Салық жүйесін ұйымдастыру

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

I Салықтардың мәні және салық жүйесін ұйымдастыру.
1.1. Салықтардың пайда болуы, экономикалық мәні және мазмұны ... ...
1.2. Салықтардың жіктелуі және элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Салық жүйесін ұйымдастыру және салық механизімі ... ... ... ... ... ...

II Қазақстан Республикасының салық жүйесінің реформалау кезеңдерін талдау.
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің реформалау кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3. Қазақстан Республикасындағы салықтық түсімдердің жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

III Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға каражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан топтық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатьшастардың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі мөлшерін нақтыны жарна ретінде альш қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Мысалы: 1 адамнан 1 құлдыз терісі не¬месе 10 пут тұз және т.б. алынған. Тауар-ақша қатынастарының нығаюымен натуралды салықтың рөлі айтарлықтай азайды. Дегенмен, олар соңғы уақытқа дейін пайдаланылды (1953 жылға дейін жүн, жұмыртқа, сүт, май өткізген).
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемле¬кет жеңілген мемлекеггің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір мөлшерде салық салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде эр түрлі анықтама мен түсініктеме берілген. Мәселен, Салық кодексінде «Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар» деп атап көрсетілген.
Салық — занды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз — белгілі бір мерзімде жэне белгілі бір көлемде алынатын, заң бойынша царастырылган міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе екендігін байқауға болады.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...

I Салықтардың мәні және салық жүйесін ұйымдастыру.
1.1. Салықтардың пайда болуы, экономикалық мәні және мазмұны ... ...
1.2. Салықтардың жіктелуі және
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Салық жүйесін ұйымдастыру және салық
механизімі ... ... ... ... ... ...

II Қазақстан Республикасының салық жүйесінің реформалау кезеңдерін
талдау.
2.1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің
қалыптасуы ... ... ...
2.2. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің реформалау
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Қазақстан Республикасындағы салықтық түсімдердің жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

III Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
I Салықтардың мәні және салық жүйесін ұйымдастыру

1. Салықтардың пайда болуы, экономикалық мәні және мазмұны

Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
каражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан
топтық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатьшастардың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі
мөлшерін нақтыны жарна ретінде альш қалады.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде
төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды.
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды
салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Мысалы:
1 адамнан 1 құлдыз терісі немесе 10 пут тұз және т.б. алынған. Тауар-ақша
қатынастарының нығаюымен натуралды салықтың рөлі айтарлықтай азайды.
Дегенмен, олар соңғы уақытқа дейін пайдаланылды (1953 жылға дейін жүн,
жұмыртқа, сүт, май өткізген).
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет жеңілген
мемлекеггің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір мөлшерде салық
салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде эр түрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
атап көрсетілген.
Салық — занды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын
бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз — белгілі бір мерзімде жэне белгілі бір көлемде
алынатын, заң бойынша царастырылган міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе екендігін
байқауға болады.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі -
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті
салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықты материалдық тұрғыдан алганда — бұл, салық төлеушінің белгілі
бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір ақша
сомасы болып табылады (салық натуралдық тұрғыда материалдық құндылық болып
саналады).
Салықтың материалдық белгісі - салық төлеуші белгілі бір соманы
мемлекетке міндетті түрде беруі болып келеді.
Материалдық салықтық қатынастар — ақшалай қатынастар, өйткені ол ақша
қаржыларының салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді
білдіреді.
Экономикалық категория тұргысынан қараганда салық — салық
төлеушілерден мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мерзімде
жэне белгіленген тэртіпте бір бағытгағы ақшаныі қозғалысы болып саналады.
Ал, құқықтық тұргыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім, яғни
тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін (төлелді) көздейтін
міндеттеме.
Салық құқығы - мемлекеттің салықтық әрекеті процесінде пайда болатын
қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай нысанда)
немесе салық төлеушілердің мемлекетке беруі тиіс белгілі бір заттардың
санын (натуралдық заттай нысанда білдіреді.
Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
Материалдық категория жағынан - бұл белгілі бір ақша сомасы болса;
Экономикалық категория ретінде - бұл мемлекеттің табысы;
Зандық категория жағынан, әрі заң жүзінде белгіленген міндеттеме болып
табылады.
Салықтың экономикалық белгілері ретінде келесі көрсетілгендерді атауға
болады:
Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі:
Салық. - ақшалай нысанда төленеді;
Салық - қайтарылмайтын төлем больш табылады;
Салық - баламасыз сипатта болады;
Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
Салық - мемлекетке тиесілі қогамдың жиынтық өнімді бөледі.
Мемлекеттік аппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді. Сондықтан
мемлекет жеке жэне заңды тұлғаларға салық салу арқьшы қажетті соманы
өндіріп алып отырады. Мұның экономикалық сипаттамасы мемлекет салықты
белгілеу жэне өндіріп алу арқылы өндірілген қоғамдық жиынтық енімнің бір
бөлігін өзіне тиесілі сома ретінде айналдырып алады. Бұл жерде салық
қатьшасы бөлуші сипатта болады.
Салық - ақшалай нысанда төленеді. Натуралдық нысанда төленуі де
мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы саласында жиналған өнімнің бір бөлігі
салық ретінде төленеді. Салық кодеқсінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс
деп атап қөрсетілген.
Салық — қайтарылмаптын төлем болып табылады. Салықты төлеген кезде
ақша тек бір бағытта ғана қозғалады, яғни салық төлеушіден мемлеқетке
бағытталады. Мұның қайтарымды телемдерден (мысалы, мемлекеттік қарыз)
айырмашылығы:
Біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай қозғалады;
Екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеушілерге бағытталады
(қайтарылады).

Ал, қайтарымсыздық
дегеніміз — ақшаны мерзімсіз алуды білдіреді, яғни ол соманың қашан
қайтатыны белгісіз.
Салық — баламасыз сипатта болады. Салық құнның ақшалай нысанда бір
бағытта қозғалысын айқындайды, төлеген салыққа қарсы тауар түрінде болса да
қозғалыс жоқ. Толығырақ айтқанда, салық қандай да бір тауарға, немесе
мемлекеттік қызметке төлем болып есептелмейді, яғни ақшаның өтеусіз алынуын
көрсетеді. Сондықтан салық - баламасыз төлем болып табылады.
Салықты төлеген кезде меншік нысандары айцындалады. Салықты төлеген
кезде меншік нысандары ақша қаражаттарына, немесе материалдық құндылықтарда
жеқе меншіктен мемлекеттік меншікке өтеді (ауысады). Анығын айтқанда, салық
салу мемлекетке тиесілі меншіктерді иеліктен шығарады, ал меншік иелері
арасындағы туындайтын салық қатынастарында мемлекет жеке меншіктен
мемлекеттік меншікке салық төлемдерінде меншік құқықтарын өзгерте алады.
Салық — тұрақты экономикалық қатынас туғызады. Салықты белгілеуде
тұрақты салық қатынастары пайда болады. Түрақтылықты мынадан байқауға
болады, яғни салық жеке түрде емес, нормативті қүқықтық актілермен
белгіленеді. Мәселен, бір түлғаның нақты салық салу объектісі бар болса, ол
салық мін-деттемелерін орындаушы болып табылады.
Салық қатынастарының түрақтылығы салық төлеу арқылы жүйелі төлемдерге
алып бармауы тиіс. Кейбір салықтарда салық төлеушілер үшін салық төлеу жеке
төлемдік сипатта болады (мы-салы, мүлік салығын жеке азаматтар жьшына бір
рет төлейді) не-месе кейде кенеттен салық төлеу сипаты пайда болады
(мәселен, ойламаған жерден жасаған жұмысына жалақы алады).
Азаматтардың мүлік салығын төлеген кезде, оның салық қатынастары
қысқартылмайды, қайта салық төлеушілердің ағымдағы кезеңде төлеген
салықтарымен қоса, келесі салық кезеңдерінде де салық төлеуге мшдетті
болады. Бұл процесс салық төлеушілердің меншік иесі ретінде құқынан
айырылғанға дейін жалғасын таба береді.
Сонымен қатар салықтың құқықтың бірнеше белгілері бар, атап айтқанда:
салықты - мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік
орган белгілейді;
салық - құқықтық нысанда жүзеге асады;
салық - мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды;
салық - мэжбүрлеме сипатта болады;
салық -төлеу арқылы ақшаны алу күдіктік сипатта жүзеге
асырылады.
Салықтың осы қүдықтық белгілеріне кеңірек тоқталып өтейік.
1.Салықты тек мемлекет қана белгілейді.
Мемлекеттік органның ешбірі салықты бекітуге жэне енгізуге құқы жоқ.
Салық - бұл мемлекеттің белгіленімі болып саналады.
Салық - осы белгісі арқылы басқа да міндетті төлемдерден
ерекшеленеді.
Сондықтан көптеген мемлекетгің салық завдылықтарында салықты былайша
қарастырады:
біріншіден, салықты уәкілдік берілген мемлекеттік орган ғана бекіте алады;
екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік-құқықтық
актілермен қатаң түрде жұзеге асырылады;
үшіншіден, осы қабалданған құқықтық акт белгілі бір тәртіпке сәйкес
жүргізіледі.
2.Салық құқықтық нысанда жүзеге асады.
Мемлекет салықты бекіту жэне енгізу үшін құқықтық акт қабылдайды.
Мемлекеттің салық қызметін жүзеге асырудагы негізгі әдісі болып
нормативті актілерді шығару табылады.
Салықтың құқықтық негізі ретінде - мемлекет шығарған нормативті
акт қабылданады.
Салық элементтері жэне салық салудың шарттары осы құқықтық актіге
сәйкес белгіленеді, өзгертіледі жэне жүзеге асырылады.
3. Салық мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады.
Салық ұлт (халық, қоғам, азамат) жэне мемлекет арасындагы еркін
түрде келісілген келісімнен кейін пайда болады. Мемлекет салықты белгілеуде
барлық салық төлеушілермен келісімге кел-мейді, ягни олардың белгілі бір
топтарымен немесе өкілдерімен ғана келісімге келуі мүмкін. Кейбір кездерде
салықтық сувернитет жүзеге асырылады.
Салықтық суверенитет (егемендік) - мемлекеттің өзінің аймагындағы
кейбір салық түрлерін кез келген мөлшерде өзгертуге жэне салық салу
объектілерін белгілеуге, салық саясатын жүзеге асьфуға қүқы бар.
4.Салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды.
Қабылданған қүқықтық акт негізінде белгіленген салық жеке жэне занды
тұлғаларға салық төлеуші ретінде салық міндеттемелерін жүктейді.
Салық төлеуші тұлгалар салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуге міндетті болып саналады.
Белгіленген салық заңды салық міндеттемесін туғызады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде салық міндет-темесіне
былайша түсініктеме берілген: "Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес
мемлекет алдында туындатын міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады,
оған сәйкес салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне түруга, салық салу
объектілері мен салық салуга байланысты объектілерді айцындауга, салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық
есептілігін жасауга, оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті".
5. Салық мәжбүрлеме сипатта болады.
Салықтың мәжбүрлеме сипаты 3 кезеңде байқалады:
бірінші кезең, мемлекет салықты салық төлеушілердің еркінен тыс белгілейді
және енгізеді, яғни мэжбүрлі түрде;
екінші кезең, салықты телеген кезде салық төлеуші өзінің меншігінің бір
бөлігінен мэжбүрлі түрде айырылып отырады;
үшінші кезең, салық төлеуші өзінің салық міндеттемелерін орындамаған
жағдайда, мемлекет бересілі соманы мәжбүрлі түрде өндіріп алады.
6. Салық төлеу арқылы ақшаны алу қүқықтық сипатта жүзеге
асырылады.
Бір жағынан алғанда, салықтарды салық төлеушілерден еркінен тыс
өңдіріп алынады, ал екінші жағынан мемлекет-ті басқа да ақшалармен
қамтамасыз етеді, ал бүл құқықтық не-гізде мемлекеттің меншігі болып
саналады. Айта кету керек "Салық - салық төлеушшердің қүқық бүзушылықтары
немесе қүқыққа қарсы тэртіпсіздіктері үшін шараларға төлем ретінде
қарастырылмайды".
Салықтық жиналатын орындары:
нарықтарда;
сатушы мен сатьш алушылардан;
үй шаруашьшығъшан;
табыс көзінен, шығын статьяларынан;
Салықты реттеудің тетіктері:
салық түрлері;
салық ставкалары;
салық жеңілдіктері;
салық салу эдістері;
Салық төлеуден қашу себептері:
елеулі салық ауыртпалығы;
салық заңының айқынсыздығы;
субъектілердің саналы түрде алдын-ала салық мөлшерін төлемеуге ұмтылуы;
салық қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер болуы мүмкін.
Салық ауыртпалығы-салық жиналуының жалпы мөлшерінің бірлескен
ұлттық өнімге қатьшас ретівде анықталатын көрсеткіш.
Салық – экономикалық мәні ретінде
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты
тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және
мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы
міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың
бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы
бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің
қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша
қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде
айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан
салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы
мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің
негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы,
мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық
мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық
мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлкеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі
философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті
борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын)
бөлудің екі қағидаты қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілетілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықтар мемлекет қазынасына көптеп пайда әкелгенімен, сауданың тежеп
қалуына әкеп соқты. Мемлекеттерге салық жүйесі мен салық салу теориясы
ауадай қажет бола бастады. Осындай теорияның негізін қалаушы, шотланд
экономисі Адам Смит болып есептеледі. Фома Аквинский пікіріне қарсы
шыққан ол: салық құлдықтьң емес, бостандықтың белгісі деп айтты. Адам Смит
салық салудың негізгі принциптерін анықтады. Оның анықтаған принциптері осы
күнге дейін күшін жайған жоқ. Олар мынаған саяды:
1. Әділдік принципі (мемлекеттің қарамағында адамдар өз
мүмкіндіктеріне сәйкес үкіметті асырауы қажет).
2. Анықтық принципі (әрбір субъектің төлеген салығы нақты болу керек).
3. Ыңғайлылық принципі (әрбір салық төлейтін адам, өзіне ыңғайлы
уақытта салық төлеу қажет).
4. Үнемдеу принципі (әрбір салынған салық, қарапайым халықтың тапқан
ақшасының азғана бөлігін құрауы керек) [3. 56-58б.].

2. Салықтардың жіктелуі және элементтері.

Салықтар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
Өндіріп алу тэсілі немесе салық салу объектісі бойынша: тікелей жэне жанама
салық;
Тікелей салықтар: нақты жэне дербес салықтар;
Объектінің экономикалық белгілері бойынша: тұтынуға және табысқа салынатьш
салықтар;
Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша: үйлесімді, үдемелі және кемімелі
салық;
Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және оған билік
жасайтын органға қарай: республикалық және жергілікті салық;
Пайдалану ретіне қарай: жалпы жэне мақсатты салықтар;
Салықтарды төлеуге байланысты: заттай және ақшалай салықтар;
Салық субъектілеріне қарай: занды жэне жеке тұлғалардың салықтары;
Салықтардың қолданылу қызметтеріне орай: жай және төтенше салықтар;
10.Салықты есептеу жэне төлеу субъектісі бойынша: қызмет-ақылы және
қызметақысыз салықтар;
11. Салық базасының пайда болуы жэне салықты төлеу көзіне қарай:
акгивті және пассивті салық;
12.Салықтарды салық төлеушілердің арасында белуге байланысты:
үлестірме жэне санды салықтар;
13.Салықтардың төленуіне қарай: түрақты жэне біржолғы салықтар.
1. Өндіріп алу тәсілі немесе салықтарды салу объектісі бойынша:
тікелей салық;
жанама салық.
Тікелей салық—тікелей табыс, немесе меншік иеленушілерден алынады.
Оған жататындар: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер
қрйнауын пайдаланушьшардың салықтары, элеуметтік салық, жер салығы, мүлік
салығы.
Мэселен, жеке түлғалар бүгін салық төлеуші болмаса да, ол ертеңгі күні
міңцетті түрде салық төлеуші болып табьшады. Себебі ол белгілі бір жұмыс
атқарады, табыс табады, мүлік алады.
Жанама салыц — тауар бағасына қосылады жэне тауар сатқанда
түтынушылардан өндіріп алынады. Мэселен, қосылған құн салығы, акциз салығы.
Жанама салықтардың ауыртпалығы тауарларды соңғы тұтынушы - азаматтарға
түседі. Жанама салықтарда төлеу көзін мемлекеттің өзі тауар бағасына
директивті тэртіппен үстеме бекі-ту жолымен қалыптастырады. Жанама салықтар
- тауарлар мен қызметтердің бағасы арқылы алынады. Олар тауар бағасьш арт-
тырады, өйткені тауар бағасьша немесе қызметке, тарифке үстеме түрінде
қосылады жэне сатып алушы төлейді.
Жанама салықтар былайша бөлінеді:
эмбебап жанама салықтар;
жеке жанама салықтар;
қазыналық монополия;
кедендік баж.
1. Әмбебап жанама салыцтар,
Бүл берілген жеңілдіктерді қоспағанда, барлық тауарлардан (жұмыс,
қызмет) алынады. Мэселен, айналым салығы, сатып алуға салынатын салық,
сатуға салынатын салық жэне қосылған қүнға сальшатын салық.
Айналым салығы (эмбебап акциз деп аталады) тауарларды өткізуді жүзеге
асыратын ұйымдардан, жеке кэсіпкерлерден жалпы айналым құнынан пайыз
түрінде алынады. Бүл бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия және
Франция мемлекеттерінде пайда болды, кейінірек элемнің көптеген
мемлекеттерінде, соның ішінде КСРО-да қолданылды.
Сатып алуга салынатын салық айналымға сальшатьш салықтың түрлері болып
табылады. Көтерме сауда орындарына тауарды еткізу кезіндегі айналымға салық
салынады. Бұл салық түрін Ресей, АҚШ-тың көптеген штатгары, Канада
провинцияларының көпшілігі, Жа-пония елдерінде қолданьш келеді. Салық салу
объектісі - тауарды сонғы тұтынушыға өткізу бойьшша айналым больш саналады.
Сатуға салынатын салыц тауар багасынан белгілі бір пайыз түрінде
ставка бойынша жүзеге асады.
Қазіргі кезде кең көлемде элемнің көптеген мемлекеттерінде, оның
ішінде Еуропалық экономикалық одактың барлық елдерінде жэне Тәуелсіз
мемлекеттер достастығы республикаларьшда косылған құнға сальшатьш салық
қолданылады. Бүл жөнінде ар-найы тоқталамыз.
2.Жеке жанама салықтар.
Бұл тауардың белгілі бір түрінен алынады. Бұл салық акциз деп аталады.
XX ғасырға дейін күнделікті сұраныс тауарларына акциз салынып келді.
3.Қазыналық монополиялық салықтар.
Тікелей жэне жанама салыцтардыц бірнеше ерекшеліктері бар:
біріншіден, тікелей салық төлеушілер сияқты, жанама еалыктарда заңды
тұлғалар салық субъектісі ретінде салық төлеуші больш табылады. Бірақ, бұл
жерде салық төлеуші больш тауарды (жұмыс, қызмет) сатушылар саналады.
Тауарды тугынушы мемлекетпен салықтық қарым-қатынаста және салық төлеуші
ретінде ешқандай келісімге келмейді. Тауарды тұтынушы тауарды сатушы-мен
келісімге келеді, бірақ бұл салықтық қатынастар болмаса да, тауар-ақша
қатынастары болыпсаналады;
• екшшіден, жанама салықтарда төлем көзі ретінде - сатушының жалпы табысы,
яғни өнімді өткізуден түскен түсім қарастырылады. Салық төлеушілер
салықты өзінің меншікті қаражатгарынан (салық төлеушілердің меншігі ақша
қаражатгарынан) төлейді.
Тікелей жэне жанама салықтардың салық салу объектілеріне және басқа да
белгілеріне байланысты бірнеше айырмашылықтары бар. Атап айтқанда:
• бірінші, салық объектісі мен салық бүйымына байланысты. Жанама салықтар
кезінде тауарды өткізумен байланысты болады. Мәселен, қосылған қүн
салығында салық объектісі ретінде нақты өткізілген тауарлар, ал салық
бұйымы - өткізуден түскен түсім, немесе баламалы қосылған құн. Ал, акциз
салығында салық обьектісі ретіңце - нақты өткізілген акцизделетін
тауарлар, ал салық бүйымы - өткізілген акцизделетін тауарлардың қүлы
немесе саны.
Ал, тікелей салықтар кезінде салық объектісі ретінде - мен-шік
құқықтары (шаруашылық иеліктері, ал, салық бүііымы - ақша түріндегі
мүліктер (жеке табыс салығы, элеуметтік салық), болма-са заттар (жер
учаскесі, мүліктер, көлік қүралдары);
• екінші, салықты төлеу көздерінің қалыптасуына орай. Жанама салықтар
кезінде төлем көзін мемлекет тауар бағаларьша үстеме ретінде бекітеді.
Сондықтан салық төлеушілер тауар өткізгені жөнінде төлемді алған
кезде, сонымен қатар түсімнің құрамында төленуге тиіс салық сомасын да
алады.
Ал, тікелей салықтарда салықтың төлем көзі салық төлеушінің қатысуымен
жасалады.
4. Кедендік баж.
Бұл - мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы мемлекет-тік
шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден жэне қүнды заттардан
алынатын ақшалай төлемдері.
2. Нақты жэне дербес салықтар:
Тікелей салықтар нақты және дербес салықтар болып бөлінеді.
Нақты салықтар деп - мүлікке салынатын салықты атаймыз.
Нақты салықтарда мүмкіндіктер сыртқы белгілеріне қарап
алынады, яғни салық салуда салық объектісі назарға алынады.
Нақты салықтарға қатыстылар:
мүлік салығы;
келік құралдары салығы;
жер салығы.
Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп — салық
төлеушілердің табыстарьша сальшатын салықтарды атауга болады.
Дербес салықтарда тек табысы ғана емес, сонымен қатар салық
телеушінің қаржылық жағдайы да ескеріледі.
Қазақстан Республикасында дербес салықтарға жататындар:
корпорациялық табыс салығы;
жеке табыс салығы;
жер қойнауын пайдаланушылардағы үстеме пайда салығы;
әлеуметтік салық.
Дербес салықтардың нақты салықтардан айырмашылығы салық
төлеушілердің нақты төлем қабілеттігін көрсетеді, ягни салықты төлеудің
көзі болып олардың алған ақша қаражаттары саналады.
Сонымен қатар дербес салықтар салық төлеушілердің табыстылығын
есептеуге де көмектеседі. Бірақ, мұнда салық төлеушілердің сатық салынатын
объектілерінен (жер учаскесі, құрылыс, көлік) алынатын табыстарының орта
есебі есепке алынады.
Нақты салықтар мемлекет үшін тиімді болып саналады, яғни жеке
салықтарға қарағанда төлемді өндіріп алу және бақылау оңайға соғады.
Мәселен, тапқан табыстарды эр түрлі бухгалтер-лік жымқырулар арқылы, немесе
қолма-қол ақша қаражаттарымен жасалған операцияларды есепке алмау жолымен
жасыруға болады. Ал, енді салық сальшатын тұрғын үйді еш жерге жасыра да,
тығып қоя да алмайсың.
3. Сонымен бірге салықтарды объектінің экономикалық белгілері бойынша
былайша белуге болады:
тұтынуға салынатын салықтар;
табысқа салынатын салықтар.
Тұтынуға салынатын салық - мұнда белгілі бір тауарларға (кызмет
көрсету) салық салынады. Көптеген мемлекеттерде түгыну салығы деп аталады.
Табысқа салынатын салық - салық төлеушілердің әр түрлі
табыстарынан түскен ақша қаражатгарына салық салынады.
4.Салық көлемін аныцтау тәсілі бойынша:
үйлесімді салық - табыс көлеміне қарамастан салық мөлшері өзгеріссіз
қалады, яғни табыс қаншама өскенімен салық ставқасы сол қүйінде қалады.
Мысалы: корпорациялық табыс салығы 30% , қосылған құн салығы 15%.
үдемелі салық - салық мөлшері табыстың өсуіне қарай өсіп отырады, мэселен
жеке табыс салығын алуға болады 5-20%.
кемімелі салық - салық мөлшері табыс өскен сайын кеміп отырады. Мұндай
салық тұрі біздің елімізде қолданысқа енгізілген жоқ. Кейбір мемлекеттерде
салық төлеуді ынталандыру мақсатында жиі қолданылады.
5.Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын жэне
огон билік жасайтын органга қарай:
жалпы мемлекеттік немесе республикалық салықтар;
жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Салықтарды аймақтық деңгейіне қарай жэне Қазақстан Республикасының
бюджет жүйесіне орай республисалық және жергілікті деп бөлеміз.
Бұл негізінен төрт фактор арқылы анықталады:
салықты кім бекітеді (орталық жэне жергілікті орган);
аталған салықтар қай органға жатқызылады жэне салық салудың шарттарын кім
анықтайды;
салықтар бюджеттің қай түріне бекітілген (республикалық жэне жергілікті),
яғни мемлекеттік салықтар республикалық бюджетке, жергілікті салықтар
жергілікті бюджетке түседі;
қай бюджеттің табысы болып саналады.
Қазақстан Республикасында салықтардың жалпы мемлекеттік жэне
жергілікті болып бөлінуі 1995 жылы 24 сэуірде Қазақстан Рес-публикасы
Президентінің "Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" Жарлығына сэйкес жүзеге асырылды. Сол кезде 5 мемлекеттік жэне 6
жергілікті салықтар болды.
Жалпы мемлекеттік салықтар:
1. Заңды жэне жеке тріғалардан алынатын табыс салығы.
Қосылған кұнға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық.
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
Жер салығы.
Заңды және жеке тұлғалардың мұлкіне салынатын салық.
Көлік құралдарына салынатын салық.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды жэне заңды тұлғаларды
тіркегені үшін алынатьш алым.
Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын алым.
Аукциондардан алынатьш алым.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сэйкес бюджетке тусетін
салықтар, салықтық емес түсімдер жэне бюджетке өленетін басқа да міндетті
төлемдердің түрлеріне тоқталайық.
Салық элементтері- салық заңы регламенттелген салықтың қолданылу
жағдайын анықтайтьш қүрамдас бөлікгерінің жиынтығы. Салықтың бірнеше
элементтері бар, атап айтқанда:
• салық субъеісгісі;
• салық объектісі;
• салық көзі;
• салық мелшері;
• салық жеңілдіктері;
• салық ставкасы;
• салық кезеңі;
• салықты есептеу тэртібі;
• салық есептілігі;
• салықты төлеу тэртібі.

Салық субъектісі - занды немесе жеке тұлға, яғни салықты төлеушілерді
атаймыз.
Салықты төлеушілер:
• қызметкерлер-өз еңбегімен материалдық және материалдық емес игілік
жасайтьш, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар, яғни жеке түлғалар;
• шаруашылық субъектілері - капитал иелері, яғни занды түлғалар.
Салық төлеуші - салықты жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын түлға.
Тұлға - жеке түлға жэне занды түлға болып бөлінеді.
Жеке түлга - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
азаматы, азаматтығы жоқ адам.
Салық тасымалдаушылар - іс жүзінде салық ауыртпалығы түсетін жеке
түлғалар, соңғы салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Заңды тұлга - Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің
зандарына сэйкес азаматтық, оның ішінде шаруа-шылық қүқықтар мен міңдеттер
субъектісі ретінде әрекет ететін үйым (шетелдік занды түлға) немесе
кэсіпорын. Шет мемлекеттің зандарына сэйкес құрылған компания, ұйым немесе
басқа да корпорациялық құралым.
Занды тріғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі жэне банкіде есеп айырысу
шот есебі болады.
Салық кодексінің мақсаттары үшін олар қүрьшған шет мемлекеттің
занды тұлғасы мэртебесіне ие ме, жоқ па - оған қарамастан дербес заңды
тұлғалар ретінде қарастырылады.
Салық объектісі - салық ееептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мэселен: табыс, мүлік, тауар, мұра, жер жэне т.б.
осы аталғандардан салық төленеді.
Мүлік жылжитын жэне жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Салық көзі- салық төлеу үшін белгіленген жэне қолданьшатын ақша
қаражатгары, бұл - жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден
төленетіндігін анықтау.
Салық көзі - салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша
қаржылары.
Салықтың займдық қаржылар көзі тек мэселенің қысқа мер-зімде шешілуін
көрсетеді.
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудің негізгі көзі ретінде -
ұлттық табыс қатысады.
Салық төлеушілердіқ салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
• табыс;
• қор және жинақ;
• өндірістік капиталдың ақша бөлігі, айналым қаражаттары
қорын қоса алғанда;
• қаражаттар, мүлікгі өткізуден түскен, оның ішінде өндірістік
капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
• қарыз қаражаттары.
Табыс - рггтық табысты бөлу барысында мемлекетке, кә-сшорынға,
мекемеге немесе жеке тріғаға түсетін ақшалай немесе материалдық ресурстар.
Салық төлеушілердің, яғни жеке жэне занды тріғалардың салық төлеу
көздерінің айырмашьшықтары бар.
Салық төлеушілердің табыстары, брі кімнің табысы болып саналатынына
байланысты болады жэне бірнеше нысандары бар:
тауарды (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
• дивидендтер, рента;
• сыйақы, ұтыстар, роялти;
• жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері (бұ-ларға табыс
салығыңда толығырақ тоқталамыз).
Қор — мемлекетгің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір
максатқа арналған ақша қаражаты немесе материалдық қүлдылықтар.
Жинақ - кэсіпорынның немесе жеке түлғалардың банкілер-ге жэне жинақ
мекемелеріне салған, әдетте, талап ету мерзімі көрсетілмеген ақшалай
қаражаттар.
Айналым қаражаттары — өнім өндіру мен өткізудің жос-парлы жэне
үздіксіз процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс
қорларын құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорыңдарға, үйымдарға авансыланған
ақшалай қаражаттың жиынтығы.
Қарыз қаражаттары - бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа (қарыз
алушыға) меншікті немесе оперативті басқаруды, ақшаны немесе түр-түсі
белгіленген заттарды табыстайтын, ал қарыз алушы сол тектес жэне сапасы
сондай затты немесе ақшаны қайтаруға міндеттенетін шартқа сэйкес берілетін
қаражатгар.
Рента - алушыдан кэсіпкерлік қызметті талап етпейтін капи-талдан,
мүліктен немесе жерден үдайы алынып отыратын табыс; көптеген капиталистік
елдерде меншік иесінің мемлекеттік заем облигациялары бойынша алатын
табысы.
Жалақы - біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен
сапасына қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың
ақша тұріндегі табысы; екіншіден, еңбек үшін сыйақы.
4. Салық мөлшері.
Салық мөлшері — салық төлеушінің табысына қарай алына-тын салық
сомасын білдіреді жэне ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып
бөлінеді.
Салықтың шекті мөлшері - табыстың эр қосымша бірлігінен түсетін
үстеме салықты білдіреді, мэселен жеке табыс салығы, элеуметтік салық, жеке
түлғалардың мүлік салығы.
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапьшан белгілі
бір салық төлеушілерге элеуметтік жағдайын ескере этырып, салық ставкалары
бойынша жеңілдік жасайды (мәселен, салықты төлеу мерзімін ұзартады,
мүгедектерге немесе жалғыз басты азаматтарға, көп балалы аналарға,
мемлекетке еңбек сіңіргеь азаматгарға жэне басқа да).
Стықтың ортата мөлшері деп салық төлеушінің табыс-тарын орта
есеппен алады да, сол сомадан салық төлейді. Мысал ретівде патентті алуға
болады. Бюджетке түсетін салық түсімдерін есептеу үшін салықтың орташа
мөлшері қолданылады.
Ал, нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады (мысалы,
қосылған құн салығыңда нөлдік ставка бойынша салык төлеушілер бар, бүл
мэселеге кейін толығырақ тоқталамыз).
5. Салық жеңілдіктері.
Салық жеңілдіктері - төлем қабілетін, қоғамдық өндіріске қатысу
жэне басқа да факторларды ескеріп заңмен қарастырылған жалпы ережеден
шығару.
Салық жеңілдіктері - заңға сэйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден түгел босату.

3. Салық жүйесін ұйымдастыру және салық механизімі.

Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты.
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары
мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте
мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
экономиканы басқарудың сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті.
Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы
тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға
және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан
егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылдаған бірқатар
заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш
салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы
салық жүйесі туралы заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін
құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың
бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға
сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы
мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының
элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ
оларды қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін
кіріктіретін салық механизмін құруға және оның жұмыс істеуіне
саяды. Салық механизмінде өзара байланысты элементтерден тұратын
арнаулы нұсқаулық қолданылады (Қосымша А).
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру
мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері
арқылы салық салудың тәртібін белгілейді.
1. Салық жүйесі - мемлекетпен алдын-ала ескерілген салық жиынтығы
мен міндеттемелердің төлемдері.
2. Салық объектісі - бұл бөлек тауардың құны, табыс, қызметтің бөлек
түрлері, бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялар, жеке және заңды
тұлғаның мүлігі мен заңмен бекітілген басқа да объектілер;
3. Салық субъектісі - бұл салық төлеуші, яғни жеке немесе занды
тұлға;
4. Салық көзі – яғни, тапқан табыстан алынатын салық;
5. Салық мөлшері - салық объектісі бірлігінен салық мөлшері;
6. Салық жеңілдігі - салық төлеушінің толық немесе жартылай
босатылуы.
Салық келесі тәсілдермен төлене алады:
1. Кадастралық - (кадастр сөзінен - кесте, анықтама дегенді
білдіреді) белгілі бір белгілермен салық объектілерінің
дифферанционалды топтарға бөлінуі. Әр топқа жекеленген салық мөлшері
белгіленген. Бұл әдіс бойьшша, салық мөлшері объектінің табысына тәуелді
емес. Мысал ретінде транспорт құралдарына салынатын салықты алуға
болады. Себебі, салықтың мөлшері көліктің қуаттылығына байланысты салынады.
2. Салық төлеушінің мақұлдамасы бойынша – мұнда салық төлеушілер
табыстың көлемі қажетті жеңілдіктерді шегерімдерді көрсетеді және салық
сомасын есептеп төлейді. Салық төлеушілер есепті кезеңде салық
мақұлдамасын толтырады.
3. Табыс алу көзінен бойынша – салық төлеуші жұмыс істейтін
мекеменің бухгалтер, одан салықты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.