Коммерциялық банктердің несие саясаты
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Несие саясаты мәні, функциясы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2Несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Несие саясатының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ («КАЗКОММЕРЦБАНК» АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.1 ҚР коммерциялық банктердің несие саясатын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 «Казкоммерцбанк» АҚ.ның несиелік портфелінің сапасы мен қаржылық көрсеткіштеріне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Несие саясаты мәні, функциясы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2Несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Несие саясатының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ («КАЗКОММЕРЦБАНК» АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.1 ҚР коммерциялық банктердің несие саясатын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 «Казкоммерцбанк» АҚ.ның несиелік портфелінің сапасы мен қаржылық көрсеткіштеріне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
Несие саясаты – бұл жеке және қоғамдық мүдделерге сәйкес ссудалық капиталды орналастыратын кредитор ретінде банктің қызметі.
Коммерциялық банктердің несие саясатының мақсаты мен тапсырмалары, несиелендіру бағытын таңдау; несиелік операцияларды қалыптастыру технологиясы; несиелендіру үрдесін бақылау жатады. Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуінде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытында банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсетеді. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалардың өмірлік қызметін қамтамасыздандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасау. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серіктестестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші ұйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық шаруашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарламаның дамуына көмектеседі. Бұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары – пайда табу мүддесін жүзеге асырады.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Қазақстан банк жүйесі ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатарда орын алатын халықаралық дейгейде танылып отырған банктік жүйе болып табылады. Экономикалық өсу банк жүйесінің тұрақтылығына оң әсерін тигізуде. Екінші деңгейдегі банктердің активтері күн санап өсіп отыр. Солардың ішінде экономиканың секторларына және халыққа берілген несиелер көлемі артуда. Қазіргі кезде бағасы қымбат несие банктің басты табыс көзіне айналуда.
Бір өкініштісі банктеріміз несие беру барысында клиенттердің төлем қабілеттігі мен несиелік қабілеттігіне аса мән бермейтіндігінде. Шын мәнісінде кейбір банктеріміз клиенттің табысының расталуын қажет етпейді. Оған клиент тарту маңызды болып отыр. Соның салдарынан соңғы кездері банктеріміздің несиелік портфелінің сапасы төмендегені де жасырын емес. Несиені беру оңай, қайтарып алу қиындығын ескерсек, ең бастысы мұнда тұтыну несиесін беруді ұйымдастыруға аса мән беру қажеттігі туындайды. Тұтыну несиесін беру процессін ұйымдастыруды дұрыс жолға қою арқылы ғана банктердің несиелік портфелінің сапасын жақсартып, нәтижесінде олардың табыстылығы мен өтімділігін арттаруға қол жеткізуге болады. Осы тұрғыдан алғанда таңдап алынған жұмыстың тақырыбы ең өзекті тақырыптардың біріне жатады.
Коммерциялық банктердің несие саясатының мақсаты мен тапсырмалары, несиелендіру бағытын таңдау; несиелік операцияларды қалыптастыру технологиясы; несиелендіру үрдесін бақылау жатады. Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуінде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытында банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсетеді. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалардың өмірлік қызметін қамтамасыздандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасау. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серіктестестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші ұйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық шаруашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарламаның дамуына көмектеседі. Бұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары – пайда табу мүддесін жүзеге асырады.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Қазақстан банк жүйесі ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатарда орын алатын халықаралық дейгейде танылып отырған банктік жүйе болып табылады. Экономикалық өсу банк жүйесінің тұрақтылығына оң әсерін тигізуде. Екінші деңгейдегі банктердің активтері күн санап өсіп отыр. Солардың ішінде экономиканың секторларына және халыққа берілген несиелер көлемі артуда. Қазіргі кезде бағасы қымбат несие банктің басты табыс көзіне айналуда.
Бір өкініштісі банктеріміз несие беру барысында клиенттердің төлем қабілеттігі мен несиелік қабілеттігіне аса мән бермейтіндігінде. Шын мәнісінде кейбір банктеріміз клиенттің табысының расталуын қажет етпейді. Оған клиент тарту маңызды болып отыр. Соның салдарынан соңғы кездері банктеріміздің несиелік портфелінің сапасы төмендегені де жасырын емес. Несиені беру оңай, қайтарып алу қиындығын ескерсек, ең бастысы мұнда тұтыну несиесін беруді ұйымдастыруға аса мән беру қажеттігі туындайды. Тұтыну несиесін беру процессін ұйымдастыруды дұрыс жолға қою арқылы ғана банктердің несиелік портфелінің сапасын жақсартып, нәтижесінде олардың табыстылығы мен өтімділігін арттаруға қол жеткізуге болады. Осы тұрғыдан алғанда таңдап алынған жұмыстың тақырыбы ең өзекті тақырыптардың біріне жатады.
1. Сейітқасымов Ғ. С. «Ақша, Несие, Банк», Алматы «Экономика», 2011. – 466 б.
2. Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық. - Алматы: Жетіжарғы, 2009. - 552 б.
3. Мақыш С.Б. Ақша, несие, банктер теориясы : Оқулық / С. Б. Мақыш. - Алматы : Жеті Жарғы, 2011. - 368 б.
4. Костяшкина О.Г. Кредитная политика коммерческого банка. Учебное пособие, Красноярск 2010 г. – 130 с.
5. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. – М.: ИКЦ «ДИС», 2008. – 464 с.
6. Балакина Р.Т. Кредитная политика коммерческого банка: Учебно-практическое пособие, Омск. 2009 г. – 92 с.
7. Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: «ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҢҒЫРТУ - ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ БАСТЫ БАҒЫТЫ», 2012 жылғы 27 қаңтар.
8. Курманкулова Р.Ж. Развитие системы внутреннего контроля банковских рисков. Банки Казахстана № 11, 2009. – 117 с.
9. Серік Аханов: «Халықтың өмірі – ақша айналымының заңдарына байланысты» // I-News. 19.08.2011. – 10 б.
10. Олег Смоляков: «Қауіптің,тәуекелдердің және проблемалардың бар екенін түсінеміз. Оларға сәйкес шешімдер де қабылдануда» //Егемен Қазақстан. 17.04.2012.
11. Григорий Марченко: «2010 жылы қалыптасқан экономиканы қалпына келтірудің жағымды қарқыны сақталуы тиіс»// Егемен Қазақстан. 28.01.2011.
12. Григорий Марченко: «Нарықтық экономика және нарықтық қаржы саяси реформалар ықпалында қалыптасты»// Егемен Қазақстан. 7.12.2011.
13. Данияр Ақышев: «Нәтижелер болжамдардан асып түсті, алдағы жылы табысымызды нығайту қажет»// Айқын. 29.12.2010.
14. Нуржан Субханбердин: «В 2011 году мы увидели результаты слаженной работы в период кризиса»// Казкоммерц News, Информационный вестник. 01.02.2012
15. Кредит нарығын дамытудың сапалық өлшемдері туралы // knews. 10.08.2011
16. Казкоммерцбанк намерен нарастить кредитный портфель и получить прибыль в 2010 году //Информациональный портал. 24.09.2010
17. Аскар Чокин:«Казкоммерцбанк – нейтральные результаты и медленный прогресс» // LS. 4.04.2011
18. «Кредит нарығының жағдайы және өлшемдерінің болжамы» екінші деңгейдегі банктерге зерттеу жүргізу, 2009, 2010 және 2011 жылғы талдаулар.
19. «2011 жылғы алдын ала қорытындылар Қаржы нарығындағы ахуал туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №3 Баспасөз Релизі. 10.01.2012
20. «Кредит нарығын дамытудың сапалық өлшемдері туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №6 Баспасөз Релизі. 10.02.2012
21. «Қаржы нарығындағы ахуал туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №7 Баспасөз Релизі. 14.02.2012
22. «Қаржы нарығындағы ахуал туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №9 Баспасөз Релизі. 06.03.2012
23. Қазақстанның қаржылық тұрақтылығы туралы есеп, 2009, 2010 және 2011 жылдар бойынша.
24. «Инфляцияға шолу 2011 жылғы 4 тоқсан», ҚР Ұлттық Банкі есебі.
25. «Статистикалық бюллетень, 2012 жылғы қаңтар»,ҚР Ұлттық Банкі.
26. Казкоммерцбанктің 2009,2010 және 2011 жылдардың 31 желтоқсанында жасалған қаржылық жылдық есептілігі.
27. www.nationalbank.kz ҚР Ұлттық Банкінің ресми сайты.
28. www.kkb.kz Казкоммерцбанктің ресми сайты.
29. www.afn.kz ҚР Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және Қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау Комитетінің ресми сайты.
30. www.egemen.kz Егемен Қазақстанның ресми сайты.
31. www.aikyn.kz Айқын Республикалық қоғамдық – саяси газеттің ресми сайты.
32. www.newskaz.kz Қазақстан жаңалықтары, Халықаралық Ақпарат Агенттігі сайты.
2. Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық. - Алматы: Жетіжарғы, 2009. - 552 б.
3. Мақыш С.Б. Ақша, несие, банктер теориясы : Оқулық / С. Б. Мақыш. - Алматы : Жеті Жарғы, 2011. - 368 б.
4. Костяшкина О.Г. Кредитная политика коммерческого банка. Учебное пособие, Красноярск 2010 г. – 130 с.
5. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. – М.: ИКЦ «ДИС», 2008. – 464 с.
6. Балакина Р.Т. Кредитная политика коммерческого банка: Учебно-практическое пособие, Омск. 2009 г. – 92 с.
7. Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы: «ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҢҒЫРТУ - ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ БАСТЫ БАҒЫТЫ», 2012 жылғы 27 қаңтар.
8. Курманкулова Р.Ж. Развитие системы внутреннего контроля банковских рисков. Банки Казахстана № 11, 2009. – 117 с.
9. Серік Аханов: «Халықтың өмірі – ақша айналымының заңдарына байланысты» // I-News. 19.08.2011. – 10 б.
10. Олег Смоляков: «Қауіптің,тәуекелдердің және проблемалардың бар екенін түсінеміз. Оларға сәйкес шешімдер де қабылдануда» //Егемен Қазақстан. 17.04.2012.
11. Григорий Марченко: «2010 жылы қалыптасқан экономиканы қалпына келтірудің жағымды қарқыны сақталуы тиіс»// Егемен Қазақстан. 28.01.2011.
12. Григорий Марченко: «Нарықтық экономика және нарықтық қаржы саяси реформалар ықпалында қалыптасты»// Егемен Қазақстан. 7.12.2011.
13. Данияр Ақышев: «Нәтижелер болжамдардан асып түсті, алдағы жылы табысымызды нығайту қажет»// Айқын. 29.12.2010.
14. Нуржан Субханбердин: «В 2011 году мы увидели результаты слаженной работы в период кризиса»// Казкоммерц News, Информационный вестник. 01.02.2012
15. Кредит нарығын дамытудың сапалық өлшемдері туралы // knews. 10.08.2011
16. Казкоммерцбанк намерен нарастить кредитный портфель и получить прибыль в 2010 году //Информациональный портал. 24.09.2010
17. Аскар Чокин:«Казкоммерцбанк – нейтральные результаты и медленный прогресс» // LS. 4.04.2011
18. «Кредит нарығының жағдайы және өлшемдерінің болжамы» екінші деңгейдегі банктерге зерттеу жүргізу, 2009, 2010 және 2011 жылғы талдаулар.
19. «2011 жылғы алдын ала қорытындылар Қаржы нарығындағы ахуал туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №3 Баспасөз Релизі. 10.01.2012
20. «Кредит нарығын дамытудың сапалық өлшемдері туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №6 Баспасөз Релизі. 10.02.2012
21. «Қаржы нарығындағы ахуал туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №7 Баспасөз Релизі. 14.02.2012
22. «Қаржы нарығындағы ахуал туралы»// Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №9 Баспасөз Релизі. 06.03.2012
23. Қазақстанның қаржылық тұрақтылығы туралы есеп, 2009, 2010 және 2011 жылдар бойынша.
24. «Инфляцияға шолу 2011 жылғы 4 тоқсан», ҚР Ұлттық Банкі есебі.
25. «Статистикалық бюллетень, 2012 жылғы қаңтар»,ҚР Ұлттық Банкі.
26. Казкоммерцбанктің 2009,2010 және 2011 жылдардың 31 желтоқсанында жасалған қаржылық жылдық есептілігі.
27. www.nationalbank.kz ҚР Ұлттық Банкінің ресми сайты.
28. www.kkb.kz Казкоммерцбанктің ресми сайты.
29. www.afn.kz ҚР Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және Қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау Комитетінің ресми сайты.
30. www.egemen.kz Егемен Қазақстанның ресми сайты.
31. www.aikyn.kz Айқын Республикалық қоғамдық – саяси газеттің ресми сайты.
32. www.newskaz.kz Қазақстан жаңалықтары, Халықаралық Ақпарат Агенттігі сайты.
Реферат
Бүгінгі таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсіп, зор жетістіктерге жеткен өркениетті елдер тәжірибесін үйрене отырып, банк жүйесін халықаралық стандарттарға көшірумен байланысты банктің несиелік саясатының әдістемелік негіздері мен жүзеге асыру проблемаларының концепциясын жасау жауапкершілігі арта түспек.
Соңғы жылдары банк ісінiң мамандары банктің несиелік саясатының оның кызметінің дамуына және жалпы экономиканың дамуына тигізетін әсерінің артуын жиі атап көрсетуде. Бірақ та несиелік саясаттың теориялық негізінің жеткілікті деңгейі зерттеліп, жасалмауы, оны іс жүзінде қолдану проблемалары несиенің банк қызметінің сандық және сапалық көрсеткіштерді арттыруына әсерін тигізетіні сөзсіз. Жалпы, қазіргі кезде нақты бір коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыптастырудың сараптамасы экономикалық әдебиеттерде кездеспейді.
Сондықтан да коммерциялық банктің несиелік саясатының теориялық негіздерін жасау және оны іс жүзінде қолдана білу күн талабына сай өзекті мәселе болып табылады.
Дипломдық жүмысты жазудың басты мақсатым нарыктық экономика жағдайында өз кызметтерін жүзеге асырып отырған коммерциялық банктердің несиелік саясатын қалыптастырудағы теориялық және әдістемелік аппаратын карастыру болып табылады. Яғни, коммерциялық банктердің несие саясатының негізгі бағыттарын талдап және пайда болған проблемалардың алдын алу шараларын және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Осы мақсатқа жетуде жұмыстың алдында мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
1) Банктік несие саясаты ұғымын,функциясын және элементтері мен түрлерін нақтылау;
2) Екінші дейгейдегі банктердің салалар бойынша несие саясатына талдау жасау (Казкоммерцбанк мысалында);
3) Несие саясатын проблемалары мен дамыту жолдарын қарастыру.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиттерден тұрады.
Бірінші бөлімде банктік несие саясатының мәні, функциялары, несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар, несие саясаты түрлеріне сипаттама берілген.
Екінші бөлімде ҚР екінші деңгейдегі банктер материалдары негізінде несие саясаты мәселелері мен несиелік портфелінің жағдайына талдау жасалған.
Үшінші бөлімде Қазақстанда несие саясатындағы проблемалар және оларды жетілдіру жолдары қарастырылған.
ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес жоғары Мектебі
Қаржы кафедрасы
Қаржы мамандығы
Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4 курс студенті: Жолдыбаева Меруерт Нурудуллакызы
Жұмыс тақырыбы: Коммерциялық банктердің несие саясаты (АҚ Казкоммерцбанк Алматы қ. мысалы ретінде)
30 желтоқсан 2011 ж. № 4-2899 бұйрығымен бекітілді.
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі: 7 маусым 2012 жыл.
Жұмыстың бастапқы мәліметтері: ҚР банк ісі саласы бойынша экономист ғалымдардың еңбегі, отандық әдебиеттер, заңнамалық актілер, ҚР Ұлттық Банкінің статистикалық мәліметтері, интернеттен алынған мәліметтер.
Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың қысқаша мазмұны:
1) Коммерциялық банктердің несиелік саясатының теориялық негіздері.
2) Қазақстан Республикасы коммерциялық банктердің несиелік саясатының қызметін бағалау және талдау (Казкоммерцбанк АҚ мысалында).
3) Коммерциялық банктердің несиелік саясатының проблемалары мен жетілдіру жолдары.
Диплом жұмысын дайындау
КЕСТЕСІ
Реттік
№
Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі
Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі
Ескертулер
1
Әдебиеттерді іріктеу, оларды өңдеу және зерделеу. Негізгі әдебиеттер бойынша библиография құру.
15.01.2012
Заңдар мен әдебиеттерді талдау.
2
Диплом жұмысының жоспарын құру және оны жетекшімен келісу
22.01.2012
Дипломдық жұмыс бойынша жоспар құру.
3
Бірінші тарауды дайындау және ұсыну.
30.01.2012
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімін қарастыру.
4
Практикалық материалды жинау, жүйелеу, талдау және т.б.
18.01.2012
Статистикалық мәліметтерге талдау жасау.
5
Жетекшімен ұсыныстар мен тұжырымдарды келісу
19.03.2012
Ұсыныстарды қайта қарау.
6
Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу. Дайын нұсқаны кафедраға ұсыну.
05.04.2012
Қайта өңделіп, толықтырылды.
7
Пікір және сын пікірмен танысу.
15.04.2012
Қол қойылды.
8
Пікір мен сын пікірді ескере отырып, жұмысты қорғауға дайындау
26.04.2012
Жұмыс қорғауға дайын.
Тапсырманың берілген күні: 29.12.2011
Кафедра меңгерушісі
э.ғ.к., доцент ____________________ Арзаева М.Ж.
(қолы)
Жұмыс жетекші:
э.ғ.к., аға оқытушы _____________________ Жорабаева Ж.К.
(қолы)
Тапсырманы орындауға
алған студент: _____________________ Жолдыбаева М.Н. (қолы)
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Несие саясаты мәні, функциясы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2Несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Несие саясатының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ (КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ... .29
2.1 ҚР коммерциялық банктердің несие саясатын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 29
2.2 Казкоммерцбанк АҚ-ның несиелік портфелінің сапасы мен қаржылық көрсеткіштеріне талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .75
КІРІСПЕ
Несие саясаты - бұл жеке және қоғамдық мүдделерге сәйкес ссудалық капиталды орналастыратын кредитор ретінде банктің қызметі.
Коммерциялық банктердің несие саясатының мақсаты мен тапсырмалары, несиелендіру бағытын таңдау; несиелік операцияларды қалыптастыру технологиясы; несиелендіру үрдесін бақылау жатады. Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуінде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытында банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсетеді. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалардың өмірлік қызметін қамтамасыздандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасау. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серіктестестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші ұйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық шаруашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарламаның дамуына көмектеседі. Бұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары - пайда табу мүддесін жүзеге асырады.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Қазақстан банк жүйесі ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатарда орын алатын халықаралық дейгейде танылып отырған банктік жүйе болып табылады. Экономикалық өсу банк жүйесінің тұрақтылығына оң әсерін тигізуде. Екінші деңгейдегі банктердің активтері күн санап өсіп отыр. Солардың ішінде экономиканың секторларына және халыққа берілген несиелер көлемі артуда. Қазіргі кезде бағасы қымбат несие банктің басты табыс көзіне айналуда.
Бір өкініштісі банктеріміз несие беру барысында клиенттердің төлем қабілеттігі мен несиелік қабілеттігіне аса мән бермейтіндігінде. Шын мәнісінде кейбір банктеріміз клиенттің табысының расталуын қажет етпейді. Оған клиент тарту маңызды болып отыр. Соның салдарынан соңғы кездері банктеріміздің несиелік портфелінің сапасы төмендегені де жасырын емес. Несиені беру оңай, қайтарып алу қиындығын ескерсек, ең бастысы мұнда тұтыну несиесін беруді ұйымдастыруға аса мән беру қажеттігі туындайды. Тұтыну несиесін беру процессін ұйымдастыруды дұрыс жолға қою арқылы ғана банктердің несиелік портфелінің сапасын жақсартып, нәтижесінде олардың табыстылығы мен өтімділігін арттаруға қол жеткізуге болады. Осы тұрғыдан алғанда таңдап алынған жұмыстың тақырыбы ең өзекті тақырыптардың біріне жатады.
Зерттеу жұмысының басты мақсаты - нарық жағдайына сай коммерциялық банктердегі несие беру қызметіне талдау жасай отырып, ондағы орын алатын мәселелерді шешу жолдарын іздестіру болып табылады. Яғни, коммерциялық банктердің несие саясатының негізгі бағыттарын талдап және пайда болған проблемалардың алдын алу шараларын қарастыру және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Осы мақсатқа жетуде жұмыстың алдында мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
1) Банктік несие саясаты ұғымын және түрлерін нақтылау;
2) Коммерциялық банктердің несиелік операцияларына сипаттама жасау;
3) Екінші дейгейдегі банктердің салалар бойынша несие беру қызметіне талдау жасау;
4) Несие саясатын проблемалары мен дамыту жолдарын қарастыру.
Зерттеу объектісіне - ҚР екінші деңгейдегі банктердің несиелік қызметі, несиелік портфельдерінің ағымдағы жағдайы. Сонымен қатар, несие саясатын жетілдірудегі кедергілер мен олардың алдын алу шаралары жатады.
Зерттеу жұмыстың теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің несие беру қызметін ұйымдастыру және оның дамуы мәселелерін сипаттайтын еңбектері пайдаланылды.
Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, ҚР-ғы екінші деңгейлі банктердің материалдары, сондай-ақ, несие беруді ұйымдастыру жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар т.с.с. пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиттерден тұрады.
Бірінші бөлімде банктік несие саясатының мәні, функциялары, несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар, несие саясаты түрлеріне сипаттама берілген.
Екінші бөлімде ҚР екінші деңгейдегі банктер материалдары негізінде несие саясаты мәселелері мен несиелік портфелінің жағдайына талдау жасалған.
Үшінші бөлімде Қазақстанда несие саясатындағы проблемалар және оларды жетілдіру жолдары қарастырылған.
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
3.1 Несие саясаты мәні, функциясы мен рөлі
Бастапқыда банктер тек депозиттер қабылдады, бірақ олар қаржыны қайта тапсыруда делдал бола отырып, өздеріне несие тәуекелдерін мойнына алды. Несие банк ісінің негізі және банк жұмысының сапасын білдіретін базисі болды. Несиені басқару процесі ерекше назар аудартады, өйткені, банк жұмысының табысы соның сапасына тәуелді. Бүкіл әлемнің банктерінің банкроттығын зерттеу шығынға ұшыраудың негізгі себебі активтердің (көп жағдайда несиелердің) төмен сапасы екендігін көрсетті. Көптеген банкирлер мен реттеуші органдар несие басқаруды түсіну банк несие портфелі сапасының индикаторы болып табылады деп санайды.
Активтер сапасы басқару сапасын білдіргенмен, басқа да факторлар ықпал етеді: үкіметтің саясаты, макроэкономикалық жағдай, банк меншігінің нысаны. Алайда, банк активінің сапасына сыртқы ықпалдың болуына қарамастан банктің несие портфелін және қаржылық есептемесін талдауда несиені басқару процесін бағалау негізгі белгі болып саналады. Мықты банк құрудың алғы шарты - несие басқарудың тиімді процесін құру болып табылады.
Несие дегеніміз - бір тұлға басқа тұлғаға құнды, натуралды немесе ақшалай нысанмен қайтару талабымен және әдетте % төлеумен уақытша пайдалануға табыстаған кезде қалыптасатын экономикалық қатынастардың сомасын білдіреді.
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие -- бұл банктiң қаражатын құрайтын көзi ретiнде барлық несиелiк қатынастарды ұйымдастырудың әр түрлi формаларының болуын және сондай-ақ олардың жұмсалымдарының формасын бiлдiретiн кең ұғымды сипаттайды. Ссуда -- бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелiк қатынастарды ұйымдастырудың бiр ғана формасын бiлдiредi. [1]
Несиені тиімді басқарудың негізгі элементтері мынадай: жақсы дамыған несие саясаты; портфельді жақсы басқару; несиеге тиімді бақылау жасау және ең маңыздысы - жақсы әзірленген білікті қызметкерлер.
Сөйтсе де, несие саясаты несие басқарудың бүкіл процесінің негізін құрайды. Қазіргі кезде отандық тәжірибеде несие саясаты ұғымын бір жақты түсіну жоқ.
Саясат дегеніміз не? Саясат ( politike грек сөзі - мемлекет басқару өнері) әдетте қоғамдық қызмет ретінде алынған. [5] Орыстың түсіндірме сөздігінде басқаша баяндалған. 1. Мемлекеттің елдің ішкі өміріндегі және халықаралық қатынастағы қызметі. Сондай-ақ қоғамдық топтардың партиялардың қызметі, олардың мүддесі мен мақсатын айқындайды. 2. Қоғамдық мемлекеттік өмірдегі мәселелер мен оқиғалар. 3. Қандай да бір мақсатқа қол жеткізуге бағытталған қандай да бір әрекеттердің образы. Философиялық-энциклопедиялық сөздік саясатты таптар мен нәсілдер арасындағы қатынас пен байланысты қызмет саласы деп анықтайды. Сонымен бірге саясат - бұл қоғамдық қызметтің айрықша, ерекшелігі бар нысаны делінген. Бұдан әрі: саясат іс жүзіндегі қатынас, идиологияда - экономикалық процестегі қозғалыс пен терминделген және қоғамның экономикалық базисінің қондырғысы ретінде көрінеді. Ақыр аяғында экономикалық мүдделер саяси әрекеттердің әлеуметтік себебі болып саналады. Бұдан шығатын түйін: саясат бір уақытта қызмет те (іс жүзіндегі қатынас) және идиологияда, әрекеттер бағдарламасы және концепцияда.
Вебстер мұны белгіленген бағам деп талдайды. Үкімет, ұйым, мекеме немесе жеке тұлға осыған сүйенеді, іс басқарудағы ой-пікір салмақтылығы деп сипаттайды. Саясат - бұл бір-бірімен байланысты әрекеттерді орындау тәсілі, тиісті саясатты анықтау мен оны жүргізу тәсілдерінің негізі принциптер болып табылады.
Саяси ықпал ету обьектісі болып табылатын қоғамдық қатынастар саласын сөз ете отырып, экономикалық, әлеуметтік,мәдени, техникалық және басқа саясатты айтуға болады. Несие саясаты банк жүргізетін саясаттың көп қырының бірі ғана.
Ресейдің банк жүйесі деген кітапта несие саясаты - бұл банктің несие операцияларындағы стратегиясы мен тактикасы делінген.
Осыған ұқсас талдауды қазіргі батыс әдебиетінен де кездестіруге болады. Мәселен, дүниежүзілік банктің Н.Брук жетекшілік еткен басылымында: саясатты жасау және жүзеге асыру ұйымдастыру сұранысын, ережесін, заңдар мен басқару философиясының интеграциясын білдіреді. Бұл корпоративті мәдениетті дамытуға ықпал етеді. Саясат айналасында банк беделі нығайып, болашақ табыстың, сондай-ақ, ішкі және сыртқы аудиттің негізі қаланады. Айқын анықталған саясатқа деген сұраныс банк дербестігі артып қызметі кеңейгенде өсе түседі. Банк саясаты екі қызметті жүзеге асырады: несие беру, бағалы қағаздар мен еншілес компанияларға инвестиция құю, күрделі қаржыландыру қызметкерлерге ішкі бақылау мен қаржылық басқаруға жұмсалатын шығындар. Бұл мәселелер бойынша ұсыныстарды осы мәселе туындаған бөлімдердің меңгерушілері мен қызметкерлері қояды. Саясат көбінесе салалық саясатқа, дәстүрге және басқарушылар мен Директорлар кеңесінің ұсынымдарына сүйенеді. Сондай-ақ банк сыртқы көздердің көмегінде пайдаланады. Бұл кезде кез-келген қарыз банктің сұранысына бейімделу қажет. Әдетте жаңа процедура мен саясатты Директорлар кеңесі мақұлдайды.
Бұл талдаулар қазіргі отандық экономикалық әдебиеттегі несие саясаты ұғымының әрқилы сипатталуын көрсетеді, сол себепті несие саясатының мәнін анықтау қажет.
Біздіңше бәрінен бұрын несие саясатын экономикалық саясат ретінде анықтау қажет. Алайда, экономикалық саясаттың қаржылық, баға, салық және пайыздық, басқа да түрлерінен ерекшелігі несие саясаты белгілі бір артықшылықтарға ие. Ал несие саясатының негізгі өзгешелігі - бұл несие қозғалысына байланысты саясат.
Несие саясаты біртұтас, бірақ несие және депозит сияқты әр түрлі операциялармен айқындалады. Тегі бір болғанмен, бұл операциялар мәні бойынша ажыратылады (экономикалық процестегі ұйымдастырылуы мен роліне байланысты).
Макроэкономикалық деңгейде несие саясатын құрастыру банктік және несие саясаты сияқты ұғымдардың өзара байланысын болжайды. Жалпы дефиницияны (банк саясатын) анықтамайынша несие саясаты сияқты жеке ұғымның маңызын бағалау қиын.
Қазіргі экономикалық әдебиетте мұнымен қатар коммерциялық банктің несие саясатына қатысты екі ұстаным бар. Біріншіден, макроэкономикалық деңгейде несие саясаты банк саясаты сияқты түсіндіріледі. Екіншіден, микроэкономикалық деңгейде несие саясаты белгілі бір банктің несие процесін басқару саласындағы саясаты сияқты қарастырылады.
Бірақ кейбір экономистер бұл пікірмен келіспейді. Мәселен, М.А.Косой былай дейді: Несие саясаты банк саясатынан әлдеқайда кең ұғым. Бұл ұстанымының мағынасы сол, автор несие саясатын макроэкономикалық деңгейде мемлекеттік саясат сияқты, ал банк саясатын нақты банк деңгейінде қарастырады. Несие саясатына мұндай көзқарастың болуы, жоспарлы-бөліністі экономика жағдайында шаруашылық байланыстар жүйесінің болуымен ақталады.
Мәселен, қаржы-несие сөздігінде несие саясаты социалистік мемлекеттің әлеуметтік экономикалық міндеттерді шешуі, ақша айналысын нығайтуы үшін халық шаруашылығында жүргізетін несие беру шараларын көрсететін экономикалық саясаттың құрамдас бір бөлігі деп түсінідіріледі. Несие саясатына несие қатынастарын ұйымдастырудағы ғылыми негіздеме тұжырымдамасын әзірлеу, халық шаруашылығының несие беру саласында міндеттемелер қойылып, оларды жүзеге асыру шараларын жүргізу кіреді.
Тұжырымдамада мынадай белгілер анықталады: несие қатынастарының саласы; қаржыны бөлу және қайта бөлудегі қаржылық және несиелік әдістердің үйлесімі, несие беру мен ақша айналымын ұйымдастырудың өзара байланысы, несие беру принциптері, экономикалық және ұйымдастыру әдістерінің өзара қатынасы.
Несие саясатының бір элементінің өзгеруі басқа элементтерін жекелей немесе толық қайта қарауды талап етеді.
Осы анықтамамен келісе отырып, мұндай макроэкономикалық амал нарыққа өткен қазіргі жағдайда нақты бір коммерциялық банктің жұмысын толық бағалауға мүмкіндік бермейтінін атап өту қажет. Сол себепті бүгін әрбір коммерциялық банктің несие саясатын бағалау маңызды болмақ.
М.А.Косой несие саясатын макроэкономикалық деңгейде қарастыра отырып жалпылай алғанда саясат - белгілі бір таптың мүддесін қорғауға, мемлекеттік өкіметті жеңіп алып, сақтауға, оны тиісті таптың мүддесі үшін қолдануға бағытталған қызмет. Мәселе мынада: бұл саясат қоғамның экономикалық дамуының объективті талаптарына жауап бере алар ма екен... деп жазды. Мұндай таптық әдіс қазіргі зерттеушілерді қанағаттандырмайды, өйткені, еліміздің экономикалық және саяси бағдарының өзгеруі, нарыққа өту, банк саясатының экономикалық көрсеткіштерінің бүкіл мәнін, макро және микроэкономикалық деңгейдегі белгілерін бағалауды талап етеді.
Субъективті және объективті зерттеудің дидактикалық әдісі қарама-қайшылықтардың бірлігі ретінде кешенді қарастыруды білдіреді. Банктің несие саясаты адамзаттың ойлау өнімі ретінде субъективті болып табылады, ал қайнар көзі бойынша объективті сипатқа ие.
Бұл әдісті банктің несие саясатын құрастыруға жатқыза отырып, көп қырлы құбылыс ретінде қарастыруға болады: 1) жүзеге асырудың (теория мен практикада) мәні мен тақырыбы деңгейінде 2) макро және микроэкономикада 3) кең және тарамағына да.
Несие саясатының мәнін қайтарымдық талаппен ресурсты тарту және оларды банк клиенттеріне несие беруге инвестициялау жөніндегі банктің стратегиясы мен тактикасы деп анықтаймыз. Несие саясатын жүзеге асырудың тақырыптық жағы банк несие саясатының функционалдық нысандары мен түрлері. Кең мағынада, несие саясатын клиентпен оның ішінде халықпен банктің қатынасы ретінде қарастырамыз. Тар мағынада, несие саясаты несие процесін ұйымдастырудағы банктің стратегиясы мен тактикасы бұл ұстанымды негіздеу үшін мәселенің теориясына көшейік.
Сонымен, несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.[2]
Коммерциялық банктің несиелік саясатының рөлі мен тағайындалуы - бұл жүйелі әрекетті қамтамасыз ету және жалпыға бірдей несиелеу ережесін сақтау. Коммерциялық банктің несиелік саясатының мақсаты болып несиелік тәуекелді дұрыс түсіну, мәнді түрде қабылдау және тиімді басқару негізінде несиелік қоржынның сапасын көтеру және қалпында ұстау табылады.
Несие саясаты күрделі құбылыс, оның мазмұнын әр түрлі бағытта зерттеу қажет.
Біріншіден, несие саясаты қайтарымдық талаппен ресурсты тарту және оларды банк клиенттеріне несие беруге инвестициялау жөніндегі банктің стратегиясы мен тактикасы, бұл халықтың уақытша бос ақша қаражатын жинақтап жеке қарызгерлерге несие беру қатынасы.
Екіншіден, несие саясатының нысандары оның мәні мен тарихи аспектідегі жүзеге асырудың тақырыптық жағының өзара байланысын көрсетеді. Бір жағынан нарыққа өткенде несие саясатының мазмұны мен нысаны өзгереді. Жоспарлы бөлініс монобанк жүйесінде несие саясаты макроэкономикалық деңгейде банктер мен оның клиенттерінің нақты қажеттілігін ескерместен жалпы мемлекеттік саясат ретінде қаралды (маркетинг тәсілі жоқ еді); банктер актив пен пассив арасындағы оңтайлы экономикалық негізделген өзара қарым-қатынасты ескермеді; несие саясаты көбінесе формальдік сипатта боды. Нарықтық экономикаға көшу жағдайында несие саясатын макро және микроэкономикалық деңгейде (нақты банк деңгейінде) зерттеу қажеттілігі туады, өйткені несие саясаты қоғамның экономикалық негізіне сүйенеді, бұл маркетинг тәсілін, банк жұмысында тәуекел менеджментті қолдануды көрсетеді, ұқсас құқықтық негізді талап етеді, банктің өтімділігі мен сенімділігін қажетсінеді, яғни коммерциялық банктің несие саясатының оңтайлылығы туралы мәселе туындайды.Екінші жағынан нарық жағдайында несие саясатын кең мағынада қарастырудың қажеттілігі туындайды (несие беруші мен қарызгер тарапынан) және тар мағынада несие процесін ұйымдастырудағы банктің стратегиясы мен тактикасы ретінде пайда болады.
Үшіншіден, несие қатынастарының экономикалық (объективті) нысандарынан ұйымдастыру (субъективті) нысандарын ( банк нұсқаулары, нормалары, несие қатынастарын ұйымдастыру ережелері) айыру қажет. Соңғы айтылғандарды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі атынан мемлекет немесе жекелеген коммерциялық банктер белгілейді, бұл олардың қызметінің нәтижесі болып табылады. Әрі нақты экономикалық мазмұнға тәуелді. Қолданбалы аспектіде несие саясатын құрастыру мен пайдалану процесі нарыққа көшу жағдайында банктердің тиісті құжаттарды әзірлеуімен сипатталады (несие саясаты бойынша басшылық, бизнес жоспар, маркетинг жоспары).
Қондырма категориясы ретінде несие саясатын талдау несие саясатының функциялары туралы айтуға мүмкіндік береді. Несие саясатының функциясын екі топқа бөлуге болады: жалпы, банк саясатының түрлі элементтеріне ортақ және ерекшелікті, яғни несие саясатын өзге элементтерден айыратын топ.
Жалпы функцияға жататындар: коммерциялық функция, яғни банктің пайда табу (несиелік, есеп айырысу, төлем және басқа операциялардан) функциясы, ынталандырушы әрі бақылау функциясы. Ынталандыру функциясының мәні: мемлекеттің, банктің, клиенттердің объективті қажеттіліктерін бейнелейтін несие саясаты уақытша бос ақшаны банктерге жинақтап, олардың тиімді жұмсалуын көздейді. Банк клиенті үшін депозитке салған ақшасынан қосымша табыс табу өзінің уақытша мұқтажынан бас тартуға ынталандырады. Ал банктен несие алу (кейде салымшы үшін жеңілдіктермен) қосымша қажет қаржының көзі болады. Сонымен бірге банкке несиені пайдаланғаны үшін пайыз төлеу несиені аз уақытта өтеуге итермелейді. Банк үшін несие саясатының ынталандыру функциясы банктердің рыноктағы неғұрлым арзан ресурстарды салыстырмалы ұзақ уақытқа алып, оларды үлкен пайдамен орналастырудан (мәселен, тәуекелі төмен қымбат несиелерді ұсыну) байқалады.[6]
Бақылау функциясының мәні: несие саясаты банктер мен клиенттер нақты бір банктің несие саясаты белгілеген басымдықтарды ескеріп, несие ресурсын қатыстыру мен пайдалану процесін бақылауға мүмкіндік береді.
Алайда бұл функцияларды құбылыстың ерекшелікті көрінісі ретінде қарастыратын болсақ, бұл дұрыс та, онда несие саясаты несие процесін оңтайландыратын бір ғана маңызды функцияны атқарады. Бұл функцияның пәрмені банк саясатының мақсатына жетуіне бағытталған.
Банктің несие саясатының рөлі несие ресурсын жинақтау және инвестициялау процесінде банк қызметін дамытып, жетілдірудегі, несие ісінің дамуындағы басымдық бағыттарды анықтау және оның тиімділігін арттыру болып табылады.
Сонымен бірге макроэкономикалық деңгейде несие саясатының ұлттық табысты құрастыру, бөлу және қайта бөлу процесіндегі, ақша айналымын жоспарлау мен реттеуді ұйымдастырудағы маңызын атап өту қажет; ал микроэкономикалық деңгейде белгілі бір банктің орнықтылығы мен сенімділігі деңгейінде оның рентабельділігі мен өтімділігін, қызметінің клиенттердің талабына сай болуын айтуға болады. Банктердің несие саясатының экономикадағы рөлі банктер арқылы нарықтық экономика саласы мен басқа салалар арасындағы ақша қаражатын қайта үлестіру процесіндегі маңызымен; жинақ ақшаны, әсіресе халықтікін, өнімсіз нысаннан өнімді нысанға аударумен, экономика мен халық қажеттілігіне несие беру, қаржыландырумен айқындалады. Макроэкономикалық деңгейдегі несие саясатының рөлі кеңестік экономика әдебиетінде көрініс тапты (мәселен, қаржы-несие сөздігі).
Коммерциялық банктің несие саясаты қондырмалық категория негізінде банктің клиенттермен несие қатынасы дамуының қол жеткен деңгейін зерттеуге негізделеді және оларды жетілдіріп, дамытуды көздейді. Несие (базистік (негіз) категориясы) банк жасаған несие саясатының қайнар көзі және оның тиімділігінің, оңтайлылығының өлшемі болып табылады. Банктер несие саясатын ақша қаражатын қайтарып алу себепті банк пен клиент арасындағы өзара қарым-қатынасты реттеуге, басқаруға, тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік беретіні үшін әзірлейді. Коммерциялық банктің несие саясатын әзірлеу барысында қоғамның, мемлекеттің банк жүйесінің және нақты банктің даму деңгейін ескеру қажет. Мұндай тәсіл экономикалық әдебиетте жалпылама тәсілден біріншіден, несие беруші мен қарызгер тарапынан несие саясатын кең мағынада қарастыруымен, екіншіден, макро және микроэкономикалық деңгейде саясатты пайдалануды зерттеумен ерекшеленеді. [6]
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.[2]
Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап "өз клиентін" таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы.
Қорытындылай келсек, коммерциялық банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдаудың басым бағыттарымен, екіншіден, банк қызметкерлерінің практикалық іс-қимылын белгілейтін және осы басым бағыттарды өмірге енгізетін нормалармен, ережелермен анықталады. Бұл жерде тәуекелді (оның ішінде несиелік) басқару қабілеттілігі нақты несиелік келісімдердің шарттарын жасаумен айналысатын банк басшылығының бөліктілігіне және қызметкерлердің сыныптамалық деңгейіне байланысты.
Жалпы, несиелік саясатын стратегиясы нақты банктің несие рыногындағы басым бағыттарын, ұстанымдары мен мақсаттарын көздесе, ал тактикасы - несиелік келісім жасау, несиелік процесті ұйымдастыру кезінде осы банктің жоғарыдағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін қолданатын қаржылық және басқа құралдары. Сөйтіп, несиелік саясат банктің несиелік бөлімшелеріндегі тиімді жұмыстың қажетті алғышарттарын жасайды, қызметкерлердің күш-қуатын біріктіріп, ұйымдастырады, қателіктер мен тиімсіз шешім қабылдаудан сақтандырады. Несиелік саясаттың элементтері несиелік саясаттың ұйымдастыру нысандарында, яғни оны жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерінде нақты қолданылады.
1.2 Несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар
Коммерциялық банктердің несие саясаты стандарттар,нұсқаулықтар және процедураларды анықтайды. Оларды банк қызметкерлері несиелерді ұсыну,рәсімдеу және оларды басқару кезінде негізге алады. Несие саясаты әдетте жазбаша жазылған құжат түрінде көрініс табады және несие беру бойынша алдын ала жұмыс регламенті мен несие беру процессін қамтиды.[4]
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін төмендегідей үш құжат түрінде көруге болады:
1. несиелеу саясаты;
2. несиелеу стандарты;
3. несиелеу нұсқаулықтары.
Сондай-ақ аталған үш құжат ерекше бір құжатта - "Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету" - біріктіріледі. [2]
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады.
Несиелеу стандарты - бұл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеу стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
* қарыз алушының қаржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
* несиенің кепіл-хаттар және кепілдемелермен қамтамасыз етілуіне қойылатын талаптар;
* әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
* қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;
* құжаттардың толтырылуына қойылатын талаптар;
* несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалық немесе тұтыну несиелері бойынша).
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі құжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай құжаттарға: несиелік келісім-шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т.б. жатады.
Несиелік нұсқаулық - несиелеу процедураларын іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді.
Басқаша айтқанда, ол несиелік қызметтің нақты бір бағыттарына жатады.
Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау және несиелік қабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, ссудалар бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің барлық кезеңдері көрсетіледі.
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулықтары жасалады.
Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді. [2]
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимиті анықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлық несиелердің несиелік құжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ереже де қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:
oo несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
oo несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
oo несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
oo несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
oo несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
oo несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
oo берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
oo банктің несиелік стратегиясын жасайды;
oo несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
oo несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді.
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелдігі жоғары операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы да айтылуға тиіс.
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін ережелермен және нұсқаулықтарға үйрету, банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады.
Кесте 1. Несие саясатының элементтері
Несие беру кезеңдері.
Регламентпен белгіленген рәсімдер мен нұсқаулықтар.
1
2
1.Несие беру бойынша алдын-ала жұмыс.
-болашақ қарыз алушылар құрамы;
-несие түрлері;
-несиелендірудегі сандық шектеулер;
-қарыз алушының несиеқабілеттілігін бағалайтын стандарттар;
-пайыздық ставкалар;
-несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететін әдістер;
-несие беру рәсімдерінің сақталуын бақылау.
2.Несиені рәсімдеу.
-құжаттардың формалары;
-несие берудің техникалық процедурасы;
-несиені рәсімдеу туралығын бақылау.
1 кестенің жалғасы
1
2
3.Несиені басқару.
-несие портфелін басқару реттілігі;
-несие келісімшартының орындалуын бақылау;
-мерзімі өткен несиелердің мерзімін ұзарту және оны жаңарту шарттары;
-шығындарды жабу реттілігі;
-несиені басқаруды бақылау.
Дерек көзі: Костяшкина О.Г. Кредитная политика коммерческого банка. Учебное пособие, Красноярск 2010 г. - 130 с. [4]
Ұлттық Банк белгілеген нормативтік шектеулер шегінде әрбір банк өзі болашақ қарыз алушылар тізімін,несие түрлерін анықтап, тиімділігі жағынан ссудалық портфелді қалыптастырады және пайыздық ставкаларды орнатады.
Несие операцияларының табыстылығын арттыру және олар бойынша тәуекелді төмендету - бұл екі қарама-қарсы мақсат болып табылады. Инвесторларға қаржылық қызмет саласындағы тәуекелі жоғары операциялар табысты болып келетіндей, банк ісінде де несие бойынша белгіленген жоғарғы пайыз бұл "тәуекелге төлем" болып табылады. Банк ссудалық портфельді қалыптастырған кезде барлық инвесторларға ортақ ұстанымды сақтауы қажет,яғни жоғары табысты және барынша тәуекелі жоғары салымдарды табыстылығы төмен,бірақ тәуекелі азырақ болып келетін несие бағыттарын үйлестіре алуы қажет. [4]
Несие тәуекелі - қарыз алушының негізгі қарыз сомасын және осы сома бойынша пайыздарды төлей алмау тәуекелі болып табылады.
Негізгі қарыз сомасы бойынша пайыздарды төлемеген жағдайда банк өз табысын жоғалтады, ал негізгі қарызды қайтармаған жағдайда банк үмітсіз ссуданы шығындарға жазады,сәйкесінше бұл несиелік келісім бойынша залалға ұшырайды.
Коммерциялық банк несие саясаты міндетті түрде тәуекел позициясын және тәуекелді есептеу әдістерін қамтуы қажет.
Несие тәуекелдері туралы ақпараттарды ашып көрсету бойынша сапалы талаптарға келесілер жатады:
oo мерзімі өткен, проблемалық және қызмет етпейтін несиелерді анықтау;
oo спецификалық және жалпы баланстық түзетулерді анықтау;
oo активтерді контрагенттер бойынша (төлемқабілеттік классы бойынша) үйлестіру;
oo несиелік портфельдің аймақтық, салалық және географиялық құрылымы;
oo тәуекелдің шоғырлануы;
oo несиені өтеу мерзімі мен қайтарымдылығын қамтамасыз ету;
oo проблемалық несиелер (салалар бойынша);
oo несиелік дериваттар немесе секьюритизация арқылы үшінші тұлғаларға өтетін несие тәуекелінің бөлігі;
oo ішкі рейтингтерді қолдануға қадағалау органдарының рұқсаты (негізгі немесе жетілдірілген амал).
Сонымен қатар, коммерциялық банктердің несие саясаты төмендегілер бойынша анализ және түсініктемелерді қамтуы керек:
oo ішкі рейтингтер құрылымы,ішкі және сыртқы рейтингтердің өзара қарым-қатынасы, ішкі бағалау нұсқаулықтарын өзге мақсаттарға қолдану;
oo төлемқабілеттіліктің нашарлауын анықтау және басқару процесі,ішкі рейтингтер негізінде қарыздың негізгі сомасы мен ссуда бойынша пайыздың қайтарылған ақша қаражаттар түсімін бағалау әдістері мен нәтижелері.
Несие тәуекелінің элементінің бірі тәуекел асты ақпараттарды ашып көрсету екі бөліктен тұрады. [4]
Бірінші бөлім (тәуекелді алдын ала бағалау). Бұл жерде стандартты процедуралар ескеретін несие бөлігі анықталады. Содан кейін портфель анализі жүргізіледі (корпоративті, банктік тәуекелдер), сонымен қатар келесі көрсеткіштер бойынша дефолт деңгейі анықталады: жиынтық активтер,сонымен қоса қажет болған жағдайда дефолт кезіндегі шығынның орташа мәні және талаптың салмақталған орташа мерзімі ескеріледі.
Екінші бөлім (ішкі рейтингтер базасы негізіндегі кейінгі тексеру әдістері). Ағымдағы жылы корпоративті, банктік талаптар бойынша төлемдер толық көлемде түспеуі туралы ақпарат анализден өтеді және келесі ақпараттар қамтылуы қажет: ағымдағы жылдың басында PD (қарыз алушының дефолт болу ықтималдығы) категориясы бойынша жалпы төленбеген сомасы, қызмет етпейтін несиелер саны,сонымен бірге оларды қайта жазуға кеткен шығындар және портфельдік залалдар туралы ақпарат қамтылады.
Несие тәуекелдерін минималдаудың мынандай жолдары бар:
oo ссудалық портфель диверсификациясы;
oo қарыз алушының төлемқабілеттік және несиеқабілеттілігінің алдын ала анализі;
oo несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететін әдістерді қолдану (кепілдік,цессия,сақтандыру,кепілде ме);
oo ссудалар бойынша мүмкін жоғалтуларға резервтерді қалыптастыру.
Ссудалық портфель диверсификациясы - бұл несие тәуекелін бірнеше бағыттар бойынша бөлу болып табылады. Банктер бір ірі қарыз алушыны немесе бірнеше ірі қарыз алушыларды және өзара байланысты қарыз алушылар тобына несие беруді шектеуі қажет. Ірі несиелер қатарына банк капитал көлемінен 5%-ға асатын несиелер жатады.
Ссудалық портфель диверсификациясының ережесі: ссудаларды түрлі экономика саласындағы әртүрлі кәсіпорындарға аз мөлшердегі соманы барынша аз уақытқа және көп қарыз алушыларға беру болып табылады.
Несиелік тәуекелді төмендету үшін банктің экономика салалары бойынша ссудаларын әрдайым анализ жасап отыру қажет. Бұл өз кезегінде ссудаларды салалар бойынша диверсификациясын анықтауға және өткен жылмен салыстыруға мүмкіндік береді, яғни қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді ссудаларды бөлу бойынша анализ жүргізуі мен олардың динамикасы. Мысалға, егер банк ссудаларының 46%-ы материалдық өндіріс саласына бағытталса (соның ішінде отын-энергетика кешеніне - 21%, ауыл шаруашылығына - 16% және құрылыс саласына -9%), онда халыққа тұтыну несиесі берілмейді. Банк ссудалары нақты салалар бойынша өткен жылмен салыстырғанда қаншалықты ұлғайғанын немесе азайғандығына байланысты экономиканың қай секторына салымдардың ұлғайғанын немесе азайғанын көруге болады. Әрине,бұл жерде елдегі жалпы экономикалық жағдай ескерілуі қажет.
Тәуекелді төмендетудің қосымша шарты ретінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететін диверсификацияға қоса ссуда қайтарымдылығын қамтамасыз ететін әдістерді - кепілзат,цессия, сақтандыру, кепілдеме қолданылуы керек. Бұл ережелердің сақталуы белгілі бір несие мәмілелері бойынша жоғалтулардың орнын басқа мәмілелер бойынша толтыруға мүмкіндік береді.[6]
Көптеген банктер өз жұмысында индикаторларды есепке алады, яғни басқа банктердің ұзақ мерзім несиелендіру тәжірибесінде жетілген салмақтанған немесе тәуекелді несие саясаты:
oo қарыз алушылармен байланысты тәуекелдің дұрыс бағаланбауы;
oo мүмкін болатын оқиғаларға негізделген несиелендіру (мысалға,болашақта бірнеше қарыз алушылардың бір заңды тұлға болып бірігуі);
oo клиент үлкен көлемдегі депозит беретінін ескеріп,несие беру;
oo әрбір несиені өтеу жоспарын құру мүмкінсіздігі;
oo қарыз алушыға тым үлкен көлемдегі соманы ұсыну;
oo несие ісіндегі құжаттар санының жеткіліксіздігі;
oo банкке қатысты тұлғаларға берілген несиенің түбегейлі дара салмағы (қызмет көрсетушілер,директорлар немесе акционерлер);
oo несиелендіру бағдарламасына тиісті бақылаудың жоқтығы;
oo бәсекелестіктің қарқынды әсері (клиенттерді басқа банкке ауысып кетуінен ұстап қалу үшін сапасы төмен несиелерді ұсынуы);
oo спекулятивті сатып алуларды несиелендіру;
oo экономикалық жағдайлар өзгерісіне сезімділіктің жеткіліксіздігі.
Пайыздық саясат - банк несие саясатының басты бөлімі. Банк табысының маңызды бөлігі болып ұсынылған несиелер бойынша пайыздардың өтелуі болып табылады. Несиелер бойынша пайыздық ставканың деңгейі жеке және жалпы факторларға байланысты болады:
oo елдегі инфляция деңгейі;
oo банкаралық несие бойынша орташа пайыздық ставкасы;
oo LIBOR ставкасы (валютадағы несиелер бойынша);
oo банктің депозиттер бойынша орташа пайыздық ставкасы;
oo банк несие ресурстарының құрылымы (банк пассивіндегі "қымбат" ресурстар бөлігі жоғары болған сайын,берілетін несиеде қымбат болады);
oo несиеге сұраныс, яғни ол табыстылығы жоғары инвестициялық әдістерге байланысты болуы мүмкін (мысалы, валюталар мен бағалы қағаздарға салымдар);
oo ссуданың тағайындалу және берілу шарты,тәуекел деңгейі;
oo банктің операциялық шығындары.
Осылайша, банк несиеге төлемді орнатар кезде несие ресурстар нарығындағы жағдайды және несие мәмілесіндегі жеке жағдайларды,тәуекелді, несиелеу мерзімін, ссуданы ұсыну әдістерін, ссуда қайтарымдылығын қамтамасыз етілуін ескеруі қажет. Мысалға, банк несиелік тарихы жақсы бұрынғы клиенттеріне ставкасы қайта қаржыландыру ставкаларынан төмен немесе несие бойынша орташа салмақтанған ставкасынан төмен ссудаларды бере алады.
Сонымен бірге, қарыз алушылардың төлемқабілеттілік және несие қабілеттілігін бағалау әдісін банктер өздері белгілейді. Банктер несиелендіру кезінде қарыз алушыларды олардың несиеқабілеттілігі мен ссудалық борыштарын уақтылы өтеуіне қарай дифференциалдайды.
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету формасын таңдау несие беру бойынша дайындық жұмысындағы маңызды кезең болып табылады. Банкпен ұзақ қарым-қатынастағы сенімді клиенттер бланкті несие алуға мүмкіндігі бар. Яғни, бұл қамтамасыз етілусіз несие болып келеді. Мұнда қарыздың қайтарылуын тек несиелік келісімшарт және қарыз алушыға деген сенімділік қана дәлел бола алады.[4]
Банк салымдарды орналастыру саясатын және есеп саясаты мен оның жүзеге асу әдістерін анықтайтын ішкі құжаттарын өзі әзірлейді және бекітеді. Банкке ақша қаражаттарын орналастыру туралы қабылданған шешім процедуралын және банк бөлімшелері мен банктің лауазымды тұлғалары арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің үлестірілуін анықтайтын құжаттар өзіне қаражаттарды орналастырудың ішкі ережелерін, сонымен қатар банк клиентін несиелеу ережелерін - несиелендіру регламентін қамтиды. [8]
Несиені ұсыну туралы оң шешім қабылданған жағдайда несиелік келісімшарт құралады және қол қойылады. Бұл келісімшартта несиені ұсыну және өтеу шарттары, ссуда сомасы, оны өтеу тәртібі, ссудалық пайыз мөлшері, несиені өтеу мерзімі және пайыздық төлемдер мерзімі, несиелік келісімшартқа сәйкес банктің бақылау жүргізу құқықтары көрініс табады. Несиелік келісімшартқа қосымша ретінде кепілзат бойынша міндеттемелер, кепілхаттар, кепілдемелер, сақтандыру келісімшарттары және цессиялар рәсімделеді.
Несие саясатында тағы бір маңызды элемент болып несиелендіру үрдісінде банктердің жүргізетін бақылауы табылады.
Аталған элементтердің барлығы бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың ішінен біреуін бұзсақ несие қызметінде зиянға әкеледі. Банк мысалы, несиелендіруді , оның жүзеге асуын бақылап алмай мақсат қоя алмайды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бүгінгі таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсіп, зор жетістіктерге жеткен өркениетті елдер тәжірибесін үйрене отырып, банк жүйесін халықаралық стандарттарға көшірумен байланысты банктің несиелік саясатының әдістемелік негіздері мен жүзеге асыру проблемаларының концепциясын жасау жауапкершілігі арта түспек.
Соңғы жылдары банк ісінiң мамандары банктің несиелік саясатының оның кызметінің дамуына және жалпы экономиканың дамуына тигізетін әсерінің артуын жиі атап көрсетуде. Бірақ та несиелік саясаттың теориялық негізінің жеткілікті деңгейі зерттеліп, жасалмауы, оны іс жүзінде қолдану проблемалары несиенің банк қызметінің сандық және сапалық көрсеткіштерді арттыруына әсерін тигізетіні сөзсіз. Жалпы, қазіргі кезде нақты бір коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыптастырудың сараптамасы экономикалық әдебиеттерде кездеспейді.
Сондықтан да коммерциялық банктің несиелік саясатының теориялық негіздерін жасау және оны іс жүзінде қолдана білу күн талабына сай өзекті мәселе болып табылады.
Дипломдық жүмысты жазудың басты мақсатым нарыктық экономика жағдайында өз кызметтерін жүзеге асырып отырған коммерциялық банктердің несиелік саясатын қалыптастырудағы теориялық және әдістемелік аппаратын карастыру болып табылады. Яғни, коммерциялық банктердің несие саясатының негізгі бағыттарын талдап және пайда болған проблемалардың алдын алу шараларын және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Осы мақсатқа жетуде жұмыстың алдында мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
1) Банктік несие саясаты ұғымын,функциясын және элементтері мен түрлерін нақтылау;
2) Екінші дейгейдегі банктердің салалар бойынша несие саясатына талдау жасау (Казкоммерцбанк мысалында);
3) Несие саясатын проблемалары мен дамыту жолдарын қарастыру.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиттерден тұрады.
Бірінші бөлімде банктік несие саясатының мәні, функциялары, несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар, несие саясаты түрлеріне сипаттама берілген.
Екінші бөлімде ҚР екінші деңгейдегі банктер материалдары негізінде несие саясаты мәселелері мен несиелік портфелінің жағдайына талдау жасалған.
Үшінші бөлімде Қазақстанда несие саясатындағы проблемалар және оларды жетілдіру жолдары қарастырылған.
ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес жоғары Мектебі
Қаржы кафедрасы
Қаржы мамандығы
Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4 курс студенті: Жолдыбаева Меруерт Нурудуллакызы
Жұмыс тақырыбы: Коммерциялық банктердің несие саясаты (АҚ Казкоммерцбанк Алматы қ. мысалы ретінде)
30 желтоқсан 2011 ж. № 4-2899 бұйрығымен бекітілді.
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі: 7 маусым 2012 жыл.
Жұмыстың бастапқы мәліметтері: ҚР банк ісі саласы бойынша экономист ғалымдардың еңбегі, отандық әдебиеттер, заңнамалық актілер, ҚР Ұлттық Банкінің статистикалық мәліметтері, интернеттен алынған мәліметтер.
Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың қысқаша мазмұны:
1) Коммерциялық банктердің несиелік саясатының теориялық негіздері.
2) Қазақстан Республикасы коммерциялық банктердің несиелік саясатының қызметін бағалау және талдау (Казкоммерцбанк АҚ мысалында).
3) Коммерциялық банктердің несиелік саясатының проблемалары мен жетілдіру жолдары.
Диплом жұмысын дайындау
КЕСТЕСІ
Реттік
№
Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі
Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі
Ескертулер
1
Әдебиеттерді іріктеу, оларды өңдеу және зерделеу. Негізгі әдебиеттер бойынша библиография құру.
15.01.2012
Заңдар мен әдебиеттерді талдау.
2
Диплом жұмысының жоспарын құру және оны жетекшімен келісу
22.01.2012
Дипломдық жұмыс бойынша жоспар құру.
3
Бірінші тарауды дайындау және ұсыну.
30.01.2012
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімін қарастыру.
4
Практикалық материалды жинау, жүйелеу, талдау және т.б.
18.01.2012
Статистикалық мәліметтерге талдау жасау.
5
Жетекшімен ұсыныстар мен тұжырымдарды келісу
19.03.2012
Ұсыныстарды қайта қарау.
6
Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу. Дайын нұсқаны кафедраға ұсыну.
05.04.2012
Қайта өңделіп, толықтырылды.
7
Пікір және сын пікірмен танысу.
15.04.2012
Қол қойылды.
8
Пікір мен сын пікірді ескере отырып, жұмысты қорғауға дайындау
26.04.2012
Жұмыс қорғауға дайын.
Тапсырманың берілген күні: 29.12.2011
Кафедра меңгерушісі
э.ғ.к., доцент ____________________ Арзаева М.Ж.
(қолы)
Жұмыс жетекші:
э.ғ.к., аға оқытушы _____________________ Жорабаева Ж.К.
(қолы)
Тапсырманы орындауға
алған студент: _____________________ Жолдыбаева М.Н. (қолы)
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Несие саясаты мәні, функциясы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2Несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Несие саясатының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ (КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ... .29
2.1 ҚР коммерциялық банктердің несие саясатын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 29
2.2 Казкоммерцбанк АҚ-ның несиелік портфелінің сапасы мен қаржылық көрсеткіштеріне талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .75
КІРІСПЕ
Несие саясаты - бұл жеке және қоғамдық мүдделерге сәйкес ссудалық капиталды орналастыратын кредитор ретінде банктің қызметі.
Коммерциялық банктердің несие саясатының мақсаты мен тапсырмалары, несиелендіру бағытын таңдау; несиелік операцияларды қалыптастыру технологиясы; несиелендіру үрдесін бақылау жатады. Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуінде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытында банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсетеді. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалардың өмірлік қызметін қамтамасыздандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасау. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серіктестестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші ұйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық шаруашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарламаның дамуына көмектеседі. Бұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары - пайда табу мүддесін жүзеге асырады.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Қазақстан банк жүйесі ТМД елдерінің ішінде алдыңғы қатарда орын алатын халықаралық дейгейде танылып отырған банктік жүйе болып табылады. Экономикалық өсу банк жүйесінің тұрақтылығына оң әсерін тигізуде. Екінші деңгейдегі банктердің активтері күн санап өсіп отыр. Солардың ішінде экономиканың секторларына және халыққа берілген несиелер көлемі артуда. Қазіргі кезде бағасы қымбат несие банктің басты табыс көзіне айналуда.
Бір өкініштісі банктеріміз несие беру барысында клиенттердің төлем қабілеттігі мен несиелік қабілеттігіне аса мән бермейтіндігінде. Шын мәнісінде кейбір банктеріміз клиенттің табысының расталуын қажет етпейді. Оған клиент тарту маңызды болып отыр. Соның салдарынан соңғы кездері банктеріміздің несиелік портфелінің сапасы төмендегені де жасырын емес. Несиені беру оңай, қайтарып алу қиындығын ескерсек, ең бастысы мұнда тұтыну несиесін беруді ұйымдастыруға аса мән беру қажеттігі туындайды. Тұтыну несиесін беру процессін ұйымдастыруды дұрыс жолға қою арқылы ғана банктердің несиелік портфелінің сапасын жақсартып, нәтижесінде олардың табыстылығы мен өтімділігін арттаруға қол жеткізуге болады. Осы тұрғыдан алғанда таңдап алынған жұмыстың тақырыбы ең өзекті тақырыптардың біріне жатады.
Зерттеу жұмысының басты мақсаты - нарық жағдайына сай коммерциялық банктердегі несие беру қызметіне талдау жасай отырып, ондағы орын алатын мәселелерді шешу жолдарын іздестіру болып табылады. Яғни, коммерциялық банктердің несие саясатының негізгі бағыттарын талдап және пайда болған проблемалардың алдын алу шараларын қарастыру және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Осы мақсатқа жетуде жұмыстың алдында мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
1) Банктік несие саясаты ұғымын және түрлерін нақтылау;
2) Коммерциялық банктердің несиелік операцияларына сипаттама жасау;
3) Екінші дейгейдегі банктердің салалар бойынша несие беру қызметіне талдау жасау;
4) Несие саясатын проблемалары мен дамыту жолдарын қарастыру.
Зерттеу объектісіне - ҚР екінші деңгейдегі банктердің несиелік қызметі, несиелік портфельдерінің ағымдағы жағдайы. Сонымен қатар, несие саясатын жетілдірудегі кедергілер мен олардың алдын алу шаралары жатады.
Зерттеу жұмыстың теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің несие беру қызметін ұйымдастыру және оның дамуы мәселелерін сипаттайтын еңбектері пайдаланылды.
Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, ҚР-ғы екінші деңгейлі банктердің материалдары, сондай-ақ, несие беруді ұйымдастыру жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар т.с.с. пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиттерден тұрады.
Бірінші бөлімде банктік несие саясатының мәні, функциялары, несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар, несие саясаты түрлеріне сипаттама берілген.
Екінші бөлімде ҚР екінші деңгейдегі банктер материалдары негізінде несие саясаты мәселелері мен несиелік портфелінің жағдайына талдау жасалған.
Үшінші бөлімде Қазақстанда несие саясатындағы проблемалар және оларды жетілдіру жолдары қарастырылған.
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
3.1 Несие саясаты мәні, функциясы мен рөлі
Бастапқыда банктер тек депозиттер қабылдады, бірақ олар қаржыны қайта тапсыруда делдал бола отырып, өздеріне несие тәуекелдерін мойнына алды. Несие банк ісінің негізі және банк жұмысының сапасын білдіретін базисі болды. Несиені басқару процесі ерекше назар аудартады, өйткені, банк жұмысының табысы соның сапасына тәуелді. Бүкіл әлемнің банктерінің банкроттығын зерттеу шығынға ұшыраудың негізгі себебі активтердің (көп жағдайда несиелердің) төмен сапасы екендігін көрсетті. Көптеген банкирлер мен реттеуші органдар несие басқаруды түсіну банк несие портфелі сапасының индикаторы болып табылады деп санайды.
Активтер сапасы басқару сапасын білдіргенмен, басқа да факторлар ықпал етеді: үкіметтің саясаты, макроэкономикалық жағдай, банк меншігінің нысаны. Алайда, банк активінің сапасына сыртқы ықпалдың болуына қарамастан банктің несие портфелін және қаржылық есептемесін талдауда несиені басқару процесін бағалау негізгі белгі болып саналады. Мықты банк құрудың алғы шарты - несие басқарудың тиімді процесін құру болып табылады.
Несие дегеніміз - бір тұлға басқа тұлғаға құнды, натуралды немесе ақшалай нысанмен қайтару талабымен және әдетте % төлеумен уақытша пайдалануға табыстаған кезде қалыптасатын экономикалық қатынастардың сомасын білдіреді.
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие -- бұл банктiң қаражатын құрайтын көзi ретiнде барлық несиелiк қатынастарды ұйымдастырудың әр түрлi формаларының болуын және сондай-ақ олардың жұмсалымдарының формасын бiлдiретiн кең ұғымды сипаттайды. Ссуда -- бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелiк қатынастарды ұйымдастырудың бiр ғана формасын бiлдiредi. [1]
Несиені тиімді басқарудың негізгі элементтері мынадай: жақсы дамыған несие саясаты; портфельді жақсы басқару; несиеге тиімді бақылау жасау және ең маңыздысы - жақсы әзірленген білікті қызметкерлер.
Сөйтсе де, несие саясаты несие басқарудың бүкіл процесінің негізін құрайды. Қазіргі кезде отандық тәжірибеде несие саясаты ұғымын бір жақты түсіну жоқ.
Саясат дегеніміз не? Саясат ( politike грек сөзі - мемлекет басқару өнері) әдетте қоғамдық қызмет ретінде алынған. [5] Орыстың түсіндірме сөздігінде басқаша баяндалған. 1. Мемлекеттің елдің ішкі өміріндегі және халықаралық қатынастағы қызметі. Сондай-ақ қоғамдық топтардың партиялардың қызметі, олардың мүддесі мен мақсатын айқындайды. 2. Қоғамдық мемлекеттік өмірдегі мәселелер мен оқиғалар. 3. Қандай да бір мақсатқа қол жеткізуге бағытталған қандай да бір әрекеттердің образы. Философиялық-энциклопедиялық сөздік саясатты таптар мен нәсілдер арасындағы қатынас пен байланысты қызмет саласы деп анықтайды. Сонымен бірге саясат - бұл қоғамдық қызметтің айрықша, ерекшелігі бар нысаны делінген. Бұдан әрі: саясат іс жүзіндегі қатынас, идиологияда - экономикалық процестегі қозғалыс пен терминделген және қоғамның экономикалық базисінің қондырғысы ретінде көрінеді. Ақыр аяғында экономикалық мүдделер саяси әрекеттердің әлеуметтік себебі болып саналады. Бұдан шығатын түйін: саясат бір уақытта қызмет те (іс жүзіндегі қатынас) және идиологияда, әрекеттер бағдарламасы және концепцияда.
Вебстер мұны белгіленген бағам деп талдайды. Үкімет, ұйым, мекеме немесе жеке тұлға осыған сүйенеді, іс басқарудағы ой-пікір салмақтылығы деп сипаттайды. Саясат - бұл бір-бірімен байланысты әрекеттерді орындау тәсілі, тиісті саясатты анықтау мен оны жүргізу тәсілдерінің негізі принциптер болып табылады.
Саяси ықпал ету обьектісі болып табылатын қоғамдық қатынастар саласын сөз ете отырып, экономикалық, әлеуметтік,мәдени, техникалық және басқа саясатты айтуға болады. Несие саясаты банк жүргізетін саясаттың көп қырының бірі ғана.
Ресейдің банк жүйесі деген кітапта несие саясаты - бұл банктің несие операцияларындағы стратегиясы мен тактикасы делінген.
Осыған ұқсас талдауды қазіргі батыс әдебиетінен де кездестіруге болады. Мәселен, дүниежүзілік банктің Н.Брук жетекшілік еткен басылымында: саясатты жасау және жүзеге асыру ұйымдастыру сұранысын, ережесін, заңдар мен басқару философиясының интеграциясын білдіреді. Бұл корпоративті мәдениетті дамытуға ықпал етеді. Саясат айналасында банк беделі нығайып, болашақ табыстың, сондай-ақ, ішкі және сыртқы аудиттің негізі қаланады. Айқын анықталған саясатқа деген сұраныс банк дербестігі артып қызметі кеңейгенде өсе түседі. Банк саясаты екі қызметті жүзеге асырады: несие беру, бағалы қағаздар мен еншілес компанияларға инвестиция құю, күрделі қаржыландыру қызметкерлерге ішкі бақылау мен қаржылық басқаруға жұмсалатын шығындар. Бұл мәселелер бойынша ұсыныстарды осы мәселе туындаған бөлімдердің меңгерушілері мен қызметкерлері қояды. Саясат көбінесе салалық саясатқа, дәстүрге және басқарушылар мен Директорлар кеңесінің ұсынымдарына сүйенеді. Сондай-ақ банк сыртқы көздердің көмегінде пайдаланады. Бұл кезде кез-келген қарыз банктің сұранысына бейімделу қажет. Әдетте жаңа процедура мен саясатты Директорлар кеңесі мақұлдайды.
Бұл талдаулар қазіргі отандық экономикалық әдебиеттегі несие саясаты ұғымының әрқилы сипатталуын көрсетеді, сол себепті несие саясатының мәнін анықтау қажет.
Біздіңше бәрінен бұрын несие саясатын экономикалық саясат ретінде анықтау қажет. Алайда, экономикалық саясаттың қаржылық, баға, салық және пайыздық, басқа да түрлерінен ерекшелігі несие саясаты белгілі бір артықшылықтарға ие. Ал несие саясатының негізгі өзгешелігі - бұл несие қозғалысына байланысты саясат.
Несие саясаты біртұтас, бірақ несие және депозит сияқты әр түрлі операциялармен айқындалады. Тегі бір болғанмен, бұл операциялар мәні бойынша ажыратылады (экономикалық процестегі ұйымдастырылуы мен роліне байланысты).
Макроэкономикалық деңгейде несие саясатын құрастыру банктік және несие саясаты сияқты ұғымдардың өзара байланысын болжайды. Жалпы дефиницияны (банк саясатын) анықтамайынша несие саясаты сияқты жеке ұғымның маңызын бағалау қиын.
Қазіргі экономикалық әдебиетте мұнымен қатар коммерциялық банктің несие саясатына қатысты екі ұстаным бар. Біріншіден, макроэкономикалық деңгейде несие саясаты банк саясаты сияқты түсіндіріледі. Екіншіден, микроэкономикалық деңгейде несие саясаты белгілі бір банктің несие процесін басқару саласындағы саясаты сияқты қарастырылады.
Бірақ кейбір экономистер бұл пікірмен келіспейді. Мәселен, М.А.Косой былай дейді: Несие саясаты банк саясатынан әлдеқайда кең ұғым. Бұл ұстанымының мағынасы сол, автор несие саясатын макроэкономикалық деңгейде мемлекеттік саясат сияқты, ал банк саясатын нақты банк деңгейінде қарастырады. Несие саясатына мұндай көзқарастың болуы, жоспарлы-бөліністі экономика жағдайында шаруашылық байланыстар жүйесінің болуымен ақталады.
Мәселен, қаржы-несие сөздігінде несие саясаты социалистік мемлекеттің әлеуметтік экономикалық міндеттерді шешуі, ақша айналысын нығайтуы үшін халық шаруашылығында жүргізетін несие беру шараларын көрсететін экономикалық саясаттың құрамдас бір бөлігі деп түсінідіріледі. Несие саясатына несие қатынастарын ұйымдастырудағы ғылыми негіздеме тұжырымдамасын әзірлеу, халық шаруашылығының несие беру саласында міндеттемелер қойылып, оларды жүзеге асыру шараларын жүргізу кіреді.
Тұжырымдамада мынадай белгілер анықталады: несие қатынастарының саласы; қаржыны бөлу және қайта бөлудегі қаржылық және несиелік әдістердің үйлесімі, несие беру мен ақша айналымын ұйымдастырудың өзара байланысы, несие беру принциптері, экономикалық және ұйымдастыру әдістерінің өзара қатынасы.
Несие саясатының бір элементінің өзгеруі басқа элементтерін жекелей немесе толық қайта қарауды талап етеді.
Осы анықтамамен келісе отырып, мұндай макроэкономикалық амал нарыққа өткен қазіргі жағдайда нақты бір коммерциялық банктің жұмысын толық бағалауға мүмкіндік бермейтінін атап өту қажет. Сол себепті бүгін әрбір коммерциялық банктің несие саясатын бағалау маңызды болмақ.
М.А.Косой несие саясатын макроэкономикалық деңгейде қарастыра отырып жалпылай алғанда саясат - белгілі бір таптың мүддесін қорғауға, мемлекеттік өкіметті жеңіп алып, сақтауға, оны тиісті таптың мүддесі үшін қолдануға бағытталған қызмет. Мәселе мынада: бұл саясат қоғамның экономикалық дамуының объективті талаптарына жауап бере алар ма екен... деп жазды. Мұндай таптық әдіс қазіргі зерттеушілерді қанағаттандырмайды, өйткені, еліміздің экономикалық және саяси бағдарының өзгеруі, нарыққа өту, банк саясатының экономикалық көрсеткіштерінің бүкіл мәнін, макро және микроэкономикалық деңгейдегі белгілерін бағалауды талап етеді.
Субъективті және объективті зерттеудің дидактикалық әдісі қарама-қайшылықтардың бірлігі ретінде кешенді қарастыруды білдіреді. Банктің несие саясаты адамзаттың ойлау өнімі ретінде субъективті болып табылады, ал қайнар көзі бойынша объективті сипатқа ие.
Бұл әдісті банктің несие саясатын құрастыруға жатқыза отырып, көп қырлы құбылыс ретінде қарастыруға болады: 1) жүзеге асырудың (теория мен практикада) мәні мен тақырыбы деңгейінде 2) макро және микроэкономикада 3) кең және тарамағына да.
Несие саясатының мәнін қайтарымдық талаппен ресурсты тарту және оларды банк клиенттеріне несие беруге инвестициялау жөніндегі банктің стратегиясы мен тактикасы деп анықтаймыз. Несие саясатын жүзеге асырудың тақырыптық жағы банк несие саясатының функционалдық нысандары мен түрлері. Кең мағынада, несие саясатын клиентпен оның ішінде халықпен банктің қатынасы ретінде қарастырамыз. Тар мағынада, несие саясаты несие процесін ұйымдастырудағы банктің стратегиясы мен тактикасы бұл ұстанымды негіздеу үшін мәселенің теориясына көшейік.
Сонымен, несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.[2]
Коммерциялық банктің несиелік саясатының рөлі мен тағайындалуы - бұл жүйелі әрекетті қамтамасыз ету және жалпыға бірдей несиелеу ережесін сақтау. Коммерциялық банктің несиелік саясатының мақсаты болып несиелік тәуекелді дұрыс түсіну, мәнді түрде қабылдау және тиімді басқару негізінде несиелік қоржынның сапасын көтеру және қалпында ұстау табылады.
Несие саясаты күрделі құбылыс, оның мазмұнын әр түрлі бағытта зерттеу қажет.
Біріншіден, несие саясаты қайтарымдық талаппен ресурсты тарту және оларды банк клиенттеріне несие беруге инвестициялау жөніндегі банктің стратегиясы мен тактикасы, бұл халықтың уақытша бос ақша қаражатын жинақтап жеке қарызгерлерге несие беру қатынасы.
Екіншіден, несие саясатының нысандары оның мәні мен тарихи аспектідегі жүзеге асырудың тақырыптық жағының өзара байланысын көрсетеді. Бір жағынан нарыққа өткенде несие саясатының мазмұны мен нысаны өзгереді. Жоспарлы бөлініс монобанк жүйесінде несие саясаты макроэкономикалық деңгейде банктер мен оның клиенттерінің нақты қажеттілігін ескерместен жалпы мемлекеттік саясат ретінде қаралды (маркетинг тәсілі жоқ еді); банктер актив пен пассив арасындағы оңтайлы экономикалық негізделген өзара қарым-қатынасты ескермеді; несие саясаты көбінесе формальдік сипатта боды. Нарықтық экономикаға көшу жағдайында несие саясатын макро және микроэкономикалық деңгейде (нақты банк деңгейінде) зерттеу қажеттілігі туады, өйткені несие саясаты қоғамның экономикалық негізіне сүйенеді, бұл маркетинг тәсілін, банк жұмысында тәуекел менеджментті қолдануды көрсетеді, ұқсас құқықтық негізді талап етеді, банктің өтімділігі мен сенімділігін қажетсінеді, яғни коммерциялық банктің несие саясатының оңтайлылығы туралы мәселе туындайды.Екінші жағынан нарық жағдайында несие саясатын кең мағынада қарастырудың қажеттілігі туындайды (несие беруші мен қарызгер тарапынан) және тар мағынада несие процесін ұйымдастырудағы банктің стратегиясы мен тактикасы ретінде пайда болады.
Үшіншіден, несие қатынастарының экономикалық (объективті) нысандарынан ұйымдастыру (субъективті) нысандарын ( банк нұсқаулары, нормалары, несие қатынастарын ұйымдастыру ережелері) айыру қажет. Соңғы айтылғандарды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі атынан мемлекет немесе жекелеген коммерциялық банктер белгілейді, бұл олардың қызметінің нәтижесі болып табылады. Әрі нақты экономикалық мазмұнға тәуелді. Қолданбалы аспектіде несие саясатын құрастыру мен пайдалану процесі нарыққа көшу жағдайында банктердің тиісті құжаттарды әзірлеуімен сипатталады (несие саясаты бойынша басшылық, бизнес жоспар, маркетинг жоспары).
Қондырма категориясы ретінде несие саясатын талдау несие саясатының функциялары туралы айтуға мүмкіндік береді. Несие саясатының функциясын екі топқа бөлуге болады: жалпы, банк саясатының түрлі элементтеріне ортақ және ерекшелікті, яғни несие саясатын өзге элементтерден айыратын топ.
Жалпы функцияға жататындар: коммерциялық функция, яғни банктің пайда табу (несиелік, есеп айырысу, төлем және басқа операциялардан) функциясы, ынталандырушы әрі бақылау функциясы. Ынталандыру функциясының мәні: мемлекеттің, банктің, клиенттердің объективті қажеттіліктерін бейнелейтін несие саясаты уақытша бос ақшаны банктерге жинақтап, олардың тиімді жұмсалуын көздейді. Банк клиенті үшін депозитке салған ақшасынан қосымша табыс табу өзінің уақытша мұқтажынан бас тартуға ынталандырады. Ал банктен несие алу (кейде салымшы үшін жеңілдіктермен) қосымша қажет қаржының көзі болады. Сонымен бірге банкке несиені пайдаланғаны үшін пайыз төлеу несиені аз уақытта өтеуге итермелейді. Банк үшін несие саясатының ынталандыру функциясы банктердің рыноктағы неғұрлым арзан ресурстарды салыстырмалы ұзақ уақытқа алып, оларды үлкен пайдамен орналастырудан (мәселен, тәуекелі төмен қымбат несиелерді ұсыну) байқалады.[6]
Бақылау функциясының мәні: несие саясаты банктер мен клиенттер нақты бір банктің несие саясаты белгілеген басымдықтарды ескеріп, несие ресурсын қатыстыру мен пайдалану процесін бақылауға мүмкіндік береді.
Алайда бұл функцияларды құбылыстың ерекшелікті көрінісі ретінде қарастыратын болсақ, бұл дұрыс та, онда несие саясаты несие процесін оңтайландыратын бір ғана маңызды функцияны атқарады. Бұл функцияның пәрмені банк саясатының мақсатына жетуіне бағытталған.
Банктің несие саясатының рөлі несие ресурсын жинақтау және инвестициялау процесінде банк қызметін дамытып, жетілдірудегі, несие ісінің дамуындағы басымдық бағыттарды анықтау және оның тиімділігін арттыру болып табылады.
Сонымен бірге макроэкономикалық деңгейде несие саясатының ұлттық табысты құрастыру, бөлу және қайта бөлу процесіндегі, ақша айналымын жоспарлау мен реттеуді ұйымдастырудағы маңызын атап өту қажет; ал микроэкономикалық деңгейде белгілі бір банктің орнықтылығы мен сенімділігі деңгейінде оның рентабельділігі мен өтімділігін, қызметінің клиенттердің талабына сай болуын айтуға болады. Банктердің несие саясатының экономикадағы рөлі банктер арқылы нарықтық экономика саласы мен басқа салалар арасындағы ақша қаражатын қайта үлестіру процесіндегі маңызымен; жинақ ақшаны, әсіресе халықтікін, өнімсіз нысаннан өнімді нысанға аударумен, экономика мен халық қажеттілігіне несие беру, қаржыландырумен айқындалады. Макроэкономикалық деңгейдегі несие саясатының рөлі кеңестік экономика әдебиетінде көрініс тапты (мәселен, қаржы-несие сөздігі).
Коммерциялық банктің несие саясаты қондырмалық категория негізінде банктің клиенттермен несие қатынасы дамуының қол жеткен деңгейін зерттеуге негізделеді және оларды жетілдіріп, дамытуды көздейді. Несие (базистік (негіз) категориясы) банк жасаған несие саясатының қайнар көзі және оның тиімділігінің, оңтайлылығының өлшемі болып табылады. Банктер несие саясатын ақша қаражатын қайтарып алу себепті банк пен клиент арасындағы өзара қарым-қатынасты реттеуге, басқаруға, тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік беретіні үшін әзірлейді. Коммерциялық банктің несие саясатын әзірлеу барысында қоғамның, мемлекеттің банк жүйесінің және нақты банктің даму деңгейін ескеру қажет. Мұндай тәсіл экономикалық әдебиетте жалпылама тәсілден біріншіден, несие беруші мен қарызгер тарапынан несие саясатын кең мағынада қарастыруымен, екіншіден, макро және микроэкономикалық деңгейде саясатты пайдалануды зерттеумен ерекшеленеді. [6]
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.[2]
Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап "өз клиентін" таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы.
Қорытындылай келсек, коммерциялық банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдаудың басым бағыттарымен, екіншіден, банк қызметкерлерінің практикалық іс-қимылын белгілейтін және осы басым бағыттарды өмірге енгізетін нормалармен, ережелермен анықталады. Бұл жерде тәуекелді (оның ішінде несиелік) басқару қабілеттілігі нақты несиелік келісімдердің шарттарын жасаумен айналысатын банк басшылығының бөліктілігіне және қызметкерлердің сыныптамалық деңгейіне байланысты.
Жалпы, несиелік саясатын стратегиясы нақты банктің несие рыногындағы басым бағыттарын, ұстанымдары мен мақсаттарын көздесе, ал тактикасы - несиелік келісім жасау, несиелік процесті ұйымдастыру кезінде осы банктің жоғарыдағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін қолданатын қаржылық және басқа құралдары. Сөйтіп, несиелік саясат банктің несиелік бөлімшелеріндегі тиімді жұмыстың қажетті алғышарттарын жасайды, қызметкерлердің күш-қуатын біріктіріп, ұйымдастырады, қателіктер мен тиімсіз шешім қабылдаудан сақтандырады. Несиелік саясаттың элементтері несиелік саясаттың ұйымдастыру нысандарында, яғни оны жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерінде нақты қолданылады.
1.2 Несие саясатының элементтері және оның қалыптасуын анықтайтын факторлар
Коммерциялық банктердің несие саясаты стандарттар,нұсқаулықтар және процедураларды анықтайды. Оларды банк қызметкерлері несиелерді ұсыну,рәсімдеу және оларды басқару кезінде негізге алады. Несие саясаты әдетте жазбаша жазылған құжат түрінде көрініс табады және несие беру бойынша алдын ала жұмыс регламенті мен несие беру процессін қамтиды.[4]
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін төмендегідей үш құжат түрінде көруге болады:
1. несиелеу саясаты;
2. несиелеу стандарты;
3. несиелеу нұсқаулықтары.
Сондай-ақ аталған үш құжат ерекше бір құжатта - "Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету" - біріктіріледі. [2]
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады.
Несиелеу стандарты - бұл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеу стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
* қарыз алушының қаржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
* несиенің кепіл-хаттар және кепілдемелермен қамтамасыз етілуіне қойылатын талаптар;
* әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
* қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;
* құжаттардың толтырылуына қойылатын талаптар;
* несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалық немесе тұтыну несиелері бойынша).
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі құжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай құжаттарға: несиелік келісім-шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т.б. жатады.
Несиелік нұсқаулық - несиелеу процедураларын іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді.
Басқаша айтқанда, ол несиелік қызметтің нақты бір бағыттарына жатады.
Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау және несиелік қабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, ссудалар бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің барлық кезеңдері көрсетіледі.
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулықтары жасалады.
Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді. [2]
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимиті анықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлық несиелердің несиелік құжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ереже де қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:
oo несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
oo несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
oo несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
oo несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
oo несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
oo несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
oo берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
oo банктің несиелік стратегиясын жасайды;
oo несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
oo несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді.
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелдігі жоғары операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы да айтылуға тиіс.
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін ережелермен және нұсқаулықтарға үйрету, банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады.
Кесте 1. Несие саясатының элементтері
Несие беру кезеңдері.
Регламентпен белгіленген рәсімдер мен нұсқаулықтар.
1
2
1.Несие беру бойынша алдын-ала жұмыс.
-болашақ қарыз алушылар құрамы;
-несие түрлері;
-несиелендірудегі сандық шектеулер;
-қарыз алушының несиеқабілеттілігін бағалайтын стандарттар;
-пайыздық ставкалар;
-несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететін әдістер;
-несие беру рәсімдерінің сақталуын бақылау.
2.Несиені рәсімдеу.
-құжаттардың формалары;
-несие берудің техникалық процедурасы;
-несиені рәсімдеу туралығын бақылау.
1 кестенің жалғасы
1
2
3.Несиені басқару.
-несие портфелін басқару реттілігі;
-несие келісімшартының орындалуын бақылау;
-мерзімі өткен несиелердің мерзімін ұзарту және оны жаңарту шарттары;
-шығындарды жабу реттілігі;
-несиені басқаруды бақылау.
Дерек көзі: Костяшкина О.Г. Кредитная политика коммерческого банка. Учебное пособие, Красноярск 2010 г. - 130 с. [4]
Ұлттық Банк белгілеген нормативтік шектеулер шегінде әрбір банк өзі болашақ қарыз алушылар тізімін,несие түрлерін анықтап, тиімділігі жағынан ссудалық портфелді қалыптастырады және пайыздық ставкаларды орнатады.
Несие операцияларының табыстылығын арттыру және олар бойынша тәуекелді төмендету - бұл екі қарама-қарсы мақсат болып табылады. Инвесторларға қаржылық қызмет саласындағы тәуекелі жоғары операциялар табысты болып келетіндей, банк ісінде де несие бойынша белгіленген жоғарғы пайыз бұл "тәуекелге төлем" болып табылады. Банк ссудалық портфельді қалыптастырған кезде барлық инвесторларға ортақ ұстанымды сақтауы қажет,яғни жоғары табысты және барынша тәуекелі жоғары салымдарды табыстылығы төмен,бірақ тәуекелі азырақ болып келетін несие бағыттарын үйлестіре алуы қажет. [4]
Несие тәуекелі - қарыз алушының негізгі қарыз сомасын және осы сома бойынша пайыздарды төлей алмау тәуекелі болып табылады.
Негізгі қарыз сомасы бойынша пайыздарды төлемеген жағдайда банк өз табысын жоғалтады, ал негізгі қарызды қайтармаған жағдайда банк үмітсіз ссуданы шығындарға жазады,сәйкесінше бұл несиелік келісім бойынша залалға ұшырайды.
Коммерциялық банк несие саясаты міндетті түрде тәуекел позициясын және тәуекелді есептеу әдістерін қамтуы қажет.
Несие тәуекелдері туралы ақпараттарды ашып көрсету бойынша сапалы талаптарға келесілер жатады:
oo мерзімі өткен, проблемалық және қызмет етпейтін несиелерді анықтау;
oo спецификалық және жалпы баланстық түзетулерді анықтау;
oo активтерді контрагенттер бойынша (төлемқабілеттік классы бойынша) үйлестіру;
oo несиелік портфельдің аймақтық, салалық және географиялық құрылымы;
oo тәуекелдің шоғырлануы;
oo несиені өтеу мерзімі мен қайтарымдылығын қамтамасыз ету;
oo проблемалық несиелер (салалар бойынша);
oo несиелік дериваттар немесе секьюритизация арқылы үшінші тұлғаларға өтетін несие тәуекелінің бөлігі;
oo ішкі рейтингтерді қолдануға қадағалау органдарының рұқсаты (негізгі немесе жетілдірілген амал).
Сонымен қатар, коммерциялық банктердің несие саясаты төмендегілер бойынша анализ және түсініктемелерді қамтуы керек:
oo ішкі рейтингтер құрылымы,ішкі және сыртқы рейтингтердің өзара қарым-қатынасы, ішкі бағалау нұсқаулықтарын өзге мақсаттарға қолдану;
oo төлемқабілеттіліктің нашарлауын анықтау және басқару процесі,ішкі рейтингтер негізінде қарыздың негізгі сомасы мен ссуда бойынша пайыздың қайтарылған ақша қаражаттар түсімін бағалау әдістері мен нәтижелері.
Несие тәуекелінің элементінің бірі тәуекел асты ақпараттарды ашып көрсету екі бөліктен тұрады. [4]
Бірінші бөлім (тәуекелді алдын ала бағалау). Бұл жерде стандартты процедуралар ескеретін несие бөлігі анықталады. Содан кейін портфель анализі жүргізіледі (корпоративті, банктік тәуекелдер), сонымен қатар келесі көрсеткіштер бойынша дефолт деңгейі анықталады: жиынтық активтер,сонымен қоса қажет болған жағдайда дефолт кезіндегі шығынның орташа мәні және талаптың салмақталған орташа мерзімі ескеріледі.
Екінші бөлім (ішкі рейтингтер базасы негізіндегі кейінгі тексеру әдістері). Ағымдағы жылы корпоративті, банктік талаптар бойынша төлемдер толық көлемде түспеуі туралы ақпарат анализден өтеді және келесі ақпараттар қамтылуы қажет: ағымдағы жылдың басында PD (қарыз алушының дефолт болу ықтималдығы) категориясы бойынша жалпы төленбеген сомасы, қызмет етпейтін несиелер саны,сонымен бірге оларды қайта жазуға кеткен шығындар және портфельдік залалдар туралы ақпарат қамтылады.
Несие тәуекелдерін минималдаудың мынандай жолдары бар:
oo ссудалық портфель диверсификациясы;
oo қарыз алушының төлемқабілеттік және несиеқабілеттілігінің алдын ала анализі;
oo несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететін әдістерді қолдану (кепілдік,цессия,сақтандыру,кепілде ме);
oo ссудалар бойынша мүмкін жоғалтуларға резервтерді қалыптастыру.
Ссудалық портфель диверсификациясы - бұл несие тәуекелін бірнеше бағыттар бойынша бөлу болып табылады. Банктер бір ірі қарыз алушыны немесе бірнеше ірі қарыз алушыларды және өзара байланысты қарыз алушылар тобына несие беруді шектеуі қажет. Ірі несиелер қатарына банк капитал көлемінен 5%-ға асатын несиелер жатады.
Ссудалық портфель диверсификациясының ережесі: ссудаларды түрлі экономика саласындағы әртүрлі кәсіпорындарға аз мөлшердегі соманы барынша аз уақытқа және көп қарыз алушыларға беру болып табылады.
Несиелік тәуекелді төмендету үшін банктің экономика салалары бойынша ссудаларын әрдайым анализ жасап отыру қажет. Бұл өз кезегінде ссудаларды салалар бойынша диверсификациясын анықтауға және өткен жылмен салыстыруға мүмкіндік береді, яғни қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді ссудаларды бөлу бойынша анализ жүргізуі мен олардың динамикасы. Мысалға, егер банк ссудаларының 46%-ы материалдық өндіріс саласына бағытталса (соның ішінде отын-энергетика кешеніне - 21%, ауыл шаруашылығына - 16% және құрылыс саласына -9%), онда халыққа тұтыну несиесі берілмейді. Банк ссудалары нақты салалар бойынша өткен жылмен салыстырғанда қаншалықты ұлғайғанын немесе азайғандығына байланысты экономиканың қай секторына салымдардың ұлғайғанын немесе азайғанын көруге болады. Әрине,бұл жерде елдегі жалпы экономикалық жағдай ескерілуі қажет.
Тәуекелді төмендетудің қосымша шарты ретінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз ететін диверсификацияға қоса ссуда қайтарымдылығын қамтамасыз ететін әдістерді - кепілзат,цессия, сақтандыру, кепілдеме қолданылуы керек. Бұл ережелердің сақталуы белгілі бір несие мәмілелері бойынша жоғалтулардың орнын басқа мәмілелер бойынша толтыруға мүмкіндік береді.[6]
Көптеген банктер өз жұмысында индикаторларды есепке алады, яғни басқа банктердің ұзақ мерзім несиелендіру тәжірибесінде жетілген салмақтанған немесе тәуекелді несие саясаты:
oo қарыз алушылармен байланысты тәуекелдің дұрыс бағаланбауы;
oo мүмкін болатын оқиғаларға негізделген несиелендіру (мысалға,болашақта бірнеше қарыз алушылардың бір заңды тұлға болып бірігуі);
oo клиент үлкен көлемдегі депозит беретінін ескеріп,несие беру;
oo әрбір несиені өтеу жоспарын құру мүмкінсіздігі;
oo қарыз алушыға тым үлкен көлемдегі соманы ұсыну;
oo несие ісіндегі құжаттар санының жеткіліксіздігі;
oo банкке қатысты тұлғаларға берілген несиенің түбегейлі дара салмағы (қызмет көрсетушілер,директорлар немесе акционерлер);
oo несиелендіру бағдарламасына тиісті бақылаудың жоқтығы;
oo бәсекелестіктің қарқынды әсері (клиенттерді басқа банкке ауысып кетуінен ұстап қалу үшін сапасы төмен несиелерді ұсынуы);
oo спекулятивті сатып алуларды несиелендіру;
oo экономикалық жағдайлар өзгерісіне сезімділіктің жеткіліксіздігі.
Пайыздық саясат - банк несие саясатының басты бөлімі. Банк табысының маңызды бөлігі болып ұсынылған несиелер бойынша пайыздардың өтелуі болып табылады. Несиелер бойынша пайыздық ставканың деңгейі жеке және жалпы факторларға байланысты болады:
oo елдегі инфляция деңгейі;
oo банкаралық несие бойынша орташа пайыздық ставкасы;
oo LIBOR ставкасы (валютадағы несиелер бойынша);
oo банктің депозиттер бойынша орташа пайыздық ставкасы;
oo банк несие ресурстарының құрылымы (банк пассивіндегі "қымбат" ресурстар бөлігі жоғары болған сайын,берілетін несиеде қымбат болады);
oo несиеге сұраныс, яғни ол табыстылығы жоғары инвестициялық әдістерге байланысты болуы мүмкін (мысалы, валюталар мен бағалы қағаздарға салымдар);
oo ссуданың тағайындалу және берілу шарты,тәуекел деңгейі;
oo банктің операциялық шығындары.
Осылайша, банк несиеге төлемді орнатар кезде несие ресурстар нарығындағы жағдайды және несие мәмілесіндегі жеке жағдайларды,тәуекелді, несиелеу мерзімін, ссуданы ұсыну әдістерін, ссуда қайтарымдылығын қамтамасыз етілуін ескеруі қажет. Мысалға, банк несиелік тарихы жақсы бұрынғы клиенттеріне ставкасы қайта қаржыландыру ставкаларынан төмен немесе несие бойынша орташа салмақтанған ставкасынан төмен ссудаларды бере алады.
Сонымен бірге, қарыз алушылардың төлемқабілеттілік және несие қабілеттілігін бағалау әдісін банктер өздері белгілейді. Банктер несиелендіру кезінде қарыз алушыларды олардың несиеқабілеттілігі мен ссудалық борыштарын уақтылы өтеуіне қарай дифференциалдайды.
Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету формасын таңдау несие беру бойынша дайындық жұмысындағы маңызды кезең болып табылады. Банкпен ұзақ қарым-қатынастағы сенімді клиенттер бланкті несие алуға мүмкіндігі бар. Яғни, бұл қамтамасыз етілусіз несие болып келеді. Мұнда қарыздың қайтарылуын тек несиелік келісімшарт және қарыз алушыға деген сенімділік қана дәлел бола алады.[4]
Банк салымдарды орналастыру саясатын және есеп саясаты мен оның жүзеге асу әдістерін анықтайтын ішкі құжаттарын өзі әзірлейді және бекітеді. Банкке ақша қаражаттарын орналастыру туралы қабылданған шешім процедуралын және банк бөлімшелері мен банктің лауазымды тұлғалары арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің үлестірілуін анықтайтын құжаттар өзіне қаражаттарды орналастырудың ішкі ережелерін, сонымен қатар банк клиентін несиелеу ережелерін - несиелендіру регламентін қамтиды. [8]
Несиені ұсыну туралы оң шешім қабылданған жағдайда несиелік келісімшарт құралады және қол қойылады. Бұл келісімшартта несиені ұсыну және өтеу шарттары, ссуда сомасы, оны өтеу тәртібі, ссудалық пайыз мөлшері, несиені өтеу мерзімі және пайыздық төлемдер мерзімі, несиелік келісімшартқа сәйкес банктің бақылау жүргізу құқықтары көрініс табады. Несиелік келісімшартқа қосымша ретінде кепілзат бойынша міндеттемелер, кепілхаттар, кепілдемелер, сақтандыру келісімшарттары және цессиялар рәсімделеді.
Несие саясатында тағы бір маңызды элемент болып несиелендіру үрдісінде банктердің жүргізетін бақылауы табылады.
Аталған элементтердің барлығы бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың ішінен біреуін бұзсақ несие қызметінде зиянға әкеледі. Банк мысалы, несиелендіруді , оның жүзеге асуын бақылап алмай мақсат қоя алмайды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz