Өндірістік тәжірибені өткендігі туралы есебі («БААТ» ЖШС материалдары негізінде)
Кіріспе
3
«БААТ» ЖШС өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасы 4
«БААТ» ЖШС.нің өндірістік.шаруашылық жағдайын талдау
«БААТ» ЖШС.нің табыстылық деңгейін және экономикалық көрсеткіштерін талдау 8
Кәсіпорын өнімінің сапасын талдау
12
Кәсіпорынның шикізаттармен жабдықталуын талдау 18
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын талдау 22
«БААТ» ЖШС.дегі маркетингті басқару 27
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
3
«БААТ» ЖШС өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасы 4
«БААТ» ЖШС.нің өндірістік.шаруашылық жағдайын талдау
«БААТ» ЖШС.нің табыстылық деңгейін және экономикалық көрсеткіштерін талдау 8
Кәсіпорын өнімінің сапасын талдау
12
Кәсіпорынның шикізаттармен жабдықталуын талдау 18
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын талдау 22
«БААТ» ЖШС.дегі маркетингті басқару 27
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Нарықтық экономикада өнеркәсіптің тиімді еңбек етуі оның иелігінде бар ресурстарды, атап айтқанда қаржы, еңбек ресурстарын тиімді басқаруға байланысты болып келеді. Оларға қажеттілікті дұрыс жоспарлау, кәсіпорын қызмітінде дұрыс пайдалан білу, ұйымдастыру, бақылау сияқты шаралардың рационалды түрде жүзеге асырылуы кәсіпорындағы менеджменттің мақсатты қызмет етуін көздейді. Осы талаптарды ескере отырып, мемлекеттің ішкі экономикалық мүмкіндіктері мен өндіріс жағдайын қарқынды дамыту мақсатында жаңа бағыттар белгіленуде. Осыған байланысты, мемлекетіміздің макроэкономикалық саясатын қалыптастыруда ғылыми негізделген іс-шараларының рөлі мен маңызы барынша арта түспек. Ал атқарылуы тиіс іс-шаралар жаһанданудың қазіргі таңғы талаптарына сәйкестендіріліп, әлеуметтік және экономикалық факторлардың дәрежесін ғылым мен инновациялардың соңғы жетістіктеріне сүйене отырып жүзеге асырылуына талап қойылуда.
Нарықтық сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу, жаңа ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін қолдана отырып, бәсекелестерінің арасынан жоғарғы сапалы өнімімен ерекшеленіп, өз орнын нарықта таба білуі қажет.
Шаруашылық ортаның динамикалық өзгеру жағдайында жаңа құрал-жабдықтар мен прогрессивті технологияларды жүйелі түрде ендіру, инновация мен ғылыми-техникалық погресс нәтижелерін қолдану арқылы кәсіпорынды басқару мен еңбектің жаңа әдістерін қолдану негізінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін жоғарылатуға қол жеткізуге болады. Сонымен қатар, ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғарғы өнімді техникамен технологияны қолдану кәсіпорын қызметінде өте маңызды мәселе болып табылады.
Тәжірибе өту туралы есептің негізгі мақсаты «БААТ» ЖШС өндірістік-шаруашылық қызметінің экономикалық тиімділігін талдау, яғни теориялық білімді тәжірибе жүзінде бекіту болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін осы жұмысты жазуға келесі міндеттер қойылды:
кәсіпорынға қысқаша сипаттама беру арқылы өндірістің ерекшеліктерін талдау және бағалау;
кәсіпорынның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау;
кәсіпорында еңбек ресурстарын басқару жүйесін және оларды қолдану тиімділігін талдау.
Зерттеу объектісі болып құрылыс өнімдерін өндіруге маманданған «БААТ» ЖШС табылады.
Аталған жұмыс кіріспеден, 4 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы алғанда, тәжірибе есебінде оны жазуда қойылған барлық міндеттер шешіледі деген ойдамын.
Нарықтық сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу, жаңа ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін қолдана отырып, бәсекелестерінің арасынан жоғарғы сапалы өнімімен ерекшеленіп, өз орнын нарықта таба білуі қажет.
Шаруашылық ортаның динамикалық өзгеру жағдайында жаңа құрал-жабдықтар мен прогрессивті технологияларды жүйелі түрде ендіру, инновация мен ғылыми-техникалық погресс нәтижелерін қолдану арқылы кәсіпорынды басқару мен еңбектің жаңа әдістерін қолдану негізінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін жоғарылатуға қол жеткізуге болады. Сонымен қатар, ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғарғы өнімді техникамен технологияны қолдану кәсіпорын қызметінде өте маңызды мәселе болып табылады.
Тәжірибе өту туралы есептің негізгі мақсаты «БААТ» ЖШС өндірістік-шаруашылық қызметінің экономикалық тиімділігін талдау, яғни теориялық білімді тәжірибе жүзінде бекіту болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін осы жұмысты жазуға келесі міндеттер қойылды:
кәсіпорынға қысқаша сипаттама беру арқылы өндірістің ерекшеліктерін талдау және бағалау;
кәсіпорынның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау;
кәсіпорында еңбек ресурстарын басқару жүйесін және оларды қолдану тиімділігін талдау.
Зерттеу объектісі болып құрылыс өнімдерін өндіруге маманданған «БААТ» ЖШС табылады.
Аталған жұмыс кіріспеден, 4 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы алғанда, тәжірибе есебінде оны жазуда қойылған барлық міндеттер шешіледі деген ойдамын.
1. Бигель Дж. Управление производством. Количественный подход. - М.: Мир, 2004. – 354 б.
2. Брасс А.А. Основы менеджмента. — Мн.: Экоперспектива, 2004. – 256 б.
3. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник. 3-е изд. — М.: Гардарика, 2005. 454 б.
4. Вудкок М., Фрэнсис Д. Раскрепощенный менеджер. Для руково¬дителя-практика: Пер. с англ. — М.: Дело, 2003. – 240 б.
5. Дитрих Я. Проектирование и конструирование: Системный подход: Пер. с польск. — М.: Мир, 2004. – 170 б.
6. Ермолович Л.Л.'' Анализ финансово-хозяйственной деятельности предприятия'', БГЭУ,Мн, 2001 – 245 б.
7. Ильин А.И. Планирование на предприятии: Учеб. пособие: В 2 ч. Ч. 1. Стратегическое планирование. Мн.: Новое знание, 2004 – 420 б.
8. Киллен К. Основы управления. - М.: Экономика, 2005. – 320 б.
9. Кибанов А.Я., Ивановская Л.В. Стратегическое управление персоналом: Учебно-практическое пособие для студентов заочного образования. - М.: ИНФРА-М, 2004. -230 б.
10. Котлер Ф. Маркетинг. Менеджмент /Пер. с англ. СПб.: Питер, 2004. – 230 б.
11. Кунц Г., О'Доннел С. Управление: системный и ситуационный анализ управленческих функций. — М.: Прогресс, 2003. Т. 1, 2.
12. Мескон М. X., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менедж¬мента / Пер. с англ. М.: Дело, 2005. – 180 б.
13. Общий и специальный менеджмент: Учебник / Общ. ред. А. Г. Гапоненко, А. П. Панкрухина. М.: Издательство РАГС, 2004. – 180 б.
14. Общий курс менеджмента в таблицах и графиках: Учебник для вузов/ Б.В. Прыкип, Л.В. Прыкина, Н.Д. Эриашвили, З.А. Усман; Под ред. проф. Б.В. Прыкина. — М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 2005. – 160 б.
15. Основы менеджмента и маркетинга/ Под ред. Р.С. Седегова. — Мн.: Вышэйш. шк., 2005. – 250 б.
16. Основы управления/ Под ред. В.П. Радугина. — М.: Высш. шк., 2006. — фирма — мар¬кетинг: Пер. с англ, М.: Прогресс, 2004. -246 б.
17. Савицкая Г.В.''Анализ хозяйсвенной деятельности предприятий АПК'', Новое знание, Мн, 2004 – 145 б.
18. Седегов Р.С., Кабушкин Н.И., Кривцов В.Н. Управление персо¬налом. Сотрудники как фактор успеха организации. — Мн.:Тэхналопя, 2004. – 240 б.
19. Системы качества: Сборник нормативно-методических до¬кументов. М.: Издательство стандартов. 2004. -165 б.
20. «БААТ» ЖШС 2007-2009 жж. жылдық есеп мәліметтері.
2. Брасс А.А. Основы менеджмента. — Мн.: Экоперспектива, 2004. – 256 б.
3. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник. 3-е изд. — М.: Гардарика, 2005. 454 б.
4. Вудкок М., Фрэнсис Д. Раскрепощенный менеджер. Для руково¬дителя-практика: Пер. с англ. — М.: Дело, 2003. – 240 б.
5. Дитрих Я. Проектирование и конструирование: Системный подход: Пер. с польск. — М.: Мир, 2004. – 170 б.
6. Ермолович Л.Л.'' Анализ финансово-хозяйственной деятельности предприятия'', БГЭУ,Мн, 2001 – 245 б.
7. Ильин А.И. Планирование на предприятии: Учеб. пособие: В 2 ч. Ч. 1. Стратегическое планирование. Мн.: Новое знание, 2004 – 420 б.
8. Киллен К. Основы управления. - М.: Экономика, 2005. – 320 б.
9. Кибанов А.Я., Ивановская Л.В. Стратегическое управление персоналом: Учебно-практическое пособие для студентов заочного образования. - М.: ИНФРА-М, 2004. -230 б.
10. Котлер Ф. Маркетинг. Менеджмент /Пер. с англ. СПб.: Питер, 2004. – 230 б.
11. Кунц Г., О'Доннел С. Управление: системный и ситуационный анализ управленческих функций. — М.: Прогресс, 2003. Т. 1, 2.
12. Мескон М. X., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менедж¬мента / Пер. с англ. М.: Дело, 2005. – 180 б.
13. Общий и специальный менеджмент: Учебник / Общ. ред. А. Г. Гапоненко, А. П. Панкрухина. М.: Издательство РАГС, 2004. – 180 б.
14. Общий курс менеджмента в таблицах и графиках: Учебник для вузов/ Б.В. Прыкип, Л.В. Прыкина, Н.Д. Эриашвили, З.А. Усман; Под ред. проф. Б.В. Прыкина. — М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 2005. – 160 б.
15. Основы менеджмента и маркетинга/ Под ред. Р.С. Седегова. — Мн.: Вышэйш. шк., 2005. – 250 б.
16. Основы управления/ Под ред. В.П. Радугина. — М.: Высш. шк., 2006. — фирма — мар¬кетинг: Пер. с англ, М.: Прогресс, 2004. -246 б.
17. Савицкая Г.В.''Анализ хозяйсвенной деятельности предприятий АПК'', Новое знание, Мн, 2004 – 145 б.
18. Седегов Р.С., Кабушкин Н.И., Кривцов В.Н. Управление персо¬налом. Сотрудники как фактор успеха организации. — Мн.:Тэхналопя, 2004. – 240 б.
19. Системы качества: Сборник нормативно-методических до¬кументов. М.: Издательство стандартов. 2004. -165 б.
20. «БААТ» ЖШС 2007-2009 жж. жылдық есеп мәліметтері.
АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ
Экономика және менеджмент кафедрасы
Өндірістік тәжірибені өткендігі туралы
ЕСЕБІ
(БААТ ЖШС материалдары негізінде)
050506 - Экономика мамандығы
Орындаған:
_________________
(студенттің қолы)
4 курс, 06-05 тобы,
Ибрагимова З. А.
Кафедрадағы тәжірибе жетекшісі
_____________________
(жетекшінің қолы)
Бралимов А.Ж. э.ғ.к., профессор
Кәсіпорындағы тәжірибе жетекшісі
_____________________
(жетекшінің қолы)
Ахметов Б.А.
Алматы, 2010
Мазмұны
Бет.
Кіріспе
3
1.
БААТ ЖШС өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасы
4
2.
БААТ ЖШС-нің өндірістік-шаруашылық жағдайын талдау
2.1
БААТ ЖШС-нің табыстылық деңгейін және экономикалық көрсеткіштерін талдау
8
2.2
Кәсіпорын өнімінің сапасын талдау
12
3.
Кәсіпорынның шикізаттармен жабдықталуын талдау
18
4.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын талдау
22
5.
БААТ ЖШс-дегі маркетингті басқару
27
Қорытынды
30
Қолданылған әдебиеттер тізімі
32
Кіріспе
Нарықтық экономикада өнеркәсіптің тиімді еңбек етуі оның иелігінде бар ресурстарды, атап айтқанда қаржы, еңбек ресурстарын тиімді басқаруға байланысты болып келеді. Оларға қажеттілікті дұрыс жоспарлау, кәсіпорын қызмітінде дұрыс пайдалан білу, ұйымдастыру, бақылау сияқты шаралардың рационалды түрде жүзеге асырылуы кәсіпорындағы менеджменттің мақсатты қызмет етуін көздейді. Осы талаптарды ескере отырып, мемлекеттің ішкі экономикалық мүмкіндіктері мен өндіріс жағдайын қарқынды дамыту мақсатында жаңа бағыттар белгіленуде. Осыған байланысты, мемлекетіміздің макроэкономикалық саясатын қалыптастыруда ғылыми негізделген іс-шараларының рөлі мен маңызы барынша арта түспек. Ал атқарылуы тиіс іс-шаралар жаһанданудың қазіргі таңғы талаптарына сәйкестендіріліп, әлеуметтік және экономикалық факторлардың дәрежесін ғылым мен инновациялардың соңғы жетістіктеріне сүйене отырып жүзеге асырылуына талап қойылуда.
Нарықтық сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу, жаңа ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін қолдана отырып, бәсекелестерінің арасынан жоғарғы сапалы өнімімен ерекшеленіп, өз орнын нарықта таба білуі қажет.
Шаруашылық ортаның динамикалық өзгеру жағдайында жаңа құрал-жабдықтар мен прогрессивті технологияларды жүйелі түрде ендіру, инновация мен ғылыми-техникалық погресс нәтижелерін қолдану арқылы кәсіпорынды басқару мен еңбектің жаңа әдістерін қолдану негізінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін жоғарылатуға қол жеткізуге болады. Сонымен қатар, ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғарғы өнімді техникамен технологияны қолдану кәсіпорын қызметінде өте маңызды мәселе болып табылады.
Тәжірибе өту туралы есептің негізгі мақсаты БААТ ЖШС өндірістік-шаруашылық қызметінің экономикалық тиімділігін талдау, яғни теориялық білімді тәжірибе жүзінде бекіту болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін осы жұмысты жазуға келесі міндеттер қойылды:
oo кәсіпорынға қысқаша сипаттама беру арқылы өндірістің ерекшеліктерін талдау және бағалау;
oo кәсіпорынның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау;
oo кәсіпорында еңбек ресурстарын басқару жүйесін және оларды қолдану тиімділігін талдау.
Зерттеу объектісі болып құрылыс өнімдерін өндіруге маманданған БААТ ЖШС табылады.
Аталған жұмыс кіріспеден, 4 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы алғанда, тәжірибе есебінде оны жазуда қойылған барлық міндеттер шешіледі деген ойдамын.
1 БААТ ЖШС өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасы
БААТ ЖШС 1998 жылы Алматы қаласында құрылған. Өндірістік қызметінің сипаттамасы сыра өндірісі болып табылады. Кәсіпорын заңды тұлға болып табылады, өзінің жеке балансы, банк мекемелерінде есеп айырысу және т.б. шоттары бар, өзінің тауарлық белігісі және заңды түлғаның басқа да нышандары бар. Ол өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды сатып алуға, өзінің мүлкі бойынша жауап беруге құқылы болып табылады. Кәсіпорынның заңды статусы - жеке меншік болып табылады. Шаруашылық қызметті жүргізуге қажетті ғимараттар, құрылғылары және механизмдері (цехтары), сондай-ақ шамасы 3,127 га болатын жер учаскесі бар.
Кәсіпорынның сумен жабдықталу көзі болып мінсіз тау суы болып табылады. Зауыт территориясында оны тау суымен жабдықтайтын зауыттық скважина бар. Электрмен және газбен жабдықталуы орталықтандырылған болып келеді.
БААТ ЖШС сыраны өндіру және шығаруға мамандандырылған. Бірақ зауытты қайта қаруландыру мақсатында капитал салымдарын қаржыландыру көзін табу үшін кәсіпорын алкольсіз ішімдіктер өндірісін қолға алған. Оларды өндіру үшін өнеркәсіптік ғимарат салынған және стерильді өндірісте ішімдіктерді құю бойынша неміс эксклюзивті линиясы қалыптастырылған.
Осылайша, БААТ ЖШС қызметінің негізгі түрлері болып сыра мен алкагольсіз ішімдіктердің сұрыптарын өндіру және өткізу болып табылады.
Сыра дайындауда қолданылатын дәстүрлі технологияларды сақтау мақсатында зауыт 7 жылдан бері капиталды түрде біртіндеп реконструкциялану үстінде. Реконструкциялау аяқталғаннан кейін зауыт заманауи өндіріс орнына айналатын болады.
Кәсіпорынның миссиясы - сыра қайнату ісіне өнер сияқты қарап қызмет етіп, сапалы өнім шығару және ұсыну, қоғамда сыра тұтыну мәдениетін дамыту болып табылады. Кәсіпорын үшін оның негізгі құндылықтары бюолып келесілер саналады:
oo сапалы өнім шығару;
oo өз қызметіміз үшін қоғам алдындағы жауапкершілікті түсіну;
oo тиімді жұмыс істеу.
Сыра өндірудің негізгі шикізаты сыра қайнату арпасынан арнайы технология бойынша өніп шығарылған сыра ашытқысы, су, құлмақ және ашытқы болып табылады. Өз өнімін өндіруде сыра қайнату зауыты жоғары сапалы шикізат пен материалдарды пайдаланады.
Шикізат туралы айтқанда, біз сыра ашытқысы сақтауға және өңдеуге келіп түсетін қоймадан бастаймыз, оның арнайы жайларында белгіленген ауа температурасы бір қалыпты ұсталады, мұның өзі шикізаттың жоғары сапасын сақтауға мүмкіндік береді. Арнайы диірмен сыра ашытқысын жібітуге және жұмсартуға арналған, содан соң сыра ашытқысы одан әрі сыра жасау үшін қайнату цехына барып түседі. Сыра қайнату зауытының жұмысындағы тағы бір маңызды буын - өндірістік лаборатория, оның заманауи жабдығы және тәулік бойы жұмыс істеу режимі өндірістің барлық кезеңдерінде және тәуліктің кез келген уақытында судың, салқындатылған суслоның, ашытқының, сыраның сапасын бақылауға мүмкіндік береді. Микробиологиялық лабораторияда сондай-ақ таза ашытқы өсіруі жүзеге асырылады, зауытқа оны carlsberg сыра қайнату холдингінің (Дания) таза ашытқы дақылы мұражайынан алып келеді.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік бөлімі бірнеше цехтардың жұмысын қамтиды. Оны 1-суреттен көруге болады.
Сурет 1 - БААТ ЖШС өндірістік бөлімінің құрылымы.
Қайнату цехы сыра өндірісінің аса маңызды әрі негізгі функциясы - сусло қайнату үшін жауап береді. Бұл цехта арнайы танкілерде сыра ашытқысы жаншылып, сусло алынады және оған құлмақ қосылып, қайнатылады. Неміс өндірушілерінің ең заманауи жабдығы бұл цех жұмысының толық автоматтандырылуын қамтамасыз етеді.
Ашытқы цехы ашытқыны езуге және сақтауға арналған. Бұл цехтан ашытқы көптеген құбырлармен өтіп ферментация цехына беріледі, ол жерде сыра суслосы қайнатудан кейін салқындатылады.
Ферментация цехы қайнатудан кейін алынған сыра суслосы салқындату үшін ондағы цилиндрлі-конусты танкілерге айдалады. Суслоны сыраға айналдыру үшін, айдау кезінде ағынға ашытқы беріледі, түбінде ол суслоны сыра етіп өңдеп шығарады.
Сыра жете ашып, суығаннан кейін, сүзгілеу цехына айдалады. Сыраның сақтау мерзімін ұлғайту мақсатымен оны ашытқыдан бөліп алу үшін, бұл цехта сыра кизельгур сүзгісі арқылы сүзгіленеді (кизельгур - кремний негізіндегі минерал, ұнтақ түрінде қолданылады). Сүзгіден өткен сыра ақшыл сыра танкілеріне барып түседі, ал одан пастеризацияға және құюға жіберіледі. БААТ кәсіпорнының құю цехы неміс өндірушілерінің ең заманауи жабдығымен жарақталған. Цехта бутылкаға, алюминий банкаға немесе кегтерге құюдың толық автоматтандырылған желістері жұмыс істейді. Мұқият жуылып және арнайы бергіштердің көмегімен тексерілгеннен кейін ғана бутылкалар құюға жіберледі, ал содан соң қақпағын жабу, этикетка жапсыру және орау процестері жүреді.
Дайын өнімдер қоймасы арнайы ауа-жылу шымылдықтары сыраны тиеп жіберу күніне дейін дұрыс сақтау үшін қойманың ішінде керекті температураның сақталуын қамтамасыз етеді. Бұл жерден сыраны Алматы қаласы мен облысы бойынша жіберу үшін ғана емес, сондай-ақ сыра қайнату компаниясының өнімін Қазақстанның барлық аймақтарына жеткізетін вагондарға да тиеу жұмыстары жүзеге асырылады. Осылайша, сыра көптеген дүкендердің, супермаркеттердің, барлар мен мейрамханалардың сөрелеріне түсіп, содан кейін, тұтынушыларға жетеді.
Өндірістің тиімді қызмет етуі қашан да болса оның сауатты ұйымдастырылуына тәуелді болады. Оның ішінде еңбекті ұйымдастыру мен бөлістіру, өкілеттіліктерді делегирлеу маңызды болып табылады. Себебі осы факторлардан өндірістің үздіксіз жұмыс жасауы тәуелді болады. Сондықтан кәсіпорындағы басқару процесіне баға берейік. 2-суретте БААТ ЖШС-дегі басқарудың ұйымдық құрылымы көрсетілген.
Сурет 2 - БААТ ЖШС-дегі басқарудың ұйымдық құрылымы.
2-суретте көрсетілгендей, кәсіпорынды басқарудың түрі сызықтық-функционалдық болып табылады.
Бас директордың қарамағында 7 бөлім қызмет етеді. Бас директордың міндеттеріне кәсіпорынның мүліктік және басқа құқықтарын қорғау жатады. Сонымен қатар, кәсіпорын қызметіндегі болуы мүмкін тәуекелдің барлығын жауапты болады.
Бас бухгалтер жылдық есептік мәліметтерді құрастырады, салық есептеумен және оны өткізумен айналысады. Оның қарамағында экономист және бухгалтер еңбек етеді.
Экономист кәсіпорынның экономикалық тиімділігін болжаумен, жоспарлаумен және қызмет нәтижелері көрсеткіштері бойынша есептілік өткізеді.
Бухгалтер кәсіпорын жұмысшыларына еңбекақы есептеумен айналысады. Кассир мекемеге келіп түсетін қаражаттарды қабылдайды, кәсіпорын міндеттемелері бойынша қолма-қол есеп айрысады және жұмысшыларға еңбекақы үлестіреді.
Жабдықтау бөлімі аталған кәсіпорында маңызды роль ойнайды, себебі оның құзіретіне шикізаттар қорын басқару, оны қалыптастыру келеді. Кәсіпорын шикізаттарды отандық өндірушілердін, сондай-ақ шетелдік өндірушілерден алады.
Сапаны басқару бөлімі мемлекеттік стандарт талаптарына сай келетін кәсіпорын өнімінің стандарттарын әзірлейді, өндірілетін сыраның рецептурасын дайындайды және бағалайды, өндірілген өнімді экспертизадан өткізеді, яғни өнім сапасын бақылайды, нәтижесінде ақаулығы бар өнімдерді саралайды.
Әкімшілік-шаруашылық бөлім басшысы күзет бөлімі қызметкерлерінің жұмыс жасау графигін даярлайды, оларды басқарады, сондай-ақ оның қарамағында электрик, еден жуғыштар, канцелярия бөлімі қызметкерлері, оргтехника инженерлері қызмет етеді.
Кәсіпорында бір ғана заңгер қызмет етеді, ол кәсіпорындағы жабыдқтаушылармен және тұрақты ірі сатып алушылармен жасалатын келісім-шарттардың заңдылығын қамтамасыз етеді, сондай-ақ кәсіпорынның сот алдында жауапкершілігі болған жағдайда, оның қызығушылықтарын орғайды.
Кадр бөлімінің басшысы кадрларды жинақтау, таңдау, оқыту сияқты шараларды ұйымдастырады, қызметшілер бойынша әс қағаздарын жүргізеді.
Кәсіпорын алдағы уақытта өндіріс құрылымын өзгертуді жоспарламайды. Кәсіпорын басшылығы жоғары сапалы, бәсекеге қабілетті өнім шығару мақсатында өндірісті реконструкциялау бойынша мақсатты бағдарланған шараларды іске асыруда. БААТ ЖШС-нің иелігінде Арман атты фирмалық дүкен бар, онда кәсіпорынның өнімдері сатылады.
2 БААТ ЖШС-нің өндірістік-шаруашылық жағдайын талдау
2.1 БААТ ЖШС-нің табыстылық деңгейін және экономикалық көрсеткіштерін талдау
Кәсіпорынның соңғы үш жылдағы қаржылық жағдайын талдай отырып, оның тұрақты түрде жақсарып келе жатқанын байқауға болады. Кәсіпорынның қаржылық қызметінің нәтижелері 1-кестеде көрсетілген.
Өндірілетін сыраның сапасы оны өндіруде қолданылатын шикізаттың сапасына тікелей тәуелді болады. Өз өндірісінде зауыт жергілікті, сондай-ақ импорттық шикізаттар мен материалдар қолданады. Шикізаттар мен материалдарды жеткізу темір жол вокзалынан және жеке жабдықтаушылардың автокөліктері арқылы жүзеге асырылады.
Кесте 1 - Өнімді сатудан түскен табыс және сату рентабельділігі
Көрсеткіштер
Өлш. бірл.
2008
2009
1. Жіберілетін бағадағы өнімді өткізуден түскен табыс.
мың тг.
499 480,7
697 686,1
2. Қосылған құн салығы
мың тг.
83 246,8
116 281
3. Акциз
мың тг.
54 807,4
72 304,8
4. Көтерме бағадағы өнімді өткізуден түскен табыс
мың тг.
361 426,9
509 100,3
5. Өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығын
мың тг.
285 038
392 259
6. Өнімді өткізуден түскен табыс
мың тг.
76 388,9
116 841,3
7. Рентабельділік
%
26,8
29,8
Республика аумағында өсірілмейтін және өндірілмейтін шикізаттар мен материалдарды зауыт шет елдердің өндіруші-зауыттарынан тікелей сатып алады. Кәсіпорындағы өнімнің сапасын арттыру бойынша мақсаттық жұмыстар іске асырыады. Кәсіпорынның өндіретін сырасы 2009 жылы республикалық конкурста екі алтын және бір күміс алқа ұтып алды.
Сыра - мерзімдік ішімдік болып табылады, сондықтан көктем және жаз уақыттарында оны өндіру кәсіпорында үш ауысыммен жүзеге асырылады, ал күз жәәне қыс айларында қаладағы сұранысқа байланысты бір ауысыммен немесе толық емес апта бойынша өндіріледі. 2-кестеде кәсіпорын иелігінде бар қуаттылығын иегруінің өзгерісі көрсетілген.
Есепті кезеңде өндірісті жаңарту бойынша бірқатар шаралар жасалды. Атап айтқанда, қайнату цехы құрылысын аяқтау бойынша жұмыстар жүргізілді, бродильдік-лагерлік цехтың құрылысы басталды. Есепті кезеңдегі аяқталмаған құрылыс көлемі 95,7 млн.теңгені құрады.
Кесте 2 - Кәсіпорын қуаттылығын игеру динамикасы
Көрсеткіш
Ед. изм.
2008 г.
2009 г.
Өсу қарқыны %
Өндіріс қуаттылығы
мың. дал
2100
3000
142,9
Выпуск продукции
мың. дал
1364,75
1919,36
140,6
Использование мощности
%
65
64
98,4
Егер өндірісті жаңарту бойынша орындалған, бірақ аяқталмаған жұмыстарды ескеретін болсақ, онда негізгі құралдардың тозу деңгейі 23%-ды құрайды, ал бұл негізгі құралдардың жарамдылық деңгейі коэффициентінің 0,77 %-ға тең болатындығын көрсетеді.
Ендігі кезекте кәсіпорын қызметіне қысқаша баға беру мақсатында оның ьехнико-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізейік (3-кесте).
Кесте 3 - БААТ ЖШС-нің 2008-2009 жылдардағы негізгі экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
2008 ж.
2009 ж.
Өсу қарқыны
(+,-)
%
1
Натуралды түрдегі өндіріс көлемі
мың дал.
1364,75
1919,36
554,61
140,6
2
Құндық түрдегі өндіріс көлемі
мың тг.
350814
481720
130906
137,31
3
Сатылған өнім көлемі
мың тг.
361426,9
509100,3
147673,4
140,86
Орташа айлық жалақы
теңге
18879
25203
6324
133,5
4
Өнеркәсіптік-өндірістік персонал
адам
172
201
29
116,8
5
Жылдық жалақы қоры
мың тг.
38967
60790
21823
156,0
6
Өткізілген өнімнің бір теңгесіне жұмсалған шығын
тиын
78,9
77
-1,9
97,6
7
Сатылған өнімнің өзіндік құны
мың тг.
285038
392259
110221
138,67
8
Сатудан түскен табыс
мың тг.
76388,9
116841,3
40452,4
152,96
9
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны
мың тг.
90349
120111
29762
132,94
10
Қор қайтарымдылығы
теңге
3,88
4,01
0,13
103,35
11
Өнім рентабельділігі
%
26,8
29,8
3
111,2
3-кестеде көрсетілгендей, 2008 жылы кәсіпорын 1364,75 мың. дал өнім өндірсе, ал в 2009 жылы өндіріс көлемі 1919,36 мың теңгеге дейін өсті, ол алдыңғы жылмен салыстырғанда 40,6%-ға немесе 554,61 мың дал.-ға артық. Өндіріс көлемінің құндық мәні 2008 ж. 350814 мың теңгені, 2009 ж.- 481720 мың теңгені құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 37,31%-ға артық.
2009 жылы сатылған өнім көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 40,86%-ға немесе 147673,4 мың теңгеге өсіп, 509 100,3 мың теңгеге жетті.
Өнім өндірісі көлемінің өзгеруі өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына да әсер еткен. Егер 2008 жылы олардың саны 172 адамды құраса, ал 2009 жылы - 201 адамға жетті, бұл алдыңғы жылға қарағанда 16,86 %-ға артық. Бұл құбылыс өндіріс көлемінің ұлғаюымен түсіндіріледі.
Ал жұмысшылар санының өзгеруі жылдық жалақы қорының өзгеруіне әкелді: 2008 жылы жалақы қорының шамасы 38967 мың теңгені құраса, ал 2009 жылы жұмысшылар санының өсуіне байланысты жалақы қоры 60790 мың теңгеге немесе 56 %-ға өсті.
Бір жұмысшыға шаққандағы еңбек өнімділігі 2008 жылы 2039,6 мың теңгені құраған болатын, ал 2009 жылы - 2396,6 мың теңгеге дейін өскен, яғни алдыңғы жылдармен салыстырғанда 357 мың теңгеге өскен.
Орташа айлық жалақы көлемі де артқан: егер 2008 жылы ол 18879 мың теңгені құраса, өндіріс көлемінің өсуіне байланысты 2009 жылы то в 2009 жылы 25203 мың теңгеге дейін жеткен. Осылайша, өсу қарқыны 33,5% құрады.
Қарастырылып отырлған жылдар аралығында сатылған өнімнің өзіндік құны да өсіп отырған: есепті кезеңде алдыңғы жылмен салыстырғанда 38,67%-ға артқан.
Өнімнің шығарылуы мен сатылуын талдау натуралды және құндық көрсеткіштер бойынша жүргізіледі. Өнімді шығару мен сатылуды талдауда натуралды түрдегі өнім көлемі қарастырылады, біздің жағдайда 1 дал өлшем бірлігін пайдаланамыз. 1 дал өнім 10 литрді сипаттайтын шама болып табылады. Ендігі кезекте 4-кесте мәліметтерін талдайық.
Кесте 4 - Өнімнің шығарылуын және сатылуын талдау
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
2008 ж.
2009 ж.
Өсу қарқыны
(+, -)
%
1.Натуралды түрдегі өнімнің өндірілуі
мың дал.
1364,75
1919,36
554,61
140,6
2. Тауарлық өнім
мың тг.
350814
481720
130906
137,31
3.Сатылған өнім
мың тг.
361426,9
509100,3
147673,4
140,86
Кестеде көрсетілгендей, кәсіпорында қарастырылып отырылған уақыт мерзімінде өндіріс көлемі ғана емес, сондай-ақ, сатылған өнім көлемі де ұлғайған. 2008 жылы өндірілген өнім көлемі 1364,75 мың дал. болса, 2009 жылы 554,61 мың далға артып, 40,6 %-ға өскен және 1919,36 мың далды құраған.
Тауарлық өнім көлемі де өскен: 2008 жылы 350814 мың теңге, ал 2009 ж - 481720 мың теңгені құраған, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 130906 мың теңгеге артық.
Тауарлық өнім көлемінің өсуімен бірге сатылған өнім көлемі де өскен. Егер 2008 жылы оның көлемі 361426,9 мың теңгені құраса, ал 2009 жылы сатылған өнім көлемі 40,86%-ға немесе 147673,4 мың теңгеге өсіп, есепті кезеңде 509100,3 мың теңгені құраған. БААТ ЖШС-нің тауарлық өнімі мен сатылған өнім көлемінің өзгеуін қарастырайық (кесте-5).
Кесте 5 - Тауарлық өнім және сатылған өнім көлемінің өзгеруін талдау
Жылдар
Тауарлық өнім көлемі, мың тг.
Өсу қарқыны
Сатылған өнім көлемі, мың тг.
Ауытқу
Базис.%
Тізб.%
Базис.%
Тізб.%
2007
361603
338700
2008
350814
97
97
361421,9
93,3
93,3
2009
481720
133,2
137,3
509100,3
140,9
150,3
Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей, өндірілген және сатылған өнім көлемі 2008 жылы 3 %-ға төмендесе, ал 2009 жылы 33,2 %-ға ұлғайған. Өндіріс көлемі 3 жыл ішінде жалпы 37,3 %-ға өскен. Ал сатылған өнім көлемі 40,9 %-ға өскен, орташа жылдық өсу қарқыны 15,1 %-ды құраған.
Өндіріс көлемі бойынша жоспардың орындалуын бағалау барысында нақты кезең ішіндегі өнім өндірісінің жалпы нәтижелеріне ғана сүйенуге болмайды, сондықтан ішкі есептік кезеңдегі жоспарлық міндеттердің орындалу ырғақтылығын талдау қажет.
Кесте 6 - Ырғақтылықты талдау
2009 жыл
айлар
Жоспар өндірілген өнім көлемі (мың дал)
Нақты өндірілген өнім көлемі (мың дал)
Оның ішінде жоспар есебінен өндірілген өнім көлемі
Қаңтар
74,75
72
72
Ақпан
74,75
82,2
74,75
Наурыз
74,75
95
74,75
Сәуір
174,4
190
174,4
Мамыр
174,4
225,8
174,4
Маусым
200
220
200
Шілде
200
280
200
Тамыз
200
280
200
Кесте 6 жалғасы
Қыркүйек
174,4
215
174,4
Қазан
74,75
102,66
74,75
Қараша
74,75
88,7
74,75
Желтоқсан
74,75
68
68
Барлығы
1571,7
1919,36
1562,2
Кәсіпорындардың ырғақсыз жұмысы тұтынушыларды өніммен жабдықтаудағы ауытқушылыққа, өнімнің сапасының нашарлауына және өндірістік емес шығындардың өсуіне, өндірістік құаттылықты толық қолданбауға, еңбек өнімділігінің төмендеуіне әкеледі. Аталған келеңсіз жағдайлар өнімнің өзіндік құнының ұлғаюына, пайданың және кәсіпорын қызметінің рентабельділігінің төмендеуіне әкеледі. Кәсіпорын қызметінің ырғақтылығын талдау үшін ырғақтылық коэффициентін есептейді, ол жоспар есебінен өндірілген өнім көлемін жоспарланған өнім көлеміне қатынасы ретінде анықталады. 2009 жыл үшін ырғақтылық коэффициентін есептейміз:
Кр = 1562,2 1571,7 = 0,99.
Шамасы 0,99-ға тең ырғақтылық коэффициенті кәсііпорынның ырғақты қызмет етуге талпынатынын дәлелдейді. Кәсіпорын жұмысының ырғақтылығына шикізаттармен дер кезінде жабдықталуы және матеериалдық-техникалық қамтамасыз етілу деңгейі сияқты факторлар әсер етеді.
5.2 Өнімнің сапасына әсер ететін факторларды және өнім сапасын бағалау көрсеткіштерін талдау
Әлеуметтік зерттеулерге сәйкес, Қазақстанда сыра маркасының қайсыбір түрін таңдауда басты рольды оның сапасы алады. Сондықтан бұл ішімдік түрінің сапасын бағалау оны өндірушілер үшін өте маңызды.
Сыра - алкогольділік деңгейі төмен, шөлді басатын, құлмақ иісті және жағымды ащылау дәмі бар ішімдік. Сыраның құрамында су, этил спирті және көміртегі диоксидінен басқа, нәрлі және биологиялық активті заттар: ақуыз, көміртегі, микроэлементтер және витаминдерден тұрады. Сыра түсіне қарай ашық түсті және күңгірт түсті болады, ал сыраны өндіруде қолданылатын ашытқы түріне қарай төмен және жоғары ашыған болып бөлінеді. Алматы нарығындағы сыралардың 90%-ы төмен ашыған сыралары ашық түсті сыраға жатады, оларға құлмақтың әлсіз дәмі, құлмақ иісі және құлмақ ащысы тән. Оларды судың құлмақталмаған материалдарынан, құлмақ және құлмақты препараттардың қоспасы бар қайнатылған миядан жасайды. Сыраның күңгірт түсті сұрыптарын дайындауда мияның арнайы сұрыптары қолданылады. Сондықтан күңгірт түсті сыраның миялық-карамельді тәттірек дәмі, аздап құлмақтың ащылығы бар және сыраның ашық түсті сұрыптарымен салыстырғанда қанық түсті болып келеді.
Өнімнің сұрыптық құрамына байланысты оның сапа көрсеткіштері арасындағы айырмашылық сыра өндірісінің рецептурасымен түсіндіріледі. Сыраның күңгірт түсті сұрыптарын өндіру қымбатқа түседі және капиатал салымын көбірек қажет етеді. Есесіне, өнім сапасының жеткілікті деңгейін қамтамасыз етеді. Күңгірт түсті сыра ашық түсті сырамен салыстырғанда нәрлілігі жоғарырақ, сақтау мерзімі 2-3 айға ұзағырақ, дәмі күштірек, алкогольділік деңгейі жоғарырақ болып келеді. Оларға нарықтағы сұраныс жоғары болып келеді және оның негізгі тұтынушылары 20-55 жас аралығындағы ер адамдар саналады. Сыраның бұл түрі ашық түсті сыраға қарағанда қымбатырақ компоненттерден тұрады, атап айтқанда, күңгірт мия, карамельді мия, күйдірілген мия, колер және т.б. Олар өндірісте көп шығындарды қажет етеді. Дегенмен, дайын өнімнің табыстылығын жоғарылатады, соның есебінен рентабельділік деңгейі өседі.
Қазіргі кезде БААТ кәсіпорны негізінен ашық түсті сыраны өндірумен және сатумен айналысады. Олардың өнімдерінің қатарына 160 атты сыра маркасы жатады. Сондай-ақ кәсіпорын күңгірт түсті сыраның аса үлкен емес сссортименттерін өндіреді. (NS, Аха). Сыра өндірісінің құрылымы 7-кестеде келтірілген.
Кесте 7 - 2009 жылдағы натуралды түрдегі өнім өндірісі
Сыра ассортименті
Өлшем бірлігі, дал.
Ассортименттік топтағы үлес салмағы, %
Игристое
806131,2
42
Корона
191936
10
Немецкое
383872
20
Аха
172742,4
9
NS
172742,4
9
160
191936
10
Барлығы
1919360
100
7-кестеде көрсетілгендей, зауыттың негізіг сыра ассортиментінің құрамы ашық түсті сыра сұрыптарын өндіруге бағытталған. Кесте мәліметтеріне сәйкес, өндірілетін өнімнің 18%-ы күңгір түсті сыра сұрыптарына келеді, ал ашық түсті сыра сұрыптарына сәйкесінше қалған 82%-ы келеді. Жалпы алғанда, сыра сапасы жақсы деп айтуға болады. БААТ ЖШС-нің күңгірт түсті сыра сегменті бойынша негізгі бәсекелестері болып отандық өндірушілердің Карагандинское, Шымкент темное и Дербес темное маркалары болып табылады.
Сыра сапасының органолептикалық көрсеткіштері оны дегустациялау процесінде анықталады. Сыраның органолептикалық көрсеткіштерін бағалауда балдық жүйе қолданылады. Ол бойынша анықталған әрбір сипаттамаға оны қабылдау мен интенсивтілігіне қарай балл жүктеледі. Дегустация нәтижелері дегустациялық карталарда тіркеледі, олар жауапты ұйымдастырушымен өңделеді. Алматы қаласының нарығындағы жетекші сауда маркаларының сыра сапасын органолептикалық көрсеткіштері бойынша талдау 8-кестеде көрсетілген. Сыраның барлық көрсеткіштерінің балдарын қосу барысында анықталған жиынтық балдардың шамасы 22-25 балды құраған жағдайда сыраның сапасы жоғары саналады, 19-21 балл аралығында - жақсы, 13-18 балл аралығында - қанағаттанарлық деңгейде және 12 балл және одан аз балл жинаған жағдайда сыраның сапасын төмен болып саналады.
Кесте 8 - Алматы қаласы нарығындағы жетекші сауда маркаларының сыраларының сапасын органолептикалық көрсеткіштері
Органолептикалық көрсеткіштер
Максимум балы
БААТ ЖШС
Алматинский пивзовод №1 АҚ
"Пиво-варенная компания "DERBES" ЖШС
"Балтика"
концерні
NS
Жигулевское
"DERBES"
Балтика -3
Тұнықтылығы
3
1
2
1
3
Түсі
3
2
3
1
2
Дәмі
5
3
4
2
4
Құлмақ ащысы
5
5
5
4
5
Иісі
4
4
3
2
4
Көпіршіктенуі
5
3
4
3
5
Барлығы
25
18
21
13
23
8-кестеде көрсетілгендей, NS сырасы Жигулевское және Балтика -3 сыраларынан сапасы төмендеу, дегенмен оның сапасын қанағаттанарлық деңгейде деп айтуға болады.
Өнім сапасының сыртқы көрсеткіштері оның түсімен, мөлдірлігімен және тұнықтығымен анықталады. Берілген көрсеткіштерге сыраны ашытқылық суспензиядан тазалау күйі әсер етеді. Әдетте ол фильтрациялық құрылғылардың тиімді жұмыс істеуімен анықталады. Кизельгурлық фильтрациялық құрылғылар моральдық тозған және өндірілетін өнімді жеткілікті деңгейде өңдеуге шамасы жетпейді. Бұл көрсеткіштің жоғары деңгейі Алматинский пивзовод №1 АҚ-нда байқалады. Бұл негізінен зауытты реконструкциялау мен негізгі қорларын жаңарту нәтижесінде болды.
Сыраны тазалау деңгейі сондай-ақ бағаны қалыптастыруға әсер етеді, ал өнімнің бағасы тұтынушылар басты назарды аударатын өнім сапасының көрсеткіші болып табылады. Сыраның жоғары деңгейдегі көпіршіктенуі мен көпіру тұрақтылығына ақуыздарды денатуризациялау әсер етеді. Фильтрациялық құрылғылардың тиімді жұмысын сыраны пастеризациялау процесі алмастыра алады. Бұл әдісті қолдану арқылы сыраның барлық нәрлі қасиеттерін сақтай отырып, оның сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.
Өнім сапасының дәмдік қаситеттерінің төмендігі әдетте сыраны өндіруде сапасы нашар шикізаттар қолданудың әсерінен болады, сондай-ақ оны өндіру процесіндегі технологиялық процестің бұзылуы салдарынан орын алуы мүмкін. Мысалы, оған температуралық режимді стандарттан тыс жоғарылату немесе оны ескі жабдықтарда әзірлеу жатады. "Балтика" концернінің позиццияларын талдау барысында, оның сырасының бұл көрсеткішінің жоғарырақ екендігі анықталды. Бұл негізінен жақсы дамыған шикізат базасымен, құлмақ зауыттарының көптігімен түсіндіріледі. 8-кесте мәліметтерін талдай келе, БААТ ЖШС-нің NS сырасының басқа өндірушілердің маркаларымен салыстырғанда күшті позицияларын байқауға болады. Олардың қатарына құлмақ ащысы мен сыра иісі жатады. Дайын сыраның сапасы қолданылатын шикізат сапасына тікелей тәуелді болады. Оның негізгісі арпа құлмағы (ашық, күңгірт түсті және арнайы сұрыптары) болып табылады. Сыраның негізгі сұрыптық ерекшеліктері (түсі, дәмі, иісі) құлмақтың сапасына және рецептурадағы оның арақатынасына байланысты болады.
Өндірістік көзқарас тұрғысынан дайын өнімнің сапасы оны өндіруде қолданылатын шикізат пен құрылғылардың сапасына тікелей тәуелді болады, яғни жеткізілетін шикізаттардың сапасын қатаң түрде қадағалау және технологиялық құрылғыларды жаңартып отыру жоғары сапалы сыраны өндірудің басты шарттары болып табылады. Өнімнің сапасының жанама көрсеткіші ақау болып табылады (брак). Ақау түзетілетін және түзетілмейтін болып екіге бқлінеді. Ақаулы өнімді өндіру өнімнің өзіндік құнының жоғарылауына, сатылған өнім көлемінің төмендеуіне, пайданың, оның әсерінен рентабельділік деңгейінің төмендеуіне әкеп соғады.
11-кестеде көрсетілгендей, ақаулардың абсолюттік түрде және жалпы үлес салмағы ретіндегі динамикасы талданатын кезеңдерде ұлғайған. Өндіріс көлемінің 40,6 %-ға ұлғаюы кезінде ақауланған өнім көлемі 2008 жылы 73,8 %-ға өскен, оның ішінде экспедициондық ақау 17,8 %-ға, стандарттық емес өнім 58,3%-ға өскен. Рекламациялар бойынша сыртқы ақаулар көрсеткіштері екі есе көбейген, тауарды қайтару бойынша 25%-ға азайған, соңғысы зауыттың жабдықтау жүйесінің тиімділігінің артуын білдіреді.
Өнімнің сапасының жоғары деңгейіде болмауының негізгі себептері болып шикізат сапасының төмендігі, өндірісті ұйымдастыру деңгейінің төмендігі, білікті еңбектің жетіспеушлігі, өндірістің ырғақсыздылығы саналады. Ішкі ақаулардың туындауының себептері болып келесілер саналады: этикетка жапсыратын машинамен дұрыс жұмыс істей алмау, құйылатын машинаның толмай қалуы, тасымалдау және сақтау кезіндегі тарының ауытқуы, бөтелке қақпактарының герметикалық қасиеттерінің төмндігі және т.б. Ақаулардың алдын ала алмау натуралдық, сондай-ақ құндық жоғалтуларға әкеледі.
Кесте 11 - БААТ ЖШС-ндегі өнімді қайтару деңгейі мен өнім ақауларын талдау
Көрсеткіш
Өлш. бірл
2008 ж.
2009 ж.
Өзгеруі
(+,-)
%
Өндіріс көлемі
мың дал
1364,75
1919,36
554,61
140,6
Өндірістік ақаулар
мың дал
40,5
70,4
29,9
173,8
Экспедициялық ақаулар
мың дал
30,2
35,6
5,4
117,8
Стандарттық емес өнім
мың дал
16,8
26,6
9,8
158,3
Рекламациялар саны
дана
3
6
3
200
Өнім құрамына өзге компонеттердің қосылып кетуі оқиғалары
дана
2
1
1
100
Қайтарлыған тауарлар
мың дал
8
6
-2
75
Сыртқы ақаулардың пайда болу себептеріне өнімді сақтау мерзімінің кемдігі есебінен өнімді өткізе алмау болып табылады. Берілген көрсеткіш негізінен сыраның сұрыпы мен рецептурасымен анықталады. Мәселен, ашық түсті сыра сұрыптарының сақтау мерзімі күңгірт түсті сырадан аз болып келеді, жоғарыда айтылып кеткендей, зауыттың сыра ассортиментінде ашық түсті сыраның үлесі жоғары, сондықтан бұл жағдай кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтарын төмендетеді.
Кесте 12 - БААТ ЖШС-ндегі ақаулар деңгейі мен қайтарылған тауарлар көлемін талдау
№
Көрсеткіш
Өлш. бірл.
2008 ж.
2009 ж.
Өзгеруі
(+,-)
%
1
Құндық шамадағы өндірілген өнім көлемі
мың тг.
350814
481720
130906
137,37
2
Сатылған өнім көлемі
мың тг.
361426,9
509100,3
147673,4
140,86
3
Қайтарылған тауарлар көлемі
мың тг.
3858,9
7225,8
3366,9
187,25
4
Ақаулы өнімдер көлемі
мың тг.
2806,51
4817,2
2712,4
173,8
5
Тасымалдау кезіндегі жоғалтулар
мың тг.
1754,07
1445,16
-308,91
82,38
12-кесте мәліметтері бойынша талданып отырылған кезең аралығында 87 %-ға немесе құндық шамада 3366,9 мың теңгеге өскен, бұл тауардың сақталу мерзімінің қысқалығымен байланысты болып отыр. Зауыт көбінесе ашық түсті сыра сұрыпын шығаратындықтан, оған қажетті шикізаттар да тез бұзылады, осыған байланысты қайтарылатын тауарлар көлемі болашақта да өсуі ғажап емес. Кәсіпорындағы ақауланған өнім көлемі құндық шамада 5780,64 мың теңгеге өскен. Тасымалдау кезіндегі жоғалтулар көлемінің 308,91 мың теңгеге төмендеуі байқалады, бұл негізінен машиналар паркін жаңартумен және арнайы көліктер - каралармен қарулану нәтижесінде болды.
3 Кәсіпорынның шикізаттармен жабдықталуын талдау
Сыра өндіру стандарттары бойынша оны өндіруде күңгірт түсті құлмақты, карамельді құлмақты, арпаны, күрішті, бидайды, майынан арылған жүгері ұнын қолдауға болады. Құлмақты алмастыратын өнімдердің сапасына қойылатын басты талаптар - бұл тазалық және сатылатын шикізаттың талаптарға сай келу болып табылады. Құлмақталмаған шикізатты өндірісте қолдану экономикалық тұрғыда тиімді және технологиялық түрде негізделген. Сондықтан 10-11% -тік сыраны дайындау үшін 20 %-ке дейін құлмақтық емес шикізаттарды қолданғанда ферменттік препараттарды қолдаусыз пайдаланбау қажет. Ал егер 20 %-дан жоғары құлмақталмаған арпаны қолданғанда ферменттік препараттарды міндетті түрде қолдану қажет.
Сыраны өндіруге қажетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және менеджмент кафедрасы
Өндірістік тәжірибені өткендігі туралы
ЕСЕБІ
(БААТ ЖШС материалдары негізінде)
050506 - Экономика мамандығы
Орындаған:
_________________
(студенттің қолы)
4 курс, 06-05 тобы,
Ибрагимова З. А.
Кафедрадағы тәжірибе жетекшісі
_____________________
(жетекшінің қолы)
Бралимов А.Ж. э.ғ.к., профессор
Кәсіпорындағы тәжірибе жетекшісі
_____________________
(жетекшінің қолы)
Ахметов Б.А.
Алматы, 2010
Мазмұны
Бет.
Кіріспе
3
1.
БААТ ЖШС өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасы
4
2.
БААТ ЖШС-нің өндірістік-шаруашылық жағдайын талдау
2.1
БААТ ЖШС-нің табыстылық деңгейін және экономикалық көрсеткіштерін талдау
8
2.2
Кәсіпорын өнімінің сапасын талдау
12
3.
Кәсіпорынның шикізаттармен жабдықталуын талдау
18
4.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын талдау
22
5.
БААТ ЖШс-дегі маркетингті басқару
27
Қорытынды
30
Қолданылған әдебиеттер тізімі
32
Кіріспе
Нарықтық экономикада өнеркәсіптің тиімді еңбек етуі оның иелігінде бар ресурстарды, атап айтқанда қаржы, еңбек ресурстарын тиімді басқаруға байланысты болып келеді. Оларға қажеттілікті дұрыс жоспарлау, кәсіпорын қызмітінде дұрыс пайдалан білу, ұйымдастыру, бақылау сияқты шаралардың рационалды түрде жүзеге асырылуы кәсіпорындағы менеджменттің мақсатты қызмет етуін көздейді. Осы талаптарды ескере отырып, мемлекеттің ішкі экономикалық мүмкіндіктері мен өндіріс жағдайын қарқынды дамыту мақсатында жаңа бағыттар белгіленуде. Осыған байланысты, мемлекетіміздің макроэкономикалық саясатын қалыптастыруда ғылыми негізделген іс-шараларының рөлі мен маңызы барынша арта түспек. Ал атқарылуы тиіс іс-шаралар жаһанданудың қазіргі таңғы талаптарына сәйкестендіріліп, әлеуметтік және экономикалық факторлардың дәрежесін ғылым мен инновациялардың соңғы жетістіктеріне сүйене отырып жүзеге асырылуына талап қойылуда.
Нарықтық сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу, жаңа ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін қолдана отырып, бәсекелестерінің арасынан жоғарғы сапалы өнімімен ерекшеленіп, өз орнын нарықта таба білуі қажет.
Шаруашылық ортаның динамикалық өзгеру жағдайында жаңа құрал-жабдықтар мен прогрессивті технологияларды жүйелі түрде ендіру, инновация мен ғылыми-техникалық погресс нәтижелерін қолдану арқылы кәсіпорынды басқару мен еңбектің жаңа әдістерін қолдану негізінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін жоғарылатуға қол жеткізуге болады. Сонымен қатар, ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғарғы өнімді техникамен технологияны қолдану кәсіпорын қызметінде өте маңызды мәселе болып табылады.
Тәжірибе өту туралы есептің негізгі мақсаты БААТ ЖШС өндірістік-шаруашылық қызметінің экономикалық тиімділігін талдау, яғни теориялық білімді тәжірибе жүзінде бекіту болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін осы жұмысты жазуға келесі міндеттер қойылды:
oo кәсіпорынға қысқаша сипаттама беру арқылы өндірістің ерекшеліктерін талдау және бағалау;
oo кәсіпорынның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау;
oo кәсіпорында еңбек ресурстарын басқару жүйесін және оларды қолдану тиімділігін талдау.
Зерттеу объектісі болып құрылыс өнімдерін өндіруге маманданған БААТ ЖШС табылады.
Аталған жұмыс кіріспеден, 4 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы алғанда, тәжірибе есебінде оны жазуда қойылған барлық міндеттер шешіледі деген ойдамын.
1 БААТ ЖШС өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасы
БААТ ЖШС 1998 жылы Алматы қаласында құрылған. Өндірістік қызметінің сипаттамасы сыра өндірісі болып табылады. Кәсіпорын заңды тұлға болып табылады, өзінің жеке балансы, банк мекемелерінде есеп айырысу және т.б. шоттары бар, өзінің тауарлық белігісі және заңды түлғаның басқа да нышандары бар. Ол өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды сатып алуға, өзінің мүлкі бойынша жауап беруге құқылы болып табылады. Кәсіпорынның заңды статусы - жеке меншік болып табылады. Шаруашылық қызметті жүргізуге қажетті ғимараттар, құрылғылары және механизмдері (цехтары), сондай-ақ шамасы 3,127 га болатын жер учаскесі бар.
Кәсіпорынның сумен жабдықталу көзі болып мінсіз тау суы болып табылады. Зауыт территориясында оны тау суымен жабдықтайтын зауыттық скважина бар. Электрмен және газбен жабдықталуы орталықтандырылған болып келеді.
БААТ ЖШС сыраны өндіру және шығаруға мамандандырылған. Бірақ зауытты қайта қаруландыру мақсатында капитал салымдарын қаржыландыру көзін табу үшін кәсіпорын алкольсіз ішімдіктер өндірісін қолға алған. Оларды өндіру үшін өнеркәсіптік ғимарат салынған және стерильді өндірісте ішімдіктерді құю бойынша неміс эксклюзивті линиясы қалыптастырылған.
Осылайша, БААТ ЖШС қызметінің негізгі түрлері болып сыра мен алкагольсіз ішімдіктердің сұрыптарын өндіру және өткізу болып табылады.
Сыра дайындауда қолданылатын дәстүрлі технологияларды сақтау мақсатында зауыт 7 жылдан бері капиталды түрде біртіндеп реконструкциялану үстінде. Реконструкциялау аяқталғаннан кейін зауыт заманауи өндіріс орнына айналатын болады.
Кәсіпорынның миссиясы - сыра қайнату ісіне өнер сияқты қарап қызмет етіп, сапалы өнім шығару және ұсыну, қоғамда сыра тұтыну мәдениетін дамыту болып табылады. Кәсіпорын үшін оның негізгі құндылықтары бюолып келесілер саналады:
oo сапалы өнім шығару;
oo өз қызметіміз үшін қоғам алдындағы жауапкершілікті түсіну;
oo тиімді жұмыс істеу.
Сыра өндірудің негізгі шикізаты сыра қайнату арпасынан арнайы технология бойынша өніп шығарылған сыра ашытқысы, су, құлмақ және ашытқы болып табылады. Өз өнімін өндіруде сыра қайнату зауыты жоғары сапалы шикізат пен материалдарды пайдаланады.
Шикізат туралы айтқанда, біз сыра ашытқысы сақтауға және өңдеуге келіп түсетін қоймадан бастаймыз, оның арнайы жайларында белгіленген ауа температурасы бір қалыпты ұсталады, мұның өзі шикізаттың жоғары сапасын сақтауға мүмкіндік береді. Арнайы диірмен сыра ашытқысын жібітуге және жұмсартуға арналған, содан соң сыра ашытқысы одан әрі сыра жасау үшін қайнату цехына барып түседі. Сыра қайнату зауытының жұмысындағы тағы бір маңызды буын - өндірістік лаборатория, оның заманауи жабдығы және тәулік бойы жұмыс істеу режимі өндірістің барлық кезеңдерінде және тәуліктің кез келген уақытында судың, салқындатылған суслоның, ашытқының, сыраның сапасын бақылауға мүмкіндік береді. Микробиологиялық лабораторияда сондай-ақ таза ашытқы өсіруі жүзеге асырылады, зауытқа оны carlsberg сыра қайнату холдингінің (Дания) таза ашытқы дақылы мұражайынан алып келеді.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік бөлімі бірнеше цехтардың жұмысын қамтиды. Оны 1-суреттен көруге болады.
Сурет 1 - БААТ ЖШС өндірістік бөлімінің құрылымы.
Қайнату цехы сыра өндірісінің аса маңызды әрі негізгі функциясы - сусло қайнату үшін жауап береді. Бұл цехта арнайы танкілерде сыра ашытқысы жаншылып, сусло алынады және оған құлмақ қосылып, қайнатылады. Неміс өндірушілерінің ең заманауи жабдығы бұл цех жұмысының толық автоматтандырылуын қамтамасыз етеді.
Ашытқы цехы ашытқыны езуге және сақтауға арналған. Бұл цехтан ашытқы көптеген құбырлармен өтіп ферментация цехына беріледі, ол жерде сыра суслосы қайнатудан кейін салқындатылады.
Ферментация цехы қайнатудан кейін алынған сыра суслосы салқындату үшін ондағы цилиндрлі-конусты танкілерге айдалады. Суслоны сыраға айналдыру үшін, айдау кезінде ағынға ашытқы беріледі, түбінде ол суслоны сыра етіп өңдеп шығарады.
Сыра жете ашып, суығаннан кейін, сүзгілеу цехына айдалады. Сыраның сақтау мерзімін ұлғайту мақсатымен оны ашытқыдан бөліп алу үшін, бұл цехта сыра кизельгур сүзгісі арқылы сүзгіленеді (кизельгур - кремний негізіндегі минерал, ұнтақ түрінде қолданылады). Сүзгіден өткен сыра ақшыл сыра танкілеріне барып түседі, ал одан пастеризацияға және құюға жіберіледі. БААТ кәсіпорнының құю цехы неміс өндірушілерінің ең заманауи жабдығымен жарақталған. Цехта бутылкаға, алюминий банкаға немесе кегтерге құюдың толық автоматтандырылған желістері жұмыс істейді. Мұқият жуылып және арнайы бергіштердің көмегімен тексерілгеннен кейін ғана бутылкалар құюға жіберледі, ал содан соң қақпағын жабу, этикетка жапсыру және орау процестері жүреді.
Дайын өнімдер қоймасы арнайы ауа-жылу шымылдықтары сыраны тиеп жіберу күніне дейін дұрыс сақтау үшін қойманың ішінде керекті температураның сақталуын қамтамасыз етеді. Бұл жерден сыраны Алматы қаласы мен облысы бойынша жіберу үшін ғана емес, сондай-ақ сыра қайнату компаниясының өнімін Қазақстанның барлық аймақтарына жеткізетін вагондарға да тиеу жұмыстары жүзеге асырылады. Осылайша, сыра көптеген дүкендердің, супермаркеттердің, барлар мен мейрамханалардың сөрелеріне түсіп, содан кейін, тұтынушыларға жетеді.
Өндірістің тиімді қызмет етуі қашан да болса оның сауатты ұйымдастырылуына тәуелді болады. Оның ішінде еңбекті ұйымдастыру мен бөлістіру, өкілеттіліктерді делегирлеу маңызды болып табылады. Себебі осы факторлардан өндірістің үздіксіз жұмыс жасауы тәуелді болады. Сондықтан кәсіпорындағы басқару процесіне баға берейік. 2-суретте БААТ ЖШС-дегі басқарудың ұйымдық құрылымы көрсетілген.
Сурет 2 - БААТ ЖШС-дегі басқарудың ұйымдық құрылымы.
2-суретте көрсетілгендей, кәсіпорынды басқарудың түрі сызықтық-функционалдық болып табылады.
Бас директордың қарамағында 7 бөлім қызмет етеді. Бас директордың міндеттеріне кәсіпорынның мүліктік және басқа құқықтарын қорғау жатады. Сонымен қатар, кәсіпорын қызметіндегі болуы мүмкін тәуекелдің барлығын жауапты болады.
Бас бухгалтер жылдық есептік мәліметтерді құрастырады, салық есептеумен және оны өткізумен айналысады. Оның қарамағында экономист және бухгалтер еңбек етеді.
Экономист кәсіпорынның экономикалық тиімділігін болжаумен, жоспарлаумен және қызмет нәтижелері көрсеткіштері бойынша есептілік өткізеді.
Бухгалтер кәсіпорын жұмысшыларына еңбекақы есептеумен айналысады. Кассир мекемеге келіп түсетін қаражаттарды қабылдайды, кәсіпорын міндеттемелері бойынша қолма-қол есеп айрысады және жұмысшыларға еңбекақы үлестіреді.
Жабдықтау бөлімі аталған кәсіпорында маңызды роль ойнайды, себебі оның құзіретіне шикізаттар қорын басқару, оны қалыптастыру келеді. Кәсіпорын шикізаттарды отандық өндірушілердін, сондай-ақ шетелдік өндірушілерден алады.
Сапаны басқару бөлімі мемлекеттік стандарт талаптарына сай келетін кәсіпорын өнімінің стандарттарын әзірлейді, өндірілетін сыраның рецептурасын дайындайды және бағалайды, өндірілген өнімді экспертизадан өткізеді, яғни өнім сапасын бақылайды, нәтижесінде ақаулығы бар өнімдерді саралайды.
Әкімшілік-шаруашылық бөлім басшысы күзет бөлімі қызметкерлерінің жұмыс жасау графигін даярлайды, оларды басқарады, сондай-ақ оның қарамағында электрик, еден жуғыштар, канцелярия бөлімі қызметкерлері, оргтехника инженерлері қызмет етеді.
Кәсіпорында бір ғана заңгер қызмет етеді, ол кәсіпорындағы жабыдқтаушылармен және тұрақты ірі сатып алушылармен жасалатын келісім-шарттардың заңдылығын қамтамасыз етеді, сондай-ақ кәсіпорынның сот алдында жауапкершілігі болған жағдайда, оның қызығушылықтарын орғайды.
Кадр бөлімінің басшысы кадрларды жинақтау, таңдау, оқыту сияқты шараларды ұйымдастырады, қызметшілер бойынша әс қағаздарын жүргізеді.
Кәсіпорын алдағы уақытта өндіріс құрылымын өзгертуді жоспарламайды. Кәсіпорын басшылығы жоғары сапалы, бәсекеге қабілетті өнім шығару мақсатында өндірісті реконструкциялау бойынша мақсатты бағдарланған шараларды іске асыруда. БААТ ЖШС-нің иелігінде Арман атты фирмалық дүкен бар, онда кәсіпорынның өнімдері сатылады.
2 БААТ ЖШС-нің өндірістік-шаруашылық жағдайын талдау
2.1 БААТ ЖШС-нің табыстылық деңгейін және экономикалық көрсеткіштерін талдау
Кәсіпорынның соңғы үш жылдағы қаржылық жағдайын талдай отырып, оның тұрақты түрде жақсарып келе жатқанын байқауға болады. Кәсіпорынның қаржылық қызметінің нәтижелері 1-кестеде көрсетілген.
Өндірілетін сыраның сапасы оны өндіруде қолданылатын шикізаттың сапасына тікелей тәуелді болады. Өз өндірісінде зауыт жергілікті, сондай-ақ импорттық шикізаттар мен материалдар қолданады. Шикізаттар мен материалдарды жеткізу темір жол вокзалынан және жеке жабдықтаушылардың автокөліктері арқылы жүзеге асырылады.
Кесте 1 - Өнімді сатудан түскен табыс және сату рентабельділігі
Көрсеткіштер
Өлш. бірл.
2008
2009
1. Жіберілетін бағадағы өнімді өткізуден түскен табыс.
мың тг.
499 480,7
697 686,1
2. Қосылған құн салығы
мың тг.
83 246,8
116 281
3. Акциз
мың тг.
54 807,4
72 304,8
4. Көтерме бағадағы өнімді өткізуден түскен табыс
мың тг.
361 426,9
509 100,3
5. Өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығын
мың тг.
285 038
392 259
6. Өнімді өткізуден түскен табыс
мың тг.
76 388,9
116 841,3
7. Рентабельділік
%
26,8
29,8
Республика аумағында өсірілмейтін және өндірілмейтін шикізаттар мен материалдарды зауыт шет елдердің өндіруші-зауыттарынан тікелей сатып алады. Кәсіпорындағы өнімнің сапасын арттыру бойынша мақсаттық жұмыстар іске асырыады. Кәсіпорынның өндіретін сырасы 2009 жылы республикалық конкурста екі алтын және бір күміс алқа ұтып алды.
Сыра - мерзімдік ішімдік болып табылады, сондықтан көктем және жаз уақыттарында оны өндіру кәсіпорында үш ауысыммен жүзеге асырылады, ал күз жәәне қыс айларында қаладағы сұранысқа байланысты бір ауысыммен немесе толық емес апта бойынша өндіріледі. 2-кестеде кәсіпорын иелігінде бар қуаттылығын иегруінің өзгерісі көрсетілген.
Есепті кезеңде өндірісті жаңарту бойынша бірқатар шаралар жасалды. Атап айтқанда, қайнату цехы құрылысын аяқтау бойынша жұмыстар жүргізілді, бродильдік-лагерлік цехтың құрылысы басталды. Есепті кезеңдегі аяқталмаған құрылыс көлемі 95,7 млн.теңгені құрады.
Кесте 2 - Кәсіпорын қуаттылығын игеру динамикасы
Көрсеткіш
Ед. изм.
2008 г.
2009 г.
Өсу қарқыны %
Өндіріс қуаттылығы
мың. дал
2100
3000
142,9
Выпуск продукции
мың. дал
1364,75
1919,36
140,6
Использование мощности
%
65
64
98,4
Егер өндірісті жаңарту бойынша орындалған, бірақ аяқталмаған жұмыстарды ескеретін болсақ, онда негізгі құралдардың тозу деңгейі 23%-ды құрайды, ал бұл негізгі құралдардың жарамдылық деңгейі коэффициентінің 0,77 %-ға тең болатындығын көрсетеді.
Ендігі кезекте кәсіпорын қызметіне қысқаша баға беру мақсатында оның ьехнико-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізейік (3-кесте).
Кесте 3 - БААТ ЖШС-нің 2008-2009 жылдардағы негізгі экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
2008 ж.
2009 ж.
Өсу қарқыны
(+,-)
%
1
Натуралды түрдегі өндіріс көлемі
мың дал.
1364,75
1919,36
554,61
140,6
2
Құндық түрдегі өндіріс көлемі
мың тг.
350814
481720
130906
137,31
3
Сатылған өнім көлемі
мың тг.
361426,9
509100,3
147673,4
140,86
Орташа айлық жалақы
теңге
18879
25203
6324
133,5
4
Өнеркәсіптік-өндірістік персонал
адам
172
201
29
116,8
5
Жылдық жалақы қоры
мың тг.
38967
60790
21823
156,0
6
Өткізілген өнімнің бір теңгесіне жұмсалған шығын
тиын
78,9
77
-1,9
97,6
7
Сатылған өнімнің өзіндік құны
мың тг.
285038
392259
110221
138,67
8
Сатудан түскен табыс
мың тг.
76388,9
116841,3
40452,4
152,96
9
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны
мың тг.
90349
120111
29762
132,94
10
Қор қайтарымдылығы
теңге
3,88
4,01
0,13
103,35
11
Өнім рентабельділігі
%
26,8
29,8
3
111,2
3-кестеде көрсетілгендей, 2008 жылы кәсіпорын 1364,75 мың. дал өнім өндірсе, ал в 2009 жылы өндіріс көлемі 1919,36 мың теңгеге дейін өсті, ол алдыңғы жылмен салыстырғанда 40,6%-ға немесе 554,61 мың дал.-ға артық. Өндіріс көлемінің құндық мәні 2008 ж. 350814 мың теңгені, 2009 ж.- 481720 мың теңгені құрады, бұл 2008 жылмен салыстырғанда 37,31%-ға артық.
2009 жылы сатылған өнім көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 40,86%-ға немесе 147673,4 мың теңгеге өсіп, 509 100,3 мың теңгеге жетті.
Өнім өндірісі көлемінің өзгеруі өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына да әсер еткен. Егер 2008 жылы олардың саны 172 адамды құраса, ал 2009 жылы - 201 адамға жетті, бұл алдыңғы жылға қарағанда 16,86 %-ға артық. Бұл құбылыс өндіріс көлемінің ұлғаюымен түсіндіріледі.
Ал жұмысшылар санының өзгеруі жылдық жалақы қорының өзгеруіне әкелді: 2008 жылы жалақы қорының шамасы 38967 мың теңгені құраса, ал 2009 жылы жұмысшылар санының өсуіне байланысты жалақы қоры 60790 мың теңгеге немесе 56 %-ға өсті.
Бір жұмысшыға шаққандағы еңбек өнімділігі 2008 жылы 2039,6 мың теңгені құраған болатын, ал 2009 жылы - 2396,6 мың теңгеге дейін өскен, яғни алдыңғы жылдармен салыстырғанда 357 мың теңгеге өскен.
Орташа айлық жалақы көлемі де артқан: егер 2008 жылы ол 18879 мың теңгені құраса, өндіріс көлемінің өсуіне байланысты 2009 жылы то в 2009 жылы 25203 мың теңгеге дейін жеткен. Осылайша, өсу қарқыны 33,5% құрады.
Қарастырылып отырлған жылдар аралығында сатылған өнімнің өзіндік құны да өсіп отырған: есепті кезеңде алдыңғы жылмен салыстырғанда 38,67%-ға артқан.
Өнімнің шығарылуы мен сатылуын талдау натуралды және құндық көрсеткіштер бойынша жүргізіледі. Өнімді шығару мен сатылуды талдауда натуралды түрдегі өнім көлемі қарастырылады, біздің жағдайда 1 дал өлшем бірлігін пайдаланамыз. 1 дал өнім 10 литрді сипаттайтын шама болып табылады. Ендігі кезекте 4-кесте мәліметтерін талдайық.
Кесте 4 - Өнімнің шығарылуын және сатылуын талдау
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
2008 ж.
2009 ж.
Өсу қарқыны
(+, -)
%
1.Натуралды түрдегі өнімнің өндірілуі
мың дал.
1364,75
1919,36
554,61
140,6
2. Тауарлық өнім
мың тг.
350814
481720
130906
137,31
3.Сатылған өнім
мың тг.
361426,9
509100,3
147673,4
140,86
Кестеде көрсетілгендей, кәсіпорында қарастырылып отырылған уақыт мерзімінде өндіріс көлемі ғана емес, сондай-ақ, сатылған өнім көлемі де ұлғайған. 2008 жылы өндірілген өнім көлемі 1364,75 мың дал. болса, 2009 жылы 554,61 мың далға артып, 40,6 %-ға өскен және 1919,36 мың далды құраған.
Тауарлық өнім көлемі де өскен: 2008 жылы 350814 мың теңге, ал 2009 ж - 481720 мың теңгені құраған, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 130906 мың теңгеге артық.
Тауарлық өнім көлемінің өсуімен бірге сатылған өнім көлемі де өскен. Егер 2008 жылы оның көлемі 361426,9 мың теңгені құраса, ал 2009 жылы сатылған өнім көлемі 40,86%-ға немесе 147673,4 мың теңгеге өсіп, есепті кезеңде 509100,3 мың теңгені құраған. БААТ ЖШС-нің тауарлық өнімі мен сатылған өнім көлемінің өзгеуін қарастырайық (кесте-5).
Кесте 5 - Тауарлық өнім және сатылған өнім көлемінің өзгеруін талдау
Жылдар
Тауарлық өнім көлемі, мың тг.
Өсу қарқыны
Сатылған өнім көлемі, мың тг.
Ауытқу
Базис.%
Тізб.%
Базис.%
Тізб.%
2007
361603
338700
2008
350814
97
97
361421,9
93,3
93,3
2009
481720
133,2
137,3
509100,3
140,9
150,3
Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей, өндірілген және сатылған өнім көлемі 2008 жылы 3 %-ға төмендесе, ал 2009 жылы 33,2 %-ға ұлғайған. Өндіріс көлемі 3 жыл ішінде жалпы 37,3 %-ға өскен. Ал сатылған өнім көлемі 40,9 %-ға өскен, орташа жылдық өсу қарқыны 15,1 %-ды құраған.
Өндіріс көлемі бойынша жоспардың орындалуын бағалау барысында нақты кезең ішіндегі өнім өндірісінің жалпы нәтижелеріне ғана сүйенуге болмайды, сондықтан ішкі есептік кезеңдегі жоспарлық міндеттердің орындалу ырғақтылығын талдау қажет.
Кесте 6 - Ырғақтылықты талдау
2009 жыл
айлар
Жоспар өндірілген өнім көлемі (мың дал)
Нақты өндірілген өнім көлемі (мың дал)
Оның ішінде жоспар есебінен өндірілген өнім көлемі
Қаңтар
74,75
72
72
Ақпан
74,75
82,2
74,75
Наурыз
74,75
95
74,75
Сәуір
174,4
190
174,4
Мамыр
174,4
225,8
174,4
Маусым
200
220
200
Шілде
200
280
200
Тамыз
200
280
200
Кесте 6 жалғасы
Қыркүйек
174,4
215
174,4
Қазан
74,75
102,66
74,75
Қараша
74,75
88,7
74,75
Желтоқсан
74,75
68
68
Барлығы
1571,7
1919,36
1562,2
Кәсіпорындардың ырғақсыз жұмысы тұтынушыларды өніммен жабдықтаудағы ауытқушылыққа, өнімнің сапасының нашарлауына және өндірістік емес шығындардың өсуіне, өндірістік құаттылықты толық қолданбауға, еңбек өнімділігінің төмендеуіне әкеледі. Аталған келеңсіз жағдайлар өнімнің өзіндік құнының ұлғаюына, пайданың және кәсіпорын қызметінің рентабельділігінің төмендеуіне әкеледі. Кәсіпорын қызметінің ырғақтылығын талдау үшін ырғақтылық коэффициентін есептейді, ол жоспар есебінен өндірілген өнім көлемін жоспарланған өнім көлеміне қатынасы ретінде анықталады. 2009 жыл үшін ырғақтылық коэффициентін есептейміз:
Кр = 1562,2 1571,7 = 0,99.
Шамасы 0,99-ға тең ырғақтылық коэффициенті кәсііпорынның ырғақты қызмет етуге талпынатынын дәлелдейді. Кәсіпорын жұмысының ырғақтылығына шикізаттармен дер кезінде жабдықталуы және матеериалдық-техникалық қамтамасыз етілу деңгейі сияқты факторлар әсер етеді.
5.2 Өнімнің сапасына әсер ететін факторларды және өнім сапасын бағалау көрсеткіштерін талдау
Әлеуметтік зерттеулерге сәйкес, Қазақстанда сыра маркасының қайсыбір түрін таңдауда басты рольды оның сапасы алады. Сондықтан бұл ішімдік түрінің сапасын бағалау оны өндірушілер үшін өте маңызды.
Сыра - алкогольділік деңгейі төмен, шөлді басатын, құлмақ иісті және жағымды ащылау дәмі бар ішімдік. Сыраның құрамында су, этил спирті және көміртегі диоксидінен басқа, нәрлі және биологиялық активті заттар: ақуыз, көміртегі, микроэлементтер және витаминдерден тұрады. Сыра түсіне қарай ашық түсті және күңгірт түсті болады, ал сыраны өндіруде қолданылатын ашытқы түріне қарай төмен және жоғары ашыған болып бөлінеді. Алматы нарығындағы сыралардың 90%-ы төмен ашыған сыралары ашық түсті сыраға жатады, оларға құлмақтың әлсіз дәмі, құлмақ иісі және құлмақ ащысы тән. Оларды судың құлмақталмаған материалдарынан, құлмақ және құлмақты препараттардың қоспасы бар қайнатылған миядан жасайды. Сыраның күңгірт түсті сұрыптарын дайындауда мияның арнайы сұрыптары қолданылады. Сондықтан күңгірт түсті сыраның миялық-карамельді тәттірек дәмі, аздап құлмақтың ащылығы бар және сыраның ашық түсті сұрыптарымен салыстырғанда қанық түсті болып келеді.
Өнімнің сұрыптық құрамына байланысты оның сапа көрсеткіштері арасындағы айырмашылық сыра өндірісінің рецептурасымен түсіндіріледі. Сыраның күңгірт түсті сұрыптарын өндіру қымбатқа түседі және капиатал салымын көбірек қажет етеді. Есесіне, өнім сапасының жеткілікті деңгейін қамтамасыз етеді. Күңгірт түсті сыра ашық түсті сырамен салыстырғанда нәрлілігі жоғарырақ, сақтау мерзімі 2-3 айға ұзағырақ, дәмі күштірек, алкогольділік деңгейі жоғарырақ болып келеді. Оларға нарықтағы сұраныс жоғары болып келеді және оның негізгі тұтынушылары 20-55 жас аралығындағы ер адамдар саналады. Сыраның бұл түрі ашық түсті сыраға қарағанда қымбатырақ компоненттерден тұрады, атап айтқанда, күңгірт мия, карамельді мия, күйдірілген мия, колер және т.б. Олар өндірісте көп шығындарды қажет етеді. Дегенмен, дайын өнімнің табыстылығын жоғарылатады, соның есебінен рентабельділік деңгейі өседі.
Қазіргі кезде БААТ кәсіпорны негізінен ашық түсті сыраны өндірумен және сатумен айналысады. Олардың өнімдерінің қатарына 160 атты сыра маркасы жатады. Сондай-ақ кәсіпорын күңгірт түсті сыраның аса үлкен емес сссортименттерін өндіреді. (NS, Аха). Сыра өндірісінің құрылымы 7-кестеде келтірілген.
Кесте 7 - 2009 жылдағы натуралды түрдегі өнім өндірісі
Сыра ассортименті
Өлшем бірлігі, дал.
Ассортименттік топтағы үлес салмағы, %
Игристое
806131,2
42
Корона
191936
10
Немецкое
383872
20
Аха
172742,4
9
NS
172742,4
9
160
191936
10
Барлығы
1919360
100
7-кестеде көрсетілгендей, зауыттың негізіг сыра ассортиментінің құрамы ашық түсті сыра сұрыптарын өндіруге бағытталған. Кесте мәліметтеріне сәйкес, өндірілетін өнімнің 18%-ы күңгір түсті сыра сұрыптарына келеді, ал ашық түсті сыра сұрыптарына сәйкесінше қалған 82%-ы келеді. Жалпы алғанда, сыра сапасы жақсы деп айтуға болады. БААТ ЖШС-нің күңгірт түсті сыра сегменті бойынша негізгі бәсекелестері болып отандық өндірушілердің Карагандинское, Шымкент темное и Дербес темное маркалары болып табылады.
Сыра сапасының органолептикалық көрсеткіштері оны дегустациялау процесінде анықталады. Сыраның органолептикалық көрсеткіштерін бағалауда балдық жүйе қолданылады. Ол бойынша анықталған әрбір сипаттамаға оны қабылдау мен интенсивтілігіне қарай балл жүктеледі. Дегустация нәтижелері дегустациялық карталарда тіркеледі, олар жауапты ұйымдастырушымен өңделеді. Алматы қаласының нарығындағы жетекші сауда маркаларының сыра сапасын органолептикалық көрсеткіштері бойынша талдау 8-кестеде көрсетілген. Сыраның барлық көрсеткіштерінің балдарын қосу барысында анықталған жиынтық балдардың шамасы 22-25 балды құраған жағдайда сыраның сапасы жоғары саналады, 19-21 балл аралығында - жақсы, 13-18 балл аралығында - қанағаттанарлық деңгейде және 12 балл және одан аз балл жинаған жағдайда сыраның сапасын төмен болып саналады.
Кесте 8 - Алматы қаласы нарығындағы жетекші сауда маркаларының сыраларының сапасын органолептикалық көрсеткіштері
Органолептикалық көрсеткіштер
Максимум балы
БААТ ЖШС
Алматинский пивзовод №1 АҚ
"Пиво-варенная компания "DERBES" ЖШС
"Балтика"
концерні
NS
Жигулевское
"DERBES"
Балтика -3
Тұнықтылығы
3
1
2
1
3
Түсі
3
2
3
1
2
Дәмі
5
3
4
2
4
Құлмақ ащысы
5
5
5
4
5
Иісі
4
4
3
2
4
Көпіршіктенуі
5
3
4
3
5
Барлығы
25
18
21
13
23
8-кестеде көрсетілгендей, NS сырасы Жигулевское және Балтика -3 сыраларынан сапасы төмендеу, дегенмен оның сапасын қанағаттанарлық деңгейде деп айтуға болады.
Өнім сапасының сыртқы көрсеткіштері оның түсімен, мөлдірлігімен және тұнықтығымен анықталады. Берілген көрсеткіштерге сыраны ашытқылық суспензиядан тазалау күйі әсер етеді. Әдетте ол фильтрациялық құрылғылардың тиімді жұмыс істеуімен анықталады. Кизельгурлық фильтрациялық құрылғылар моральдық тозған және өндірілетін өнімді жеткілікті деңгейде өңдеуге шамасы жетпейді. Бұл көрсеткіштің жоғары деңгейі Алматинский пивзовод №1 АҚ-нда байқалады. Бұл негізінен зауытты реконструкциялау мен негізгі қорларын жаңарту нәтижесінде болды.
Сыраны тазалау деңгейі сондай-ақ бағаны қалыптастыруға әсер етеді, ал өнімнің бағасы тұтынушылар басты назарды аударатын өнім сапасының көрсеткіші болып табылады. Сыраның жоғары деңгейдегі көпіршіктенуі мен көпіру тұрақтылығына ақуыздарды денатуризациялау әсер етеді. Фильтрациялық құрылғылардың тиімді жұмысын сыраны пастеризациялау процесі алмастыра алады. Бұл әдісті қолдану арқылы сыраның барлық нәрлі қасиеттерін сақтай отырып, оның сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.
Өнім сапасының дәмдік қаситеттерінің төмендігі әдетте сыраны өндіруде сапасы нашар шикізаттар қолданудың әсерінен болады, сондай-ақ оны өндіру процесіндегі технологиялық процестің бұзылуы салдарынан орын алуы мүмкін. Мысалы, оған температуралық режимді стандарттан тыс жоғарылату немесе оны ескі жабдықтарда әзірлеу жатады. "Балтика" концернінің позиццияларын талдау барысында, оның сырасының бұл көрсеткішінің жоғарырақ екендігі анықталды. Бұл негізінен жақсы дамыған шикізат базасымен, құлмақ зауыттарының көптігімен түсіндіріледі. 8-кесте мәліметтерін талдай келе, БААТ ЖШС-нің NS сырасының басқа өндірушілердің маркаларымен салыстырғанда күшті позицияларын байқауға болады. Олардың қатарына құлмақ ащысы мен сыра иісі жатады. Дайын сыраның сапасы қолданылатын шикізат сапасына тікелей тәуелді болады. Оның негізгісі арпа құлмағы (ашық, күңгірт түсті және арнайы сұрыптары) болып табылады. Сыраның негізгі сұрыптық ерекшеліктері (түсі, дәмі, иісі) құлмақтың сапасына және рецептурадағы оның арақатынасына байланысты болады.
Өндірістік көзқарас тұрғысынан дайын өнімнің сапасы оны өндіруде қолданылатын шикізат пен құрылғылардың сапасына тікелей тәуелді болады, яғни жеткізілетін шикізаттардың сапасын қатаң түрде қадағалау және технологиялық құрылғыларды жаңартып отыру жоғары сапалы сыраны өндірудің басты шарттары болып табылады. Өнімнің сапасының жанама көрсеткіші ақау болып табылады (брак). Ақау түзетілетін және түзетілмейтін болып екіге бқлінеді. Ақаулы өнімді өндіру өнімнің өзіндік құнының жоғарылауына, сатылған өнім көлемінің төмендеуіне, пайданың, оның әсерінен рентабельділік деңгейінің төмендеуіне әкеп соғады.
11-кестеде көрсетілгендей, ақаулардың абсолюттік түрде және жалпы үлес салмағы ретіндегі динамикасы талданатын кезеңдерде ұлғайған. Өндіріс көлемінің 40,6 %-ға ұлғаюы кезінде ақауланған өнім көлемі 2008 жылы 73,8 %-ға өскен, оның ішінде экспедициондық ақау 17,8 %-ға, стандарттық емес өнім 58,3%-ға өскен. Рекламациялар бойынша сыртқы ақаулар көрсеткіштері екі есе көбейген, тауарды қайтару бойынша 25%-ға азайған, соңғысы зауыттың жабдықтау жүйесінің тиімділігінің артуын білдіреді.
Өнімнің сапасының жоғары деңгейіде болмауының негізгі себептері болып шикізат сапасының төмендігі, өндірісті ұйымдастыру деңгейінің төмендігі, білікті еңбектің жетіспеушлігі, өндірістің ырғақсыздылығы саналады. Ішкі ақаулардың туындауының себептері болып келесілер саналады: этикетка жапсыратын машинамен дұрыс жұмыс істей алмау, құйылатын машинаның толмай қалуы, тасымалдау және сақтау кезіндегі тарының ауытқуы, бөтелке қақпактарының герметикалық қасиеттерінің төмндігі және т.б. Ақаулардың алдын ала алмау натуралдық, сондай-ақ құндық жоғалтуларға әкеледі.
Кесте 11 - БААТ ЖШС-ндегі өнімді қайтару деңгейі мен өнім ақауларын талдау
Көрсеткіш
Өлш. бірл
2008 ж.
2009 ж.
Өзгеруі
(+,-)
%
Өндіріс көлемі
мың дал
1364,75
1919,36
554,61
140,6
Өндірістік ақаулар
мың дал
40,5
70,4
29,9
173,8
Экспедициялық ақаулар
мың дал
30,2
35,6
5,4
117,8
Стандарттық емес өнім
мың дал
16,8
26,6
9,8
158,3
Рекламациялар саны
дана
3
6
3
200
Өнім құрамына өзге компонеттердің қосылып кетуі оқиғалары
дана
2
1
1
100
Қайтарлыған тауарлар
мың дал
8
6
-2
75
Сыртқы ақаулардың пайда болу себептеріне өнімді сақтау мерзімінің кемдігі есебінен өнімді өткізе алмау болып табылады. Берілген көрсеткіш негізінен сыраның сұрыпы мен рецептурасымен анықталады. Мәселен, ашық түсті сыра сұрыптарының сақтау мерзімі күңгірт түсті сырадан аз болып келеді, жоғарыда айтылып кеткендей, зауыттың сыра ассортиментінде ашық түсті сыраның үлесі жоғары, сондықтан бұл жағдай кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтарын төмендетеді.
Кесте 12 - БААТ ЖШС-ндегі ақаулар деңгейі мен қайтарылған тауарлар көлемін талдау
№
Көрсеткіш
Өлш. бірл.
2008 ж.
2009 ж.
Өзгеруі
(+,-)
%
1
Құндық шамадағы өндірілген өнім көлемі
мың тг.
350814
481720
130906
137,37
2
Сатылған өнім көлемі
мың тг.
361426,9
509100,3
147673,4
140,86
3
Қайтарылған тауарлар көлемі
мың тг.
3858,9
7225,8
3366,9
187,25
4
Ақаулы өнімдер көлемі
мың тг.
2806,51
4817,2
2712,4
173,8
5
Тасымалдау кезіндегі жоғалтулар
мың тг.
1754,07
1445,16
-308,91
82,38
12-кесте мәліметтері бойынша талданып отырылған кезең аралығында 87 %-ға немесе құндық шамада 3366,9 мың теңгеге өскен, бұл тауардың сақталу мерзімінің қысқалығымен байланысты болып отыр. Зауыт көбінесе ашық түсті сыра сұрыпын шығаратындықтан, оған қажетті шикізаттар да тез бұзылады, осыған байланысты қайтарылатын тауарлар көлемі болашақта да өсуі ғажап емес. Кәсіпорындағы ақауланған өнім көлемі құндық шамада 5780,64 мың теңгеге өскен. Тасымалдау кезіндегі жоғалтулар көлемінің 308,91 мың теңгеге төмендеуі байқалады, бұл негізінен машиналар паркін жаңартумен және арнайы көліктер - каралармен қарулану нәтижесінде болды.
3 Кәсіпорынның шикізаттармен жабдықталуын талдау
Сыра өндіру стандарттары бойынша оны өндіруде күңгірт түсті құлмақты, карамельді құлмақты, арпаны, күрішті, бидайды, майынан арылған жүгері ұнын қолдауға болады. Құлмақты алмастыратын өнімдердің сапасына қойылатын басты талаптар - бұл тазалық және сатылатын шикізаттың талаптарға сай келу болып табылады. Құлмақталмаған шикізатты өндірісте қолдану экономикалық тұрғыда тиімді және технологиялық түрде негізделген. Сондықтан 10-11% -тік сыраны дайындау үшін 20 %-ке дейін құлмақтық емес шикізаттарды қолданғанда ферменттік препараттарды қолдаусыз пайдаланбау қажет. Ал егер 20 %-дан жоғары құлмақталмаған арпаны қолданғанда ферменттік препараттарды міндетті түрде қолдану қажет.
Сыраны өндіруге қажетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz