Көңіл көтеру бағдарламалары
КІРІСПЕ
1 КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Көңіл көтеру бағдарламасының ұғымы
1.2 Көңіл көтеру тарихына шолу
1.2 Көңіл көтеру бағдарламаларының типологиясы
2 ҚОНАҚ ҮЙ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Қонақ үй қызметіндегі анимациялық бағдарламалардың маңызы мен ұйымдастыру технологиясы
Шетел қонақ үйлеріндегі ерекше көңіл көтеру бағдарламалары
2.3 Қазақстандағы көңіл көтеру бағдарламаларын талдау
3 ҚОНАҚ ҮЙ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖОБАСЫ
3.1 Қазақстан қонақ үйлеріндегі анимациялық бағдарлама туралы әлеуметтік сауалнама
3.2 Курорттық қонақ үйге ұсынылған көңіл көтеру бағдарламалар жобасы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Көңіл көтеру бағдарламасының ұғымы
1.2 Көңіл көтеру тарихына шолу
1.2 Көңіл көтеру бағдарламаларының типологиясы
2 ҚОНАҚ ҮЙ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Қонақ үй қызметіндегі анимациялық бағдарламалардың маңызы мен ұйымдастыру технологиясы
Шетел қонақ үйлеріндегі ерекше көңіл көтеру бағдарламалары
2.3 Қазақстандағы көңіл көтеру бағдарламаларын талдау
3 ҚОНАҚ ҮЙ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖОБАСЫ
3.1 Қазақстан қонақ үйлеріндегі анимациялық бағдарлама туралы әлеуметтік сауалнама
3.2 Курорттық қонақ үйге ұсынылған көңіл көтеру бағдарламалар жобасы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Соңғы кездері туризм саласы қарқынды дамып келеді. Қонақ үйлер, туристік комплекстер, туроператорлар мен турагенттік фирмалар, экскурсиялық бюролар саны жылдан жылға көбеюде, сыйлық сататын кәсіпорындар, ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсетіледі. Яғни, туристің қажеттілігін қанағаттандыру үшін көрсетілетін қызметтер көбеюде.
Бүгінде туризм индустриясы – бұл көп адамдарды қатыстыратын үлкен шаруашылық компексі болып табылады. Бұл адамдардың квалификациясына осы комплекстің өнімділі тәуелді.
Туристік анимация – туристік ұйымдағы құрамдас іс – әрекеттің бөлігі, жоғары біліктіліктің бейнесі, турөнімнің маңызды құрамдас бөлігі. Сондықтан, туристік индустрияның басқа да қызметі сияқты анимация ұйымдастырылған, регламенттелген, нақты басқарылатын және материалдық, финанстық, кадрлық ресурстармен қамтылған болуы керек. Себебі туристің қажеттілігі - бұл туристің саяхат алдындағы жағдайы, оның бұл жағдайын жақсы жаққа өзгертуге деген ынтасы. Туристің қонақжай шаруашылығымен қанағаттануы - бұл оның саяхат жасағаннан кейінгі сапалы бағасы, мақсатының орындалуы. Көбіне саяхатқа жиналған туристер тек орналастыру мен тамақтандыруды ғана ойлап қоймай, қазіргі кезде анимациялық бағдарламаларының болуы мен олардың дәрежесіне мән береді.
Көңіл көтеру, яғни анимациялық қызмет қазіргі кезде актуалды тақырып, себебі қазіргі туризм күннен күнге дамып, туристердің қажеттіліктері артуда. Соның бірі осы анимациялық қызмет. Барлық туристер демалысын жақсы ұйымдастырылған және есте қаларлықтай өткізгісі келеді.
Бұл дипломдық жұмыста анимациялық бағдарламалар туралы, олардың ұйымдастырылуы және маңызы туралы жазылады. Осы тақырыптың зерттеу маңыздылығы бірқатар себептерге байланысты. Анимациялық қызметтің маңызын көп орналастыру орындары түсінбейді, әсіресе Қазақстанның орналастыру орындары. Жалпы анимациялық бағдарламалар ұйымдастыру үшін қолайлы материалдық база қажет. Бірақ көптеген өте жақсы материалдық базалары бар туристік кәсіпорындар бұл мүмкіншілігін жартылай да қолдана алмайды. Себебі, кадр ресурстары жоқ. Шетелде туристік кәсіпорындарда көңіл көтеруді ұйымдастыратын қызметкерлерді аниматорлар деп атайды. Ол жақта бұл салаға көп көңіл бөлінеді. Мысалы, американдық колледждерде және жоғары оқу орындарында 50-ші жылдардан бері осы көңіл көтеруді ұйымдастыратын жоғары білікті басқарушылық кадрларды дайындап, оқытады. Сонымен қатар, басқа елдерде де туристік аниматорлар дайындау жүйелері бар.
Бүгінде туризм индустриясы – бұл көп адамдарды қатыстыратын үлкен шаруашылық компексі болып табылады. Бұл адамдардың квалификациясына осы комплекстің өнімділі тәуелді.
Туристік анимация – туристік ұйымдағы құрамдас іс – әрекеттің бөлігі, жоғары біліктіліктің бейнесі, турөнімнің маңызды құрамдас бөлігі. Сондықтан, туристік индустрияның басқа да қызметі сияқты анимация ұйымдастырылған, регламенттелген, нақты басқарылатын және материалдық, финанстық, кадрлық ресурстармен қамтылған болуы керек. Себебі туристің қажеттілігі - бұл туристің саяхат алдындағы жағдайы, оның бұл жағдайын жақсы жаққа өзгертуге деген ынтасы. Туристің қонақжай шаруашылығымен қанағаттануы - бұл оның саяхат жасағаннан кейінгі сапалы бағасы, мақсатының орындалуы. Көбіне саяхатқа жиналған туристер тек орналастыру мен тамақтандыруды ғана ойлап қоймай, қазіргі кезде анимациялық бағдарламаларының болуы мен олардың дәрежесіне мән береді.
Көңіл көтеру, яғни анимациялық қызмет қазіргі кезде актуалды тақырып, себебі қазіргі туризм күннен күнге дамып, туристердің қажеттіліктері артуда. Соның бірі осы анимациялық қызмет. Барлық туристер демалысын жақсы ұйымдастырылған және есте қаларлықтай өткізгісі келеді.
Бұл дипломдық жұмыста анимациялық бағдарламалар туралы, олардың ұйымдастырылуы және маңызы туралы жазылады. Осы тақырыптың зерттеу маңыздылығы бірқатар себептерге байланысты. Анимациялық қызметтің маңызын көп орналастыру орындары түсінбейді, әсіресе Қазақстанның орналастыру орындары. Жалпы анимациялық бағдарламалар ұйымдастыру үшін қолайлы материалдық база қажет. Бірақ көптеген өте жақсы материалдық базалары бар туристік кәсіпорындар бұл мүмкіншілігін жартылай да қолдана алмайды. Себебі, кадр ресурстары жоқ. Шетелде туристік кәсіпорындарда көңіл көтеруді ұйымдастыратын қызметкерлерді аниматорлар деп атайды. Ол жақта бұл салаға көп көңіл бөлінеді. Мысалы, американдық колледждерде және жоғары оқу орындарында 50-ші жылдардан бері осы көңіл көтеруді ұйымдастыратын жоғары білікті басқарушылық кадрларды дайындап, оқытады. Сонымен қатар, басқа елдерде де туристік аниматорлар дайындау жүйелері бар.
1 Биржаков М.Б. Введение в туризм. – М., 2002. – с. 320-322
2 Аксенов В.С., Наумов А.П. Технические средства в культурно-просветительной работе. – М.: Просвещение, 1998. – 120 с.
3 Зорин И.В., Квартальнов В.А. Толковый словарь туристских терминов. – М., 2004. – 290 с.
4 Котлер Ф. Маркетинг. Гостеприимство и туризм. – М., 1998. – 98 с.
5 Алиева Ж.Н. Туризмология негіздері. – Алматы, 2002. – б.165-166
6 Әлем мәдениеттері жайлы ресми сайт //www.worldsculture.ru/
7 Фролов Э.Д. Парадоксы истории – парадоксы Античности: очерки. – СПб.: Изд-во СПб. ун-та, 2004. – 255 с.
8 Елизаров Е.Д. Античный город. – М.: Олма-пресс, 2003. – 88 с.
9 Рим империясы жайлы ресми сайт //www.gladiatorz.org.ua/
10 Волощенко Г.Г. Досуг как явление культуры: генезис и развитие. – Омск, 2006. – 249 с.
11 Әдем тарихы жайлы ресми сайт //www.world-history.ru/
12 Гаранин Н. И., Булыгина И. И. Менеджмент туристской и гостиничной анимации. – М.: Советский спорт, 2004. – 127 с.
13 Усыскин Г. С. Очерки истории российского туризма. –СПб.: Герда, 2000. – 46 c.
14 Қазақстанның басылымдары туралы ресми сайты //www.info-tses.kz/
15 Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010. – 128 б.
16 "Қазақстан" ұлттық энциклопедиясы. – Алматы: – Қазақ энциклопедиясының редакциясы, 1998.- Т.1 – 395 б.
17 Абилов А.К., Евдокимов В.В. Казахстан в древности. Учебное пособие. – Алматы, 1991. – 395 с.
18 Булыгина И. И.. Значение курса анимации в подготовке менеджеров туризма. –М.,1999.- 156-159 c.
19 Гольцов Г.Г. Проектирование социально-культурной деятельности. – Орел, 1998. – 68 с.
20 Грушин Б. Творческий потенциал свободного времени. – М.: Профиздат, 1980. – 57 с.
21 Гуляев В.Г. Организация туристкой деятельности. – М.: Нолидж, 1996. – 250 с.
22 Дурович А. Маркетинговые исследования в туризме. – М.:Новые знания, 2002. – 347 с.
23 Гуляев В.Г. Организация туристкой деятельности. – М, 1996 – 98 с.
24 Егорычева В., Хохлов А. Спутник: 40 лет в туризме. –М.: Новые знания, 1998. – 65 с.
25 Вильчковский В.Н. Методика физического воспитания. – М., 2004. – 290 с.
26 Квартальнов В.А. Биосфера и туризм. – М., 2002. – 296 с.
27 Бекина С. Будем спортом заниматься. Песни, стихи, игры для детей младшего возраста. – М., 1977. – 47с.
28 Борисова Ю. К, Гаранин Н. И. и др. Менеджмент гостинич¬ного и ресторанного обслуживания. – М., 1997. – 265.
29 Корсунцев С. Л. Без праздника нет детства. – М., 1998. –79 с.
30 Культурно-досуговая деятельность / Под ред. А.Д.Жданова, В.М.Чижикова. – М., 1998. – 188 c.
31 Чудновский А.Д. «Гостиничный и туристический бизнес», – М, 1998. – 23c
32 Браймер Р. А. Основы управления в индустрии гостеприим¬ства / Пер. с англ. - М.: Аспект Пресс, 1995. – 258 c.
33 Гальперина Т. И. Актерское мастерство в деятельности менеджера туристской анимации. – М.: РИБ «Турист», 2004. – 54 с.
34 Громкова М. Т. Адаптация незанятого населения к изменяю¬щимся социальным условиям. – М., 1994. – 215 c.
35 Электрондық кітапхана сайты //www.wikipedia.ru/
36 Әлем қонақ үйлері жайлы ресми сайт //www.hotelscombined.ru/
37 Қазақстанның ресми туризм туралы сайты // www.vizitkazakstan.kz/
38 Қазақстанның ресми статистика туралы сайты // www.kazstat.kz/
39 «Скай-Игл» турфирмасының ресми сайты //www.sky-eagle.kz/
40 «Ақбұлақ» демалыс курорттық кешенінің ресми сайты //www.akbulak.kz/
41 Жуков М. Н. Подвижные игры: Учебник для педвузов. – М.: Академия, 2000. – 45 c.
42 Усыскин Г. С. В классе, в парке, в лесу: Игры и соревнования юных туристов. – М., 1996. – 89 c.
2 Аксенов В.С., Наумов А.П. Технические средства в культурно-просветительной работе. – М.: Просвещение, 1998. – 120 с.
3 Зорин И.В., Квартальнов В.А. Толковый словарь туристских терминов. – М., 2004. – 290 с.
4 Котлер Ф. Маркетинг. Гостеприимство и туризм. – М., 1998. – 98 с.
5 Алиева Ж.Н. Туризмология негіздері. – Алматы, 2002. – б.165-166
6 Әлем мәдениеттері жайлы ресми сайт //www.worldsculture.ru/
7 Фролов Э.Д. Парадоксы истории – парадоксы Античности: очерки. – СПб.: Изд-во СПб. ун-та, 2004. – 255 с.
8 Елизаров Е.Д. Античный город. – М.: Олма-пресс, 2003. – 88 с.
9 Рим империясы жайлы ресми сайт //www.gladiatorz.org.ua/
10 Волощенко Г.Г. Досуг как явление культуры: генезис и развитие. – Омск, 2006. – 249 с.
11 Әдем тарихы жайлы ресми сайт //www.world-history.ru/
12 Гаранин Н. И., Булыгина И. И. Менеджмент туристской и гостиничной анимации. – М.: Советский спорт, 2004. – 127 с.
13 Усыскин Г. С. Очерки истории российского туризма. –СПб.: Герда, 2000. – 46 c.
14 Қазақстанның басылымдары туралы ресми сайты //www.info-tses.kz/
15 Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010. – 128 б.
16 "Қазақстан" ұлттық энциклопедиясы. – Алматы: – Қазақ энциклопедиясының редакциясы, 1998.- Т.1 – 395 б.
17 Абилов А.К., Евдокимов В.В. Казахстан в древности. Учебное пособие. – Алматы, 1991. – 395 с.
18 Булыгина И. И.. Значение курса анимации в подготовке менеджеров туризма. –М.,1999.- 156-159 c.
19 Гольцов Г.Г. Проектирование социально-культурной деятельности. – Орел, 1998. – 68 с.
20 Грушин Б. Творческий потенциал свободного времени. – М.: Профиздат, 1980. – 57 с.
21 Гуляев В.Г. Организация туристкой деятельности. – М.: Нолидж, 1996. – 250 с.
22 Дурович А. Маркетинговые исследования в туризме. – М.:Новые знания, 2002. – 347 с.
23 Гуляев В.Г. Организация туристкой деятельности. – М, 1996 – 98 с.
24 Егорычева В., Хохлов А. Спутник: 40 лет в туризме. –М.: Новые знания, 1998. – 65 с.
25 Вильчковский В.Н. Методика физического воспитания. – М., 2004. – 290 с.
26 Квартальнов В.А. Биосфера и туризм. – М., 2002. – 296 с.
27 Бекина С. Будем спортом заниматься. Песни, стихи, игры для детей младшего возраста. – М., 1977. – 47с.
28 Борисова Ю. К, Гаранин Н. И. и др. Менеджмент гостинич¬ного и ресторанного обслуживания. – М., 1997. – 265.
29 Корсунцев С. Л. Без праздника нет детства. – М., 1998. –79 с.
30 Культурно-досуговая деятельность / Под ред. А.Д.Жданова, В.М.Чижикова. – М., 1998. – 188 c.
31 Чудновский А.Д. «Гостиничный и туристический бизнес», – М, 1998. – 23c
32 Браймер Р. А. Основы управления в индустрии гостеприим¬ства / Пер. с англ. - М.: Аспект Пресс, 1995. – 258 c.
33 Гальперина Т. И. Актерское мастерство в деятельности менеджера туристской анимации. – М.: РИБ «Турист», 2004. – 54 с.
34 Громкова М. Т. Адаптация незанятого населения к изменяю¬щимся социальным условиям. – М., 1994. – 215 c.
35 Электрондық кітапхана сайты //www.wikipedia.ru/
36 Әлем қонақ үйлері жайлы ресми сайт //www.hotelscombined.ru/
37 Қазақстанның ресми туризм туралы сайты // www.vizitkazakstan.kz/
38 Қазақстанның ресми статистика туралы сайты // www.kazstat.kz/
39 «Скай-Игл» турфирмасының ресми сайты //www.sky-eagle.kz/
40 «Ақбұлақ» демалыс курорттық кешенінің ресми сайты //www.akbulak.kz/
41 Жуков М. Н. Подвижные игры: Учебник для педвузов. – М.: Академия, 2000. – 45 c.
42 Усыскин Г. С. В классе, в парке, в лесу: Игры и соревнования юных туристов. – М., 1996. – 89 c.
КІРІСПЕ
Соңғы кездері туризм саласы қарқынды дамып келеді. Қонақ үйлер, туристік комплекстер, туроператорлар мен турагенттік фирмалар, экскурсиялық бюролар саны жылдан жылға көбеюде, сыйлық сататын кәсіпорындар, ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсетіледі. Яғни, туристің қажеттілігін қанағаттандыру үшін көрсетілетін қызметтер көбеюде.
Бүгінде туризм индустриясы - бұл көп адамдарды қатыстыратын үлкен шаруашылық компексі болып табылады. Бұл адамдардың квалификациясына осы комплекстің өнімділі тәуелді.
Туристік анимация - туристік ұйымдағы құрамдас іс - әрекеттің бөлігі, жоғары біліктіліктің бейнесі, турөнімнің маңызды құрамдас бөлігі. Сондықтан, туристік индустрияның басқа да қызметі сияқты анимация ұйымдастырылған, регламенттелген, нақты басқарылатын және материалдық, финанстық, кадрлық ресурстармен қамтылған болуы керек. Себебі туристің қажеттілігі - бұл туристің саяхат алдындағы жағдайы, оның бұл жағдайын жақсы жаққа өзгертуге деген ынтасы. Туристің қонақжай шаруашылығымен қанағаттануы - бұл оның саяхат жасағаннан кейінгі сапалы бағасы, мақсатының орындалуы. Көбіне саяхатқа жиналған туристер тек орналастыру мен тамақтандыруды ғана ойлап қоймай, қазіргі кезде анимациялық бағдарламаларының болуы мен олардың дәрежесіне мән береді.
Көңіл көтеру, яғни анимациялық қызмет қазіргі кезде актуалды тақырып, себебі қазіргі туризм күннен күнге дамып, туристердің қажеттіліктері артуда. Соның бірі осы анимациялық қызмет. Барлық туристер демалысын жақсы ұйымдастырылған және есте қаларлықтай өткізгісі келеді.
Бұл дипломдық жұмыста анимациялық бағдарламалар туралы, олардың ұйымдастырылуы және маңызы туралы жазылады. Осы тақырыптың зерттеу маңыздылығы бірқатар себептерге байланысты. Анимациялық қызметтің маңызын көп орналастыру орындары түсінбейді, әсіресе Қазақстанның орналастыру орындары. Жалпы анимациялық бағдарламалар ұйымдастыру үшін қолайлы материалдық база қажет. Бірақ көптеген өте жақсы материалдық базалары бар туристік кәсіпорындар бұл мүмкіншілігін жартылай да қолдана алмайды. Себебі, кадр ресурстары жоқ. Шетелде туристік кәсіпорындарда көңіл көтеруді ұйымдастыратын қызметкерлерді аниматорлар деп атайды. Ол жақта бұл салаға көп көңіл бөлінеді. Мысалы, американдық колледждерде және жоғары оқу орындарында 50-ші жылдардан бері осы көңіл көтеруді ұйымдастыратын жоғары білікті басқарушылық кадрларды дайындап, оқытады. Сонымен қатар, басқа елдерде де туристік аниматорлар дайындау жүйелері бар.
Дипломдық жұмыстың обьектісі - анимациялық бағдарламалар.
Дипломдық жұмыстың пәні - қонақ үй қызметіндегі анимациялық бағдарламалардың маңызы мен жағдайы.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі:
Таңдалған тақырып актуалды және қызықты, себебі қазіргі заманғы нарықта қонақжай индустриясында маңызды орынды анимациялық іс - әрекет алады. Қонақ үйдің үлкен қосымша табыс көзі осы анимация болып табылады. Сонымен қатар, турөнімге қызығушылықты арттырады. Жұмыста анимациялық бағдарламалардың маңызы анықталып, жағдайына талдау жасалынды.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - көңіл көтеру бағдарламаларының қонақ үй қызметіндегі маңызын анықтай отырып, Қазақстанның курорттық қонақ үйлеріне анимациялық бағдарлама құрастырып, ұсыну.
Аталған мақсаттарға жету үшін дипломдық жұмыстың келесі міндеттері анықталды:
- анимация ұғымын анықтап, түсінік беру;
- анимацияның негізгі түрлерін анықтау;
- көңіл көтерудің пайда болу тарихын түсіндіру;
- негізгі маңызын анықтап, ұйымдастыру технологиясын көрсету;
- анимацияның қонақ үй бизнесінде маңызын көрсету;
- шетел қонақ үйлеріндегі анимациялық қызметті талдау;
- Қазақстандағы көңіл көтеру жағдайын анықтау;
-Қазақстанның курорттық қонақ үйілеріне лайықты бағдарлама құрастыру.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы ретінде Қазақстандағы анимациялық қызмет жағдайын зерттеп және курорттық қонақ үйлерге анимациялық бағдарлама құрастыру.
Тақырыпты теориялық маңызы:
Тақырыпты зерттеу актуалдылығы бірнеше себептермен түсіндіріледі. Қазіргі заманғы нарықта қонақжай индустриясында маңызды орынды анимациялық іс - әрекет алады. Қонақ үйдің үлкен қосымша табыс көзі осы анимация болып табылады. Және бұл қызмет туристердің көңілін аулап, қонақ үй мәртебесін көтеруге ықпал етеді.
Тақырыптың практикалық маңызы:
Анимациялық бағдарламалардың қонақ үй қызметіндегі маңызын түсіндіріп, курорттық қонақ үйлерге анимациялық бағдарлама ұсыну.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі - жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы көлемі 63 бет.
Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының статистика туралы агенттігінің мәліметтері, Интернет бойынша мекемелер статистикалары негіз болды.
1 КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Көңіл көтеру бағдарламасының ұғымы
Соңғы уақытта турфирмалар мен спорттық-сауықтыру мекемелері қонақ үйдегі көңіл көтеру сияқты қосымша қызмет түріне көп көңіл бөле бастады. Қазір көңіл көтеру бағдарламалары анимация деген ресми атау алды. Бұл сөз туристік нарықта біршама қарқынмен ене бастады. Жиі, аниматор сөзін естігенде бірден ұйымдастырушы- бастаушы ретінде қабылдайды. Бірақ, қазіргі заманғы анимация мағынасы біршама ауқымды.
Анимация ұғымы латын тілінен шыққан (anima деген сөзінен - жел, ауа, жан; animatus - жандану) және жiгерлiк, ынталандыру, белсендiлiкке тiршiлiк күштер, тарту деген мағына білдіреді.
Анимация - бұл қызмет көрсету сапасын жоғарылату мақсатын қуатын өзiндiк қызмет, және сонымен бiрге - бұл жарнаманың өзiндiк формасы, пайдалылықты жоғарылату және туристiк кәсiпкерлiктiң пайдалылығы үшiн қонақтарды және олардың таныстарын қайта тарту формасы. Ол туристiк өнiмнiң нарықта алға басуын көздейді [1].
Анимация - бұл туристiк кәсiпорында (туркомплекс, мейманхана, круиз теплоходы, пойыз және тағы басқалар) iске асатын туристiк қызметтің бiр түрi.
Туристiк анимация - бұл туристің белсендi әрекетке түсуін қатыстыратын туристiк қызмет. Туристтiк анимация туристпен (аниматор) тураниматордың дербес адамгершiлiк байланыстарына, адамгершiлiк жақындықтарына, көңiл көтерулердегi аниматор және туристтiң бiрлескен қатысуына негiзделеді.
Туристiк анимация - (қонақ үй, мейрамхана iрi теплоход және тағы басқаларда) туристiк кәсiпорындағы жиынтық қызметтiң ең маңызды бөлiгi. Бұл тек қана ермек емес, туристiк қызметтiң мамандылығының биiк дәрежесiнiң өрнегi, туристiк өнiмнiң ең маңызды құрамды бөлiгi. Сондықтан, туристiк кәсiпорындағы кез келген басқа қызметер сияқты анимация жоспарланатын, айқын регламент белгiленетiн және ұйымдастырулы басқарылатын қызмет болуы керек. Ол заттық, қаржы және кадрлық қорлармен қамтамасыз етілген болуы тиіс.
Туристiк анимацияның негiзгi мақсаты демалыста туристің қанағаттануы, күштерін қалпына келтiру. Туристiк анимацияның ең маңызды рекреациялық функциялары осы болып табылады.
Демек, туристiк анимацияның мәнi сапаның жоғарылауында, әртүрлілік пен туристік өнімнің тартымдылығы, сұраныстың үлкею, жүктеменiң жоғарылауы, оның қолдануының тиiмдiлiгiн жоғарылату және де туристiк қызметтiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылауы мен тұрақты клиенттердiң санының үлкеюi. Туристің демалыстағы қажеттілігін тудыратын демалыспен, саяхатымен қанағаттануы және оның сұранысының өсуі оған қонақ үйлік қызмет көрсеткенде туады. Яғни материалдық - техникалық базада, мәдени-тарихи орындарда, рекреациялық инфраструктурада және қызмет көрсетуші персонал жұмысын атқарғанда көрінеді.
Туристің қажеттілігі- бұл туристің саяхат алдындағы жағдайы, оның бұл жағдайын жақсы жаққа өзгертуге деген ынтасы. Туристің қонақжай шаруашылығымен қанағаттануы - бұл оның саяхат жасағаннан кейінгі сапалы бағасы, мақсатының орындалуы.
Табиғи комплекс - бұл табиғи обьектілер мен құбылыстардың байланысы, ресурс және туристің қажеттілігінің қанағаттануы. Табиғи комплекс анимациялық іс - әрекетте белсенді қолданылады [2].
Мәдени - тарихи комплекс - бұл туристік іс- әрекетте және анимациялық бағдарламада белсенді қолданылатын материалды және материалды емес мәдени және тарихи байлықтардың байланысы.
Көне заманнан бастап керуен сарайларда, жолай тамақтандыратын орындарға қонақтарды тарту үшін барлық мүмкін болар көңіл көтеру шаралары мен спорттық жарыстарды да қолданатын болған. Қазіргі кезде олар анимациялық бағдарламалар деп аталып, туристік индустрияның қосымша саласы ретінде қолданылуда.
Туризмдегі анимация бос уақытты өткізу үшін арнайы бағдарлама құрастыру болып табылады. Анимациялық бағдарламалар спорттық ойындар мен жарыстар, би кештері, карнавалдар, хобби, рухани қызығушылықтан тұрады. Бұл туризм саласындағы жан баурау үшін жасалған туристік бағдарлама және сол арқылы клиенттер тарту әдісі.
Туристік терминологиялық сөздікте анимацияға мынадай анықтама берілген: көңіл көтеруді және спорттық ойындарды ұйымдастыру, бос уақытты өткізу үшін арнайы бағдарламалар құрастырудағы туроперейтинг комплексі.
Анимацииялық бағдарлама мағынасында бір мақсатқа біріккен туристік, денешынықтыру- сауықтырушылық, мәдени - шаралық, танымдық және көрермендік іс - әрекет өткізу жоспары жатыр. Мысалы, бір күндік анимациялық бағдарлама құрастырсақ ол бірнеше анимациялық шаралардан тұрады. Олар: спорттық жарыстар, кешті сауықтыру бағдарламасы, жағажайдағы ойындар және т.б. болуы мүмкін. Анимациялық бағдарламалар туристің қонақ үйде болған барлық уақытында оған барлық тілектерінің орындалуын қамтамасыз етуі тиіс. Қонақ үй аниматорының ең жоғарғы өнері саяхаттың күтпеген тілегін орындау болып табылады. Осылай, анимациялық бағдарламалар аниматорлармен қонақтардың көңілін көтеру үшін құрастырылады.
Бірақ бір қызықтысы, бір бағдарлама қонақтарға әртүрлі әсер етеді. Мысалы, біреулеріне оң әсер туғызса, екіншілеріне теріс әсер береді. Ұсынылған анимациялық бағдарламаларды қабылдау үдерісі бірнеше факторлардан тұрады. Олар: қатысушылар мен көрермендер жасы, білімділігінің деңгейі, жынысы, этникалық жабдығы, бағдарламаны жүзеге асыру кезіндегі көңіл - күйі (сурет 1).
Бағдарлама өтетін орынның жағдайы
Сол сәттегі көңіл - күйі
Этникалық ерекшелігі
Білімділік деңгейі
Жынысы
Қатысушылар мен көрермендер жасы
Анимациялық бағдарламаны қабылдауға әсер ететін факторлар
Сурет 1. Анимациялық бағдарламаларды қабылдауға әсер ететін факторлар [автормен жасалған]
1-суретте көрсетілген факторларды ескере отырып, тұтынушылардың қызметін алдын - ала анықтап алған жөн, әртүрлі қажеттілікті қанағаттандыру үшін, қорда әртүрлі іс - шаралар мен бағдарламалар сақтаған дұрыс. Сонымен қатар, туристік кәсіпорындағы анимациялық қызметтердің материалды - техникалық базасын күшейткен жөн.
Анимациялық бағдарламалар қызықты болу үшін, оларды дұрыс ұйымдастыру керек. Ұйымдастырушылық іс - әрекет мамандардың жұмысты өзара бөлісуін, құқықтары мен жауапкершіліктерін, жұмысты аяқтау уақытын белгілеуін, қабылданған шешімдерді орындаудағы бақылау жүйесін, жұмысты орындау тәртібін, болашақта пайда болатын сұрақтарды шешу жолдарын ойластыруын қамтамассыз етеді [3].
Анимациялық іс - әрекетті ұйымдастыру технологиялық процесстің құрамдас бөлігі болғандықтан, барлық мамандардың кәсіби дербестігі мен жұмысқа деген тиянақтылығын талап етеді.
Тураниматор осы көңіл көтеру бағдарламаларын ұйымдастырушы рөлін атқарады. Ол қонаққа әр түрлі бағдарламалардан таңдау жасауға көмектеседі. Аниматор міндеті - демалысты көңілді және ауқымды өткізу. Осылай өткізудің көптеген тәілдері бар. Алға қойылған міндетті шешу осы көңіл көтеру іс-әрекетінде ғана еркін өнер көрсету мүмкіндігі бар. Соның арқасында адамның интелектуалды және эмоциялық, рухани және физикалық күші қатыстырылып, өмiрiнiң психологиялық тұрақтануын iлестіруге мүмкіндік береді.
Тураниатор міндетіне сонымен қатар, мәдени демалысты ұйымдастыру кіреді. Бұл мәдени демалыстар шаршауды ғана басатын тәсіл емес, сонымен қатар күнделікті өмірдің негативті жақтарын басатын тәсіл.
Көңіл көтерудің рухани - адамгершiлiк және заттық тиiмдiлiгi адамның іске бағытталуының жоғары болған кезінде және қажеттілігі өте жоғары болғанда мүмкін болады. Жұмысшы бос уақыты кәсiби және отбасылық сұрақтардың шешiмiн табуға, өзiне ерiктi нығыздалуға мүмкiндiк бередi, тiршiлiкке оптимизммен қарауға жағдай жасайды, қоршаған адамдар, адамның қоғаммен және табиғатпен өзара әрекеттесуге мүмкiндiк туғызады.
Үш маңызды рекреациялық мақсаттан туристік анимация тіке жолмен екеуін орындауға мінтетті. Олар: спорттық- сауықтыру және танымдық мақсаттар. Сəйкес жағдайларда емдік қызметін жанама түрде атқарады. Турөнім мен тұтынушы спецификасын есепке алатын дұрыс құрылған анимациялық бағдарламалар демалушылардың тек көңілі мен тонусын көтеруге ғана емес, оптимистік күйді құруға, жайлы демалыс жағдайда адамды салауатты өмір салтына тартуға мүмкіндік береді.
Мақсатты анимациялық бағдарламаларды құрастыруға арналған анимациялық іс тəжірибесінде келесідей туристік анимация қызметтерін көрсетуге болады:
адаптациялық - күнделікті өмірден демалыстық ортаға енуге мүмкіндік береді;
компенсациялық - адамға күнделікті өмірдің физикалық және психологиялық шаршауынан босатады;
бірқалыптылық - жағымды әсер тудыратын және психикалық бірқалыптылықты қамтамасыз етеді;
сауықтырушылық - физикалық күшті қалпына келтіруге бағытталған;
ақпараттық - белгілі ел, аймақ, олардың халқы жөнінде ақпарат алуға
мүмкіндік беретін;
білімдік - қоршаған әлем жөнінде білімін алған әсерлер арқылы толықтыруға мүмкіндік береді;
дамытушылық - интеллектуалды және физикалық дамыға мүмкіндік беретін;
жарнамалық - анимациялық бағдарламалар арқылы туристерді ел туралы жарнама тасушы ретінде қолдануға мүмкіндік туғызатын функция түрлері [4].
Мұндай функциялардың әртүрлілігі анимациялық іс - әрекеттің де әртүрлі болуына итермеледі. Яғни, қазіргі кезде туристердің қалауы бойынша барлық жағдайлар жасалуда. Жыл сайын демалыстың маңызы артуда, себебі урбандалу өсуде, сондықтан әрбір адамға міндетті түрде демалыс қажет.
Эксперт - психологтардың зерттеуі көрсеткендей, демалысын жақсы өткізген жұмыскерлер сирек ауырып, сирек жанжалдасады және жұмысқа қабілеті жоғары болады екен. Ақш, Канада, Жапония және тағы басқа дамыған елдерде барлық үлкен корпорациялар сол себепті өз қызметкерлерінің толыққанды демалыспен қамтамасыз етеді. Олар демалыста жаңа жерлер мен қызықты бағдарламалар көріп, физикалық және рухани күштерін қалпына келтіреді. Олар басқа елге шықса да, өз елінде жүрсе жаңа эмоциялар алады. Ал егер, сонымен қатар, демалысында анимациялық қызметтер көрсетілсе, келуші демалысымен өте қанағаттанады. Яғни, анимациялық бағдарламалардың қонақ үй қызметіндегі маңызы өте зор.
Әрине, әр түрлі елде әртүрлі көңіл көтеретін дәстүрліден эксклювтіге дейінгі бағдарламалар бар. Олардың көбісі біздің турфирмаларымызбен алынғаны болуы мүмкін. Мысалы, Колумбияда томатты шайқастар жүргізіледі, Италияда бананды. Бастысы - жемістер жұмсақ болуы қажет, ешкімге зақым келтірмес үшін. Біздің туристеріміз мұндай ерекше бағдарламаға қатысудан бас тартпауы тиіс.
Ресейде ең дәстүрлі анимациялық бағдарлама түрі - жазда болатын Нептун күні, қыста қардан қамал жасайтын Батыр турниры, Батырлар шайқасы, экстремалды Соңғы қаһарман т.б.
Тунистің көптеген курорттық орталықтарында бір күнге келетін және шығыстық фольклор биін көресететін дөңгелектегі базарды кездестіруге болады. Шри - Ланкада әрбір жексенбіде шығыс биі фестивалі өтіп тұрады.
Анимация не береді? Ол экскурсия тақырыбын ашуға жақсы мүмкіндік береді. Және туристер мұндай бағдарламаларға белсенді қатысады. Мысалы, Лидстік сарайда Миндовга үйлену тойы атты проект құрастырылған. Барлық экскурсанттар қойылған ортағасырлық тойды көре алады. Тіпті шақырылған қонақ ретінде қатыса да алады [5].
Егер анимациялық бағдарламалар көп болса ол да туриндустрияның дамуына әсер ететін еді. Мысалы, бір елді әр айдың екінші жексенбісінде бір қойылған шоу немесе кештер өтетін болса, бұл жерге келушілер де көбейер еді. Себебі анимациялық бағдарламалар- рольдік ойындар, сондықтан оларға деген қызығушылық әрдайым жоғары.
1.2 Көңіл көтеру тарихына шолу
Ежелгі кездегі көңіл көтеру тарихы. Көңiл көтеру индустриясының пайда болу тарихын ерте кезден сол саяхаттарды ұйымдастыру қажеттiлiгі туғаннан бастап бақылауға болады. Бәрімізге мәлімдей ежелгі саяхаттар ежелгі Греция мен Римнен бастау алады, демек көңіл көтеру тарихы да осы жақтардан бастау алады деуге болады.
Ежелгi Греция және Римде таверналар, керуен сарайлар мен пансиондар пайда бола бастаған. Олар Ежелгі Грециядағы қонақ үйлер типтес әлеуметтiк және дiни өмiрдiң маңызды элементі болып қалыптасқан. Сол кезден бастап керуен сарайлар және таверналардың қожайындары өз тұрушыларының бос уақытын жақсы өткізуді қамтамасыз еткен. Олар қонақтардың көңiл көтерулерi үшiн музыканттар, бишiлер және акробаттар шақырып, әр түрлi жарыстар ұйымдастырып отырған.
Көне грек керуен сарайлары мен таверналарда көңiл көтеру бағдарламалары ретінде аңдар және құстардың соғыстары жүргізiлген. Ең таралғаны коттаб ойыны болды (сурет 2).
Сурет 2. Ежелгі Грециядағы Коттаб ойыны [6]
2-суретте көрсетілгендей, ойынның мәні белгілі нүктеге шараптың қалғанын шашып жеткізу. Ежелгi гректер кубикпен ойнауды және спорттық бәсекенi өте жақсы көрген. Ең алғашқы орасан зор спорттық бәсекелер - олимпияда ойындары осы жерде бастау алды.
Таверналардың жиi келушiлерi ер адамдары болды, дегенмен әйелдерге әндермен және билермен қонақтарды алдандыруға рұқсат етiлдi. Осы мақсатта әйел адамдар арнайы білім алатын болған. Олар гетерлар деп аталып, музыкалық аспабта ойнауды және отырыстарда қызықты ақылды әңгіме жүргізуді үйренді. Әдетте гетерлар төменгі тап өкілдерінің немесе басқа елдің әдемі қыздары болатын болған. Гректердің қоғамдық және жеке өмірінде музыка елеулі орын алды. Құл емес, яғни бос адам үшін гректің Афина, Спарта, Фивада азаматтық тәрбиелеу және білім беруге музыкалық өнерді, оның теориясын, эстетикасын, орындау тәсіллдерін үйрету кірді. Жеке әншілер, хорлар, аспапшылар, өлең және ән шығаратын ақындар әр қала - мемлекеттен шығып, жарысқан. Музыка мемлекеттік, әскери де маңызға ие болған [7].
Ноталық жазу ежелгі гректік әндік фольклорда болмады. Көп мәліметті әдеби поэтикалық бұлақта, скульптура, барельефтер, вазалық әшкерлеуден, сахна фрескаларынан аламыз. Ежелгі эпикалық поэмалар Тезиад Еңбек және күндер, Гомер Илиада, Одиссея, осылардан халықтың музыкалық өмірі туралы білеміз.
Егіндіктер мен жүзім қолдаушылары құдайларды қолпаштау үшін егіншілік жұмыспен байланысты халықтық мерекелі әрекеттерінің ең маңызды да, әдемі бөлігі - би мен ән болған екен. Бұл мерекелік шаралардың бірі, Дионис құдайына арналған ән мен билерден классикалық афиналық трагедиясы өсіп шыққан.
Ежелгi гректер бос уақытын ұйымдастыруға үлкен ықыласпен зер салатын болған. Әсiресе барлық Грециядан және оның қол астындағы колониялардан жиналатын үлкен дәстүрлi мерекелер және жарыстар мұқият әзiрлендi. Бұл Мына адамдардың барлығын орналастыры, бағдарламаны мұқият ойластырып және алдын ала дайындалу қажет болды.
Мысал ретінде атақты олимпияда ойындарын көрсетуге болады. Олимпияға бәріміз білетіндей барлық Греция аймағынан спортшылар жиналатын болған. Олар бір ай бойы жаттығып жарыстарға даярлануы керек болатын. Көрермендер мен спортшылар үшiн стадиондар, гимнасиилар (жүгiрiс және лақтыру үшiн алаң), палестралар (секiру және күреске әзiрленетін орын) құрастырылды. Сол кездің өзінде спортшылар үшін де қонақтар үшін де орналастыру мен тамақтандыру туралы ойлана бастады. Сондықтан спорттық алаңдар қасында леонидайон (сыйлы қонақтар үшiн қонақ үй) салынған.
Ежелгi гректерде әр түрлi мерекелер көп болды. Ең iрi афиналық мерекелер бiрнеше күнге созылып, қатал регламенттеліп және дәстүрлi болған. Мерекелер алдын ала ойластырылған және жақсы ұйымдастырылған дiни рәсiмдерден, салтанатты жүрулерден, хордың, музыкалық, гимнастиялық және жеңiмпаздарға марапаттау рәсімдерінен тұрды [8].
Грециядағы тағы бір әйгілі театрланған қойылым шарап жасаудың құдайы Дионис құрметіне ұйымдастырылатын болған. Оның ұйымдастырылуына афиналықтар барын салатын болған. Жыл сайын бұл мерекеге ақындар бишілер мен хор айтатын өлеңдер шығарады. Ең бастауында хор базар алаңында орындайтын болған. Кейінірек ол үшін Акропол алаңында театр ашылды. Барлық Греция аймағы бойынша көп көрермен сиятын театрлар ашыла бастады.
Ежелгі Грециялық шарап жасау құдайы Диониске арналған мерекеде басты шарап вино болды. Әрине, бұл мерекедегі тойлау көңіл көтеру бағдарламаларымен сүйемелденді. Мерекенің басты шырқы драмалық жарыстар болды. Бұл жарыстар таң атқаннан кешке дейін өтетін болған. Басты мақсаты қатысушыларды күнделікті өмірден демалту болды. Және айта кететін жайт афиналықтар бұл мерекелерге өте жақсы дайындық жүргізетін болған.
Ал, Ежелгі Римде көңіл көтеруді ұйымдастыруға әлдеқайда аз көңіл бөлген. Бірақ олардың өз жолдары болған.
Рим империясы өте үлкен көлемді болды, сондықтан чиновниктер, жауынгерлер, сатушылар жұмыстарымен көп сапарға шығатын болған. Нәтижесінде оларды орналастыру үшін керуен сарайлар мен таверналар салына бастады. Және осыдан барлық әлемге әйгілі ұлттық бақтар бастау алды. Мыңдаған Рим тұрғындары осында бос уақыттарын өткізетін болған. Онда шомылар алдында бақшада доп ойнап, жүгіруден, ауыр көтеруден жарысып содан кейін жуынып, бассейінде шомылған.
Ежелгі Римдіктер циркте ұйымдастырылатын бәйгелер мен қанды гладиаторлар шайқасын жақсы көрген (cурет 3).
Сурет 3. Ежелгі Римдегі гладиатор шайқастары [9]
3-суретте бейнеленгендей, олар үшін арнайы стадиондар салынған. "Тағам және оқиға" - бұл ежелгі римдіктердің политикасы болды, ол - тегін тағам тарату мен тегін шоу- бағдарламалар көрсету. Осылай, Ежелгі Римде ерте кезден көңіл көтеруге үлкен мән берген. Сол ерте кезден осы шараларды, мерекелерді ұйымдастыратын арнайы адамдар болған. Тарихи анықтамалардан, Ежелгі Римде арнайы гладиаторлық мектептер болғаны анық. Яғни, осындай шараларға өте ныждахатпен дайындалатын болған.
Ежелгi Ресейдегi көңіл көтеру. Ежелгi орыстар өмiрі ауыр болды, өйткенi өз наны үшін көп жұмыс сiңiруге тура келдi. Олардың бос уақыттары көп болмады. Дегенмен мұндай уақыт түсiп қалған жағдайда, ол әдемi және жайдары жүргiзiлдi. Көңіл көтерудің бастапқы формаларына диқаншылық күнтiзбемен сәйкес жүргiзiлетiн дiни мерекелерді жатқызуға болады. Мерекелермен шаруалардың ауылшаруашылық жұмыстарының барлық маңызды түрлері атап өттi, әсiресе егу бастауы мен жиналым аяғы. Мерекелердің көбісі шаруалардың көңiл көтерулер үшiн уақыттары босайтын қысқы мезгiлде болды. Бұл уақыт кезінде әр түрлi думандар, қар ойындары мен отырыстар ұйымдастырылды. Бiздiң күнімізге дейiн жеткен шулы мерекелері - масленица, Иван купаласындағы түн.Бұл мерекелер шулы, көпхалықты, ән және билермен, театр қойылымдарымен, көңiлдi ойындармен болды. Мереке кезінде ептілік пен біліктілік жарыстары болды : жұдырық төбелесі, күрес және тағы басқалар.
Сонымен қатар, мерекелер кезінде пряниктер мен тәттi тамақ, құймақ жеуді жақсы көрдi.
Бекзадалар пайда болумен бос уақыттың өткiзуiнiң жаңа формалары пайда болды: сәндi тойлар, әскери жарыстар және құс аң аулауы.
Бос уақыттың өткiзуiндегi үлкен өзгерiстер христиандықтың қабылдануымен пайда болды. Православиелiк шiркеу жын ойындардың көбiн құттамады, бос уақытты дәрежелi және сенiмдi өткізуді құптады. Ойдағыдай өзiнiң тiлшiгi православиелік шіркеу халық мерекелерiн ақырына дейiн жоя алмады. Көнiккен шiркеу православиелiк күнтiзбеге бұл мерекелердi үндестiрдi [10].
Орта ғасырлардағы бос уақыттың өзiндiк ұйымдастырушылары мен әртістері болды. Бұл адамдар, шiркеу насихаттауының арқасында орта ғасырлық тұрғындарға бiр уақытта қорқыныш және масаттануды шақырды. Христианиндарға шiркеу тек қана таурат сюжетті театр қойылымдарын қарауға рұқсат бердi. Басқа тақырыптарда айтылатын көшедегi әншiлер және әртістерді шiркеу мәңгi қарғап, оларға о дүниеде мұңға сөз берді. Шіркеу насихаттаушылардың көшедегі әртістер мен әншілерге қарсылығының себебі оларды шайтанға санағанында. Олардың ойынша әртүрлі құрал-саймандардың көмегімен, маскалар мен киімдер арқасында өзгере алатын адамдар шайтанға тең деп ойлаған.
Бұл тыйымдарға қарамастан көшедегі трубадур, жонглер, сайқымазақтар және тағы басқа әртістер үлкен танымалдылыққа ие болды. Себебі сарайларда қамалған, туған үйін сирек тастайтын ортағасыр адамының өмірі біршама іш пыстыратындай болды, сондықтан оларды үшін көше әртістерінің өнері қызықтырды. Көбірек танымал болған - трубада ойнайтын ақын әншілер болды. Олардың шығарған әнін кейін көше әншілері орындай бастады. Олар көрермендерді тарту үшін ән мен цирк өнерін алмастырып орындаған.
Ортағасыр тұрғындары үйретілген жануарлармен өтетін цирк қойылымдарын жақсы көрді. Көше әртістері ішінен ең танымалдары әр түрлі адамгершілік кемістіктер мен жағымсыз әрекеттерді күлкі ететін сайқымазақтар мен мимдер болды. Ортағасырлық адамдар аң аулаумен және балаларға 10-12 жасынан үйретілетін ат бәйгелеріне қатты қызықты. Жақсы білім үшін тіпті қоян, бұғы, қабанды қалай аулау бойынша арнайы нұсқаулар жазған.
Орта ғасырдағы сәнді құмарлықтар бiздiң уақытқа дейiн сақталған орта ғасырлық киімдердегі серiлер мен ханымдар суреті салынған карта ойындары болды. Карта ойындарынан басқа, қарапайым халық кубик ойнаумен көбiрек шұғылданды, бекзадалар ара-арасында шахмат ойнаған. Қатаң ортағасырлық көп шектеулеріне қарамастан, шулы мерекелер мен жарыстар және де атақты серiлiк турнирлер өтетін.
Турнирлер деп көрермендер үшiн қоршалған әдейi жасалған ареналарда болған әскери жарыстар аталды. Турнирлердің өткiзу үшін орын өте көп халық, көрермендердiң санын көбiрек тартуға болатын үлкен қалалар таңдалынды. Турнирлер әдетте қандай болмасын салтанатты жағдайға байланысты белгiлендi. Мұндай жарыстарға халық аса көп жиналатын: қатысушылар, мәртебелi және сыйлы қонақтар, жай ғана құмар ақындар, ғажайып әйелдер. Кейде табандатқан топтар, кейде тек серiлер немесе ат қосшылар қосақтары қатысты. Серiлiк турнирлер соғыстардың алдындағы өзiндiк жаттығулар ретінде қызмет көрсеттi, сондықтан оларға адам өміріне зақым келтірмес үшін ұштары дөңгелектелген сүңгi және өтпейтiн қылып қойылған семсерлердi қолдануға рұқсат етiлдi . Қарсыласының бетінен, оның ерi және атына, сонымен бiрге арқадан оған шабуыл жасауға тыйым салынды. Турнирлердің мұндай мұқият ескерiлген ережелерiне қарамастан, қайғылы жағдай сирек емес болды, қайғылы оқиғалар да болды.
Турнирге қатысу үшiн рұқсатты қатысушының зор еңбегi мен атақтылығын мұқият тексеретiн Герольд бердi. Герольдттер мерекенiң өткiзу бағдарламаларын жан-жақты зерттеп және турнирдың өтуiне дейiн бір ай бұрын қатысушылар және қонақтарды бұл бағдарламалармен мiндеттi түрде таныстырды. Геральдтер негізінен бұл шаралардың менеджерлері іспеттес болды, себебі олар барлығына жауапты болып, ұйымдастыруға мұқият қарады. Әдетте турнир бірнеше күнге созылды. Ол күндері түрлі жарыстар өткізілді, мысалы бастион шабуылы, өзен арқылы көпір қорғау секілді. Жеңiмпаздар турнирдың шарттары бойынша тұтқынға бақталастарын, олардың аттарын және қару-жарақтарын алуға құқығы болды. Соңыра сүйiктi жарыс болып толық қару-жарақтағы екi бақталастың бiр-бiрлерiн сүңгi және қалқанды пайдаланып аттан құлатуға тырысатын бiрге-бiр серiлiк алыспағы болды [11].
Жеңiске жеткен серiлердi алтынмен, қымбат зат немесе толық қару-жарағы бар тұлпармен марапаттады. Өте толқитын кездердiң бірі серiлiк турнирiндегi жеңiмпаздың жақсы көретiн әйелін таңдауы болды. осыдан кейiн турнирге жиналған әртістер мен ақындар өнер көрсететін орасан зор той басталатын болған. Сайып келгенде, қатал орта ғасырдағы көңіл көтеру де ойластырылған және ұйымдастырылған болды. Қалалар және iрi ауылдардағы сәндi оқиғалар және көңiл көтерулер саудалық, қолөнер және дiни шараларды ұйымдастыруға көмектестi. Көп қаражат театр қойылымдары мен храм мерекелеріне жұмсалды.
Орта ғасырда Ресейдегі шiркеу өзiне мәдениет орталығы рөлін алып жұмыс және демалыс күндерiн реттеді, кiтаптардың көшiруi және бұйрық, грамотаға үйренудi өз қолдарына жұмылдырып өз жауапкершiлiгiне алды.
Халық көркемөнерi жаңа формаларда дами бастады. Батыс еуропалық мемлекеттеріндегідей Ресейде де билермен, цирктiк нөмiрлерi және сайқымазақтары бар халықтың көше әртістерін көруге болады. Олардың арасында үйретушiлер болды, қызық әрекеттермен көрермендердiң алдында ойнап сендіретін жаттықтырылған аюлар әсiресе жиi кездесті. Шiркеудiң тыйымына қарамастан, бұл қойылымдар халық арасында үлкен жетiстiкке ие болды.
Ресейдегі көңіл көтеру. Ресейде көңіл көтерудің бастапқы формаларына егіншілік күнтізбе негізінде өткізілетін мәдени мейрамдар жатты. Шаруаларға маңызды болып табылатын барлық ауылшаруашылық жұмыстар мейрам ретінде тойланатын, ерекше түрде егістіктің бастапқы және жинау кезінде тойланады. Мейрамдардың барлығы қыс мезгілінде өткізілді, себебі ол кезеңде шаруалардың бос уақыттары көп болып, ойын - сауыққа көп көңіл бөлді. Көптеген отырыстар, қар ойындары өткізіліп тұрды. Біздің заманымызға дейін келесідей шулы мейрамдар сақталып келді: Святки (христиандардың діни мейрамы), Масленица, Иван Купала және т.б. Бұл мейрамдар өте шулы,көп халықты болып өтеді, бал ашып,қызықты ойындар, театрлық көріністер, әндер мен билер, сонымен қатар ептілікке арналған жарыстар(жұдырықты күрестер және т.б.) ұйымдастырылады.
Уақыт өте келе Ресейде көңіл көтеруді ұйымдастырудың жаңа формалары пайда бола бастады: пирлар, әскери жарыстар, аңшылық және құстарды аулаушылық. Көңіл көтеруді ұйымдастырудағы үлкен өзгерістер, христиан дінін қабылдаумен бірге келді. Православтық шіркеу көптеген мейрамдарды қабылдай алмады, бірақ ол аяғына дейін халықтық мейрамдарға шек қоя алмады. Шіркеу аяғында көніп, бұл мейрамдарды православтық күнтізбеге енгізіп қойды [12].
Орта ғасырда, батыс еуропалық мемлекеттеріндегідей Ресейде халықты әндерімен, билерімен, цирктік өнерлерімен және қалжындарымен қызықтыратын кезбе әртістерді кезіктіруге болады. Олардың ішінде жаттықтырушылар, әсіресе аюлармен әртүрлі ойындар ұйымдастыратын жаттықтырушылар танымал болды. Бұл қызықтарға цирк басшылары шектеу қойғанымен, халық арасында үлкен сұранысқа ие болды.
Бірінші Петр орыс ойын - сауығын ұйымдастыруға үлкен өзгерістер алып келді: танымал ассамблеялар өткізе бастады, көпшілікті халықтық отырыстар өткізіп, орыс халқын, досугтың еуропалық нұсқасына өткізуге шақырды.
Дворяндық көңіл көтерудің қоғамдық формасының дамуына, Ресейдегі мәдени - ағарту мекемелер жүйесі әсер етті. 20-ғасырдан бастап бірінші мұражайлар салынып (мысалы, 1719 жылы Санкт-Петербургте құрылған танымал петровтық Кунсткамера, II Екалынатерина кезіндегі Қысқы сарайда құрылған Эрмитаж және т.б.), бұқаралық театрлар, шығармашылық көрмелер ұйымдастырыла бастады.
Уақыт ағысына байланысты, ойын - сауық орталығы болып клубтар саналды. Ақсүйектер демалатын және көңіл көтеретін бірінші клубтар, 17-ғасырдың аяғында Англияда пайда болды. Бірінші клубтар өздерінің клиенттеріне тағам, сусындар мен түнеу орыдарын ұсынатын. Урбандалау кезеңінде ауылдық клубтар бой көтере бастады, 1882 жылы Массачусетс штатында, Бруклинде ең бірінші ауылдық (ландшафтық) клуб ашылды [13].
18-ғасырдың аяғынан бастап Ресейде дворяндардың көңілді уақыт өткізуіне арналған клубтық формалары ашыла бастады. 1770 жылы Петербургте, екі жылдан кейін Мәскеуде Ағылшын клубтары бой көтере бастады, бұндай клубтарға дворяндардың тұқымдары ғана кіре алады. Бұл клубтар дворян тұқымдарын ғана ойын - сауықпен қызықтыруға бағытталған. Адамдар тек қана өздерінің дәрежелерімен бірдей адамдармен кездесіп, әңгімелесіп, карта, үстел ойындарын ойнап, қалыпты және пайдалы демалғанды жақсы көретін.
20-ғасырдың басы көңіл көтерудің жаңа формаларының пайда болуымен сипатталады. 19-ғасырдың аяғы мен 20-ғасырдың басында Ресейде туризм көңіл көтерудің жалпы формасы ретінде тарала бастайды. Ресейде туристердің ескі клубы болып Русский туринклуб саналатын. 1895 жылы құрылды, уақыт өте келе Ресейлік туристер қоғамы болып өзгертілді, ал 1928 жылы Пролетарлық туризм қоғамы болып қата құрылды. 1905 жылы таулы саяхатты сүюшілерге арналған Қырым - Кавказдық таулы клубы құрылды.
Қазақстандағы көңіл көтеру. Қазақтардың мәдени өмірінде көңіл көтеруден ұлттық мейрамдар мен той-думан маңызды рөлді алады. Кейбір түрлері діни сипатта болды. Мерекелерде әртүрлі ойындар ұйымдастырылған (сурет 4).
Сурет 4. Қазақтың ұлттық ойындары [14]
3-суретте бейнеленгендей, көптеген алтыбақан, аударыспақ, бәйге, жігіттер арасындағы күрес, көкпар тартысы ұлттық ойындар өткізілді. Спорттық ойындардың ішінде ең қиыны Алтын табақ (алтын табақты ату) мергендер бағалы сыйлықтарға ие болады. Кейінірек алтын табақ ойынымен қатар күміс табақ (жамбы ату) ойыны тарала бастады.
20-ғасырдан бастап, Қазақстанның мәдени өмірінде театр аз мөлшерде әсер ете бастады. Оның негізгі себебі, көптеген қазақ аймақтарына театр мүлдем таныс болмады. Алғашқы орыс театрлары Қазақстан - Омск (1765 ж.) басқару орталығында және Оренбургте (1865 ж.) пайда болды.
Қазақстанның басқа қалаларында тұрақты орыс театрлары болмады. Уақыт өте келе осы аумақтарға орыс және украин театр труппалары бір мезгілде іс - сапарға келді. Іс - сапарлар көбінесе Оралда, Семейде, Петропавл мен Павлодарда өткізіліп тұрды. Репертуарда маңызды орынды орыс классикасы алатын, оперетталар мен ән араласатын шағын күлкілі пьессалар қойылатын. Театрлар халықтың ерекше артықшылығы бар бөлігіне - шенеуніктерге, көпестерге, қазақтарды қосқанда жергілікті зиялыларға қызмет көрсететін.
Тек қана 20-ғасырдың басында Қазақстан қалаларына, орыстардың театрлық топтары және татарлардың жылжымалы театрлары қаптап келе бастады, қазақтардың бстапқы драматурлық үйірмелері пайда бола бастайды.
Бақ шаруашылық мақсатта құрылғанымен, ол қоғамдық қыдыру орны ретінде де қызмет көрсететін. 1868 жылғы құжаттардан біз, сол уақытта бақта: күрке, дәмхана, ас үй, ойындарға арналған мекемелер болғанын біле аламыз. Сол кездің өзінде күркедегі сияқты жарықтандырылған, жексенбі және мейрам күндері билеуге арналған орындары бар аллеялар болған [15].
Советтік өкімет жылдарында, туризм біздің мемлекетімізде жалпы болып саналды. Кәсіподақ дотациялары арқасында, ішкі туризм жұмыс істеуші адамдардың қалтасын көтеретін. Досуг жақсы ұйымдастырылған, онымен көптеген клубтардың, демалыс үйлерінің, пионерлер үйінің, мұражайлардың, көрме залдарының, туристік станциялардың және т.б. кәсіпорындар жұмысшылары айналысып тұратын.
Совет Үкіметі кезінде клубтардың барлығы идеологиялық мақсаттарға бағытталған болатын. Клубтардың негізгі жұмысы - өнерпаздыққа бағытталған. Ұйымдастырушылар жастардың қанағаттанушылықтарын жоққа шығармауға тырысты, лекциялардан кейін оларға арналып би ұйымдастырылды. Ересек адамдардың ішінде спорт жанкүйерлері мен балық аулаушылар бірлестігі пайда болды. Идеологиядан алыс үй алаңындағы компаниялар негізінен спорттық оқиғаларды талқылап, ішімдік ішіп, карта, шахмат және домино ойнайтын болған.
Қазақтан Республикасының Орталық Мемлекеттік мұражайы - Орталық Азияның ірі мұражайларының бірі. 1931 жылы мұражай Алматы қаласындағы бұрынғы Кафедралдық Собордың орнына ашылған болатын. Бұл бірегей сәулетшілік құрылыс 1904-1907 жж. вернендік сәулетші Зенковтің жобасы бойынша салынған, 1911 жылғы жер сілкінісінен кейін өзінің қалпын сақтар қалған ғимараттардың бірі болып саналады.
Мұражайдың заманауи ғимараты 1985 жылы Ю. Ратушный, З. Мустафин және Б. Рзагалиев сәулетшілерінің жобасы бойынша салынған. Бұл ғимарат біздің қаламыздың заманауи сәулет өнерінің бірі болып отыр.
20 жылдың ортасына дейін Қазақстанда тек бірнеше әуесқой театралдық труппалар болды, олардың ішіндегі ең танымалы - Семей және Оренбург театрлары болды. Оренбург театрының негізінде 1926 жылы қаңтар айында Қызылорда қаласында алғашқы қазақ кәсіби театры ашылды, театрда М. Әуезов, Ж. Шанин, С. Қожамқұлов, К. Жандарбеков, З. Атабаева және басқа да талантты драматургтар, режиссерлер мен әртістер жұмыс атқарды.
30 жылдардың басында Қазақстанда музыкалық - драматургиялық өнер тез қарқынмен дами бастайды. Әскери уақытқа дейінгі жылдары қазақ киносы пайда болды.
Қалалық саябақтар да көңіл - көтеру орындарының бірі болды. Саябақ бұл - серуендеуге, демалуға арналған орындар, табиғи және жасанды өсімдік жамылғысында, аллеяда, суайдынында ойын ойнап, демалу. Саябақтардың негізгі түрлері: ұлттық табиғи, пейзаждық, табиғи - тарихи, тұрақты және тақырыптық [16].
Совет уақытында саябақтарда бұқаралық саяси, ғылыми - танымал, көркемдік және шынықтыру - спорттық жұмыстары жүргізіліп тұратын. Бұл жерде негізгі орынды лектор, кинотеатр, библиотека жұмысшылары, эстрадалық және спорттық алаңдар алатын. Уақыт өте келе келушілерді қызықтыру да саябақтардың негізгі қызметі болып саналды, ал мәдени - ағарту жұмысы екінші жоспарға көшті. Ол жерде маскарадтар, карнавалдар, үздік әнге, қыдыру мен биге жарыстар өткізу орын ала бастады. Парктерде, күн сайын онға жуық аттракциондар жұмыс істеп тұрды. Байланған көзбен тамақтандыру, қаппен жүгіру және т.б. ойындар ұйымдастырылып отырды.
Демалыс және мәдени саябақ орталықтарының даму тарихы 20-ғасырдың 30 жылдарының басынан басталады. Өткен 30-80 жылдардағы құжаттарға сәйкес, Демалыс және мәдени саябақ территорияларында көптеген жұмыстар атқарылғанын, адамадардың өзін - өзі тану тәрбиесінен және мәдени және сауықтыру қажеттіліктерінен көруге болады [17].
Мәдени және саяси - ағарту жұмысының жылдық қорытындысы 1949 жылдарғы КиО саябағының территориясында келесі ғимараттар анықталды: Спартак стадионы, Родина кинотеатры; хайуанаттар саябағы.
Мерекелік мамыр күндері Мемлекеттік цирк концерттері өткізілді, астаналық әртістердің және жақсы шығармашылық ұжымдардың концерттері өтті. Күндізгі сағат 12 - ден түнгі сағат 12 - ге дейін рухани оркестрлер ойнайды. Әуеде самғау - ұшақтағы өлі ілмектер атты үлкен саябақ аттракционы жұмыс ітеді.
Қызықты айғақ ретінде жастарды батыс еуропалық билерден алшақтатып, сәнді билерге тарту мақсатында, саябақ басқармасымен ұйымдастырылып, балды би мектебі жұмыс істеді.
1960 жылы қала саябақтарында үлкен спорттық базасы құрылды, 20 - дан астам ірі механикалық аттракциондар, билеу дәліздері салынды, өзендер мен парк территориялары бойынша көгалдандыру және гүлдендіру жұмыстары жүргізілді. Жексенбі күндері саябақта пайдалы кеңестер аллеясы ұйымдастырылады, дәрігерлермен, заңгерлермен, халықаралықтармен кеңес өткізіледі. Қыс және жаз мезгіліндегі мейрамдар өткізіледі, ғалымдар, жазушылар, өнер шеберлерімен бірге Огоньки өткізіліп тұрды.
Спорттық база жалпы дене шынықтыру және сауықтыру жұмыстарын жүргізуге ғана есептелген. Бадминтон, волейбол, баскетбол ойындарына арналған спорттық алаңдар өте кең қолданылды, шешіну және жуыну бөлмесі бар 12 теннис корты, 60 қайықты жалға алу станциясы, 22 үстел теннисі, шахматтық клуб, жүзуге арналған балалар бассейні, мұз айдыны, кордодром, автожол, қысқы спорттық құралдарды жалға алу орны бар. Саябақ жүлдесіне әртүрлі спорт түрлеріне ашық жарыстар өткізіліп отырды: есу бойынша, қалалар бойынша, Тоғыз құмалақ атты қазақ ұлттық ойыны, Қазақша күрес, тармақталған шахматтық турнирлер бойынша жарыстар өткізіліп отырды [17].
Бұл көңіл көтерулердің көбісі қазіргі кезде де қолданылады.
Қазіргі заманғы көңіл көтеру. Көңіл көтеру тарихы ерте кезден қаралып келсе де, қазіргі заманның түсінігі бойынша көңіл көтерулер индустриялану мен урбанизацияның негативті түрімен сипатталады. Мысалы, қазіргі заманның индустриалдану мен урбандалу. Сонымен қатар, күнделіктілік техникалық құралдар, экологиялық ластану, еңбектің біртиптілігі, физикалық және психологиялық шаршауы, жоғары тығыздық және табиғаттан алыстауы т.б. әсер етеді.
Сонымен бiрге урбанизация әр түрлi келеңсiз салдар жасады: халықтың үлкен тығыздығы, қалалық ортада қалалық қарбалас, кездейсоқ, шалағай адамгершiлiк байланысулардың көбеюі және т.б.
Бұл келеңсiз салдар қаладан таза табиғатқа шығуды,рухани игіліктерге бару, өмірлік әсерді түрлендіру, физикалық және психикалық шаршауды басуға, жаңаны көруге, танымдық қажеттіліктерге, жаңа жерлер, жаңа адамдар көоуге, туысқандарымен болу тілегін тудырады. Және мұның нәтижесі - спорттық - жеке туризм, хобби - турлар, экологиялық, экскурсиялық турларға сұраныситың көбеюі.
Анимация қызметiнiң формасының бос түрлері әрдайым туристiк қызметтiң, турөнімнің органикалық бөлiгi болып табылды. Туранимация жаппай, индустриалды құбылыс болып турөнімнің әр түрлiлiкке және әртүрлi елдердегi қызметтерiнiң нәтижесінде жаппай тұтынушы сұранысына өткен жүз жылдықтың 70-шi жылдарында ғана қалыптасты және нәтижесiмен қосымша табыстар мен туристiк кәсiпорындардың пайда көзінің құралына айналды.
Соғыстан кейiн техникалық - технологиялық өрлеу анимация бағдарламаларының заттық-техникалық жабдықтауын жаппай сұранысты қанағаттандыруы үшiн жасауға мүмкiндiк бердi. Батыс туристерінің көпшiлiгiн жылдағы саяхат турлары ұсынатын тек қана тұру, тамақтандыру және ылғи бiртиптес экскурсиялар ендi қызықтырмады. Енді рекреациялық іс - әрекеттің жаңа философиясын шығару қажетілігі туды. Тамақтану қызмет ретінде, мысалы, диеталық тамақтану дами бастады. Сонда тамақтану медициналық бақылаумен қосылған, туристің қатысуымен тамақ пісіру немесе тамақтарға, шараптарға дегустация және т.б.
Сөйтіп, қазіргі заман адамының өмір сүру стилі өзгерісімен оның бос уақыт өткізіп, демалу түрлері де өзгерді. Және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Соңғы кездері туризм саласы қарқынды дамып келеді. Қонақ үйлер, туристік комплекстер, туроператорлар мен турагенттік фирмалар, экскурсиялық бюролар саны жылдан жылға көбеюде, сыйлық сататын кәсіпорындар, ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсетіледі. Яғни, туристің қажеттілігін қанағаттандыру үшін көрсетілетін қызметтер көбеюде.
Бүгінде туризм индустриясы - бұл көп адамдарды қатыстыратын үлкен шаруашылық компексі болып табылады. Бұл адамдардың квалификациясына осы комплекстің өнімділі тәуелді.
Туристік анимация - туристік ұйымдағы құрамдас іс - әрекеттің бөлігі, жоғары біліктіліктің бейнесі, турөнімнің маңызды құрамдас бөлігі. Сондықтан, туристік индустрияның басқа да қызметі сияқты анимация ұйымдастырылған, регламенттелген, нақты басқарылатын және материалдық, финанстық, кадрлық ресурстармен қамтылған болуы керек. Себебі туристің қажеттілігі - бұл туристің саяхат алдындағы жағдайы, оның бұл жағдайын жақсы жаққа өзгертуге деген ынтасы. Туристің қонақжай шаруашылығымен қанағаттануы - бұл оның саяхат жасағаннан кейінгі сапалы бағасы, мақсатының орындалуы. Көбіне саяхатқа жиналған туристер тек орналастыру мен тамақтандыруды ғана ойлап қоймай, қазіргі кезде анимациялық бағдарламаларының болуы мен олардың дәрежесіне мән береді.
Көңіл көтеру, яғни анимациялық қызмет қазіргі кезде актуалды тақырып, себебі қазіргі туризм күннен күнге дамып, туристердің қажеттіліктері артуда. Соның бірі осы анимациялық қызмет. Барлық туристер демалысын жақсы ұйымдастырылған және есте қаларлықтай өткізгісі келеді.
Бұл дипломдық жұмыста анимациялық бағдарламалар туралы, олардың ұйымдастырылуы және маңызы туралы жазылады. Осы тақырыптың зерттеу маңыздылығы бірқатар себептерге байланысты. Анимациялық қызметтің маңызын көп орналастыру орындары түсінбейді, әсіресе Қазақстанның орналастыру орындары. Жалпы анимациялық бағдарламалар ұйымдастыру үшін қолайлы материалдық база қажет. Бірақ көптеген өте жақсы материалдық базалары бар туристік кәсіпорындар бұл мүмкіншілігін жартылай да қолдана алмайды. Себебі, кадр ресурстары жоқ. Шетелде туристік кәсіпорындарда көңіл көтеруді ұйымдастыратын қызметкерлерді аниматорлар деп атайды. Ол жақта бұл салаға көп көңіл бөлінеді. Мысалы, американдық колледждерде және жоғары оқу орындарында 50-ші жылдардан бері осы көңіл көтеруді ұйымдастыратын жоғары білікті басқарушылық кадрларды дайындап, оқытады. Сонымен қатар, басқа елдерде де туристік аниматорлар дайындау жүйелері бар.
Дипломдық жұмыстың обьектісі - анимациялық бағдарламалар.
Дипломдық жұмыстың пәні - қонақ үй қызметіндегі анимациялық бағдарламалардың маңызы мен жағдайы.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі:
Таңдалған тақырып актуалды және қызықты, себебі қазіргі заманғы нарықта қонақжай индустриясында маңызды орынды анимациялық іс - әрекет алады. Қонақ үйдің үлкен қосымша табыс көзі осы анимация болып табылады. Сонымен қатар, турөнімге қызығушылықты арттырады. Жұмыста анимациялық бағдарламалардың маңызы анықталып, жағдайына талдау жасалынды.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - көңіл көтеру бағдарламаларының қонақ үй қызметіндегі маңызын анықтай отырып, Қазақстанның курорттық қонақ үйлеріне анимациялық бағдарлама құрастырып, ұсыну.
Аталған мақсаттарға жету үшін дипломдық жұмыстың келесі міндеттері анықталды:
- анимация ұғымын анықтап, түсінік беру;
- анимацияның негізгі түрлерін анықтау;
- көңіл көтерудің пайда болу тарихын түсіндіру;
- негізгі маңызын анықтап, ұйымдастыру технологиясын көрсету;
- анимацияның қонақ үй бизнесінде маңызын көрсету;
- шетел қонақ үйлеріндегі анимациялық қызметті талдау;
- Қазақстандағы көңіл көтеру жағдайын анықтау;
-Қазақстанның курорттық қонақ үйілеріне лайықты бағдарлама құрастыру.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы ретінде Қазақстандағы анимациялық қызмет жағдайын зерттеп және курорттық қонақ үйлерге анимациялық бағдарлама құрастыру.
Тақырыпты теориялық маңызы:
Тақырыпты зерттеу актуалдылығы бірнеше себептермен түсіндіріледі. Қазіргі заманғы нарықта қонақжай индустриясында маңызды орынды анимациялық іс - әрекет алады. Қонақ үйдің үлкен қосымша табыс көзі осы анимация болып табылады. Және бұл қызмет туристердің көңілін аулап, қонақ үй мәртебесін көтеруге ықпал етеді.
Тақырыптың практикалық маңызы:
Анимациялық бағдарламалардың қонақ үй қызметіндегі маңызын түсіндіріп, курорттық қонақ үйлерге анимациялық бағдарлама ұсыну.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі - жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы көлемі 63 бет.
Ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының статистика туралы агенттігінің мәліметтері, Интернет бойынша мекемелер статистикалары негіз болды.
1 КӨҢІЛ КӨТЕРУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Көңіл көтеру бағдарламасының ұғымы
Соңғы уақытта турфирмалар мен спорттық-сауықтыру мекемелері қонақ үйдегі көңіл көтеру сияқты қосымша қызмет түріне көп көңіл бөле бастады. Қазір көңіл көтеру бағдарламалары анимация деген ресми атау алды. Бұл сөз туристік нарықта біршама қарқынмен ене бастады. Жиі, аниматор сөзін естігенде бірден ұйымдастырушы- бастаушы ретінде қабылдайды. Бірақ, қазіргі заманғы анимация мағынасы біршама ауқымды.
Анимация ұғымы латын тілінен шыққан (anima деген сөзінен - жел, ауа, жан; animatus - жандану) және жiгерлiк, ынталандыру, белсендiлiкке тiршiлiк күштер, тарту деген мағына білдіреді.
Анимация - бұл қызмет көрсету сапасын жоғарылату мақсатын қуатын өзiндiк қызмет, және сонымен бiрге - бұл жарнаманың өзiндiк формасы, пайдалылықты жоғарылату және туристiк кәсiпкерлiктiң пайдалылығы үшiн қонақтарды және олардың таныстарын қайта тарту формасы. Ол туристiк өнiмнiң нарықта алға басуын көздейді [1].
Анимация - бұл туристiк кәсiпорында (туркомплекс, мейманхана, круиз теплоходы, пойыз және тағы басқалар) iске асатын туристiк қызметтің бiр түрi.
Туристiк анимация - бұл туристің белсендi әрекетке түсуін қатыстыратын туристiк қызмет. Туристтiк анимация туристпен (аниматор) тураниматордың дербес адамгершiлiк байланыстарына, адамгершiлiк жақындықтарына, көңiл көтерулердегi аниматор және туристтiң бiрлескен қатысуына негiзделеді.
Туристiк анимация - (қонақ үй, мейрамхана iрi теплоход және тағы басқаларда) туристiк кәсiпорындағы жиынтық қызметтiң ең маңызды бөлiгi. Бұл тек қана ермек емес, туристiк қызметтiң мамандылығының биiк дәрежесiнiң өрнегi, туристiк өнiмнiң ең маңызды құрамды бөлiгi. Сондықтан, туристiк кәсiпорындағы кез келген басқа қызметер сияқты анимация жоспарланатын, айқын регламент белгiленетiн және ұйымдастырулы басқарылатын қызмет болуы керек. Ол заттық, қаржы және кадрлық қорлармен қамтамасыз етілген болуы тиіс.
Туристiк анимацияның негiзгi мақсаты демалыста туристің қанағаттануы, күштерін қалпына келтiру. Туристiк анимацияның ең маңызды рекреациялық функциялары осы болып табылады.
Демек, туристiк анимацияның мәнi сапаның жоғарылауында, әртүрлілік пен туристік өнімнің тартымдылығы, сұраныстың үлкею, жүктеменiң жоғарылауы, оның қолдануының тиiмдiлiгiн жоғарылату және де туристiк қызметтiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылауы мен тұрақты клиенттердiң санының үлкеюi. Туристің демалыстағы қажеттілігін тудыратын демалыспен, саяхатымен қанағаттануы және оның сұранысының өсуі оған қонақ үйлік қызмет көрсеткенде туады. Яғни материалдық - техникалық базада, мәдени-тарихи орындарда, рекреациялық инфраструктурада және қызмет көрсетуші персонал жұмысын атқарғанда көрінеді.
Туристің қажеттілігі- бұл туристің саяхат алдындағы жағдайы, оның бұл жағдайын жақсы жаққа өзгертуге деген ынтасы. Туристің қонақжай шаруашылығымен қанағаттануы - бұл оның саяхат жасағаннан кейінгі сапалы бағасы, мақсатының орындалуы.
Табиғи комплекс - бұл табиғи обьектілер мен құбылыстардың байланысы, ресурс және туристің қажеттілігінің қанағаттануы. Табиғи комплекс анимациялық іс - әрекетте белсенді қолданылады [2].
Мәдени - тарихи комплекс - бұл туристік іс- әрекетте және анимациялық бағдарламада белсенді қолданылатын материалды және материалды емес мәдени және тарихи байлықтардың байланысы.
Көне заманнан бастап керуен сарайларда, жолай тамақтандыратын орындарға қонақтарды тарту үшін барлық мүмкін болар көңіл көтеру шаралары мен спорттық жарыстарды да қолданатын болған. Қазіргі кезде олар анимациялық бағдарламалар деп аталып, туристік индустрияның қосымша саласы ретінде қолданылуда.
Туризмдегі анимация бос уақытты өткізу үшін арнайы бағдарлама құрастыру болып табылады. Анимациялық бағдарламалар спорттық ойындар мен жарыстар, би кештері, карнавалдар, хобби, рухани қызығушылықтан тұрады. Бұл туризм саласындағы жан баурау үшін жасалған туристік бағдарлама және сол арқылы клиенттер тарту әдісі.
Туристік терминологиялық сөздікте анимацияға мынадай анықтама берілген: көңіл көтеруді және спорттық ойындарды ұйымдастыру, бос уақытты өткізу үшін арнайы бағдарламалар құрастырудағы туроперейтинг комплексі.
Анимацииялық бағдарлама мағынасында бір мақсатқа біріккен туристік, денешынықтыру- сауықтырушылық, мәдени - шаралық, танымдық және көрермендік іс - әрекет өткізу жоспары жатыр. Мысалы, бір күндік анимациялық бағдарлама құрастырсақ ол бірнеше анимациялық шаралардан тұрады. Олар: спорттық жарыстар, кешті сауықтыру бағдарламасы, жағажайдағы ойындар және т.б. болуы мүмкін. Анимациялық бағдарламалар туристің қонақ үйде болған барлық уақытында оған барлық тілектерінің орындалуын қамтамасыз етуі тиіс. Қонақ үй аниматорының ең жоғарғы өнері саяхаттың күтпеген тілегін орындау болып табылады. Осылай, анимациялық бағдарламалар аниматорлармен қонақтардың көңілін көтеру үшін құрастырылады.
Бірақ бір қызықтысы, бір бағдарлама қонақтарға әртүрлі әсер етеді. Мысалы, біреулеріне оң әсер туғызса, екіншілеріне теріс әсер береді. Ұсынылған анимациялық бағдарламаларды қабылдау үдерісі бірнеше факторлардан тұрады. Олар: қатысушылар мен көрермендер жасы, білімділігінің деңгейі, жынысы, этникалық жабдығы, бағдарламаны жүзеге асыру кезіндегі көңіл - күйі (сурет 1).
Бағдарлама өтетін орынның жағдайы
Сол сәттегі көңіл - күйі
Этникалық ерекшелігі
Білімділік деңгейі
Жынысы
Қатысушылар мен көрермендер жасы
Анимациялық бағдарламаны қабылдауға әсер ететін факторлар
Сурет 1. Анимациялық бағдарламаларды қабылдауға әсер ететін факторлар [автормен жасалған]
1-суретте көрсетілген факторларды ескере отырып, тұтынушылардың қызметін алдын - ала анықтап алған жөн, әртүрлі қажеттілікті қанағаттандыру үшін, қорда әртүрлі іс - шаралар мен бағдарламалар сақтаған дұрыс. Сонымен қатар, туристік кәсіпорындағы анимациялық қызметтердің материалды - техникалық базасын күшейткен жөн.
Анимациялық бағдарламалар қызықты болу үшін, оларды дұрыс ұйымдастыру керек. Ұйымдастырушылық іс - әрекет мамандардың жұмысты өзара бөлісуін, құқықтары мен жауапкершіліктерін, жұмысты аяқтау уақытын белгілеуін, қабылданған шешімдерді орындаудағы бақылау жүйесін, жұмысты орындау тәртібін, болашақта пайда болатын сұрақтарды шешу жолдарын ойластыруын қамтамассыз етеді [3].
Анимациялық іс - әрекетті ұйымдастыру технологиялық процесстің құрамдас бөлігі болғандықтан, барлық мамандардың кәсіби дербестігі мен жұмысқа деген тиянақтылығын талап етеді.
Тураниматор осы көңіл көтеру бағдарламаларын ұйымдастырушы рөлін атқарады. Ол қонаққа әр түрлі бағдарламалардан таңдау жасауға көмектеседі. Аниматор міндеті - демалысты көңілді және ауқымды өткізу. Осылай өткізудің көптеген тәілдері бар. Алға қойылған міндетті шешу осы көңіл көтеру іс-әрекетінде ғана еркін өнер көрсету мүмкіндігі бар. Соның арқасында адамның интелектуалды және эмоциялық, рухани және физикалық күші қатыстырылып, өмiрiнiң психологиялық тұрақтануын iлестіруге мүмкіндік береді.
Тураниатор міндетіне сонымен қатар, мәдени демалысты ұйымдастыру кіреді. Бұл мәдени демалыстар шаршауды ғана басатын тәсіл емес, сонымен қатар күнделікті өмірдің негативті жақтарын басатын тәсіл.
Көңіл көтерудің рухани - адамгершiлiк және заттық тиiмдiлiгi адамның іске бағытталуының жоғары болған кезінде және қажеттілігі өте жоғары болғанда мүмкін болады. Жұмысшы бос уақыты кәсiби және отбасылық сұрақтардың шешiмiн табуға, өзiне ерiктi нығыздалуға мүмкiндiк бередi, тiршiлiкке оптимизммен қарауға жағдай жасайды, қоршаған адамдар, адамның қоғаммен және табиғатпен өзара әрекеттесуге мүмкiндiк туғызады.
Үш маңызды рекреациялық мақсаттан туристік анимация тіке жолмен екеуін орындауға мінтетті. Олар: спорттық- сауықтыру және танымдық мақсаттар. Сəйкес жағдайларда емдік қызметін жанама түрде атқарады. Турөнім мен тұтынушы спецификасын есепке алатын дұрыс құрылған анимациялық бағдарламалар демалушылардың тек көңілі мен тонусын көтеруге ғана емес, оптимистік күйді құруға, жайлы демалыс жағдайда адамды салауатты өмір салтына тартуға мүмкіндік береді.
Мақсатты анимациялық бағдарламаларды құрастыруға арналған анимациялық іс тəжірибесінде келесідей туристік анимация қызметтерін көрсетуге болады:
адаптациялық - күнделікті өмірден демалыстық ортаға енуге мүмкіндік береді;
компенсациялық - адамға күнделікті өмірдің физикалық және психологиялық шаршауынан босатады;
бірқалыптылық - жағымды әсер тудыратын және психикалық бірқалыптылықты қамтамасыз етеді;
сауықтырушылық - физикалық күшті қалпына келтіруге бағытталған;
ақпараттық - белгілі ел, аймақ, олардың халқы жөнінде ақпарат алуға
мүмкіндік беретін;
білімдік - қоршаған әлем жөнінде білімін алған әсерлер арқылы толықтыруға мүмкіндік береді;
дамытушылық - интеллектуалды және физикалық дамыға мүмкіндік беретін;
жарнамалық - анимациялық бағдарламалар арқылы туристерді ел туралы жарнама тасушы ретінде қолдануға мүмкіндік туғызатын функция түрлері [4].
Мұндай функциялардың әртүрлілігі анимациялық іс - әрекеттің де әртүрлі болуына итермеледі. Яғни, қазіргі кезде туристердің қалауы бойынша барлық жағдайлар жасалуда. Жыл сайын демалыстың маңызы артуда, себебі урбандалу өсуде, сондықтан әрбір адамға міндетті түрде демалыс қажет.
Эксперт - психологтардың зерттеуі көрсеткендей, демалысын жақсы өткізген жұмыскерлер сирек ауырып, сирек жанжалдасады және жұмысқа қабілеті жоғары болады екен. Ақш, Канада, Жапония және тағы басқа дамыған елдерде барлық үлкен корпорациялар сол себепті өз қызметкерлерінің толыққанды демалыспен қамтамасыз етеді. Олар демалыста жаңа жерлер мен қызықты бағдарламалар көріп, физикалық және рухани күштерін қалпына келтіреді. Олар басқа елге шықса да, өз елінде жүрсе жаңа эмоциялар алады. Ал егер, сонымен қатар, демалысында анимациялық қызметтер көрсетілсе, келуші демалысымен өте қанағаттанады. Яғни, анимациялық бағдарламалардың қонақ үй қызметіндегі маңызы өте зор.
Әрине, әр түрлі елде әртүрлі көңіл көтеретін дәстүрліден эксклювтіге дейінгі бағдарламалар бар. Олардың көбісі біздің турфирмаларымызбен алынғаны болуы мүмкін. Мысалы, Колумбияда томатты шайқастар жүргізіледі, Италияда бананды. Бастысы - жемістер жұмсақ болуы қажет, ешкімге зақым келтірмес үшін. Біздің туристеріміз мұндай ерекше бағдарламаға қатысудан бас тартпауы тиіс.
Ресейде ең дәстүрлі анимациялық бағдарлама түрі - жазда болатын Нептун күні, қыста қардан қамал жасайтын Батыр турниры, Батырлар шайқасы, экстремалды Соңғы қаһарман т.б.
Тунистің көптеген курорттық орталықтарында бір күнге келетін және шығыстық фольклор биін көресететін дөңгелектегі базарды кездестіруге болады. Шри - Ланкада әрбір жексенбіде шығыс биі фестивалі өтіп тұрады.
Анимация не береді? Ол экскурсия тақырыбын ашуға жақсы мүмкіндік береді. Және туристер мұндай бағдарламаларға белсенді қатысады. Мысалы, Лидстік сарайда Миндовга үйлену тойы атты проект құрастырылған. Барлық экскурсанттар қойылған ортағасырлық тойды көре алады. Тіпті шақырылған қонақ ретінде қатыса да алады [5].
Егер анимациялық бағдарламалар көп болса ол да туриндустрияның дамуына әсер ететін еді. Мысалы, бір елді әр айдың екінші жексенбісінде бір қойылған шоу немесе кештер өтетін болса, бұл жерге келушілер де көбейер еді. Себебі анимациялық бағдарламалар- рольдік ойындар, сондықтан оларға деген қызығушылық әрдайым жоғары.
1.2 Көңіл көтеру тарихына шолу
Ежелгі кездегі көңіл көтеру тарихы. Көңiл көтеру индустриясының пайда болу тарихын ерте кезден сол саяхаттарды ұйымдастыру қажеттiлiгі туғаннан бастап бақылауға болады. Бәрімізге мәлімдей ежелгі саяхаттар ежелгі Греция мен Римнен бастау алады, демек көңіл көтеру тарихы да осы жақтардан бастау алады деуге болады.
Ежелгi Греция және Римде таверналар, керуен сарайлар мен пансиондар пайда бола бастаған. Олар Ежелгі Грециядағы қонақ үйлер типтес әлеуметтiк және дiни өмiрдiң маңызды элементі болып қалыптасқан. Сол кезден бастап керуен сарайлар және таверналардың қожайындары өз тұрушыларының бос уақытын жақсы өткізуді қамтамасыз еткен. Олар қонақтардың көңiл көтерулерi үшiн музыканттар, бишiлер және акробаттар шақырып, әр түрлi жарыстар ұйымдастырып отырған.
Көне грек керуен сарайлары мен таверналарда көңiл көтеру бағдарламалары ретінде аңдар және құстардың соғыстары жүргізiлген. Ең таралғаны коттаб ойыны болды (сурет 2).
Сурет 2. Ежелгі Грециядағы Коттаб ойыны [6]
2-суретте көрсетілгендей, ойынның мәні белгілі нүктеге шараптың қалғанын шашып жеткізу. Ежелгi гректер кубикпен ойнауды және спорттық бәсекенi өте жақсы көрген. Ең алғашқы орасан зор спорттық бәсекелер - олимпияда ойындары осы жерде бастау алды.
Таверналардың жиi келушiлерi ер адамдары болды, дегенмен әйелдерге әндермен және билермен қонақтарды алдандыруға рұқсат етiлдi. Осы мақсатта әйел адамдар арнайы білім алатын болған. Олар гетерлар деп аталып, музыкалық аспабта ойнауды және отырыстарда қызықты ақылды әңгіме жүргізуді үйренді. Әдетте гетерлар төменгі тап өкілдерінің немесе басқа елдің әдемі қыздары болатын болған. Гректердің қоғамдық және жеке өмірінде музыка елеулі орын алды. Құл емес, яғни бос адам үшін гректің Афина, Спарта, Фивада азаматтық тәрбиелеу және білім беруге музыкалық өнерді, оның теориясын, эстетикасын, орындау тәсіллдерін үйрету кірді. Жеке әншілер, хорлар, аспапшылар, өлең және ән шығаратын ақындар әр қала - мемлекеттен шығып, жарысқан. Музыка мемлекеттік, әскери де маңызға ие болған [7].
Ноталық жазу ежелгі гректік әндік фольклорда болмады. Көп мәліметті әдеби поэтикалық бұлақта, скульптура, барельефтер, вазалық әшкерлеуден, сахна фрескаларынан аламыз. Ежелгі эпикалық поэмалар Тезиад Еңбек және күндер, Гомер Илиада, Одиссея, осылардан халықтың музыкалық өмірі туралы білеміз.
Егіндіктер мен жүзім қолдаушылары құдайларды қолпаштау үшін егіншілік жұмыспен байланысты халықтық мерекелі әрекеттерінің ең маңызды да, әдемі бөлігі - би мен ән болған екен. Бұл мерекелік шаралардың бірі, Дионис құдайына арналған ән мен билерден классикалық афиналық трагедиясы өсіп шыққан.
Ежелгi гректер бос уақытын ұйымдастыруға үлкен ықыласпен зер салатын болған. Әсiресе барлық Грециядан және оның қол астындағы колониялардан жиналатын үлкен дәстүрлi мерекелер және жарыстар мұқият әзiрлендi. Бұл Мына адамдардың барлығын орналастыры, бағдарламаны мұқият ойластырып және алдын ала дайындалу қажет болды.
Мысал ретінде атақты олимпияда ойындарын көрсетуге болады. Олимпияға бәріміз білетіндей барлық Греция аймағынан спортшылар жиналатын болған. Олар бір ай бойы жаттығып жарыстарға даярлануы керек болатын. Көрермендер мен спортшылар үшiн стадиондар, гимнасиилар (жүгiрiс және лақтыру үшiн алаң), палестралар (секiру және күреске әзiрленетін орын) құрастырылды. Сол кездің өзінде спортшылар үшін де қонақтар үшін де орналастыру мен тамақтандыру туралы ойлана бастады. Сондықтан спорттық алаңдар қасында леонидайон (сыйлы қонақтар үшiн қонақ үй) салынған.
Ежелгi гректерде әр түрлi мерекелер көп болды. Ең iрi афиналық мерекелер бiрнеше күнге созылып, қатал регламенттеліп және дәстүрлi болған. Мерекелер алдын ала ойластырылған және жақсы ұйымдастырылған дiни рәсiмдерден, салтанатты жүрулерден, хордың, музыкалық, гимнастиялық және жеңiмпаздарға марапаттау рәсімдерінен тұрды [8].
Грециядағы тағы бір әйгілі театрланған қойылым шарап жасаудың құдайы Дионис құрметіне ұйымдастырылатын болған. Оның ұйымдастырылуына афиналықтар барын салатын болған. Жыл сайын бұл мерекеге ақындар бишілер мен хор айтатын өлеңдер шығарады. Ең бастауында хор базар алаңында орындайтын болған. Кейінірек ол үшін Акропол алаңында театр ашылды. Барлық Греция аймағы бойынша көп көрермен сиятын театрлар ашыла бастады.
Ежелгі Грециялық шарап жасау құдайы Диониске арналған мерекеде басты шарап вино болды. Әрине, бұл мерекедегі тойлау көңіл көтеру бағдарламаларымен сүйемелденді. Мерекенің басты шырқы драмалық жарыстар болды. Бұл жарыстар таң атқаннан кешке дейін өтетін болған. Басты мақсаты қатысушыларды күнделікті өмірден демалту болды. Және айта кететін жайт афиналықтар бұл мерекелерге өте жақсы дайындық жүргізетін болған.
Ал, Ежелгі Римде көңіл көтеруді ұйымдастыруға әлдеқайда аз көңіл бөлген. Бірақ олардың өз жолдары болған.
Рим империясы өте үлкен көлемді болды, сондықтан чиновниктер, жауынгерлер, сатушылар жұмыстарымен көп сапарға шығатын болған. Нәтижесінде оларды орналастыру үшін керуен сарайлар мен таверналар салына бастады. Және осыдан барлық әлемге әйгілі ұлттық бақтар бастау алды. Мыңдаған Рим тұрғындары осында бос уақыттарын өткізетін болған. Онда шомылар алдында бақшада доп ойнап, жүгіруден, ауыр көтеруден жарысып содан кейін жуынып, бассейінде шомылған.
Ежелгі Римдіктер циркте ұйымдастырылатын бәйгелер мен қанды гладиаторлар шайқасын жақсы көрген (cурет 3).
Сурет 3. Ежелгі Римдегі гладиатор шайқастары [9]
3-суретте бейнеленгендей, олар үшін арнайы стадиондар салынған. "Тағам және оқиға" - бұл ежелгі римдіктердің политикасы болды, ол - тегін тағам тарату мен тегін шоу- бағдарламалар көрсету. Осылай, Ежелгі Римде ерте кезден көңіл көтеруге үлкен мән берген. Сол ерте кезден осы шараларды, мерекелерді ұйымдастыратын арнайы адамдар болған. Тарихи анықтамалардан, Ежелгі Римде арнайы гладиаторлық мектептер болғаны анық. Яғни, осындай шараларға өте ныждахатпен дайындалатын болған.
Ежелгi Ресейдегi көңіл көтеру. Ежелгi орыстар өмiрі ауыр болды, өйткенi өз наны үшін көп жұмыс сiңiруге тура келдi. Олардың бос уақыттары көп болмады. Дегенмен мұндай уақыт түсiп қалған жағдайда, ол әдемi және жайдары жүргiзiлдi. Көңіл көтерудің бастапқы формаларына диқаншылық күнтiзбемен сәйкес жүргiзiлетiн дiни мерекелерді жатқызуға болады. Мерекелермен шаруалардың ауылшаруашылық жұмыстарының барлық маңызды түрлері атап өттi, әсiресе егу бастауы мен жиналым аяғы. Мерекелердің көбісі шаруалардың көңiл көтерулер үшiн уақыттары босайтын қысқы мезгiлде болды. Бұл уақыт кезінде әр түрлi думандар, қар ойындары мен отырыстар ұйымдастырылды. Бiздiң күнімізге дейiн жеткен шулы мерекелері - масленица, Иван купаласындағы түн.Бұл мерекелер шулы, көпхалықты, ән және билермен, театр қойылымдарымен, көңiлдi ойындармен болды. Мереке кезінде ептілік пен біліктілік жарыстары болды : жұдырық төбелесі, күрес және тағы басқалар.
Сонымен қатар, мерекелер кезінде пряниктер мен тәттi тамақ, құймақ жеуді жақсы көрдi.
Бекзадалар пайда болумен бос уақыттың өткiзуiнiң жаңа формалары пайда болды: сәндi тойлар, әскери жарыстар және құс аң аулауы.
Бос уақыттың өткiзуiндегi үлкен өзгерiстер христиандықтың қабылдануымен пайда болды. Православиелiк шiркеу жын ойындардың көбiн құттамады, бос уақытты дәрежелi және сенiмдi өткізуді құптады. Ойдағыдай өзiнiң тiлшiгi православиелік шіркеу халық мерекелерiн ақырына дейiн жоя алмады. Көнiккен шiркеу православиелiк күнтiзбеге бұл мерекелердi үндестiрдi [10].
Орта ғасырлардағы бос уақыттың өзiндiк ұйымдастырушылары мен әртістері болды. Бұл адамдар, шiркеу насихаттауының арқасында орта ғасырлық тұрғындарға бiр уақытта қорқыныш және масаттануды шақырды. Христианиндарға шiркеу тек қана таурат сюжетті театр қойылымдарын қарауға рұқсат бердi. Басқа тақырыптарда айтылатын көшедегi әншiлер және әртістерді шiркеу мәңгi қарғап, оларға о дүниеде мұңға сөз берді. Шіркеу насихаттаушылардың көшедегі әртістер мен әншілерге қарсылығының себебі оларды шайтанға санағанында. Олардың ойынша әртүрлі құрал-саймандардың көмегімен, маскалар мен киімдер арқасында өзгере алатын адамдар шайтанға тең деп ойлаған.
Бұл тыйымдарға қарамастан көшедегі трубадур, жонглер, сайқымазақтар және тағы басқа әртістер үлкен танымалдылыққа ие болды. Себебі сарайларда қамалған, туған үйін сирек тастайтын ортағасыр адамының өмірі біршама іш пыстыратындай болды, сондықтан оларды үшін көше әртістерінің өнері қызықтырды. Көбірек танымал болған - трубада ойнайтын ақын әншілер болды. Олардың шығарған әнін кейін көше әншілері орындай бастады. Олар көрермендерді тарту үшін ән мен цирк өнерін алмастырып орындаған.
Ортағасыр тұрғындары үйретілген жануарлармен өтетін цирк қойылымдарын жақсы көрді. Көше әртістері ішінен ең танымалдары әр түрлі адамгершілік кемістіктер мен жағымсыз әрекеттерді күлкі ететін сайқымазақтар мен мимдер болды. Ортағасырлық адамдар аң аулаумен және балаларға 10-12 жасынан үйретілетін ат бәйгелеріне қатты қызықты. Жақсы білім үшін тіпті қоян, бұғы, қабанды қалай аулау бойынша арнайы нұсқаулар жазған.
Орта ғасырдағы сәнді құмарлықтар бiздiң уақытқа дейiн сақталған орта ғасырлық киімдердегі серiлер мен ханымдар суреті салынған карта ойындары болды. Карта ойындарынан басқа, қарапайым халық кубик ойнаумен көбiрек шұғылданды, бекзадалар ара-арасында шахмат ойнаған. Қатаң ортағасырлық көп шектеулеріне қарамастан, шулы мерекелер мен жарыстар және де атақты серiлiк турнирлер өтетін.
Турнирлер деп көрермендер үшiн қоршалған әдейi жасалған ареналарда болған әскери жарыстар аталды. Турнирлердің өткiзу үшін орын өте көп халық, көрермендердiң санын көбiрек тартуға болатын үлкен қалалар таңдалынды. Турнирлер әдетте қандай болмасын салтанатты жағдайға байланысты белгiлендi. Мұндай жарыстарға халық аса көп жиналатын: қатысушылар, мәртебелi және сыйлы қонақтар, жай ғана құмар ақындар, ғажайып әйелдер. Кейде табандатқан топтар, кейде тек серiлер немесе ат қосшылар қосақтары қатысты. Серiлiк турнирлер соғыстардың алдындағы өзiндiк жаттығулар ретінде қызмет көрсеттi, сондықтан оларға адам өміріне зақым келтірмес үшін ұштары дөңгелектелген сүңгi және өтпейтiн қылып қойылған семсерлердi қолдануға рұқсат етiлдi . Қарсыласының бетінен, оның ерi және атына, сонымен бiрге арқадан оған шабуыл жасауға тыйым салынды. Турнирлердің мұндай мұқият ескерiлген ережелерiне қарамастан, қайғылы жағдай сирек емес болды, қайғылы оқиғалар да болды.
Турнирге қатысу үшiн рұқсатты қатысушының зор еңбегi мен атақтылығын мұқият тексеретiн Герольд бердi. Герольдттер мерекенiң өткiзу бағдарламаларын жан-жақты зерттеп және турнирдың өтуiне дейiн бір ай бұрын қатысушылар және қонақтарды бұл бағдарламалармен мiндеттi түрде таныстырды. Геральдтер негізінен бұл шаралардың менеджерлері іспеттес болды, себебі олар барлығына жауапты болып, ұйымдастыруға мұқият қарады. Әдетте турнир бірнеше күнге созылды. Ол күндері түрлі жарыстар өткізілді, мысалы бастион шабуылы, өзен арқылы көпір қорғау секілді. Жеңiмпаздар турнирдың шарттары бойынша тұтқынға бақталастарын, олардың аттарын және қару-жарақтарын алуға құқығы болды. Соңыра сүйiктi жарыс болып толық қару-жарақтағы екi бақталастың бiр-бiрлерiн сүңгi және қалқанды пайдаланып аттан құлатуға тырысатын бiрге-бiр серiлiк алыспағы болды [11].
Жеңiске жеткен серiлердi алтынмен, қымбат зат немесе толық қару-жарағы бар тұлпармен марапаттады. Өте толқитын кездердiң бірі серiлiк турнирiндегi жеңiмпаздың жақсы көретiн әйелін таңдауы болды. осыдан кейiн турнирге жиналған әртістер мен ақындар өнер көрсететін орасан зор той басталатын болған. Сайып келгенде, қатал орта ғасырдағы көңіл көтеру де ойластырылған және ұйымдастырылған болды. Қалалар және iрi ауылдардағы сәндi оқиғалар және көңiл көтерулер саудалық, қолөнер және дiни шараларды ұйымдастыруға көмектестi. Көп қаражат театр қойылымдары мен храм мерекелеріне жұмсалды.
Орта ғасырда Ресейдегі шiркеу өзiне мәдениет орталығы рөлін алып жұмыс және демалыс күндерiн реттеді, кiтаптардың көшiруi және бұйрық, грамотаға үйренудi өз қолдарына жұмылдырып өз жауапкершiлiгiне алды.
Халық көркемөнерi жаңа формаларда дами бастады. Батыс еуропалық мемлекеттеріндегідей Ресейде де билермен, цирктiк нөмiрлерi және сайқымазақтары бар халықтың көше әртістерін көруге болады. Олардың арасында үйретушiлер болды, қызық әрекеттермен көрермендердiң алдында ойнап сендіретін жаттықтырылған аюлар әсiресе жиi кездесті. Шiркеудiң тыйымына қарамастан, бұл қойылымдар халық арасында үлкен жетiстiкке ие болды.
Ресейдегі көңіл көтеру. Ресейде көңіл көтерудің бастапқы формаларына егіншілік күнтізбе негізінде өткізілетін мәдени мейрамдар жатты. Шаруаларға маңызды болып табылатын барлық ауылшаруашылық жұмыстар мейрам ретінде тойланатын, ерекше түрде егістіктің бастапқы және жинау кезінде тойланады. Мейрамдардың барлығы қыс мезгілінде өткізілді, себебі ол кезеңде шаруалардың бос уақыттары көп болып, ойын - сауыққа көп көңіл бөлді. Көптеген отырыстар, қар ойындары өткізіліп тұрды. Біздің заманымызға дейін келесідей шулы мейрамдар сақталып келді: Святки (христиандардың діни мейрамы), Масленица, Иван Купала және т.б. Бұл мейрамдар өте шулы,көп халықты болып өтеді, бал ашып,қызықты ойындар, театрлық көріністер, әндер мен билер, сонымен қатар ептілікке арналған жарыстар(жұдырықты күрестер және т.б.) ұйымдастырылады.
Уақыт өте келе Ресейде көңіл көтеруді ұйымдастырудың жаңа формалары пайда бола бастады: пирлар, әскери жарыстар, аңшылық және құстарды аулаушылық. Көңіл көтеруді ұйымдастырудағы үлкен өзгерістер, христиан дінін қабылдаумен бірге келді. Православтық шіркеу көптеген мейрамдарды қабылдай алмады, бірақ ол аяғына дейін халықтық мейрамдарға шек қоя алмады. Шіркеу аяғында көніп, бұл мейрамдарды православтық күнтізбеге енгізіп қойды [12].
Орта ғасырда, батыс еуропалық мемлекеттеріндегідей Ресейде халықты әндерімен, билерімен, цирктік өнерлерімен және қалжындарымен қызықтыратын кезбе әртістерді кезіктіруге болады. Олардың ішінде жаттықтырушылар, әсіресе аюлармен әртүрлі ойындар ұйымдастыратын жаттықтырушылар танымал болды. Бұл қызықтарға цирк басшылары шектеу қойғанымен, халық арасында үлкен сұранысқа ие болды.
Бірінші Петр орыс ойын - сауығын ұйымдастыруға үлкен өзгерістер алып келді: танымал ассамблеялар өткізе бастады, көпшілікті халықтық отырыстар өткізіп, орыс халқын, досугтың еуропалық нұсқасына өткізуге шақырды.
Дворяндық көңіл көтерудің қоғамдық формасының дамуына, Ресейдегі мәдени - ағарту мекемелер жүйесі әсер етті. 20-ғасырдан бастап бірінші мұражайлар салынып (мысалы, 1719 жылы Санкт-Петербургте құрылған танымал петровтық Кунсткамера, II Екалынатерина кезіндегі Қысқы сарайда құрылған Эрмитаж және т.б.), бұқаралық театрлар, шығармашылық көрмелер ұйымдастырыла бастады.
Уақыт ағысына байланысты, ойын - сауық орталығы болып клубтар саналды. Ақсүйектер демалатын және көңіл көтеретін бірінші клубтар, 17-ғасырдың аяғында Англияда пайда болды. Бірінші клубтар өздерінің клиенттеріне тағам, сусындар мен түнеу орыдарын ұсынатын. Урбандалау кезеңінде ауылдық клубтар бой көтере бастады, 1882 жылы Массачусетс штатында, Бруклинде ең бірінші ауылдық (ландшафтық) клуб ашылды [13].
18-ғасырдың аяғынан бастап Ресейде дворяндардың көңілді уақыт өткізуіне арналған клубтық формалары ашыла бастады. 1770 жылы Петербургте, екі жылдан кейін Мәскеуде Ағылшын клубтары бой көтере бастады, бұндай клубтарға дворяндардың тұқымдары ғана кіре алады. Бұл клубтар дворян тұқымдарын ғана ойын - сауықпен қызықтыруға бағытталған. Адамдар тек қана өздерінің дәрежелерімен бірдей адамдармен кездесіп, әңгімелесіп, карта, үстел ойындарын ойнап, қалыпты және пайдалы демалғанды жақсы көретін.
20-ғасырдың басы көңіл көтерудің жаңа формаларының пайда болуымен сипатталады. 19-ғасырдың аяғы мен 20-ғасырдың басында Ресейде туризм көңіл көтерудің жалпы формасы ретінде тарала бастайды. Ресейде туристердің ескі клубы болып Русский туринклуб саналатын. 1895 жылы құрылды, уақыт өте келе Ресейлік туристер қоғамы болып өзгертілді, ал 1928 жылы Пролетарлық туризм қоғамы болып қата құрылды. 1905 жылы таулы саяхатты сүюшілерге арналған Қырым - Кавказдық таулы клубы құрылды.
Қазақстандағы көңіл көтеру. Қазақтардың мәдени өмірінде көңіл көтеруден ұлттық мейрамдар мен той-думан маңызды рөлді алады. Кейбір түрлері діни сипатта болды. Мерекелерде әртүрлі ойындар ұйымдастырылған (сурет 4).
Сурет 4. Қазақтың ұлттық ойындары [14]
3-суретте бейнеленгендей, көптеген алтыбақан, аударыспақ, бәйге, жігіттер арасындағы күрес, көкпар тартысы ұлттық ойындар өткізілді. Спорттық ойындардың ішінде ең қиыны Алтын табақ (алтын табақты ату) мергендер бағалы сыйлықтарға ие болады. Кейінірек алтын табақ ойынымен қатар күміс табақ (жамбы ату) ойыны тарала бастады.
20-ғасырдан бастап, Қазақстанның мәдени өмірінде театр аз мөлшерде әсер ете бастады. Оның негізгі себебі, көптеген қазақ аймақтарына театр мүлдем таныс болмады. Алғашқы орыс театрлары Қазақстан - Омск (1765 ж.) басқару орталығында және Оренбургте (1865 ж.) пайда болды.
Қазақстанның басқа қалаларында тұрақты орыс театрлары болмады. Уақыт өте келе осы аумақтарға орыс және украин театр труппалары бір мезгілде іс - сапарға келді. Іс - сапарлар көбінесе Оралда, Семейде, Петропавл мен Павлодарда өткізіліп тұрды. Репертуарда маңызды орынды орыс классикасы алатын, оперетталар мен ән араласатын шағын күлкілі пьессалар қойылатын. Театрлар халықтың ерекше артықшылығы бар бөлігіне - шенеуніктерге, көпестерге, қазақтарды қосқанда жергілікті зиялыларға қызмет көрсететін.
Тек қана 20-ғасырдың басында Қазақстан қалаларына, орыстардың театрлық топтары және татарлардың жылжымалы театрлары қаптап келе бастады, қазақтардың бстапқы драматурлық үйірмелері пайда бола бастайды.
Бақ шаруашылық мақсатта құрылғанымен, ол қоғамдық қыдыру орны ретінде де қызмет көрсететін. 1868 жылғы құжаттардан біз, сол уақытта бақта: күрке, дәмхана, ас үй, ойындарға арналған мекемелер болғанын біле аламыз. Сол кездің өзінде күркедегі сияқты жарықтандырылған, жексенбі және мейрам күндері билеуге арналған орындары бар аллеялар болған [15].
Советтік өкімет жылдарында, туризм біздің мемлекетімізде жалпы болып саналды. Кәсіподақ дотациялары арқасында, ішкі туризм жұмыс істеуші адамдардың қалтасын көтеретін. Досуг жақсы ұйымдастырылған, онымен көптеген клубтардың, демалыс үйлерінің, пионерлер үйінің, мұражайлардың, көрме залдарының, туристік станциялардың және т.б. кәсіпорындар жұмысшылары айналысып тұратын.
Совет Үкіметі кезінде клубтардың барлығы идеологиялық мақсаттарға бағытталған болатын. Клубтардың негізгі жұмысы - өнерпаздыққа бағытталған. Ұйымдастырушылар жастардың қанағаттанушылықтарын жоққа шығармауға тырысты, лекциялардан кейін оларға арналып би ұйымдастырылды. Ересек адамдардың ішінде спорт жанкүйерлері мен балық аулаушылар бірлестігі пайда болды. Идеологиядан алыс үй алаңындағы компаниялар негізінен спорттық оқиғаларды талқылап, ішімдік ішіп, карта, шахмат және домино ойнайтын болған.
Қазақтан Республикасының Орталық Мемлекеттік мұражайы - Орталық Азияның ірі мұражайларының бірі. 1931 жылы мұражай Алматы қаласындағы бұрынғы Кафедралдық Собордың орнына ашылған болатын. Бұл бірегей сәулетшілік құрылыс 1904-1907 жж. вернендік сәулетші Зенковтің жобасы бойынша салынған, 1911 жылғы жер сілкінісінен кейін өзінің қалпын сақтар қалған ғимараттардың бірі болып саналады.
Мұражайдың заманауи ғимараты 1985 жылы Ю. Ратушный, З. Мустафин және Б. Рзагалиев сәулетшілерінің жобасы бойынша салынған. Бұл ғимарат біздің қаламыздың заманауи сәулет өнерінің бірі болып отыр.
20 жылдың ортасына дейін Қазақстанда тек бірнеше әуесқой театралдық труппалар болды, олардың ішіндегі ең танымалы - Семей және Оренбург театрлары болды. Оренбург театрының негізінде 1926 жылы қаңтар айында Қызылорда қаласында алғашқы қазақ кәсіби театры ашылды, театрда М. Әуезов, Ж. Шанин, С. Қожамқұлов, К. Жандарбеков, З. Атабаева және басқа да талантты драматургтар, режиссерлер мен әртістер жұмыс атқарды.
30 жылдардың басында Қазақстанда музыкалық - драматургиялық өнер тез қарқынмен дами бастайды. Әскери уақытқа дейінгі жылдары қазақ киносы пайда болды.
Қалалық саябақтар да көңіл - көтеру орындарының бірі болды. Саябақ бұл - серуендеуге, демалуға арналған орындар, табиғи және жасанды өсімдік жамылғысында, аллеяда, суайдынында ойын ойнап, демалу. Саябақтардың негізгі түрлері: ұлттық табиғи, пейзаждық, табиғи - тарихи, тұрақты және тақырыптық [16].
Совет уақытында саябақтарда бұқаралық саяси, ғылыми - танымал, көркемдік және шынықтыру - спорттық жұмыстары жүргізіліп тұратын. Бұл жерде негізгі орынды лектор, кинотеатр, библиотека жұмысшылары, эстрадалық және спорттық алаңдар алатын. Уақыт өте келе келушілерді қызықтыру да саябақтардың негізгі қызметі болып саналды, ал мәдени - ағарту жұмысы екінші жоспарға көшті. Ол жерде маскарадтар, карнавалдар, үздік әнге, қыдыру мен биге жарыстар өткізу орын ала бастады. Парктерде, күн сайын онға жуық аттракциондар жұмыс істеп тұрды. Байланған көзбен тамақтандыру, қаппен жүгіру және т.б. ойындар ұйымдастырылып отырды.
Демалыс және мәдени саябақ орталықтарының даму тарихы 20-ғасырдың 30 жылдарының басынан басталады. Өткен 30-80 жылдардағы құжаттарға сәйкес, Демалыс және мәдени саябақ территорияларында көптеген жұмыстар атқарылғанын, адамадардың өзін - өзі тану тәрбиесінен және мәдени және сауықтыру қажеттіліктерінен көруге болады [17].
Мәдени және саяси - ағарту жұмысының жылдық қорытындысы 1949 жылдарғы КиО саябағының территориясында келесі ғимараттар анықталды: Спартак стадионы, Родина кинотеатры; хайуанаттар саябағы.
Мерекелік мамыр күндері Мемлекеттік цирк концерттері өткізілді, астаналық әртістердің және жақсы шығармашылық ұжымдардың концерттері өтті. Күндізгі сағат 12 - ден түнгі сағат 12 - ге дейін рухани оркестрлер ойнайды. Әуеде самғау - ұшақтағы өлі ілмектер атты үлкен саябақ аттракционы жұмыс ітеді.
Қызықты айғақ ретінде жастарды батыс еуропалық билерден алшақтатып, сәнді билерге тарту мақсатында, саябақ басқармасымен ұйымдастырылып, балды би мектебі жұмыс істеді.
1960 жылы қала саябақтарында үлкен спорттық базасы құрылды, 20 - дан астам ірі механикалық аттракциондар, билеу дәліздері салынды, өзендер мен парк территориялары бойынша көгалдандыру және гүлдендіру жұмыстары жүргізілді. Жексенбі күндері саябақта пайдалы кеңестер аллеясы ұйымдастырылады, дәрігерлермен, заңгерлермен, халықаралықтармен кеңес өткізіледі. Қыс және жаз мезгіліндегі мейрамдар өткізіледі, ғалымдар, жазушылар, өнер шеберлерімен бірге Огоньки өткізіліп тұрды.
Спорттық база жалпы дене шынықтыру және сауықтыру жұмыстарын жүргізуге ғана есептелген. Бадминтон, волейбол, баскетбол ойындарына арналған спорттық алаңдар өте кең қолданылды, шешіну және жуыну бөлмесі бар 12 теннис корты, 60 қайықты жалға алу станциясы, 22 үстел теннисі, шахматтық клуб, жүзуге арналған балалар бассейні, мұз айдыны, кордодром, автожол, қысқы спорттық құралдарды жалға алу орны бар. Саябақ жүлдесіне әртүрлі спорт түрлеріне ашық жарыстар өткізіліп отырды: есу бойынша, қалалар бойынша, Тоғыз құмалақ атты қазақ ұлттық ойыны, Қазақша күрес, тармақталған шахматтық турнирлер бойынша жарыстар өткізіліп отырды [17].
Бұл көңіл көтерулердің көбісі қазіргі кезде де қолданылады.
Қазіргі заманғы көңіл көтеру. Көңіл көтеру тарихы ерте кезден қаралып келсе де, қазіргі заманның түсінігі бойынша көңіл көтерулер индустриялану мен урбанизацияның негативті түрімен сипатталады. Мысалы, қазіргі заманның индустриалдану мен урбандалу. Сонымен қатар, күнделіктілік техникалық құралдар, экологиялық ластану, еңбектің біртиптілігі, физикалық және психологиялық шаршауы, жоғары тығыздық және табиғаттан алыстауы т.б. әсер етеді.
Сонымен бiрге урбанизация әр түрлi келеңсiз салдар жасады: халықтың үлкен тығыздығы, қалалық ортада қалалық қарбалас, кездейсоқ, шалағай адамгершiлiк байланысулардың көбеюі және т.б.
Бұл келеңсiз салдар қаладан таза табиғатқа шығуды,рухани игіліктерге бару, өмірлік әсерді түрлендіру, физикалық және психикалық шаршауды басуға, жаңаны көруге, танымдық қажеттіліктерге, жаңа жерлер, жаңа адамдар көоуге, туысқандарымен болу тілегін тудырады. Және мұның нәтижесі - спорттық - жеке туризм, хобби - турлар, экологиялық, экскурсиялық турларға сұраныситың көбеюі.
Анимация қызметiнiң формасының бос түрлері әрдайым туристiк қызметтiң, турөнімнің органикалық бөлiгi болып табылды. Туранимация жаппай, индустриалды құбылыс болып турөнімнің әр түрлiлiкке және әртүрлi елдердегi қызметтерiнiң нәтижесінде жаппай тұтынушы сұранысына өткен жүз жылдықтың 70-шi жылдарында ғана қалыптасты және нәтижесiмен қосымша табыстар мен туристiк кәсiпорындардың пайда көзінің құралына айналды.
Соғыстан кейiн техникалық - технологиялық өрлеу анимация бағдарламаларының заттық-техникалық жабдықтауын жаппай сұранысты қанағаттандыруы үшiн жасауға мүмкiндiк бердi. Батыс туристерінің көпшiлiгiн жылдағы саяхат турлары ұсынатын тек қана тұру, тамақтандыру және ылғи бiртиптес экскурсиялар ендi қызықтырмады. Енді рекреациялық іс - әрекеттің жаңа философиясын шығару қажетілігі туды. Тамақтану қызмет ретінде, мысалы, диеталық тамақтану дами бастады. Сонда тамақтану медициналық бақылаумен қосылған, туристің қатысуымен тамақ пісіру немесе тамақтарға, шараптарға дегустация және т.б.
Сөйтіп, қазіргі заман адамының өмір сүру стилі өзгерісімен оның бос уақыт өткізіп, демалу түрлері де өзгерді. Және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz