Күкірт органикалық қосылыстардың қолданылуы
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 КҮКІРТОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1.2. Күкірттің ароматты көмірсутектермен әрекеттесуі
1.2.1. Күкірттің ароматты аминдермен әрекеттесуі
1.3. Күкіртті бояғыштар
1.3.1. Күкіртті бояғыштардың өндірісі туралы жалпы мәліметтер
1.3.1.1. Полисульфидпен күкірттеу (қайнату).
1.3.1.2. Құрғақ күкіртпен қыздыру (пісіру)
1.3.2. Күкіртті бояғыштардың құрылымы
1.3.2.1. Күкіртті тиазинді бояғыштар
1.3.2.2 Күкіртті тиазолды боғыштар
1.3.2.3. Күкіртті диазинді бояғыштар
1.3.2.4. Күкіртті кубты бояғыштар
1.4. Пиколиннің реакциялық қабілетін зерттеу
1.4.1. Күкірттің пиколинмен әрекеттесуі
1.1 КҮКІРТОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1.2. Күкірттің ароматты көмірсутектермен әрекеттесуі
1.2.1. Күкірттің ароматты аминдермен әрекеттесуі
1.3. Күкіртті бояғыштар
1.3.1. Күкіртті бояғыштардың өндірісі туралы жалпы мәліметтер
1.3.1.1. Полисульфидпен күкірттеу (қайнату).
1.3.1.2. Құрғақ күкіртпен қыздыру (пісіру)
1.3.2. Күкіртті бояғыштардың құрылымы
1.3.2.1. Күкіртті тиазинді бояғыштар
1.3.2.2 Күкіртті тиазолды боғыштар
1.3.2.3. Күкіртті диазинді бояғыштар
1.3.2.4. Күкіртті кубты бояғыштар
1.4. Пиколиннің реакциялық қабілетін зерттеу
1.4.1. Күкірттің пиколинмен әрекеттесуі
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде шет ел инвестицияларын тартудың жан басына шаққандағы көрсеткіші бойынша теңдесіз көшбасшы болды. 1991 – 2004 жылдары Қазақстан экономикасына шамамен 30 млрд. доллар тартылды. Көмірсутек шикізатын алу және барлаудағы инвестициялардың өсуінің тенденцияларынан басқа, сонымен қатар мұнайөңдеу және мұнайхимиялық өнеркәсіптің дамуына да инвестицияны арттыруды болжайды [4].
2005 жылдың бірінші тоқсанында НК «ҚазМұнайГаз» кәсіпорны 2,247 млн. тонна мұнай мен газ конденсатын шығарған, бұл нәтиже өткен жылдық көрсеткішпен салыстырғанда 199 мың тоннаға артық. Мұнай өңдеудің өсуі жаңа қарқынды технологияларды қолдану нәтижесінде қамтамасыз етілді. Барлығы 9,32 млн. тонна мұнай табу жоспарланған [5].
2004 жылы «Интегрейт АГ» 300 мың тонна химиялық жүк және 4,1 млн. тонна минералды тыңайтқыштар тасыды. ТМД елдерінде мұнайхимиялық өнімдер мен химиялық өндірістің өсуімен және нарықтың кеңеюімен, осындай жүктердің тасымалы да кеңейеді. Қазіргі кезде өндіріс орындарын қайта жаңартып, жаңа мұнайхимиялық өнеркәсіп орындарын ашу бойынша жобалар жасалып жатыр [1].
Қазіргі кезде барлық мұнайөңдейтін өнеркәсіп орындары үшін, экологиялық талаптардың күшеюіне байланысты, Клаус әдісі бойынша күкіртті алу және бөлу процестерінің өнімділігі және тиімділігін арттыру, көптонналы қарапайым күкіртті тазарту өзекті мәселе болып отыр [6].
Қазақстанның болашағы көп жағынан мұнай өнеркәсібімен байланысты. Бірақ қоршаған ортаны қорғауға байланысты жұмыстар мен бақылау жүргізбесе, кең масштабтағы мұнайөндірісі және мұнай, оның өнімдерінің тасымалы еліміздің экологиясына орасан зиян келтіруі мүмкін. Мұнай өндірісінде құрамында әртүрлі фракциясын құрайтын көмірсутек, аргон, көміртек қос тотығы, сондай-ақ күкіртсутек болатын мұнай газы қосымша бөлінетіні белгілі [7].
Мұнай фракцияларынан күкіртті бөлу гидротазалау жолымен жүргізіледі. Каталитикалық гидротазалау процестерінде болатын күкіртті қосылыстардың гидрогенолизі реакциясы, көміртек – күкірт байланысының үзіліп, бос валентті және олефинді байланыстардың сутегінің қанығуымен сипатталады [8].
2005 жылдың бірінші тоқсанында НК «ҚазМұнайГаз» кәсіпорны 2,247 млн. тонна мұнай мен газ конденсатын шығарған, бұл нәтиже өткен жылдық көрсеткішпен салыстырғанда 199 мың тоннаға артық. Мұнай өңдеудің өсуі жаңа қарқынды технологияларды қолдану нәтижесінде қамтамасыз етілді. Барлығы 9,32 млн. тонна мұнай табу жоспарланған [5].
2004 жылы «Интегрейт АГ» 300 мың тонна химиялық жүк және 4,1 млн. тонна минералды тыңайтқыштар тасыды. ТМД елдерінде мұнайхимиялық өнімдер мен химиялық өндірістің өсуімен және нарықтың кеңеюімен, осындай жүктердің тасымалы да кеңейеді. Қазіргі кезде өндіріс орындарын қайта жаңартып, жаңа мұнайхимиялық өнеркәсіп орындарын ашу бойынша жобалар жасалып жатыр [1].
Қазіргі кезде барлық мұнайөңдейтін өнеркәсіп орындары үшін, экологиялық талаптардың күшеюіне байланысты, Клаус әдісі бойынша күкіртті алу және бөлу процестерінің өнімділігі және тиімділігін арттыру, көптонналы қарапайым күкіртті тазарту өзекті мәселе болып отыр [6].
Қазақстанның болашағы көп жағынан мұнай өнеркәсібімен байланысты. Бірақ қоршаған ортаны қорғауға байланысты жұмыстар мен бақылау жүргізбесе, кең масштабтағы мұнайөндірісі және мұнай, оның өнімдерінің тасымалы еліміздің экологиясына орасан зиян келтіруі мүмкін. Мұнай өндірісінде құрамында әртүрлі фракциясын құрайтын көмірсутек, аргон, көміртек қос тотығы, сондай-ақ күкіртсутек болатын мұнай газы қосымша бөлінетіні белгілі [7].
Мұнай фракцияларынан күкіртті бөлу гидротазалау жолымен жүргізіледі. Каталитикалық гидротазалау процестерінде болатын күкіртті қосылыстардың гидрогенолизі реакциясы, көміртек – күкірт байланысының үзіліп, бос валентті және олефинді байланыстардың сутегінің қанығуымен сипатталады [8].
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1.1 КҮКІРТОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде шет ел инвестицияларын тартудың жан басына шаққандағы көрсеткіші бойынша теңдесіз көшбасшы болды. 1991 - 2004 жылдары Қазақстан экономикасына шамамен 30 млрд. доллар тартылды. Көмірсутек шикізатын алу және барлаудағы инвестициялардың өсуінің тенденцияларынан басқа, сонымен қатар мұнайөңдеу және мұнайхимиялық өнеркәсіптің дамуына да инвестицияны арттыруды болжайды [4].
2005 жылдың бірінші тоқсанында НК ҚазМұнайГаз кәсіпорны 2,247 млн. тонна мұнай мен газ конденсатын шығарған, бұл нәтиже өткен жылдық көрсеткішпен салыстырғанда 199 мың тоннаға артық. Мұнай өңдеудің өсуі жаңа қарқынды технологияларды қолдану нәтижесінде қамтамасыз етілді. Барлығы 9,32 млн. тонна мұнай табу жоспарланған [5].
2004 жылы Интегрейт АГ 300 мың тонна химиялық жүк және 4,1 млн. тонна минералды тыңайтқыштар тасыды. ТМД елдерінде мұнайхимиялық өнімдер мен химиялық өндірістің өсуімен және нарықтың кеңеюімен, осындай жүктердің тасымалы да кеңейеді. Қазіргі кезде өндіріс орындарын қайта жаңартып, жаңа мұнайхимиялық өнеркәсіп орындарын ашу бойынша жобалар жасалып жатыр [1].
Қазіргі кезде барлық мұнайөңдейтін өнеркәсіп орындары үшін, экологиялық талаптардың күшеюіне байланысты, Клаус әдісі бойынша күкіртті алу және бөлу процестерінің өнімділігі және тиімділігін арттыру, көптонналы қарапайым күкіртті тазарту өзекті мәселе болып отыр [6].
Қазақстанның болашағы көп жағынан мұнай өнеркәсібімен байланысты. Бірақ қоршаған ортаны қорғауға байланысты жұмыстар мен бақылау жүргізбесе, кең масштабтағы мұнайөндірісі және мұнай, оның өнімдерінің тасымалы еліміздің экологиясына орасан зиян келтіруі мүмкін. Мұнай өндірісінде құрамында әртүрлі фракциясын құрайтын көмірсутек, аргон, көміртек қос тотығы, сондай-ақ күкіртсутек болатын мұнай газы қосымша бөлінетіні белгілі [7].
Мұнай фракцияларынан күкіртті бөлу гидротазалау жолымен жүргізіледі. Каталитикалық гидротазалау процестерінде болатын күкіртті қосылыстардың гидрогенолизі реакциясы, көміртек - күкірт байланысының үзіліп, бос валентті және олефинді байланыстардың сутегінің қанығуымен сипатталады [8].
Дистилятты өнімдерді гидротазалау кезінде, С-С байланыстарына тиіспей, яғни, шикізаттың байқалатын деструкциясын болдырмай, С-S байланыстарының толық деструкциясын қамтамасыз етуге болады [2]. Өнеркәсіпте гидротазалау, сульфирлеу, сілтілік тазарту сияқты күкіртсіздендіру әдістері қолданылады [9,10].
Күкірт мұнайда кездесетін маңызды гетероэлемент болып келеді, оның концентрациясы 6-8%-ға дейін өзгереді, сирек жағдайларда 9,6%-ға, ал кейде 14%-ға дейін өзгереді [11,12].
Тауарлық өнімдер күкірт мөлшеріне тексеріледі. Автомобильдік жанармайдағы күкірттің жалпы мөлшері 0,1-0,12%, ал авиациялық жанармайда 0,05%-дан аспайды. Сонымен бірге тиолды күкірт мөлшері бензинде 0,01%-дан аспайды. Бензиндердің коррозиялық белсенділігі массалық мөлшері 0,003%-дан, ал бос күкірт 0,0015%-дан артық болмаса байқалмайды. Бензинде күкірт көп болған сайын, бензиннің күйігі көп болады. Дизельді жанармайда жалпы күкірттің массалық мөлшері 0,5%-дан, сонымен бірге тиолды күкірттің мөлшері 0,01%-дан аспауы керек, себебі коррозиялық белсенділіктің әсерінен тозуға қарсы қасиеттері нашарлайды. Коррозиялық белсенділік алифатикалық жанармайлармен салыстырғанда ароматты жанармайларда көбірек байқалады [13].
Қазіргі уақытта күкіртті қосылыстар келесі топтарға жіктеледі: меркаптандар (тиолдар), сульфидтер, дисульфидтер, тиофендер, шайырлар. Сульфидтер келесі қосылыстар - диалкилсульфидтер, циклоалкил сульфидтер, тиамоно-, тиаби-, тиатетрацикландар, тианидандар, фенилсульфидтер, дибензонофандар болып келеді. Тиофенді құрылымдар - алкилтиофендер, циклоалкано, бициклоалкано, бензотиофендер [14].
Күкірттің көп мөлшері қара оқ-дәрі, күкірткөміртек, әртүрлі бояғыштар, жарқыраған құрамдар және бенгал оты өндірісіне жұмсалады. Әлемдік өндірілетін күкірттің қомақты үлесін қағаз өнеркәсібі алып отыр. 17 т целлюлозаны өндіру үшін 100 кг-нан астам күкірт жұмсалады.
Ауыл шаруашылығында күкірт қарапайым түрде, сонымен қатар қосылыстар түрінде де қолданылады. Күкіртті тыңайтқыштар егіннің тек мөлшеріне ғана емес, сондай-ақ сапасына да әсер етеді. Күкіртті тыңайтқыштар дәннің аязға төзімділігіне әсер ететіндігі тәжірибелермен дәлелденген. Олар құрамында сульфгидрильді -S-H топтары барорганикалық заттардың түзілуіне мүмкіндік жасайды. Бұл ақуыздардың ішкі құрылысының, олардың гидрофильділігінің өзгеруіне алып келеді, нәтижесінде өсімдіктің аязға төзімділігі артады. Ауылшаруашылығында өсімдіктердің ауруымен, негізінен жүзім мен мақта ауруларымен күресуде күкіртті қолданады. Күкірттің қосылыстары өсімдіктер үшін антидоттар ретінде белгілі. Мысалы, 2-хлор-4-трифторметил-5-тиазолкарбо н қышқылының бензил эфирі жүгері мен күріштің дәнедерін өңдеу үшін қолданылады.
Медицинада қарапайым күкірт, сондай-ақ қосылыстары да қолданылады. Мысалы, ұсақдисперсті күкірт әртүрлі терінің таз ауруларын емдеуге қажетті жақпа майлардың негізі болып табылады. Барлық сульфамидті дәрі-дәрмектер (сульфидин, сульфазол, норсульфазол, сульфодимезин, стрептоцид және т.б.) - күкірттің органикалық қосылыстары. Көз ауруларын, соның ішінде су қараңғылық (глаукома) ауруын емдеу үшін жаңа сульфамидті дәрі-дәрмектер қолданылады [15].
Қарапайым күкіртті утилизациялаудың бір жолы - оны жаңа материалдар алу үшін мұнайдың ауыр шөгінділеріне қатыстыру немесе битум өндірісінде қолдану. Мұнайды айдағандағы қатты шөгінділер құрамына кіретін күкірт жоғары сапалы битумды алуға, ал мұнай шөгінділерін күкіртпен өңдеу жаңа қасиеттерге ие заттар алуға мүмкіндік береді [6].
Мұнай фракцияларын күкіртсіздендіру процестерінде RSH жойылуы және олардың бұзылуы жүреді. Осыдан күкірт күкіртсутек ретінде бөлінеді, одан кейін ол күкірт қышқылына дейін өңделеді. С-С құрамды мұнайдан тиолдарды бөлу әдісін жасау, синтетикалық этанолды төменмолекулалық алифатикалық тиолдардың қоспасымен ауыстырға жол ашады.Тиолдарды пластификаторлар үшін, полимерлер, БАЗ-тар өндірісінде қолданады [16].
Тиолдардың бос радикалдарды құрту қабілеті, радиоактивті сәулеленуден қорғайтын заттар - радиопротекторлар жасауда қолданыс тапты. Осы мақсатта әртүрлі аминотиолдарды және оның туындыларын, мысалы H2N(CH2)nSH, қолданылады. Ұзақ уақытты ұшу кездерінде күннің көзінен қорғау үшін медицинада радиотерапевтік емдеу алдында радиопротекторларды организмге сәулелендіруге дейін енгізеді. Нәтижесінде алынған радиaцияның мөлшері айтарлықтай төмендейді [17].
Меркаптотобы бар қосылыстар күкірторганикалық қосылыстардың негізгі класының бірі болып тадбылады. Шет елдерде меркаптандарды негізінен синтетикалық жолмен алады, ең үлкен жетістіктерге метилмеркаптан және трет - додецилмеркаптан өндірісі жетті.
Метилмеркаптанды алюминий оксиді қатысында метил спирті мен күкіртсутектен синтездейді. Балық ұнында болатын табиғи метионинді алмастырғыш алу үшін шикізат ретінде қолданылады.
трет - Додецилмеркаптанды алюминий хлориді қатысында пропилен тетрамері мен күкіртсутектен алады және полимерлі материалдардың массасын реттегіш ретінде қолданылады. Меркаптандарды өндіретін ірі өндірушілер америкалық фирмалар Pennwalt Corp. (АҚШ, Голландия және Жапония зауыттары), Phillips Petroleum Co. (АҚШ және Бельгия зауыттары) және француздық Autochem фирмасы болып табылады. Америкалық және батысевропалық сарапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта дамушы елдердегі синтетикалық меркаптандардың өндірісі жылына 200 мың тоннаны құрайды [18].
Қарапайым құрылымды алкилмеркаптандар бағалы қасиеттерге ие, сондықтан да практикалық қолданысқа ие болып отыр. Сонымен, метилмеркаптан метионин (дәрі және құс пен мал азығына қоспа) синтезі үшін қолданылады. R=C-C - алкилмеркаптандары агрохимиялық заттар, тұрмыстық химия бұйымдары және БАЗ синтезі үшін негіз болатын отын газдарының одоранттары. Полихлорпренді каучуктер, полистиролды пластиктер, акрилді полимерлер және сополимерлер өндірісінде лаурилмеркаптан полимеризацияның жақсы реттеуіші болып табылады [19].
Меркаптандардың туындылары полимерлі материалдарға радиация және тотығудан қорғайтын қоспа ретінде қосылады.
Сульфидтер дәрілік және беттік белсенді заттар, бояғыштар ретінде қолданылады. Сульфидтердің тотығуының өнімдері - сульфоксидтер, сульфондар сулы ерітінділерден металдардың (Hg, Ag, Au, Pd, Pt, Ir) экстрагенті және еріткіштері ретінде қолданылады [20]. Мұнайхимиясында тиофансульфонды арендерді экстракциялау үшін қолданады. Сульфидтер флотореагенттер, БАЗ, пластмасса пластификаторы, сондай-ақ инсектицидтер, гербицидтер, фунгицидтер түрінде қолданылады [21].
Мұнай концентраттары, майлағыштардың тотығуға, коррозияға қарсы және басқа қасиеттерін жақсартатын көпфункционалды присадка жасау үшін беттік белсенділігі және көбік түзу қабілеті жоғары, алкан және хлорсульфонды қышқылдарының тұздарын алуға негіз бола алады [22].
Кейбір мұнай шикізаттарының күкірторганикалық қосылыстарының концентраттарын экологиялық мәселелерді шешу үшін,сондай-ақ басқа да облыстарда сирек және асыл металдарды байыту кезінде гидрометаллургияда қолданады. Соңғы кездері олар мұнайды шығару мен өңдеуде қолданыс тапты. Сонымен, мұнай сульфоксидтері негізіндегі парафинді қабаттардың ингибиторы - ИНПАР мұнай кәсіпшілігінде қолданылады.
Сульфоксидтер металл тұздардың, органикалық және бейорганикалық қышқылдардың, фенолдардың жоғарыэффективті экстрагенттері, полимерлік кендердің флотореагенттері, полимерлік материалдардың пластификаторлары болып табылады [23].
Сульфон қышқылдарының сілтілік тұздары - сульфонаттардан барлық заманауи ұнтақты және сұйық синтетикалық жуғыш заттар дайындайды. Олар суда жақсы ериді және көбіктүзу қабілеттері жоғары.
Сульфадимезин және этазол сияқты препараттары стрептококк, пневмококк, стафилококк және кейбір басқа бактерияларға қарсы белсенділік көрсетеді. Бұл препараттар ішек-қарын жолынан жақсы сорылады және қажетті концентрацияларда қанда тез жиналады. Ішек-қарын ауруларын (мысалы, дизентерия) емдеу үшін фталазол, сульгин препараттары жасалған [17].
Казіргі кезде тиофендер және оның негізінде жасалған композициялар әртүрлі реагенттердің ішінде маңызды орынға ие болып келеді. Олар мұнайөнімдерінің өндірісінде: жаңа улы емес антидетанаторды қолдану кезінде қозғалтқыштардан металл қосылыстарын шығарушы ретінде, қажалу және тозуға қарсы қасиеттері жоғары майлар, майларға арналған присадкалар және т.б. ретінде қолданылады. Тиофендердің тағы бір маңызды қолданылу аймағы - физиологиялық белсенді қосылыстар. Көптеген тиофеннің туындылары дәрі ретінде таралып келеді [8].
Күкірттің ароматты қосылыстармен әрекеттесуінен мақта-мата және целлюлозалы талшықтар үшін жақсы бояғыштарболып келетін, күкіртті бояғыштар алады.
1.2. Күкірттің ароматты көмірсутектермен әрекеттесуі
Ароматты көмірсутектер күкірттің әсеріне өте тұрақты және онымен тек 220-2500С-де ғана әсерлеседі. Бензол күкіртпен 3500С-де әсерлесіп тиофенол, дифенилсульфид, дифенилдисульфид, триантрен және күкіртсутек түзеді [25]. Тиофенол реакцияның бірінші өнімі, ал басқалары оның кейін күкірт және бензолмен әрекеттесуінен түзеді.
Ароматты көмірсутектерді күкіртпен Фридель-Крафтс катализаторлары қатысында қыздырса екпінді реакция 80-1400С-де жүреді. Сонымен, алюминий хлориді қатысында бензол күкіртпен 800С-де, күкіртсутек бөліп және тиантрен (1), дифенилсульфид (2) және тиофенол (3) түзіп реакцияласады [26]:
1 2 3
(1.1)
Алюминий хлориді қатысындағы бензол мен күкірттің немесе оның гомологтарының реакциясы поливинилхлоридінің пластификаторлары үшін құрамдас бөлігін дайындау әдісі болып табылады. Сусыз алюминий хлориді қатысында дифенилмен (4) әрекеттескенде дибензотиофен (5) түзіледі [27]:
4 5
(1.2)
Қыздырылған темір түтікте күкірт буы мен нафталин (6) әрекеттескенде, динафтотиофен (7), 1,8 - нафталиндисульфид (8) және күкіртсутек түзіледі:
6 7 8
(1.3)
Бейорганикалық галогенидтермен катализденетін күкірт пен нафталин реакциясы және алынған өнімді кезекті қалпына келтіру шағамы жақсы тионафтол алуға мүмкіндік береді.
Күкірт қышқылы, ароматты сульфоқышқылдар және фосфор қышқылы қатысында күкірттің нафталинмен және басқа ароматты көмірсутектермен әрекеттесуі нәтижесінде, лактар жасауға, жануарлардың терілерін илеуге қажетті қышқылдау өнімдері алынады.
9 10
(1.4)
Аценафтен және антраценді күкіртпен қыздырғанда күкіртті бояғыш алынуы мүмкін. Құрамында антрацен, фенантрен және басқа ароматты көмірсутектер бар таскөмір смолаларының дистилляттарына күкірт әсер еткенде, жақпа майлардың қасиеттерін жақсартатын пекотәрізді заттарға айналдырады. 4000С-де антрацен мен күкірттің әрекеттесуі күкіртті полимерлерге алып келеді.
Алифаттық көмірсутектік тізбектегі ароматты орынбасарлардың болуы күкіртке қатысты оның реакцияға қабілеттілігін арттырады - алкандарға қарағанда алкилалкандаронымен жеңіл әрекеттеседі. Байланысу уақыты аз және 4000С-де толуолдың (11) күкірттену реакциясы аз мөлшерде бензо-1,2-дитиол-3-тионның (12) түзілуіне алып келеді:
11 12
(1.5)
Алюминий хлориді қатысындағы толуол мен күкірт реакциясы төмен температурада (115-1300C) жүреді. Негізгі өнімдері тиокрезол, дитиосульфидтер және диметилтиантренді (13) бөліп алуға болатын идентифицирленбеген қою май болып келеді.
13
(1.6)
240-2600C-де балқыған күкірт арқылы әртүрлі көмірсутектердің (бензол, нафталин, антрацен, дифенил) буларын өткізгенде қызыл-қоңыр түсті күкіртті бояғыштар түзіледі. Олардың құрамындағы күкірт тұрақты - әрбір ароматты сақина төрт немесе бес күкірт атомымен байланысады.
1.2.1. Күкірттің ароматты аминдермен әрекеттесуі
Анилин мен оның экзоорынбасарларын пиперидиносульфенхлорид көмегімен күкірттегенде, сәйкесінше, қыздырғанда бастапқы анилин мен өте реакцияға қабілетті N-тиоанилинге (15) ыдырайтын диариламиносульфан (14) түзіледі:
14
(1.7)
15
(1.8)
Анилин, күкірт және күкірткөміртек қоспасын 2600С-ге 3 сағат бойы қыздырғанда жоғары шығымда 2-меркаптобентиазол түзіледі:
(1.9)
PbO қатысында күкірт пен п-толуидиннің реакциясын зерттеуге арналған неміс химиктерінің алғашқы жұмастарында бис-(2-амино-5-метилфенил) сульфиді түзілгені (16) (тиотолуидин) көрсетілген және оның қасиеттері сипатталған:
16
(1.10)
Аталған реакция кейінірек толығымен зерттеліп, айналымдардың келесі реті дәлелденді:
(1.11)
Күкірт пен п-толуидиннің 180-2200С-дегі PbO қатыспағандағы реакциясы тереңірек жүреді және тиотолуыидин (16), 2-(4-аминофенил)-6-метилбензтиазол (17) (дегидротио-п-толуидин) және бис-дегидротио-п-толуидин (18) қоспасы түзіледі:
17
(1.12)
18
(1.13)
(1.13) реакциясы кейбір күкіртті бояғыштарды синтездеу үшін өнеркәсіпте қолданылады. Күкіртті толуидиндер немесе ксилидиндер қоспасымен кейбір органикалық негіздер (анилин, п-фенилендиамин, аминометилпиридин) қатысында қыздырғанда, 7000-ге дейін тұрақты, байланыстырғаш материал ретінде қолданылатын тиазолды резиналар алады.
N-метиланилинді күкіртпен қайнатқанда бензотиазол және анилин түзіледі:
(1.14)
Метилен көгі бояуын алудың негізі болғандықтан, элементтік күкірт пен дифениланилиннің реакциясы толық зерттелген. 19 ғасырда дифениамин мен күкірттің балқуынан фенотиазин (тиофениленамин) түзілетіні белгілі болған [28]:
(1.15)
1.3. Күкіртті бояғыштар
Күкіртті бояғыштар дегеніміз- күкіртпен немесе натрий сульфидтерімен әртүрлі органикалық қосылыстардың әрекеттесуі нәтижесінде алынатын органикалық бояғыш заттар.
Күкіртті бояғыштар өндірісі кезінде органикалық қосылыс ретінде ароматты моно- және диаминдер, динитроқосылыстар, амино- және нитрофенолдар, индоанилиндер және басқа заттарды қолданады. Олардың күкіртпен әрекеттесу процесі күкірттену деп аталады. Күкіртті бояғыштарды мақта-мата және вискозды мөрқалыптық талшықтарды, әр түрлі жіп немесе мақта және жартылай жүнді маталарды бояуға, иірілген жіпті бояу үшін, мақта-мата талшықтарын орташа қошқыл түстерге тегіс бояу үшін, вискозды маталарды, бауларды, таспаларды, сондай-ақ трикотажды тегіс бояу үшін қолданады.
Күкіртті бояғыштар талшықты целлюлозалы материалдарда сулы өңдеулерге тұрақтылығы жақсы бояулар түзеді, кей жағдайларда жарыққа да тұрақты болып келеді, бірақ бояулардың қанықтығы және түстердің тазалығы төмен, сондай-ақ сулы қажалуға және хлорға тұрақтылығы төмен. Күкіртті бояулар жинағының ішінде қызыл және ашық қызғылт түстер жоқ. Аталған кемшіліктеріне қарамастан, күкіртті бояулар өндірілетін органикалық синтетикалық бояғыштар өндірісінің көлемі бойынша бірінші орын алады және мақта маталарды және вискозды мөрқалыптық талшықтарды, иірілген жіпті және трикотажды бояу үшін кеңінен қолданылады. Бұл күкіртті бояулардың қолданылуы және алынуы қарапайымдылығымен және бағасының арзандылығымен түсіндіріледі.
1.3.1. Күкіртті бояғыштардың өндірісі туралы жалпы мәліметтер
Күкіртті бояғыштарды алу үшін келесі негізгі технологиялық операцияларды ... жалғасы
1.1 КҮКІРТОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде шет ел инвестицияларын тартудың жан басына шаққандағы көрсеткіші бойынша теңдесіз көшбасшы болды. 1991 - 2004 жылдары Қазақстан экономикасына шамамен 30 млрд. доллар тартылды. Көмірсутек шикізатын алу және барлаудағы инвестициялардың өсуінің тенденцияларынан басқа, сонымен қатар мұнайөңдеу және мұнайхимиялық өнеркәсіптің дамуына да инвестицияны арттыруды болжайды [4].
2005 жылдың бірінші тоқсанында НК ҚазМұнайГаз кәсіпорны 2,247 млн. тонна мұнай мен газ конденсатын шығарған, бұл нәтиже өткен жылдық көрсеткішпен салыстырғанда 199 мың тоннаға артық. Мұнай өңдеудің өсуі жаңа қарқынды технологияларды қолдану нәтижесінде қамтамасыз етілді. Барлығы 9,32 млн. тонна мұнай табу жоспарланған [5].
2004 жылы Интегрейт АГ 300 мың тонна химиялық жүк және 4,1 млн. тонна минералды тыңайтқыштар тасыды. ТМД елдерінде мұнайхимиялық өнімдер мен химиялық өндірістің өсуімен және нарықтың кеңеюімен, осындай жүктердің тасымалы да кеңейеді. Қазіргі кезде өндіріс орындарын қайта жаңартып, жаңа мұнайхимиялық өнеркәсіп орындарын ашу бойынша жобалар жасалып жатыр [1].
Қазіргі кезде барлық мұнайөңдейтін өнеркәсіп орындары үшін, экологиялық талаптардың күшеюіне байланысты, Клаус әдісі бойынша күкіртті алу және бөлу процестерінің өнімділігі және тиімділігін арттыру, көптонналы қарапайым күкіртті тазарту өзекті мәселе болып отыр [6].
Қазақстанның болашағы көп жағынан мұнай өнеркәсібімен байланысты. Бірақ қоршаған ортаны қорғауға байланысты жұмыстар мен бақылау жүргізбесе, кең масштабтағы мұнайөндірісі және мұнай, оның өнімдерінің тасымалы еліміздің экологиясына орасан зиян келтіруі мүмкін. Мұнай өндірісінде құрамында әртүрлі фракциясын құрайтын көмірсутек, аргон, көміртек қос тотығы, сондай-ақ күкіртсутек болатын мұнай газы қосымша бөлінетіні белгілі [7].
Мұнай фракцияларынан күкіртті бөлу гидротазалау жолымен жүргізіледі. Каталитикалық гидротазалау процестерінде болатын күкіртті қосылыстардың гидрогенолизі реакциясы, көміртек - күкірт байланысының үзіліп, бос валентті және олефинді байланыстардың сутегінің қанығуымен сипатталады [8].
Дистилятты өнімдерді гидротазалау кезінде, С-С байланыстарына тиіспей, яғни, шикізаттың байқалатын деструкциясын болдырмай, С-S байланыстарының толық деструкциясын қамтамасыз етуге болады [2]. Өнеркәсіпте гидротазалау, сульфирлеу, сілтілік тазарту сияқты күкіртсіздендіру әдістері қолданылады [9,10].
Күкірт мұнайда кездесетін маңызды гетероэлемент болып келеді, оның концентрациясы 6-8%-ға дейін өзгереді, сирек жағдайларда 9,6%-ға, ал кейде 14%-ға дейін өзгереді [11,12].
Тауарлық өнімдер күкірт мөлшеріне тексеріледі. Автомобильдік жанармайдағы күкірттің жалпы мөлшері 0,1-0,12%, ал авиациялық жанармайда 0,05%-дан аспайды. Сонымен бірге тиолды күкірт мөлшері бензинде 0,01%-дан аспайды. Бензиндердің коррозиялық белсенділігі массалық мөлшері 0,003%-дан, ал бос күкірт 0,0015%-дан артық болмаса байқалмайды. Бензинде күкірт көп болған сайын, бензиннің күйігі көп болады. Дизельді жанармайда жалпы күкірттің массалық мөлшері 0,5%-дан, сонымен бірге тиолды күкірттің мөлшері 0,01%-дан аспауы керек, себебі коррозиялық белсенділіктің әсерінен тозуға қарсы қасиеттері нашарлайды. Коррозиялық белсенділік алифатикалық жанармайлармен салыстырғанда ароматты жанармайларда көбірек байқалады [13].
Қазіргі уақытта күкіртті қосылыстар келесі топтарға жіктеледі: меркаптандар (тиолдар), сульфидтер, дисульфидтер, тиофендер, шайырлар. Сульфидтер келесі қосылыстар - диалкилсульфидтер, циклоалкил сульфидтер, тиамоно-, тиаби-, тиатетрацикландар, тианидандар, фенилсульфидтер, дибензонофандар болып келеді. Тиофенді құрылымдар - алкилтиофендер, циклоалкано, бициклоалкано, бензотиофендер [14].
Күкірттің көп мөлшері қара оқ-дәрі, күкірткөміртек, әртүрлі бояғыштар, жарқыраған құрамдар және бенгал оты өндірісіне жұмсалады. Әлемдік өндірілетін күкірттің қомақты үлесін қағаз өнеркәсібі алып отыр. 17 т целлюлозаны өндіру үшін 100 кг-нан астам күкірт жұмсалады.
Ауыл шаруашылығында күкірт қарапайым түрде, сонымен қатар қосылыстар түрінде де қолданылады. Күкіртті тыңайтқыштар егіннің тек мөлшеріне ғана емес, сондай-ақ сапасына да әсер етеді. Күкіртті тыңайтқыштар дәннің аязға төзімділігіне әсер ететіндігі тәжірибелермен дәлелденген. Олар құрамында сульфгидрильді -S-H топтары барорганикалық заттардың түзілуіне мүмкіндік жасайды. Бұл ақуыздардың ішкі құрылысының, олардың гидрофильділігінің өзгеруіне алып келеді, нәтижесінде өсімдіктің аязға төзімділігі артады. Ауылшаруашылығында өсімдіктердің ауруымен, негізінен жүзім мен мақта ауруларымен күресуде күкіртті қолданады. Күкірттің қосылыстары өсімдіктер үшін антидоттар ретінде белгілі. Мысалы, 2-хлор-4-трифторметил-5-тиазолкарбо н қышқылының бензил эфирі жүгері мен күріштің дәнедерін өңдеу үшін қолданылады.
Медицинада қарапайым күкірт, сондай-ақ қосылыстары да қолданылады. Мысалы, ұсақдисперсті күкірт әртүрлі терінің таз ауруларын емдеуге қажетті жақпа майлардың негізі болып табылады. Барлық сульфамидті дәрі-дәрмектер (сульфидин, сульфазол, норсульфазол, сульфодимезин, стрептоцид және т.б.) - күкірттің органикалық қосылыстары. Көз ауруларын, соның ішінде су қараңғылық (глаукома) ауруын емдеу үшін жаңа сульфамидті дәрі-дәрмектер қолданылады [15].
Қарапайым күкіртті утилизациялаудың бір жолы - оны жаңа материалдар алу үшін мұнайдың ауыр шөгінділеріне қатыстыру немесе битум өндірісінде қолдану. Мұнайды айдағандағы қатты шөгінділер құрамына кіретін күкірт жоғары сапалы битумды алуға, ал мұнай шөгінділерін күкіртпен өңдеу жаңа қасиеттерге ие заттар алуға мүмкіндік береді [6].
Мұнай фракцияларын күкіртсіздендіру процестерінде RSH жойылуы және олардың бұзылуы жүреді. Осыдан күкірт күкіртсутек ретінде бөлінеді, одан кейін ол күкірт қышқылына дейін өңделеді. С-С құрамды мұнайдан тиолдарды бөлу әдісін жасау, синтетикалық этанолды төменмолекулалық алифатикалық тиолдардың қоспасымен ауыстырға жол ашады.Тиолдарды пластификаторлар үшін, полимерлер, БАЗ-тар өндірісінде қолданады [16].
Тиолдардың бос радикалдарды құрту қабілеті, радиоактивті сәулеленуден қорғайтын заттар - радиопротекторлар жасауда қолданыс тапты. Осы мақсатта әртүрлі аминотиолдарды және оның туындыларын, мысалы H2N(CH2)nSH, қолданылады. Ұзақ уақытты ұшу кездерінде күннің көзінен қорғау үшін медицинада радиотерапевтік емдеу алдында радиопротекторларды организмге сәулелендіруге дейін енгізеді. Нәтижесінде алынған радиaцияның мөлшері айтарлықтай төмендейді [17].
Меркаптотобы бар қосылыстар күкірторганикалық қосылыстардың негізгі класының бірі болып тадбылады. Шет елдерде меркаптандарды негізінен синтетикалық жолмен алады, ең үлкен жетістіктерге метилмеркаптан және трет - додецилмеркаптан өндірісі жетті.
Метилмеркаптанды алюминий оксиді қатысында метил спирті мен күкіртсутектен синтездейді. Балық ұнында болатын табиғи метионинді алмастырғыш алу үшін шикізат ретінде қолданылады.
трет - Додецилмеркаптанды алюминий хлориді қатысында пропилен тетрамері мен күкіртсутектен алады және полимерлі материалдардың массасын реттегіш ретінде қолданылады. Меркаптандарды өндіретін ірі өндірушілер америкалық фирмалар Pennwalt Corp. (АҚШ, Голландия және Жапония зауыттары), Phillips Petroleum Co. (АҚШ және Бельгия зауыттары) және француздық Autochem фирмасы болып табылады. Америкалық және батысевропалық сарапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта дамушы елдердегі синтетикалық меркаптандардың өндірісі жылына 200 мың тоннаны құрайды [18].
Қарапайым құрылымды алкилмеркаптандар бағалы қасиеттерге ие, сондықтан да практикалық қолданысқа ие болып отыр. Сонымен, метилмеркаптан метионин (дәрі және құс пен мал азығына қоспа) синтезі үшін қолданылады. R=C-C - алкилмеркаптандары агрохимиялық заттар, тұрмыстық химия бұйымдары және БАЗ синтезі үшін негіз болатын отын газдарының одоранттары. Полихлорпренді каучуктер, полистиролды пластиктер, акрилді полимерлер және сополимерлер өндірісінде лаурилмеркаптан полимеризацияның жақсы реттеуіші болып табылады [19].
Меркаптандардың туындылары полимерлі материалдарға радиация және тотығудан қорғайтын қоспа ретінде қосылады.
Сульфидтер дәрілік және беттік белсенді заттар, бояғыштар ретінде қолданылады. Сульфидтердің тотығуының өнімдері - сульфоксидтер, сульфондар сулы ерітінділерден металдардың (Hg, Ag, Au, Pd, Pt, Ir) экстрагенті және еріткіштері ретінде қолданылады [20]. Мұнайхимиясында тиофансульфонды арендерді экстракциялау үшін қолданады. Сульфидтер флотореагенттер, БАЗ, пластмасса пластификаторы, сондай-ақ инсектицидтер, гербицидтер, фунгицидтер түрінде қолданылады [21].
Мұнай концентраттары, майлағыштардың тотығуға, коррозияға қарсы және басқа қасиеттерін жақсартатын көпфункционалды присадка жасау үшін беттік белсенділігі және көбік түзу қабілеті жоғары, алкан және хлорсульфонды қышқылдарының тұздарын алуға негіз бола алады [22].
Кейбір мұнай шикізаттарының күкірторганикалық қосылыстарының концентраттарын экологиялық мәселелерді шешу үшін,сондай-ақ басқа да облыстарда сирек және асыл металдарды байыту кезінде гидрометаллургияда қолданады. Соңғы кездері олар мұнайды шығару мен өңдеуде қолданыс тапты. Сонымен, мұнай сульфоксидтері негізіндегі парафинді қабаттардың ингибиторы - ИНПАР мұнай кәсіпшілігінде қолданылады.
Сульфоксидтер металл тұздардың, органикалық және бейорганикалық қышқылдардың, фенолдардың жоғарыэффективті экстрагенттері, полимерлік кендердің флотореагенттері, полимерлік материалдардың пластификаторлары болып табылады [23].
Сульфон қышқылдарының сілтілік тұздары - сульфонаттардан барлық заманауи ұнтақты және сұйық синтетикалық жуғыш заттар дайындайды. Олар суда жақсы ериді және көбіктүзу қабілеттері жоғары.
Сульфадимезин және этазол сияқты препараттары стрептококк, пневмококк, стафилококк және кейбір басқа бактерияларға қарсы белсенділік көрсетеді. Бұл препараттар ішек-қарын жолынан жақсы сорылады және қажетті концентрацияларда қанда тез жиналады. Ішек-қарын ауруларын (мысалы, дизентерия) емдеу үшін фталазол, сульгин препараттары жасалған [17].
Казіргі кезде тиофендер және оның негізінде жасалған композициялар әртүрлі реагенттердің ішінде маңызды орынға ие болып келеді. Олар мұнайөнімдерінің өндірісінде: жаңа улы емес антидетанаторды қолдану кезінде қозғалтқыштардан металл қосылыстарын шығарушы ретінде, қажалу және тозуға қарсы қасиеттері жоғары майлар, майларға арналған присадкалар және т.б. ретінде қолданылады. Тиофендердің тағы бір маңызды қолданылу аймағы - физиологиялық белсенді қосылыстар. Көптеген тиофеннің туындылары дәрі ретінде таралып келеді [8].
Күкірттің ароматты қосылыстармен әрекеттесуінен мақта-мата және целлюлозалы талшықтар үшін жақсы бояғыштарболып келетін, күкіртті бояғыштар алады.
1.2. Күкірттің ароматты көмірсутектермен әрекеттесуі
Ароматты көмірсутектер күкірттің әсеріне өте тұрақты және онымен тек 220-2500С-де ғана әсерлеседі. Бензол күкіртпен 3500С-де әсерлесіп тиофенол, дифенилсульфид, дифенилдисульфид, триантрен және күкіртсутек түзеді [25]. Тиофенол реакцияның бірінші өнімі, ал басқалары оның кейін күкірт және бензолмен әрекеттесуінен түзеді.
Ароматты көмірсутектерді күкіртпен Фридель-Крафтс катализаторлары қатысында қыздырса екпінді реакция 80-1400С-де жүреді. Сонымен, алюминий хлориді қатысында бензол күкіртпен 800С-де, күкіртсутек бөліп және тиантрен (1), дифенилсульфид (2) және тиофенол (3) түзіп реакцияласады [26]:
1 2 3
(1.1)
Алюминий хлориді қатысындағы бензол мен күкірттің немесе оның гомологтарының реакциясы поливинилхлоридінің пластификаторлары үшін құрамдас бөлігін дайындау әдісі болып табылады. Сусыз алюминий хлориді қатысында дифенилмен (4) әрекеттескенде дибензотиофен (5) түзіледі [27]:
4 5
(1.2)
Қыздырылған темір түтікте күкірт буы мен нафталин (6) әрекеттескенде, динафтотиофен (7), 1,8 - нафталиндисульфид (8) және күкіртсутек түзіледі:
6 7 8
(1.3)
Бейорганикалық галогенидтермен катализденетін күкірт пен нафталин реакциясы және алынған өнімді кезекті қалпына келтіру шағамы жақсы тионафтол алуға мүмкіндік береді.
Күкірт қышқылы, ароматты сульфоқышқылдар және фосфор қышқылы қатысында күкірттің нафталинмен және басқа ароматты көмірсутектермен әрекеттесуі нәтижесінде, лактар жасауға, жануарлардың терілерін илеуге қажетті қышқылдау өнімдері алынады.
9 10
(1.4)
Аценафтен және антраценді күкіртпен қыздырғанда күкіртті бояғыш алынуы мүмкін. Құрамында антрацен, фенантрен және басқа ароматты көмірсутектер бар таскөмір смолаларының дистилляттарына күкірт әсер еткенде, жақпа майлардың қасиеттерін жақсартатын пекотәрізді заттарға айналдырады. 4000С-де антрацен мен күкірттің әрекеттесуі күкіртті полимерлерге алып келеді.
Алифаттық көмірсутектік тізбектегі ароматты орынбасарлардың болуы күкіртке қатысты оның реакцияға қабілеттілігін арттырады - алкандарға қарағанда алкилалкандаронымен жеңіл әрекеттеседі. Байланысу уақыты аз және 4000С-де толуолдың (11) күкірттену реакциясы аз мөлшерде бензо-1,2-дитиол-3-тионның (12) түзілуіне алып келеді:
11 12
(1.5)
Алюминий хлориді қатысындағы толуол мен күкірт реакциясы төмен температурада (115-1300C) жүреді. Негізгі өнімдері тиокрезол, дитиосульфидтер және диметилтиантренді (13) бөліп алуға болатын идентифицирленбеген қою май болып келеді.
13
(1.6)
240-2600C-де балқыған күкірт арқылы әртүрлі көмірсутектердің (бензол, нафталин, антрацен, дифенил) буларын өткізгенде қызыл-қоңыр түсті күкіртті бояғыштар түзіледі. Олардың құрамындағы күкірт тұрақты - әрбір ароматты сақина төрт немесе бес күкірт атомымен байланысады.
1.2.1. Күкірттің ароматты аминдермен әрекеттесуі
Анилин мен оның экзоорынбасарларын пиперидиносульфенхлорид көмегімен күкірттегенде, сәйкесінше, қыздырғанда бастапқы анилин мен өте реакцияға қабілетті N-тиоанилинге (15) ыдырайтын диариламиносульфан (14) түзіледі:
14
(1.7)
15
(1.8)
Анилин, күкірт және күкірткөміртек қоспасын 2600С-ге 3 сағат бойы қыздырғанда жоғары шығымда 2-меркаптобентиазол түзіледі:
(1.9)
PbO қатысында күкірт пен п-толуидиннің реакциясын зерттеуге арналған неміс химиктерінің алғашқы жұмастарында бис-(2-амино-5-метилфенил) сульфиді түзілгені (16) (тиотолуидин) көрсетілген және оның қасиеттері сипатталған:
16
(1.10)
Аталған реакция кейінірек толығымен зерттеліп, айналымдардың келесі реті дәлелденді:
(1.11)
Күкірт пен п-толуидиннің 180-2200С-дегі PbO қатыспағандағы реакциясы тереңірек жүреді және тиотолуыидин (16), 2-(4-аминофенил)-6-метилбензтиазол (17) (дегидротио-п-толуидин) және бис-дегидротио-п-толуидин (18) қоспасы түзіледі:
17
(1.12)
18
(1.13)
(1.13) реакциясы кейбір күкіртті бояғыштарды синтездеу үшін өнеркәсіпте қолданылады. Күкіртті толуидиндер немесе ксилидиндер қоспасымен кейбір органикалық негіздер (анилин, п-фенилендиамин, аминометилпиридин) қатысында қыздырғанда, 7000-ге дейін тұрақты, байланыстырғаш материал ретінде қолданылатын тиазолды резиналар алады.
N-метиланилинді күкіртпен қайнатқанда бензотиазол және анилин түзіледі:
(1.14)
Метилен көгі бояуын алудың негізі болғандықтан, элементтік күкірт пен дифениланилиннің реакциясы толық зерттелген. 19 ғасырда дифениамин мен күкірттің балқуынан фенотиазин (тиофениленамин) түзілетіні белгілі болған [28]:
(1.15)
1.3. Күкіртті бояғыштар
Күкіртті бояғыштар дегеніміз- күкіртпен немесе натрий сульфидтерімен әртүрлі органикалық қосылыстардың әрекеттесуі нәтижесінде алынатын органикалық бояғыш заттар.
Күкіртті бояғыштар өндірісі кезінде органикалық қосылыс ретінде ароматты моно- және диаминдер, динитроқосылыстар, амино- және нитрофенолдар, индоанилиндер және басқа заттарды қолданады. Олардың күкіртпен әрекеттесу процесі күкірттену деп аталады. Күкіртті бояғыштарды мақта-мата және вискозды мөрқалыптық талшықтарды, әр түрлі жіп немесе мақта және жартылай жүнді маталарды бояуға, иірілген жіпті бояу үшін, мақта-мата талшықтарын орташа қошқыл түстерге тегіс бояу үшін, вискозды маталарды, бауларды, таспаларды, сондай-ақ трикотажды тегіс бояу үшін қолданады.
Күкіртті бояғыштар талшықты целлюлозалы материалдарда сулы өңдеулерге тұрақтылығы жақсы бояулар түзеді, кей жағдайларда жарыққа да тұрақты болып келеді, бірақ бояулардың қанықтығы және түстердің тазалығы төмен, сондай-ақ сулы қажалуға және хлорға тұрақтылығы төмен. Күкіртті бояулар жинағының ішінде қызыл және ашық қызғылт түстер жоқ. Аталған кемшіліктеріне қарамастан, күкіртті бояулар өндірілетін органикалық синтетикалық бояғыштар өндірісінің көлемі бойынша бірінші орын алады және мақта маталарды және вискозды мөрқалыптық талшықтарды, иірілген жіпті және трикотажды бояу үшін кеңінен қолданылады. Бұл күкіртті бояулардың қолданылуы және алынуы қарапайымдылығымен және бағасының арзандылығымен түсіндіріледі.
1.3.1. Күкіртті бояғыштардың өндірісі туралы жалпы мәліметтер
Күкіртті бояғыштарды алу үшін келесі негізгі технологиялық операцияларды ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz