Корпорация бюджетін құру ролі және үдерісі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. БЮДЖЕТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1.Бюджеттеудің мәні және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Бюджеттеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3. Бюджетті қалыптастырудың технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2. БЮДЖЕТТЕУДІ НАҚТЫ КӘСІПОРЫН
МЫСАЛЫНДА ТАЛДАУ («Саба Құрылыс» АҚ мәліметтерінде) ... ... .24
2.1.Кәсіпорындағы бюджеттендіруді бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2. «Саба Құрылыс» АҚ.ның өткізу қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3. «САБА ҚҰРЫЛЫС» АҚ БЮДЖЕТТЕНДІРУ
ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1. Бюджеттік кезеңнің приоритеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
3.2. Жиынтық бюджеттің талдауын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
1. БЮДЖЕТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1.Бюджеттеудің мәні және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Бюджеттеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3. Бюджетті қалыптастырудың технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2. БЮДЖЕТТЕУДІ НАҚТЫ КӘСІПОРЫН
МЫСАЛЫНДА ТАЛДАУ («Саба Құрылыс» АҚ мәліметтерінде) ... ... .24
2.1.Кәсіпорындағы бюджеттендіруді бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2. «Саба Құрылыс» АҚ.ның өткізу қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3. «САБА ҚҰРЫЛЫС» АҚ БЮДЖЕТТЕНДІРУ
ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1. Бюджеттік кезеңнің приоритеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
3.2. Жиынтық бюджеттің талдауын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Бүгінгі таңда кез келген кәсіпорынның басты міндеті оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады. Бұл әрине бәсекелік күрестің қатаңдығы мен сыртқы ресурстарының шектелуімен байланысты. Бұл жағдай бизнестің даму мүмкіндігінің шектелуіне, жаңа нарықтарға шыға алмауына нәтижесінде бәсекеге қабілеттілігінің нашарлауына алып келеді. Осындай жағдайда қоршаған ортада болып жатқан келеңсіз жағдайларға жауап бере алатындай, өзі реттеп отыра алатын бизнес жүйесін құру қжеттігі туады.
Бюджеттеу экономикалық басқару жүйесін қалыптастырудың бірінші кезеңі болып табылады. Бұл кәсіпорынның ресурстарының және қаржылық ағымдарды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ол өз кезегінде өндірілетін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және бәсекеқабілеттілікті арттыруға жол ашады. Ерекше атап өту керек бюджеттеу, нәтижесінде бәсекеқабілеттілікті арттыратын, кәсіпорынның экономикалық үдерістерін біріктіруге бағытталған барлық шаруашылық операцияларын стратегиялық және оперативтік басқарудың арасындағы байланыстырушы маңызды звено болып табылады. Сонымен мемлекеттің қаржы-экономикалық жүйесін құрайтын әр түрлі құрылымдар үшін бюджеттеудің қажеттілігі туындайды, және осы арқылы таңдап алынған тақырыптың өзектілігі анықталады.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі «Саба құрылыс» АҚ-ның жұмсақ және корпустық мебель өндірісімен айналысатын цехы.
Диплом жұмысының мақсаты – кәсіпорынның жұмысының тиімділігін арттыру үшін бюджеттеудің әдістемелік аспектілерін зерттеу
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу керек:
• бюджеттеудің негізгі қағидаларын анықтау;
• бюджеттік жоспарлаудың тәсілдерін анықтау;
• бюджеттеу үдерісінің ұйымдастыруын қарастыру;
• бюджеттеу технологиясын зерттеу;
• кәсіпорын бюджеттеуін бағалау;
• бюджеттеу кезңінің приоритетті бағыттарын жасау;
• бюджетті қалыптастыру;
• жиынтық бюджеттің орындалуына талдау жасау;
Қойылған міндеттерге қол жеткізу келесі әдістердің көмегімен іске асады:
•жүйелік талдау
•графиктік әдіс;
• аналитикалық әдіс;
• экономико-математикалық әдіс: коэффициенттер әдісі, орташа шама әдісі және тағы да басқалар.
Бюджеттеу экономикалық басқару жүйесін қалыптастырудың бірінші кезеңі болып табылады. Бұл кәсіпорынның ресурстарының және қаржылық ағымдарды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ол өз кезегінде өндірілетін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және бәсекеқабілеттілікті арттыруға жол ашады. Ерекше атап өту керек бюджеттеу, нәтижесінде бәсекеқабілеттілікті арттыратын, кәсіпорынның экономикалық үдерістерін біріктіруге бағытталған барлық шаруашылық операцияларын стратегиялық және оперативтік басқарудың арасындағы байланыстырушы маңызды звено болып табылады. Сонымен мемлекеттің қаржы-экономикалық жүйесін құрайтын әр түрлі құрылымдар үшін бюджеттеудің қажеттілігі туындайды, және осы арқылы таңдап алынған тақырыптың өзектілігі анықталады.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі «Саба құрылыс» АҚ-ның жұмсақ және корпустық мебель өндірісімен айналысатын цехы.
Диплом жұмысының мақсаты – кәсіпорынның жұмысының тиімділігін арттыру үшін бюджеттеудің әдістемелік аспектілерін зерттеу
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу керек:
• бюджеттеудің негізгі қағидаларын анықтау;
• бюджеттік жоспарлаудың тәсілдерін анықтау;
• бюджеттеу үдерісінің ұйымдастыруын қарастыру;
• бюджеттеу технологиясын зерттеу;
• кәсіпорын бюджеттеуін бағалау;
• бюджеттеу кезңінің приоритетті бағыттарын жасау;
• бюджетті қалыптастыру;
• жиынтық бюджеттің орындалуына талдау жасау;
Қойылған міндеттерге қол жеткізу келесі әдістердің көмегімен іске асады:
•жүйелік талдау
•графиктік әдіс;
• аналитикалық әдіс;
• экономико-математикалық әдіс: коэффициенттер әдісі, орташа шама әдісі және тағы да басқалар.
1. Ермекбаева Б.Ж., . Көпешова Б.Қ. Корпорациялар қаржысы / Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2007.
2. Көпешова Б.Қ. Корпорациялар қаржысы / Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2010.
3. Өсербайұлы С., Турлыбекова А.Ж. Корпоративтік қаржы / Оқуқұралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2009.
4. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралықу құралы. – Алматы, 2001
5. Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заң Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша 24.06.04ж. № 298-11 қабылданған.
6. Кубышкин И. «Использование финансового анализа для управления компанией».// Финансовый директор. - 2005. - №4.
7. Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва, Изд. Финпресс, 2005 г.
8. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы: НАК «Центраудит», 2004 г.
9. Жуйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. – Алматы: Алматинская академия экономики и статистики, 2004.
10. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
11. Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва. Финансы и статистика, 2005 г.
12. Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет, 2005г.
13. Румянцева Е.Е «Новая экономическая энциклопедия».-Москва, Инфра-М, 2006.
14. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». - Москва, Финансы и статистика, 2006.
15. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». - Москва, Финансы и статистика, 2006.
16. Финансовый менеджмент./ Под. ред. Стояновой Е.С. - М.: Перспектива, 2006.
17. Попова М. «Как вывести предприятие из финансового кризиса».// Финансовый директор.-2005. -№3.
18. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Москва, Инфра-М, 2006.
19. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2011 жыл.
20. Мукушев А.Б. Бизнес - жоспарды құрастыру кезiндегi кездесетiн қателiктер // Қазақстанда экономикалық ой - сананың дамуы = Развитие экономической мысли в Казахстане: Халықаралық ғыл.-практ. конф. материалдары = Материалы междунар. науч.-практ. конф. (19-20 окт. 2006 г.).- Алматы: Экономика, 2006.- 2-бөлiм.- 279-284 б.
21. «Инжиниринг және трансферт орталығы» АҚ 2010 – 2014 жылдарға арналған даму жоспары.
2. Көпешова Б.Қ. Корпорациялар қаржысы / Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2010.
3. Өсербайұлы С., Турлыбекова А.Ж. Корпоративтік қаржы / Оқуқұралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2009.
4. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралықу құралы. – Алматы, 2001
5. Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заң Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша 24.06.04ж. № 298-11 қабылданған.
6. Кубышкин И. «Использование финансового анализа для управления компанией».// Финансовый директор. - 2005. - №4.
7. Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва, Изд. Финпресс, 2005 г.
8. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы: НАК «Центраудит», 2004 г.
9. Жуйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. – Алматы: Алматинская академия экономики и статистики, 2004.
10. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
11. Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва. Финансы и статистика, 2005 г.
12. Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет, 2005г.
13. Румянцева Е.Е «Новая экономическая энциклопедия».-Москва, Инфра-М, 2006.
14. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». - Москва, Финансы и статистика, 2006.
15. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». - Москва, Финансы и статистика, 2006.
16. Финансовый менеджмент./ Под. ред. Стояновой Е.С. - М.: Перспектива, 2006.
17. Попова М. «Как вывести предприятие из финансового кризиса».// Финансовый директор.-2005. -№3.
18. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Москва, Инфра-М, 2006.
19. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2011 жыл.
20. Мукушев А.Б. Бизнес - жоспарды құрастыру кезiндегi кездесетiн қателiктер // Қазақстанда экономикалық ой - сананың дамуы = Развитие экономической мысли в Казахстане: Халықаралық ғыл.-практ. конф. материалдары = Материалы междунар. науч.-практ. конф. (19-20 окт. 2006 г.).- Алматы: Экономика, 2006.- 2-бөлiм.- 279-284 б.
21. «Инжиниринг және трансферт орталығы» АҚ 2010 – 2014 жылдарға арналған даму жоспары.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
Қаржы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
______________Кафедра
меңгерушісі э.ғ.к., доцент
М. Ж. Арзаева
Диплом жұмысы
тақырыбы:
Корпорация бюджетін құру ролі және үдерісі
050509 - Қаржы мамандығы бойынша
Орындаған: ______________________ Мәсімханова Ф.Ә.
Ғылыми жетекші: _______________________ Гайсин С.С.
э.ғ.к., доцент
Норма бақылаушы ______________________ Садыханова Д. А.
аға оқытушы
Алматы, 2012
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес жоғары Мектебі
Қаржы кафедрасы
Қаржы мамандығы
Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент Мәсімханова Фариза Әуезбекқызы
Корпорация бюджетін құру ролі және үдерісі
жұмыс тақырыбы 23 желтоқсан 2011 ж. № бұйрығымен бекітілді.
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 26 сәуір 2012 жыл
Жұмыстың бастапқы мәліметтері: Саба құрылыс АҚ-ның 2009, 2010 және 2011 жылдарға арналған консолидацияланған бухгалтерлік балансы 2009-2011жж Саба құрылыс АҚ-ның қаржылық есебі, ҚР-дағы корпоративтік қаржы саласы бойынша экономист ғалымдардың еңбегі.
Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың қысқаша мазмұны
а) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
б) Саба құрылыс АҚ-ның қаржылық жағдайын талдау
в) Кәсіпорынның бюджеттеуді жетілдірудің негізгі бағыттары
Диплом жұмысын дайындау
КЕСТЕСІ
Реттік №
Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі
Ғылыми
жетекшіге тапсыру мерзімі
Ескертулер
1
Әдебиеттерді таңдау, оларды зерттеу мен өңдеу. Негізгі көздер бойынша библиография жасау.
17.01.2012
Заңдар мен әдебиеттерді талдау
2
Диплом жұмысының жоспарын жасау және оны жетекшімен қарастыру.
20.01.2012
Дипломдық жұмыс бойынша жоспар құру
3
Бірінші бөлімді жазу және оны тексеруге ұсыну.
31.01.2012
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімін қарастыру
4
Практикалық материалдарды және т.б. жинақтау, жүйелеу және талдау.
16.02.2012
Статистикалық мәліметтерге талдау жасау
5
Қорытынды мен ұсыныстарды ғылыми жетекшімен келісу.
18.03.2012
Ұсыныстарды қайта қарау
6
Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу (толықтыру). Аяқталған жұмысты кафедраға ұсыну.
5.04.2012
Қайта өңделіп, толықтырылды
7
Рецензия мен пікірлермен танысу.
15.04.2012
Қол қойылды
8
Рецензия мен пікірлерді еcкере отырып, қорғауға дайындықты аяқтау.
26.04.2012
Жұмыс қорғауға дайын
Тапсырманың берілген күні 29.12.2011 ж
Кафедра меңгерушісі ______________________ Арзаева М. Ж.
э.ғ.к., доцент
Жұмыс жетекшісі ____________________ Гайсин С.С.
э.ғ.к., доцент
Тапсырманы орындауға алған студент ______________Мәсімханова Ф.Ә.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. БЮДЖЕТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .6
1.1.Бюджеттеудің мәні және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Бюджеттеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Бюджетті қалыптастырудың технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2. БЮДЖЕТТЕУДІ НАҚТЫ КӘСІПОРЫН
МЫСАЛЫНДА ТАЛДАУ (Саба Құрылыс АҚ мәліметтерінде) ... ... .24
2.1.Кәсіпорындағы бюджеттендіруді бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2. Саба Құрылыс АҚ-ның өткізу қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ...30
3. САБА ҚҰРЫЛЫС АҚ БЮДЖЕТТЕНДІРУ
ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.1. Бюджеттік кезеңнің приоритеттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.2. Жиынтық бюджеттің талдауын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..57
Кіріспе
Бүгінгі таңда кез келген кәсіпорынның басты міндеті оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады. Бұл әрине бәсекелік күрестің қатаңдығы мен сыртқы ресурстарының шектелуімен байланысты. Бұл жағдай бизнестің даму мүмкіндігінің шектелуіне, жаңа нарықтарға шыға алмауына нәтижесінде бәсекеге қабілеттілігінің нашарлауына алып келеді. Осындай жағдайда қоршаған ортада болып жатқан келеңсіз жағдайларға жауап бере алатындай, өзі реттеп отыра алатын бизнес жүйесін құру қжеттігі туады.
Бюджеттеу экономикалық басқару жүйесін қалыптастырудың бірінші кезеңі болып табылады. Бұл кәсіпорынның ресурстарының және қаржылық ағымдарды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ол өз кезегінде өндірілетін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және бәсекеқабілеттілікті арттыруға жол ашады. Ерекше атап өту керек бюджеттеу, нәтижесінде бәсекеқабілеттілікті арттыратын, кәсіпорынның экономикалық үдерістерін біріктіруге бағытталған барлық шаруашылық операцияларын стратегиялық және оперативтік басқарудың арасындағы байланыстырушы маңызды звено болып табылады. Сонымен мемлекеттің қаржы-экономикалық жүйесін құрайтын әр түрлі құрылымдар үшін бюджеттеудің қажеттілігі туындайды, және осы арқылы таңдап алынған тақырыптың өзектілігі анықталады.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі Саба құрылыс АҚ-ның жұмсақ және корпустық мебель өндірісімен айналысатын цехы.
Диплом жұмысының мақсаты - кәсіпорынның жұмысының тиімділігін арттыру үшін бюджеттеудің әдістемелік аспектілерін зерттеу
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу керек:
:: бюджеттеудің негізгі қағидаларын анықтау;
:: бюджеттік жоспарлаудың тәсілдерін анықтау;
:: бюджеттеу үдерісінің ұйымдастыруын қарастыру;
:: бюджеттеу технологиясын зерттеу;
:: кәсіпорын бюджеттеуін бағалау;
:: бюджеттеу кезңінің приоритетті бағыттарын жасау;
:: бюджетті қалыптастыру;
:: жиынтық бюджеттің орындалуына талдау жасау;
Қойылған міндеттерге қол жеткізу келесі әдістердің көмегімен іске асады:
::жүйелік талдау
::графиктік әдіс;
:: аналитикалық әдіс;
:: экономико-математикалық әдіс: коэффициенттер әдісі, орташа шама әдісі және тағы да басқалар.
1. БЮДЖЕТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюджеттеудің мәні және негізгі қағидалары
Бюджеттеу үдерісі бюджетті қалыптастыру, келісу және бекіту сияқты іс-әрекеттерді білдіреді, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау мен керек болған жағдайда шұғыл түрде өзгертулер енгізуді білдерді. Бюджеттеу екі аспектіні кіріктіреді: ұйымдық және әдістемелік. Ұйымдастыру тарапынан қарағанда кәсіпоырндағы бюджеттеу үдерісі құрамына жоспарлау орталығы (ЦП), қаржылық жауапкершілік орталығы (ЦФО), шығындар орталығы (ЦЗ) кіретін ұйымдық өзара іс-әрекеттер жүйесін білдіреді. Ол кәсіпорын қызметінің функционалды салаларының негізделген бизнес болжамын құруға және соның негізінде алдағы уақытта қаржы-шаруашылық модельдеудің көмегімен бизнес-міндеттер алуға бағытталады.
Жоспарлау орталығы - кәсіпорынның структуралық құрылымы немесе бизнес-болжам жасау көмегімен кәсіпорынның жұмыстарының негізгі тенденцияларын анықтауға құқы бар тұлға.[1]
Нарықтың даму жағдайында, бизнестің бәсекеге қабілеттілігі негізгі мәселе болып тұрған кезінде, тауар өндіруші кәсіпкер тек қана дағдарыстан аман қалуды ойламай, пайда табуды да жоспарлау керек.
Мұндай жағдайда бизнесінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін, кәсіпкер өнім өндірудегі бағытын анықтап, фирманың қандай деңгейге жетуін қалайтынын жоспарлауға міндетті.
Заманауи нарқында көптеген тауар өндірушілер үшін табыс табу басты мақсат болып саналады, бірақ ол жалғыз ғана мақсат емес, көп мақсаттардың бірі ғана. Кез келген тауар өндірушінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету дегеніміз, ол өндірілетін өнімнің көлемі мен сапасын арттыру арқылы сату көлемін ұлғайту, табыс табу, сауда белгісінің танымал болуын қаматамасыз ету, соның көмегімен, тауар берушілер мен сатып алушылардың алдында атағы мен мансабын аяқ асты қылмай сақтап қалуды білдіреді..
Бухгалтерлік басқару есебінде бюджеттендіруді жоспарлау процессі деп түсінуге болады. Соған сәйкес бюджет ол жоспар.
Бюджет - негізделіп жасалған есепке сай, не нәрсеге қол жеткізуге болатынын белгілеу.
Бюджетті шығынның жеткен деңгейінен бастап, өнім бірлігіне жұмсалатын материалдардың, еңбек шығынының бектілген нормаларын қатал сақтай отырып, бірнеше нұсқа етіп жасалады. Бюджет жасаудың арнайы орталықтары бар.[2]
Бюджет жасауға зор ықпал ететін басты көрсеткіш - инфляция. Ертеректе шет елдерде, орын алған инфляцияның күрт өзгерістері үздіксіз жаңарып тұратын бюджеттерді кеңінен қолдануға мәжбүр етті. Бюджет бір жыл бұрын, алдын ала жасалады. Бірінші бақылау кезңінің соңында, инфляция өзгерісі есепке алынып қалған уақытқа сай қайта қаралады. Келешекте орын алатын болжамды инфляция деңгейі есепке алынады. Ол өз кезегінде, келесі жылдың бірінші бақылау кезңінің құбылмалы бюджетін жасауға негіз болады.
Құбылмалы бюджет - тұрақты және айнымалы шығындарды шектеу жолымен, өнім өндірудегі орын алатын өзгерістерге, яғни өнім өндіру көлемінің өзгерісіне сәйкес, оған жауап ретінде өзгеріп отыру үшін жасалған.
Құбылмалы бюджетке негізделген ауытқулар есебін, бюджетке салынған нақты қол жеткен деңгейдегі шығындардың нәтижесімен салыстырады. Дегенмен, төменде жеке айтылатын смета көлемінде орын алған барлық өзгерістерді ол түсіндіре алмайды. Бұл жерде келесі мәселелер маңызды болып саналады:
1. Құбылмалы бюджет кезең басында алдын ала есептелген өндіріс деңгейіне сәйкес бекітіледі. Бұл бастапқы бюджет.
2. Сосын ол өндірістің нақты деңгейіне сәйкес болу үшін өзгеріске ұшырайды.
3. Нәтижесі нақты шығындармен салыстырылады, айырмасы компанияның тиісті басшыларының қарауына ұсынылады.
Бюджетті қолдану ұйымдарға келесідей артықшылықтар береді:
1. Ұйым қызметін бақылауға көмектеседі, жоспарсыз басқарушы жағдайды бақылай алмайды, ол тек қана қарастыра алады. Бюджет кәсіпорын қызметінің нақтылығына және мақсаттылығына әсерін тигізетін жоспардың құрамдас бөлігі болып табылады.
2. Басқарушылық бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылады, тұтас ұйымның және оның бөлімшелерінің қызмет нәтижелерін бағалауға объективті негізін құрайды. Бюджет болмаса, өткен мерзімдегі көрсеткіштерді ағымдағы көрсеткіштермен салыстыруда қателесуге болады, нақты айтатын болсақ, өткен кезеңдегі көрсеткіштер төмен өндірістік жұмыстың нәтижесін камтыса.
3. бюджет кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің қызметтерін үйлестіру құралы болып атбылады. Ол жеке бөлімшелер басқарушыларына тұтас ұйымға көңіл аударып, өз қызметін жүргізуді үйретеді.
4. Бюджет - жауапкершілік орталықтардың жоспарының орындалуын және олардың жетекшілерін бағалайтын негізі, менеджерлердің жұмысы бюджетті орындау туралы есеп беру бойынша бағаланады; бюджет мәліметтер мен нақты нәтижелерді салыстыру менеджерлердің қызметін қай салаға бұру керек екенін көрсетеді. Бюджеттің көмегімен ауытқудың талдауы жасалады.[3]
Өндірістік қызметті басқару ең алдымен жиынтық фнкциялар арқылы жүзеге асырылады. Ол көп қырлы әр түрлі объектілерді, қызмет түрлерін, міндеттерді және т.б. қамтуы мүмкін. Бұл қатынаста басқару функциясын мына белгілер бойынша жіктеуге ьолады:
:: Ұйымның алдына қойған мақсатына қол жеткізуді қамтамасыз ететін операцияларды жоспарлау;
:: Өз жауапты орталықтардың мақсаттарына жеткізу үшін барлық деңгейлердегі башыларды ынталандыру;
:: Әр түрлі қызмет түрлерін және бөлімшелерді үйлестіру, тұтас ұйым бойынша топтардың және жеке қызметкерлердің мүдделерін бір арнаға салу,
:: Ағымдағы қызметті бақылау және жоспарлы тәртіпті қамтамасыз ету;
:: Жауапты орталықтар мен оның басшыларының жоспарды қалай орындағанына баға берудің негізі;
:: Менеджерлерді оқыту құралы,
:: Ақпарат және басқару;
Бюджеттеу үдерістері.
Батыстық компаниялардың басқару жүйесінің ажырамас бөлігіне айналған бюджеттеу технологиясы бүгінгі күні біздің еліміздің де бірте-бірте кең етек алып келеді. Бюджеттік басқару жүйесі ең біріншіден сол компанияның иесіне және топ менеджментіне керек. ол нақты мақсат қою арқылы, яғни жоспарлау, бекітілген жоспар негізінде бақылау жүргізу, алынған нәтижелерді талдау және оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, олардың ауытқу себептерін анықтау және соған байланысты шешімдер қабылдау арқылы кәсіпорынды тиімді басқаруға мүмкіндік береді.
Акционерлердің және кәсіпорын басшыларының назарында мақсатты көрсеткіштері деп аталатын кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштері тұрады. Олар: салынған капиталдың қайтарымы, активтердің табыстылығы, еңбек өнімділігі және т.б. Бұл индикаторлар кәсіпорынның қаншалықты табысты жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. [4]
Өңделіп бекітілген бюджетте кәсіпорын басшыларына тек олардың табатын табыСаба Құрылысын ғана емес, сонымен қатар сол табыстарға жету үшін қандай ресурс және қанша керек екені де көрсетіледі. Мұндай жоспардың болуы кәсіпорын басшыларына болжамды көрсеткіштерді нақтылап қарауға, қолда бар ресурстармен және қажетті жағдайда қаржы тарту мүмкіндіктерін ескере отырып, жетістіктерге жету перспективаларын нақты бағалауға мүмкіндік береді.
Жеткен жетістіктерді жоспардағы мақсатты көрсеткіштермен салыстыру қаржылық ресурстарды қай салаға салу дұрыс екені туралы негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өнімнің қай түрінен бас тарту керек, кәсіпорынның қандай құрылымдары тиімсіз жұмыс істеп отыр және қай салаға көңіл бөлу керек деген сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді.
1. Бюджеттеу - бұл компанияның мақсатқа жету құралы
2. Бюджеттеу - бұл бизнесті басқару
3. Бюджеттеу - бұл теңестірілген қаржылық көрсеткіштер негізінде басқару
4. Бюджеттеу - бұл бюджеттің көмегімен басқару
5. Бюджеттеу басқарудың барлық контурын қамтиды
6. Бюджеттеу басқарудың барлық деңгейін қамтиды
7.Бюджеттеу үзіліссіз негізде іске асырылады
Бюджет - бұл қаржылық көрсеткіштер негізіндегі кәсіпорынның және оның жекелеген құрылымдарының жоспары. Бюджеттің негізгі бағыты - негізгі үш басқару мәселелерін шешуге қолдау көрсету:
♦қаржылық жағдайын болжау;
♦нақты алынған көсеткіштерді жоспарланған көрсеткіштермен салыстырмалы талдау;
♦анықталған ауытқуларды талдау және бағалау.
Сонымен бюджеттер тек корпоративтік басқарудың құралы. Қандай да бір бюджеттің болуы онымен тиімді басқаруға болады немесе олар кәсіпорынды басқаруда нақты жұмыс істейді деп айтуға болмайды.
Толыққанды бюджеттік басқару жүйесін құру үшін жоғарыда айтылған негізгі жеті қағиданы атап көрсетуге болады. Олардың әрқайсысын жеке-жеке қарастырайық:
1.Бюджеттеу - бұл компанияның мақсатқа жету құралы
Қандайда бір жоспар жасау үшін мақсатты анықтап алу керек. Мақсаты жоқ жоспарлау - мәні жоқ іс. Мақсат корпоративтік басқарудың стратегиялық деңгейінде қалыптасады. Сөйтіп бюджеттеу кәсіпорынның стратегиялық мақсатына жету құралы болып табылады. Осы технологияның көмегімен стратегиялық мақсат пен жоспардың арасында үзілмейтін байланыс қалыптасады. Бюджеттеу кәсіпорынның стратегиясын қозғалысқа келтіреді.
2. Бюджеттеу - бұл бизнесті басқару
Бюджеттеудің негізгі қойылымы қаржылық құрылым болып табылады. Ол бәрінен бұрын кәсіпорынның айналысатын қызметінің түрлері мен бизнестің құрылымын көрсетуі керек. Егер кәсіпорын бір біріне тәуелсіз әр түрлі бизнес түрімен айналысатын болса, онда әр бизнестің өзінің бюджеті болуы керек. Бұл әр бағыттың қызметін дұрыс бағалау үшін, олардың әрқайсысын тиімді басқару үшін керек.
3. Бюджеттеу - бұл балансталған қаржылық көрсеткіштер негізінде басқару
Бюджеттерді дайындауға кіріспес бұрын кәсіпорын басшылары қандай қаржылық көрсеткіштерге бағыт бағдар жасап отырғанын және жоспарлау кезеңінде компания қызметінің жетістіктерге жету критерийі ретінде қандай индикаторларды қабылдау керек екенін анықтап алу керек. Бұл көрсеткіштер стратегиялық мақсаттырмен байланысты болу керек және мүмкіндігінше дәл анықталуы керек. Мысалы негізгі көрсеткіштердің бірі ретінде пайданы аайтатын болсақ яғни айтатын еш нәрсе жоқ. Пайда ұзақ мерзімді немесе ағымдық болуы мүмкін, сондықтан оны уақыт кезеңімен байланыстыру керек. Сонымен бірге пайда маржиналды, жалпы және таза пайда болуы мүмкін. Бұл таңдау компания басшылары және барлық деңгейдегі менеджерлер үшін приоритетті анықтайды.
Сонымен қатар қаржылық көрсеткіштер балансталған болу керек, өйткені бір көрсеткіштің жақсаруы екінші көрсеткіштің төмендеуіне алып келуі мүмкін. Ең соңында көрсеткіштер қаржылық құрылымның барлық элементтерін қамтитын жүйені көрсететін болу керек.
Мақсатты қаржылық көрсеткіштер мен шектеулердің теңестірілген жүйесі бюджеттеу жүйесінің архитектурасын құрайды.
4. бюджеттеу - бұл бюджеттің көмегімен басқару
Бюджеттік басқару технологиясының басты құралы болып негізгі үш бюджет табылады:
♦өтімділікті басқаруға арналған ақша қаражаттарының қозғалысы бюджеті
♦оперциялық тиімділікті басқаруға көмектесетін шығындар мен кірістердің бюджеті
♦компания активтерінің құнын басқаруға қажет болжамды баланс
Негізгі бюджеттер жалпы компания үшін ғана емес, әрбір бизнес - бірлік үшін құрылады. Сонымен қатар құрамына өзара байланысты операциялық және көмекші бюджеттерді кіріктіретін бюджет жүйесінің "шыңырау шыңын" көрсетеді.
5. Бюджеттеу басқарудың барлық контурын қамтиды
Кез келген басқару үдерісі жоспарлау этаптарынан, бақылаудан, талдау мен реттеуден тұратын тұйық сызық. Соңғы этаптың нәтижесіне байланысты ресурстарды қайта бөлу туралы шешім қабылдауға, жоспарға өзгерістер енгізілуі, ерекше көрінгендерді мадақтау, кінәлілерді жазалау туралы шешімдер қабылдануы мүмкін.
Сонда да болса, бюджеттеу үдерісінде жоспарлау функциясына көбірек көңіл бөлінеді. Егер жоспар жеткен жетістіктерді талдау мен бақылаудың құралы ретінде, менеджерлер мен жұмысшыларды ынталандыру жүйесін қалыптастырудың негізі ретінде жұмыс жасамаса, онда мұндай жоспардың мәні жоқ.
6. Бюджеттеу басқарудың барлық деңгейін қамтиды
Тиімді бюджет жүйесінің маңызды белгілерінің бірі оны ұйымдық құрылымның барлық деңгейіне тотальды түрде тарату. Бюджеттеу үдерісіне әрбір қызметкерді тарту және олардың бюджеттің қандай да бір бөлігіне жауап беруі бірнеше маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:
::бюджет процесінің күрделілігін оны децентрализациялау арқылы төмендету (тым орталықтандырылған бюджетті іске асыру қиынға соғады).
::жекелеген нақты орындаушылардың дәрежесін және жекелеген бюджет көрсеткіштерінің орындалуына жауапкершілігін делигировать ету арқылы нақты орындаушылардың жаупкершілігін көтеру.
::компанияның қаржылық жоспарларына байланысты, ынталандырудың тиімді жүйесін құру.
Бюджеттеудің барлық басқару деңгейлернің менеджерлері қатысатын коллективтік жоспарлау екенін түсіну өте маңызды.
7.Бюджеттеу үзіліссіз негізде іске асырылады.
Жасалған жоспардың жұмыс нәтижесін шығару уақыты келген кезге дейін, яғни жылдың соңына дейін сөреде жататын жағдайлар кездесіп жатады.
Бюджеттеу басқа да басқару үдерістері сияқты үзіліссіз негізде іске асып жатуы керек. бектілген жоспар - бұл тек қана жұмысты жоспар бойынша жалғастырудың негізі ғана. Тәжірибеде жоспарлардың бекітілу уақыты келгенде ескіріп қалатын құбылыстар кездесіп жатады. Оның себебі жоспарды дайындаудың негізгі параметрлері мен шарттарының үнемі өзгеріп тұруында. Соған байланысты біздің де түсінігіміз бен жағдайды бағалауымыз өзгереді және жасалған жоспарға үнемі өзгерістер енгізіп отыруымызға тура келеді. Осыған байланысты генерал Эйзенхауердің мынадай сөзі бар: Жоспарға қарағанда жоспарлау маңыздырақ!. Шынымен де нәтижеге қарағанда оны алуға бағытталған жоспарлау үдерісі маңыздырақ көрінеді. Өйткені жоспарлау кезінде барлық деңгейдегі басшылар коллективті түрде мәселелерді шешуге байланысты біріккен шешімдер жасайды, алда тұрған міндеттерді анықтайды, шектеулерді, мүмкіндіктерді және тәуекелдерді бағалайды.[5]
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе бюджеттеуге келесідей анықтама беруге болады:
Бюджетттеу - негізі теңестірілген қаржылық көрсеткшітер болып табылатын, бюджеттің көмегімен стратегиялық мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін, компанияның барлық деңгейіндегі бизнесті басқару технологиясы.
1.2. Бюджеттеуді ұйымдастыру
Экономикалық әдебиеттерде "жоспар" мен бюджет түсініктері арасындағы айырмашылықтар көрсетіледі. Бірінші термин кеңірек мағынада қарастырылып, кейбір мақсаттарға бағытталған іс-әрекеттердің тәртіпке келтірілген барлық шеңберін қамтиды. Сонымен қатар, бұл іс-әрекеттер тек рәсімделген сапалық бағалаудың көмегімен ғана емес, рәсімделуі мүмкін емес процедуралардың қатарын атап көрсету жолымен де сипаттама алады. Бюджет - іс-әрекеттердің жоспарын құндық тұрғыдан сандық көрінісін сипаттайтын тар мағынадағы түсінік.
Сандық бағалау жағынан қарастырғанда, кәсіпорынның ағымдағы қызметін жоспарлаудың негізі болып өзара байланысты операциондық және қаржылық бюджеттердің жүйесін құратын негізгі бюджетті жасау үдерісі жатады. Мұндай бюджеттерді қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдерде құру үдерісі бюджеттеу деп аталады.
Негізгі бюджет - бұл алға қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті маркетингтік және өндірістік жоспарлардың анықталған сандық қаржылық көрінісі.
Негізгі бюджет - ( немесе жалпы - master budget ) үш міндетті қаржылық құжаттардан тұрады:
* пайда мен залалдар туралы есептің болжамы жөніндегі құжат;
* ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есептің болжамы жөніндегі құжат;
* баланстық есептің болжамы туралы құжат.
Бюджеттеу үдерісі шартты түрде екі негізгі бөлімнен тұрады: операциондық және қаржылық бюджеттерді құру .
Операциондық бюджетті дайындау келесілерді қамтиды:
* сату көлемі туралы бюджет;
* өндіріс бюджеті;
* өндірістік қорлар бюджеті;
* материалдарға кеткен тура шығындардың бюджеті;
* қосымша өндірістік шығындар бюджеті;
* еңбекақыға жұмсалатын тура шығындардың бюджеті;
* коммерциялық шығындар бюджеті; пайда мен залалдар туралы есеп.
Қаржылық бюджеттің құрамына мыналар кіреді:
* инвестициялық бюджет;
* кассалық бюджет;
* баланстық есеп.
Бюджеттердің тиімділігі мен нәтижелілігін бағалау үшін қаржылық талдау мен зерттеу құралдары қолданылады. Кәсіпорынның жағдайын зерттеу - бұл қабылданған бюджеттер нәтижені жақсартуы немесе нашарлатуы және оның тиімділігін (мысалы, шығындар - сату көлемі ара қатынасы) бағалауға мүмкіндік беретін құрал.
Бюджеттерді құрастыру кезінде нысаны мен құрылымы жағынан бухгалтерлік есептілік құжаттарына жақындастырылған құжаттарды қолдануға ұсыныстар берілді. Өйткені, бұл жағдай бюджеттерді құруды жеңілдетіп қана қоймай, жоспарлық және нақты мәліметтерді салыстыруды оңайлатады. Сонымен қатар, бюджетті бірінші жылы айларға бөліп, кейінгі үш жылға алдын-ала жасау ұсынылады. Бюджеттеу ұйымның шектелген ресурстарын құру, бөлу және пайдалану бойынша нұсқауларды қамтитын құжат болып табылады.Энциклопедиялық анықтама бойынша бюджет - мемлекеттің, кәсіпорынның, ұйымның ақшалай кірістері мен шығыстарының белгілі бір кезеңге заңды тәртіпте бекітілген көлемін құрумен жүзеге асырудың үдерісін сипаттайды. Қойылған мақсаттарға (стратегиялық немесе оперативті жоспарлау) байланысты бюджет әр түрлі кезеңдерге - 1 жылға, жарты жылға, тоқсанға, айға, декадаға, аптаға және т. с. с. әр түрлі өңделу дәрежесіне байланысты құрылады. Бюджеттеу менеджментке ұйымның қызмет етуі мен оның қаржылық жағдайын бақылауға, қаржылық нәтижені болжауға, мүмкін болатын тәуекелдерді басқарып, шығындарды оптимизациялауға, бөлімшелер алдында нақты кірістік көрсеткіштерге қол жеткізу мақсаттарын қоюға және әр түрлі көрсеткіштерге, бөлімшелер мен жобаларға байланысты кірістер мен шығыстардың қатынасын талдауға мүмкіндік береді. [6]
Бюджеттеудің кезеңдері.
Бюджеттеудің негізгі сатыларын көрсете отырып, оларға ақпаратты өңдеу жағынан қысқаша сипаттама берейік.(Сур.2).
Бизнес-модельді құру және оған
өзгерістер енгізу
Атқарылуына бақылау жүргізу
Бюджетті бекіту
Бюджеттің
атқарылуы
Бюджетті құру
Бақылау көрсеткіш сандарын жеткізу
Бюджеттеу
1-Сурет . Бюджеттеу кезеңдері
Дерек көзі автордың құрастырумен
Бюджеттеудің мақсаты болып келесілер табылады:
* Кезеңдік жоспарларды іске асыру;
* координацияларды, кооперацияларды, коммуникацияларды қаматамасыз ету
* Менеджерлерден жоспарда көрсетілген сндарды негіздеуді талап ету;
* Шығындар бойынша ақпаратпен қаматамасыз ету;
* Орындауын бақылау мен бағалау жүйесін құру;
* Қойылған мақсатқа бағыттау жетудге арқылы жұмысшылардың ынтасын арттыру;
* Заңдар мен келісім-шарттарды орындауды талап ету. [7]
Кәсіпорынд басқару контексіндегі бюджеттік жоспарлаудың мақсатын төмендегідей схема арқылы көрсетуге болады:
Бюджеттеу үдерісін негізгі үш түрін бөліп көрсетуге:
* "жоғарыдан -төменге";
* "төменнен - жоғарыға";
* "жоғарыдан - төменге\төменнен - жоғарыға ". [8]
Балансты болжау коммерциялық ұйымның активтері мен пассивтерін басқарудың маңызды құралы болып атбылады.
Кірістер мен шығыстар бюджеті кәсіпорын қызметінің ағымдағы рентабелділігін бағалау үшін қажет. Бұл құжатта пайданың болуы бюджет қаражаттарының оң сальдосының кепілі. Кірістер мен шығыстар бюджеті құндық көрсеткіштерді көрсетіп тұрса да, бұл құжат іс-шараның ақша емес жағын сипаттайды. Тек сатып алушы толық төлеген кезде ғана, тиелген өнім сатудан түскен түсімге айналады, және натуралды түрдегі өнім ақшалай қаражаттарға айналады.[9]
Ақша қаражаттарының қозғалысы бюджеті кірістер мен шығыстар бюджетінен айырмашылығы кез-келген міндеттемені көрсетіп тұруы тиіс.
Бюджетттеу
Бақылауға келмейтін сыртқы факторларды болжау
Бақылауға келмейтін сыртқы факторларды ескере отырып, жиынтық бюджеттің негізінде жасалған сандық анықталған басқару іс-әрекеттердің тізімін жасау
Бюджеттеу кезеңі басындағы
кәсіпорын үлгі (жүйе) ретінде.
Межфакторные функциональные связи
Параметр 4
Параметр 1
Параметр 3
Параметр 2
Параметр i
Параметр 5
Бюджеттеу кезеңі соңындағы кәсіпорын болжамды үлгі (жүйе) ретінде.
Фактораралық функционалдық байланыс
Параметр 4
Параметр 1
Параметр 3
Параметр 2
Параметр i
Параметр 5
Кәсіпорынның бюджет кезеңіндегі өзгеру жағдайы
Бюджеттік кезеңдегі мақсатты көрсеткіштердің шамасы: қаржылық нәтижелерді максимизациялау,
Сурет 2. Кәсіпорынды басқару контексіндегі бюджеттік жоспарлаудың мақсаты
Дерек көзі: Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва, Изд. Финпресс, 2005 г.
Сауда бюджеті
Өндіріс бюджеті
Материалдық шығындар бюджеті
Жалпы өндірістік үстеме шығындар
Еңбек шығындарын төлеу бюджеті
Басқару шығындары бюджеті
Кірістер мен шығыстар бюджет
Ақша қаражаттары қозғалысы бюджеті
Болжамды баланс
Инвестицилық бюджет
Өндірістік қорлар бюджет
Коммерциялық шығындар бюджеті
қаржылық бюджет
Негізгі бюджет
Операциондық бюджет
Сурет 3. Жиынтық бюджетті қалыптастырудың блок-схемасы
Дерек көзі Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы, 2004 г.
Кәсіпорынның жиынтық бюджеті үшін көп сатылы иерерхиялық құрылым дұрыс келеді. Ол 3 суретте көрсетілген. [10,]
Әрбір бюджет асты құрылым өзінің ролін білу3 керек және кіспорынның жиынтық бюджетінің қалыптастыру технологиясында өзінің нақты ролін атқарады
Жиынтық бюджет
Өткізу шығындары бюджеті
Тұрақты шығындар бюджеті
Сатып алу бюджеті
Дайын өнім қоры бюджеті
Өндіріс бюджеті
Операциондық бюджет
Қаржылық бюджет
Сауда бюджеті
Сауда жоспары (өнім түрлері бойынша нақты өндіріс көлемінің және түсімнің құрылымы)
Өндірістік бағдарлама (өнім түрлері бойынша нақты өндіріс көлемі)
Жалпы шаруашылық шығындар бюджеті
+
+
Жалпы коммерциялық шығындар бюджеті
Өндірістік еңбек шығындар бюджеті
Тура материалдық шығындар бюджеті
Жалпы өндірістік шығындар бюджеті
Тура еңбек шығындары бюджеті
Сурет 4. Кәсіпорынның жиынтық бюджетінің иерархиялық құрылымы
1. Дерек көзі: Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы, 2004 г.
Сауда бюджеті күтілетін ақша түсімдерінің көлемін анықтаудың негізін қалаушы болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында ол барынша дәл есептелуі керек, және маркетингтік қызметтің ұсыныстарын максималды түрде есепке алу керек..
1.Бизнес-модельді құру және оған өзгерістер енгізу. Бизнес-модельді құрастыру бюджетті жоспарлау механизмі мен оның элементтері (мысалы, актив әрқашан пассивке тең болуы керек) арасындағы байланыстың математикалық сипаттамасын қамтитын ресурстарды қалыптастыру мен жүмсау жөніндегі әр түрлі схемалардың құрылымы ретінде қарастыруға болады.
Бизнес-моделді пайдаланудың тиімділігі бюджеттеу жүйесі өзге аналитикалық жүйелермен шоғырланған кезде бірнеше рет өседі. Осылайша ақшалай ағымдарды болжау мен өтімділікті талдау үшін несиелік ұйымдарда Банкті басқару моделін (ББМ) немесе оған ұқсас активтер мен пассивтерді басқарудың маманданған жүйелерін қолдану қажет.
2. Бюджетті құру. Барлық жағдайларда бюджетті құру үдерісінде ұйымның қызметтері мен бөлімшелеріне қажет кезеңге ресурстарды бөлудің болжамды бақылау көрсеткіш сандары жарияланады. Бұл құрылымдар қойылған мақсаттарға (айталық, несиелік портфельді 20%-ға арттыру) және қолда бар ресурстарға байланысты өздерінің меншікті бюджеттерін (алғашқы бюджеттер) құрып, кейін оларды талқылау мен бекітуге ұсынады. Қабылданған алғашқы бюджеттер - бүкіл ұйымның бюджеттік жобасын құрайтын блоктар болып табылады. Кейінгі бақылауды қамтамасыз ету үшін жобалар мен жоспарлар жауапты тұлғаны міндетті тіркеу арқылы жүйеде сақталуы тиіс. Олардың негізінде бюджеттер мен олардың келешектегі өзгерістері қарастырылады. Бюджетті құру кезеңі келесідей белгілерімен сипатталады:
* жаңа ақпараттың кең көлемі;
* ақпараттар көздері әр түрлі аумақтар бойынша таратылып, тәуелсіз болуы мүмкін;
* ақпараттың негізгі ағынының бір бағытта қозғалуы-қызмет етуші құрылымдардан менеджметке қарай.
3. Бюджетті бекіту. Бекіту үдерісінде жеке баптарды қайта бөлу, реттеу жүзеге асырылады. Оның қорытынды нұсқасы әр түрлі көптеген факторларға, оның ішінде нарық конъюктурасына, әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығына және де қызметкерлердің болашақ демалыс алуларына да байланысты. Бұл кезеңнің нәтижесі-қажетті кезеңге қабылданған ұйымның бюджеті.[10]
Көптеген факторлардың (әсіресі, нарықтық конъюктураның элементтерін) ұзақ мерзімге жоғары дәрежедегі дәлдікпен болжау мүмкін болмағандықтан, кейде икемді бюджет технологиясы қолданылады. Бұл технологияның негізіне әр түрлі көрсеткіштердің динамикасына байланысты туындауы мүмкін өзгерістер алдын-ала енгізілген.
Бұл кезең келесі жағдайлармен сипатталады: бір жерде ықшамдалынған бюджет әр түрлі құрылымдық және сандық өзгертулерге тап болады. Бұл өзгертулер оның көрсеткіштерін қолда бар ресурстарды оптималды бөлу жағдайына бейімдейді
4. Бақылау көрсеткіш сандарын жеткізу. Бюджет жобасын бекіткеннен кейін алғашқы бюджеттерді құрастырушыларға барлық өзгерістер жөнінде хабарлау қажет, яғни оларға бекітілген бақылау сандарын жеткізіп, керек кезде алғашқы бюджеттерді түзету мүмкіндігін беру .Бұл үдерісінің негізгі мәні-бюджет үзінділерін бөліп алып, оларды төмен тұрған құрылымдарға жеткізу. Алғашқы бюджеттердің жасаушылар оларды бақылау көрсеткіштеріне сай, өз көрсеткіштерін ресурстарды толық жұмсау шартымен дұрыстайды. Көрсеткіштерді жоғарыдан төменге қарай өңдеудің мақсаты бюджетті оның төмен тұрған буындарында ресурстардың маңызын арттыру болып табылады. Бөлімшелер мен тиісті қызметтердің өңделген алғашқы бюджеттері ұйымның бюджетін өзекті жағдайда ұстап тұру үшін қайтадан біріктіріледі.
Бұл кезеңде бюджеттеу үдерісі операциялардың кең көлемімен сипатталады. Бұл операциялар автономды жұмыс үшін және олардың толықтылығы мен сенімділігін тексеру мақсатында болашақ кезеңге жинақтаумен байланысты. Өзінің тағайындалуы бойынша бұл - - - - - - бөлу үдерісі болып табылады.
5. Бюдеттің атқарылуы. Бюджеттің атқарылуы-бюджеттеу кезеңдерінің ең ұзақ мерзімдісі және жауаптысы. Мұнда бюджет сыртқы жағдайлардың немесе ішкі қажеттіліктердің өзгеруіне байланысты әр түрлі өзгертулерге ұшырауы мүмкін:ресурстар бөлінеді және азаяды, бюджет баптары пропорционалды түрде кемиді, бюджет арнайы алгоритмдер бойынша өзгереді және т.б.
Нақты айтқанда бұл-бір жерде жинақталған ақпараттың түзетілуі және қызуғушылық білдіруші тұлғаларға өзгерістер енгізізілген нәтижелердің жеткізілуі.
6. Атқарылуына бақылау жүргізу. Берілген кезең шын мәнінде бюджетті бекіткен сәттен басталады. Оның ұзақтығы бюджеттің күнтізбелік мерзімімен анықталмайтындықтан, ол ұзақ мерзімге созылуы , мүмкін. Мұнда ұйым қызметінің нәтижелеріне және жоспарланған бюджеттің нақты жүзеге асырылған бюджеттен ауытқуларының себептеріне талдау жүргізіледі. Бұл кезеңнің қорытындылары негізінде бюджеттің атқарылу барысы немесе бизнес-модель ғана емес, сонымен қатар бүкіл ұйым бизнесінің бағыттары да өзгеруі мүмкін.[11]
Берілген кезеңде автоматтандырылған жүйенің негізгі қызметі - бюджеттің атқарылу барысы жөнінде әр түрлі аналитикалық есептерді құру болып табылады.
1.3. Бюджетті қалыптастырудың технологиясы
Бюджет - нақты жүзеге асыру мақсатындағы жоспардың сандық көрінісі. Ол тұтас ұйым үшін де, оның бөлімщелері үшін де жасалуы мүмкін.
Бюджет шын мәнінде пайдалы болу үшін бірнеше әзірлік жұмыстары жүргізілуі керек.
Тактикалық бюджет әдетте өндіру немесе сату немесе құрылымдық бөлімшелер сияқты ұйымның жекелеген функциялары ретінде болатын әрбір бюджеттік орталықтар үшін жасалады. Бюджеттік орталықтарына бөлу ұйымның құрылымымен анықталса, ол әрдайым менеджерлердің жауапкершілігіндегі салаларға сәйкес келеді.
Сату көлемін болжау - жұмыстың қажетті дайындық сатысы.Сату көлемін болжау әр түрлі микро - және макроэкономикалық, оның ішінде статистикалық мәліметтермен сипатталатын факторларды талдау мен талқылау негізінде жүзеге асырылады. Сату көлеміне әсер ететін факторлар келесідей:
* алдыңғы кезеңдердің сату көлемі;
* өндірістік қуаттар;
* сатулардың жалпы экономикалық көрсеткіштерге, жұмысбастылық, баға және жеке табыс деңгейіне тәуелділігі;
* нарықты зерттеу, жарнамалық іс - шаралар ;
* баға саясаты, өнімнің сапасы;
* бәсекелестік;
* маусымдық өзгерістер;
* әр түрлі тауарлар үшін сатудың ұзақ мерзімді беталыстары;
Сату көлемін болжау сенімділігі, сараптау және статистикалық құрамалы әдістердің қолдану нәтижесінде жоғарылай түседі:
* функционалды құрылымдық әдіс-болжаулар туралы ақпарат бөлімдердің басшыларынан маркетинг бойынша директорға жеткізіледі. Ол болжаудың нақтылығымен сату бюджетін құрастыруға жауапты болады. Бұл әдістің кемшілігі-бағалау субъективтілігінің жоғары дәрежесі.
* статистикалық әдістер-талдаудың трендтік, корреляциялық, регрессиялық және өзге де түрлерін қамтиды. Олар даму барысының негізінде болжам жасауға мүмкіндік береді, бірақ мүмкін болатын сапалық өзгерістерді болжай алмайды.
* шешімдерді бірігіп қабылдау - компанияның басшылығы ЖЭБ, МТЖБ, қаржылық бөлімдердің басшылары және тағы басқалар қатысады. Бұл әдістің артықшылығы - шешім қабылдаудың қарапайымдылығы мен жеделділігі. Ал кемшілігі - жауапкершіліктің шашырауы.[12]
Сату көлемін болжау кезінде тауар - нарық терминдерінде болжамдардың төрт түрі қарастырылады:
Сату бюджеті - бұл негізгі бюджетті құрастырудағы ең алғашқы және ең маңызды қадамдардың бірі. Сату көлемін бағалау барлық кейінгі бюджеттерге әсер етеді. Сату бюджеті айлық және тоқсандық сату көлемдерінің натуралды және құндық көрсеткіштерімен сипатталады. Ол компания өніміне сұраныс деңгейін, өткізудің жағрапиясын, сатып алушылардың санаттарын, маусымдық факторларды ескере отырып құрастырылады.
Сату бюджеті болашақ кезеңде бюджеттің кірістік бөліміне енгізілетін сатудан күтілетін ақша ағынын қамтиды. Сатудан түскен ақшалай кірістерді болжау үшін инкассация коэффиценттерін ескеру қажет. Олар тиелген өнімнің қай бөлігіне бірінші айда ақша төленетінін, екінші айда қанша төленетінін және тағы сол сияқты үмітсіз қарыздарды ескере отырып көрсетеді.
Өндіріс бюджеті - бұл натуралды көрсеткіштермен сипатталатын өнімді шығару жоспары. Өндіріс бюджеті сату бюджетіне байланысты құрастырылады, ол өндірістік қуаттарды, қорлардың (өндірістік қорлар бюджеті) артуын немесе кемуін және сыртқы сатып алулардың көлемін ескереді.[13]
Өнімді шығарудың қажетті көлемі кезеңнің соңына дайын өнімнің мүмкін болатын қорына берілген кезең бойынша сату көлемін қосып, одан кезең басына дайын өнімнің қорын азайтқанға тең.
Еңбекақыға жұмсалатын тура шығындардың бюджеті. Еңбекақыға жұмсалатын тура шығындар - бұл негізгі өндірісті персоналдың еңбекақысына кететін шығындар. Еңбекақыға жұмсалатын тура шығындардың бюджеті өндіріс бюджетіне, еңбек өнімділігі жөнінідегі көрсеткіштерге, негізгі өндірістік персоналға жұмсалатын еңбекақының қойылымдарына байланысты дайындалады.
Негізгі өндірістік персоналдың еңбекақысы бюджетінде екі негізгі бөлімді атап көрсету жөн:
* еңбекақының бекітілген бөлігі;
* еңбекақының келісілген бөлігі;
Егер бюджетті құрастыру кезеңінде еңбекақыны төлеу жөніндегі кредиторлық берешек елеулі көлемде жиналса, онда оны өтеудің кестесін жасау қажет. Еңбекақы бойынша берешекті өтеу кестесі материалдар үшін берешекті өтеу кестесі сияқты қағида бойынша құрастырылады.
Жалпы өндірістік үстеме шығындардың бюджеті. Жалпы өндірістік үстеме шығындардың бюджеті материалдар мен еңбекақыға жұмсалатын тура шығындарды санамағанда, өнімді өндірумен байланысты барлық шығындардың көлемін сипаттайды.
Жалпы өндірістік шығындар тұрақты және айнымалы бөліктерден құралады. Тұрақты бөлігі өндіріс қажеттіліктеріне байланысты, ал айнымылы бөлігі норматив ретінде, мысалы, негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек шығындары жоспарланады.
Жалпы өндірістік үстеме шығындар шығындардың стандартты баптарын қамтиды: өндірістік құрал - жабдықтардың амортизациясы мен жалға алу, беру төлемі, сақтандыру сомасы, жұмысшыларға қосымша төлемдер, өндірістік емес уақытқа төлем және тағы басқалар.
Оперативті жоспарлар әрбір бөлімше бойынша (бір ай, тоқсан, жыл немесе одан артық мерзімге) құрылатын бюджеттердің немесе қаржылық жоспарлардың жүйесі арқылы жүзеге асырылып, бірыңғай бюджет немесе қаржылық жоспарға біріктіріледі. Бюджет өткізудің (ең бастысы, тапсырмалармен қамтылғандық және ресурстарды бөлу) негізінде құрылады. Бұл көзделген қаржылық көрсеткіштерге (мысалы, сату көлемі, таза пайда және инвестициялық капиталға пайда мөлшері) қол жеткізу үшін қажет. Оны құру кезінде біріншіден, перспективті және оперативті жоспарларда есептеп шығарылған көрсеткіштер ескеріледі. Бюджет арқылы перспективті, ағымдағы және жоспарлардың өзге де түрлері арасында өзара байланыс орнатылады.[14]
Бюджет дегеніміз - бұл жоспардың сандық орындалуы, белгілі мерзімдегі табыс пен шығысты сипаттайтын және капиталды жоспарда берілген мақсаттарға жету үшін тартылуы. Бюджеттің берілгендері болашақ қаржылық операцияларды жоспарлайды, яғни ұйғарылған әрекеттерді орындау ұшін кұрылады. Осы бойынша кәсіпорын қызметінің тиімділігін бақылау және бағалау негізі ретінде бюджеттің рөлі анықталады.
Бюджеттік жоспарлау - кұрылымдық бөлімшелер немесе ұйымның қызмет салалары бойьшша жеке бюджеттерді әзірлеу процесін білдіретін жоспарлаудың детальданған деңгейі. Бюджет - әдетте жоспарланған кірістер мен шығыстарды көрсетуші белгілі бір кезең уақытына дейін әзірленіп, қабылданған акшалай түрдегі сандық жоспар. Бюджет жауапты орталықтардың жоспарын орындауын бағалаудың негізі болып табылады.
Бюджеттегі ақпаратқа деген негізгі талаптар келесідегі: жеткіліктілік, артықтықсыз, айқындылық және жететіндік. Әр кәсіпорын бюджетті құрастыру формаларын өзі таңдайды.
Бюджетті құрастыру жұмысы бірнеше этаптардан тұрады:
болжау және сату бюджетін дайындау;
күтілген өндіріс көлемін анықтау;
өнімді өндіру және өткізуімен байланысты шығындарды есептеу;
ақша ағымын есептеу және талдау;
жоспарлы қаржылық есепті құру.
Жоспар оперативті, әкімшілікті, стратегиялық деп бөлінеді. Мезгілі бойынша қысқа мерзімді (бір жылға дейін) және келешекті (жылдан көп) болуы мүмкін. Детальданған бюджеттер ең көп дегенде әлдеқайда қысқа кезеңге белгілеумен бір жылға жасалады.
Бюджеттік жоспарлаудың сатыларына мыналар кіреді: барлық жауапты орталықтарды жоспарлау; кызметті бағалауда пайдаланатьш көрсеткіштерді анықтау; жаңа ахуалға байланысты жоспардағы ықтимал өзгерістерді талқыға салу; ұсынылған түзетпелерді ескеру арқылы жоспарды түзету.
Бюджет қызметіне мыналар жатады: көзделген мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін операцияларды жоспарлайды; әр түрлі қызметтерді жэне жеке бөлімшелерді үйлестіреді; өз мақсаттарына ұмтылатын жауапты орталықтардьщ басшыларын ынталандырады; жауапты орталықтардың жоспарды қалай орындағанын бағалаудың негізі болады.
Бас бюджет (мастер - бюджет) - барлық бөлімшелерге немесе тұтас ұйымның жұмыс жоспарының функцияларына үйлестірілген (1 сурет). Ол екі негізгі бюджеттен тұрады:
- оперативті (агымдагы) - мұнда сегментке немесе ұйымның жеке қызметтеріне (кірістер мен шығыстар туралы болжанған есеп беру) жоспарланған операциялар аударылады;
- қаржылық - мұнда ұйғарылған қаржы көздері және оларды жоспарлы кезеңде пайдаланылатын бағыттар (күрделі шығындар бойьшша шығын, ақша қаражатының жоспары, жоспар балансы жэне ақшаның қозғалысы туралы есеп беру) көрініс табады.[15]
Бюджеттендіру - кәсіпорынның икемді дамуының басты құралы.
1. кәсіпорынды бюджеттендірудің үш көзі мен үш құрамды бөліктері
Нағыз фирма ішілік бюджеттендіру біздің кәсіпорындар қаржысын басқаруға тән болып сіңірілуі үшін не істеуіміз керек. барлық уақытта жауап тарихта дәлелденгендей Қазақстанда бюджеттендірудің үш көзі мен үш құрамды бөлігін анықтап алу керек, сонан соң бағдарлама жасап, басқару тәжірибесіне енгізу керек.
Құнды фирма ішілік бюджеттендіру, яғни бюджеттендірудің басқару технологиясы ретінде 3 құрамдас бөліктен тұрады.
1. Бюджеттендіру технологиясы, оған қаржылық жоспарлау құралы кіреді, (түрлер, бюджет форматы, мақсатты көрсеткіштер жүйесі және нормативтер), түрлі басқару деңгейіндегі бюджетті шоғырландыру тәртібі және міндетті белгілеу., т.б.
2. Компанияның қаржылық құрылымын қамтитын бюджеттендіруді ұйымдастыру (есеп орталығының құрамы- бюджеттеу объектісі болып табылатын бөлімше құрылымы немесе кәсіпорын, компания бизнесі) бюджеттік регламент және бюджеттік бақылау механизмі (бюджетті құру процедурасы, оны ұсыну, келісімі мен бекітілуі, келесі реттелу тәртібі, жиналу мен бюджеттің орындалу жайлы мәліметтерді өңдеу), бюджеттендіру процесі аппаратындағы қызметті бөлу (бөлімшелер құрылымындағы түрлі деңгей мен өзара атқарым міндеттері) ішкі нормативті құжаттар жүйесі.
3. Қаржылық есеп айырысудың автоматтандырылуы, қаржылық болжам жасуда ғана мемс (талдау жасау, кәсіпорынның қаржылық жағдайының түрлі нұсқаларына және оның жеке бизнес түрлеріне есеп жүргізу) кез келген уақытта алдын ала бекітілген толық басқару ісі жайлы (тіпті минут сайын) орындалу барысы туралы жедел ақпарат алу, сонымен бірге кәсіпорын мен оның әрбір бөлімше құрылымындағы істеліп жатқан істер жайлы, заңды тұлға жайлы толық (кейбір бухгалтерлік бағдарламаларда жіберілген кемістіктер) ақпарат қарастырылады.[16]
Егер схемада келтірілген құрамдас бөліктің бір элементі түсіп қалатын болса, бюджетендіру табысқа жету мен қаржыны басқару мәселелерін шешуде табысты болмауы мүмкін.
Бүгінгі таңда басқару технологиясы (әдістемелік қамтамасыз етуден ұйымдастыру құжаттары жүйесіне дейін) ретіндегі бюджеттеудің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ
Қаржы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
______________Кафедра
меңгерушісі э.ғ.к., доцент
М. Ж. Арзаева
Диплом жұмысы
тақырыбы:
Корпорация бюджетін құру ролі және үдерісі
050509 - Қаржы мамандығы бойынша
Орындаған: ______________________ Мәсімханова Ф.Ә.
Ғылыми жетекші: _______________________ Гайсин С.С.
э.ғ.к., доцент
Норма бақылаушы ______________________ Садыханова Д. А.
аға оқытушы
Алматы, 2012
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес жоғары Мектебі
Қаржы кафедрасы
Қаржы мамандығы
Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент Мәсімханова Фариза Әуезбекқызы
Корпорация бюджетін құру ролі және үдерісі
жұмыс тақырыбы 23 желтоқсан 2011 ж. № бұйрығымен бекітілді.
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 26 сәуір 2012 жыл
Жұмыстың бастапқы мәліметтері: Саба құрылыс АҚ-ның 2009, 2010 және 2011 жылдарға арналған консолидацияланған бухгалтерлік балансы 2009-2011жж Саба құрылыс АҚ-ның қаржылық есебі, ҚР-дағы корпоративтік қаржы саласы бойынша экономист ғалымдардың еңбегі.
Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың қысқаша мазмұны
а) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың теориялық негіздері
б) Саба құрылыс АҚ-ның қаржылық жағдайын талдау
в) Кәсіпорынның бюджеттеуді жетілдірудің негізгі бағыттары
Диплом жұмысын дайындау
КЕСТЕСІ
Реттік №
Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі
Ғылыми
жетекшіге тапсыру мерзімі
Ескертулер
1
Әдебиеттерді таңдау, оларды зерттеу мен өңдеу. Негізгі көздер бойынша библиография жасау.
17.01.2012
Заңдар мен әдебиеттерді талдау
2
Диплом жұмысының жоспарын жасау және оны жетекшімен қарастыру.
20.01.2012
Дипломдық жұмыс бойынша жоспар құру
3
Бірінші бөлімді жазу және оны тексеруге ұсыну.
31.01.2012
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімін қарастыру
4
Практикалық материалдарды және т.б. жинақтау, жүйелеу және талдау.
16.02.2012
Статистикалық мәліметтерге талдау жасау
5
Қорытынды мен ұсыныстарды ғылыми жетекшімен келісу.
18.03.2012
Ұсыныстарды қайта қарау
6
Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу (толықтыру). Аяқталған жұмысты кафедраға ұсыну.
5.04.2012
Қайта өңделіп, толықтырылды
7
Рецензия мен пікірлермен танысу.
15.04.2012
Қол қойылды
8
Рецензия мен пікірлерді еcкере отырып, қорғауға дайындықты аяқтау.
26.04.2012
Жұмыс қорғауға дайын
Тапсырманың берілген күні 29.12.2011 ж
Кафедра меңгерушісі ______________________ Арзаева М. Ж.
э.ғ.к., доцент
Жұмыс жетекшісі ____________________ Гайсин С.С.
э.ғ.к., доцент
Тапсырманы орындауға алған студент ______________Мәсімханова Ф.Ә.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. БЮДЖЕТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .6
1.1.Бюджеттеудің мәні және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Бюджеттеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Бюджетті қалыптастырудың технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2. БЮДЖЕТТЕУДІ НАҚТЫ КӘСІПОРЫН
МЫСАЛЫНДА ТАЛДАУ (Саба Құрылыс АҚ мәліметтерінде) ... ... .24
2.1.Кәсіпорындағы бюджеттендіруді бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2. Саба Құрылыс АҚ-ның өткізу қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ...30
3. САБА ҚҰРЫЛЫС АҚ БЮДЖЕТТЕНДІРУ
ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.1. Бюджеттік кезеңнің приоритеттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.2. Жиынтық бюджеттің талдауын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 50
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..57
Кіріспе
Бүгінгі таңда кез келген кәсіпорынның басты міндеті оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады. Бұл әрине бәсекелік күрестің қатаңдығы мен сыртқы ресурстарының шектелуімен байланысты. Бұл жағдай бизнестің даму мүмкіндігінің шектелуіне, жаңа нарықтарға шыға алмауына нәтижесінде бәсекеге қабілеттілігінің нашарлауына алып келеді. Осындай жағдайда қоршаған ортада болып жатқан келеңсіз жағдайларға жауап бере алатындай, өзі реттеп отыра алатын бизнес жүйесін құру қжеттігі туады.
Бюджеттеу экономикалық басқару жүйесін қалыптастырудың бірінші кезеңі болып табылады. Бұл кәсіпорынның ресурстарының және қаржылық ағымдарды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ол өз кезегінде өндірілетін өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және бәсекеқабілеттілікті арттыруға жол ашады. Ерекше атап өту керек бюджеттеу, нәтижесінде бәсекеқабілеттілікті арттыратын, кәсіпорынның экономикалық үдерістерін біріктіруге бағытталған барлық шаруашылық операцияларын стратегиялық және оперативтік басқарудың арасындағы байланыстырушы маңызды звено болып табылады. Сонымен мемлекеттің қаржы-экономикалық жүйесін құрайтын әр түрлі құрылымдар үшін бюджеттеудің қажеттілігі туындайды, және осы арқылы таңдап алынған тақырыптың өзектілігі анықталады.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі Саба құрылыс АҚ-ның жұмсақ және корпустық мебель өндірісімен айналысатын цехы.
Диплом жұмысының мақсаты - кәсіпорынның жұмысының тиімділігін арттыру үшін бюджеттеудің әдістемелік аспектілерін зерттеу
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу керек:
:: бюджеттеудің негізгі қағидаларын анықтау;
:: бюджеттік жоспарлаудың тәсілдерін анықтау;
:: бюджеттеу үдерісінің ұйымдастыруын қарастыру;
:: бюджеттеу технологиясын зерттеу;
:: кәсіпорын бюджеттеуін бағалау;
:: бюджеттеу кезңінің приоритетті бағыттарын жасау;
:: бюджетті қалыптастыру;
:: жиынтық бюджеттің орындалуына талдау жасау;
Қойылған міндеттерге қол жеткізу келесі әдістердің көмегімен іске асады:
::жүйелік талдау
::графиктік әдіс;
:: аналитикалық әдіс;
:: экономико-математикалық әдіс: коэффициенттер әдісі, орташа шама әдісі және тағы да басқалар.
1. БЮДЖЕТТЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюджеттеудің мәні және негізгі қағидалары
Бюджеттеу үдерісі бюджетті қалыптастыру, келісу және бекіту сияқты іс-әрекеттерді білдіреді, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау мен керек болған жағдайда шұғыл түрде өзгертулер енгізуді білдерді. Бюджеттеу екі аспектіні кіріктіреді: ұйымдық және әдістемелік. Ұйымдастыру тарапынан қарағанда кәсіпоырндағы бюджеттеу үдерісі құрамына жоспарлау орталығы (ЦП), қаржылық жауапкершілік орталығы (ЦФО), шығындар орталығы (ЦЗ) кіретін ұйымдық өзара іс-әрекеттер жүйесін білдіреді. Ол кәсіпорын қызметінің функционалды салаларының негізделген бизнес болжамын құруға және соның негізінде алдағы уақытта қаржы-шаруашылық модельдеудің көмегімен бизнес-міндеттер алуға бағытталады.
Жоспарлау орталығы - кәсіпорынның структуралық құрылымы немесе бизнес-болжам жасау көмегімен кәсіпорынның жұмыстарының негізгі тенденцияларын анықтауға құқы бар тұлға.[1]
Нарықтың даму жағдайында, бизнестің бәсекеге қабілеттілігі негізгі мәселе болып тұрған кезінде, тауар өндіруші кәсіпкер тек қана дағдарыстан аман қалуды ойламай, пайда табуды да жоспарлау керек.
Мұндай жағдайда бизнесінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін, кәсіпкер өнім өндірудегі бағытын анықтап, фирманың қандай деңгейге жетуін қалайтынын жоспарлауға міндетті.
Заманауи нарқында көптеген тауар өндірушілер үшін табыс табу басты мақсат болып саналады, бірақ ол жалғыз ғана мақсат емес, көп мақсаттардың бірі ғана. Кез келген тауар өндірушінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету дегеніміз, ол өндірілетін өнімнің көлемі мен сапасын арттыру арқылы сату көлемін ұлғайту, табыс табу, сауда белгісінің танымал болуын қаматамасыз ету, соның көмегімен, тауар берушілер мен сатып алушылардың алдында атағы мен мансабын аяқ асты қылмай сақтап қалуды білдіреді..
Бухгалтерлік басқару есебінде бюджеттендіруді жоспарлау процессі деп түсінуге болады. Соған сәйкес бюджет ол жоспар.
Бюджет - негізделіп жасалған есепке сай, не нәрсеге қол жеткізуге болатынын белгілеу.
Бюджетті шығынның жеткен деңгейінен бастап, өнім бірлігіне жұмсалатын материалдардың, еңбек шығынының бектілген нормаларын қатал сақтай отырып, бірнеше нұсқа етіп жасалады. Бюджет жасаудың арнайы орталықтары бар.[2]
Бюджет жасауға зор ықпал ететін басты көрсеткіш - инфляция. Ертеректе шет елдерде, орын алған инфляцияның күрт өзгерістері үздіксіз жаңарып тұратын бюджеттерді кеңінен қолдануға мәжбүр етті. Бюджет бір жыл бұрын, алдын ала жасалады. Бірінші бақылау кезңінің соңында, инфляция өзгерісі есепке алынып қалған уақытқа сай қайта қаралады. Келешекте орын алатын болжамды инфляция деңгейі есепке алынады. Ол өз кезегінде, келесі жылдың бірінші бақылау кезңінің құбылмалы бюджетін жасауға негіз болады.
Құбылмалы бюджет - тұрақты және айнымалы шығындарды шектеу жолымен, өнім өндірудегі орын алатын өзгерістерге, яғни өнім өндіру көлемінің өзгерісіне сәйкес, оған жауап ретінде өзгеріп отыру үшін жасалған.
Құбылмалы бюджетке негізделген ауытқулар есебін, бюджетке салынған нақты қол жеткен деңгейдегі шығындардың нәтижесімен салыстырады. Дегенмен, төменде жеке айтылатын смета көлемінде орын алған барлық өзгерістерді ол түсіндіре алмайды. Бұл жерде келесі мәселелер маңызды болып саналады:
1. Құбылмалы бюджет кезең басында алдын ала есептелген өндіріс деңгейіне сәйкес бекітіледі. Бұл бастапқы бюджет.
2. Сосын ол өндірістің нақты деңгейіне сәйкес болу үшін өзгеріске ұшырайды.
3. Нәтижесі нақты шығындармен салыстырылады, айырмасы компанияның тиісті басшыларының қарауына ұсынылады.
Бюджетті қолдану ұйымдарға келесідей артықшылықтар береді:
1. Ұйым қызметін бақылауға көмектеседі, жоспарсыз басқарушы жағдайды бақылай алмайды, ол тек қана қарастыра алады. Бюджет кәсіпорын қызметінің нақтылығына және мақсаттылығына әсерін тигізетін жоспардың құрамдас бөлігі болып табылады.
2. Басқарушылық бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылады, тұтас ұйымның және оның бөлімшелерінің қызмет нәтижелерін бағалауға объективті негізін құрайды. Бюджет болмаса, өткен мерзімдегі көрсеткіштерді ағымдағы көрсеткіштермен салыстыруда қателесуге болады, нақты айтатын болсақ, өткен кезеңдегі көрсеткіштер төмен өндірістік жұмыстың нәтижесін камтыса.
3. бюджет кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің қызметтерін үйлестіру құралы болып атбылады. Ол жеке бөлімшелер басқарушыларына тұтас ұйымға көңіл аударып, өз қызметін жүргізуді үйретеді.
4. Бюджет - жауапкершілік орталықтардың жоспарының орындалуын және олардың жетекшілерін бағалайтын негізі, менеджерлердің жұмысы бюджетті орындау туралы есеп беру бойынша бағаланады; бюджет мәліметтер мен нақты нәтижелерді салыстыру менеджерлердің қызметін қай салаға бұру керек екенін көрсетеді. Бюджеттің көмегімен ауытқудың талдауы жасалады.[3]
Өндірістік қызметті басқару ең алдымен жиынтық фнкциялар арқылы жүзеге асырылады. Ол көп қырлы әр түрлі объектілерді, қызмет түрлерін, міндеттерді және т.б. қамтуы мүмкін. Бұл қатынаста басқару функциясын мына белгілер бойынша жіктеуге ьолады:
:: Ұйымның алдына қойған мақсатына қол жеткізуді қамтамасыз ететін операцияларды жоспарлау;
:: Өз жауапты орталықтардың мақсаттарына жеткізу үшін барлық деңгейлердегі башыларды ынталандыру;
:: Әр түрлі қызмет түрлерін және бөлімшелерді үйлестіру, тұтас ұйым бойынша топтардың және жеке қызметкерлердің мүдделерін бір арнаға салу,
:: Ағымдағы қызметті бақылау және жоспарлы тәртіпті қамтамасыз ету;
:: Жауапты орталықтар мен оның басшыларының жоспарды қалай орындағанына баға берудің негізі;
:: Менеджерлерді оқыту құралы,
:: Ақпарат және басқару;
Бюджеттеу үдерістері.
Батыстық компаниялардың басқару жүйесінің ажырамас бөлігіне айналған бюджеттеу технологиясы бүгінгі күні біздің еліміздің де бірте-бірте кең етек алып келеді. Бюджеттік басқару жүйесі ең біріншіден сол компанияның иесіне және топ менеджментіне керек. ол нақты мақсат қою арқылы, яғни жоспарлау, бекітілген жоспар негізінде бақылау жүргізу, алынған нәтижелерді талдау және оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, олардың ауытқу себептерін анықтау және соған байланысты шешімдер қабылдау арқылы кәсіпорынды тиімді басқаруға мүмкіндік береді.
Акционерлердің және кәсіпорын басшыларының назарында мақсатты көрсеткіштері деп аталатын кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштері тұрады. Олар: салынған капиталдың қайтарымы, активтердің табыстылығы, еңбек өнімділігі және т.б. Бұл индикаторлар кәсіпорынның қаншалықты табысты жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. [4]
Өңделіп бекітілген бюджетте кәсіпорын басшыларына тек олардың табатын табыСаба Құрылысын ғана емес, сонымен қатар сол табыстарға жету үшін қандай ресурс және қанша керек екені де көрсетіледі. Мұндай жоспардың болуы кәсіпорын басшыларына болжамды көрсеткіштерді нақтылап қарауға, қолда бар ресурстармен және қажетті жағдайда қаржы тарту мүмкіндіктерін ескере отырып, жетістіктерге жету перспективаларын нақты бағалауға мүмкіндік береді.
Жеткен жетістіктерді жоспардағы мақсатты көрсеткіштермен салыстыру қаржылық ресурстарды қай салаға салу дұрыс екені туралы негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өнімнің қай түрінен бас тарту керек, кәсіпорынның қандай құрылымдары тиімсіз жұмыс істеп отыр және қай салаға көңіл бөлу керек деген сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді.
1. Бюджеттеу - бұл компанияның мақсатқа жету құралы
2. Бюджеттеу - бұл бизнесті басқару
3. Бюджеттеу - бұл теңестірілген қаржылық көрсеткіштер негізінде басқару
4. Бюджеттеу - бұл бюджеттің көмегімен басқару
5. Бюджеттеу басқарудың барлық контурын қамтиды
6. Бюджеттеу басқарудың барлық деңгейін қамтиды
7.Бюджеттеу үзіліссіз негізде іске асырылады
Бюджет - бұл қаржылық көрсеткіштер негізіндегі кәсіпорынның және оның жекелеген құрылымдарының жоспары. Бюджеттің негізгі бағыты - негізгі үш басқару мәселелерін шешуге қолдау көрсету:
♦қаржылық жағдайын болжау;
♦нақты алынған көсеткіштерді жоспарланған көрсеткіштермен салыстырмалы талдау;
♦анықталған ауытқуларды талдау және бағалау.
Сонымен бюджеттер тек корпоративтік басқарудың құралы. Қандай да бір бюджеттің болуы онымен тиімді басқаруға болады немесе олар кәсіпорынды басқаруда нақты жұмыс істейді деп айтуға болмайды.
Толыққанды бюджеттік басқару жүйесін құру үшін жоғарыда айтылған негізгі жеті қағиданы атап көрсетуге болады. Олардың әрқайсысын жеке-жеке қарастырайық:
1.Бюджеттеу - бұл компанияның мақсатқа жету құралы
Қандайда бір жоспар жасау үшін мақсатты анықтап алу керек. Мақсаты жоқ жоспарлау - мәні жоқ іс. Мақсат корпоративтік басқарудың стратегиялық деңгейінде қалыптасады. Сөйтіп бюджеттеу кәсіпорынның стратегиялық мақсатына жету құралы болып табылады. Осы технологияның көмегімен стратегиялық мақсат пен жоспардың арасында үзілмейтін байланыс қалыптасады. Бюджеттеу кәсіпорынның стратегиясын қозғалысқа келтіреді.
2. Бюджеттеу - бұл бизнесті басқару
Бюджеттеудің негізгі қойылымы қаржылық құрылым болып табылады. Ол бәрінен бұрын кәсіпорынның айналысатын қызметінің түрлері мен бизнестің құрылымын көрсетуі керек. Егер кәсіпорын бір біріне тәуелсіз әр түрлі бизнес түрімен айналысатын болса, онда әр бизнестің өзінің бюджеті болуы керек. Бұл әр бағыттың қызметін дұрыс бағалау үшін, олардың әрқайсысын тиімді басқару үшін керек.
3. Бюджеттеу - бұл балансталған қаржылық көрсеткіштер негізінде басқару
Бюджеттерді дайындауға кіріспес бұрын кәсіпорын басшылары қандай қаржылық көрсеткіштерге бағыт бағдар жасап отырғанын және жоспарлау кезеңінде компания қызметінің жетістіктерге жету критерийі ретінде қандай индикаторларды қабылдау керек екенін анықтап алу керек. Бұл көрсеткіштер стратегиялық мақсаттырмен байланысты болу керек және мүмкіндігінше дәл анықталуы керек. Мысалы негізгі көрсеткіштердің бірі ретінде пайданы аайтатын болсақ яғни айтатын еш нәрсе жоқ. Пайда ұзақ мерзімді немесе ағымдық болуы мүмкін, сондықтан оны уақыт кезеңімен байланыстыру керек. Сонымен бірге пайда маржиналды, жалпы және таза пайда болуы мүмкін. Бұл таңдау компания басшылары және барлық деңгейдегі менеджерлер үшін приоритетті анықтайды.
Сонымен қатар қаржылық көрсеткіштер балансталған болу керек, өйткені бір көрсеткіштің жақсаруы екінші көрсеткіштің төмендеуіне алып келуі мүмкін. Ең соңында көрсеткіштер қаржылық құрылымның барлық элементтерін қамтитын жүйені көрсететін болу керек.
Мақсатты қаржылық көрсеткіштер мен шектеулердің теңестірілген жүйесі бюджеттеу жүйесінің архитектурасын құрайды.
4. бюджеттеу - бұл бюджеттің көмегімен басқару
Бюджеттік басқару технологиясының басты құралы болып негізгі үш бюджет табылады:
♦өтімділікті басқаруға арналған ақша қаражаттарының қозғалысы бюджеті
♦оперциялық тиімділікті басқаруға көмектесетін шығындар мен кірістердің бюджеті
♦компания активтерінің құнын басқаруға қажет болжамды баланс
Негізгі бюджеттер жалпы компания үшін ғана емес, әрбір бизнес - бірлік үшін құрылады. Сонымен қатар құрамына өзара байланысты операциялық және көмекші бюджеттерді кіріктіретін бюджет жүйесінің "шыңырау шыңын" көрсетеді.
5. Бюджеттеу басқарудың барлық контурын қамтиды
Кез келген басқару үдерісі жоспарлау этаптарынан, бақылаудан, талдау мен реттеуден тұратын тұйық сызық. Соңғы этаптың нәтижесіне байланысты ресурстарды қайта бөлу туралы шешім қабылдауға, жоспарға өзгерістер енгізілуі, ерекше көрінгендерді мадақтау, кінәлілерді жазалау туралы шешімдер қабылдануы мүмкін.
Сонда да болса, бюджеттеу үдерісінде жоспарлау функциясына көбірек көңіл бөлінеді. Егер жоспар жеткен жетістіктерді талдау мен бақылаудың құралы ретінде, менеджерлер мен жұмысшыларды ынталандыру жүйесін қалыптастырудың негізі ретінде жұмыс жасамаса, онда мұндай жоспардың мәні жоқ.
6. Бюджеттеу басқарудың барлық деңгейін қамтиды
Тиімді бюджет жүйесінің маңызды белгілерінің бірі оны ұйымдық құрылымның барлық деңгейіне тотальды түрде тарату. Бюджеттеу үдерісіне әрбір қызметкерді тарту және олардың бюджеттің қандай да бір бөлігіне жауап беруі бірнеше маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:
::бюджет процесінің күрделілігін оны децентрализациялау арқылы төмендету (тым орталықтандырылған бюджетті іске асыру қиынға соғады).
::жекелеген нақты орындаушылардың дәрежесін және жекелеген бюджет көрсеткіштерінің орындалуына жауапкершілігін делигировать ету арқылы нақты орындаушылардың жаупкершілігін көтеру.
::компанияның қаржылық жоспарларына байланысты, ынталандырудың тиімді жүйесін құру.
Бюджеттеудің барлық басқару деңгейлернің менеджерлері қатысатын коллективтік жоспарлау екенін түсіну өте маңызды.
7.Бюджеттеу үзіліссіз негізде іске асырылады.
Жасалған жоспардың жұмыс нәтижесін шығару уақыты келген кезге дейін, яғни жылдың соңына дейін сөреде жататын жағдайлар кездесіп жатады.
Бюджеттеу басқа да басқару үдерістері сияқты үзіліссіз негізде іске асып жатуы керек. бектілген жоспар - бұл тек қана жұмысты жоспар бойынша жалғастырудың негізі ғана. Тәжірибеде жоспарлардың бекітілу уақыты келгенде ескіріп қалатын құбылыстар кездесіп жатады. Оның себебі жоспарды дайындаудың негізгі параметрлері мен шарттарының үнемі өзгеріп тұруында. Соған байланысты біздің де түсінігіміз бен жағдайды бағалауымыз өзгереді және жасалған жоспарға үнемі өзгерістер енгізіп отыруымызға тура келеді. Осыған байланысты генерал Эйзенхауердің мынадай сөзі бар: Жоспарға қарағанда жоспарлау маңыздырақ!. Шынымен де нәтижеге қарағанда оны алуға бағытталған жоспарлау үдерісі маңыздырақ көрінеді. Өйткені жоспарлау кезінде барлық деңгейдегі басшылар коллективті түрде мәселелерді шешуге байланысты біріккен шешімдер жасайды, алда тұрған міндеттерді анықтайды, шектеулерді, мүмкіндіктерді және тәуекелдерді бағалайды.[5]
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе бюджеттеуге келесідей анықтама беруге болады:
Бюджетттеу - негізі теңестірілген қаржылық көрсеткшітер болып табылатын, бюджеттің көмегімен стратегиялық мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін, компанияның барлық деңгейіндегі бизнесті басқару технологиясы.
1.2. Бюджеттеуді ұйымдастыру
Экономикалық әдебиеттерде "жоспар" мен бюджет түсініктері арасындағы айырмашылықтар көрсетіледі. Бірінші термин кеңірек мағынада қарастырылып, кейбір мақсаттарға бағытталған іс-әрекеттердің тәртіпке келтірілген барлық шеңберін қамтиды. Сонымен қатар, бұл іс-әрекеттер тек рәсімделген сапалық бағалаудың көмегімен ғана емес, рәсімделуі мүмкін емес процедуралардың қатарын атап көрсету жолымен де сипаттама алады. Бюджет - іс-әрекеттердің жоспарын құндық тұрғыдан сандық көрінісін сипаттайтын тар мағынадағы түсінік.
Сандық бағалау жағынан қарастырғанда, кәсіпорынның ағымдағы қызметін жоспарлаудың негізі болып өзара байланысты операциондық және қаржылық бюджеттердің жүйесін құратын негізгі бюджетті жасау үдерісі жатады. Мұндай бюджеттерді қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдерде құру үдерісі бюджеттеу деп аталады.
Негізгі бюджет - бұл алға қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті маркетингтік және өндірістік жоспарлардың анықталған сандық қаржылық көрінісі.
Негізгі бюджет - ( немесе жалпы - master budget ) үш міндетті қаржылық құжаттардан тұрады:
* пайда мен залалдар туралы есептің болжамы жөніндегі құжат;
* ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есептің болжамы жөніндегі құжат;
* баланстық есептің болжамы туралы құжат.
Бюджеттеу үдерісі шартты түрде екі негізгі бөлімнен тұрады: операциондық және қаржылық бюджеттерді құру .
Операциондық бюджетті дайындау келесілерді қамтиды:
* сату көлемі туралы бюджет;
* өндіріс бюджеті;
* өндірістік қорлар бюджеті;
* материалдарға кеткен тура шығындардың бюджеті;
* қосымша өндірістік шығындар бюджеті;
* еңбекақыға жұмсалатын тура шығындардың бюджеті;
* коммерциялық шығындар бюджеті; пайда мен залалдар туралы есеп.
Қаржылық бюджеттің құрамына мыналар кіреді:
* инвестициялық бюджет;
* кассалық бюджет;
* баланстық есеп.
Бюджеттердің тиімділігі мен нәтижелілігін бағалау үшін қаржылық талдау мен зерттеу құралдары қолданылады. Кәсіпорынның жағдайын зерттеу - бұл қабылданған бюджеттер нәтижені жақсартуы немесе нашарлатуы және оның тиімділігін (мысалы, шығындар - сату көлемі ара қатынасы) бағалауға мүмкіндік беретін құрал.
Бюджеттерді құрастыру кезінде нысаны мен құрылымы жағынан бухгалтерлік есептілік құжаттарына жақындастырылған құжаттарды қолдануға ұсыныстар берілді. Өйткені, бұл жағдай бюджеттерді құруды жеңілдетіп қана қоймай, жоспарлық және нақты мәліметтерді салыстыруды оңайлатады. Сонымен қатар, бюджетті бірінші жылы айларға бөліп, кейінгі үш жылға алдын-ала жасау ұсынылады. Бюджеттеу ұйымның шектелген ресурстарын құру, бөлу және пайдалану бойынша нұсқауларды қамтитын құжат болып табылады.Энциклопедиялық анықтама бойынша бюджет - мемлекеттің, кәсіпорынның, ұйымның ақшалай кірістері мен шығыстарының белгілі бір кезеңге заңды тәртіпте бекітілген көлемін құрумен жүзеге асырудың үдерісін сипаттайды. Қойылған мақсаттарға (стратегиялық немесе оперативті жоспарлау) байланысты бюджет әр түрлі кезеңдерге - 1 жылға, жарты жылға, тоқсанға, айға, декадаға, аптаға және т. с. с. әр түрлі өңделу дәрежесіне байланысты құрылады. Бюджеттеу менеджментке ұйымның қызмет етуі мен оның қаржылық жағдайын бақылауға, қаржылық нәтижені болжауға, мүмкін болатын тәуекелдерді басқарып, шығындарды оптимизациялауға, бөлімшелер алдында нақты кірістік көрсеткіштерге қол жеткізу мақсаттарын қоюға және әр түрлі көрсеткіштерге, бөлімшелер мен жобаларға байланысты кірістер мен шығыстардың қатынасын талдауға мүмкіндік береді. [6]
Бюджеттеудің кезеңдері.
Бюджеттеудің негізгі сатыларын көрсете отырып, оларға ақпаратты өңдеу жағынан қысқаша сипаттама берейік.(Сур.2).
Бизнес-модельді құру және оған
өзгерістер енгізу
Атқарылуына бақылау жүргізу
Бюджетті бекіту
Бюджеттің
атқарылуы
Бюджетті құру
Бақылау көрсеткіш сандарын жеткізу
Бюджеттеу
1-Сурет . Бюджеттеу кезеңдері
Дерек көзі автордың құрастырумен
Бюджеттеудің мақсаты болып келесілер табылады:
* Кезеңдік жоспарларды іске асыру;
* координацияларды, кооперацияларды, коммуникацияларды қаматамасыз ету
* Менеджерлерден жоспарда көрсетілген сндарды негіздеуді талап ету;
* Шығындар бойынша ақпаратпен қаматамасыз ету;
* Орындауын бақылау мен бағалау жүйесін құру;
* Қойылған мақсатқа бағыттау жетудге арқылы жұмысшылардың ынтасын арттыру;
* Заңдар мен келісім-шарттарды орындауды талап ету. [7]
Кәсіпорынд басқару контексіндегі бюджеттік жоспарлаудың мақсатын төмендегідей схема арқылы көрсетуге болады:
Бюджеттеу үдерісін негізгі үш түрін бөліп көрсетуге:
* "жоғарыдан -төменге";
* "төменнен - жоғарыға";
* "жоғарыдан - төменге\төменнен - жоғарыға ". [8]
Балансты болжау коммерциялық ұйымның активтері мен пассивтерін басқарудың маңызды құралы болып атбылады.
Кірістер мен шығыстар бюджеті кәсіпорын қызметінің ағымдағы рентабелділігін бағалау үшін қажет. Бұл құжатта пайданың болуы бюджет қаражаттарының оң сальдосының кепілі. Кірістер мен шығыстар бюджеті құндық көрсеткіштерді көрсетіп тұрса да, бұл құжат іс-шараның ақша емес жағын сипаттайды. Тек сатып алушы толық төлеген кезде ғана, тиелген өнім сатудан түскен түсімге айналады, және натуралды түрдегі өнім ақшалай қаражаттарға айналады.[9]
Ақша қаражаттарының қозғалысы бюджеті кірістер мен шығыстар бюджетінен айырмашылығы кез-келген міндеттемені көрсетіп тұруы тиіс.
Бюджетттеу
Бақылауға келмейтін сыртқы факторларды болжау
Бақылауға келмейтін сыртқы факторларды ескере отырып, жиынтық бюджеттің негізінде жасалған сандық анықталған басқару іс-әрекеттердің тізімін жасау
Бюджеттеу кезеңі басындағы
кәсіпорын үлгі (жүйе) ретінде.
Межфакторные функциональные связи
Параметр 4
Параметр 1
Параметр 3
Параметр 2
Параметр i
Параметр 5
Бюджеттеу кезеңі соңындағы кәсіпорын болжамды үлгі (жүйе) ретінде.
Фактораралық функционалдық байланыс
Параметр 4
Параметр 1
Параметр 3
Параметр 2
Параметр i
Параметр 5
Кәсіпорынның бюджет кезеңіндегі өзгеру жағдайы
Бюджеттік кезеңдегі мақсатты көрсеткіштердің шамасы: қаржылық нәтижелерді максимизациялау,
Сурет 2. Кәсіпорынды басқару контексіндегі бюджеттік жоспарлаудың мақсаты
Дерек көзі: Грачев А.В., Анализ и управление финансовой устойчивостью предприятия. Москва, Изд. Финпресс, 2005 г.
Сауда бюджеті
Өндіріс бюджеті
Материалдық шығындар бюджеті
Жалпы өндірістік үстеме шығындар
Еңбек шығындарын төлеу бюджеті
Басқару шығындары бюджеті
Кірістер мен шығыстар бюджет
Ақша қаражаттары қозғалысы бюджеті
Болжамды баланс
Инвестицилық бюджет
Өндірістік қорлар бюджет
Коммерциялық шығындар бюджеті
қаржылық бюджет
Негізгі бюджет
Операциондық бюджет
Сурет 3. Жиынтық бюджетті қалыптастырудың блок-схемасы
Дерек көзі Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы, 2004 г.
Кәсіпорынның жиынтық бюджеті үшін көп сатылы иерерхиялық құрылым дұрыс келеді. Ол 3 суретте көрсетілген. [10,]
Әрбір бюджет асты құрылым өзінің ролін білу3 керек және кіспорынның жиынтық бюджетінің қалыптастыру технологиясында өзінің нақты ролін атқарады
Жиынтық бюджет
Өткізу шығындары бюджеті
Тұрақты шығындар бюджеті
Сатып алу бюджеті
Дайын өнім қоры бюджеті
Өндіріс бюджеті
Операциондық бюджет
Қаржылық бюджет
Сауда бюджеті
Сауда жоспары (өнім түрлері бойынша нақты өндіріс көлемінің және түсімнің құрылымы)
Өндірістік бағдарлама (өнім түрлері бойынша нақты өндіріс көлемі)
Жалпы шаруашылық шығындар бюджеті
+
+
Жалпы коммерциялық шығындар бюджеті
Өндірістік еңбек шығындар бюджеті
Тура материалдық шығындар бюджеті
Жалпы өндірістік шығындар бюджеті
Тура еңбек шығындары бюджеті
Сурет 4. Кәсіпорынның жиынтық бюджетінің иерархиялық құрылымы
1. Дерек көзі: Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы, 2004 г.
Сауда бюджеті күтілетін ақша түсімдерінің көлемін анықтаудың негізін қалаушы болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында ол барынша дәл есептелуі керек, және маркетингтік қызметтің ұсыныстарын максималды түрде есепке алу керек..
1.Бизнес-модельді құру және оған өзгерістер енгізу. Бизнес-модельді құрастыру бюджетті жоспарлау механизмі мен оның элементтері (мысалы, актив әрқашан пассивке тең болуы керек) арасындағы байланыстың математикалық сипаттамасын қамтитын ресурстарды қалыптастыру мен жүмсау жөніндегі әр түрлі схемалардың құрылымы ретінде қарастыруға болады.
Бизнес-моделді пайдаланудың тиімділігі бюджеттеу жүйесі өзге аналитикалық жүйелермен шоғырланған кезде бірнеше рет өседі. Осылайша ақшалай ағымдарды болжау мен өтімділікті талдау үшін несиелік ұйымдарда Банкті басқару моделін (ББМ) немесе оған ұқсас активтер мен пассивтерді басқарудың маманданған жүйелерін қолдану қажет.
2. Бюджетті құру. Барлық жағдайларда бюджетті құру үдерісінде ұйымның қызметтері мен бөлімшелеріне қажет кезеңге ресурстарды бөлудің болжамды бақылау көрсеткіш сандары жарияланады. Бұл құрылымдар қойылған мақсаттарға (айталық, несиелік портфельді 20%-ға арттыру) және қолда бар ресурстарға байланысты өздерінің меншікті бюджеттерін (алғашқы бюджеттер) құрып, кейін оларды талқылау мен бекітуге ұсынады. Қабылданған алғашқы бюджеттер - бүкіл ұйымның бюджеттік жобасын құрайтын блоктар болып табылады. Кейінгі бақылауды қамтамасыз ету үшін жобалар мен жоспарлар жауапты тұлғаны міндетті тіркеу арқылы жүйеде сақталуы тиіс. Олардың негізінде бюджеттер мен олардың келешектегі өзгерістері қарастырылады. Бюджетті құру кезеңі келесідей белгілерімен сипатталады:
* жаңа ақпараттың кең көлемі;
* ақпараттар көздері әр түрлі аумақтар бойынша таратылып, тәуелсіз болуы мүмкін;
* ақпараттың негізгі ағынының бір бағытта қозғалуы-қызмет етуші құрылымдардан менеджметке қарай.
3. Бюджетті бекіту. Бекіту үдерісінде жеке баптарды қайта бөлу, реттеу жүзеге асырылады. Оның қорытынды нұсқасы әр түрлі көптеген факторларға, оның ішінде нарық конъюктурасына, әлеуметтік-экономикалық жағдайдың тұрақтылығына және де қызметкерлердің болашақ демалыс алуларына да байланысты. Бұл кезеңнің нәтижесі-қажетті кезеңге қабылданған ұйымның бюджеті.[10]
Көптеген факторлардың (әсіресі, нарықтық конъюктураның элементтерін) ұзақ мерзімге жоғары дәрежедегі дәлдікпен болжау мүмкін болмағандықтан, кейде икемді бюджет технологиясы қолданылады. Бұл технологияның негізіне әр түрлі көрсеткіштердің динамикасына байланысты туындауы мүмкін өзгерістер алдын-ала енгізілген.
Бұл кезең келесі жағдайлармен сипатталады: бір жерде ықшамдалынған бюджет әр түрлі құрылымдық және сандық өзгертулерге тап болады. Бұл өзгертулер оның көрсеткіштерін қолда бар ресурстарды оптималды бөлу жағдайына бейімдейді
4. Бақылау көрсеткіш сандарын жеткізу. Бюджет жобасын бекіткеннен кейін алғашқы бюджеттерді құрастырушыларға барлық өзгерістер жөнінде хабарлау қажет, яғни оларға бекітілген бақылау сандарын жеткізіп, керек кезде алғашқы бюджеттерді түзету мүмкіндігін беру .Бұл үдерісінің негізгі мәні-бюджет үзінділерін бөліп алып, оларды төмен тұрған құрылымдарға жеткізу. Алғашқы бюджеттердің жасаушылар оларды бақылау көрсеткіштеріне сай, өз көрсеткіштерін ресурстарды толық жұмсау шартымен дұрыстайды. Көрсеткіштерді жоғарыдан төменге қарай өңдеудің мақсаты бюджетті оның төмен тұрған буындарында ресурстардың маңызын арттыру болып табылады. Бөлімшелер мен тиісті қызметтердің өңделген алғашқы бюджеттері ұйымның бюджетін өзекті жағдайда ұстап тұру үшін қайтадан біріктіріледі.
Бұл кезеңде бюджеттеу үдерісі операциялардың кең көлемімен сипатталады. Бұл операциялар автономды жұмыс үшін және олардың толықтылығы мен сенімділігін тексеру мақсатында болашақ кезеңге жинақтаумен байланысты. Өзінің тағайындалуы бойынша бұл - - - - - - бөлу үдерісі болып табылады.
5. Бюдеттің атқарылуы. Бюджеттің атқарылуы-бюджеттеу кезеңдерінің ең ұзақ мерзімдісі және жауаптысы. Мұнда бюджет сыртқы жағдайлардың немесе ішкі қажеттіліктердің өзгеруіне байланысты әр түрлі өзгертулерге ұшырауы мүмкін:ресурстар бөлінеді және азаяды, бюджет баптары пропорционалды түрде кемиді, бюджет арнайы алгоритмдер бойынша өзгереді және т.б.
Нақты айтқанда бұл-бір жерде жинақталған ақпараттың түзетілуі және қызуғушылық білдіруші тұлғаларға өзгерістер енгізізілген нәтижелердің жеткізілуі.
6. Атқарылуына бақылау жүргізу. Берілген кезең шын мәнінде бюджетті бекіткен сәттен басталады. Оның ұзақтығы бюджеттің күнтізбелік мерзімімен анықталмайтындықтан, ол ұзақ мерзімге созылуы , мүмкін. Мұнда ұйым қызметінің нәтижелеріне және жоспарланған бюджеттің нақты жүзеге асырылған бюджеттен ауытқуларының себептеріне талдау жүргізіледі. Бұл кезеңнің қорытындылары негізінде бюджеттің атқарылу барысы немесе бизнес-модель ғана емес, сонымен қатар бүкіл ұйым бизнесінің бағыттары да өзгеруі мүмкін.[11]
Берілген кезеңде автоматтандырылған жүйенің негізгі қызметі - бюджеттің атқарылу барысы жөнінде әр түрлі аналитикалық есептерді құру болып табылады.
1.3. Бюджетті қалыптастырудың технологиясы
Бюджет - нақты жүзеге асыру мақсатындағы жоспардың сандық көрінісі. Ол тұтас ұйым үшін де, оның бөлімщелері үшін де жасалуы мүмкін.
Бюджет шын мәнінде пайдалы болу үшін бірнеше әзірлік жұмыстары жүргізілуі керек.
Тактикалық бюджет әдетте өндіру немесе сату немесе құрылымдық бөлімшелер сияқты ұйымның жекелеген функциялары ретінде болатын әрбір бюджеттік орталықтар үшін жасалады. Бюджеттік орталықтарына бөлу ұйымның құрылымымен анықталса, ол әрдайым менеджерлердің жауапкершілігіндегі салаларға сәйкес келеді.
Сату көлемін болжау - жұмыстың қажетті дайындық сатысы.Сату көлемін болжау әр түрлі микро - және макроэкономикалық, оның ішінде статистикалық мәліметтермен сипатталатын факторларды талдау мен талқылау негізінде жүзеге асырылады. Сату көлеміне әсер ететін факторлар келесідей:
* алдыңғы кезеңдердің сату көлемі;
* өндірістік қуаттар;
* сатулардың жалпы экономикалық көрсеткіштерге, жұмысбастылық, баға және жеке табыс деңгейіне тәуелділігі;
* нарықты зерттеу, жарнамалық іс - шаралар ;
* баға саясаты, өнімнің сапасы;
* бәсекелестік;
* маусымдық өзгерістер;
* әр түрлі тауарлар үшін сатудың ұзақ мерзімді беталыстары;
Сату көлемін болжау сенімділігі, сараптау және статистикалық құрамалы әдістердің қолдану нәтижесінде жоғарылай түседі:
* функционалды құрылымдық әдіс-болжаулар туралы ақпарат бөлімдердің басшыларынан маркетинг бойынша директорға жеткізіледі. Ол болжаудың нақтылығымен сату бюджетін құрастыруға жауапты болады. Бұл әдістің кемшілігі-бағалау субъективтілігінің жоғары дәрежесі.
* статистикалық әдістер-талдаудың трендтік, корреляциялық, регрессиялық және өзге де түрлерін қамтиды. Олар даму барысының негізінде болжам жасауға мүмкіндік береді, бірақ мүмкін болатын сапалық өзгерістерді болжай алмайды.
* шешімдерді бірігіп қабылдау - компанияның басшылығы ЖЭБ, МТЖБ, қаржылық бөлімдердің басшылары және тағы басқалар қатысады. Бұл әдістің артықшылығы - шешім қабылдаудың қарапайымдылығы мен жеделділігі. Ал кемшілігі - жауапкершіліктің шашырауы.[12]
Сату көлемін болжау кезінде тауар - нарық терминдерінде болжамдардың төрт түрі қарастырылады:
Сату бюджеті - бұл негізгі бюджетті құрастырудағы ең алғашқы және ең маңызды қадамдардың бірі. Сату көлемін бағалау барлық кейінгі бюджеттерге әсер етеді. Сату бюджеті айлық және тоқсандық сату көлемдерінің натуралды және құндық көрсеткіштерімен сипатталады. Ол компания өніміне сұраныс деңгейін, өткізудің жағрапиясын, сатып алушылардың санаттарын, маусымдық факторларды ескере отырып құрастырылады.
Сату бюджеті болашақ кезеңде бюджеттің кірістік бөліміне енгізілетін сатудан күтілетін ақша ағынын қамтиды. Сатудан түскен ақшалай кірістерді болжау үшін инкассация коэффиценттерін ескеру қажет. Олар тиелген өнімнің қай бөлігіне бірінші айда ақша төленетінін, екінші айда қанша төленетінін және тағы сол сияқты үмітсіз қарыздарды ескере отырып көрсетеді.
Өндіріс бюджеті - бұл натуралды көрсеткіштермен сипатталатын өнімді шығару жоспары. Өндіріс бюджеті сату бюджетіне байланысты құрастырылады, ол өндірістік қуаттарды, қорлардың (өндірістік қорлар бюджеті) артуын немесе кемуін және сыртқы сатып алулардың көлемін ескереді.[13]
Өнімді шығарудың қажетті көлемі кезеңнің соңына дайын өнімнің мүмкін болатын қорына берілген кезең бойынша сату көлемін қосып, одан кезең басына дайын өнімнің қорын азайтқанға тең.
Еңбекақыға жұмсалатын тура шығындардың бюджеті. Еңбекақыға жұмсалатын тура шығындар - бұл негізгі өндірісті персоналдың еңбекақысына кететін шығындар. Еңбекақыға жұмсалатын тура шығындардың бюджеті өндіріс бюджетіне, еңбек өнімділігі жөнінідегі көрсеткіштерге, негізгі өндірістік персоналға жұмсалатын еңбекақының қойылымдарына байланысты дайындалады.
Негізгі өндірістік персоналдың еңбекақысы бюджетінде екі негізгі бөлімді атап көрсету жөн:
* еңбекақының бекітілген бөлігі;
* еңбекақының келісілген бөлігі;
Егер бюджетті құрастыру кезеңінде еңбекақыны төлеу жөніндегі кредиторлық берешек елеулі көлемде жиналса, онда оны өтеудің кестесін жасау қажет. Еңбекақы бойынша берешекті өтеу кестесі материалдар үшін берешекті өтеу кестесі сияқты қағида бойынша құрастырылады.
Жалпы өндірістік үстеме шығындардың бюджеті. Жалпы өндірістік үстеме шығындардың бюджеті материалдар мен еңбекақыға жұмсалатын тура шығындарды санамағанда, өнімді өндірумен байланысты барлық шығындардың көлемін сипаттайды.
Жалпы өндірістік шығындар тұрақты және айнымалы бөліктерден құралады. Тұрақты бөлігі өндіріс қажеттіліктеріне байланысты, ал айнымылы бөлігі норматив ретінде, мысалы, негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек шығындары жоспарланады.
Жалпы өндірістік үстеме шығындар шығындардың стандартты баптарын қамтиды: өндірістік құрал - жабдықтардың амортизациясы мен жалға алу, беру төлемі, сақтандыру сомасы, жұмысшыларға қосымша төлемдер, өндірістік емес уақытқа төлем және тағы басқалар.
Оперативті жоспарлар әрбір бөлімше бойынша (бір ай, тоқсан, жыл немесе одан артық мерзімге) құрылатын бюджеттердің немесе қаржылық жоспарлардың жүйесі арқылы жүзеге асырылып, бірыңғай бюджет немесе қаржылық жоспарға біріктіріледі. Бюджет өткізудің (ең бастысы, тапсырмалармен қамтылғандық және ресурстарды бөлу) негізінде құрылады. Бұл көзделген қаржылық көрсеткіштерге (мысалы, сату көлемі, таза пайда және инвестициялық капиталға пайда мөлшері) қол жеткізу үшін қажет. Оны құру кезінде біріншіден, перспективті және оперативті жоспарларда есептеп шығарылған көрсеткіштер ескеріледі. Бюджет арқылы перспективті, ағымдағы және жоспарлардың өзге де түрлері арасында өзара байланыс орнатылады.[14]
Бюджет дегеніміз - бұл жоспардың сандық орындалуы, белгілі мерзімдегі табыс пен шығысты сипаттайтын және капиталды жоспарда берілген мақсаттарға жету үшін тартылуы. Бюджеттің берілгендері болашақ қаржылық операцияларды жоспарлайды, яғни ұйғарылған әрекеттерді орындау ұшін кұрылады. Осы бойынша кәсіпорын қызметінің тиімділігін бақылау және бағалау негізі ретінде бюджеттің рөлі анықталады.
Бюджеттік жоспарлау - кұрылымдық бөлімшелер немесе ұйымның қызмет салалары бойьшша жеке бюджеттерді әзірлеу процесін білдіретін жоспарлаудың детальданған деңгейі. Бюджет - әдетте жоспарланған кірістер мен шығыстарды көрсетуші белгілі бір кезең уақытына дейін әзірленіп, қабылданған акшалай түрдегі сандық жоспар. Бюджет жауапты орталықтардың жоспарын орындауын бағалаудың негізі болып табылады.
Бюджеттегі ақпаратқа деген негізгі талаптар келесідегі: жеткіліктілік, артықтықсыз, айқындылық және жететіндік. Әр кәсіпорын бюджетті құрастыру формаларын өзі таңдайды.
Бюджетті құрастыру жұмысы бірнеше этаптардан тұрады:
болжау және сату бюджетін дайындау;
күтілген өндіріс көлемін анықтау;
өнімді өндіру және өткізуімен байланысты шығындарды есептеу;
ақша ағымын есептеу және талдау;
жоспарлы қаржылық есепті құру.
Жоспар оперативті, әкімшілікті, стратегиялық деп бөлінеді. Мезгілі бойынша қысқа мерзімді (бір жылға дейін) және келешекті (жылдан көп) болуы мүмкін. Детальданған бюджеттер ең көп дегенде әлдеқайда қысқа кезеңге белгілеумен бір жылға жасалады.
Бюджеттік жоспарлаудың сатыларына мыналар кіреді: барлық жауапты орталықтарды жоспарлау; кызметті бағалауда пайдаланатьш көрсеткіштерді анықтау; жаңа ахуалға байланысты жоспардағы ықтимал өзгерістерді талқыға салу; ұсынылған түзетпелерді ескеру арқылы жоспарды түзету.
Бюджет қызметіне мыналар жатады: көзделген мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін операцияларды жоспарлайды; әр түрлі қызметтерді жэне жеке бөлімшелерді үйлестіреді; өз мақсаттарына ұмтылатын жауапты орталықтардьщ басшыларын ынталандырады; жауапты орталықтардың жоспарды қалай орындағанын бағалаудың негізі болады.
Бас бюджет (мастер - бюджет) - барлық бөлімшелерге немесе тұтас ұйымның жұмыс жоспарының функцияларына үйлестірілген (1 сурет). Ол екі негізгі бюджеттен тұрады:
- оперативті (агымдагы) - мұнда сегментке немесе ұйымның жеке қызметтеріне (кірістер мен шығыстар туралы болжанған есеп беру) жоспарланған операциялар аударылады;
- қаржылық - мұнда ұйғарылған қаржы көздері және оларды жоспарлы кезеңде пайдаланылатын бағыттар (күрделі шығындар бойьшша шығын, ақша қаражатының жоспары, жоспар балансы жэне ақшаның қозғалысы туралы есеп беру) көрініс табады.[15]
Бюджеттендіру - кәсіпорынның икемді дамуының басты құралы.
1. кәсіпорынды бюджеттендірудің үш көзі мен үш құрамды бөліктері
Нағыз фирма ішілік бюджеттендіру біздің кәсіпорындар қаржысын басқаруға тән болып сіңірілуі үшін не істеуіміз керек. барлық уақытта жауап тарихта дәлелденгендей Қазақстанда бюджеттендірудің үш көзі мен үш құрамды бөлігін анықтап алу керек, сонан соң бағдарлама жасап, басқару тәжірибесіне енгізу керек.
Құнды фирма ішілік бюджеттендіру, яғни бюджеттендірудің басқару технологиясы ретінде 3 құрамдас бөліктен тұрады.
1. Бюджеттендіру технологиясы, оған қаржылық жоспарлау құралы кіреді, (түрлер, бюджет форматы, мақсатты көрсеткіштер жүйесі және нормативтер), түрлі басқару деңгейіндегі бюджетті шоғырландыру тәртібі және міндетті белгілеу., т.б.
2. Компанияның қаржылық құрылымын қамтитын бюджеттендіруді ұйымдастыру (есеп орталығының құрамы- бюджеттеу объектісі болып табылатын бөлімше құрылымы немесе кәсіпорын, компания бизнесі) бюджеттік регламент және бюджеттік бақылау механизмі (бюджетті құру процедурасы, оны ұсыну, келісімі мен бекітілуі, келесі реттелу тәртібі, жиналу мен бюджеттің орындалу жайлы мәліметтерді өңдеу), бюджеттендіру процесі аппаратындағы қызметті бөлу (бөлімшелер құрылымындағы түрлі деңгей мен өзара атқарым міндеттері) ішкі нормативті құжаттар жүйесі.
3. Қаржылық есеп айырысудың автоматтандырылуы, қаржылық болжам жасуда ғана мемс (талдау жасау, кәсіпорынның қаржылық жағдайының түрлі нұсқаларына және оның жеке бизнес түрлеріне есеп жүргізу) кез келген уақытта алдын ала бекітілген толық басқару ісі жайлы (тіпті минут сайын) орындалу барысы туралы жедел ақпарат алу, сонымен бірге кәсіпорын мен оның әрбір бөлімше құрылымындағы істеліп жатқан істер жайлы, заңды тұлға жайлы толық (кейбір бухгалтерлік бағдарламаларда жіберілген кемістіктер) ақпарат қарастырылады.[16]
Егер схемада келтірілген құрамдас бөліктің бір элементі түсіп қалатын болса, бюджетендіру табысқа жету мен қаржыны басқару мәселелерін шешуде табысты болмауы мүмкін.
Бүгінгі таңда басқару технологиясы (әдістемелік қамтамасыз етуден ұйымдастыру құжаттары жүйесіне дейін) ретіндегі бюджеттеудің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz