Табиғаттағы судың ластануы

Мазмұны

1. Судың қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Жердегі су қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Судың сандық мөлшерінің сарқылуы ... ... ... ... ...
4. Судың ластану мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. Суды ластаушы заттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Судың қасиеттері.
Жердегі барлық су біртұтас. Олар атмосферамен, литосферамен қатар жеке қабат – гидросфераға бөлінеді. Ол тіршілік ортасы ретінде ерекше қасиеттермен сипатталады. Биосферадағы маңызы процестерге әсерін анықтайтын судың өзіне тән қасиеттері:
1. Табиғат ресурсы және зат ретіндегі сарқылмайтыны. Жердегі барлық ресурстар жойылатын, шашырайтын болса, ал су әр түрлі күйге: сұйық, газ тәрізді және қатты күйге өтуіне байланысты мұндай жағдайға ұшырамайды. Су мұндай қасиетке ие болатын бірден – бір ресурс.
2. Суға қату кезінде көлемінің артуы және сұйыққа өтуі кезінде көлемінің кемуі тән.
3. Ең жоғарғы тығыздығы +4С – да байқалады. Табиғи және биологиялық процестердің маңызды су қоймаларының терең қатуының болмауы.
4. Жылу сыйымдылығының және жылу өткізгіштігінің жоғары болуы.
5. Тек оң ғана емес, теріс температурада да жеңіл газ тәріздес күйге өтуге қабілеттілігі. Теріс температурада қатты күйден бірден бу тәрізді күйге өтеді. Мұндай құбылыс – сублимация деп аталады.
6. Булану мен еру кезінде жылу сіңіріледі және будан конденсациялану мен қату кезінде жылудың бөлініп шығуы тән.
7. Дисперсті ортада, мысалы, ұсақ саңылауы топырақтар немесе биологиялық құрылымдарда байланысқан немесе таралған күйг өтуі.Мұндай жағдайда судың қасйеттері өте күшті өзгереді. Бұлардың табиғи және биологиялық жүйелердегі процестердің жүруі үшін маңызы зор.
8. Әмбебап еріткіш. Сондықтан, табиғатта абсолютті таза су жоқ. Судың аталған және басқа да қасиеттері биосфералық процестерге, тірі ағзалар мен олардың мекен ету орталарына орасан зор әсер етеді.
Cу – атмосфераның оттегімен толығуының бірден – бір көзі. Ол геологиялық және биологиялық зат айналымдардағы химиялық элементтер мен қосылыстардың миграциясының шарты болып табылады.
Қазіргі түсінік бойынша тіршілік суда пайда болған. Алғашқы кезеңдерде тірі ағзалар судан өте әлсіз бөлінген еді. Кейін ағзалар тәуелсіз су балансына өте бастады. Ағзалардың денесіндегі судың саналық құрамы мен ондағы судың мөлшерін белгілі бір деңгейде ұстап тұратын құрылымдар пайда болды.
Қазіргі күнге дейін денесіндегі судың мөлшері қоршаған ортаның ылғалдылығына тәулді ағзалар сақталған. Бірақ, қандай топқа жатпасын денесіндегі судың мөлшері 50% кем болмайды. Көптеген пойкилогидрлі ағзалардағы судың мөлшері 90% жоғары болуы мүмкін. Неғұрлым ағза жоғары ұйымдасса, соғұрлым оның денесіндегі судың мөлшері тұрақты болады.Адам ағзасындағы судың үлесі 60% -ға жуық, бірақ жекеленген мүшелер мен ұлпаларда ол 1% - 90% - ға дейін ауытқиды.
Судың көптеген биологиялық маңызды қасиеттері нашар зерттелген. Еріген қар суының жақсы қасиеттерін адам ерте кезден байқаған. Мұндай су өсімдіктердің тіршілік күшін арттырады, өнімділігінің артуына әкеледі. Ту қабаттарының ұзақ өмір сүруі еріген қар суын пайдаланумен байланыстырады.
Оттексіз су тірі ағзалардың өліміне әкеледі. Бірақ қыздыру арқылы белгілі бір дәрежеде оттегінен айырылған суды қысқа уақыт аралығында пайдалану өсімдіктердің өнімділігін арттырған.
Байланысқан күйге өткен су өзінің төменгі температураларға қатынасын өзгертеді. Ол тек -15С – 20С қатады. Бұл өсімдікке қыстағы судың мөлшерін ұстап тұра отырып, үсіп кетуден сақтауға мүмкіндік береді.
Жылу сыйымдылығының жоғары болуы және булану кезіндегі жылуды сіңіруге қабілеттілігі биологиялық техникалық жүйелердегі салқындатушы агентнт болып табылады. Ол планетаның шектен тыс ысып кетуінен қорғаудың кепілі, ғаламдағы термодинамикалық дағдарыстың баламасы бола тұрып, қоршаған ортаның жергілікті жылулық ластнуының негізгі агенті болып табылады.
Табиғи экожүйелердің тіршілігіндегі судың маңызы туралы онда түзетілетін өнімнің су сыйымдылығына қарап, қорытынды жасауға болады. Ол трансцирациялық коэффициент арқылы сипатталуға мүмкін.
Бидайдың бір тоннасын алуға 2500 т су, күрішке - 4560 т, мақтаға – 10000 т, сиыр етіне – 30000 т су жұмсалады.
Су адам үшін тек биологиялық қана емес, сонымен қатар, әлеуметтік те фактор болып табылады. Биологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін адамға тәулігіне 2-5 литр су қажет. Алғашқы кезде адам осы мөлшермен қанағаттанған. Шаруашылық қызметіне өтуге байланысты қажетті судың мөлшері арта түсті. Су шаруашылығын ұйымдастырудың қажеттілігі, мысалы, суармалы егіншілікке байланысты туады.
Мәліметтерге қарағанда ертедегі өркениеттер су шаруашылығын ұйымдастыра алмауы, суды дұрыс пайдалана алмауы себерті жойылып кеткен.
Су барлық дерлік технологиялық процесстердің бөлінбес элементі және шарты болып табылады. Оған пайдалану жылдамдығының жоғары болуы тән. Мысалы, 1 т болат өндіру үшін 30 т су, спиртке – 300 т, целлюлозаға – 500 т, синт етикалық талшықтарды алуға 5000 т су қажет.
Қазір дүние жүзінде орташа шамамен алғанда тәулігіне әр адамға шаққанда 1500-2000 л су қолданылады. Олардың ішіне 100-150 литр су тұрмыстық-коммуналдық қажеттіліктерге жұмсалынады.
Судың негізгі бөлігі өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық мақсатында қолданылады.
Жылдан-жылға судың бағасы артып барады.
Кларктың (АҚШ) мәліметтері бойынша соңғы 50 жылда мұнайдың бағасы 10 есе, ал тұрмыстық қажетті суға – шамамен 100 есе, ауыз суға – 1000 есе артқан. Ауыз суды шыны бөтелкеерде сату әдеттегі көрініске айналды. Табиғи таза су маңызды ұлттық байлық көзіне айналып отыр.
Қазірдің өзінде су халықаралық қатынастардың шиеленісу себебіне айналып отыр. Мысалы, Колумбия өзенінің суы үшін АҚШ пен Канада арасында, Дунай өзенінің суын пайдалану үшін бірнеше мемлекеттер арасындағы шиеліністердің тууы белгілі.

Жердегі су қоры
Жердегі судың әлемдік қоры орасан зор. Олар 1353985 мың км. Егер гидросферадағы барлық суды біртекті етіп. Жер бетіне жайсақ, оның қалыңдығы шамамен 2,5 км болар еді. Әлемдік мұхит шегінде орташа тереңдік 3,96 км, ал ең терең максималды тереңдік 11022 м (Мариан шұңғымасы).
Жердегі судың басым көп бөлігі тұзды су болып табылады. Ол жалпы қордың 97,5% үлесін құрайды, бірақ тұщы судың көлемі де өте көп. Оның мөлшері 35 млн. Км – ге тең.
Әлемдік мұхиттың деңгейінің өзгермелі жағдпйында Жердің су балансы төмендегідей болады. Планетаға түсетін жауын – шашын буланумен теңеседі. Екі шама да 577000 км жылына жуық. Мұхиттың булануы жауын – шашыннан 47000 км жылына артық. Құрлықта кері заңдылық байқалады – булану жауын – шашыннан 47000 км жылына кем. Осы су өзен ағыстарымен мұхитқа қайтарылады.
Қазіргі кезде әлемдік су балансы мұхит жағына қарай ығысқан. Соңғысы судың буланған мөлшерінен жыл сайын 430 – 550 км артық алады. Осының нәтижесінде мұхит деңгейі біртіндеп көтеріліп келеді (соңғы жүз жылда 15 см) Қосымша ылғалдың 75% мұхиттар мұздықтардың еруі. 18,5% - жер асты қорының пайдалануы, 7% - көлдердің есебінен алады.
Құрлықтағы жауын – шашынның толық буланбауы жылудың жетіспеуінен емес, экожүйенің реттеушілік рөліне байланысты болатынын атап өту қажет.

Судың сандық мөлшерінің сарқылуы.
Қазір адам әр түрлі су көздерін алып, тұщы судың табиғи қорының 0,1 – 0,15% - ын пайдаланады. Судың болмашы мөлшерінің алынуы сырт көзге судың жетіспеуін туғызбау керек сияқты. Оның үстіне ол сарқылмайтын ресурс ретінде зат алмасуға қатысып, қайтадан су көздеріне қайтып келеді. Бүкіл гидросфера аумағында судың таусылуы мүмкін емес, бірақ бұл мәселе аймақтық тұрғыда болуы мүмкін.
35 млн км тұщы судың шамамен 70%-ы мәңгі мұздықтар мен мәңгі қар түрінде болады. Бұл суды адам іс жүзінде пайдаланбайды. Олар «өлі» су қорын түзеді. Сонымен қатар топырақтағы су, атмосфералық су мен тірі ағзалардағы су пайдаланылмайды. Батпақтардың суын пайдалану шектелген. Жердің терең қабаттарындағы суды игеру қиын. Тұтас алғанда адамзат шамамен 3 млн км суды пайдалана алады. Бұл қоғамның техникалық мүмкіндіктеріне байланысты.

Пайдаланған әдебиеттер:
1. Г.С.Оспанова, Г.Т.Бозшатаева «Экология» -Алматы Экономика 2002 ж.
2. Дәрібаев Ж.Е. Баешов Ә.Б. Сермаңызов С.С. «Экология» -Астана «Дәнекер»
3. А.Ж. Ақбасова, Е.Ұ.Жамалбеков, Т.Қалыбеков, А.Т. Қолұшпаева, Қ.Б. Рысбеков, Г.Ә.Саинова, М.Н.Сәндібеков –Алматы 2007 ж.
4. А.Ж.Ақбасова, Г.Ә.Саинова «Экология» -Алматы 2003 ж.
5. Ә.С.Бейсенова, Ж.Б.шілдебеков, Г.З.Сауытбекова –Алматы «Ғылым» ғылыми баспа орталығы 2001 ж.