«Қоғамдық ұдайы өндірістегі ақшаның мәні, функциялары және рөлі»

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Экономика және бизнес жоғары мектебі

Қаржы кафедрасы

ЭССЕ

Тақырыбы: « Қоғамдық ұдайы өндірістегі ақшаның мәні, функциялары және рөлі »

Орындаған: Қыдырмолданова Қ.

Тексерген: Керимбекова Н. Н.

2015ж

№1 тапсырма. Эссе

Қоғамдық ұдайы өндірістегі ақшаның мәні, функциялары және рөлі

Ақша - адамзаттың ойлап тапқан керемет өнертапқыштығының бір куәсі деуге болады. Біздің заманымызда ақша көптеген адамдар үшін өмірдің негізгі мәні болып отыр. Адамдар ақшалай табыс табу үшін өзінің барлық уақытын сарп етуге дайын.

Ақшаның сиқыры адамдарды арбап алады. Кейбіріеулер ақша үшін терлеп-тепшіп еңбек етсе, енді біреулер оны қолға түсірудің, көбейтуді түрлі амалдарын іздестірумен болады. Ақша - тек қана одан құтылып қана пайдалануға болатын бірден-бір тауар. Ақшаны жаратпайынша ол сізді тамақтандырмайды, баспана болмайды. Ақша үшін адамдар көптеген тірліктерге барады және ақша сол үшін қайтарым да береді.
Қазіргі елімідегі ақша-несие және қаржылық шаруашылық елеулі құрылымдық өзгерістер кезеңін бастан кешіп отыр. Өйткені әміршіл-әкімшіл экономикадан нарықтық экономикаға көшу кезінде ақша жүйесі түбегейлі қайта құрылып, несие-қаржы институттарының және олар жүргізетін операцияларды жаңа түрлері пайда болуда. Біздің тәуелсіз елімізде Ұлттық банк пен екінші деңгейдегі қарым-қатынастар жүйесі қалыптасып олар заман талабына сай әрекет етуде.

Балалық шақтан бастап адам ақшаның неге қажеттігін және оның өз өміріндегі атқаратын ролі жөнінде біле бастағанымен «Ақша деген не?» деген сұраққа жауап табуға қиналады. Ақша адамдарға ежелден таныс. Бірақ оның қалай пайда болғандығы туралы құпия сыры және қоғам өміріндегі мәні көп уақытқа дейін беймәлім болды.

"Ақша - зат емес, ол қоғамдық қатынастар жиынтығы". Шын мәнінде бұл афоризм, егер адам қоғамнан бөлініп кетсе, оған ақшаның қажеті жоқ деген мағынаны білдіреді. Робинзон Крузоға да ақшаның керегі болған жоқ. Оның мұхитқа батып бара жатқан кемеден құтқарып қалған заттары елсіз аралда пайдаға жарады, тек ақша қажетсіз бос қағаз болып қалды.
Ақша - тарихи дамыған экономикалық санат. Ол қоғам дамуының әрбір сатысында өндіріс және айырбас процесінде адамдар арасында қалыптасатын экономикалық қатынастарды көрсетеді. Қоғам экономиканың әр түрлі үлгісіне өткенде ақшаның маңызы арта түседі. Орталықтанған жоспарлы экономикада ақшаның мәні шектеулі болды. Ақша, негізінен, есеп жүргізу және бақылау кұралы ретінде қосалқы қызмет атқарды. Жоғарғы басқару органдары әрбір кәсіпорынның шығаратын өніміне натуралды және құн көрсеткіштері түрінде өнімнің көлеміне және түріне жоспар бекітті. Сол сияқты өнім бағасын да орталық органдар бекітті. Өндірілген өнім тұтынушыларға келісімшарт бойынша натуралды өлшеммен бөлінді.

Нарықтық экономикада ақшаның маңызы зор. Себебі әр түрлі меншік жағдайында жұмыс істейтін тауар өндірушілер өндіретін және сататын өнімнің көлемін, түрін және бағасын бекітуге дербестік алды. Шаруашылықты жаңа нарықтық жағдайда жүргізуде төлем қабілетті сұранысқа бағдар жасалуда, яғни сұраныс ескеріліп, өнімнің шығару көлемі, түрі, бағасы тағайындалады.

Сонымен қатар қазіргі кезде кәсіпорындарды жекеменшіктендіру де, мемлекеттік бюджеттің кірісін қалыптастыру да, әр түрлі өндірістік және өндірістік емес шығындарды қаржыландыру да, Ұлттық банктің несие ресурстарын басқа банктерге сату да, инфляцияға қарсы күрес те және т. б. жүргізіліп жатқан іс-шараларда ақшаның маңызы арта түсуде.
Ақша нарықтық экономикада ақша-несиелік реттеуде айналыстағы ақша массасының өсуін тежеу, инфляциялық процестерді жеңу және ұлттық жалпы өнімді ынталандыру бағытында қолданылуда.

Жалпы берілген мақала негізінде ақшаның мәні - ақщаның құнында екендігіне көз жеткізуге болады, яғни ақшаның құны ол - тауар айналымына қызмет ететін құрал. Оны алдымен, тауарлар мен қызметтердің бағаларын өлшеу үшін пайдаланады. Демек, ақшаның мәні тауарлар мен қызметтерді дұрыс бағалау қабiлеттiлiгiнде екендігі айтылған.

Сондай-ақ мақалада, ақшаның қоғамдық ұдайы өндірістегі рөлін айрықша айтып өтеді. Ол қоғам дамуының әрбір сатысында өндіріс және айырбас процесінде адамдар арасында қалыптасатын экономикалық қатынастарды көрсетеді. Қоғам экономиканың әр түрлі үлгісіне өткенде ақшаның маңызы арта түседі.

Ақшаның мәнін қызметтері арқылы көруге болады. Айналымдағы ақшаның негізгі қызметтері құнның өлшемі болу, тауар массасының айналымын жасау, жеке және заңды тұлға байлығының, оның ішінде капиталдың өлшемі болу, төлем құралы болу, дүниежүзілiк ақша ретінде пайдалануға жарау болып табылады. Ақшаның сатып алу қабiлеттiлiгi олардың функцияларының сапасы арқылы анықталады. Мәселен, ақшаның құны айналымындағы тауарлардың бағаларын анықтауға және жалпы тауар айналымындағы валюта-қаржы қорын реттеуге қызмет етедi.

Мақала негізінде және ойымды қорыта келе ақшаның қоғамдық ұдайы өндірістегі рөлі өте жоғары болып келеді және нарықтық экономика жағдайынан алғанда ақшаның маңызы өте жоғары екендігі белгілі.

Егемен Қазақстан 04. 01. 2013 - Ақша құны - валюта-қаржы жүйесін жаңарту тетігі

Экономиканы барынша дамыту үшін тиімді басқару технологиялары мен есептеу құралдарын ойлап табу әлем экономистерінің басты мақсаты болса керек. Ал соңғы кездері жаһанды алаңдатқан қаржылық дағдарыстар ғалымдардың бұл мақсаттағы ізденісін одан әрі жетілдіріп, күрделендіре түсті. Ең тиімді тәсілді табуды талап етті. Осы ретте біз, қазақстандық ғалымдар, ұлттық валюталардың бағасын дұрыс есептеу технологиясын ақша құнын және оның функцияларын есепке алу арқылы жасап отырмыз. Бұл технология экономика индикаторларының өсу жылдамдығын салыстыру арқылы әлемдiк валюта-қаржы жүйесiн жандандыруға болатынын дәлелдеп бере алады.

Ақшаның мәні - оның құнында. Ақша құнының өз анықтамасы бойынша, ол - тауар айналымына қызмет ететін құрал. Оны алдымен, тауарлар мен қызметтердің бағаларын өлшеу үшін пайдаланады. Демек, ақшаның мәні тауарлар мен қызметтерді дұрыс бағалау қабiлеттiлiгiнде десе де болады. Ақша айналымын бақылайтын халықаралық консенсус осы қабілеттілікті өз кезінде анықтаған. Бұл консенсус бойынша ақшаның құны, оның бір өлшеміне алмастыруға тұратын тауарлар және қызметтердің мөлшерімен есептеледі. Яғни, қазақтың теңгесінің, американың долларының, ресейдің рублінің құны деп олардың бір өлшеміне алмастыруға тұратын заттар шамасын айтады. Ал айналымдағы ақшаның негізгі қызметтері құнның өлшемі болу, тауар массасының айналымын жасау, жеке және заңды тұлға байлығының, оның ішінде капиталдың өлшемі болу, төлем құралы болу, дүниежүзілiк ақша ретінде пайдалануға жарау болып табылады. Ақшаның сатып алу қабiлеттiлiгi олардың функцияларының сапасы арқылы анықталады. Мәселен, ақшаның құны айналымындағы тауарлардың бағаларын анықтауға және жалпы тауар айналымындағы валюта-қаржы қорын реттеуге қызмет етедi.

Ағымдағы тауардың мөлшері және оны айналдыруға қажетті ақша шамаларының тепе-теңдігі сақталмаса, экономикалық дағдарыс тудыратын себеп-салдар көбеюі мүмкін. Сондықтан, нарық экономикасын басқару жүйесі номиналды ішкі жалпы өнім мен нақты ішкі жалпы өнім арасындағы айырмашылықты жіті қадағалап, ай сайын немесе тоқсан сайын олардың ара қашықтығын өлшеп отыру керек. Экономиканың мұндай көрсеткіштерінің біріншісі - ақша айналымының нәтижесiн көрсететін тетік, екiншiсі тауар айналымының нәтижесін көрсететін тетік болып табылады. Ал олардың ара қашықтығын өлшейтін тетік ішкі жалпы өнім дефляторы деп аталады да, ол нарық экономикасының ахуалын бақылап отыруға көмектеседі.
Егер ақшаны төлем құралы ретiнде пайдалансақ, онда да сабақтас дағдарыстың басқа түрлері, оның ішінде қаржы дағдарысын тудыратын себеп-салдар болуы мүмкін. Бұған Еуропалық одақ елдеріндегi бүгiнгi сыртқы борышқа байланысты туындаған қаржы дағдарысы куә. Демек, экономикалық даму факторларын талдау қорытындысы жемісті болуы үшін, қажетті индикаторлар қатарында тек сандық қана емес, сонымен бірге нақты сектор экономикасының, қаржы секторы экономикасының және жалпы ұлт экономикасының дамуына керекті сапа индикаторлары да болғаны жөн.
Қазіргі валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын анықтайтын тетік, жоғарыда айтылғандай, ішкі жалпы өнім дефляторы. Экономиканың инновациялық дамуының қазіргі жағдайында, тауар бағасы индексінің өлшемі ретінде пайдаланылып жүрген осы көрсеткіш, ішкі жалпы өнім дефляторы, нақты экономикалық дамудың мөлшерін есептеуге әлі келмейді. Оны әлемге белгілі ғалымдардың өздері мойындап отыр.
Макроэкономикалық динамиканың құрамды талдауында, «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторы» және оның компоненттері, соның ішінде тұтыну бағасының индексі бастапқы жыл бағасынан ағымдағы бағаның ауытқуын көрсетуге ғана шамасы жетеді. Онда ғылыми-техникалық дамудың ұлттық экономиканың өсу дәрежесіне тигізетін әсерін бағалайтын тетік жоқ. Ішкі жалпы өнім дефляторы да, оның тұтыну бөліктері де тек ескі бағамен есептеледі.

Осы жерде мынандай қорытынды шығаруға болады: қазіргі таңда пайдаланылып жүрген «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторы» негізінде анықталған нақты ішкі жалпы өнім ақшаның сатып алу қабілеттілігін есептеуге арналмаған. Сондықтан ұлттық экономиканың нақты экономикалық өсу дәрежесі толық анықталды деп айтуға болмайды. Олай деп қорытынды жасауымыз, ағылшын ғалымы Альфред Маршаллдың осыдан жүз жыл бұрын қойған саяси-экономикалық және теориялық маңызы бар «тауар бағасын не анықтайды?» деген сауалы әлі күнге дейін жауапсыз қалып, дағдарыстың бір түрі емес, бірнеше түрінің себеп-салдарына айналып отыр. Саяси экономия ілімі бойынша кәсіпкерлердің экономикадағы белсенділігі олардың физикалық тауар көлемін арттыруы бойынша ғана анықталмайды. Олардың табысы, Альфред Маршалл айтып кеткендей, айналымдағы тауарлардың заттай көлемінен басқа, кәсіпорындарының технологиялық жетістіктерінің дәрежесімен де анықталады. Ал технологиялық жетістіктерді есептеуге «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторының» әлі жетпейтіні айдан анық. Ендеше қазіргі валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын анықтайтын тетіктердің тозығы жеткен, басқару жұмыстарына көмек құралы ретінде пайдалануға жарамсыз деп қорытындылау аз.
Мен осы валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын

анықтайтын тетіктердің тозып, олардың басқару жұмысына жарамай қалуы әлем экономикасына триллиондаған ақшалай шығын әкелді, әрі 2008-2009 жылдардағы экономикалық апаттың себеп-салдары болды деп есептеймін. Айта кету керек, ертеректе Д. Стиглицтің командасы дайындаған тәп-тәуір баяндаманың қорытындысы да, кейінде жарияланған П. Кругман және Р. Лэйардтардың экономикалық манифестерінде келтірілген саяси-экономикалық адасушылық себептерінің дәлдігі жағы да басқа себеп-салдар қатарына қосылып, көптің бірі, көңілдің кірі болып кеткен. Яғни олар басқарудың жұмыс тетіктерінің әлсіздігін даралап көрсете алмаған.
Альфред Маршалл сауалына тікелей жауаптың жетіспеуі, «тауар бағасын не анықтайды?» деген сұраққа жауаптың жоқтығы номиналдық ішкі жалпы өнім мен нақты ішкі жалпы өнім арасының бақылаусыз алшақтай беруіне, ақша айналымы көлемімен тауар айналымы көлемі арасындағы байланыс жібінің үзілуіне әкеліп соқтырады. Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, бұл үзілістің мөлшері ұлттық экономиканың экономикалық өсу қарқынындағы ғылыми-техникалық даму үлесіне тең. Экономика ғылыми-техникалық жетістіктерді көп пайдаланған сайын, оның үзілу ықтималы да көбейеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.