Метеорологилық элементтерге анықтама, метеоөлшеуіш құралдар
1.Метеорологиялық элементтер
2.Метеоөлшеуіш құалдар
3.Қортынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер
2.Метеоөлшеуіш құалдар
3.Қортынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер
Метеорологиялық элементтер — жиынтығы ауа райының жағдайын көрсететін, атмосфера жағдайының тікелей байқалатын сипаттамалары. Метеорологиялық элементтердің көпшілігі (ауаның және топырақтың температурасы, ауаның ылғалдылығы, желдің жылдамдығы және бағыты, атмосфералық қысым, жауған жауын-шашынның мөлшері, қар жамылғысының тығыздығы мен қалындыгы тағы басқалар.) аспаптардың көмегімен өлшенеді, қалғандары (бұлттардың мөлшері мен формасы, жауын-шашынның түрі, ерекше құбылыстар — нажағай, тұман, бұрқасын тағы басқалар.) бір схема бойынша көзбен өлшенеді.
Ауа температурасы – атмосфераның жылулық күйін сипаттайтын метеорологиялық өлшемдердің бірі. Ауа температурасы метеорологиялық станцияларда жерден 2 м биіктікте, күн сәулесі түспейтін арнаулы үйшікте психрометрлік термометрмен, ал экспедициялық жағдайда аспирациялық термометрімен өлшенеді. Ауа температурасы ауа райына байланысты үнемі өзгеріп отырады. Жер шарында Ауа температурасының таралуы – Күн радиациясының жер бетіне жетуіне және сіңуіне, жер бедерінің сипатына және сәуле шашуына, сондай-ақ жалпы атмосфера айналымына байланысты. Жер бетінде байқалған ең төмен температура Антарктидада («Восток» станциясында – 89,2°С), және Якутияда (Оймякон – 71°С), ал ең жоғары температура (58°С) әл-Әзизияда (Ливия) тіркелген. Тропосфера қабатының жоғары шекарасында (12 км) температура – 70°С-қа дейін төмендейді. Ал стратосферада (13 – 50 км) озон қабатының ультракүлгін сәулесін жұтуынан ауа температурасы 5°С-қа дейін көтеріледі. Одан жоғарғы қабаттарда температура төмендейді. Тропосферада ауа температурасы тік бағытта (әрбір 100 м сайын) шамамен 0,5 – 0,7°С-қа төмендейді. Тәулік бойында ауа температурасының ең жоғарғы нүктесі сағат 15-те, ең төменгі нүктесі күн шыққаннан кейін 45 мин өткен кезде байқалады. Қазақстанда қаңтардың орташа температурасы солтүстікте (Петропавл қаласы) – 19С, оңтүстікте (Шымкент қаласы) – 4°С. Республикамыздың шығысында (Марқакөл көлі маңында) қыстың кейбір күндері ауаның температурасы – 55°С-қа төмендейді. Шілде айының орташа температурасы Қазақстанның көпшілік жерінде ең жоғарғы температурара 32°С-қа, қиыр оңтүстікте кейбір айларда 47°С-қа жетеді.
Ауа температурасы – атмосфераның жылулық күйін сипаттайтын метеорологиялық өлшемдердің бірі. Ауа температурасы метеорологиялық станцияларда жерден 2 м биіктікте, күн сәулесі түспейтін арнаулы үйшікте психрометрлік термометрмен, ал экспедициялық жағдайда аспирациялық термометрімен өлшенеді. Ауа температурасы ауа райына байланысты үнемі өзгеріп отырады. Жер шарында Ауа температурасының таралуы – Күн радиациясының жер бетіне жетуіне және сіңуіне, жер бедерінің сипатына және сәуле шашуына, сондай-ақ жалпы атмосфера айналымына байланысты. Жер бетінде байқалған ең төмен температура Антарктидада («Восток» станциясында – 89,2°С), және Якутияда (Оймякон – 71°С), ал ең жоғары температура (58°С) әл-Әзизияда (Ливия) тіркелген. Тропосфера қабатының жоғары шекарасында (12 км) температура – 70°С-қа дейін төмендейді. Ал стратосферада (13 – 50 км) озон қабатының ультракүлгін сәулесін жұтуынан ауа температурасы 5°С-қа дейін көтеріледі. Одан жоғарғы қабаттарда температура төмендейді. Тропосферада ауа температурасы тік бағытта (әрбір 100 м сайын) шамамен 0,5 – 0,7°С-қа төмендейді. Тәулік бойында ауа температурасының ең жоғарғы нүктесі сағат 15-те, ең төменгі нүктесі күн шыққаннан кейін 45 мин өткен кезде байқалады. Қазақстанда қаңтардың орташа температурасы солтүстікте (Петропавл қаласы) – 19С, оңтүстікте (Шымкент қаласы) – 4°С. Республикамыздың шығысында (Марқакөл көлі маңында) қыстың кейбір күндері ауаның температурасы – 55°С-қа төмендейді. Шілде айының орташа температурасы Қазақстанның көпшілік жерінде ең жоғарғы температурара 32°С-қа, қиыр оңтүстікте кейбір айларда 47°С-қа жетеді.
1. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезя. — Алматы: "Мекгеп" баспасы, 2007. — 264 бет.
2. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.
4. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезя. — Алматы: "Мекгеп" баспасы, 2007. — 264 бет.
5. Қазақ Энциклопедиясы
6. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет.
7. Физика және астрономия. - Алматы: Атамұра,2007.
8. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл.
9. Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оқулық/ Р.А. Кабашев, А.К. Кадырбаев, A.M. Кекилбаев. -Алматы: «Бастау» баспаханасы, 2008. - 425 б. Суреттері 140 сурет. Библиографиялы тізімі 17.
2. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.
4. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезя. — Алматы: "Мекгеп" баспасы, 2007. — 264 бет.
5. Қазақ Энциклопедиясы
6. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет.
7. Физика және астрономия. - Алматы: Атамұра,2007.
8. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл.
9. Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оқулық/ Р.А. Кабашев, А.К. Кадырбаев, A.M. Кекилбаев. -Алматы: «Бастау» баспаханасы, 2008. - 425 б. Суреттері 140 сурет. Библиографиялы тізімі 17.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті. География және табиғатты пайдалану факультеті. Метеорология кафедрасы.
СӨЖ
Тақырыбы: Метеорологилық элементтерге анықтама, метеоөлшеуіш құралдар.
Орындаған:Қаратай М.А
Тексерген: Бултеков Н.Б география ғылымдарының кандидаты
Алматы, 2011жыл.Жоспар:
1.Метеорологиялық элементтер
2.Метеоөлшеуіш құалдар
3.Қортынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер
Метеорологиялық элементтерге анықтама.
Метеорологиялық элементтер -- жиынтығы ауа райының жағдайын көрсететін, атмосфера жағдайының тікелей байқалатын сипаттамалары. Метеорологиялық элементтердің көпшілігі (ауаның және топырақтың температурасы, ауаның ылғалдылығы, желдің жылдамдығы және бағыты, атмосфералық қысым, жауған жауын-шашынның мөлшері, қар жамылғысының тығыздығы мен қалындыгы тағы басқалар.) аспаптардың көмегімен өлшенеді, қалғандары (бұлттардың мөлшері мен формасы, жауын-шашынның түрі, ерекше құбылыстар -- нажағай, тұман, бұрқасын тағы басқалар.) бір схема бойынша көзбен өлшенеді.
Ауа температурасы - атмосфераның жылулық күйін сипаттайтын метеорологиялық өлшемдердің бірі. Ауа температурасы метеорологиялық станцияларда жерден 2 м биіктікте, күн сәулесі түспейтін арнаулы үйшікте психрометрлік термометрмен, ал экспедициялық жағдайда аспирациялық термометрімен өлшенеді. Ауа температурасы ауа райына байланысты үнемі өзгеріп отырады. Жер шарында Ауа температурасының таралуы - Күн радиациясының жер бетіне жетуіне және сіңуіне, жер бедерінің сипатына және сәуле шашуына, сондай-ақ жалпы атмосфера айналымына байланысты. Жер бетінде байқалған ең төмен температура Антарктидада (Восток станциясында - 89,2°С), және Якутияда (Оймякон - 71°С), ал ең жоғары температура (58°С) әл-Әзизияда (Ливия) тіркелген. Тропосфера қабатының жоғары шекарасында (12 км) температура - 70°С-қа дейін төмендейді. Ал стратосферада (13 - 50 км) озон қабатының ультракүлгін сәулесін жұтуынан ауа температурасы 5°С-қа дейін көтеріледі. Одан жоғарғы қабаттарда температура төмендейді. Тропосферада ауа температурасы тік бағытта (әрбір 100 м сайын) шамамен 0,5 - 0,7°С-қа төмендейді. Тәулік бойында ауа температурасының ең жоғарғы нүктесі сағат 15-те, ең төменгі нүктесі күн шыққаннан кейін 45 мин өткен кезде байқалады. Қазақстанда қаңтардың орташа температурасы солтүстікте (Петропавл қаласы) - 19С, оңтүстікте (Шымкент қаласы) - 4°С. Республикамыздың шығысында (Марқакөл көлі маңында) қыстың кейбір күндері ауаның температурасы - 55°С-қа төмендейді. Шілде айының орташа температурасы Қазақстанның көпшілік жерінде ең жоғарғы температурара 32°С-қа, қиыр оңтүстікте кейбір айларда 47°С-қа жетеді.
Ылғалды ауалар - булы-газды қоспалар түрінде болады. Оларды, әртүрлі практикалық жағдайында кұрғатуға, жылытуға, желдетуге және машиналар мен механизмдердің жұмыстық денесі ретінде қолданады. Ол және басқа да газды қоспалар үшін, суммалы парциалды қысым құраушы қоспасы, қысым қоспалары теңдігі туралы қатынасы, әділ түрде қолданады, яғни Рқ.а+Рб=Р, мұндағы формуласына сәйкес құрғақ ауаның парциалды қысымы Рс.в=рrқ.а және будың парциалды қысымы Рбрrб. Мұндағы, rқ.а және rб құрғақ ауа және будың салыстырмалы көлемдерінің құрамы.
Гигрометр
Ылғалды ауадағы, будың температурасы, қанығу температурасынан артық болуы мүмкін. Сірә, бұл жағдайда, бу қызған жағдайында болады. Мұндай қоспа, қурғақ ауа мен қызған будан тұруын қаныққан ылғалды ауа деп атайды. Ол, сол сияқты сипатталады, ондағы оның, температурасына сәйкес, будың парциалды қысымы, қанығу қысымынан кем болады. Егер қоспа температурасы, оның парциалды қысымы кезіндегі, сулы будың қанығу температурасына сәйкес болса, бу, қоспаның қаныққан жағдайында болады. Бұл қаныққан ылғалды ауа. Мұнда, будың парциалды қысымы, қанығу қысымына сәйкес келеді. Сулы бу, ылғалды ауадағы - оны салқындату кезінде, жоғарғы температурада болмайды да, қанығу температурасынан кем болады, оның парциалды қысымына сәйкес келеді, өйткені ол, суға айналады және ауа құрамынан бөлінеді.
Ылғалды ауа температурасы, ол кезде, будың қаныққан жағдайында болады да, шық нуктесінің температурасы деп аталады. Температураны төмендеткендегі, шық нүктесінің температурасының төмендеуі, будың суға айналуына әкеліп соғады. Ылғалды ауа үшін, сондай және басқа булы қоспа үшін мына анықтама тән.
1м3 ылғалды ауадағы, ылғал массасын, абсолютты ылғалдығы деп атайды. Ол, оның парциалды қысымы мен қоспа температурасы кезіндегі, сулы будың тығыздығы р тең.
1 кг құрғақ ауага келетін, сулы бу массасының граммдағысын, ылғал мөлшері деп атайды (гкг құрғақ ауа):
d=(m6mқ.a)*1000. (10.1)
Ылғалды ауаның маңызды көрсеткіштері болып, оның салыстырмалы ылғалдығы жатады. Салыстырмалы ылғалдылығы-φ, оның 1м3 бу массасының ылғалды ауа қатынасына тең болады немесе рб қоспаның сол қысым мен температура кезіндегі мүмкінді ең жогаргысына (max) рб.mах тең:
φ = ρбρб.mах. (10.4)
Ылғалды ауа температурасы кезіндегі, будың ең жоғарғы (max) мүмкінді парциалды қысымы, қанығу қысымына тең болады. Ылғалды ауа температурасы, ылғалды ауа қысымына сәйкес, су буының қанығу температурасынан кем болады. Сөйтіп, мысалы, ылғалды ауа қысымы 0,1 МПа және температурасы 50°С кезіндегі, ең жоғарғы (max) парциалды қысымы, су буының кестеге сәйкес, Рn.mах=0,123 ... 0,1МПа тең. Шекті жағдайында, ылғалды ауа қысымы кезінде, ондағы ылғалды ауа температурасы - қаныққан су буының температурасына тең, сулы будың ең жоғарғы (max) парциалды қысымы - ылғалды ауаның қысымына тең. Мысалы, ауаның қысымы 0,1 МПа және будыкі 0,1 МПа тең, олай болса, ылғалды ауа, тек қана су буынан тұрады.
Ылғалды ауаның тығыздығы (кгм3)
ρ = (1+0,001d)V, (10.5)
мұндағы 0,001d - 1 кг құрғақ ауаға келетін, санды су буы.
Мұнада, V= Vқос = Vn
Бұдан, V= 0,001dpn
Ылғалды ауаның газ тұрақтылығын, идеалды газ күйінің теңдеуінен табамыз:
R = P(ρқос*T). (10.6)
Энтальпия, (1 + 0,001d) кг ылғалды ауаға жатады, немесе ондағы құрғақ ауаның 1кг жатуы:
iқос = iқ.a +0,001d*in .
Келтірілген формула, кез келген булы-газды қоспаға қолдануы мүмкін.
Желдің жылдамдығы және бағыты
Атмосфералық қысымның айырмашылығы ауаның қозғалуына себепші болады. Ауаның ендік бағыттағы қозғалыстарын жел. Жел жылдамдығы мс-пен белгіленеді, оны өлшейтін құралды анемометр деп атайды. Жел жылдамдығын 12 балдық арнайы Бофорт шкаласымен де аныктайды. Мұндағы 0 балл желсіз тымықты білдірсе, 12 балмен жылдамдығы 30 мс-тан жоғары болатын апатты дауылдарды белгілейді.
Жел жылдамдығымен қатар, оның бағытын да білудің маңызы зор. Жел бағытын оның соғып тұрған жағының бағытымен анықтайды. Осыған сәйкес, көкжиектің 8 негізгі бағытын (румб) ажыратады: солтүстік (С), солтүстік-шығыс (СШ), шығыс (Ш), оңтүстік-шығыс (ОШ), оңтүстік (О), оңтүстік-батыс (ОБ), батыс (Б), солтүстік-батыс (СБ). Кез келген аудандағы белгілі бір мерзім ішінде жел бағыттары мен қайталануын жел өрнегі деп аталатын сызба күйінде көрсетуге болады. Жел бағытын анықтайтын құралды флюгер деп атайтынын білесіндер (оның құрылысын естеріңе түсіріддер).
Желдерді жергілікті желдер, атмосфераның жалпы циркуляциясына енетін желдер, жоғары және төмен қысымды орталықтардан соғатын желдер деп жалпы үш топқа бөледі. Жергілікті желдер қатарына бриздер, тау-аңғарлың желдер, фендер, боралар, сирокко, самум және т.б. жатады.
Атмосфералық қысым -- атмосфераның жер бетіне және ондағы заттарға түсіретін қысымы. Ол барометрмен, яғни сынап бағанасының биіктігімен (мм сын. бағ.), СИ жүйесінде паскальмен (Па), ал метеорология ғылымында гектопаскальмен (гПа) немесе миллибармен (мб) өлшенеді. Теңіз деңгейінде атмосфералық қысым орташа алғанда 1013,25 гПа-ға (760 мм сын. бағ.) тең. Жоғарылаған сайын ауа тығыздығы кеміп, атмосфералық қысым азаяды. Жер бетіндегі қысыммен салыстырғанда 5 км биіктікте атмосфералық қысым 2 есе, 10 км биіктікте 4 есе, 15 км биіктікте 8 есе кемиді.Жер шарын коршап тұрған атмосфера өзінің салмақ күші арқылы жер бетіне қысым түсіреді, оны атмосфералық қысым деп атайды. Қалыптағы атмосфералық қысым ретінде оның теңіз деңгейіндегі орташа көрсеткіші (1013 гПа) алынады. Қысымы бірдей нүктелерді қосатын сызықтарды изобаралар деп атайды. Атмосфералық қысымды металдан жасалған барометр -- анероидпен өлшейді.
Атмосфералық қысым Жер шарының кез келген бөліктерінде үздіксіз өзгеріп отырады. Тропиктік белдеуде қысымның тәуліктік өзгерістері айқынырақ байқалады. Кейде тәулік ішінде қысым айырмашылығы 20 -- 30 гПа-ға жетуі мүмкін. Атмосфералық қысымның жылдық өзгерістері материктердің орталық бөлігінде күштірек байқалады. Мәселен, Гоби шөлінде бұл көрсеткіш тіпті 40 гПа-ға жетеді, мұнда қысым максимумы қаңтарда, минимумы шілдеде байқалады. Материктер шетіндегі муссонды облыстарда және мұхиттардың жоғары ендіктерде жатқан бөліктерінде атмосфералық қысымның жылдық ауытқулары едәуір болады. Владивостокта бұл көрсеткіш 14 гПа, ал Мумбайда (Бомбей) 10 гПа шамасында (картадан бұл қалаларды тауып, географиялық орнының ерекшеліктерін атаңдар).
Атмосфералық қысымның географиялық таралуы өте күрделі сипат алады. Өйткені ол географиялық ендікке, құрлық пен мұхиттың арасалмағына, жергілікті физикалық-географиялық, жағдайға байланысты болады. Жалпы Жер шарында географиялық ендіктерге байланысты 3 төмен қысым белдеуі және 4 жоғары қысым басым белдеу ажыратылады.Бірақ жеке материктер мен мұхиттар бойынша бұл белдеулердің жергілікті айырмашылықтары болады. Мәселен, қыс кезінде қоңыржай ендіктерде қалыптасатын максимумдардағы қысым Канада жерінде 1020 гПа болса, ал Азияда 1035 гПа-ға жетеді.
Қысымның географиялық ендіктер бойынша таралу заңдылығы материктер мен мұхиттардағы қысым айырмашылықтарының болуына байланысты бұзылады: жазда материктердің қоңыржай ендіктерінде де төмен қысым байқалады. Қысымы төмен аймақтарды қысымдың минимум немесе циклон деп атайды. Қысым жоғары болатын тұйық изобаралар жүйесін қысымның максимум немесе антициклі дейді (оларға мысал келтіріңдер).
Ауа массалары үнемі қозғалыста болатындықтан, қасиеттері әртүрлі ауа массалары шектескен аймақтарда өте кең алқапты қамтитын (ені 500 -- 900 км, ұзындығы 2000 -- 3000 км-ге дейін жететін) өтпелі зоналар -- атмосфералық фронттар қалыптасады. Фронттар ауа массаларының қозғалу сипатына қарай жылы және суық фронтцеп бөлінеді, Жылы фронт кезінде жылы ауа салқын ауаны тез арада ығыстырып, жинақталған жылы ауа құйын тәрізді өрлеген ауа ағынын түзіп, циклондық әрекеттер күшейеді. Соның нәтижесінде бұлттылық күшейіп, жауын- шашын көбейеді. Жазда температура төмендеп, қыста керісінше жоғарылайды. Ал суық фронт кезінде салқын ауа жылдам қозғалатындықтан антициклондық жағдай қалыптасып, ауаның құйын тәрізді төмендеген ағыны түзіледі. Сондықтан суық фронт кезінде жауын-шашын біршама аз түседі.
Жалпы алғанда атмосфералық фронт өткен кезде ауа райы кенет өзгеріп: температура мен қысымның ауытқуы, жауын-шашын түсуі, желдің бағытының өзгеруі мен жылдамдығының күшеюі сияқты құбылыстар жиі байқалады. Ауа массалары арасындағы осындай фронттар жиынтығынан климаттық фронттар қалыптасады. Оларға арктикалық, полярлық және тропиктік фронттар мысал болады.
Қар жамылғысы -- жылдың суық кезеңінде атмосфералық жауын-шашынның жиналуы есебінен жердің беткі қабатында қалыптасатын қар қабаты.
Бұлт -- атмосферада қалқыған өте ұсақ су буы тамшыларының және мұз кристалдарының жиынтық жүйесі. Ол жер бетінен 2 -- 18 км-ге дейінгі биіктікте атмосфераның төмен бөлігінде (тропосфера) құралады. Бұлттар ауа құрамындағы су буының қоюлануы нәтижесінде пайда болады. Бұлттарды құрайтын су түйіршіктерінің және мұз кристалдарының көлемі ұлғайып, олар бұлттардан бөлініп, атмосферадан жауын-шашын түрінде (жаңбыр, қар, ұлпа, бұршақ т.б.) жер бетіне түседі. Бұлтты құрайтын тамшылар өте ұсақ, диаметрі бірнеше мкм-ден 200 мкм-ге дейін болады. Бұлттағы сұйық судың құрамы тым аз, Бұлт ауасының 1 м3-не шаққанда 1 г-ның бірнеше жүздік бөлігінен бірнеше г-ға дейін ғана жетеді. Бұлт ауа массасының ағыны әсерінен қозғалады (ауады). Олар биіктігіне қарай негізгі 4 түрге ажыратылады: жоғары ярустағы (қоңыржай ендіктерде 6 км-ден жоғарыда), ортаңғы ярустағы (6 км-ден 2 км-ге дейін), төменгі ярустағы (2 км-ден төмен) және вертикаль бағытта пайда болатын (асты төмен яруста, үсті жоғары немесе ортаңғы ярустарда) Бұлттар. Олар халықараралық классификацияға сәйкес шарбы (Сі), шарбы-будақты (Сс), шарбы-қабатты (Сs), биік будақты (Ас), биік қабатты (Аs), қабатты-жауынды (Ns), қабатты (St), қабатты-будақты (Nс), будақты (Сu), будақты-жауынды (Сb) болып бөлінеді. Бұлттардың шығу тегін сыртқы пішіні мен ішкі құрылым ерекшеліктері бойынша, сондай-ақ, мөлдірлік көрсеткіші бойынша анықтауға болады. Жоғарғы ярустың шекаралары полярлық ендіктерде 3 -- 8 км, қоңыржай ендікте 5 -- 13 км, тропикалық ендікте 6 -- 18 км аралығында. Тропосферада байқалатын әр түрлі текті Бұлттардан басқа 20 -- 30 км және 70 -- 80 км биіктікте маржан тәріздес және күміс тәріздес Бұлттар кездеседі. Маржан тәріздес Бұлттар сирек кездеседі және тек Солтүстік Еуропа мен Аляскада, күн көкжиектен бірнеше градус жоғары тұрған кезде ғана байқалады. Күміс тәріздес Бұлттар өте жұқа, жұлдыздардың жарығын да әлсіретпейді, олар мезосфераның төменгі бөлігінде 75 -- 90 км биіктікте 50 -- 250 мс жылдамдықпен ығысады. Мұндай Бұлттар жанартаулық немесе ғарыштық тозаңнан пайда болған деп болжанады.
Бұлт
Бұлттардың төмендегідей негізгі типтері болады:
1. шарбы бұлттар -- 10 км биіктікте кездеседі, жекелеген жұқа және сирек бұлттар, түрі ақ, шарбы немесе қауырсын тәріздес
2. будақ бұлттар -- 1-2 км биіктікте пайда болады, негізі жайпақ горизонтальды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СӨЖ
Тақырыбы: Метеорологилық элементтерге анықтама, метеоөлшеуіш құралдар.
Орындаған:Қаратай М.А
Тексерген: Бултеков Н.Б география ғылымдарының кандидаты
Алматы, 2011жыл.Жоспар:
1.Метеорологиялық элементтер
2.Метеоөлшеуіш құалдар
3.Қортынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер
Метеорологиялық элементтерге анықтама.
Метеорологиялық элементтер -- жиынтығы ауа райының жағдайын көрсететін, атмосфера жағдайының тікелей байқалатын сипаттамалары. Метеорологиялық элементтердің көпшілігі (ауаның және топырақтың температурасы, ауаның ылғалдылығы, желдің жылдамдығы және бағыты, атмосфералық қысым, жауған жауын-шашынның мөлшері, қар жамылғысының тығыздығы мен қалындыгы тағы басқалар.) аспаптардың көмегімен өлшенеді, қалғандары (бұлттардың мөлшері мен формасы, жауын-шашынның түрі, ерекше құбылыстар -- нажағай, тұман, бұрқасын тағы басқалар.) бір схема бойынша көзбен өлшенеді.
Ауа температурасы - атмосфераның жылулық күйін сипаттайтын метеорологиялық өлшемдердің бірі. Ауа температурасы метеорологиялық станцияларда жерден 2 м биіктікте, күн сәулесі түспейтін арнаулы үйшікте психрометрлік термометрмен, ал экспедициялық жағдайда аспирациялық термометрімен өлшенеді. Ауа температурасы ауа райына байланысты үнемі өзгеріп отырады. Жер шарында Ауа температурасының таралуы - Күн радиациясының жер бетіне жетуіне және сіңуіне, жер бедерінің сипатына және сәуле шашуына, сондай-ақ жалпы атмосфера айналымына байланысты. Жер бетінде байқалған ең төмен температура Антарктидада (Восток станциясында - 89,2°С), және Якутияда (Оймякон - 71°С), ал ең жоғары температура (58°С) әл-Әзизияда (Ливия) тіркелген. Тропосфера қабатының жоғары шекарасында (12 км) температура - 70°С-қа дейін төмендейді. Ал стратосферада (13 - 50 км) озон қабатының ультракүлгін сәулесін жұтуынан ауа температурасы 5°С-қа дейін көтеріледі. Одан жоғарғы қабаттарда температура төмендейді. Тропосферада ауа температурасы тік бағытта (әрбір 100 м сайын) шамамен 0,5 - 0,7°С-қа төмендейді. Тәулік бойында ауа температурасының ең жоғарғы нүктесі сағат 15-те, ең төменгі нүктесі күн шыққаннан кейін 45 мин өткен кезде байқалады. Қазақстанда қаңтардың орташа температурасы солтүстікте (Петропавл қаласы) - 19С, оңтүстікте (Шымкент қаласы) - 4°С. Республикамыздың шығысында (Марқакөл көлі маңында) қыстың кейбір күндері ауаның температурасы - 55°С-қа төмендейді. Шілде айының орташа температурасы Қазақстанның көпшілік жерінде ең жоғарғы температурара 32°С-қа, қиыр оңтүстікте кейбір айларда 47°С-қа жетеді.
Ылғалды ауалар - булы-газды қоспалар түрінде болады. Оларды, әртүрлі практикалық жағдайында кұрғатуға, жылытуға, желдетуге және машиналар мен механизмдердің жұмыстық денесі ретінде қолданады. Ол және басқа да газды қоспалар үшін, суммалы парциалды қысым құраушы қоспасы, қысым қоспалары теңдігі туралы қатынасы, әділ түрде қолданады, яғни Рқ.а+Рб=Р, мұндағы формуласына сәйкес құрғақ ауаның парциалды қысымы Рс.в=рrқ.а және будың парциалды қысымы Рбрrб. Мұндағы, rқ.а және rб құрғақ ауа және будың салыстырмалы көлемдерінің құрамы.
Гигрометр
Ылғалды ауадағы, будың температурасы, қанығу температурасынан артық болуы мүмкін. Сірә, бұл жағдайда, бу қызған жағдайында болады. Мұндай қоспа, қурғақ ауа мен қызған будан тұруын қаныққан ылғалды ауа деп атайды. Ол, сол сияқты сипатталады, ондағы оның, температурасына сәйкес, будың парциалды қысымы, қанығу қысымынан кем болады. Егер қоспа температурасы, оның парциалды қысымы кезіндегі, сулы будың қанығу температурасына сәйкес болса, бу, қоспаның қаныққан жағдайында болады. Бұл қаныққан ылғалды ауа. Мұнда, будың парциалды қысымы, қанығу қысымына сәйкес келеді. Сулы бу, ылғалды ауадағы - оны салқындату кезінде, жоғарғы температурада болмайды да, қанығу температурасынан кем болады, оның парциалды қысымына сәйкес келеді, өйткені ол, суға айналады және ауа құрамынан бөлінеді.
Ылғалды ауа температурасы, ол кезде, будың қаныққан жағдайында болады да, шық нуктесінің температурасы деп аталады. Температураны төмендеткендегі, шық нүктесінің температурасының төмендеуі, будың суға айналуына әкеліп соғады. Ылғалды ауа үшін, сондай және басқа булы қоспа үшін мына анықтама тән.
1м3 ылғалды ауадағы, ылғал массасын, абсолютты ылғалдығы деп атайды. Ол, оның парциалды қысымы мен қоспа температурасы кезіндегі, сулы будың тығыздығы р тең.
1 кг құрғақ ауага келетін, сулы бу массасының граммдағысын, ылғал мөлшері деп атайды (гкг құрғақ ауа):
d=(m6mқ.a)*1000. (10.1)
Ылғалды ауаның маңызды көрсеткіштері болып, оның салыстырмалы ылғалдығы жатады. Салыстырмалы ылғалдылығы-φ, оның 1м3 бу массасының ылғалды ауа қатынасына тең болады немесе рб қоспаның сол қысым мен температура кезіндегі мүмкінді ең жогаргысына (max) рб.mах тең:
φ = ρбρб.mах. (10.4)
Ылғалды ауа температурасы кезіндегі, будың ең жоғарғы (max) мүмкінді парциалды қысымы, қанығу қысымына тең болады. Ылғалды ауа температурасы, ылғалды ауа қысымына сәйкес, су буының қанығу температурасынан кем болады. Сөйтіп, мысалы, ылғалды ауа қысымы 0,1 МПа және температурасы 50°С кезіндегі, ең жоғарғы (max) парциалды қысымы, су буының кестеге сәйкес, Рn.mах=0,123 ... 0,1МПа тең. Шекті жағдайында, ылғалды ауа қысымы кезінде, ондағы ылғалды ауа температурасы - қаныққан су буының температурасына тең, сулы будың ең жоғарғы (max) парциалды қысымы - ылғалды ауаның қысымына тең. Мысалы, ауаның қысымы 0,1 МПа және будыкі 0,1 МПа тең, олай болса, ылғалды ауа, тек қана су буынан тұрады.
Ылғалды ауаның тығыздығы (кгм3)
ρ = (1+0,001d)V, (10.5)
мұндағы 0,001d - 1 кг құрғақ ауаға келетін, санды су буы.
Мұнада, V= Vқос = Vn
Бұдан, V= 0,001dpn
Ылғалды ауаның газ тұрақтылығын, идеалды газ күйінің теңдеуінен табамыз:
R = P(ρқос*T). (10.6)
Энтальпия, (1 + 0,001d) кг ылғалды ауаға жатады, немесе ондағы құрғақ ауаның 1кг жатуы:
iқос = iқ.a +0,001d*in .
Келтірілген формула, кез келген булы-газды қоспаға қолдануы мүмкін.
Желдің жылдамдығы және бағыты
Атмосфералық қысымның айырмашылығы ауаның қозғалуына себепші болады. Ауаның ендік бағыттағы қозғалыстарын жел. Жел жылдамдығы мс-пен белгіленеді, оны өлшейтін құралды анемометр деп атайды. Жел жылдамдығын 12 балдық арнайы Бофорт шкаласымен де аныктайды. Мұндағы 0 балл желсіз тымықты білдірсе, 12 балмен жылдамдығы 30 мс-тан жоғары болатын апатты дауылдарды белгілейді.
Жел жылдамдығымен қатар, оның бағытын да білудің маңызы зор. Жел бағытын оның соғып тұрған жағының бағытымен анықтайды. Осыған сәйкес, көкжиектің 8 негізгі бағытын (румб) ажыратады: солтүстік (С), солтүстік-шығыс (СШ), шығыс (Ш), оңтүстік-шығыс (ОШ), оңтүстік (О), оңтүстік-батыс (ОБ), батыс (Б), солтүстік-батыс (СБ). Кез келген аудандағы белгілі бір мерзім ішінде жел бағыттары мен қайталануын жел өрнегі деп аталатын сызба күйінде көрсетуге болады. Жел бағытын анықтайтын құралды флюгер деп атайтынын білесіндер (оның құрылысын естеріңе түсіріддер).
Желдерді жергілікті желдер, атмосфераның жалпы циркуляциясына енетін желдер, жоғары және төмен қысымды орталықтардан соғатын желдер деп жалпы үш топқа бөледі. Жергілікті желдер қатарына бриздер, тау-аңғарлың желдер, фендер, боралар, сирокко, самум және т.б. жатады.
Атмосфералық қысым -- атмосфераның жер бетіне және ондағы заттарға түсіретін қысымы. Ол барометрмен, яғни сынап бағанасының биіктігімен (мм сын. бағ.), СИ жүйесінде паскальмен (Па), ал метеорология ғылымында гектопаскальмен (гПа) немесе миллибармен (мб) өлшенеді. Теңіз деңгейінде атмосфералық қысым орташа алғанда 1013,25 гПа-ға (760 мм сын. бағ.) тең. Жоғарылаған сайын ауа тығыздығы кеміп, атмосфералық қысым азаяды. Жер бетіндегі қысыммен салыстырғанда 5 км биіктікте атмосфералық қысым 2 есе, 10 км биіктікте 4 есе, 15 км биіктікте 8 есе кемиді.Жер шарын коршап тұрған атмосфера өзінің салмақ күші арқылы жер бетіне қысым түсіреді, оны атмосфералық қысым деп атайды. Қалыптағы атмосфералық қысым ретінде оның теңіз деңгейіндегі орташа көрсеткіші (1013 гПа) алынады. Қысымы бірдей нүктелерді қосатын сызықтарды изобаралар деп атайды. Атмосфералық қысымды металдан жасалған барометр -- анероидпен өлшейді.
Атмосфералық қысым Жер шарының кез келген бөліктерінде үздіксіз өзгеріп отырады. Тропиктік белдеуде қысымның тәуліктік өзгерістері айқынырақ байқалады. Кейде тәулік ішінде қысым айырмашылығы 20 -- 30 гПа-ға жетуі мүмкін. Атмосфералық қысымның жылдық өзгерістері материктердің орталық бөлігінде күштірек байқалады. Мәселен, Гоби шөлінде бұл көрсеткіш тіпті 40 гПа-ға жетеді, мұнда қысым максимумы қаңтарда, минимумы шілдеде байқалады. Материктер шетіндегі муссонды облыстарда және мұхиттардың жоғары ендіктерде жатқан бөліктерінде атмосфералық қысымның жылдық ауытқулары едәуір болады. Владивостокта бұл көрсеткіш 14 гПа, ал Мумбайда (Бомбей) 10 гПа шамасында (картадан бұл қалаларды тауып, географиялық орнының ерекшеліктерін атаңдар).
Атмосфералық қысымның географиялық таралуы өте күрделі сипат алады. Өйткені ол географиялық ендікке, құрлық пен мұхиттың арасалмағына, жергілікті физикалық-географиялық, жағдайға байланысты болады. Жалпы Жер шарында географиялық ендіктерге байланысты 3 төмен қысым белдеуі және 4 жоғары қысым басым белдеу ажыратылады.Бірақ жеке материктер мен мұхиттар бойынша бұл белдеулердің жергілікті айырмашылықтары болады. Мәселен, қыс кезінде қоңыржай ендіктерде қалыптасатын максимумдардағы қысым Канада жерінде 1020 гПа болса, ал Азияда 1035 гПа-ға жетеді.
Қысымның географиялық ендіктер бойынша таралу заңдылығы материктер мен мұхиттардағы қысым айырмашылықтарының болуына байланысты бұзылады: жазда материктердің қоңыржай ендіктерінде де төмен қысым байқалады. Қысымы төмен аймақтарды қысымдың минимум немесе циклон деп атайды. Қысым жоғары болатын тұйық изобаралар жүйесін қысымның максимум немесе антициклі дейді (оларға мысал келтіріңдер).
Ауа массалары үнемі қозғалыста болатындықтан, қасиеттері әртүрлі ауа массалары шектескен аймақтарда өте кең алқапты қамтитын (ені 500 -- 900 км, ұзындығы 2000 -- 3000 км-ге дейін жететін) өтпелі зоналар -- атмосфералық фронттар қалыптасады. Фронттар ауа массаларының қозғалу сипатына қарай жылы және суық фронтцеп бөлінеді, Жылы фронт кезінде жылы ауа салқын ауаны тез арада ығыстырып, жинақталған жылы ауа құйын тәрізді өрлеген ауа ағынын түзіп, циклондық әрекеттер күшейеді. Соның нәтижесінде бұлттылық күшейіп, жауын- шашын көбейеді. Жазда температура төмендеп, қыста керісінше жоғарылайды. Ал суық фронт кезінде салқын ауа жылдам қозғалатындықтан антициклондық жағдай қалыптасып, ауаның құйын тәрізді төмендеген ағыны түзіледі. Сондықтан суық фронт кезінде жауын-шашын біршама аз түседі.
Жалпы алғанда атмосфералық фронт өткен кезде ауа райы кенет өзгеріп: температура мен қысымның ауытқуы, жауын-шашын түсуі, желдің бағытының өзгеруі мен жылдамдығының күшеюі сияқты құбылыстар жиі байқалады. Ауа массалары арасындағы осындай фронттар жиынтығынан климаттық фронттар қалыптасады. Оларға арктикалық, полярлық және тропиктік фронттар мысал болады.
Қар жамылғысы -- жылдың суық кезеңінде атмосфералық жауын-шашынның жиналуы есебінен жердің беткі қабатында қалыптасатын қар қабаты.
Бұлт -- атмосферада қалқыған өте ұсақ су буы тамшыларының және мұз кристалдарының жиынтық жүйесі. Ол жер бетінен 2 -- 18 км-ге дейінгі биіктікте атмосфераның төмен бөлігінде (тропосфера) құралады. Бұлттар ауа құрамындағы су буының қоюлануы нәтижесінде пайда болады. Бұлттарды құрайтын су түйіршіктерінің және мұз кристалдарының көлемі ұлғайып, олар бұлттардан бөлініп, атмосферадан жауын-шашын түрінде (жаңбыр, қар, ұлпа, бұршақ т.б.) жер бетіне түседі. Бұлтты құрайтын тамшылар өте ұсақ, диаметрі бірнеше мкм-ден 200 мкм-ге дейін болады. Бұлттағы сұйық судың құрамы тым аз, Бұлт ауасының 1 м3-не шаққанда 1 г-ның бірнеше жүздік бөлігінен бірнеше г-ға дейін ғана жетеді. Бұлт ауа массасының ағыны әсерінен қозғалады (ауады). Олар биіктігіне қарай негізгі 4 түрге ажыратылады: жоғары ярустағы (қоңыржай ендіктерде 6 км-ден жоғарыда), ортаңғы ярустағы (6 км-ден 2 км-ге дейін), төменгі ярустағы (2 км-ден төмен) және вертикаль бағытта пайда болатын (асты төмен яруста, үсті жоғары немесе ортаңғы ярустарда) Бұлттар. Олар халықараралық классификацияға сәйкес шарбы (Сі), шарбы-будақты (Сс), шарбы-қабатты (Сs), биік будақты (Ас), биік қабатты (Аs), қабатты-жауынды (Ns), қабатты (St), қабатты-будақты (Nс), будақты (Сu), будақты-жауынды (Сb) болып бөлінеді. Бұлттардың шығу тегін сыртқы пішіні мен ішкі құрылым ерекшеліктері бойынша, сондай-ақ, мөлдірлік көрсеткіші бойынша анықтауға болады. Жоғарғы ярустың шекаралары полярлық ендіктерде 3 -- 8 км, қоңыржай ендікте 5 -- 13 км, тропикалық ендікте 6 -- 18 км аралығында. Тропосферада байқалатын әр түрлі текті Бұлттардан басқа 20 -- 30 км және 70 -- 80 км биіктікте маржан тәріздес және күміс тәріздес Бұлттар кездеседі. Маржан тәріздес Бұлттар сирек кездеседі және тек Солтүстік Еуропа мен Аляскада, күн көкжиектен бірнеше градус жоғары тұрған кезде ғана байқалады. Күміс тәріздес Бұлттар өте жұқа, жұлдыздардың жарығын да әлсіретпейді, олар мезосфераның төменгі бөлігінде 75 -- 90 км биіктікте 50 -- 250 мс жылдамдықпен ығысады. Мұндай Бұлттар жанартаулық немесе ғарыштық тозаңнан пайда болған деп болжанады.
Бұлт
Бұлттардың төмендегідей негізгі типтері болады:
1. шарбы бұлттар -- 10 км биіктікте кездеседі, жекелеген жұқа және сирек бұлттар, түрі ақ, шарбы немесе қауырсын тәріздес
2. будақ бұлттар -- 1-2 км биіктікте пайда болады, негізі жайпақ горизонтальды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz