Теңіздік круиздерді қалыптастыру ерекшеліктері мен дамытудың теориялық негізі
КІРІСПЕ 3
1 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Круиздердің дамуының тарихи аспектілері 5
1.2 Шығу туризмі ретінде теңіздік круиздердің ерекшелігі 12
1.3 Әртүрлі классификациядағы теңіздік туризмнің орны
17
2 ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ, ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ЗЕРТТЕУ 25
2.1 Теңіздік круиздердің дамуын анықтау 25
2.2 Дүниежүзілік туристік нарықтағы круиздік бизнес 31
2.3 Теңіздік туризмді жоспарлау және құрастыру
43
3 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ 52
3.1 Теңіздік круиздер ұйымдарының дамуының негізгі бағыттары 52
3.2 Круиз саяхатының ұйымдастыру ерекшеліктері 55
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
60
1 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Круиздердің дамуының тарихи аспектілері 5
1.2 Шығу туризмі ретінде теңіздік круиздердің ерекшелігі 12
1.3 Әртүрлі классификациядағы теңіздік туризмнің орны
17
2 ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ, ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ЗЕРТТЕУ 25
2.1 Теңіздік круиздердің дамуын анықтау 25
2.2 Дүниежүзілік туристік нарықтағы круиздік бизнес 31
2.3 Теңіздік туризмді жоспарлау және құрастыру
43
3 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ 52
3.1 Теңіздік круиздер ұйымдарының дамуының негізгі бағыттары 52
3.2 Круиз саяхатының ұйымдастыру ерекшеліктері 55
ҚОРЫТЫНДЫ 58
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
60
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Теңіз туризмі әртүрлі туристік категорияларда баяғыдан лайықты танымалдыққа ие, бірақ оның қарқынды дамуы ХХ ғасырда барлық елдердеггі өнеркәсіптің дамуымен қатар басталды, ол уақыттарда кемелі су көліктерінің қайта жабдықталуы басталған болатын. Кеме қатынасының дамуы туристердің санының көбеюуімен ұласты. Шамамен осы уақыттарға әсіресе, Еуропада жаңа теңіз курорттарының пайда болуы мен өркендеуі сәйкес келеді.
ХХ ғасырдың аяғында круиздік индустрия, туристік индустрияның едәуір жылдам дамып жатқан секторы болды. Круизді туризм рекреациялық, спорттық, емдеу-сауықтыру, танымдық сияқты көптеген туризмнің түрлерін біріктіре отырып, туризмнің қаржыны және еңбекті көп қажет ететі, туризмнің арнайы түріне жатады. Круиз деп жағалаулық экскурсия, портты қалалардың көрнекті жерлерін көру, сонымен бірге теңіз және өзен лайнерлерінің бортында әртүрлі ойын-сауықтарды өткізу сияқты, су көліктерінің түрлеріндегі саяхат деп түсінуге болады.
Қазақстан құрлықтық географиялық жағдайда орналасқан, осыған байланысты теңіздік круиздер шектеулі (тек Каспий акваториясы бойынша ғана), дегенмен қазақстандық туристердің мұндай саяхаттарға қызығушылығы бар. Қазақстан Республикасы тұрғындарының материалдық дәулеттілігінің өсуімен бірге, туристерде теңіз айдыны бойынша круиздік сапарларға шығуға және демалуға мүмкіндіктері пайда болды. Круиз - бір жол жүрісінде бірнеше елді көруге тамаша мүмкіндік, осыған сәйкес Сіз жүгіңізді жинап жатпайсыз, Сіздің үйіңіз Сізбен бірге жүреді. Күн сайын Сіз жаңа қала бойынша серуендеуге барасыз, ал кешке үйге қайтасыз, мұнда Сізді дәмді тағамдар мен әртүрлі ойын-сауықтар күтіп тұр.
Теңіздік туризм қызмет көрсету саласына жататын индустрия тәрізді, өзара байланыс пен өзара әрекеттесуді қалыптастыра отырып, өнеркәсіппен бірлеседі. Осыдан алынған нәтиже елдің, аймақтың экономикасының өсуіне әсер етуі мүмкін. Перспективті, жаңа, белсенді сала ретінде теңіздік туризмді сипаттай отырып, келесілерді ескергеніміз жөн:
- теңіз туризмінің нарығы салыстырмалы түрде жаңа болып табылады. Еуропаның кейбір бөліктері теңіздік туризм көзқарасы бойынша дамымаған, сондықтан жаңа нарыққа әлеуетті болып табылады;
- коммерциялық дамуы үшін қолайлы, туристерге таныла қоймаған аймақтар мен нарықтар, бірақ әртүрлі жағдайларға байланысты, дамуды қажет ететін (мысалы, теңіздік потенциалы бар Укаинадағы Севастополь, Хорватия, Италиядағы әскери зоналар, оларға тек кіуге ғана рұқсат етіліп келді) нарықтың жаңа потенциалына жатады;
- әртүрлі себептерге байланысты коммерциялық дамымаған (инфрақұрылымсыз жағалаулар, мысалы, яхтинг дамуы үшін инфрақұрылымы дамымаған гректік, қырымдық жағалаулар);
ХХ ғасырдың аяғында круиздік индустрия, туристік индустрияның едәуір жылдам дамып жатқан секторы болды. Круизді туризм рекреациялық, спорттық, емдеу-сауықтыру, танымдық сияқты көптеген туризмнің түрлерін біріктіре отырып, туризмнің қаржыны және еңбекті көп қажет ететі, туризмнің арнайы түріне жатады. Круиз деп жағалаулық экскурсия, портты қалалардың көрнекті жерлерін көру, сонымен бірге теңіз және өзен лайнерлерінің бортында әртүрлі ойын-сауықтарды өткізу сияқты, су көліктерінің түрлеріндегі саяхат деп түсінуге болады.
Қазақстан құрлықтық географиялық жағдайда орналасқан, осыған байланысты теңіздік круиздер шектеулі (тек Каспий акваториясы бойынша ғана), дегенмен қазақстандық туристердің мұндай саяхаттарға қызығушылығы бар. Қазақстан Республикасы тұрғындарының материалдық дәулеттілігінің өсуімен бірге, туристерде теңіз айдыны бойынша круиздік сапарларға шығуға және демалуға мүмкіндіктері пайда болды. Круиз - бір жол жүрісінде бірнеше елді көруге тамаша мүмкіндік, осыған сәйкес Сіз жүгіңізді жинап жатпайсыз, Сіздің үйіңіз Сізбен бірге жүреді. Күн сайын Сіз жаңа қала бойынша серуендеуге барасыз, ал кешке үйге қайтасыз, мұнда Сізді дәмді тағамдар мен әртүрлі ойын-сауықтар күтіп тұр.
Теңіздік туризм қызмет көрсету саласына жататын индустрия тәрізді, өзара байланыс пен өзара әрекеттесуді қалыптастыра отырып, өнеркәсіппен бірлеседі. Осыдан алынған нәтиже елдің, аймақтың экономикасының өсуіне әсер етуі мүмкін. Перспективті, жаңа, белсенді сала ретінде теңіздік туризмді сипаттай отырып, келесілерді ескергеніміз жөн:
- теңіз туризмінің нарығы салыстырмалы түрде жаңа болып табылады. Еуропаның кейбір бөліктері теңіздік туризм көзқарасы бойынша дамымаған, сондықтан жаңа нарыққа әлеуетті болып табылады;
- коммерциялық дамуы үшін қолайлы, туристерге таныла қоймаған аймақтар мен нарықтар, бірақ әртүрлі жағдайларға байланысты, дамуды қажет ететін (мысалы, теңіздік потенциалы бар Укаинадағы Севастополь, Хорватия, Италиядағы әскери зоналар, оларға тек кіуге ғана рұқсат етіліп келді) нарықтың жаңа потенциалына жатады;
- әртүрлі себептерге байланысты коммерциялық дамымаған (инфрақұрылымсыз жағалаулар, мысалы, яхтинг дамуы үшін инфрақұрылымы дамымаған гректік, қырымдық жағалаулар);
1 Биржаков, М.Б. Введение в туризм / М.Б. Биржаков. - СПб.: Герда, 2013. – 374 с.
2 Водный туризм / под ред. В.Н. Григорьева. - М.: Профиздат, 2008. – 373 с.
3 Ромашков, Е. Водный туризм / Е. Ромашков. - М.: ФиС, 2013. – 411 с.
4 Биржаков, М.Б. История туризма: Томас Кук и его роль в становлении туризма. В справ. «Туристские Фирмы», вып. 22 / М.Б. Биржаков, К.М. Биржаков - СПб.: Невский Фонд, 2011. – 417 с.
5 Окрепилов, Владимир Валентинович. Менеджмент качества: [учеб. для вузов] / В.В. Окрепилов. - СПб.: Наука, 2013. - 991 с.
6 Дурович, А.П. Маркетинг в туризме: учеб. пособие / А.П. Дурович, А.С. Копанев. - М.: Экономпресс, 2007. - 400 с.
7 Ильина, Б.Н. Менеджмент транспортных услуг / Б.Н. Ильина. - М.: РМАТ, 2006. - 173 с.
8 Квартальнов, В.А. Теория и практика туризма: учебник / В.А. Квартальнов. - М.: Финансы и статистика, 2008. – 610 с
9 Можаева , Н.Г. Туризм / Н.Г. Можаева, Е.В. Богинская. – М., 2011. – 270 с
10 Рыжавский, Г.Я. От истоков до устья / Г.Я. Рыжавский. - М.: Советский спорт, 2005. - 272 с.
11 Квартальнов, В.А. Туризм: учебник / В.А. Квартальнов. - М.: Финансы и статистика, 2011. – 329 с.
12 Александрова А.Ю. Международный туризм. - М.: Гардарики, 2011. – 372 с.
13 Сенин, B.C. Введение в туризм / В.С. Сенин. М.: РИПРИКТ, 2009. – 468 с.
14 Косолапов, А.Б. Теория и практика экологического туризма / А.Б. Косолапов. – М.: Кнорус, 2012. – 240 с.
15 Аванесова Г.А. Сервисная деятельность. М.: Аспект Пресс, 2004. – 312 с.
16 Биржаков М.Б., Никифоров В.И. Индустрия туризма: первозки.- М.: Аспект Пресс, 2013. – 286 с.
17 Зорина Г.И, Ильина Е.Н, Мошняга Е.В. Основа туристской деятельности. - М.: Дело, 2012. – 200 с.
18 Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. Управление индустрией туризма / Учебное пособие/. - М.: Аспект Пресс, 2006. – 466 с.
19 Будко И.И. Транспортное обслуживание туризма. М.: Дело, 2006. – 282 с.
20 Воскресенский В.Ю. Международный туризм. - М.: Дашков, 2006. – 366 с.
21 Зорин И.В, Квартальнов В.А. Туристский терминологический словарь. - М.: Советский спорт, 2009.- 282 с.
22 Квартальнов В.А. Туризм как вид деятельности. - М.: Дело, 2011. – 348 с.
23 Тихомиров В.Д. Спортивная классификация туристских путешествий. - М.: Просвещение, 2005. - 344 с.
24 Романов А.А., Саакянц Р.Г. География туризма: учебное пособие. – М.: Советский спорт, 2012. – 464 с
25 Квартальнов В.А. Туризм, экскурсии, обмены. Современная практика. – М.: Наука, 2011. - 276 с.
26 Сенин В.С. Организация международного туризма. - М.: Аспект Пресс, 2008. – 182 с.
27 Бородин В.В. Экономика туризма. - М.: Форум, 2011. - 240 с.
28 Тарасенок А.И. Геоэкономика туризма. - М.: Новое знание ИНФРА-М, 2011. - 272 с.
29 Дмитриев М.Н. Экономика туристского рынка. - М.: Юнити, 2010. - 311 с.
30 Абенова Е.А. Менеджмент туризма: учебно-методический практикум/ Под ред. Есимжановой С.Р. -Алматы: Издательство «Экономика».– 2011.– 202 с.
31 Устенова О.Ж. Развитие мирового туризма// Материалы международной научно-практической конференции V Рыскуловские чтения. – Алматы: Экономика, 2010. – 636 с.
32 Азар В.И. Введение в экономику иностранного туризма. – М.: Главинтурист, 2005. – 87 с.
33 Биржаков М.В. Введение в туризм. – СПб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2009. – 192 с.
34 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма. – М.: Изд-во МГУ, 2005. – 299 с.
35 Крутик А.Б., Решетова М.В. Экономика и предпринимательство в социально-культурном сервисе и туризме. - М.: Академия, 2010. - 224 с.
36 Косолапов А.Б. Управление рисками в туристском бизнесе. - М.: КноРус, 2012. - 288 с.
37 Наумова С.А. Экономика и предпринимательство в социально-культурном сервисе и туризме. Уч. пособие. - М: Издательство Томского политехнического университета, 2009. - 127 с.
38 Маслов Е.В., Управление персоналом предприятия. - М.: МГУ. 2006.-344 с.
39 Ильина Е. Н. Туроперейтинг: организация деятельности. – М.: Финансы и статистика, 2010.-253 с.
40 Бутко И.И., Ситников В.А. Маркетинг в туризме. Уч. пособие. - М.: Дашков и К°, 2012. - 416 с.
41 Квартальнов В.А. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности. - М.: Юнити-Дата, 2010. -288 с.
42 Квартальнов В.А. Туризм и отраслевые системы. - М., Финансы и статистика, 2008. – 269 с.
43 Организация туристического бизнеса: технология создания турпродукта : учебно-практ. пособие / О. Ю. Грачева [и др.]. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Дашков и К, 2010. - 276 с.
44 http://www.princess.com/learn/ships/ru/с.
45 Агентство Республики Казахстан по статистике, http://www.eng.stat.kz/digital/population/pages
46 Круизы [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.ru-voyage.com/s/tourlist.php?cid=30&tlid=426
47 www.wikipedia.org
2 Водный туризм / под ред. В.Н. Григорьева. - М.: Профиздат, 2008. – 373 с.
3 Ромашков, Е. Водный туризм / Е. Ромашков. - М.: ФиС, 2013. – 411 с.
4 Биржаков, М.Б. История туризма: Томас Кук и его роль в становлении туризма. В справ. «Туристские Фирмы», вып. 22 / М.Б. Биржаков, К.М. Биржаков - СПб.: Невский Фонд, 2011. – 417 с.
5 Окрепилов, Владимир Валентинович. Менеджмент качества: [учеб. для вузов] / В.В. Окрепилов. - СПб.: Наука, 2013. - 991 с.
6 Дурович, А.П. Маркетинг в туризме: учеб. пособие / А.П. Дурович, А.С. Копанев. - М.: Экономпресс, 2007. - 400 с.
7 Ильина, Б.Н. Менеджмент транспортных услуг / Б.Н. Ильина. - М.: РМАТ, 2006. - 173 с.
8 Квартальнов, В.А. Теория и практика туризма: учебник / В.А. Квартальнов. - М.: Финансы и статистика, 2008. – 610 с
9 Можаева , Н.Г. Туризм / Н.Г. Можаева, Е.В. Богинская. – М., 2011. – 270 с
10 Рыжавский, Г.Я. От истоков до устья / Г.Я. Рыжавский. - М.: Советский спорт, 2005. - 272 с.
11 Квартальнов, В.А. Туризм: учебник / В.А. Квартальнов. - М.: Финансы и статистика, 2011. – 329 с.
12 Александрова А.Ю. Международный туризм. - М.: Гардарики, 2011. – 372 с.
13 Сенин, B.C. Введение в туризм / В.С. Сенин. М.: РИПРИКТ, 2009. – 468 с.
14 Косолапов, А.Б. Теория и практика экологического туризма / А.Б. Косолапов. – М.: Кнорус, 2012. – 240 с.
15 Аванесова Г.А. Сервисная деятельность. М.: Аспект Пресс, 2004. – 312 с.
16 Биржаков М.Б., Никифоров В.И. Индустрия туризма: первозки.- М.: Аспект Пресс, 2013. – 286 с.
17 Зорина Г.И, Ильина Е.Н, Мошняга Е.В. Основа туристской деятельности. - М.: Дело, 2012. – 200 с.
18 Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. Управление индустрией туризма / Учебное пособие/. - М.: Аспект Пресс, 2006. – 466 с.
19 Будко И.И. Транспортное обслуживание туризма. М.: Дело, 2006. – 282 с.
20 Воскресенский В.Ю. Международный туризм. - М.: Дашков, 2006. – 366 с.
21 Зорин И.В, Квартальнов В.А. Туристский терминологический словарь. - М.: Советский спорт, 2009.- 282 с.
22 Квартальнов В.А. Туризм как вид деятельности. - М.: Дело, 2011. – 348 с.
23 Тихомиров В.Д. Спортивная классификация туристских путешествий. - М.: Просвещение, 2005. - 344 с.
24 Романов А.А., Саакянц Р.Г. География туризма: учебное пособие. – М.: Советский спорт, 2012. – 464 с
25 Квартальнов В.А. Туризм, экскурсии, обмены. Современная практика. – М.: Наука, 2011. - 276 с.
26 Сенин В.С. Организация международного туризма. - М.: Аспект Пресс, 2008. – 182 с.
27 Бородин В.В. Экономика туризма. - М.: Форум, 2011. - 240 с.
28 Тарасенок А.И. Геоэкономика туризма. - М.: Новое знание ИНФРА-М, 2011. - 272 с.
29 Дмитриев М.Н. Экономика туристского рынка. - М.: Юнити, 2010. - 311 с.
30 Абенова Е.А. Менеджмент туризма: учебно-методический практикум/ Под ред. Есимжановой С.Р. -Алматы: Издательство «Экономика».– 2011.– 202 с.
31 Устенова О.Ж. Развитие мирового туризма// Материалы международной научно-практической конференции V Рыскуловские чтения. – Алматы: Экономика, 2010. – 636 с.
32 Азар В.И. Введение в экономику иностранного туризма. – М.: Главинтурист, 2005. – 87 с.
33 Биржаков М.В. Введение в туризм. – СПб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2009. – 192 с.
34 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма. – М.: Изд-во МГУ, 2005. – 299 с.
35 Крутик А.Б., Решетова М.В. Экономика и предпринимательство в социально-культурном сервисе и туризме. - М.: Академия, 2010. - 224 с.
36 Косолапов А.Б. Управление рисками в туристском бизнесе. - М.: КноРус, 2012. - 288 с.
37 Наумова С.А. Экономика и предпринимательство в социально-культурном сервисе и туризме. Уч. пособие. - М: Издательство Томского политехнического университета, 2009. - 127 с.
38 Маслов Е.В., Управление персоналом предприятия. - М.: МГУ. 2006.-344 с.
39 Ильина Е. Н. Туроперейтинг: организация деятельности. – М.: Финансы и статистика, 2010.-253 с.
40 Бутко И.И., Ситников В.А. Маркетинг в туризме. Уч. пособие. - М.: Дашков и К°, 2012. - 416 с.
41 Квартальнов В.А. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности. - М.: Юнити-Дата, 2010. -288 с.
42 Квартальнов В.А. Туризм и отраслевые системы. - М., Финансы и статистика, 2008. – 269 с.
43 Организация туристического бизнеса: технология создания турпродукта : учебно-практ. пособие / О. Ю. Грачева [и др.]. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Дашков и К, 2010. - 276 с.
44 http://www.princess.com/learn/ships/ru/с.
45 Агентство Республики Казахстан по статистике, http://www.eng.stat.kz/digital/population/pages
46 Круизы [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.ru-voyage.com/s/tourlist.php?cid=30&tlid=426
47 www.wikipedia.org
Мазмұны
Кіріспе 3
1 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
5
1.1 Круиздердің дамуының тарихи аспектілері
5
1.2 Шығу туризмі ретінде теңіздік круиздердің ерекшелігі
12
1.3 Әртүрлі классификациядағы теңіздік туризмнің орны
17
2 ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ, ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ЗЕРТТЕУ
25
2.1 Теңіздік круиздердің дамуын анықтау
25
2.2 Дүниежүзілік туристік нарықтағы круиздік бизнес
31
2.3 Теңіздік туризмді жоспарлау және құрастыру
43
3 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ
52
3.1 Теңіздік круиздер ұйымдарының дамуының негізгі бағыттары
52
3.2 Круиз саяхатының ұйымдастыру ерекшеліктері
55
Қорытынды
58
Пайдаланған әдебиетТЕР тізімі
60
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Теңіз туризмі әртүрлі туристік категорияларда баяғыдан лайықты танымалдыққа ие, бірақ оның қарқынды дамуы ХХ ғасырда барлық елдердеггі өнеркәсіптің дамуымен қатар басталды, ол уақыттарда кемелі су көліктерінің қайта жабдықталуы басталған болатын. Кеме қатынасының дамуы туристердің санының көбеюуімен ұласты. Шамамен осы уақыттарға әсіресе, Еуропада жаңа теңіз курорттарының пайда болуы мен өркендеуі сәйкес келеді.
ХХ ғасырдың аяғында круиздік индустрия, туристік индустрияның едәуір жылдам дамып жатқан секторы болды. Круизді туризм рекреациялық, спорттық, емдеу-сауықтыру, танымдық сияқты көптеген туризмнің түрлерін біріктіре отырып, туризмнің қаржыны және еңбекті көп қажет ететі, туризмнің арнайы түріне жатады. Круиз деп жағалаулық экскурсия, портты қалалардың көрнекті жерлерін көру, сонымен бірге теңіз және өзен лайнерлерінің бортында әртүрлі ойын-сауықтарды өткізу сияқты, су көліктерінің түрлеріндегі саяхат деп түсінуге болады.
Қазақстан құрлықтық географиялық жағдайда орналасқан, осыған байланысты теңіздік круиздер шектеулі (тек Каспий акваториясы бойынша ғана), дегенмен қазақстандық туристердің мұндай саяхаттарға қызығушылығы бар. Қазақстан Республикасы тұрғындарының материалдық дәулеттілігінің өсуімен бірге, туристерде теңіз айдыны бойынша круиздік сапарларға шығуға және демалуға мүмкіндіктері пайда болды. Круиз - бір жол жүрісінде бірнеше елді көруге тамаша мүмкіндік, осыған сәйкес Сіз жүгіңізді жинап жатпайсыз, Сіздің үйіңіз Сізбен бірге жүреді. Күн сайын Сіз жаңа қала бойынша серуендеуге барасыз, ал кешке үйге қайтасыз, мұнда Сізді дәмді тағамдар мен әртүрлі ойын-сауықтар күтіп тұр.
Теңіздік туризм қызмет көрсету саласына жататын индустрия тәрізді, өзара байланыс пен өзара әрекеттесуді қалыптастыра отырып, өнеркәсіппен бірлеседі. Осыдан алынған нәтиже елдің, аймақтың экономикасының өсуіне әсер етуі мүмкін. Перспективті, жаңа, белсенді сала ретінде теңіздік туризмді сипаттай отырып, келесілерді ескергеніміз жөн:
- теңіз туризмінің нарығы салыстырмалы түрде жаңа болып табылады. Еуропаның кейбір бөліктері теңіздік туризм көзқарасы бойынша дамымаған, сондықтан жаңа нарыққа әлеуетті болып табылады;
- коммерциялық дамуы үшін қолайлы, туристерге таныла қоймаған аймақтар мен нарықтар, бірақ әртүрлі жағдайларға байланысты, дамуды қажет ететін (мысалы, теңіздік потенциалы бар Укаинадағы Севастополь, Хорватия, Италиядағы әскери зоналар, оларға тек кіуге ғана рұқсат етіліп келді) нарықтың жаңа потенциалына жатады;
әртүрлі себептерге байланысты коммерциялық дамымаған (инфрақұрылымсыз жағалаулар, мысалы, яхтинг дамуы үшін инфрақұрылымы дамымаған гректік, қырымдық жағалаулар);
өзінің мүмкіндіктерін кеңейте отырып, дамып жатқан нарық теңіз туризмі нарығының бөлігі болып табылады (итальяндық, австралиялық және неміс көлдері, Каштел, Хорватиядағы Скрадин, Украинадағы Вилково).
Теңіз туризмінің барлық түрлері осы және өзге аймақтың дамуына әсер етеді, дегенмен оның деңгейі әртүрлі,
Дипломдық жұмысты жазудың мақсаты, теңіздік круиздерді шығу туризмін дамытудағы перспективті бағыттарының бірі ретінде зерттеу.
Дипломдық жұмыстың мақсатына келесі мәселелер қойылады және шешіледі:
oo круиздік туризмді, туристік саяхаттарды ұйымдастыру түрі ретінде қарастыру;
oo круиздерді ұйымдастыру ерекшеліктері мен жағдайын талдау;
oo қазақстандық туристер үшін теңіздік круиздік тур құрастыру.
Зерттеу нысаны теңіздік круиздер болып табылады.
Зерттеу пәні круиздерді дамытудың перспективасы және ұйымдастыру.
Жұмысты жазу кезіндегі негізгі дерек көзі тікелей Интернеттегі ғалам тор, дипломдық жұмысты орындау барысындағы автордың зерттеген туристік ресурстары. Дипломдық жұмыстың теориялық негізін қазіргі шетелдік, ресейлік және қазақстандық ғалымдар мен тәжірибешілдер құрады. Олар: В.Г. Гуляе - в, В.А. Квартальнов, Г.А. Папирян, В.С. Семенов және басқалар.
Берілген жұмыста зерттеудің келесі әдістері қолданылды:
1) ақпараттарды теру және жинау: әдеби мәліметтерді және мұрағаттық мәліметтерді оқу, бақылау, әңгімелесу, сауалнама, туристік-экскурсиялық құрылымдардағы жұмыс тәжірибелері мен құжаттамаларды зерттеу;
2) процесстер, құбылыстар, дәлелдерді тұрақты тіркеу әдісі: хронометраж, туристік іс-әрекеттер оқиғаларын сипаттау;
3) мәліметтерді бақылау, өлшеу және өңдеу әдістері: статистикалық-математикалық, графикалық, кестелік.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы, турфирмаларды қалыптастыруда экономикалық процесстерді сипаттайтын, туристердің қызметтерінің дамуында теңіздік саяхаттардың рөлі мен мәнін нақтылаумен қорытындалады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы жаңа круиздік саяхатты құрастырумен қорытылады.
1 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Круиздердің дамуының тарихи аспектілері
Круиз - демалыс пен көңіл көтеру мақсатындағы су саяхаты. Егер туризмнің мақсатына қарайтын болсақ, круиз - демалушыларға рахат әкелетін саяхаттың ең ыңғайлы түрі. Су көлігімен тыныш, баяу қозғалу, жиналған күйзелістерден арылтады, ал таза ауа мен тұрақты тамақтану ағзаның сауығуына әкеледі. Круиздердің, уақытша тұрақтар кезінде, өмір сүруді дұрыс және жайлы ұйымдастыру және экскурсиялық бағдарламалары саяхаттың ең таңдаулы және берекелі түрі [1].
Теңіздік круиз түсінігінің пайда болуын 19 ғасырдың ортасына жатқызуға болады. Желілік жолаушылар компаниясы өліара кезеңінде жолаушылар кемесін пайдалану жолын іздеген кездерге жатқызуға болады. Бұл компаниялар Еуропаның бір портынан екіншісіне жолаушыларды тасымалдады. Трансатланттық желі үшін негізгі кіріс көзі Еуропалық эмиграция болды. 1846-1940 жж. аралығында Америка құрлығы Еуропадан шамамен 60 млн адамды эмиграциялады. Олардың барлығы кеме жолы арқылы жүрді. Қазір тек Лондон-Нью-Йорк жолы ғана бар. Мұндай трансатланттық өткелді 6 күн ішінде, атақты Queen Mary 2 лайнері жүріп өтеді, бірақ, тұрақты емес, әртүрлі круиздерді ауыстыра отырып жүзеді [2].
19 ғасырда бәсекелестіктің шиеленісуі, кеме иелерілінің кемеде тұру жағдайын үнемі, каюталарды әрлеп және рейстегі жолаушыларға қызмет көрсетудің барлық жүйесін жақсартып тұруына тура келді. Бұл кемелерді жоғарыжабдықталған жүзіп жүрген қонақүйлерге айналдырды. Олардың алғашқылары ретінде, 1835 жылы демалу мақсатымен Lady Mary Wood, Tagus және Iberia арнайы ұйымдастырылған рейстік теңіздік жолаушылар кемесін айтуға болады, ол кезде Англияда Британия мен Исландияның солтүстік аралдары арасында тұрақты серуендеу рейстері жарияланған болатын.
Екі жылдан кейін бұл ойдың авторлары - Brodie Willcon және Arthur Anderson, Peninsular and Oriental - Р&O, кеме ұсташы компанияның негізін қалады (қазір бұл компания контейнеровоздар, паромдар және круизді лайнерлер флотына ие). 1844 жылы P&O компаниясы Жерорта теңізі бойынша топтық круиздерді бастады.
1900 жылы аймақтарды ауыстырып отыратын, жыл бойы круиздерді жүзеге асыратын, кеме салынды. Сол кезде әлемге танымал White Star (Cunard), Hapag- Lloyd және басқа компаниялар пайда болды [3].
Екінші дүниежүзілік соғыс круиздердің дамуын 10 жылға дейін тоқтатты, көптеген круиздік лайнерлер жүзгіш госпитальдерге айналды. Олардың кейбіреулері қайтыс болды, кейбіреулері қайта оралмады. Дегенмен, 50 жылдардың басында ірі кемелердің көбісі орналасты. 50 жылдардың ортасында тұрақты жолаушылар, оның ішінде, трансатланттық, авиациялық желі және арзан авиациялық тарифтердің пайда болуы желілік жолаушылар тасымалына, әсіресе, трансатланттық бағыттарға сұраныстың күрт азаюына әкелді.
Нәтижесінде көптеген жолаушылар кемесі сатылды немесе круизді лайнерлерге қайта жабдықталды. Ірі саяхаттаудың басты елдері Англия, АҚШ және Германия болды.
Кеңестік теңіздік туризм тарихы 1957 жылы басталды. Ол кездері ВАО "Интурист" Еуропаны айналасында Одессадан Ленинградқа Победа және Грузия жалға алған жолаушылар кемелері арқылы жүзеге асты.
1960 ж. Адмирал Нахимовте Кырым-Кавказға кеңестік туристермен бірінші круиз ұйымдастырылды, ал 1962 жылы Қиыр Шығыста - "Григорий Орджоникидзе" теплоходында 20 күнге созылып Ольга шығанағы, Совгавань, Холмск, Корсаковке баратын круиз ұйымдастырылды. Осы кезеңде теңіздік туризм Солтүстікте және Балтықта дами бастады [4].
Өкінішке орай, бүгін, бұрынғы КСРО-ның үлкен круиздік флотынан ең жақсысы болмаса да, тек біреуі ғана қалды. Бұл - Максим Горький, Багам жалауымен жүреді және немістерге ұзақ уақытқа жүк тасымалдауға берілді. Сол себептен, Бриллиантовая Рука кинофильміндегі қызықты оқиғалар, Михаил Светлов кемесінде болған круиздер қазір мүмкін емес. Орыс тілінде сөйлейтін, круиздерді сүйетіндер, біздікінен басқа, кез-келген басқа круиздік лайнерлерде саяхат жасауына болады. Ұлы қайта құру кезінде көптеген круиздік лайнерлер арзан бағада металл ретінде өткізілді немесе жекеменшіктен шығарылып басқа байраққа берілді [5].
Круиз жүйесі бойынша саяхаттау идеясын Ford Motors компаниясында қызмет еткен, американдық Боб ойлап тапты. Оларда 50 жылдарда теплоходтарда қуатты ойын-сауық индустриясын қарастыратын, круиздік демалыс концепциясын құрастырды: киноконцерттік залдар, бассейндер, ойынхана, мейрамханалар, барлар, жаттығу залдары, кітапханалар, соляриилер, теннисті корттар, гольф ойнайтын алаңдар, сонымен бірге әртүрлі шоулар. Круизді туризм ХХ ғасырдың 50 жылдарының аяғында қарқынды дамыды. Өркениетті круиздік нарық 1960 жылдан кейін пайда болды. 1980 жылдары круиздік бизнес 15 ірі дүниежүзілік компаниясында жүзеге аса бастады.
Соңғы уақыттары теңіздік круиздердің түрлілігі ретінде паромдарда круиздер жүргізу үлкен танымалдыққа ие болды. Негізінен қысқа мерзімді және үнемді болып келеді. Круиздік мақсатта қолданылатын, қазіргі паромдар, көп палубалы кемелерді көрсетеді. Ресейлік нарықтарда Viking Line, Silja Line, DFDS Seaways, Fjord Line, Smyril Line, Color Line, Superfast series компанияның жабдықталған паромдарында саяхаттау үлкен сұраныспен қолданылады. Сұраныстағы көшбасшы Silja Line және Viking Line компанияларымен Балтық теңізінде жүзеге асатын жабдықталған паромдық круиздер болып табылады. Оның себебі көп. Біріншіден, Хельсинки - жөнелтуші порты георгафиялық қолайлы. Мұнда Мәскеуден және Санкт-Петербургтен оңай жетуге болады. Екіншіден, круиздің "тұтастығы" - едәуір қысқа нұсқада ол екі түн кемеде және бір күн Стокгольмде болады. Бұл круиздің тіпті week end-теде шығу мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, круиз Стокгольм мен Хельсинкиде ұзақ мерзімде болуы есебінен ұлғайтылды. Үшіншіден, паромда корпоративтік іс-шараларды өткізуге болады. Төртіншіден, паромның бортында туристерге ойын-сауықтың үлкен спектрі: сауда, би кеші, мейрамхана, бассейндер және сауналар. Бесіншіден, қысқа мерзімде туристер, екі еуропалық мемлекеттің астанасына бара алады. Мұндай круиздік бағыттардың ұзақтығы Финляндия мен Швецияны қоса отырып, 2 не 4 күнге созылады. Паромдарға орналастыру кезінде туристерге, әртүрлі табыстағы адамдарға есептелген, әртүрлі категориядағы жабдықталған каюталар ұсынылады. Viking Line және Silja Line жас компания "Суперфасттың" круиздерін үлкен сұраныспен пайдаланады. Бірнеше мың турист сыйатын алпауыт Viking Line, Silja Line, паромдарынан айырмашылығы "Суперфаст" компаниясының кемелеріне 600 жолаушы орналаса алады. Осыған байланысты кез-келген паромда магазиндер, бірнеше мейрамханалар, сауналар, джакузилер жұмыс істейді. "Суперфаст" круиздерінің басты ерекшелігі - жылдамдығы. Паромдар туристерді Финляндиядан Германияға 21 сағаттың ішінде жеткізеді. "Суперфаст" компаниясының паромдарына қарқынды турлар үшін өте жарасымдылар: мұнда тек демалыс үшін ғана емес, семинарлар өткізу үшінде барлық қажеттіліктер бар. Теңіздік көлікпен туристерді тасымалдау халықаралық және ұлттық заңдылықтың құқықтық акттерімен ретке келтіріп отырады. Халықаралық тасымалдау кезінде, келісім-шарттар мен конвенциялар жүргізіледі, олардың ішінде жолаушылар мен жүктерді тасымалдау туралы Афиналық конвенция, теңізде адам өмірін қорғау туралы Халықаралық конвенция, теңізде жолаушылар тасымалына жататын, бірнеше ережелерге сәйкестендірілген Халықаралық конвенция, теңізді іздеу және сақтау туралы Халықаралық конвенция [6].
Соңғы жылдары кішігірім яхталарда теңіздік круиздер танымал бола бастады. Яхталарды жалға берудің екі түрі бар: экипажсыз (бербоут чартер) және экипажды (тайм чартер). Яхталарда саяхаттау үшін кез-келген шетелдік портқа кіру кезінде виза сұрамайды. Яхталарды кеменің егесіне немесе шкипердің атына жазылған төлқұжаттық кеме деп аталатын жерде тек бір күнге ғана қабылдайды. БТҰ-ның статистикасы бойынша, теңіздік круиздің осы немесе өзге формаларын пайдаланатын туристердің жыл сайынғы тұрақты өсуі 8 % [7].
Өзен круиздері. Ішкі сулар бойынша круиздерді (өзен, көл, канал) өзен круиздері деп атау қабылданған. Өзендер мен көлдер бойынша саяхттар кеме жүретін өзендері бар мемлекеттерде едәуір дамыған. Өзен круиздері бір бағытта немесе айналмалы бағытта жүргізілуі мүмкін. Өзен круиздік бағыттар, олардың тасымалдау жағдайына, ұзақтығына және созылмалығына, көрсетілетін қызметтердің сапасына байланысты көліктік, туристік, экскурсиялы серуендік болып бөлінеді. Көліктік бағыттар жекелеген тұрғын елдердің арасындағы көліктік қатынасты қамтамасыз етеді және алдын-ала жарияланған кесте бойынша жұмыс істейді. Көліктік бағыттарда пайдаланатын өзен кемелері транзиттік (400 км-ден астам созылған), жергілікті (400км-ге дейінгі), қаласыртындағы және қала ішіндегі туристерді тасымалдау болып бөлінеді. Көліктік бағыттарғы сонымен бірге, паромдық және өткелдіктерде жатады. Туристік тасымалдар ұзақтығы 24 сағатқа созылатын дәстүрлік және арнайы бағыттар бойынша ұйымдастырылады. Экскурсиялық-серуендеу бағыттары ұзақтығы 24 сағат болатын экскурсанттарды тасымалдау жатады, бұл шалаішіндегі және қаласыртындағы өзен бағыттары [8].
Өзен круиздік туризм едәуір деңгейде еуропалық елдерде (Франция, Германия, Румыния, Венгрия, Италия) дамыған. Еуропадағы өзендер бағыттарында қолданылатын, Луара, Рейн, Рона, Сена, Эльба бойынша круиздік бағыттар танымал. Голландық круиздік компания Sea Cloud "люкс" классындағы кемелердің екі өзен круиздерін пайдаланады. Ресейде, 1980 жылы салынған өзен кемелері пайдаланылады. Едәуір жабдықталған лайнерлердің арасында 301 және 302 жобалардың алыс тасымалдауларын жүзеге асыратын круиздік кемелерді бөліп көрсетуге болады. Бұл жобаның теплоходтары бірорныдық, екіорындық, үшорындық және төрторындық үшін тағайындалған, үш немесе төртпалубалы және жайлы каюталармен жабдықталған болып келеді. Жайлылықтың деңгейі бойынша каюталарды категориялар бойынша жіктеу қабылданған. Жайлылық деңгейі - бірнеше критериялардан тұрады: каютадағы орындардың саны мен орналасуы, кеменің ұзындығы және биіктігі бойынша каюталардың орналасуы, каютаның ауданы және пішіні, санитарлы-техникалық орындардың болуы, жарықтандыру. Теплоход бортында туристерге қызмет көрсететін мейрамханалар, кафелер, барлар, кинозалдар, магазиндер бар. Өзен круизін ұйымдастырушылар кеме қожайындары, кеме шаруашылығы, круиздік туроператорлар. Кестеде өзен және теңіз круиздерінің ерекшелік белгілері көрсетілген (кесте 1).
Кесте 1
Өзен және теңіз круиздерінің айырмашылығы және ортақ белгілері [6; 7]
Өзен круиздері
Теңіз круиздері
1
2
Қозғалыстың, тұрақтаудың, тамақтанудың және бос уақыттың тұтастылық жері - круиздік кеме
Кемені қамтамасыз етуде аз шығындалу
Теңіз теплоходтары өзен кемелеріне қарағанда үлкенірек болып келеді, сондықтан да теңіз саяхатшысы көп жағдайда рейс барысында теплоходты зерттеумен болады. Көбісі бұны соғу порттарындағы бағдарламалар сияқты қызық көреді.
Маршрут бойынша қозғалыс өзгерген сайын жағажайдағы ақпараттық түрлердің бар
Әдетте, теңіз кемелерінде бассейндер, джакузи, спорттық алаңдар, SPA-салондар, жаттығу залдары, сауналар, театрлар мен кинотеатрлар, казинолар, өте
Кесте 1 жалғасы
1
2
болуы экскурсиялық көрсетілімнің нысандары болып табылатын тұрақтар санының көптігімен, гидротехникалық құрылыстардың, шлюздар мен бөгеттердің бар болуымен
көп барлар мен мейрамханалар болады,ал кейде, тіпті, мұз айдындарының кездесуі де мүмкін.
Қолайсыз ауа-райы мен дауылдардың әсер етуінің төмен дәрежеде расталуы
Теңіз круиздары жыл бойы жалғаса береді, олар маусымдылыққа тәуелді емес. Теплоходтар ауа райы артынан жүреді, яғни қыс мезгілінде оңтүстік ендіктерде жұмыс жасайды, мысалы, Кариб аралдарында, Канарда, Аустралияда және т.б.
Туристік формальдықтар жеңілдетілген немесе мүлдем болмауы
Теңіз круиздері көп жағдайда қазақстандық порттардан жіберілмейді, сондықтан, теңіз круизін алар кезде, турдың қосымша ерекшеліктері туралы ұмытпаған жөн: виза қою; медициналық сақтандыру; логистика (ұшу, трансфер); шетелде қонақ үйді брондау (егер қажет болса).
Теңіз круиздерінде жолдамаларды қайтарудың қатаң шарттары бар, сондықтан туристерге круизді сатып алғанда сақтандыруды жүрмей тұрып толтыру керек екендігі ұсынылады (себебі, сапар әр түрлі себептермен болмауы мүмкін, мысалыға, соның бірі - виза беруден бас тартуы).
Кейбір теңіз теплоходтарында өзіндік dress code сақталады, яғни белгілі бір уақытта туристер бекітілген ережелерді ұстануы керек.
Теңіз круиздерінің өзен круиздерінен айырмашылығы сол, біріншісінде тұрақтану, тамақтану және экскуриядан басқа жиі қосымша шығыстар кездеседі. Оларға порттық алымдар мен шайпұлдар жатады.
1 кестеге сәйкес, мәліметтерді талдау, басты ерекше белгісі теңіздік круиздердің жоғарғы бағасында екенін көрсетті.
Яхтинг және демалыстың басқа су түрлері. Теңіз индустриясы ассоциациясының Халықаралық кеңесінің (ICOMIA) статистикалық мәліметтері, жыл сайын өнеркәсіп серуен кемелеріне 750 мың жұмсайтынын көрсетті. Бұл кемелердің жартысы АҚШ-та шығарылады. Канада 100 мың, Францияда - 40 мың бірлік шығарылады.
IC0MIA мәліметтері бойынша, дүниежүзілік саябақ 20 млн. кемеден тұрады, оның ішінде, 17 млн. -теңізде, ішкі суаттарда қолданылатынәртүрлі типтегі маторлы қайықтар, сонымен қатар 3 млн. желкенді кемелер.
Кіші су призма ұсынатын, едәуір ірі операторлардың арасында - "Sunsail", "Sovereign" ағылшын фирмалары "Фест-Чойс груп","Sailing Holldays"; ОСС (Голландия); "Одиссей" және "Космос"-тың (Греция) бөліктері болып табылады [8].
Туризмнің бұл түрінің географиясы әртүрлі, бірақ өзінің тартымдылығы мен жүзудің қауіпсіздігі жағынан грек аралдарының бассейндері бірінші орынды алады, содан кейін Кариб теңізі мен Таиланд.
Көптеген компаниялар кәсіби экипаждарымен бірге жүк тасымалдау үшін кемелерді жалға береді, бірақ экипажсызда жүк тасымалдау ақысын алуға болады, ол үшін клиентте жүзуқұралдарын жүргізуге арналған куәлігі болуы керек.
Демалыстың осы түрінің арқасында турист өз бетінше қозғалыстың бағыты мен кестесін таңдай алады.
6-10 адамға арналған, орта көлемді яхта ыңғайлы, бірнеше каюталар мен каюта-компаниялардан тұратын,түбі жақсы жабдықталған болып келеді. Мұндай яхталар әжетханалармен, душтармен, тамақ әзірлейтін плиталармен, қолжуғыштармен, дивандармен, шкафтармен жабдықталған.
Жүк тасымалдауда экипажымен бірге эхталар бағасы әртүрлі. Мысалы, Турцияда жүк тасымалдау шамамен адам басына бір аптаға, еуропалық елдерден ұшып келетін авиаперелетті қосқанда, 120 доллар, "Moorings" халықаралық компаниясында бір аптаға (авиабилетсіз) 8 адамдық экипажымен яхталар 5000 доллар тұрады.
Ірі компаниялар клубтар ашады, оның мүшелері жазда демалыс уақыттарында виндсерфингпен айналысып, желкенді қайықтармен жүре алады. Осы клубтар негізінде жүзуқұралдарын басқаруды үйрететін немесе суастында жүзуге үйрететін мектептер ашылады. Бұлардың барлығы бірлесіп туризмнің су түрлерімен айналысатындарды көптеп қызықтырады. Жағалаулық қонақүйлердің көптеген қожайындары тұрғындардың сұраныстарын қанағаттандыру үшін өздерінің кішігірім клубтарын ашады [9].
Дамыған әртүрлі елдер әсіресе АҚШ-та фишинг-круизге қызығушылық тудырады. Бұл балық аулауды және қажетті жабдықтарды ұсынумен айналысатын кіші флоттың кемелерінде серуендік жүзу. Балық аулауға болады, балық аулауда нұсқаушы болып қатысуға болады.
Мамандар, круиздер бір аптаға созылуы керек және негізгі турөнім болып қалады деп есептейді (шамамен круиздердің 40%-ы апталық саяхаттауға жатады). Едәуір қысқа мерзімді круиздерді клиенттердің шамамен 30%-ы қалайды. 10 және 14 күнге созылған круиздерді 30%-дан төмен клиенттер таңдайды. 14 күннен көпке созылатын круиздерге небәрі 2-3% клиентер ғана қатысады [10].
Круиздік саяхаттың түрі көп. Олардың ішінде көп таралғаны:
1. Жағалауда қысқамерзімді экскурсиялармен жағалауды бойындағы туристік бағыт.
2. Басқа көлік құралдарын пайдаланумен елдің ішінде ұзақ мерзімді саяхаттау круиздерінің үйлесуі.
3. Жағалауға ішінара барып тұратын яғни, жағалауға демалуға барып тұратын круиздік кемелердегі саяхат.
Жалпы круиздік сапараларды ұйымдастыру үшін теңіздік саяхатта экскурсиялық бағдарламалар енгізілетін, едәуір кең таралғандары классикалық еуропалық жүйе болып табылады. Дегенмен американдық жүйе үлкен танымалдыққа ие, оның негізгі мақсаты маршрут бойынша кіретін пункттерде круизді жолаушыларға жағажайда демалуға және күнге қыздырынуға мүмкіндіктер жасау болып табылады.
Соңғы жылдары барлық аймақтарда басқа порттарға кірмейтін бір немесе екі күндік сапарлар "круизы в никуда" танымалдығы артуда. Мұндай кемелер негізгі порттан жұма күні кешкі сағат алтыларда шығады және демалыс күні кешке қайта оралады. Қызмет көрсетудің барлық кешені саяхаттау құнына қосылатын аралас және "пакеттік" авиатеңіздік круиздер кеңінен таралуда. Осыған байланысты круиздік компания, туристерді өзінің қызмет көрсету деңгейінде аэропорттан бастап қамтамасыз ететін, жалпы саяхаттың бір бөлігі ретінде чартерлі рейстерді қамтамасыз етеді.
Су адамның тіршілік ортасы болып табылмайды, дегенмен, ол тіршілік ету үшін, техникалық қажеттілік пен өндірісте қажет, ал су кеңістігі - орын ауыстыру жолы және арзан тасымал ретінде ыңғайлы. Географиялық карталарға мұқият қарасақ, аз, көп және өте үлкен елді мекендер мен қалалар су көлігіне, ірі немесе кіші өзендерге немесе теңіз жағалауына жақын орналасады. Жер бетінің рельефінің күші және су ағындарының табиғи бағыты су жолында адамдарға барлық уақытта кеңістікті барлауда және басқа аймақтарға енуге, орын ауыстыру мен араласуда мүмкіндік жасады. Су көлігі болған әлемнің барлық аймақтарында, адамдар библиялық кезеңде, жүзбе құралдарын жабдықтауға ұмтылды және олардың көмегімен алыс және жақын жерлер мен елдерге саяхаттауға тырысты [11].
Турбизнес саяхаттарды ұйымдастырудың бірдей формасына ие және олардың бірі -круиздер. Круиз бортында арнайы жолаушылар кемесінде порттарға кіретін өзен немесе теңіз бойынша туристік сапарларды көрсетеді. Қазіргі уақытта дүниежүзі бойынша ондаған круиздік компаниялар 70-тен 2000-3000 жолаушылар сиятын, дүниежүзінің кез-келген аймағына тартымды сапарлар ұсынады.
Шын мәнінде круиз негізгі құнына кеме бортындағы кешендік қызмет көрсетуді қосатын теңіздік немесе өзендік турларды көрсетеді. Көбінесе: кемеде жүру, каютада тұру (таңдаған класына қарай), үш мезгіл тамақ, ойын-сауық және кеме бортындағы арнайы іс-шаралар (мерекелер, фестивалдар, байқаулар, концерттер).
Су туристік саяхаттар көптеген құндылықтарға ие: жайлылықтың едәуір жоғарғы деңгейі; бірмезгілде жүктеу көлемінің үлкендігі; туризмнің мақсаты мен әртүрлі түрлерін жүзеге асыру мүмкіндігі; толыққанды демалу мүмкіндігі; тіршілікті қамтамасыз етудің толық кешені. Су саяхаттарының кемшіліктері: қозғалыстың жылдамдығының төмендігі; тұйық кеңістіктегі синдром; шектеулі мобильдік; адамдардың жартысының теңіздік ауруларға шалдығуы.
"Круизді" туристермен жүргізілген сауалнамалармен сәйкес әртүрлі бағыттарда круизді демалыстарды таңдаудағы мотивация: суда демалуға деген ықыласы және демалсыт тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу; жаңа қалаларды көру қажеттілігі, мұражайларға бару, дәстүрлі сәулет нысандарын және басқаларды көру; демалыс пен ойын-сауықты ұйымдастыруға еш қатыспау; қолайлы баға. Жоғарыда көрсетілген мотивацияларды түсіндіре келе, үлкен демалыстар денсаулық үшін едәуір пайдалы екенін ескертеміз: су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады.
Су туристік саяхаттардың кемшіліктері [12]:
- көліктік құралдардың қозғалысының баяу жылдамдығы;
- шектеулі мобильдік;
- тұйық кеңістіктің синдромы;
- адамдардың жартысының "теңіз ауруына" ұшырауы;
- жоғары тарифтердің болуы.
Туристердің су туризмнің таңдаудағы негізгі мотиві суда демалуға ынтасы, уақытын тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу, жаңа қалаларды көру, мұражайларға, монастырлерге, шіркеулерге және басқа көрнекті жерлерге бару. Сонымен қатар, суда демалу, мамандардың пікірі бойынша денсаулық үшін пайдалы (су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады).
1.2 Шығу туризмі ретінде теңіздік круиздердің ерекшелігі
Теңіздік круиздердің ерекшелігін зерттеуге кірісе отырып, шығу туризмінің классификациясына толық тоқталып өтеміз.
Туристік өнім кең мағынада - туристік игілік кешенінде қалыптасатын қызметтер мен ресурстардың бірлігі. Осының арқасында туристік индустрия спектрі әртүрлі, турөнім туризм индустриясының нақты сперктріне сәйкес болады. Туристік өнімдердің көптеген анықтамалары негізінде және оны құраушы элементтерінде маңызды ерекшеліктерді бөліп қарауға болады. Біздің пікірімізше, олардың ішінде ең негізгілері мыналар:
− қызметтер мен тауарлардың кешенінде турөнімнің компоненттері немесе әртүрлі түрлері арасындағы күрделі байланыс жүйесі (материалдық және материалдық емес компоненттер);
− тауарлық үлгі түрінде ұсынуды сақтау немес қаттаудың мүмкін еместігі, Турөнімді бағалау үшін өлшем бірлік жоқ, мысалы, көлем, салмақ, қуаттылық және т.б. Объективті бағалау тек жекелеген қызмет кешендерінде болуы мүмкін;
− көп жағдайда туристік қызметтерді өндіру орнында тікелей жүзеге асыратындығына байланысты, оны пайдалануға дейін турөнімді көру мүмкін еместігі;
− тұтынушыдан өнімді және оны тұтыну орнынан бөліп тұратын ара-қашықтықтан арылу;
− уақыт және кеңістік сияқты ауыспалылықтарға тәуелділік. Маусымдылық факторы үлкен мәнге ие [13].
Экономистердің түсінікті аппаратпен жұмыс істеп жатқанына қарамастан, "туризм" термині қалыптасып болды. Әртүрлі анықтамалар оның жекелеген белгілерін толықтырады немесе бөліп көрсетеді. Қарастырылған классификацияны туризмді талдау үшін қолдану күрделі. Сондықтан аймақтың экономикасына әсер ету деңгейі және аймақтық туризм көзқарасы бойынша туризмнің түрлерін мүмкін болатын классификацияларын ұсынады. Туризмді талдау үшін аймаққа кіріс әкелетін және аймақтан ақшалай қаражатты кетіретініне қарай туризмді жөндеп бөлу керек. Туризмнің түрлерін бөлуде аймақішілік және шығу сияқты да қарастыруға болады. Туризм - елдер аумағы бойынша саяхаттау - өз кезегінде жергілікті және шығу туризмі деп бөлуге болады (сурет 1).
Туризм
Кіру
Ішкі аймақтық
Қазақстан Республика шекарасынан тыс
Аймақтық
Кіру
Сурет 1. Аймақтық туризм түрлерінің классификациясы [11; 12]
1 суретке сәйкес, мәліметтерді талдауда, жергілікті туризм - бұл аймақтың шегінде аймақ тұрғындарының саяхаты, кіру - бұл, аталған аймақта тұрмайтын адамдардың аймақ территориясына саяхаты екенін көрсетеді. ақырында, шығу, елден сыртқа қарай шығу деген сөз.
Берілген классификация аймақтағы туристер ағынын тиімді талдауға мүмкін береді және аймақтғаы туризм сферасынның тұрақты дамуының салдары сияқты туристік қызметтерге сұарныстың өзгеру тенденциясын қадағалауға мүмкіндік береді.
Теңіздік круиз - елдің ішкі аудандары бойынша порттан радиальды сапарлармен тұйықталған шеңбер бойынша саяхат. Әлемде 150 теңіздік круиздік компаниялар бар - гректік, итальяндық, испандық, американдық, даттық, норвеждік. Теңіздік круиз саласына жататын атақты тасымалдаушыларға мыналар жатады: Carnival Cruise Lines, Celebrate Cruises, Royal Caribbean International, Princess Cruises, Costa Cruises, Norwegian Cruise Lines. Жыл сайын круиздік компаниялар, туристер санының өсуіне байланысты ұлғаюда. 1980 жылы теңіздік круизде 1,5 млн.турист, 1993 жылы -4,5 млн., 1996 жылы - 6,5 млн., 2003 жылы - 9 млн., 2006ж. бұл көрсеткіш 12 млн. туристке жетті. 1980 жылдардың бастап круиздік кемелердің де саны өсуде. 1985 жылы 120 теңіздік круиздік кемелер, 1994 жылы - 175, 2003 жылы - 327, 2014 жылы теңіздік круиздік кемелер саны 387-ге жетті.
Теңіздік круиздік кемелердің саны ғана емес сапасы жағынан да өсіп отырды.
Круиздік кемелер, қонақүйлер сияқты бірнеше критерийлері бойынша бағаланады, содан кейін оларға белгілі бір жұлдыздар тағады. Келесі критериийлер қолданылады: кеме және оның жабдықталуы, каютаның жағдайы, тамақтану, қызмет көрсету, ойын-сауық бағдарламалары, борттағы қосымша қызметтердің ассортименті.
Теңіздік круиздердің негізгі аудандары: Кариб бассейні мен Жерорта теңізі. Кариб теңізінің басты ерекшелігі круиздерді жыл бойы өткізуге болады. Круиздік бағыттардың ұзақтығы 3 күннен 2 апта аралығында болады, бағыттары келесі бағыттары бойынша жіктеледі: Кариб, Шығыс Кариб, Оңтүстік Кариб. Классикалық теңіздік круиздер - бұл Жерорта теңізі. Круиздік бағыттар бірден бірнеше еуропалық елдерді қамтиды - Испания, Франция, Италия, Греция - және Солтүстік Африка - Марокко, Тунис, Египет. Британия, Скандинавия және Ресей жағалауын бойлай жүргізілетін круиздер үлкен танымалдыққа ие. Кейбір круиздік компаниялар жер шарын айналып өтетін 120-140 күндік саяхаттарды ұйымдастырады [14].
Соңғы бірнеше жылда Антарктида және Солтүстік полюс жағалауларына қарай круиздік бағыттарда танымал бола бастады.
"Мұзды" круиздер жыл бойы жүзеге асады: жазда бағыттар Арктикаға қарай, қыста негізгі бағыты -Антарктида болады. Американдық компания Quark Expedition Шпицберген - Гренландия - Канада - Чукотка - Шпицберген бағыты бойынша ресейлік "Капитан Хлебников" мұзжарғыш кемесімен круиздер ұйымдастырады. "Мұзды" круиздердің құны өте жоғары - 10 мың доллардан 18 мың долларға дейін, дегенмен жыл сайын сұраныс тұрақты түрде 2 %-ға өсіп отырады [15].
Соңғы уақыттары теңіздік круиздердің түрлілігі ретінде паромдарда круиздер жүргізу үлкен танымалдыққа ие болды. Негізінен қысқа мерзімді және үнемді болып келеді. Круиздік мақсатта қолданылатын, қазіргі паромдар, көп палубалы кемелерді көрсетеді. Ресейлік нарықтарда Viking Line, Silja Line, DFDS Seaways, Fjord Line, Smyril Line, Color Line, Superfast series компанияның жабдықталған паромдарында саяхаттау үлкен сұраныспен қолданылады. Сұраныстағы көшбасшы Silja Line және Viking Line компанияларымен Балтық теңізінде жүзеге асатын жабдықталған паромдық круиздер болып табылады. Оның себебі көп. Біріншіден, Хельсинки - жөнелтуші порты георгафиялық қолайлы. Мұнда Мәскеуден және Санкт-Петербургтен оңай жетуге болады. Екіншіден, круиздің "тұтастығы" - едәуір қысқа нұсқада ол екі түн кемеде және бір күн Стокгольмде болады. Бұл круиздің тіпті week end-теде шығу мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, круиз Стокгольм мен Хельсинкиде ұзақ мерзімде болуы есебінен ұлғайтылды. Үшіншіден, паромда корпоративтік іс-шараларды өткізуге болады. Төртіншіден, паромның бортында туристерге ойын-сауықтың үлкен спектрі: сауда, би кеші, мейрамхана, бассейндер және сауналар. Бесіншіден, қысқа мерзімде туристер, екі еуропалық мемлекеттің астанасына бара алады. Мұндай круиздік бағыттардың ұзақтығы Финляндия мен Швецияны қоса отырып, 2 не 4 күнге созылады. Паромдарға орналастыру кезінде туристерге, әртүрлі табыстағы адамдарға есептелген, әртүрлі категориядағы жабдықталған каюталар ұсынылады. Viking Line және Silja Line жас компания "Суперфасттың" круиздерін үлкен сұраныспен пайдаланады. Бірнеше мың турист сыйатын алпауыт Viking Line, Silja Line, паромдарынан айырмашылығы "Суперфаст" компаниясының кемелеріне 600 жолаушы орналаса алады. Осыған байланысты кез-келген паромда магазиндер, бірнеше мейрамханалар, сауналар, джакузилер жұмыс істейді. "Суперфаст" круиздерінің басты ерекшелігі - жылдамдығы. Паромдар туристерді Финляндиядан Германияға 21 сағаттың ішінде жеткізеді. "Суперфаст" компаниясының паромдарына қарқынды турлар үшін өте жарасымдылар: мұнда тек демалыс үшін ғана емес, семинарлар өткізу үшінде барлық қажеттіліктер бар. Теңіздік көлікпен туристерді тасымалдау халықаралық және ұлттық заңдылықтың құқықтық акттерімен ретке келтіріп отырады. Халықаралық тасымалдау кезінде, келісім-шарттар мен конвенциялар жүргізіледі, олардың ішінде жолаушылар мен жүктерді тасымалдау туралы Афиналық конвенция, теңізде адам өмірін қорғау туралы Халықаралық конвенция, теңізде жолаушылар тасымалына жататын, бірнеше ережелерге сәйкестендірілген Халықаралық конвенция, теңізді іздеу және сақтау туралы Халықаралық конвенция [16].
Соңғы жылдары кішігірім яхталарда теңіздік круиздер танымал бола бастады. Яхталарды жалға берудің екі түрі бар: экипажсыз (бербоут чартер) және экипажды (тайм чартер). Яхталарда саяхаттау үшін кез-келген шетелдік портқа кіру кезінде виза сұрамайды. Яхталарды кеменің егесіне немесе шкипердің атына жазылған төлқұжаттық кеме деп аталатын жерде тек бір күнге ғана қабылдайды. БТҰ-ның статистикасы бойынша, теңіздік круиздің осы немесе өзге формаларын пайдаланатын туристердің жыл сайынғы тұрақты өсуі 8 %.
Мамандар, круиздер бір аптаға созылуы керек және негізгі турөнім болып қалады деп есептейді (шамамен круиздердің 40%-ы апталық саяхаттауға жатады). Едәуір қысқа мерзімді круиздерді клиенттердің шамамен 30%-ы қалайды. 10 және 14 күнге созылған круиздерді 30%-дан төмен клиенттер таңдайды. 14 күннен көпке созылатын круиздерге небәрі 2-3% клиентер ғана қатысады [17].
Круиздік саяхаттың түрі көп. Олардың ішінде көп таралғаны:
1. Жағалауда қысқамерзімді экскурсиялармен жағалауды бойындағы туристік бағыт.
2. Басқа көлік құралдарын пайдаланумен елдің ішінде ұзақ мерзімді саяхаттау круиздерінің үйлесуі.
3. Жағалауға ішінара барып тұратын яғни, жағалауға демалуға барып тұратын круиздік кемелердегі саяхат.
Жалпы круиздік сапараларды ұйымдастыру үшін экскурсиялық бағдарламалармен теңіздік круиздерді қарастыратын, едәуір кең таралғандары классикалық еуропалық жүйе болып табылады. Дегенмен американдық жүйе үлкен танымалдыққа ие, оның негізгі мақсаты маршрут бойынша кіру пункттеріндегі жағажайларда круиздік жолаушылардың демалуы мен күнге қыздырыну мүмкіндігі болып табылады.
Соңғы жылдары барлық аймақтарда басқа порттарға кірмейтін бір немесе екі күндік сапарлар "круизы в никуда" танымалдығы артуда. Мұндай кемелер негізгі порттан жұма күні кешкі сағат алтыларда шығады және демалыс күні кешке қайта оралады. Қызмет көрсетудің барлық кешені саяхаттау құнына қосылатын аралас және "пакеттік" авиатеңіздік круиздер кеңінен таралуда. Осыған байланысты круиздік компания, туристерді өзінің қызмет көрсету деңгейінде аэропорттан бастап қамтамасыз ететін, жалпы саяхаттың бір бөлігі ретінде чартерлі рейстерді қамтамасыз етеді.
Соңғы онжылдықта круизді нарық 4 фактор бойынша сипатталады: ұсыныстардың мамандануы; кішігірім жабдықталған теплоходтарда жүзу; теплоходтың көлемі мен қызметтер жинағының сәйкестігі; автоматизация. Алғашқы үш фактор ХХ ғасырдың 80-жылдарында круизді-экспедиция түрінде дамыды, сәнді яхталар мен үлкен теплохадтарда 2 мыңнан астам адам жүзе алады. Дегенмен соңғы жылдары көзге көрінбейтін факторлар кейінге қалдырылып, алдыңғы орынға автоматизация шықты. Круиздік бизнесте ақпараттық жүйенің қарапайым басқаруын қалыптастыру қажеттілігі пайда болды [18].
Су адамның тіршілік ортасы болып табылмайды, дегенмен, ол тіршілік ету үшін, техникалық қажеттілік пен өндірісте қажет, ал су кеңістігі - орын ауыстыру жолы және арзан тасымал ретінде ыңғайлы. Географиялық карталарға мұқият қарасақ,
Географиялық карталарға мұқият қарасақ, аз, көп және өте үлкен елді мекендер мен қалалар су көлігіне, ірі немесе кіші өзендерге немесе теңіз жағалауына жақын орналасады. Жер бетінің рельефінің күші және су ағындарының табиғи бағыты су жолында адамдарға барлық уақытта кеңістікті барлауда және басқа аймақтарға енуге, орын ауыстыру мен араласуда мүмкіндік жасады. Су көлігі болған әлемнің барлық аймақтарында, адамдар библиялық кезеңде, жүзбе құралдарын жабдықтауға ұмтылды және олардың көмегімен алыс және жақын жерлер мен елдерге саяхаттауға тырысты [19].
Турбизнес саяхаттарды ұйымдастырудың бірдей формасына ие және олардың бірі -круиздер. Круиз бортында арнайы жолаушылар кемесінде порттарға кіретін өзен немесе теңіз бойынша туристік сапарларды көрсетеді. Қазіргі уақытта дүниежүзі бойынша ондаған круиздік компаниялар 70-тен 2000-3000 жолаушылар сиятын, дүниежүзінің кез-келген аймағына тартымды сапарлар ұсынады.
Шын мәнінде круиз негізгі құнына кеме бортындағы кешендік қызмет көрсетуді қосатын теңіздік немесе өзендік турларды көрсетеді. Көбінесе: кемеде жүру, каютада тұру (таңдаған класына қарай), үш мезгіл тамақ, ойын-сауық және кеме бортындағы арнайы іс-шаралар (мерекелер, фестивалдар, байқаулар, концерттер)
Су туристік саяхаттар көптеген құндылықтарға ие: жайлылықтың едәуір жоғарғы деңгейі; бірмезгілде жүктеу көлемінің үлкендігі; туризмнің мақсаты мен әртүрлі түрлерін жүзеге асыру мүмкіндігі; толыққанды демалу мүмкіндігі; тіршілікті қамтамасыз етудің толық кешені. Су саяхаттарының кемшіліктері: қозғалыстың жылдамдығының төмендігі; тұйық кеңістіктегі синдром; шектеулі мобильдік; адамдардың жартысының теңіздік ауруларға шалдығуы [19, б. 56].
"Круизді" туристермен жүргізілген сауалнамалармен сәйкес әртүрлі бағыттарда круизді демалыстарды таңдаудағы мотивация: суда демалуға деген ықыласы және демалсыт тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу; жаңа қалаларды көру қажеттілігі, мұражайларға бару, дәстүрлі сәулет нысандарын және басқаларды көру; демалыс пен ойын-сауықты ұйымдастыруға еш қатыспау; қолайлы баға. Жоғарыда көрсетілген мотивацияларды түсіндіре келе, үлкен демалыстар денсаулық үшін едәуір пайдалы екенін ескертеміз: су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады.
Су туристік саяхаттардың кемшіліктері:
- көліктік құралдардың қозғалысының баяу жылдамдығы;
- шектеулі мобильдік;
- тұйық кеңістіктің синдромы;
- адамдардың жартысының "теңіз ауруына" ұшырауы;
- жоғары тарифтердің болуы.
Туристердің су туризмнің таңдаудағы негізгі мотиві суда демалуға ынтасы, уақытын тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу, жаңа қалаларды көру, мұражайларға, монастырлерге, шіркеулерге және басқа көрнекті жерлерге бару. Сонымен қатар, суда демалу, мамандардың пікірі бойынша денсаулық үшін пайдалы (су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады).
1.3 Әртүрлі классификациядағы теңіздік туризмнің орны
Осы немесе өзге блоктарда теңіздік круиз кездесетін көптеген классификациялар бар. Негізгі типологиясын қарастырайық.
Оның мақсаты бойынша халықаралық туризмнің классификациясын қарастыратын болсақ, онда "Бос уақыт, рекреация, демалыс" блогымен қатар, басқа түрлерінен (саяхат, эскурсия, жорықтар, альпинизм, жағажайда демалу, өзен круиздері, турбазалар, және лагерлер) теңіздік туризмді де табамыз (сурет 2).
Сурет 2. Халықаралық туризмнің мақсаттары [19; 20]
2 суретке сәйкес мәліметтерді талдау, егер халықаралық туризмді оның мақсаты бойынша қарастыратын болсақ, онда "Бос уақыт, рекреация, демалыс" блогымен қатар, саяхаттың, экскурсияның, жорықтарды, альпинизмнің, жағажайда демалудың, өзен круиздерінің, турбазалардың және лагерьлердің басқа да түрлері кездесетінін көрсетеді. Ресурстардың түрі бойынша туризмнің классификациясы теңіз жағалауындағы, тау, өзен, қалалық және теңіздік туризм болып бөлінеді (сурет 3).
3 суретке сәйкес, мәліметтерді талдау көлік түрлері бойынша туризм авиациялық, автобустық, автомобильдік, теміржол, су (өзен және теңіз), ат, велосипед, жаяу болып бөлінетінін көреміз [20].
Теңіз туризмі экономикалық өсуі мен жұмысбастылықты қалыптастыратын жағалаулық аудандардың экономикалық негізі болып табылады. Қазіргі уақытта шамамен 2,36 млн. адам Еуропаның жағалаулық туристік секторында жұмыспен қамтылған. Еуропа бойынша мейманханалардың 51 % орны жағалаулық теңіздік аймақтарда шоғырланған. 2012 жылы еуропалық порттарда 5 млн. астам адам куриздерге жөнелтілді. Круиздерден кіретін табыстар 26 %-ға өсті [21].
Круиздік туризм 150 000 адам жұмыс істейтін 2012 жылы 14,5 млрд. евро айналымы бар жеке сегмент болып көрінеді.
Теңіздік туристік бизнестің даму динамикасы позитивті. Едәуір жоғары қарқынды теңіздік туризмнің яхталық және круиздік түрлері көрсетеді. 2012 жылы еуропалық бағыттағы әртүрлі круиздік желілердегі жолаушылар түнінің жалпы саны 45 млн. яғни 2002 жылмен салыстырғанда деңгейі 3,5 есе жоғары болды.
Шомылу-жағажайды
Емдік
Табиғи ресурстарды түрлері бойынша
Сауықтыру
Таулы
Су
Қаржыландыру түрлері бойынша
Коммерциялық
Т
У
Р
И
З
М
Әлеуметтік
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
5
1.1 Круиздердің дамуының тарихи аспектілері
5
1.2 Шығу туризмі ретінде теңіздік круиздердің ерекшелігі
12
1.3 Әртүрлі классификациядағы теңіздік туризмнің орны
17
2 ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ, ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ЗЕРТТЕУ
25
2.1 Теңіздік круиздердің дамуын анықтау
25
2.2 Дүниежүзілік туристік нарықтағы круиздік бизнес
31
2.3 Теңіздік туризмді жоспарлау және құрастыру
43
3 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН МӘСЕЛЕЛЕРІ
52
3.1 Теңіздік круиздер ұйымдарының дамуының негізгі бағыттары
52
3.2 Круиз саяхатының ұйымдастыру ерекшеліктері
55
Қорытынды
58
Пайдаланған әдебиетТЕР тізімі
60
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Теңіз туризмі әртүрлі туристік категорияларда баяғыдан лайықты танымалдыққа ие, бірақ оның қарқынды дамуы ХХ ғасырда барлық елдердеггі өнеркәсіптің дамуымен қатар басталды, ол уақыттарда кемелі су көліктерінің қайта жабдықталуы басталған болатын. Кеме қатынасының дамуы туристердің санының көбеюуімен ұласты. Шамамен осы уақыттарға әсіресе, Еуропада жаңа теңіз курорттарының пайда болуы мен өркендеуі сәйкес келеді.
ХХ ғасырдың аяғында круиздік индустрия, туристік индустрияның едәуір жылдам дамып жатқан секторы болды. Круизді туризм рекреациялық, спорттық, емдеу-сауықтыру, танымдық сияқты көптеген туризмнің түрлерін біріктіре отырып, туризмнің қаржыны және еңбекті көп қажет ететі, туризмнің арнайы түріне жатады. Круиз деп жағалаулық экскурсия, портты қалалардың көрнекті жерлерін көру, сонымен бірге теңіз және өзен лайнерлерінің бортында әртүрлі ойын-сауықтарды өткізу сияқты, су көліктерінің түрлеріндегі саяхат деп түсінуге болады.
Қазақстан құрлықтық географиялық жағдайда орналасқан, осыған байланысты теңіздік круиздер шектеулі (тек Каспий акваториясы бойынша ғана), дегенмен қазақстандық туристердің мұндай саяхаттарға қызығушылығы бар. Қазақстан Республикасы тұрғындарының материалдық дәулеттілігінің өсуімен бірге, туристерде теңіз айдыны бойынша круиздік сапарларға шығуға және демалуға мүмкіндіктері пайда болды. Круиз - бір жол жүрісінде бірнеше елді көруге тамаша мүмкіндік, осыған сәйкес Сіз жүгіңізді жинап жатпайсыз, Сіздің үйіңіз Сізбен бірге жүреді. Күн сайын Сіз жаңа қала бойынша серуендеуге барасыз, ал кешке үйге қайтасыз, мұнда Сізді дәмді тағамдар мен әртүрлі ойын-сауықтар күтіп тұр.
Теңіздік туризм қызмет көрсету саласына жататын индустрия тәрізді, өзара байланыс пен өзара әрекеттесуді қалыптастыра отырып, өнеркәсіппен бірлеседі. Осыдан алынған нәтиже елдің, аймақтың экономикасының өсуіне әсер етуі мүмкін. Перспективті, жаңа, белсенді сала ретінде теңіздік туризмді сипаттай отырып, келесілерді ескергеніміз жөн:
- теңіз туризмінің нарығы салыстырмалы түрде жаңа болып табылады. Еуропаның кейбір бөліктері теңіздік туризм көзқарасы бойынша дамымаған, сондықтан жаңа нарыққа әлеуетті болып табылады;
- коммерциялық дамуы үшін қолайлы, туристерге таныла қоймаған аймақтар мен нарықтар, бірақ әртүрлі жағдайларға байланысты, дамуды қажет ететін (мысалы, теңіздік потенциалы бар Укаинадағы Севастополь, Хорватия, Италиядағы әскери зоналар, оларға тек кіуге ғана рұқсат етіліп келді) нарықтың жаңа потенциалына жатады;
әртүрлі себептерге байланысты коммерциялық дамымаған (инфрақұрылымсыз жағалаулар, мысалы, яхтинг дамуы үшін инфрақұрылымы дамымаған гректік, қырымдық жағалаулар);
өзінің мүмкіндіктерін кеңейте отырып, дамып жатқан нарық теңіз туризмі нарығының бөлігі болып табылады (итальяндық, австралиялық және неміс көлдері, Каштел, Хорватиядағы Скрадин, Украинадағы Вилково).
Теңіз туризмінің барлық түрлері осы және өзге аймақтың дамуына әсер етеді, дегенмен оның деңгейі әртүрлі,
Дипломдық жұмысты жазудың мақсаты, теңіздік круиздерді шығу туризмін дамытудағы перспективті бағыттарының бірі ретінде зерттеу.
Дипломдық жұмыстың мақсатына келесі мәселелер қойылады және шешіледі:
oo круиздік туризмді, туристік саяхаттарды ұйымдастыру түрі ретінде қарастыру;
oo круиздерді ұйымдастыру ерекшеліктері мен жағдайын талдау;
oo қазақстандық туристер үшін теңіздік круиздік тур құрастыру.
Зерттеу нысаны теңіздік круиздер болып табылады.
Зерттеу пәні круиздерді дамытудың перспективасы және ұйымдастыру.
Жұмысты жазу кезіндегі негізгі дерек көзі тікелей Интернеттегі ғалам тор, дипломдық жұмысты орындау барысындағы автордың зерттеген туристік ресурстары. Дипломдық жұмыстың теориялық негізін қазіргі шетелдік, ресейлік және қазақстандық ғалымдар мен тәжірибешілдер құрады. Олар: В.Г. Гуляе - в, В.А. Квартальнов, Г.А. Папирян, В.С. Семенов және басқалар.
Берілген жұмыста зерттеудің келесі әдістері қолданылды:
1) ақпараттарды теру және жинау: әдеби мәліметтерді және мұрағаттық мәліметтерді оқу, бақылау, әңгімелесу, сауалнама, туристік-экскурсиялық құрылымдардағы жұмыс тәжірибелері мен құжаттамаларды зерттеу;
2) процесстер, құбылыстар, дәлелдерді тұрақты тіркеу әдісі: хронометраж, туристік іс-әрекеттер оқиғаларын сипаттау;
3) мәліметтерді бақылау, өлшеу және өңдеу әдістері: статистикалық-математикалық, графикалық, кестелік.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы, турфирмаларды қалыптастыруда экономикалық процесстерді сипаттайтын, туристердің қызметтерінің дамуында теңіздік саяхаттардың рөлі мен мәнін нақтылаумен қорытындалады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы жаңа круиздік саяхатты құрастырумен қорытылады.
1 ТЕҢІЗДІК КРУИЗДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Круиздердің дамуының тарихи аспектілері
Круиз - демалыс пен көңіл көтеру мақсатындағы су саяхаты. Егер туризмнің мақсатына қарайтын болсақ, круиз - демалушыларға рахат әкелетін саяхаттың ең ыңғайлы түрі. Су көлігімен тыныш, баяу қозғалу, жиналған күйзелістерден арылтады, ал таза ауа мен тұрақты тамақтану ағзаның сауығуына әкеледі. Круиздердің, уақытша тұрақтар кезінде, өмір сүруді дұрыс және жайлы ұйымдастыру және экскурсиялық бағдарламалары саяхаттың ең таңдаулы және берекелі түрі [1].
Теңіздік круиз түсінігінің пайда болуын 19 ғасырдың ортасына жатқызуға болады. Желілік жолаушылар компаниясы өліара кезеңінде жолаушылар кемесін пайдалану жолын іздеген кездерге жатқызуға болады. Бұл компаниялар Еуропаның бір портынан екіншісіне жолаушыларды тасымалдады. Трансатланттық желі үшін негізгі кіріс көзі Еуропалық эмиграция болды. 1846-1940 жж. аралығында Америка құрлығы Еуропадан шамамен 60 млн адамды эмиграциялады. Олардың барлығы кеме жолы арқылы жүрді. Қазір тек Лондон-Нью-Йорк жолы ғана бар. Мұндай трансатланттық өткелді 6 күн ішінде, атақты Queen Mary 2 лайнері жүріп өтеді, бірақ, тұрақты емес, әртүрлі круиздерді ауыстыра отырып жүзеді [2].
19 ғасырда бәсекелестіктің шиеленісуі, кеме иелерілінің кемеде тұру жағдайын үнемі, каюталарды әрлеп және рейстегі жолаушыларға қызмет көрсетудің барлық жүйесін жақсартып тұруына тура келді. Бұл кемелерді жоғарыжабдықталған жүзіп жүрген қонақүйлерге айналдырды. Олардың алғашқылары ретінде, 1835 жылы демалу мақсатымен Lady Mary Wood, Tagus және Iberia арнайы ұйымдастырылған рейстік теңіздік жолаушылар кемесін айтуға болады, ол кезде Англияда Британия мен Исландияның солтүстік аралдары арасында тұрақты серуендеу рейстері жарияланған болатын.
Екі жылдан кейін бұл ойдың авторлары - Brodie Willcon және Arthur Anderson, Peninsular and Oriental - Р&O, кеме ұсташы компанияның негізін қалады (қазір бұл компания контейнеровоздар, паромдар және круизді лайнерлер флотына ие). 1844 жылы P&O компаниясы Жерорта теңізі бойынша топтық круиздерді бастады.
1900 жылы аймақтарды ауыстырып отыратын, жыл бойы круиздерді жүзеге асыратын, кеме салынды. Сол кезде әлемге танымал White Star (Cunard), Hapag- Lloyd және басқа компаниялар пайда болды [3].
Екінші дүниежүзілік соғыс круиздердің дамуын 10 жылға дейін тоқтатты, көптеген круиздік лайнерлер жүзгіш госпитальдерге айналды. Олардың кейбіреулері қайтыс болды, кейбіреулері қайта оралмады. Дегенмен, 50 жылдардың басында ірі кемелердің көбісі орналасты. 50 жылдардың ортасында тұрақты жолаушылар, оның ішінде, трансатланттық, авиациялық желі және арзан авиациялық тарифтердің пайда болуы желілік жолаушылар тасымалына, әсіресе, трансатланттық бағыттарға сұраныстың күрт азаюына әкелді.
Нәтижесінде көптеген жолаушылар кемесі сатылды немесе круизді лайнерлерге қайта жабдықталды. Ірі саяхаттаудың басты елдері Англия, АҚШ және Германия болды.
Кеңестік теңіздік туризм тарихы 1957 жылы басталды. Ол кездері ВАО "Интурист" Еуропаны айналасында Одессадан Ленинградқа Победа және Грузия жалға алған жолаушылар кемелері арқылы жүзеге асты.
1960 ж. Адмирал Нахимовте Кырым-Кавказға кеңестік туристермен бірінші круиз ұйымдастырылды, ал 1962 жылы Қиыр Шығыста - "Григорий Орджоникидзе" теплоходында 20 күнге созылып Ольга шығанағы, Совгавань, Холмск, Корсаковке баратын круиз ұйымдастырылды. Осы кезеңде теңіздік туризм Солтүстікте және Балтықта дами бастады [4].
Өкінішке орай, бүгін, бұрынғы КСРО-ның үлкен круиздік флотынан ең жақсысы болмаса да, тек біреуі ғана қалды. Бұл - Максим Горький, Багам жалауымен жүреді және немістерге ұзақ уақытқа жүк тасымалдауға берілді. Сол себептен, Бриллиантовая Рука кинофильміндегі қызықты оқиғалар, Михаил Светлов кемесінде болған круиздер қазір мүмкін емес. Орыс тілінде сөйлейтін, круиздерді сүйетіндер, біздікінен басқа, кез-келген басқа круиздік лайнерлерде саяхат жасауына болады. Ұлы қайта құру кезінде көптеген круиздік лайнерлер арзан бағада металл ретінде өткізілді немесе жекеменшіктен шығарылып басқа байраққа берілді [5].
Круиз жүйесі бойынша саяхаттау идеясын Ford Motors компаниясында қызмет еткен, американдық Боб ойлап тапты. Оларда 50 жылдарда теплоходтарда қуатты ойын-сауық индустриясын қарастыратын, круиздік демалыс концепциясын құрастырды: киноконцерттік залдар, бассейндер, ойынхана, мейрамханалар, барлар, жаттығу залдары, кітапханалар, соляриилер, теннисті корттар, гольф ойнайтын алаңдар, сонымен бірге әртүрлі шоулар. Круизді туризм ХХ ғасырдың 50 жылдарының аяғында қарқынды дамыды. Өркениетті круиздік нарық 1960 жылдан кейін пайда болды. 1980 жылдары круиздік бизнес 15 ірі дүниежүзілік компаниясында жүзеге аса бастады.
Соңғы уақыттары теңіздік круиздердің түрлілігі ретінде паромдарда круиздер жүргізу үлкен танымалдыққа ие болды. Негізінен қысқа мерзімді және үнемді болып келеді. Круиздік мақсатта қолданылатын, қазіргі паромдар, көп палубалы кемелерді көрсетеді. Ресейлік нарықтарда Viking Line, Silja Line, DFDS Seaways, Fjord Line, Smyril Line, Color Line, Superfast series компанияның жабдықталған паромдарында саяхаттау үлкен сұраныспен қолданылады. Сұраныстағы көшбасшы Silja Line және Viking Line компанияларымен Балтық теңізінде жүзеге асатын жабдықталған паромдық круиздер болып табылады. Оның себебі көп. Біріншіден, Хельсинки - жөнелтуші порты георгафиялық қолайлы. Мұнда Мәскеуден және Санкт-Петербургтен оңай жетуге болады. Екіншіден, круиздің "тұтастығы" - едәуір қысқа нұсқада ол екі түн кемеде және бір күн Стокгольмде болады. Бұл круиздің тіпті week end-теде шығу мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, круиз Стокгольм мен Хельсинкиде ұзақ мерзімде болуы есебінен ұлғайтылды. Үшіншіден, паромда корпоративтік іс-шараларды өткізуге болады. Төртіншіден, паромның бортында туристерге ойын-сауықтың үлкен спектрі: сауда, би кеші, мейрамхана, бассейндер және сауналар. Бесіншіден, қысқа мерзімде туристер, екі еуропалық мемлекеттің астанасына бара алады. Мұндай круиздік бағыттардың ұзақтығы Финляндия мен Швецияны қоса отырып, 2 не 4 күнге созылады. Паромдарға орналастыру кезінде туристерге, әртүрлі табыстағы адамдарға есептелген, әртүрлі категориядағы жабдықталған каюталар ұсынылады. Viking Line және Silja Line жас компания "Суперфасттың" круиздерін үлкен сұраныспен пайдаланады. Бірнеше мың турист сыйатын алпауыт Viking Line, Silja Line, паромдарынан айырмашылығы "Суперфаст" компаниясының кемелеріне 600 жолаушы орналаса алады. Осыған байланысты кез-келген паромда магазиндер, бірнеше мейрамханалар, сауналар, джакузилер жұмыс істейді. "Суперфаст" круиздерінің басты ерекшелігі - жылдамдығы. Паромдар туристерді Финляндиядан Германияға 21 сағаттың ішінде жеткізеді. "Суперфаст" компаниясының паромдарына қарқынды турлар үшін өте жарасымдылар: мұнда тек демалыс үшін ғана емес, семинарлар өткізу үшінде барлық қажеттіліктер бар. Теңіздік көлікпен туристерді тасымалдау халықаралық және ұлттық заңдылықтың құқықтық акттерімен ретке келтіріп отырады. Халықаралық тасымалдау кезінде, келісім-шарттар мен конвенциялар жүргізіледі, олардың ішінде жолаушылар мен жүктерді тасымалдау туралы Афиналық конвенция, теңізде адам өмірін қорғау туралы Халықаралық конвенция, теңізде жолаушылар тасымалына жататын, бірнеше ережелерге сәйкестендірілген Халықаралық конвенция, теңізді іздеу және сақтау туралы Халықаралық конвенция [6].
Соңғы жылдары кішігірім яхталарда теңіздік круиздер танымал бола бастады. Яхталарды жалға берудің екі түрі бар: экипажсыз (бербоут чартер) және экипажды (тайм чартер). Яхталарда саяхаттау үшін кез-келген шетелдік портқа кіру кезінде виза сұрамайды. Яхталарды кеменің егесіне немесе шкипердің атына жазылған төлқұжаттық кеме деп аталатын жерде тек бір күнге ғана қабылдайды. БТҰ-ның статистикасы бойынша, теңіздік круиздің осы немесе өзге формаларын пайдаланатын туристердің жыл сайынғы тұрақты өсуі 8 % [7].
Өзен круиздері. Ішкі сулар бойынша круиздерді (өзен, көл, канал) өзен круиздері деп атау қабылданған. Өзендер мен көлдер бойынша саяхттар кеме жүретін өзендері бар мемлекеттерде едәуір дамыған. Өзен круиздері бір бағытта немесе айналмалы бағытта жүргізілуі мүмкін. Өзен круиздік бағыттар, олардың тасымалдау жағдайына, ұзақтығына және созылмалығына, көрсетілетін қызметтердің сапасына байланысты көліктік, туристік, экскурсиялы серуендік болып бөлінеді. Көліктік бағыттар жекелеген тұрғын елдердің арасындағы көліктік қатынасты қамтамасыз етеді және алдын-ала жарияланған кесте бойынша жұмыс істейді. Көліктік бағыттарда пайдаланатын өзен кемелері транзиттік (400 км-ден астам созылған), жергілікті (400км-ге дейінгі), қаласыртындағы және қала ішіндегі туристерді тасымалдау болып бөлінеді. Көліктік бағыттарғы сонымен бірге, паромдық және өткелдіктерде жатады. Туристік тасымалдар ұзақтығы 24 сағатқа созылатын дәстүрлік және арнайы бағыттар бойынша ұйымдастырылады. Экскурсиялық-серуендеу бағыттары ұзақтығы 24 сағат болатын экскурсанттарды тасымалдау жатады, бұл шалаішіндегі және қаласыртындағы өзен бағыттары [8].
Өзен круиздік туризм едәуір деңгейде еуропалық елдерде (Франция, Германия, Румыния, Венгрия, Италия) дамыған. Еуропадағы өзендер бағыттарында қолданылатын, Луара, Рейн, Рона, Сена, Эльба бойынша круиздік бағыттар танымал. Голландық круиздік компания Sea Cloud "люкс" классындағы кемелердің екі өзен круиздерін пайдаланады. Ресейде, 1980 жылы салынған өзен кемелері пайдаланылады. Едәуір жабдықталған лайнерлердің арасында 301 және 302 жобалардың алыс тасымалдауларын жүзеге асыратын круиздік кемелерді бөліп көрсетуге болады. Бұл жобаның теплоходтары бірорныдық, екіорындық, үшорындық және төрторындық үшін тағайындалған, үш немесе төртпалубалы және жайлы каюталармен жабдықталған болып келеді. Жайлылықтың деңгейі бойынша каюталарды категориялар бойынша жіктеу қабылданған. Жайлылық деңгейі - бірнеше критериялардан тұрады: каютадағы орындардың саны мен орналасуы, кеменің ұзындығы және биіктігі бойынша каюталардың орналасуы, каютаның ауданы және пішіні, санитарлы-техникалық орындардың болуы, жарықтандыру. Теплоход бортында туристерге қызмет көрсететін мейрамханалар, кафелер, барлар, кинозалдар, магазиндер бар. Өзен круизін ұйымдастырушылар кеме қожайындары, кеме шаруашылығы, круиздік туроператорлар. Кестеде өзен және теңіз круиздерінің ерекшелік белгілері көрсетілген (кесте 1).
Кесте 1
Өзен және теңіз круиздерінің айырмашылығы және ортақ белгілері [6; 7]
Өзен круиздері
Теңіз круиздері
1
2
Қозғалыстың, тұрақтаудың, тамақтанудың және бос уақыттың тұтастылық жері - круиздік кеме
Кемені қамтамасыз етуде аз шығындалу
Теңіз теплоходтары өзен кемелеріне қарағанда үлкенірек болып келеді, сондықтан да теңіз саяхатшысы көп жағдайда рейс барысында теплоходты зерттеумен болады. Көбісі бұны соғу порттарындағы бағдарламалар сияқты қызық көреді.
Маршрут бойынша қозғалыс өзгерген сайын жағажайдағы ақпараттық түрлердің бар
Әдетте, теңіз кемелерінде бассейндер, джакузи, спорттық алаңдар, SPA-салондар, жаттығу залдары, сауналар, театрлар мен кинотеатрлар, казинолар, өте
Кесте 1 жалғасы
1
2
болуы экскурсиялық көрсетілімнің нысандары болып табылатын тұрақтар санының көптігімен, гидротехникалық құрылыстардың, шлюздар мен бөгеттердің бар болуымен
көп барлар мен мейрамханалар болады,ал кейде, тіпті, мұз айдындарының кездесуі де мүмкін.
Қолайсыз ауа-райы мен дауылдардың әсер етуінің төмен дәрежеде расталуы
Теңіз круиздары жыл бойы жалғаса береді, олар маусымдылыққа тәуелді емес. Теплоходтар ауа райы артынан жүреді, яғни қыс мезгілінде оңтүстік ендіктерде жұмыс жасайды, мысалы, Кариб аралдарында, Канарда, Аустралияда және т.б.
Туристік формальдықтар жеңілдетілген немесе мүлдем болмауы
Теңіз круиздері көп жағдайда қазақстандық порттардан жіберілмейді, сондықтан, теңіз круизін алар кезде, турдың қосымша ерекшеліктері туралы ұмытпаған жөн: виза қою; медициналық сақтандыру; логистика (ұшу, трансфер); шетелде қонақ үйді брондау (егер қажет болса).
Теңіз круиздерінде жолдамаларды қайтарудың қатаң шарттары бар, сондықтан туристерге круизді сатып алғанда сақтандыруды жүрмей тұрып толтыру керек екендігі ұсынылады (себебі, сапар әр түрлі себептермен болмауы мүмкін, мысалыға, соның бірі - виза беруден бас тартуы).
Кейбір теңіз теплоходтарында өзіндік dress code сақталады, яғни белгілі бір уақытта туристер бекітілген ережелерді ұстануы керек.
Теңіз круиздерінің өзен круиздерінен айырмашылығы сол, біріншісінде тұрақтану, тамақтану және экскуриядан басқа жиі қосымша шығыстар кездеседі. Оларға порттық алымдар мен шайпұлдар жатады.
1 кестеге сәйкес, мәліметтерді талдау, басты ерекше белгісі теңіздік круиздердің жоғарғы бағасында екенін көрсетті.
Яхтинг және демалыстың басқа су түрлері. Теңіз индустриясы ассоциациясының Халықаралық кеңесінің (ICOMIA) статистикалық мәліметтері, жыл сайын өнеркәсіп серуен кемелеріне 750 мың жұмсайтынын көрсетті. Бұл кемелердің жартысы АҚШ-та шығарылады. Канада 100 мың, Францияда - 40 мың бірлік шығарылады.
IC0MIA мәліметтері бойынша, дүниежүзілік саябақ 20 млн. кемеден тұрады, оның ішінде, 17 млн. -теңізде, ішкі суаттарда қолданылатынәртүрлі типтегі маторлы қайықтар, сонымен қатар 3 млн. желкенді кемелер.
Кіші су призма ұсынатын, едәуір ірі операторлардың арасында - "Sunsail", "Sovereign" ағылшын фирмалары "Фест-Чойс груп","Sailing Holldays"; ОСС (Голландия); "Одиссей" және "Космос"-тың (Греция) бөліктері болып табылады [8].
Туризмнің бұл түрінің географиясы әртүрлі, бірақ өзінің тартымдылығы мен жүзудің қауіпсіздігі жағынан грек аралдарының бассейндері бірінші орынды алады, содан кейін Кариб теңізі мен Таиланд.
Көптеген компаниялар кәсіби экипаждарымен бірге жүк тасымалдау үшін кемелерді жалға береді, бірақ экипажсызда жүк тасымалдау ақысын алуға болады, ол үшін клиентте жүзуқұралдарын жүргізуге арналған куәлігі болуы керек.
Демалыстың осы түрінің арқасында турист өз бетінше қозғалыстың бағыты мен кестесін таңдай алады.
6-10 адамға арналған, орта көлемді яхта ыңғайлы, бірнеше каюталар мен каюта-компаниялардан тұратын,түбі жақсы жабдықталған болып келеді. Мұндай яхталар әжетханалармен, душтармен, тамақ әзірлейтін плиталармен, қолжуғыштармен, дивандармен, шкафтармен жабдықталған.
Жүк тасымалдауда экипажымен бірге эхталар бағасы әртүрлі. Мысалы, Турцияда жүк тасымалдау шамамен адам басына бір аптаға, еуропалық елдерден ұшып келетін авиаперелетті қосқанда, 120 доллар, "Moorings" халықаралық компаниясында бір аптаға (авиабилетсіз) 8 адамдық экипажымен яхталар 5000 доллар тұрады.
Ірі компаниялар клубтар ашады, оның мүшелері жазда демалыс уақыттарында виндсерфингпен айналысып, желкенді қайықтармен жүре алады. Осы клубтар негізінде жүзуқұралдарын басқаруды үйрететін немесе суастында жүзуге үйрететін мектептер ашылады. Бұлардың барлығы бірлесіп туризмнің су түрлерімен айналысатындарды көптеп қызықтырады. Жағалаулық қонақүйлердің көптеген қожайындары тұрғындардың сұраныстарын қанағаттандыру үшін өздерінің кішігірім клубтарын ашады [9].
Дамыған әртүрлі елдер әсіресе АҚШ-та фишинг-круизге қызығушылық тудырады. Бұл балық аулауды және қажетті жабдықтарды ұсынумен айналысатын кіші флоттың кемелерінде серуендік жүзу. Балық аулауға болады, балық аулауда нұсқаушы болып қатысуға болады.
Мамандар, круиздер бір аптаға созылуы керек және негізгі турөнім болып қалады деп есептейді (шамамен круиздердің 40%-ы апталық саяхаттауға жатады). Едәуір қысқа мерзімді круиздерді клиенттердің шамамен 30%-ы қалайды. 10 және 14 күнге созылған круиздерді 30%-дан төмен клиенттер таңдайды. 14 күннен көпке созылатын круиздерге небәрі 2-3% клиентер ғана қатысады [10].
Круиздік саяхаттың түрі көп. Олардың ішінде көп таралғаны:
1. Жағалауда қысқамерзімді экскурсиялармен жағалауды бойындағы туристік бағыт.
2. Басқа көлік құралдарын пайдаланумен елдің ішінде ұзақ мерзімді саяхаттау круиздерінің үйлесуі.
3. Жағалауға ішінара барып тұратын яғни, жағалауға демалуға барып тұратын круиздік кемелердегі саяхат.
Жалпы круиздік сапараларды ұйымдастыру үшін теңіздік саяхатта экскурсиялық бағдарламалар енгізілетін, едәуір кең таралғандары классикалық еуропалық жүйе болып табылады. Дегенмен американдық жүйе үлкен танымалдыққа ие, оның негізгі мақсаты маршрут бойынша кіретін пункттерде круизді жолаушыларға жағажайда демалуға және күнге қыздырынуға мүмкіндіктер жасау болып табылады.
Соңғы жылдары барлық аймақтарда басқа порттарға кірмейтін бір немесе екі күндік сапарлар "круизы в никуда" танымалдығы артуда. Мұндай кемелер негізгі порттан жұма күні кешкі сағат алтыларда шығады және демалыс күні кешке қайта оралады. Қызмет көрсетудің барлық кешені саяхаттау құнына қосылатын аралас және "пакеттік" авиатеңіздік круиздер кеңінен таралуда. Осыған байланысты круиздік компания, туристерді өзінің қызмет көрсету деңгейінде аэропорттан бастап қамтамасыз ететін, жалпы саяхаттың бір бөлігі ретінде чартерлі рейстерді қамтамасыз етеді.
Су адамның тіршілік ортасы болып табылмайды, дегенмен, ол тіршілік ету үшін, техникалық қажеттілік пен өндірісте қажет, ал су кеңістігі - орын ауыстыру жолы және арзан тасымал ретінде ыңғайлы. Географиялық карталарға мұқият қарасақ, аз, көп және өте үлкен елді мекендер мен қалалар су көлігіне, ірі немесе кіші өзендерге немесе теңіз жағалауына жақын орналасады. Жер бетінің рельефінің күші және су ағындарының табиғи бағыты су жолында адамдарға барлық уақытта кеңістікті барлауда және басқа аймақтарға енуге, орын ауыстыру мен араласуда мүмкіндік жасады. Су көлігі болған әлемнің барлық аймақтарында, адамдар библиялық кезеңде, жүзбе құралдарын жабдықтауға ұмтылды және олардың көмегімен алыс және жақын жерлер мен елдерге саяхаттауға тырысты [11].
Турбизнес саяхаттарды ұйымдастырудың бірдей формасына ие және олардың бірі -круиздер. Круиз бортында арнайы жолаушылар кемесінде порттарға кіретін өзен немесе теңіз бойынша туристік сапарларды көрсетеді. Қазіргі уақытта дүниежүзі бойынша ондаған круиздік компаниялар 70-тен 2000-3000 жолаушылар сиятын, дүниежүзінің кез-келген аймағына тартымды сапарлар ұсынады.
Шын мәнінде круиз негізгі құнына кеме бортындағы кешендік қызмет көрсетуді қосатын теңіздік немесе өзендік турларды көрсетеді. Көбінесе: кемеде жүру, каютада тұру (таңдаған класына қарай), үш мезгіл тамақ, ойын-сауық және кеме бортындағы арнайы іс-шаралар (мерекелер, фестивалдар, байқаулар, концерттер).
Су туристік саяхаттар көптеген құндылықтарға ие: жайлылықтың едәуір жоғарғы деңгейі; бірмезгілде жүктеу көлемінің үлкендігі; туризмнің мақсаты мен әртүрлі түрлерін жүзеге асыру мүмкіндігі; толыққанды демалу мүмкіндігі; тіршілікті қамтамасыз етудің толық кешені. Су саяхаттарының кемшіліктері: қозғалыстың жылдамдығының төмендігі; тұйық кеңістіктегі синдром; шектеулі мобильдік; адамдардың жартысының теңіздік ауруларға шалдығуы.
"Круизді" туристермен жүргізілген сауалнамалармен сәйкес әртүрлі бағыттарда круизді демалыстарды таңдаудағы мотивация: суда демалуға деген ықыласы және демалсыт тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу; жаңа қалаларды көру қажеттілігі, мұражайларға бару, дәстүрлі сәулет нысандарын және басқаларды көру; демалыс пен ойын-сауықты ұйымдастыруға еш қатыспау; қолайлы баға. Жоғарыда көрсетілген мотивацияларды түсіндіре келе, үлкен демалыстар денсаулық үшін едәуір пайдалы екенін ескертеміз: су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады.
Су туристік саяхаттардың кемшіліктері [12]:
- көліктік құралдардың қозғалысының баяу жылдамдығы;
- шектеулі мобильдік;
- тұйық кеңістіктің синдромы;
- адамдардың жартысының "теңіз ауруына" ұшырауы;
- жоғары тарифтердің болуы.
Туристердің су туризмнің таңдаудағы негізгі мотиві суда демалуға ынтасы, уақытын тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу, жаңа қалаларды көру, мұражайларға, монастырлерге, шіркеулерге және басқа көрнекті жерлерге бару. Сонымен қатар, суда демалу, мамандардың пікірі бойынша денсаулық үшін пайдалы (су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады).
1.2 Шығу туризмі ретінде теңіздік круиздердің ерекшелігі
Теңіздік круиздердің ерекшелігін зерттеуге кірісе отырып, шығу туризмінің классификациясына толық тоқталып өтеміз.
Туристік өнім кең мағынада - туристік игілік кешенінде қалыптасатын қызметтер мен ресурстардың бірлігі. Осының арқасында туристік индустрия спектрі әртүрлі, турөнім туризм индустриясының нақты сперктріне сәйкес болады. Туристік өнімдердің көптеген анықтамалары негізінде және оны құраушы элементтерінде маңызды ерекшеліктерді бөліп қарауға болады. Біздің пікірімізше, олардың ішінде ең негізгілері мыналар:
− қызметтер мен тауарлардың кешенінде турөнімнің компоненттері немесе әртүрлі түрлері арасындағы күрделі байланыс жүйесі (материалдық және материалдық емес компоненттер);
− тауарлық үлгі түрінде ұсынуды сақтау немес қаттаудың мүмкін еместігі, Турөнімді бағалау үшін өлшем бірлік жоқ, мысалы, көлем, салмақ, қуаттылық және т.б. Объективті бағалау тек жекелеген қызмет кешендерінде болуы мүмкін;
− көп жағдайда туристік қызметтерді өндіру орнында тікелей жүзеге асыратындығына байланысты, оны пайдалануға дейін турөнімді көру мүмкін еместігі;
− тұтынушыдан өнімді және оны тұтыну орнынан бөліп тұратын ара-қашықтықтан арылу;
− уақыт және кеңістік сияқты ауыспалылықтарға тәуелділік. Маусымдылық факторы үлкен мәнге ие [13].
Экономистердің түсінікті аппаратпен жұмыс істеп жатқанына қарамастан, "туризм" термині қалыптасып болды. Әртүрлі анықтамалар оның жекелеген белгілерін толықтырады немесе бөліп көрсетеді. Қарастырылған классификацияны туризмді талдау үшін қолдану күрделі. Сондықтан аймақтың экономикасына әсер ету деңгейі және аймақтық туризм көзқарасы бойынша туризмнің түрлерін мүмкін болатын классификацияларын ұсынады. Туризмді талдау үшін аймаққа кіріс әкелетін және аймақтан ақшалай қаражатты кетіретініне қарай туризмді жөндеп бөлу керек. Туризмнің түрлерін бөлуде аймақішілік және шығу сияқты да қарастыруға болады. Туризм - елдер аумағы бойынша саяхаттау - өз кезегінде жергілікті және шығу туризмі деп бөлуге болады (сурет 1).
Туризм
Кіру
Ішкі аймақтық
Қазақстан Республика шекарасынан тыс
Аймақтық
Кіру
Сурет 1. Аймақтық туризм түрлерінің классификациясы [11; 12]
1 суретке сәйкес, мәліметтерді талдауда, жергілікті туризм - бұл аймақтың шегінде аймақ тұрғындарының саяхаты, кіру - бұл, аталған аймақта тұрмайтын адамдардың аймақ территориясына саяхаты екенін көрсетеді. ақырында, шығу, елден сыртқа қарай шығу деген сөз.
Берілген классификация аймақтағы туристер ағынын тиімді талдауға мүмкін береді және аймақтғаы туризм сферасынның тұрақты дамуының салдары сияқты туристік қызметтерге сұарныстың өзгеру тенденциясын қадағалауға мүмкіндік береді.
Теңіздік круиз - елдің ішкі аудандары бойынша порттан радиальды сапарлармен тұйықталған шеңбер бойынша саяхат. Әлемде 150 теңіздік круиздік компаниялар бар - гректік, итальяндық, испандық, американдық, даттық, норвеждік. Теңіздік круиз саласына жататын атақты тасымалдаушыларға мыналар жатады: Carnival Cruise Lines, Celebrate Cruises, Royal Caribbean International, Princess Cruises, Costa Cruises, Norwegian Cruise Lines. Жыл сайын круиздік компаниялар, туристер санының өсуіне байланысты ұлғаюда. 1980 жылы теңіздік круизде 1,5 млн.турист, 1993 жылы -4,5 млн., 1996 жылы - 6,5 млн., 2003 жылы - 9 млн., 2006ж. бұл көрсеткіш 12 млн. туристке жетті. 1980 жылдардың бастап круиздік кемелердің де саны өсуде. 1985 жылы 120 теңіздік круиздік кемелер, 1994 жылы - 175, 2003 жылы - 327, 2014 жылы теңіздік круиздік кемелер саны 387-ге жетті.
Теңіздік круиздік кемелердің саны ғана емес сапасы жағынан да өсіп отырды.
Круиздік кемелер, қонақүйлер сияқты бірнеше критерийлері бойынша бағаланады, содан кейін оларға белгілі бір жұлдыздар тағады. Келесі критериийлер қолданылады: кеме және оның жабдықталуы, каютаның жағдайы, тамақтану, қызмет көрсету, ойын-сауық бағдарламалары, борттағы қосымша қызметтердің ассортименті.
Теңіздік круиздердің негізгі аудандары: Кариб бассейні мен Жерорта теңізі. Кариб теңізінің басты ерекшелігі круиздерді жыл бойы өткізуге болады. Круиздік бағыттардың ұзақтығы 3 күннен 2 апта аралығында болады, бағыттары келесі бағыттары бойынша жіктеледі: Кариб, Шығыс Кариб, Оңтүстік Кариб. Классикалық теңіздік круиздер - бұл Жерорта теңізі. Круиздік бағыттар бірден бірнеше еуропалық елдерді қамтиды - Испания, Франция, Италия, Греция - және Солтүстік Африка - Марокко, Тунис, Египет. Британия, Скандинавия және Ресей жағалауын бойлай жүргізілетін круиздер үлкен танымалдыққа ие. Кейбір круиздік компаниялар жер шарын айналып өтетін 120-140 күндік саяхаттарды ұйымдастырады [14].
Соңғы бірнеше жылда Антарктида және Солтүстік полюс жағалауларына қарай круиздік бағыттарда танымал бола бастады.
"Мұзды" круиздер жыл бойы жүзеге асады: жазда бағыттар Арктикаға қарай, қыста негізгі бағыты -Антарктида болады. Американдық компания Quark Expedition Шпицберген - Гренландия - Канада - Чукотка - Шпицберген бағыты бойынша ресейлік "Капитан Хлебников" мұзжарғыш кемесімен круиздер ұйымдастырады. "Мұзды" круиздердің құны өте жоғары - 10 мың доллардан 18 мың долларға дейін, дегенмен жыл сайын сұраныс тұрақты түрде 2 %-ға өсіп отырады [15].
Соңғы уақыттары теңіздік круиздердің түрлілігі ретінде паромдарда круиздер жүргізу үлкен танымалдыққа ие болды. Негізінен қысқа мерзімді және үнемді болып келеді. Круиздік мақсатта қолданылатын, қазіргі паромдар, көп палубалы кемелерді көрсетеді. Ресейлік нарықтарда Viking Line, Silja Line, DFDS Seaways, Fjord Line, Smyril Line, Color Line, Superfast series компанияның жабдықталған паромдарында саяхаттау үлкен сұраныспен қолданылады. Сұраныстағы көшбасшы Silja Line және Viking Line компанияларымен Балтық теңізінде жүзеге асатын жабдықталған паромдық круиздер болып табылады. Оның себебі көп. Біріншіден, Хельсинки - жөнелтуші порты георгафиялық қолайлы. Мұнда Мәскеуден және Санкт-Петербургтен оңай жетуге болады. Екіншіден, круиздің "тұтастығы" - едәуір қысқа нұсқада ол екі түн кемеде және бір күн Стокгольмде болады. Бұл круиздің тіпті week end-теде шығу мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, круиз Стокгольм мен Хельсинкиде ұзақ мерзімде болуы есебінен ұлғайтылды. Үшіншіден, паромда корпоративтік іс-шараларды өткізуге болады. Төртіншіден, паромның бортында туристерге ойын-сауықтың үлкен спектрі: сауда, би кеші, мейрамхана, бассейндер және сауналар. Бесіншіден, қысқа мерзімде туристер, екі еуропалық мемлекеттің астанасына бара алады. Мұндай круиздік бағыттардың ұзақтығы Финляндия мен Швецияны қоса отырып, 2 не 4 күнге созылады. Паромдарға орналастыру кезінде туристерге, әртүрлі табыстағы адамдарға есептелген, әртүрлі категориядағы жабдықталған каюталар ұсынылады. Viking Line және Silja Line жас компания "Суперфасттың" круиздерін үлкен сұраныспен пайдаланады. Бірнеше мың турист сыйатын алпауыт Viking Line, Silja Line, паромдарынан айырмашылығы "Суперфаст" компаниясының кемелеріне 600 жолаушы орналаса алады. Осыған байланысты кез-келген паромда магазиндер, бірнеше мейрамханалар, сауналар, джакузилер жұмыс істейді. "Суперфаст" круиздерінің басты ерекшелігі - жылдамдығы. Паромдар туристерді Финляндиядан Германияға 21 сағаттың ішінде жеткізеді. "Суперфаст" компаниясының паромдарына қарқынды турлар үшін өте жарасымдылар: мұнда тек демалыс үшін ғана емес, семинарлар өткізу үшінде барлық қажеттіліктер бар. Теңіздік көлікпен туристерді тасымалдау халықаралық және ұлттық заңдылықтың құқықтық акттерімен ретке келтіріп отырады. Халықаралық тасымалдау кезінде, келісім-шарттар мен конвенциялар жүргізіледі, олардың ішінде жолаушылар мен жүктерді тасымалдау туралы Афиналық конвенция, теңізде адам өмірін қорғау туралы Халықаралық конвенция, теңізде жолаушылар тасымалына жататын, бірнеше ережелерге сәйкестендірілген Халықаралық конвенция, теңізді іздеу және сақтау туралы Халықаралық конвенция [16].
Соңғы жылдары кішігірім яхталарда теңіздік круиздер танымал бола бастады. Яхталарды жалға берудің екі түрі бар: экипажсыз (бербоут чартер) және экипажды (тайм чартер). Яхталарда саяхаттау үшін кез-келген шетелдік портқа кіру кезінде виза сұрамайды. Яхталарды кеменің егесіне немесе шкипердің атына жазылған төлқұжаттық кеме деп аталатын жерде тек бір күнге ғана қабылдайды. БТҰ-ның статистикасы бойынша, теңіздік круиздің осы немесе өзге формаларын пайдаланатын туристердің жыл сайынғы тұрақты өсуі 8 %.
Мамандар, круиздер бір аптаға созылуы керек және негізгі турөнім болып қалады деп есептейді (шамамен круиздердің 40%-ы апталық саяхаттауға жатады). Едәуір қысқа мерзімді круиздерді клиенттердің шамамен 30%-ы қалайды. 10 және 14 күнге созылған круиздерді 30%-дан төмен клиенттер таңдайды. 14 күннен көпке созылатын круиздерге небәрі 2-3% клиентер ғана қатысады [17].
Круиздік саяхаттың түрі көп. Олардың ішінде көп таралғаны:
1. Жағалауда қысқамерзімді экскурсиялармен жағалауды бойындағы туристік бағыт.
2. Басқа көлік құралдарын пайдаланумен елдің ішінде ұзақ мерзімді саяхаттау круиздерінің үйлесуі.
3. Жағалауға ішінара барып тұратын яғни, жағалауға демалуға барып тұратын круиздік кемелердегі саяхат.
Жалпы круиздік сапараларды ұйымдастыру үшін экскурсиялық бағдарламалармен теңіздік круиздерді қарастыратын, едәуір кең таралғандары классикалық еуропалық жүйе болып табылады. Дегенмен американдық жүйе үлкен танымалдыққа ие, оның негізгі мақсаты маршрут бойынша кіру пункттеріндегі жағажайларда круиздік жолаушылардың демалуы мен күнге қыздырыну мүмкіндігі болып табылады.
Соңғы жылдары барлық аймақтарда басқа порттарға кірмейтін бір немесе екі күндік сапарлар "круизы в никуда" танымалдығы артуда. Мұндай кемелер негізгі порттан жұма күні кешкі сағат алтыларда шығады және демалыс күні кешке қайта оралады. Қызмет көрсетудің барлық кешені саяхаттау құнына қосылатын аралас және "пакеттік" авиатеңіздік круиздер кеңінен таралуда. Осыған байланысты круиздік компания, туристерді өзінің қызмет көрсету деңгейінде аэропорттан бастап қамтамасыз ететін, жалпы саяхаттың бір бөлігі ретінде чартерлі рейстерді қамтамасыз етеді.
Соңғы онжылдықта круизді нарық 4 фактор бойынша сипатталады: ұсыныстардың мамандануы; кішігірім жабдықталған теплоходтарда жүзу; теплоходтың көлемі мен қызметтер жинағының сәйкестігі; автоматизация. Алғашқы үш фактор ХХ ғасырдың 80-жылдарында круизді-экспедиция түрінде дамыды, сәнді яхталар мен үлкен теплохадтарда 2 мыңнан астам адам жүзе алады. Дегенмен соңғы жылдары көзге көрінбейтін факторлар кейінге қалдырылып, алдыңғы орынға автоматизация шықты. Круиздік бизнесте ақпараттық жүйенің қарапайым басқаруын қалыптастыру қажеттілігі пайда болды [18].
Су адамның тіршілік ортасы болып табылмайды, дегенмен, ол тіршілік ету үшін, техникалық қажеттілік пен өндірісте қажет, ал су кеңістігі - орын ауыстыру жолы және арзан тасымал ретінде ыңғайлы. Географиялық карталарға мұқият қарасақ,
Географиялық карталарға мұқият қарасақ, аз, көп және өте үлкен елді мекендер мен қалалар су көлігіне, ірі немесе кіші өзендерге немесе теңіз жағалауына жақын орналасады. Жер бетінің рельефінің күші және су ағындарының табиғи бағыты су жолында адамдарға барлық уақытта кеңістікті барлауда және басқа аймақтарға енуге, орын ауыстыру мен араласуда мүмкіндік жасады. Су көлігі болған әлемнің барлық аймақтарында, адамдар библиялық кезеңде, жүзбе құралдарын жабдықтауға ұмтылды және олардың көмегімен алыс және жақын жерлер мен елдерге саяхаттауға тырысты [19].
Турбизнес саяхаттарды ұйымдастырудың бірдей формасына ие және олардың бірі -круиздер. Круиз бортында арнайы жолаушылар кемесінде порттарға кіретін өзен немесе теңіз бойынша туристік сапарларды көрсетеді. Қазіргі уақытта дүниежүзі бойынша ондаған круиздік компаниялар 70-тен 2000-3000 жолаушылар сиятын, дүниежүзінің кез-келген аймағына тартымды сапарлар ұсынады.
Шын мәнінде круиз негізгі құнына кеме бортындағы кешендік қызмет көрсетуді қосатын теңіздік немесе өзендік турларды көрсетеді. Көбінесе: кемеде жүру, каютада тұру (таңдаған класына қарай), үш мезгіл тамақ, ойын-сауық және кеме бортындағы арнайы іс-шаралар (мерекелер, фестивалдар, байқаулар, концерттер)
Су туристік саяхаттар көптеген құндылықтарға ие: жайлылықтың едәуір жоғарғы деңгейі; бірмезгілде жүктеу көлемінің үлкендігі; туризмнің мақсаты мен әртүрлі түрлерін жүзеге асыру мүмкіндігі; толыққанды демалу мүмкіндігі; тіршілікті қамтамасыз етудің толық кешені. Су саяхаттарының кемшіліктері: қозғалыстың жылдамдығының төмендігі; тұйық кеңістіктегі синдром; шектеулі мобильдік; адамдардың жартысының теңіздік ауруларға шалдығуы [19, б. 56].
"Круизді" туристермен жүргізілген сауалнамалармен сәйкес әртүрлі бағыттарда круизді демалыстарды таңдаудағы мотивация: суда демалуға деген ықыласы және демалсыт тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу; жаңа қалаларды көру қажеттілігі, мұражайларға бару, дәстүрлі сәулет нысандарын және басқаларды көру; демалыс пен ойын-сауықты ұйымдастыруға еш қатыспау; қолайлы баға. Жоғарыда көрсетілген мотивацияларды түсіндіре келе, үлкен демалыстар денсаулық үшін едәуір пайдалы екенін ескертеміз: су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады.
Су туристік саяхаттардың кемшіліктері:
- көліктік құралдардың қозғалысының баяу жылдамдығы;
- шектеулі мобильдік;
- тұйық кеңістіктің синдромы;
- адамдардың жартысының "теңіз ауруына" ұшырауы;
- жоғары тарифтердің болуы.
Туристердің су туризмнің таңдаудағы негізгі мотиві суда демалуға ынтасы, уақытын тыныш, ырғақты және жайлы жағдайда өткізу, жаңа қалаларды көру, мұражайларға, монастырлерге, шіркеулерге және басқа көрнекті жерлерге бару. Сонымен қатар, суда демалу, мамандардың пікірі бойынша денсаулық үшін пайдалы (су көлігі бойынша баяу қозғалу күйзелістер арылтады, ал таза ауа ағзаны сауықтырады).
1.3 Әртүрлі классификациядағы теңіздік туризмнің орны
Осы немесе өзге блоктарда теңіздік круиз кездесетін көптеген классификациялар бар. Негізгі типологиясын қарастырайық.
Оның мақсаты бойынша халықаралық туризмнің классификациясын қарастыратын болсақ, онда "Бос уақыт, рекреация, демалыс" блогымен қатар, басқа түрлерінен (саяхат, эскурсия, жорықтар, альпинизм, жағажайда демалу, өзен круиздері, турбазалар, және лагерлер) теңіздік туризмді де табамыз (сурет 2).
Сурет 2. Халықаралық туризмнің мақсаттары [19; 20]
2 суретке сәйкес мәліметтерді талдау, егер халықаралық туризмді оның мақсаты бойынша қарастыратын болсақ, онда "Бос уақыт, рекреация, демалыс" блогымен қатар, саяхаттың, экскурсияның, жорықтарды, альпинизмнің, жағажайда демалудың, өзен круиздерінің, турбазалардың және лагерьлердің басқа да түрлері кездесетінін көрсетеді. Ресурстардың түрі бойынша туризмнің классификациясы теңіз жағалауындағы, тау, өзен, қалалық және теңіздік туризм болып бөлінеді (сурет 3).
3 суретке сәйкес, мәліметтерді талдау көлік түрлері бойынша туризм авиациялық, автобустық, автомобильдік, теміржол, су (өзен және теңіз), ат, велосипед, жаяу болып бөлінетінін көреміз [20].
Теңіз туризмі экономикалық өсуі мен жұмысбастылықты қалыптастыратын жағалаулық аудандардың экономикалық негізі болып табылады. Қазіргі уақытта шамамен 2,36 млн. адам Еуропаның жағалаулық туристік секторында жұмыспен қамтылған. Еуропа бойынша мейманханалардың 51 % орны жағалаулық теңіздік аймақтарда шоғырланған. 2012 жылы еуропалық порттарда 5 млн. астам адам куриздерге жөнелтілді. Круиздерден кіретін табыстар 26 %-ға өсті [21].
Круиздік туризм 150 000 адам жұмыс істейтін 2012 жылы 14,5 млрд. евро айналымы бар жеке сегмент болып көрінеді.
Теңіздік туристік бизнестің даму динамикасы позитивті. Едәуір жоғары қарқынды теңіздік туризмнің яхталық және круиздік түрлері көрсетеді. 2012 жылы еуропалық бағыттағы әртүрлі круиздік желілердегі жолаушылар түнінің жалпы саны 45 млн. яғни 2002 жылмен салыстырғанда деңгейі 3,5 есе жоғары болды.
Шомылу-жағажайды
Емдік
Табиғи ресурстарды түрлері бойынша
Сауықтыру
Таулы
Су
Қаржыландыру түрлері бойынша
Коммерциялық
Т
У
Р
И
З
М
Әлеуметтік
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz