«Жоғарғы температураның үй қояндарының ph көрсеткішіне әсері»

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Қaзaқcтaн Реcпубликacы Бiлiм және ғылым миниcтрлiгi

әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық универcитетi

Сыздыкова М. С.

ЖОҒАРҒЫ ТЕМПЕРАТУРАНЫҢ ҮЙ ҚОЯНДАРЫНЫҢ pH КӨРСЕТКІШІНЕ ӘСЕРІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫC

5В060700-«Биология» мaмaндығы

Aлмaты 2015

Қaзaқcтaн Реcпубликacының Бiлiм және ғылым миниcтрлiгi

әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық универcитетi

«Қорғaуғa жiберiлдi »

Кaфедрa меңгерушici

б. ғ. д., профеccор Төлеухaнов C. Т.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫC

Тaқырыбы: «ЖОҒАРҒЫ ТЕМПЕРАТУРАНЫҢ ҮЙ ҚОЯНДАРЫНЫҢ pH КӨРСЕТКІШІНЕ ӘСЕРІ»

5В060700- «Биология» мaмaндығы

Орындаған

4 курс студенті Сыздыкова М. С.

Ғылыми жетекші

б. ғ. к., прoфeссoр Торманов Н. Т

Норма бақылаушы

б. ғ. к., аға оқытушы Кулбаева М. С.

Aлмaты, 2015

ТҰЖЫРЫМ

Дипломдық жұмыс 45 бeттeн, 10 cypeттeн, 2 кестеден, 80 әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кілтті сөздер: қояндар, температура, термокамера, рН-метрия.

Жұмыстың мақсаты : жоғарғы температураның үй қояндарының pH көрсеткішіне әсерін зерттеу.

Жұмыстың міндеттері:

1. Қалыпты жағдайда үй қояндарының pH көрсеткіштерін анықтау

2. Жоғары температурада үй қояндарының pH көрсеткіштеріне әсерін анықтау.

Зерттеу обьектісі және әдістері: зерттеу жұмысы орташа салмағы 4-4, 5 кг 16 жыныстық жетілген аталық қояндарға жүргізілді.

Алынған нәтижелер: нәтижелер қояндар қанының құрамындағы формалық элементтер мен рн көрсеткішінің белгілі бір дәрежеде қоршаған орта температурасының өзгеруіне тәуелді екендігін көрсетті.

Практикалық маңыздылығы: қояндардың қанындағы Ph көрсеткіштері қалыпты және жоғарғы температурада өзгеретіні анықталыд.

РЕФЕРАТ

Дипломная работа состоит из 58 страниц, 3 таблиц, 9 рисунков и 74 источников литературы.

Ключевые слова:

Цель:

Задачи:

Методы исследования:

Полученные результаты:

Практическая значимость:

Внедрение результатов исследования:

ABSTRACT

Diplome work consists of 58 pages, 3 tables, 9 drawings and 74 sources of literature.

Keywords:

Purpose: .

Tasks:

Research methods:

The received results:

Practical importance:

Introduction of results of research:

МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: КIPICПE . . .

: 7

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: НEГIЗГI БӨЛIМ . . .

: 9

: 1.

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: ӘДEБИEТКE ШOЛУ . . .

: 9

: 1. 1

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Қан жүйесі

: 9

: 1. 2

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Қанның буферлік жүйесінің рh деңгейін сақтаудағы маңызы

: 13

: 1. 3

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Термореттелу . . .

: 19

: 1. 4

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Жылу реттеу механизмдері . . .

: 27

: 1. 5

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Жануарлардың температураға бейімделуі . . .

: 32

: 2

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: ЗEPТТEУ МAТEPИAЛДAPЫ МEН ӘДICТEPI …. . … . . .

: 35

: 2. 1

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Зepттeу объектісі . . .

: 35

: 2. 2

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Зерттеу әдістері . . .

: 36

: 3

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ

: 37

: 3. 1

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Қалыпты және жоғарғы температураның үй қояндарының рН көрсеткішіне әсері

: 37

: 3. 3

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: Нәтижелерді талқылау . . .

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: ҚOPЫТЫНДЫ . . …. …… . . .

: 40

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: ПAЙДAЛAНҒAН ӘДEБИEТТEP ТIЗIМI . . .

: 41

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР: ҚOCЫМШA . . .

КІРІСПЕ

Ағзалардың ішкі тұрақтылығын бір деңгейде ұстап тұруда қан құрамындағы сұйықтықтар, лимфа және ұлпа сұйықтықтарымен қоса қанның буферлік жүйесі де үлкен қызмет атқарады. Осындай процесті физиология ғылымының тілімен айтқанда гомеостаз деп атайды. Табиғаттағы тірі ағзадағы сыртқы және ішкі факторының әсері ағзаның тепе-теңдік күйін өзгерткен жағдайда оның тепе-теңдік қасиеті өзгеретін болса, басқа мүшелерге әсер ету арқылы кейде потологиялық процеске дейін жеткізуі мүмкін. Сондықтанда осы факторларға қарсы тұрып жалпы тепе-теңдікті қалпына келтіруге қарсы күресуші механизмдерінің қанның буферлік жүйесі екендігі бәрімізге мәлім. Дипломдық жұмыстың өзектілігінің бірі сыртқы орта факторларының бірі абиотикалық фактор жоғарғы температураның әсеріне ағзадағы буферлік жүйелердің өзгеруін анықтау басты мақсатымыз деп санадық. Жануарлардың денесіндегі қан - организмнің сүйық негізгі ішкі ортасы. Қанның жалпы мөлшері адамда 4, 5-6 л шамасында, яғни дененің жалпы салмағының 6-8 %. Жаңа туған төлдерде ол 10-20 %, 1 жаста 9-13%, 5-7 жаста 7-8 % болады. Организмдегі барлық қанның 50% қан деполарында қор болып сақталады. Ондай мүшелерге бауыр, көк бауыр, өкпе және тері жатады. Бүл мүшелердегі қан қоры мал жараланып, қансырағаңда қан айналымына шығып, тіршілікті сақтап қалады, ал денедегі қанның 50-60% жоғалса, мал өліп қалады. [1]

Қанның қүрамы мен қасиеттері. Қанның қүрамы өте күрделі. Қан пішінді элементтер, яғни қан клеткаларынан және сүйық плазмадан түрады. Қанның пішінді элементтеріне қанның қызыл клеткалары эритроциттер, ақ клеткалары лейкоциттер және қызыл пластинкалары тромбоциттер жатады. / Қанның бүл клеткалары күллі қанның 55-60%-ын, ал плазма 40-45%-ын қүрады. Қан плазмасының қүрамы да күрделі: оның 90%-ға жуығы су, 7-8 % белоктар, 2 % түрлі органикалық және бейорганикалық заттар. Оның қүрамында белок 0, 3-0, 6%, май жөне липидтер 0, 1%, 120 мг/% глюкоза қанты, 0, 9% кемірсутегі, минерал заттар - натрий, калий, кальций, хлор түздары, амин қышқылдары мен полипептидтер 4-10 мг%, мочевина 10-25 мг%, түрлі ферменттер, гормондар, түрлі витаминдер, холестерин т. б. заттар болады. Плазманың белоктарының негізгілеріне альбуминдер 4, 5%, а, (3, үглобулиндер 2-3 %, фибриногендер 0, 2-0, 3 % жатады [2] .

Қанның белсенді реакциясы оның қүрамындағы сутегінің иондарының концентрациясына байланысты және оны рН реакциясы (сутегінің корсеткіші) деп белгілейді. Қанның белсенді реакциясының түрақтылығы денедегі күллі ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін маңызды. Қалыпты жағдайда қанның рН = 7, 36 тең, бүл әлсіз сілтінің реакциясы.

Қанның белсенді реакциясының түрақтылығына қанның буферлік жүйесінің үлкен маңызы бар. Кейбір бейорганикалық қосындылар, белок заттары қанға келетін зат алмасуының нәтижесінде қышқыл немесе сілтілік қасиеттері бар заттармен қосьглыстар жасайды. Мысалы, дене еңбегімен шүғылданғанда қанға зат алмасуынан пайда болған қышқыл заттар келеді. Қанның буферлік қасиеті гемоглобин, карбонаттар, плазманың белоктарының буферлік жүйелеріне байланысты. Бүлардың ішіндегі аса маңыздылары гемоглобиндік жөне карбонаттық буферлік жүйелер. Адам мен жоғары сатыдағы жануарлардың қанының әрекетшіл ортасы әлсіз сілтілік болады (рН- 7, 35-7, 45) . Бұл көрсеткіш Н және ОН мөлшерінің ара қатнасымен анықталады. Артерия қанының рН-7, 45, ал вена қанының рН-ы ұлпалардан көмір қышқыл газының сіңірілуімен байланысты 7, 35 шамасында сақталады. Зат алмасу процесі барысында қанға көмір қышқыл газдың, сүт қышқылының т. б. қышқыл алмасуөнімдерінің бөлінуіне қарамастан қанның әрекетшіл ортасы тұрақты жағдайда сақталады. Қан құрамында төрт түрлі буферлік жүйе болады [3] .

Диплом жұмысының мақсаты : Жоғарғы температураның үй қояндарының pH көрсеткішіне әсерін зерттеу.

Диплом жұмысының міндеттері:

1. Қалыпты жағдайда үй қояндарының pH көрсеткіштерін анықтау;

2. Жоғары температурада үй қояндарының pH көрсеткіштеріне әсерін анықтау;

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қан жүйесі және клеткааралық (интерстициялық) сұйықтық организмнің ішкі ортасын құрайды. Клетка тіршілігі үшін осы ішкі ортаның, оның ішінде қан құрамының физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттері тұрақты болуы шарт, тек осы тұрақтылықтың арқасында организм сырттағы құбылмалы күрделі өзгерістерге төтеп бере алады.

Қан бүкіл денеге тән гомеостазды сақтай отырып клеткалар мен тканьаралық сұйықтықтың коллоидтық, осмостық тұрақтылығыц сақтайды. Осмостық тұрақтылық бұзылса клеткалар ісіп не бүрісіп калады. рН тұрақтылығын сақтауда буферлік жүйе роль атқарады. Сонымен, қанның құрамы, оның мөлшері, физикалық және химиялық қасиеттері шамамен алғанда тұрақты болуы тиіс. Бұл тұрақтылықты жүйке жүйесі мен гуморальдық жүйелер реттейді. pH тұрақтылығы денедегі күллі ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін маңызды.

Ғылыми жаңалығы:

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. 1 Қан жүйесі

Қан жүйесі және клеткааралық (интерстициялық) сұйықтық организмнің ішкі ортасын құрайды. Клетка тіршілігі үшін осы ішкі ортаның, оның ішінде қан құрамының физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттері тұрақты болуы шарт, тек осы тұрақтылықтың арқасында организм сырттағы құбылмалы күрделі өзгерістерге төтеп бере алады. Ішкі тұрактылықтың өмір үшін аса қажет шарт екеніне тұңғыш көңіл бөлген француз физиологі Клод Бернар еді. «Организмнін, ішкі сұйықтық ортасының салыстырмалы тұрақтылығы тіршілікті сақтауда өте кажет», - деп мәлімдеді ол 1878 жылы. 1929 ж. америка физиологі В. Кэннон ішкі ортаның, организмнің басты биологиялық көрсеткіштерінің (константалардың) тұрақтылық дәрежесін белгілеу үшін гомеостаз деген жаңа термин ұсынды. Гомеостаз деп қан көлемі мен кұрамының және физикалық, химиялық, биологиялық қаси-еттерінің түрақтылыры, яғни барлық биологиялық константаларды (артериялык қан қысымы, дене температурасы т. т. ) айтады[4] .

Клеткалардың тіршілігіне байланысты және олардың айналадағы табиғи құбылыстарымен ойдағыдай қарым-катынас жасауы әрдайым гомеостаздың сақталуына қауіп төндіретін жағдай болып саналады. Бірақ бүйрек, тер бездері, өкпе сияқты көптеген ағзалардың кызметі арқасында, сондай-ақ денедегі арнайы механизмдердің катысуымен гомеостаз әдетте бұзылмайды. Осыған орай ішкі орта үшін абсолюттік тұрақтылықтан гөрі салыстырмалы және динамикалық гомеостаз тән [5] .

Қан - жан-жануарлардың тіршілік етуіне аса қажет сұйықтық. Жарақаттану салдарынан қанның 20-30% сыртқа ағьш кетсе, тіршілікке кауіп төнеді, ал 50% ағып кетсе өледі. Қан тамырда жылжымай тоқтап қалса, не қан ағысы тым баяуласа адам өлуі мүмкін. Мысалы, денедегі кейбір клеткалар, әсіресе ми кыртысының нейрондары уақытында келетін кан мөлшері азайса, 5-6 минуттан кейін бұзыла бастайды [6] .

Қанның негізгі функциялары:

1) Тіршілікке қажет заттарды клеткаларға, ұлпаларға жеткізеді, ал зат алмасу өнімдерін сыртқа уақытында шығарып отырады (тасымалдау қызметі) .

2) Оттегін өкпеден ұлпаларға, клеткалардағы көмір қышқыл газды өкпеге жеткізеді (тыныс алу қызметі) .

3) Ішек-қарыннан қоректік заттарды, витаминдерді, су мен тұздарды (минералдарды) ұлпаларға жеткізеді (трофикалық, яғни қоректендіру қызметі) .

4) Зат алмасу барысында пайда болған өнімдерді, мәселен, адам денесіндегі уытты заттар, азот қалдықтарын ұлпалардан бүйрекке, өкпеге, тер бездеріне, ішекке апарады. Сөйтіп оларды шығарып тастайды (экскреторлық қызмет) .

5) Қан клеткалары (лейкоциттер), плазмадары антиденелер денеге енген микробтарды, вирустарды, табиғаты жат, улы заттарды бейтараптайды (қорғаныс қызметі) .

6) Адам денесіндегі көптеген функцияларды, процестерді реттеуге қатысады (гуморальдық реттеу) . Қандағы биологиялык, әсері күшті заттар - гормондар, медиаторлар, метаболиттер ағзалар мен клеткаларға өтіп тікелей немесе қан тамырларынының ішкі бетінде орналасқан хеморецепторларды тітіркендіру арқылы әсер етеді (рефлекстік реттеу) .

7) Қан клеткалары (формалы элементтер) ткань клеткалары мен креаторлық байланыста болады. Креаторлық байланыс жаңарған клеткалардың және тканьдердің табиғи құрылысы мен кейпінің сақталуын қамтамасыз етеді. Жаңа клеткалар құрылысы жағынан ескі клеткаларға ұксас болу үшін клеткааралық информациялардың маңызы өте зор. Қлеткаларға кажет мағлұматтарды макромолекулалар тасиды. Мағлұматтар бір клеткадап екінші клеткаға клеткааралық каналдар аркылы және пиноцитоз жолымен жеткізіледі. Мұндай макромолекулаларды басқа клеткаларға қан клеткалары да жеткізіп отырады.

8) Қан бүкіл денеге тән гомеостазды сақтай отырып клеткалар мен тканьаралық сұйықтықтың коллоидтық, осмостық тұрақтылығыц сақтайды. Осмостық тұрақтылық бұзылса клеткалар ісіп не бүрісіп калады. рН тұрақтылығын сақтауда буферлік жүйе роль атқарады.

9) Қан көп энергия шығарып, кызып кеткен ағзаларды суытады да, ал суыған ағзаларды жылытады. Сөйтіп, дене қызуын біркалыпта сақтауға катысады [7] .

Қанның физикалық және химиялық қасиеттері

Сұйық зат ретінде қанға физикалық және химиялық қасиеттер тән. Қан қызыл түсті, оның кұрамы өте күрделі. Қанның түсі, реңі эритроцит ішіндегі гемоглобиннін, әртүрлі газдармен, баска да химиялык заттармен реакцияға түсіп, тиісті қосындылар құруына байланысты. Мәселен, артерия қанынын. ашық қызыл түсі канда оксигемоглобиннің, всна қанының күңгірт түсі карбогемоглобиннің көбірек болуына байланысты. Адамға иіс тигенде гемоглобин иісті газбен қосылып карбоксигемоглобин (ННвСО) түзіледі де, қанның түсі кызыл күрең тартады. Күкіртсутек әсерінен сульфгемоглобин түзілсе қан қарайып кетеді. Гемоглобиннің оттегі мен тұрақты қосындысы метгемоглобин қосындысынан қан қоңыр түске боялады. Қанның иісі оның құрамындағы тез буланатын май қышқылдарына байланысты, дәмі тұзды, м. с. 1, 050-1, 060, плазманың м. с. -нан (1. 025-1. 035) жоғары, бірақ эритроциттікінен (1. 090) төмен [8] .

Қанның келесі физикалық қасиеті оның тұтқырлығы. Қанның тұтқырлығын судың тұтқырлығымен салыстырады. Судың тұтқырлығы 1 -ге тең деп алынса, жаңа туған сәбидің қанының тұтқырлығы алғашқы күндері 10, 0-14, 8 болады. 1-ші айдың соңында ол 4, 8 дейін төмендеп шамамен тұрақты болып, осы күйінде сақталады. Оның ауытқуы онша көп емес, алғашқы 1 жаста орта есеппен 4, 6; 1-3 жасқа дейін 4, 57; 3-15 жас арасында 4, 61 шамасында болады. Дегенмен 8-11 жас арасында ғана қанның тұтқырлығы айтарлықтай 2, 9-дан 5, 5-ке дейін (орта шамамен 3, 9) ауытқиды деген мәліметтер кездеседі. Қанның тұтқырлық шамасы жынысқа байланысты емес, орта есеппен алғанда ер балаларда 4, 6, ал қыз балаларда 4, 58-ге тең болады.

Қан плазмасының тұтқырлығы оның жалпы тұтқырлығына қарағанда аз, не бары 1, 88.

Сонымен, қанның құрамы, оның мөлшері, физикалық және химиялық қасиеттері шамамен алғанда тұрақты болуы тиіс. Бұл тұрақтылықты жүйке жүйесі мен гуморальдық жүйелер реттейді [9] .

Адамның қанының температурасы тұрақты болады. Бір тәуліктің ішінде баланың денесінің температурасы 36, 6-37°С шамасында ғана өзгереді. Температураның аз мөлшерде көбейгені - денедегі аурудың белгісі. Ол қан түйіршіктері мен плазмалары, әсіресе ірі молекулалы заттардың деңгейіне байланысты. Қан тұтқырлыры қанның кою болуына не сұйылуына карай әрдайым өзгеріп отырады. Демек, қанның бұл қасиеті кан түйіршіктерінің, плазма белоктарының әсіресе глобулиндердін мөлшеріне байлапысты. Қанның тұтқырлығы әдетте судың түтқырлырынан 4-5 ссе артық. Плазманың тұтқырлығы 1, 7-2, 2 [10] .

Жаңа туған нәресте денесінен су көп мөлшерде сыртқа шығады, осыған орай оның қаны қоюланып, эритроциттер саны көбейеді де, кан тұтқырлығы 10, 0-14, 8-ге жетеді, бірақ 5-6 күннен кейіи 8, 6-8, 8-ге дейін төмендеп, бір ай өткен соң есейген баланікімен теңеледі (4, 6-5) .

Қанның өте маңызды қасиеттерінің бірі - осмостык қысымы.

Плазманың осмостық қысымы деп оның кұрамындағы органикалық және бейорганикалық заттардың ерітінділерін тудыратын қысымын айтады. Плазманың осмостық қысымы ондағы минерал затгарының мөлшеріне байланысты: неғұрлым олардың плазмадағы концентрациясы көп болса, соғұрлым осмостық қысым да көп болады. Қан клеткалары мен денедегі ұлпалардьщ тірлігі үшін, плазманың осмостық қысымының тұрақтылығының маңызы зор. Қою және сұйық ерітіндіні катар қойып, олардың арасына мембрана салса, еріткіш (су) сұйық ерітіндіден қою ерітіндіге өте бастайды. Ол жарғақтың екі жағындағы (бетіндегі) ерітінділерде еріген электролиттер мен молекулалар санына, олардың арасындағы айырмашылыкқа байланысты. Ерітіндінің осмостық концентрация қысымының аз-көптігі еріген бөлшегіне емес, жалпы санына байланысты иондар саны неғұрлым көп болса, оның осмостық қысымы сорғұрлым жоғары болады. Қанның осмостық қысымының 60%-і ас тұзы иондарына байланысты. Плазма құрамында белок көп (7, 2-8, 5%) . Бірақ оның молекулалары ірі болатындықтан саны бейорганикалық зат ионда-рының санынан аз, сондықтан қанның жалпы осмостық қысымының 1/200 бөлігі ғана белок қысымына байланысты. Қанның осмостық қысымы оның қату температурасы арқылы анықталады. Әдетте канның қату температурасы А (депрессия көрсеткіші) 0. 56°-0, 58°С. Бұл шамада қанның осмостық қысымы 7, 5-7, 6 атмосферара тең. Қан клеткалары мен плазманың осмостық кысымдары бірдей (тең) . Қанның белок молекулалары тудыратын осмостық қысымы коллоидтық осмостық қысым деп аталады. Ол 0, 02-0, 03 атмосфераға не сынап бағанасы бойынша 25-30 мм-ге тең. Белоктардың гидрофилдік (су ұстап тұру) қасиеті өте жоғары. Бұл қысым белгілі бір деңгейге жетісімен плазма сұйықтықтарының сыртқа шығуы тоқтайды да, тканьдегі судың қан тамырына өтуі үдейді, сондықтаң тамырлары қанның көлемі плазмалық белок мөлшеріне байланысты. Сумен бірге ондағы еріген заттар мембраналар арқылы қанға, лимфаға немесе кері қарай тканьге өтеді, яғни тіршілікке өте қажет сіңіру, сыртқа шырару процестері қандағы белок деңгейіне де байланысты[11] .

Осмостық қысымы қанның осмос қысымына тең тұз ерітіндісі изотониялык ерітінді деп аталады. Мысалы жылы қандылар үшін 0, 85-0, 9% ерітіндісі, салқын қандылар үшін 0, 65%. Бұл срітінділер физиологиялық ерітінді деп аталады. Қанға қарағанда тұзы аз болса - гипотониялық ерітінді дейді. Мүндай ерітіндіде су клеткаларга қарай өтетін болғандыктан олар ісіп кетеді. Тұз мөлшері қандағы тұз мөлшерінен жорары болса ги-пертониялық ерітінді дейді. Мұндай ерітіндіде клетка күрамын-дары су сыртқа шырады да клетка бүрісіп қалады. Сонымен ос-мостық, онкотикалық кысымдар, тіршілік процестердін. барысы-на тікелей әсер етеді. Клеткалар өлмей қалыпты қызмет атқару үшін осмостық қысым тұрақты болуға тиіс[12] .

Адам (мал, жануар) канының осмостық қысымы - бірден-бір тұрақты көрсеткіш. Оньщ түрақтылығын күрделі механизмдер қамтамасыз етеді. Солардың бірі қан және ткань иондарымен судың ара-қатынасы. Суды сіңіріп немесе қанга өткізуде эритро-циттер маңызы өте зор. Эритроциттер микроосмометр ролін ат-қарады. Олар судың артығын өзіне сіңіріп бүйрек, тер бездері, өкпе сияқты ағзаларға жеткізеді, яғни эритроциттерді контсйііер және тасымалдаушы ретінде тануға болады[13] .

Осмос гомеостазын камтамасыз ететін арнайы әрекеттік жүйе бар, оның бөлімдері осмостық қысымныц өзгеруіне өте сезімтал келеді. Осмостық қысымды қан мен лимфа тамырларының және орталық жүйке жүйесі - гипоталамус рецепторлары қабылдай-ды да рефлексті түрде иондардың артығы көбінесе бүйрек арқы-лы сыртқа шығарылады, ал иондар қанда аз болса, олардың бүй-ректе қайта сіңуі күшейеді.

ХІХ ғасырдың аяғында Гамбургер канның осмостық тұрақты-лыгын сақтауда, зат алмасуы барысында түзілген өнімдер мен суды, артық тұздарды уақытында сыртқа шығарып отыруда бүй-рек т. б. ағзалардың айрықша мәні бар екенін дәлелдеді. Ол жылқының венасына 7 л күкірт қышқылды натрийдің 5%-тік ерітіндісіп құйып тәжірибе жасады. Мұның нәтижесінде осмос қысымы көтерілмейтінін, тіпті өзгерместен бұрынғы қалпында қалатынын, бірақ ерітінді құйған соң 8-10 минут өтісімен атал-ған тұз срітіндісі бүйрек арқылы яғни несеппен бірге сыртқа шығатынын байқады[14] .

Қанның осмостық қысымы. Егер әртүрлі концентрациялы екі ерітіндіні жартылай өткізгіш жарғақша арқылы бөлсек (ол тек еріткішті өткізеді, мысалы суды), онда су концентрациясы жоғары ерітіндіге қарай өтеді. Осы жерде ерітіндіні жоғары өткізгіш жарғақ арқылы тартып, өткізуші күш осмостық қысым деп аталады.

Қанның, лимфаның және ткань сұйықтығының осмостық қысымы арқылы қан мен тканьдер арасындағы судың алмасуын анықтауға болады. Клетканы қоршап жатқан сұйықтықтың осмостық қысымының өзгеруі судың алмасуын бұзады. Оны эритроциттерге тәжірибе жасап байқауға болады. NaCl гипотониялы ерітіндісінде су азайып, клетка жиырылып, NaCl гипертониялық ерітіндісінде су ішке кіріп, клетка ісініп, жырылып кетуі мүмкін[15] .

Қанның осмостық қысымын криоскопиялық әдіспен, былайша айтқанда, қату температурасын өлшеп білу арқылы анықтауға болады. Ерітіндіде майда молекулалар мен иондардың жалпы концентрациялары жоғары болған сайын қысымы төмендейді. Мысалы, адамда қанның қату температурасы 0 ⁰ С-тан 0, 56-0, 58 ⁰ С төмен болады. Температураның осындай төмендеуінде ерітіндінің қатуы оның осмостық қысымы 7, 6 атм. тең.

Қанның белсенді реакциясы оның құрамындағы сутегінің иондарының концентрациясына байланысты және оны рН реакциясы (сутегінің көрсеткіші) деп белгілейді. Қанның белсенді реакциясының тұрақтылығы денедегі күллі ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін маңызды, Қалыпты жағдайда қанның рН ~ 7, 36 тен, бұл әлсіз сілтінің реакциясы[16] .

Қанның белсенді реакциясының тұрақтылығына қанның буферлік жүйесінің үлкен маңызы бар. Кейбір бейорганикалық қосындылар, белок заттары қанға келетін зат алмасуының нәтижесінде қышқыл немесе сілтілік қасиеттері бар заттармен қосылыстар жасайды. Мысалы, дене еңбегімен шұғылданғанда қанға зат алмасуынан пайда болған кышқыл заттар келеді. Қанның буферлік қасиеті гемоглобин, карбонаттар, плазманың белоктарының буферлік жүйелеріне байланысты. Бұлардың ішіндегі аса маңыздылары гемоглобиндік және карбонаттық буферлік жүйелер[17] .

1. 2 Қанының буферлік жүйесінің рН деңгейін сақтаудағы маңызы

Сутекті көрсеткіш, рН (лат. Pondus Hydrogenii - сутек көрсеткіші) - ерітіндідегі қышқылдылықтың мөлшерін анықтайтын сутекті иондардың белсенділік көрсеткіші. Модульге тең және белгісі бойынша сутекті иондардың логарифмдік белсенділігіне қарама-қарсы.

pH = - lg [H]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.