Тамырлардың мамандануы және түрлене өзгеруі (метаморфозы)

Тамырлар өте жиі ерекше қызметтер атқарып, соған байланысты түрлене өзгереді. Егер тамырлар салыстырмалы аз өзгерген болса, онда олардың морфологиялық табиғатын оңай аңғаруға болады. Кей жағдайларда тамырдың түрі, құрылысы қатты өзгеріп кетеді, ондай жағдайда оның морфологиялық табиғатын анықтау үшін арнайы зерттеу жұмыстарын жүргізу қажет. Мұндай жағдайда метаморфоз терминін қолдануға болады. Метаморфоз дегеніміз, атқаратын қызметіне байланысты өсімдік мүшелерінің (тамыр, сабақ, жапырақ, гүл) түрлене өзгеруі.
Тамырлар эволюция процесінде мынадай метаморфозға – түрлене өзгеруге ұшырайды:
1. Қорлық тамыр. Көптеген көпжылдық өсімдіктердегі жаңарып өсуге (өсуді қайта бастауға) қажетті қоректік заттар өсімдіктің әртүрлі ұлпаларында және мүшелерінде жинақталады. Ол заттар тамырда да жинақталуы мүмкін. Қорлық тамырлар, тамырлардың әртүрлі типтерінен (негізгі, жанама, қосалқы) қалыптасуы және тамыр – жеміс немесе түйнектамыр түрінде өзгеріске ұшырауы мүмкін. Тамыр – жеміс әдетте, екі жылдық өсімдіктерде пайда болады. Олардың морфологиялық табиғаты өте күрделі, өйткені олардың пайда болуында негізгі тамыр және сабақ қатысады (37- сурет, А). Сәбіздің тек ең жоғарғы бөлігінен басқасы түгел тамырдан пайда болған. Шалқанның тамыры оның тамыр жемісінің төменгі жағының кішкентай ғана бөлігін құрайды. Тамыржемістерінде сүректелген ұлпалар жойылып, паренхималық ұлпалар өте жақсы дамыған. Нарғызгүлдің (Dahlia) фикарияның (Ficaria) өте жуандап кеткен қосалқы тамырлары түйнектамырлар деп аталады (37- сурет). Түйнектамырлар өсімдіктің тамырының әртүрлі бөлігінен пайда болуы мүмкін.
2. Тартпа тамыр. Көптеген өсімдіктердің қысқаруға және сабақ негізін топыраққа тартуға бейім тамыры болады. Ол тамырлар әдетте ұзын, жуан, етті болады: олар тіке төмен өседі, тармақтанбайды, түктері болмайды. Тартпа тамырлар, лалагүлдер (Liliaceae) құртқашаштар (Iridaceae) және амаралистер (Amarillidaceae) тұқымдастарының көптеген пиязшықты және пиязшық түйнекті өкілдеріне тән (38 – сурет, 3). Ол өсімдіктердің тамырларының қабық паренхимасында глюкоза өте көп болады. Бірақ глюкозаны өсімдік тез пайдалануына байланысты қабық босап, тартылып қалады. Соның нәтижесінде тамыр 30-40% - ке қысқарып, өсімдік тереңге тартылып, өсімдіктің жердің бетіне жақын орналасқан бүршіктері жылдың қолайсыз кезеңдерінде өлмей, тірі қалып, келесі жылы көктемде жаңа өркендер береді.