемені осы бетте әр тарауға өту үшін пайдаландым (суреттегі асты сызылған сөздер гипермәтіндік сілтеме болып табылады):
3.2-сурет. Дәрістер беті
Мысалы, бірінші бөлім сілтемесінің программалық коды:
A HREF=1b.htm TARGET=_topfont size=4 color=#ffff00Бірінші бөлім. fontA түрінде болады.
2.3 Фреймдерді пайдалану
HTML тілі броузер терезелерін бірнеше бөліктерге бөлу мүмкіндігін береді және олардың әрқайсысында жеке web-құжаттар бейнеленеді. Осындай бөліктер фрейм деп аталады. Мұнда әрбір фрейм экрандағы жеке тіктөртбұрышты аймақты алып тұрады. Әр фрейм ішінде бір-бірінен тәуелсіз құжат орналастыра аламыз.
Фреймдер құру үшін FRAMESET және FRAME тәгтері қолданылады да, мұнда әдеттегідей BODY тәгі пайдаланылмайды. FRAMESET тәгі броузер терезесіндегі фреймдердің көлемдері мен олардың орналасу тәртібін сипаттайды, FRAME тәгінде фреймдердің әрқайсысына шақырылатын құжаттар аттары көрсетіледі.
3.2-суреттегі бірінші бөлім сілтемесін шертейік:
3.3-сурет. Бірінші бөлім
Өзіміз көріп тұрғандай терезе фреймдердің көмегімен екі бөлікке бөлінген.
Прграммалық коды:
titleКомпьютерлік желілерtitle
frameset ROWS="22%,* " bordercolor=#99ccff frame src="i.htm" frame src="11.htm"
frameset
frameset
2.4 Фреймдердің көмегімен гиперсілтеме құру
Енді фреймдерді пайдаланып, олардың бірінен біріне ауысу мүмкіндіктерін қарастырайық. Фреймге гиперсілтеме жасау үшін оған ат қойылуы керек. Ат қою FRAME тәгінің NAME атрибуты арқылы жүзеге асырылады.
HTML құжаттарында ги - пермәтіндік сілтемелерді құру өте жеңіл. Ол үшін атрибуты, яғни параметрі бар A ... және A тәгтері пайдаланылады. Гиперсілтемелерді құрған кезде HREF="..." атрибуты міндетті түр - - де қажет. Оның мәні сол сілтеме көрсетіп тұрған файл атынан немесе оның Интернеттегі URL-адресінен тұрады. Егер файл басы емес, оның мәтінінің ішіндегі басқа бір қажетті орынға көшу керек болса, онда сол орынға алдын ала анкер (белгі - лен - ген сөз) орнатамыз. Сонда ги - пермәтіндік сілтемелер сол парақ ішіндегі анкері бар белгілі бір орынды көрсетуі мүмкін. Анкер құруда да A және A тәгтері қолданылады, бірақ мұн - дай - да HREF= "# ... " атри - бутына қосымша NAME= "..." атрибутын пайдалану керек.
Төменгі кестеде TARGET атрибутының фреймдер жұмысын басқаратын кейбір тұрақты мәндері көрсетілген. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 8
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 10
1.1 Электрондық оқулықтың қазіргі деңгейі 10
1.2 Электрондық оқулық жасаудың негізгі принциптері 14
1.3 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 15
1.4 Электрондық оқулық басылымы туралы ҚР мемлекеттік стандарты 16
1.5 Электрондық оқу-әдістемелік кешенді құру тәсілдері 17
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ 19
2.1 Электрондық оқыту формалары 19
2.2 Электрондық оқыту құралдарын құру шарттары 20
2.3 Электрондық оқыту құралдарының орналасуы және тасымалдануы 21
2.4 Интернет беттеріндегі электрондық оқулықтар 22
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 25
3.1 Оқулықтың жалпы құрылымы 25
3.2 Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу 28
3.3 Фреймдерді пайдалану 29
3.4 Фреймдердің көмегімен гиперсілтеме құру 30
3.5 Кесте құру және тізім жасау 31
3.6 HTML тілінің мультимедиялық мүмкіндіктері 33
3.7 Тексеру жұмыстар беті. Фильтрлерді пайдалану 33
3.8 Формаларды пайдалану 34
3.9 Тесттер құру 35
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 37
4.1 Маркетингілік зерттеулер 37
4.2 Электрондық оқулық құруға кеткен еңбек сыйымдылығын есептеу 38
4.3 Электрондық оқулықты құруға кеткен шығындарды есептеу 39
4.4 Амортизациялық төлемдердің есептелуі 41
4.5 Электронды оқулықты жасауға кеткен шығындардың сметасы 42
4.6 Табысты анықтау және программалық өнімнің бағасы 42
4.7 Шығындарды өтеу мерзімі 44
5. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА ҚАУІПСІЗДІГІ і 45
5.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 45
5.2 Жұмыс орнындағы техника қауіпсіздігі 45
5.3 Өрт қауіпсіздігі 48
5.4 Жарықтандыру 49
5.5 Электр қауіпсіздігі 50
ҚОРЫТЫНДЫ 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Елбасының Жаңа әлемдегі Қазақстан атты жолдауында: Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек десе, осы жолдаудың III тарауы, он сегізінше бағытының жетінші тармақшасында: Ақпаратық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын қажет етеді. Осылайша оқу - тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр. Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Тіпті бірқатар дамыған елдерде бұл идея ұлттық қағидаға айналған. Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
Қай заманда да өркениеттің дамуы интеллектуалдық шығармашылық қабілеттіліктің негізінде жасалынған, әлі де солай болып келеді. Шығармашылық адам санасының жасампаздығын және іс-әрекетінің биік белсенділігін көрсетеді. Адам қабілетінің дәрежесі, оның кәсіби іскерлік шеберлігі, бизнес пен кәсіпкерліктің нәтижелілігі, жаңалық ашуы тұлғаның шығармашылық ойлауына қатысты анықталады.
ХХІ ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады [1].
Қазіргі таңда дәстүрлі оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгертуге кепілдік бермейтіндігін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр. Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асу үшін оны технологияландыру қажеттілігі туады.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру - жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.
Ақпаратты оқушыға компьютер арқылы әзірлеу мен тарату үрдісіне ерекше мән беріп отырамыз. Себебі әр түрлі зерттеулерге қарағанда дәстүрлі оқыту кезінде кез келген жақсы оқитын оқушы информатика заңдылықтарын тұжырымдайды, мысалдар келтіреді. Оқушылардың көпшілігі алған білімдерін практикада қолдана алады. Бұл оқушылардың оқу материалын формальды жағынан да жақсы білетінін көрсетеді. Кез келген сабақта электронды оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай жасайды.
Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, техникалық бөлім және экономикалық бөлім мен еңбекті қорғау және қоршаған ортаны қорғау бөлімінен, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУДЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1 Электрондық оқулықтың қазіргі деңгейі
Президентіміздің биылғы жылғы халқымызға Жолдауында 2015 жылға қарай білім беру ұйымдарының 50 %-ы электрондық оқытуды пайдаланып, 2020 жылға қарай оның саны 90 %-ға дейін артуы тиіс деп айтылған [1]. Мұндай шараларды жүзеге асыру жолында техника саласының мамандарымен біріге отырып, жалпы оқытушылар қауымы, оның iшiнде компьютерлік технология пәндерiмен байланысты түрде сабақ өткізетін ұстаздар ат салысуы қажет.
Жалпы электрондық оқу құралы деп компьютердің мүмкіндіктерін толығынан пайдалана отырып, білім беру технологиясын сүйемелдей алатын оқу құралын айтамыз [2]. Өзінің функционалдық мүмкіндіктері жағынан компьютер нағыз оқыту құралы болып табылады, бірақ сол мүмкіндіктерді білім беруде, дағдылар қалыптастыруда, біліктілікті игеруде барынша тиімді пайдаланып, жүзеге асыру жағы жеке бір мәселе болып табылады. Мұғалімдер осы мәселемен компью - тер - лер жаңа шыққан кезден бастап айналысып келеді, ал жеке пайдаланылатын дербес компьютерлер шыққаннан соң, бұл жұмыстың өзектілігі бұрынғыдан да арта түсті [3]. Оқыту барысында ақпараттық технологияны пайдаланудың өзі ғана маңызды емес, мұндағы ең маңыздысы оны қолдана отырып, алға қойған мақсатымызды қандай дәрежеде жүзеге асыра алатындығымызда болып отыр.
Оқыту процесін компьютер арқылы сүйемелдеу жалпы оқыту жүйесін жасаумен қатар әрбір пәннің өз ерекшелігін есепке алумен сипатталады. Мұнда мынадай бірнеше мәселелерді қарастыру керек:
oo компьютердің мүмкіндіктерін қолдануды қай сәтте көбірек енгізу керек;
oo жалпы сипаттау материалдарын қалай компьютерлендіру қажет;
oo оқытудың қай түрі, қандай әрекеттер толығынан компьютерге жүктелуі тиіс;
oo пән мұғалімінің (әдіскердің) ақпараттық-әдістемелік ұсыныстарына сәйкес ком - - пьютерлік оқулық қалай ұйымдастырылуы қажет.
Компьютерлік оқыту технологиясы студент пен мұғалім арасындағы дәнекер рөлін атқарады, мұнда негізгі материал мұғалімнен емес, компьютер арқылы беріледі. Сабақ беретін пән мұғалімі көбінесе электрондық оқулық жасауға тікелей араласпайды. Сондықтан компьютерлік оқыту жүйесін қалыптасты - рудағы негізгі принцип мұғалім өз материалдарын студентке өз тәсілімен бірден ұсына алмайды. Енді бұл принципті дәстүрлі жағдайға жақындату үшін оқыту материалдарын толықтырып, олар қосымша түсіндіруді қажет етпейтіндей дәрежеге жеткізу керек.
Жалпы, компьютерде пайдаланылатын электрондық оқыту материалдары мен әдістемелік нұсқаулар құрамы мынадай болуы тиіс:
oo әр студентке таратылып берілетін негізгі оқыту материалдары;
oo бақылау, тексеру (тесттен өткізу) материалдары;
oo есептер мен жаттығулар;
oo жеке (немесе топпен) орындауға арналған өзіндік тапсырмаларды дайындау әдістемелері;
oo әрбір оқу құралын пайдалану стратегиясы мен тактикасы және де соларды бір-бірімен қатар қолдану, алмастыру мәселелері;
oo барлық ақпараттық-оқу материалдарын оқыту құралдары мен сабақтарды өткізу әдістемесімен байланыстыру.
Электрондық оқу құралы типтік және жұмыс программалары талабына сай құрастырылады, ал оның әдістемелік негізі ретінде жоғарыда көрсетілген материалдар қолданылуы тиіс. Компьютердегі электрондық оқыту жүйесі осы мақсаттағы жобаның орындалуын жалпы қарастыру кезеңінде оқу процесін басқару немесе білім беру жұмыстарын сүйемелдеу үшін керек.
Электрондық оқу құралын жасау білім беру мақсатындағы программалық жабдықтама ретіндегі көп салалы мәселе болып саналады, оны жүзеге асыру әртүрлі мамандық иелерінің қатысуы негізінде атқарылады. Төмендегі суретте электрондық оқулық жасау жұмысына қатынасатын мамандардың функцио - налдық құрамы көрсетілген. Онда пәнді жүргізетін мұғалімнен өзге компьютерде оқыту әдіскері мен оқыту материалдарын компьютерге ыңғайластыратын маман, оқыту нәтижелерін компьютерде бақылау (тексеру) жүргізетін маман және программалаушы қажет етілетіні көрсетілген.
Алгоритмді басқарып, сценарийді кодтаушы программалаушы маман
Оқу материалдарын компьютерлік жүйе мүмкіндігіне ыңғайластырушы маман (сценарист)
Компьютерлік оқыту нәтижелерін бақылау
әдістері бойынша маман
Сабақ беруші мұғалім
(пәнді жүргізуші әдіскер маман)
1.1-сурет. Компьютерде электрондық оқулық жасаушы топтың функционалдық құрамы
Мұнда мынадай бағыттарды айрықша атап өту қажет:
oo ақпараттық-оқыту, бақылау және тексеру (тестен өткізу) материалдарын компьютерде пайдалануға бейімдеп ыңғайластыру керек;
oo бұрынғы дәстүрлі оқыту әдістерін жетілдіріп, қажетті жағдайларда жаңа оқыту әдістемесін қалыптастыру керек, компьютердің оқыту процесінде қолданылатын функционалдық ерекшеліктерін есепке ала отырып, дидактикалық тәсілдер де қайта құрылуы тиіс;
oo электрондық оқулықтың жалпы "сценариін" қалыптастырып, оның жеке тақырыптарды берудегі бір-екі сабақты немесе тақырып бөліктерін қамтитын жеке "сценариін" де құру қажет;
oo жасалатын программалық жабдықтаманың "ашық" болуын қамтамасыз еткен дұрыс, яғни оқулықтың белгілі бір бөлігін студенттің қабылдау мүмкіндігіне қарай немесе тақырыпты тереңірек ашу мақсатында оны мұғалім (әдіскер) аздап өзгерте алатын мүмкіндіктер қарастырылуы тиіс. Мысалы, оқулықтың тексеру бөлігін жаттығулармен толықтыру немесе нақты жағдайға байланысты оқыту процесін басқару бөлігіне өзгерістер енгізу, т.с.с.
Электрондық оқулық жасаудың соңғы бөлігі оны программалау (кодтау) болып табылады. Қазіргі қолданбалы программалау жолдары бұларды Visual Basic, Delphi, СС++, т.с.с. аспаптық жүйелерді пайдалану арқылы жүзеге асырады. Бұларды қолданудың артықшылықтары:
oo программа құру мерзімін қысқарту;
oo оқулықты пайдалану кезеңдерінің бәрінде де оны жеңіл сүйемелдеуді қамтамасыз ету;
oo электрондық оқулықты пайдаланатын мұғалімге өз педагогикалық тәжірибе - сіне қарай оның бөліктерін түзету, толықтыру мүмкіндіктеін беру;
oo оқулықтың бөліктерін толықтырған жағдайда, тұтынушы интерфейсінің бұрынғы үйреншікті қалпын қамтамасыз ету.
Оқулықтың анимациялық, мультимедиалық қосымшаларын програм - малауда телематикалық жүйелер құру үшін "Java", С-шарп тілдеріне негізделген орталар да пайдаланылуы мүмкін.
Осы бағыттағы ТМД елдеріне алғашқы болып кең таралған оқулықтардың бірі Ресейде жасалған "Инженерлік мамандықтарға арналған жоғарғы математика" оқулығын айтуға болады, онда алдыңғы қатарлы оқу орындары жасаған 17 программалық оқыту пакеттері біріктірілген еді [4]. Бұл электрондық оқулық негізіне әдістемелік жағынан алғанда ыңғайлы түрде біріктірілген жекелеген программаларды біртұтас кешенге енгізген математикалық білім жүйесі қалыптастырылған еді. Бұл кешен "ашық" болатын, оны басқа мамандардың да қосымшалармен толықтырып отыруына мүмкіндік жасалды. Осы ерекшеліктер мұғалімге де, студентке де өз жолын таңдап, оқулық ішіндегі өздеріне ұнаған материалдарды ғана қолдану мүмкіндіктерін берді.
Оған қоса, бұл кешенге басқа математикалық пакеттерді де қосуға болатын еді. Өкінішке орай, мұндай оқулық бағасы қымбат, оған мемлекеттік сүйемелдеу қажет болатын.
Соңғы кездегі біздегі және де басқа оқу орындары жасап жатқан оқулықтарда толықтыру мүмкіндіктері жоқ, олар жабық жүйе ретінде қарастырылған, әрбір әдіскер өз әдістемесін қоса алмайды, бірақ қосымша оқыту материалы ретінде толық пайдаланыла алады.
Электрондық оқу құралдарын пайдалануда студентті мұғалім қатысуынсыз жекелеп оқыту кезінде компьютерді анонимдік тұлға ретінде, оған белгілі бір ат беріп жеке тұлға ретінде немесе мұғалім атынан мәлімет беріліп отыратын электрондық тақта ретінде де қарастыруға болады. Әдетте компьютерді студенттер жеке әңгімелесе отырып білім беруші әріптес ретінде қабылдайды. Осыған дейінгі оқыту программаларында компью - термен педагогикалық-бағыттық қарым-қатынастың тығыз болмауы электрондық құралдармен оқытудың жылдам нәтиже бермеуінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Бұл қазіргі уақытта оқу орындарындағы техникалық және программалық жабдықтарды пайдалану кезіндегі ұсынылатын педагогикалық-психологиялық талаптар - дың ойдағыдай болмай, оның нәтижесінің де мұғалімдерді қанағаттандырмауының бір себебі деп те айтуға болады. Дегенмен, қазіргі Интернет жүйесі кең қолданысқа енген кезеңде электрондық оқулықтың білім алу жүйесінің ең негізгі және тиімді құралына айналғаны талас тудырмаса керек.
Компьютерді оқу құралы ретінде пайдалану білім беру жүйесіне жаңа леп, өскелең бағыт алып келді. Қазіргі кезде компьютерлік оқулықтар жасау индустриясы қалыптасып келеді деп айтуға негіз бар, ол экономиканың кез келген саласы тәрізді қаржыландыруды, мұғалімнің еңбегін бағалау сияқты есепке алуды талап етеді. Бұл бағыттағы ең алғашқы адым компьютер кластарын алып, олардың үздіксіз жұмыс жасауын қамтамасыз ету болып саналады. Бірақ оларды оқу процесінде жеңіл пайдалануға мүмкіндік беретін программалық жабдықтамалар болмайынша, компьютер тек ақпаратты сақтап, жылдам дайындайтын, көбейтетін құрал ретінде ғана қалады. Білім жүйесіндегі оқу орындарының тәжірибесі осының айқын айғағы болып табылады.
Осыған орай, Қазақстан Республикасы Білім министрлігі де алдағы жылдарда электрондық оқу құралдарын жасауға, оларды білім беру жүйесіне енгізуге көңіл бөліп, бірсыпыра қаржылар бөліп жатыр. Біздің университте де қазіргі кезге дейін елуден аса электрондық оқулықтар жарыққа шықты. Механика-математика ғылыми-зерттеу институты құрамында бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан электрондық оқулықтар шығару мәселелеріне арналған лаборатория кеңейтіліп қайта құрылғалы жатыр.
Сонымен, қазіргі кездегі қалыптасып келе жатқан компьютерлік технологияларды кеңінен қолданатын білім беру жүйесі студенттердің болашақ қызмет ерекшеліктеріне байланысты үнемі өзгеріп отыратын функционалдық міндеттер атқарып, оларды кәсіби-жеке тұлға ретінде дайындайтыны талас тудырмайтын мәселе болып табылады. Ол жоғары білім беру орындары түлектерінің жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда, еңбек нарығына неғұрлым тиімді бейімделуіне мүмкіндік береді. Сондықтан елімізде компьютерлік технология - ларды пайдаланатын білім жүйесін қалыптастыру - жаңа қоғамның іргетасын қалаудың негізгі белгісіне айналуы тиіс.
1.2 Электрондық оқулық жасаудың негізгі принциптері
Электрондық оқулық қарапайым оқулыққа қарағанда адам миының қабілетін, есту, көру және көңіл күйін ескере отырып, анықтама, теорема сияқты мәтіндерді және мысалдарды түсіну мен есте сақтауды жоғарғы деңгейде жеңілдетуі керек.
Электрондық оқулықтапрды жасау барысында келесі принциптерге сүйенген дұрыс [4]:
1. Кванттау принципі: материалдарды модульдардан құралған бөліктерге бөлу.
2. Толықтылық принципі: әр модульда келесі құрылымдар болуы тиіс
oo Теориялық ядро
oo Тексеру сұрақтары
oo Мысалдар
oo Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар мен материалдар
oo Тексеру жұмысы
3. Көрнекілік принципі: әр модуль өзінше көрнекі болуы тиіс және адамның психологиясын ескере отырып жасалған мәтіндерден тұратын белгілі біл коллекциялардың кадрынан құралуы керек.
4. Бұтақтану принципі: Қолданушы өзі қалаған модуліне өте алатындай бір модульдан екінші модульға сілтемелер, гипермәтіндер құрылуы керек.
5. Басқару принципі: қолданушы өз бетінше кадрларды ауыстыра алады және терезеге қалаған модульды аша алады және берілген тапсырманы кез келген деңгейде шешуге деген мүмкіндіктері көп болуға тиіс және қолданушы өзін тексере алуы үшін тапсырма, тест, есеп сияқты қосымшалардың жауабы болуы керек.
6. Бейімделу принципі: оқу барысында әр қолданушының қызығушы - лығын арттыратындай тартымдылық болуы тиіс, сондықтан электрондық оқулықты қолданатын ортаны ескеру керек.
7. Компьютерлік қолдау принципі: кез келген уақытта қолданушы ком - пью - терден қолдау ала алады, компьютер қолданушының жұмысын жеңілдетуі тиіс. Мысалы, мультимедияның көмегімен суреттердің автоматты түрде шығуы немесе берілген тапсырманың нақты жауабының болуы. Кез келген этапта компьтер жауаптарды тексеріп отырады.
8. Жинақылық принципі: электрондық оқулық белгілі бір форматта жасалуы тиіс. Және оны кез келген уақытта кеңейтіп, жаңа материалдармен толықтырып отыратын мүмкіндік болуы керек.
Жоғарыда айтылған принциптер мен анықтамаларға қарап электрондық оқулық кімге және не үшін қажет деген сұраққа жауап бере аламыз.
Электрондық оқулық жалпы оқу барысында, әсіресе алыстан оқыту кезінде тиімді, себебі ол [8]:
oo Оқулықтың жазба нұсқасына қарағанда түсінуді жеңілдетеді, қа - был - дау және эмоциялық еске жақсы әсер етеді;
oo Қолданушының қажеттіліктеріне байланысты. Оның жеке мүмкін - діктері мен дайындалу деңгейіне бейімделу;
oo Тапсырмалардың жауаптарының болуы, тестті белгілеп болғаннан кейін дұрыс жауаптарын біле алуы уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндік береді;
oo Электрондық оқулық практикалық жұмыс кезінде пайдалы, себебі ол:
oo Көптеген тапсырмаларды бір уақыт мезетінде орындау арқылы уақытты үнемдейді;
oo Мұғалімдер компьютердің көмегімен тексеру жұмыстарын тиімді өткізе алады.
Электрондық оқулық мұғалімдер үшін де пайдалы, себебі:
oo Өзінің қалауынша практикалық жұмыс пен қосымша материалдар қосуына мүмкіндік бар;
oo Студенттердің өзіндік жұмысын, тесттерді тексеруге уақыт кетпейді;
oo Әр студентпен жеке жұмыс жүргізуге мүмкіндігі бар.
Электрондық оқулықты жасаудың негізгі кезеңдері [5]:
1. Ақпарат көзін таңдау;
2. Таңдап алынған ақпарат көзінің авторларымен келісім;
3. Бөлімдер жасау;
4. Мәтіндерді бөлім бойынша модульға бөлу;
5. Электронды формада гипермәтін жасау;
6. Компьютерлік қолдауды іске асыру;
7. Көркемдік үшін материалдар жинастыру;
8. Дыбыстық көркемдіктерді жасау және оларды іске асыру;
9. Материалдарды көрсетуге даярлау;
10. Электрондық оқулықты жарыққа шығару.
Электрондық оқулық жұмысының 3 негізгі режимін белгілеуге болады:
oo тексерусіз оқыту;
oo тексерумен оқыту - материалды қаншалықты қабылдағанын анықтау үшін әр бөлімнің соңында үйренушіге бірнеше сұрақтарға жауап беру керек болады;
oo тесттік бақылау - баға қою арқылы білімін бақылаудың қорытындысын шығаруға арналған.
1.3 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар
Электрондық оқулықтарға (ЭО) мынадай талаптар қойылуы қажет [9]:
1. ЭО-ның жан-жақтылығы.
2. ЭО-ның ізгiлiктiлiгі. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала ала - - - ды.
3. ЭО-ның бейiмдiлiгi. Ұсынылып отырған оқу материалы барлық орындау - шы - лар үшiн бiрмәндi болуы керек. Бiрақ оқу материалы әр түрлi форма - да берiлуi мүмкiн.
4. ЭО-ның модульдiлігі. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар не - гi - зiнде бірнеше бөліктерден тұруы тиіс.
5. Экономикалық тиiмдiлiгi. Аталған оқулыққа сұраныс көп болуы қа - жет және соған сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет.
Бүгінгі басты бағыттардың бірі - білім беру үрдісін ақпараттандыру. Қа - зір - - - гі - - таңда оқулықтың екі деңгейі бар: дәстүрлік және интелектуалдық (1.2-су - - - - р - ет). - -
Дәстүрлік деңгей
Интеллектуалдық деңгей
Қағаз түрін - дегі оқулық
Оқыту траек - то - риясы бойынша мате - - риал - дың бей - - неленуі (өзін - дік оқу мен өзіндік ба - қылау)
Ерекшелік деңгейі
1.2-сурет. Электрондық оқулықтардың жіктелуі.
5.1 Электрондық оқулық басылымы туралы ҚР мемлекеттік стандарты
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің шеші - міне сәйкес электрондық оқу басылымдарына (ЭОБ) мынадай талаптар қойы - луы тиіс [18] :
ЭОБ-ның объектісі ғылыми негізделген фактілер, тұжырымдар мен ережелердің, сонымен қатар берілген оқу курсында оқытылатын объек - ті - лердің, құбылыстар мен үрдістердің қатынастары мен қасиеттерінің жиынтығы болып табылатын сандық, мәтіндік, графикалық, аудио, видео және басқа оқыту ақпараты болу керек.
ЭОБ анықтамалық және басқарушы ақпаратты қамту керек, және қолданушының назарын өзіне аудартатын және оқу мақсаттарына қызмет етпейтін ақпаратты қамтымау керек.
ЭОБ әртүрлі мамандықтар үшін олардың типтік оқу жоспарлары мен бағдарламаларына сәйкес қолдануға мүмкіндік беру керек.
ЭОБ-да интерфейс көрнекті, түсінікті, бірмәнді және қолданушы қате іс-әрекеттер жібермеуі үшін ЭОБ-ның түгел және оның бөлек бөліктерінің функцияларының логикасын түсінуге көмектесетін түрінде келтірулі керек.
ЭОБ-да имитациалық компьютерлiк моделдер оқылатын объектiлер, үрдістер мен құбылыстардың құрылымын және параметрлерін беру және өзгерту, сонымен қатар, сыртқы әрекеттердiң имитациясы үшiн ыңғайлы құралдармен жабдықталу керек. Компьютерлік моделдермен өзара-әрекет мәселелері білім алушыны оның көмегімен шешілетін дидактикалық есептердің мазмұнынан көңілін бөлмеуi керек.
ЭОБ қалай жабық, солай ашық ортада қолданылу мүмкіндіктеріне ие болу керек. ЭОБ жабық ортада жылжымалы ақпаратты тасушыларда орналасуы және жеке алынған компьютерде немесе локальды компьютерлік желіде атқарушы программалар сияқты жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болу керек. ЭОБ ашық ортада глобалды компьютерлік желілерде орналасады және жұмыс істеу үшін программа-браузерлерді қолданады.
ЭОБ қосымша программалық құралдарды талап етпейтін операциялық жүйенің версиясын ескере автоматты түрде орнатуының мүмкіндігіне ие болу керек. Орнату комплектінде мемлекеттік немесе халықаралық стандарттарына сәйкес ЭОБ-ның тәуелсіз жұмысы үшін барлық қажет шрифтер, драйверлер және программалар пакеттері болу керек.
ЭОБ тұрақсыздандыру әрекеттер болмағанда (электр өшуі, операциялық жүйенің істен шығуы) берілген режимде функциясын жасау керек және тұрақсыздандыру әрекеттермен шақырылатын ауытқулар болғаннан кейін ЭОБ-ның жұмысын жалғастыруды қамтамасыз ететін қабілеті болу керек.
ЭОБ қолдану процесінде ЭОБ-ға қажет өзгерістер мен кемшіліктерді енгізудің қарапайымдылығын қамтитын және оқу материалдарына және статистикалық берілгендерге санкцияланбаған кірісті болдырмау мүмкіндіктері болу керек.
Бұлардан басқа рәсімдеуге, функцияларына, мазмұнына және т.б. сай келетін стандарттар бар.
Осы талаптарға сәйкес кез-келген электрондық оқулықтар Республика көлемінде қолдануға болады. Ал оны қанағаттандырмайтын оқу құралдары ресми басылымдарға шығарылмайды.
8.1 Электрондық оқу-әдістемелік кешенді құру тәсілдері
ОӘК-нің орындалу нұсқалары [16]:
Мультимедия элементтері (анимация, дыбыс, бейне) бар ОӘК. Құрылуы ең қиын, бірақ ең нәтижелі.
Интерактивті тесттер мен тапсырмалармен толықтырылған ОӘК. Интерактивті бөлік ретінде өзін-өзі тексеруге арналған тесттер, виртуалды лабораториялық жұмыстар, тренажерлар алынады.
Бірінші нұсқа негізінде гипермәтіндік технологияны қолданып құрылады, алайда мұнда навигация элементтері бар, құрылымдалған, оқу материалының әртүрлі бөліктеріне сілтемелермен жабдықталған.
Барлық материалдар мәтіндік файлдар болып табылады. Программа; дәрістер; емтихан сұрақтары; есеп кітапшасы; емтихан есептері; лабораториялық жұмыстар және т.б.
ЭОӘК нұсқаларына байланысты оларды оларды құруда пайдаланылатын құралдар да әртүрлі болып келеді. Жалпы алғанда, ЭОӘК-дерді құрудың екі альтернативті тәсілі бар [9]:
1. Кешендерді кең таралған WWW-технологиялардың көмегімен құру. Бұл оқу құралдары ішіне көрнекіліктер кірістірілген, білімді бақылау аппараты, анықтамалық материалдары бар күрделі ұйымдасқан гипермәтін түрінде құрылады. Егер бұл әдістемелік тиімді болса, дыбыс, анимация, бейнефильмдер, компьютерлік үлгілер қосылады. Осындай ОӘК-ді құру айтарлықтай қиын, құрастырушылардан технологияны білуді, уақыт пен құралдардың үлкен шығындарын талап етеді, сондықтан осындай жұмысқа көп оқытушыларды тарту қиындық тудырады, әрбір оқу құралы қайталанбас болады. Осындай оқу құралдары студенттердің компьютерде және жергілікті желіде өзіндік жұмысына көмекші болады.
2. Оқу құралдарын инструменталдық қоршау көмегімен құру. Мұндай тәсілдің артықшылығы: "бос" қоршауды мәтіндік және графикалық материалдармен, мәтіндік бақылау блоктарымен толтыра отырып, қысқа мерзімде ЭОҚ-ң үлкен көлемін құрастыру. Осындай оқу құралдары ауқымды желіде орналастыруға жарамды.
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Электрондық оқыту формалары
Электрондық оқытудың әртүрлі техникалық формаларына тоқталып өтейік [10].
Аудиографика. Бұл мәліметтерді жіберудің таржолақты арналары бойынша дауыстық, компьютерлік және графикалық ақпаратты жөнелтудің аралас тәсілі. Мұндай арналар ретінде стандартты аналогтық немесе цифрлық телефон желілері алынуы мүмкін. Графикалық ақпарат факсимильді аппараттардың, телеқабылдағыштардың, компьютерлердің дисплейлерінің және электрондық тақталардың көмегімен жіберіледі. Дауыстық байланыс микрофондар мен дыбыс жаңғыртқыштар арқылы орындалады. Факсимильді аппараттар тесттер өткізу үшін және мәтіндік оқу құралдарын жіберу үшін қолданылады.
Цифрлық теледидар. Үйреншікті аналогтыққа қарағанда цифрлық ТВ мәліметтерді жіберу арналарын әлдеқайда үнемді пайдаланады. Осы заманғы өлшемдерге сай аналогтық ТВ-ң кеңжолақты арналарын қолдану - тым шығынды. Барлық жерде аналогтық ТВ-ны цифрлыққа ауыстыру - жақын уақытта шешілетін мәселе. Цифрлық видео аудио- және бейнеақпаратты кіріктірілген сервистік телефон желілері (Integrated Services Digital Network - ISDN) деп аталатын арнайы телефон арналары арқылы жіберуге мүмкіндік береді. Цифрлық теледидарды қолдану үшін компьютер желіге қосылу адаптерімен, бейнекамерамен, микрофонмен жабдықталады.
Телеконференциялар (teleconferencing). Бұл екі және одан да көп қатысушылар тобы арасында байланысты ұйымдастыру үшін электрондық байланыс арналарын пайдалану үрдісі. Телеконференция процесінде дыбыс, бейне жәненемесе компьютерлік мәліметтер жіберіледі. Жөнелтілетін хабарламаға оның барлық қатысушылары қол жеткізе алады, осылайша, процесс дөңгелек үстел басында әңгімелесуді еске салады.
Аудиоконференциялар - конференцияға қатысушылардың дауыстық ком - му - тациясы орындалатын телеконференциялардың бір түрі.
Видеоконференциялар - аудиовизуалды ақпаратпен алмасуды тудыратын теле - конференциялардың бір түрі [31].
Екіжақты видео (two-way video). Осы жүйелер физикалық түрде әртүрлі жерде орналасқан оқытушылар мен студенттерді бір виртуалды класта түйіс - тіреді. Байланыс арналары ретінде ISDN цифрлық телефон арналары немесе оптикалық талшықты арналар қолданылады. Сонымен қатар, спутниктік жүйелер қолданылуы мүмкін. Бейнесигналды аналогтықтан цифрлыққа және керісінше түрлендіру үшін кодер (coder)декодер (decoder) - CODEC қолда - ны - лады. Осы типті жүйелердегі әрбір жұмыс орны камерамен, микрофонмен және монитормен жабдықталған.
Біржақты видео (one-way video). Дауыстық кері байланысы бар біржақты видео дауыстық байланыс бойынша студенттердің оқытушымен және өзара әңгімелесу мүмкіндігімен толықтырылған "әдеттегі" теледидарды қолдану нұсқасын білдіреді. Дауыстық байланыс құралы ретінде аудиоконференция қолданылады. Әдетте мұндай жүйелер басқаруы шектелген теледидарлық жүйе (Instructional Television Fixed Service - ITFS) мен спутниктік ТВ негізінде құрылады. Көру кезінде студенттер телефон немесе факс арқылы сұрақтар қоя алады. Оқытушының жауаптары теледидар бойынша көрсетіледі.
Спутниктік ТВ (satellite TV). Бұл материалдарды бір нүктеден көптеген нүктелерге барынша үнемді жеткізу әдісі. Программа радиосигналға түрлен - діріледі, күшейтіледі және үлкен жөнелтуші тарелкадан өз орбитасының табиғаты бойынша кеңістікте қозғалмайтын спутникке жіберіледі. Радиосигнал спутникпен қабылданады және үлкен әрекеттесу радиусында жерге ретранс - ляцияланады. Жерде сигнал спутниктік тарелкалармен қабылданады. Жабдық - тар - дың құны төмендейді, бұл осындай жүйелерді белсенді пайдалануды тудырады.
WebTV. Интернет-технология мен дәстүрлі теледидарды түйістіретін және интерактивті теледидарға нақты қадам болатын технология. Екі бағытты бөліп қарастырады: теледидарды WWW және электрондық поштамен жұмыс үшін дамыту және компьютерді телебағдарламаларды қабылдау мен көруге арналған құрылғы мен программалық жабдықтамамен жабдықтау [10, 11].
1.2 Электрондық оқыту құралдарын құру шарттары
HTML-кодты орындаудағы айырмашылықты ескеру. Мұнда Web-беттер құрушаларға негізгі қауіп - Netscape және Microsoft фирмаларының кең тараған екі браузер типі көп жағдайда бір HTML-кодты әртүрлі орындайды. Осыған байланысты қандай да бір фирма ұсынған HTML специфи - кация - лары - ның кеңейтулерін қолдануда олар қаншалықты нәтижелі болуына қарамастан, абай болу керек. Қазіргі кезде Netscape Communicator және Microsoft Internet Explorer соңғы нұсқаларының таратылуына байланысты браузерлер мүмкін - діктері арасындағы айырмашылық артты. HTML тілінің соңғы специфика - ция - сында "фирмалық" кеңейтілулердің көбісі ескерілгеніне қарамастан, айырма - шы - лық әлі де қалды [17].
Қосылу жылдамдығын ескеру. Әдетте, беттің мазмұнынан-ақ сіздің Web-бетінізге кірушілер сіздің серверіңізбен байланысудың қандай арналарын қолданатынын анықтау қиын емес. Корпоративті қолданушылардың тұрақты қосылу мүмкіндігі бар, сондықтан олар беттің жүктелу уақытына көп көңіл аудармайды. Бірақ сіз өз парағыңызда қолданушылардың әлдеқайда кең құрамын күтетін болсаңыз, олар үшін енудің негізгі әдісі телефон арналары екенін естен шығаруға болмайды. Біздің мемлекетте жылдам телефон арналары жоқ, провайдерлердің бөлінген арналардың өткізгіштігінің жеткіліксіздігі де өз шектеулерін қояды.
Көптеген Web-парақ құрушылары өз парақтарында ұзақ жүктелетін элементтерді пайдаланады. Оларға скрипттер немесе анимациялық суреттер жатады. Мұндай бетке кіруші оның жүктелуін күтпей-ақ, басқа ресурсқа ауысып кетуі ықтимал.
Бет өлшемі. Президент Вудро Вильсонның жиі айтатын сөзі: "Егер сіз жазған құжаттың оқылуын қаласаңыз, оны жарты беттен артық жазбаңыз". Бұл кеңес бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтпады. Қолданушы ұсынылатын әрекет жолдарын бірден қарастыра алатын беттер жақсы қабылданады.
Бүтін мәтіндерді, мысалы, мақалаларды бетке толығымен орналастырған дұрыс болар. Бұл жағдайда мақала бөлшектенген мәтінге қарағанда жақсырақ қабылданады және қолданушы қажет мәтінді бір файл түрінде сақтай алады.
Суреттерді қолдану. Әдетте, суреттер Web-парақтарға толықтық сипат береді, қолданушыларды еліктіреді және бетті көркемдейді. Алайда әрбір сурет ұзақ уақыт жүктеледі. Әсіресе, сурет сілтеме ретінде қолданылғанда бұл адам төзімін тауысады. Бұл жағдайда ALT-мәтіндерді қолдану арқылы жағдайды жеңілдетуге болады, сондықтан негізгі кемшілік беттегі графиканың шамадан тыс көп болуында.
Суреттерді қолдануда негізгі мәселе олардың өлшемдері болып отыр. Беттегі суреттердің жалпы көлемін 40-50 Кбит-пен шектеуге тырысу керек. Бір сурет өлшемі 30 Кбит-тен аспау керек.
Файлдардың арнайы форматтары. Қазіргі кезде Web-беттердің иелері өз беттерінде MIDI форматындағы музыкалық жазбаларды қолданады. Кейбір сайт құрушылар әртүрлі мультимедиялық кірістірулерді құру үшін арнайы құралдарды, ал орындау үшін арнайы программалық жабдықтауды талап ететін технологиялармен жұмыс істейді. Real Audio форматында дыбысты пайдалану немесе Shockwave технологиясымен құрылған мультимедиялық қосым - ша - лардың мүмкіндіктері айтарлықтай жоғары, алайда оларды қолдану қосылу жылдамдығына үлкен талаптар қояды және жүктелу уақыты бойынша өте ұзаққа созылады [17, 18].
1.3 Электрондық оқыту құралдарының орналасуы және тасымалдануы
ЭОҚ жабық та, ашық та ортада қолданылу мүмкіндігіне ие болу керек. ЭОӘК жабық ортада жылжымалы ақпаратты тасушыларда орналасуы және жеке алынған компьютерде немесе локалды компьютерлік желіде орындалушы программалар сияқты жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болу керек [19, 25]. ЭОӘК ашық ортада ауқымды компьютерлік желілерде орналасады және жұмыс істеу үшін программа-браузерлерді қолданады (2.1-сурет).
Қағаз түріндегі ақпарат тасушылар (оқулықтар, әдістемелік құралдар)
Дискеттер, CD, DVD-дискілер
ҚО сайтында орналастырылған оқу материалдары (оқулықтар, тесттер, байланыс құралдары)
2.1-сурет. Электрондық оқу құралын тасымалдау тәсілдері
"Ақпараттық жүйелер және желілер" пәнінен электрондық оқу құралын құруда барлық талаптар ескерілген, кешен барлық құру принциптеріне жауап береді. Оқу құра құрлын құрудың алғашқы кезеңінде оқыту мақсаттарын анықтау керек, берілген ЭОҚ компьютерлік желілерден жалпы бастапқы білім беру мақсатында құрылған. Оқулықты құрудың басқа кезеңдері келесі тарауларда сипатталады.
1.4 Интернет беттеріндегі электрондық оқулықтар
Қазіргі кезде электрондық оқулықтар көптеп табылады. Мен өз оқулығымды жасау барысында бірнеше оқулықтарды қарастырдым. Соларға тоқтала кетсем.
2.2-сурет. Компьютерлік желілер пәнінен оқулық
2.2-суретте көрсетілген оқулық Компьютерлік желілер пәнінен. Менің ойымша, жақсы құрылған. Бірақ бұл оқулықтың ішінде тек дәрістер ғана бар. Сондықтан электрондық оқулық деген атауға әлі жетпей тұрғандай.
Ал келесі 2.3-суреттегі оқулық Интернеттегі компьютер ақпараттарын қорғау деп аталады. Бұл оқулық көркемдік жағынан мүлде төмен.
2.3-сурет. Интернеттегі компьютер ақпараттарын қорғау
Информатика пәнінен жасалған оқулық маған ұнады (1.3-сурет). Бұл оқулық бірнеше бөліктен тұрады (суретте бірінші бөлімі көрсетілген). Сондай-ақ оқулық тесттер, бақылау сұрақтарымен қамтылған. Мен өз оқулығымда бұл оқулықтың кей элементтерін пайдаландым.
2.4-сурет. Информатика пәнінен жасалған оқулық
2.5-сурет. Негізгі беті
2.5-суреттегі электрондық оқулықтың негізгі беті көрсетілген. Тек кнопкалардан тұратын бұл бетті көргенне соң оқығың да келмей қалады.
Келесі оқулық менің ойымша жақсы құрылған. Себебі, оқып отырған адамға таңдалған түстері жақсы әсер етеді 2.6-сурет)
2.6-сурет. Интернеттегі оқулық түрлерінің бірі
Матеметика, информатика, физика пәндерінен біріктіріліп жасалған бұл оқулық өздеріңіз көріп тұрғандай өте ыңғайсыз түрде жасалған.
Бұл оқулықтар қалай жасалса да, басты кемшілігі қазақ тілінде емес. Интернет беттерінен қазақ тіліндегі электрондық оқулықты кездестіру өте қиын.
2. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Оқулықтың жалпы құрылымы
Өткен тарауларда атап көрсетілгендей, ЭОҚ-дарын жобалау мен құрудың алғашқы сатыларында оны құрудың мақсаттары мен міндеттерін анықтап, соған сәйкес оның құрылымын қалыптастыру қажет [14, 15].
Ағымдағы уақыт
Берілген жұмыстың I тарауында электрондық оқулықтың құрамы мен құрылымына қойылатын талаптар сипатталды. ЭОҚ элементтер тізімін оқыту мақсаттарына байланысты толықтыру немесе кейбір элементтерді біріктіру арқылы "Ақпараттық жүйелер және желілер" пәнінен оқулықтың құрылымдық сұлбасы қалыптастырылды.суреттер
Сілте-мелер
3.1-сурет. Оқулықтың негізгі беті
Бұл суретте менің электрондық оқулығымның негізгі беті көрсетілген. Бетті жасағанда мен ең алдымен көркемдік жағына мән бердім, себебі, біздің психологиямыз жақсы әдемі заттарды тез қабылдайды. Сондықтан адамға жағымды түстерді таңдадым.
Электрондық оқулық жасаудағы жұмыс барысы
Дәрістер беті
Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу
Фреймдерді пайдалану
Кесте құру және тізім жасау
Электрондық оқулықтың авторы туралы бет
Сырғымалы жолдарды құру
Абсолюттік түрде орналастыру. DIV және SPAN тәгтері
Оқиғаны өңдеуіштер
Тексеру жұмыстары бетіне шолу
Фильтрлерді пайдалану
Формаларды пайдалану
Тесттер құру
3.1-сұлба. "Ақпараттық жүйелер және желілер" пәнінен оқулықтың құрылымдық сұлбасы
Оқулықтың негізгі беті электрондық оқулықтың мазмұнын ашатын беттерге сілтейтін сілтемелерден, ағымдағы күн мен уақытты көрсететін сағаттан және суреттерден тұрады.
3.1-суреттегі ағымдағы уақыт пен күнді шығарудың программалық коды:
HEAD
SCRIPT language="JavaScript"
!--
function f_Date(m_Str) {
m_Str += "";
m_Str2 = new String(m_Str);
if (m_Str2.length==1) return ("0" + m_Str2);
else return m_Str2;
}
function f_Year(m_Year) {
m_Year += "";
m_Year2 = new String(m_Year);
return m_Year2.substr(2);
}
--
SCRIPT
HEAD
BODY
SCRIPT language="JavaScript"
!--
c_Date = new Date();
var m_Date;
m_Day = new Array("жексенбі", "дүйсенбі", "сейсенбі", "сәрсенбі", "бейсенбі", "жұма", "сенбі");
m_Month = new Array("-қаңтар", "-ақпан", "-наурыз", "-сәуір", "-мамыр", "-маусым", "-шілде", "-тамыз", "-қыркүйек", "-қазан", "-қараша", "-желтоқсан");
m_Date = "Бүгін BR" + m_Day[c_Date.getDay()] + " ";
m_Date += c_Date.getDate() + " ";
m_Date += m_Month[c_Date.getMonth()] + " ";
m_Date += c_Date.getFullYear() + " ";
document.write(m_Date);
function f_start() { Таймерді іске қосамыз
m_clock = setInterval("f_time();", 1000);
}
function f_time() { Ағымдағы уақытты есептеу
c_date = new Date();
var m_date = c_date.getHours();
m_date += ((c_date.getMinutes()10) ? ":0" : ":");
m_date += c_date.getMinutes();
m_date += ((c_date.getSeconds()10) ? ":0" : ":");
m_date += c_date.getSeconds() + "BR";
i_text.innerHTML = m_date;
}
--
SCRIPT
HEAD
BODY onload="f_start();"
DIV id="i_text"DIV
DIV
BODY
2.2 Гиперсілтемелердің көмегімен келесі параққа көшу
Web-парақтардың басқа Web-парақтарға қатысты сілтеме - лері - нің болуы - World Wіde Web жүйесінің ең тартымды ерек - шеліктерінің бірі. HTML құжаттарында ги - пермәтіндік сілтемелерді құру өте жеңіл. Ол үшін атрибуты, яғни параметрі бар A ... және A тәгтері пайдаланылады. Гиперсілтемелерді құрған кезде HREF="..." атрибуты міндетті түр - - де қажет. Оның мәні сол сілтеме көрсетіп тұрған файл атынан немесе оның Интернеттегі URL-адресінен тұрады. Сілтеме мәтін A мен A тәгтерінің арасына орналасады.
Келесі суретте Ақпараттық жүйелер және желілер электрондық оқулығының Дәрістер беті көрсетілген. Мен гипермәтіндік сілтемені осы бетте әр тарауға өту үшін пайдаландым (суреттегі асты сызылған сөздер гипермәтіндік сілтеме болып табылады):
3.2-сурет. Дәрістер беті
Мысалы, бірінші бөлім сілтемесінің программалық коды:
A HREF=1b.htm TARGET=_topfont size=4 color=#ffff00Бірінші бөлім. fontA түрінде болады.
2.3 Фреймдерді пайдалану
HTML тілі броузер терезелерін бірнеше бөліктерге бөлу мүмкіндігін береді және олардың әрқайсысында жеке web-құжаттар бейнеленеді. Осындай бөліктер фрейм деп аталады. Мұнда әрбір фрейм экрандағы жеке тіктөртбұрышты аймақты алып тұрады. Әр фрейм ішінде бір-бірінен тәуелсіз құжат орналастыра аламыз.
Фреймдер құру үшін FRAMESET және FRAME тәгтері қолданылады да, мұнда әдеттегідей BODY тәгі пайдаланылмайды. FRAMESET тәгі броузер терезесіндегі фреймдердің көлемдері мен олардың орналасу тәртібін сипаттайды, FRAME тәгінде фреймдердің әрқайсысына шақырылатын құжаттар аттары көрсетіледі.
3.2-суреттегі бірінші бөлім сілтемесін шертейік:
3.3-сурет. Бірінші бөлім
Өзіміз көріп тұрғандай терезе фреймдердің көмегімен екі бөлікке бөлінген.
Прграммалық коды:
titleКомпьютерлік желілерtitle
frameset ROWS="22%,* " bordercolor=#99ccff frame src="i.htm" frame src="11.htm"
frameset
frameset
2.4 Фреймдердің көмегімен гиперсілтеме құру
Енді фреймдерді пайдаланып, олардың бірінен біріне ауысу мүмкіндіктерін қарастырайық. Фреймге гиперсілтеме жасау үшін оған ат қойылуы керек. Ат қою FRAME тәгінің NAME атрибуты арқылы жүзеге асырылады.
HTML құжаттарында ги - пермәтіндік сілтемелерді құру өте жеңіл. Ол үшін атрибуты, яғни параметрі бар A ... және A тәгтері пайдаланылады. Гиперсілтемелерді құрған кезде HREF="..." атрибуты міндетті түр - - де қажет. Оның мәні сол сілтеме көрсетіп тұрған файл атынан немесе оның Интернеттегі URL-адресінен тұрады. Егер файл басы емес, оның мәтінінің ішіндегі басқа бір қажетті орынға көшу керек болса, онда сол орынға алдын ала анкер (белгі - лен - ген сөз) орнатамыз. Сонда ги - пермәтіндік сілтемелер сол парақ ішіндегі анкері бар белгілі бір орынды көрсетуі мүмкін. Анкер құруда да A және A тәгтері қолданылады, бірақ мұн - дай - да HREF= "# ... " атри - бутына қосымша NAME= "..." атрибутын пайдалану керек.
Төменгі кестеде TARGET атрибутының фреймдер жұмысын басқаратын кейбір тұрақты мәндері көрсетілген. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz