Мемлекет пен бизнес
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І Мемлекет пен бизнестің арақатынасының теориялық негізі ... ... ... ... ...5
1.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігі: маңызы, шарты, факторы ... ... ... ... ..5
1.2 Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелері ... ..10
1.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық .құқықтық негіздері..25
ІІ Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің даму болашағы ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Мемлекет пен бизнестің өзара арақатынасының мәселелері ... ... ... ... ... .37
2.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ...59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
І Мемлекет пен бизнестің арақатынасының теориялық негізі ... ... ... ... ...5
1.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігі: маңызы, шарты, факторы ... ... ... ... ..5
1.2 Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелері ... ..10
1.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық .құқықтық негіздері..25
ІІ Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің даму болашағы ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Мемлекет пен бизнестің өзара арақатынасының мәселелері ... ... ... ... ... .37
2.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ...59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жағдайда мемлекеттің экономикалық құрылымын жоспарлау оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жүйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпыэкономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық экономикалық құрылымын қалыптастыруда, өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметті атқаруға жұмсалады.
Қаржы жүйесі мемлекеттің көптеген қаржыландыру институттарын қамтиды. Олар әр түрлі бағыттағы несие институттарымен тығыз байланыс негізінде әрекет жасайды.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері біріншіден, орталық және жергілікті органдар жинайтын салықтардан, мемлекеттік заемдардан, бюджеттен тыс немесе мақсатты қорлардың төлемдерінен құралады.
Мемлекеттік табыстың жалпы материалдық негізін ұлттық табыс құрайды, мұны бөлу және қайта бөлу негізінде бірқатар шаралар жүзеге асырылады. Мұндай қайта бөлу механизмінің негізгі және тұрақты буындары - салықтар, мемлекеттік заем, бюджеттен тыс қорлардан алынған төлемдер.
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі-салықтар. Өнеркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 процент.
Қазіргі кездігі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі артып келеді, мұны Жалпы Ұлттық Өнімнің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде. Табысқа салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет капиталының қорлану процесіне айтарлықтай әсер етеді.
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға, капиталдың қорлануына қолайлы жағдай жасауға, корпорациялардың әлеуметтік қызметін қолдауға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта түрлі салық жеңілдіктерін беру қажет. Салықтық жеңілдіктер беру арқыла мемлекет өндіргіш күштерді аймақтық орналастыруға, инфрақұрлым объектілерін салуға және тағы басқалары арқылы айтарлықтай әсер ете алады. Салықты реттеуде мемлекет тек жекелеген шаралар жүргізіп қоймай, сонымен қатар барлық шаруашылық конъюнктураға ықпал етеді.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық экономикалық құрылымын қалыптастыруда, өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметті атқаруға жұмсалады.
Қаржы жүйесі мемлекеттің көптеген қаржыландыру институттарын қамтиды. Олар әр түрлі бағыттағы несие институттарымен тығыз байланыс негізінде әрекет жасайды.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері біріншіден, орталық және жергілікті органдар жинайтын салықтардан, мемлекеттік заемдардан, бюджеттен тыс немесе мақсатты қорлардың төлемдерінен құралады.
Мемлекеттік табыстың жалпы материалдық негізін ұлттық табыс құрайды, мұны бөлу және қайта бөлу негізінде бірқатар шаралар жүзеге асырылады. Мұндай қайта бөлу механизмінің негізгі және тұрақты буындары - салықтар, мемлекеттік заем, бюджеттен тыс қорлардан алынған төлемдер.
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі-салықтар. Өнеркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 процент.
Қазіргі кездігі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі артып келеді, мұны Жалпы Ұлттық Өнімнің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде. Табысқа салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет капиталының қорлану процесіне айтарлықтай әсер етеді.
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға, капиталдың қорлануына қолайлы жағдай жасауға, корпорациялардың әлеуметтік қызметін қолдауға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта түрлі салық жеңілдіктерін беру қажет. Салықтық жеңілдіктер беру арқыла мемлекет өндіргіш күштерді аймақтық орналастыруға, инфрақұрлым объектілерін салуға және тағы басқалары арқылы айтарлықтай әсер ете алады. Салықты реттеуде мемлекет тек жекелеген шаралар жүргізіп қоймай, сонымен қатар барлық шаруашылық конъюнктураға ықпал етеді.
1 «Жас зерттеуші» газеті, 2008 жыл, № 3, 4, 29 – 40 беттер
2 ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдер). Алматы:
ЮРИСТ, 2005ж.
3 Қинашева Ж. Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын
кәсіпкерліктің ролі.//Ақиқат-2002ж.№2.
4 Ашонұлы Қ. Шағын кәсіп және нарық.//Қазақ әдебиеті-2005ж.
5 Бейсенғазиев М.Б. Кәсіпкерлік негіздері. 2006ж, Орал.
6 Исабеков Б. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның даму перспективалары.//Қазақстан жоғарғы мектебі-2003ж.
7 «Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы» Қазақстан
Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Заңы
8 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 6-том.
9 Үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
10 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 6-том.
11 Бейсенғазиев М.Б. Кәсіпкерлік негіздері. 2006ж, Орал.
12 www.goverment.kz (Қазақстан Республикасы Үкіметінің сайты)
13 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 9-том.138-143-беттер.
14 Ломакин В.К. Мировая экономика. 2004ж, Москва: Финансы.
15 Мадяирова Д.М., Қалдыбаева А.Е. Халықаралық экономикалық
қатынастар. 2004ж, Алматы.
16 www.stat.kz (Қазақстан Республикасы статистика агенттігі)
17 www.goverment.kz (Қазақстан Республикасы Үкіметінің сайты)
18 «Саясат»журналы, 2011 жыл, №4, 43 бет.
19 Жеке кәсіпкерлік туралы (2008.05.07. берілген
өзгерістер мен толықтыруларымен) Заңы
20 Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы. 2007ж, Алматы.
21 www.stat.kz (Қазақстан Республикасы статистика агенттігі)
22 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 9-том.238бет
23 www.nationalbank.kz (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі)
24 Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы. 2007ж, Алматы.
25 “БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ-2020” бағдарламасы
26 Елбасының 2007 жылғы халыққа арналған жолдауы
27 www.salyk.kz (Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Салық комитеті)
28 Жеке кәсіпкерлік туралы (2008.05.07. берілген
өзгерістер мен толықтыруларымен) Заңы
29 «Шаруа қожалығы туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 31 наурызындағы Заңы;
30 «Айқын» газеті, 2010 жылғы 5 қараша (№ 139) – 6 бет.
31 “БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ-2020” бағдарламасы.
32 «Бизнес Кеңесші» Бағдарлама.
33 «Даму - Аймақтар ІІ» бағдарламасы.
34 Елбасының 2011 жылғы халыққа арналған жолдауы.
35 «Саясат»журналы, 2011 жыл, №4, 45 бет.
36 «Алматы ақшамы» газеті, 2010 жылғы 9 қараша (№ 129) – 7 бет.
37 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 9- том.245бет.
38 Ақ сөйле - 13.07.10. Айқын газеті Е. Иманқұлов.
39 «Жас Алаш»,2007ж. №6, 5 бет.
2 ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдер). Алматы:
ЮРИСТ, 2005ж.
3 Қинашева Ж. Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын
кәсіпкерліктің ролі.//Ақиқат-2002ж.№2.
4 Ашонұлы Қ. Шағын кәсіп және нарық.//Қазақ әдебиеті-2005ж.
5 Бейсенғазиев М.Б. Кәсіпкерлік негіздері. 2006ж, Орал.
6 Исабеков Б. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның даму перспективалары.//Қазақстан жоғарғы мектебі-2003ж.
7 «Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы» Қазақстан
Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы Заңы
8 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 6-том.
9 Үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
10 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 6-том.
11 Бейсенғазиев М.Б. Кәсіпкерлік негіздері. 2006ж, Орал.
12 www.goverment.kz (Қазақстан Республикасы Үкіметінің сайты)
13 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 9-том.138-143-беттер.
14 Ломакин В.К. Мировая экономика. 2004ж, Москва: Финансы.
15 Мадяирова Д.М., Қалдыбаева А.Е. Халықаралық экономикалық
қатынастар. 2004ж, Алматы.
16 www.stat.kz (Қазақстан Республикасы статистика агенттігі)
17 www.goverment.kz (Қазақстан Республикасы Үкіметінің сайты)
18 «Саясат»журналы, 2011 жыл, №4, 43 бет.
19 Жеке кәсіпкерлік туралы (2008.05.07. берілген
өзгерістер мен толықтыруларымен) Заңы
20 Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы. 2007ж, Алматы.
21 www.stat.kz (Қазақстан Республикасы статистика агенттігі)
22 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 9-том.238бет
23 www.nationalbank.kz (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі)
24 Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы. 2007ж, Алматы.
25 “БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ-2020” бағдарламасы
26 Елбасының 2007 жылғы халыққа арналған жолдауы
27 www.salyk.kz (Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Салық комитеті)
28 Жеке кәсіпкерлік туралы (2008.05.07. берілген
өзгерістер мен толықтыруларымен) Заңы
29 «Шаруа қожалығы туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 31 наурызындағы Заңы;
30 «Айқын» газеті, 2010 жылғы 5 қараша (№ 139) – 6 бет.
31 “БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ-2020” бағдарламасы.
32 «Бизнес Кеңесші» Бағдарлама.
33 «Даму - Аймақтар ІІ» бағдарламасы.
34 Елбасының 2011 жылғы халыққа арналған жолдауы.
35 «Саясат»журналы, 2011 жыл, №4, 45 бет.
36 «Алматы ақшамы» газеті, 2010 жылғы 9 қараша (№ 129) – 7 бет.
37 “Таңдамалы еңбектер’’О.Сәбден, Алматы, 2009, 9- том.245бет.
38 Ақ сөйле - 13.07.10. Айқын газеті Е. Иманқұлов.
39 «Жас Алаш»,2007ж. №6, 5 бет.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Мемлекет пен бизнестің арақатынасының теориялық негізі ... ... ... ... ...5
0.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігі: маңызы, шарты, факторы ... ... ... ... ..5
0.2 Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелері ... ..10
0.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық - құқықтық негіздері..25
ІІ Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің даму болашағы ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... 33
2.2 Мемлекет пен бизнестің өзара арақатынасының мәселелері ... ... ... ... ... .37
2.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ...59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жағдайда мемлекеттің экономикалық құрылымын жоспарлау оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жүйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпыэкономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық экономикалық құрылымын қалыптастыруда, өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметті атқаруға жұмсалады.
Қаржы жүйесі мемлекеттің көптеген қаржыландыру институттарын қамтиды. Олар әр түрлі бағыттағы несие институттарымен тығыз байланыс негізінде әрекет жасайды.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері біріншіден, орталық және жергілікті органдар жинайтын салықтардан, мемлекеттік заемдардан, бюджеттен тыс немесе мақсатты қорлардың төлемдерінен құралады.
Мемлекеттік табыстың жалпы материалдық негізін ұлттық табыс құрайды, мұны бөлу және қайта бөлу негізінде бірқатар шаралар жүзеге асырылады. Мұндай қайта бөлу механизмінің негізгі және тұрақты буындары - салықтар, мемлекеттік заем, бюджеттен тыс қорлардан алынған төлемдер.
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі-салықтар. Өнеркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 процент.
Қазіргі кездігі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі артып келеді, мұны Жалпы Ұлттық Өнімнің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде. Табысқа салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет капиталының қорлану процесіне айтарлықтай әсер етеді.
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға, капиталдың қорлануына қолайлы жағдай жасауға, корпорациялардың әлеуметтік қызметін қолдауға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта түрлі салық жеңілдіктерін беру қажет. Салықтық жеңілдіктер беру арқыла мемлекет өндіргіш күштерді аймақтық орналастыруға, инфрақұрлым объектілерін салуға және тағы басқалары арқылы айтарлықтай әсер ете алады. Салықты реттеуде мемлекет тек жекелеген шаралар жүргізіп қоймай, сонымен қатар барлық шаруашылық конъюнктураға ықпал етеді. Экономикалық тоқыраудан шығу үшін мемлекет салық салудағы жеңілдіктер беру жолымен күрделі қаржыны ынталандырып, тұтыну мен инвеститцияны қолдап, товарларға жиынтық қоғамдық сұраныстың болуы үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
Қазіргі кезде нарықтық экономиканың белсенді құрылысшылары- кәсіпкерлер, іскер адамдар немесе бизнесмендер.
Кәсіпкерлік туралы көзқарас мыңдаған жылдар бойы өндіргіш күштің дамуымен меншік қатынастарымен, Ғылыми-техникалық прогресстің және қоғамдағы өндірісті ұйымдастырудың түріне, оның шоғырлануы дәрежесіне қарай өзгеріп тұратынын атап өту қажет.
Әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде кәсіпкерлік көптеген қоғамдық қатынастарды камтидыю Кәсіпкерліктің тамыры адам қызметінің экономикалық жағдайларында жатыр.
Кәсіпкерлік қызметтің мәні-өндіріс құрал-жабдықтарын шаруашылық объектісі ретінде иемденуде және табыс алу мақсатында өндіріс факторларын тиімді пайдалану. Кәсіпкерлік қызметтің өркениетті дамуы үшін мемлекет тарапынан жағдай жасалуы қажет.
Сондықтан да, Қазақстан Республикасында шағын және кіші бизнес субъектілерінің дамуын мемлекеттік қолдауды жүзеге асырудың салықтық аспектілері деген актуалды болып табылады.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты- Қазақстан Республикасында мемлекетпен бизнестің ара қатынасын дамуын қарастыру, мемлекет тарапынан қолдау жасау.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі сұрақтар қарастырылады:
oo Кәсіпкерлікті дамытудың әлеуметтік-экономикалық алғы шарттары;
oo Мемлекет пен бизнестің өзара арақатынасының дамуы;
oo Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық - құқықтық негіздерін қарастыру
oo Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелерін анықтау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдалан-ған әдебиеттерден тұрады.
І Мемлекет пен бизнестің арақатынасының теориялық негізі
3.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігі: маңызы, шарты, факторы
Бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдыңғы қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады. Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын өзіндік элемент.
Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта талқылаудан қорғайды.
Кәсіпкерліктің анықтамасына тоқталмас бұрын кәсіпкерлікті қандай категорияға жатқызу керек екендігін нақтылап алайық.
Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы құрамдас элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған, ол халық шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді өз кезеңінде байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім көлемі.
Осы ерекшеліктеріне сай кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге болады: ірі, орта және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас ағзасын құрайды.
Ірі кәсіпорындар - нарыққа негізгі өнім шығарушылар болып табылады. Ірі кәсіпорындар - эконамика қаңқасы, экономикалық тұрақтылықтың базисі.
Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған кезінде жекелеген тапсырыстарды есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ - түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар қызметтің барлық саласында нолдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелге ие болып табылады. Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі жаңа технологияны игеру. Өнімнің жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың капиталымен тәуекел, іріге қарағанда қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан мемлекет шағын кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдіктер тәртібін тағайындау керек.
Сондай-ақ шағын бизнес сферасына өздерінің тәуелсіз меншігі бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі сферасында үстемдік етпейтін фирмалар жатады. Көптеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 50 адамнан аспайтын жұмысшылар саны бар және сату көлемі 20 млн доллардан аспайтын фирмаларды жатқызады. Бірақ бұл көрсеткіштер шартты болып табылмайды.
Қазақстанда бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын, географиялық шектелген зоналарда қызмет ететін және нарықтың шектеулі үлесіне ие, басқаруды құрушылар жүзеге асыратын, барлық негізгі стратегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару сипаты икемділігімен, форьмалділіктің жоқтығымен шешімін қабылдау барысында, өндіріс саласындада, басқару саласындада жұмысшылардың өз-ара алмасуының жоғарылығымен ерекшеленеді.
Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерінде кәсіпкерлік және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік пен бизнесті экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып, отандық және шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер - өндіру немесе алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты пайда табу негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке тұлғалармен, кәсінорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек заңмен тыйым салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді.
Бірақ кәсіпкерлік және бизнес түсініктері экономикалық тұрғыдан қарастырғанда синонимдер болып табылғанымен. Бизнес түсінігі нарықтық экономика тұрғысынан қарағанда кеңірек. Шетелдік әдебиеттерде нарықтық экономика бойынша бизнес қағамның қажеттілігін қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс жүйесі ретінде анықталады. Бизнес нарықтық экономиканың барлық қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды және жалдамалы жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым қызметкерлерінің де қызметтерін қамтиды. Жалпы түрде бизнес - бұл нарықтық қатыныстар жүйесіндегі адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік қызмет бизнестің бір формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі сфераларында жүзеге асырылады [1].
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне сәйкес (жалпы бөлім): кәсіпкерлік - азаматтар мен заңды тұлғалардың меншік нысанына қарамастан, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда табуға бағытталған, жеке меншік немесе мемлекеттік кәсіпорындарды шаруашылық басқару құқығына негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің өз атынан, өз тәуекелімен және өзінің мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады [2].
Соған қарамастан, тәжірбиеде кәсіпкерлік пен бизнес терминдері бірін - бірі алмастыруда. Нақтылап кететін жағдай, кәсіпкерлік және шағын бизнес бірі - біріне синоним бола алады. Өйткені, шағын бизнес кәсіпкерлік пен айналысатын шағын кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Әрі қарай, мен, осы дәстүрлі қалыптасқан көзқарасты ұстанатын боламын. Бәрімізге белгілі, бизнесте жеке секторлар басшылық етеді. Өзінің кәсіпорынын ашу барысында адамдарды не қозғайды? Келесідей себептерді бөліп көрсетуге болады; пайда табу, қоғамның әлеуметтік, экономикалық әне материалдық жағдайын жақсарту. Басқалардың ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысудың мативі ретінде келесілерді көрсетге болады: тұлғалардың өзін - өзі қалыптастыру мүмкіндігі, шаруашылық процеске халық қаржысының бір бөлігін қосу, қосымша және басқада ресурстарды қосу, азаматтардың өз табыстарын заңды жолмен арттыруға ұмытылу.
Енді мемлекет пен бизнес серіктестіктің ел экономикасындағы рөліне келетін болсақ, әлемдік тәжірибеде мемлекет пен бизнес серіктестіктің экономикадағы рөлі бағалауға келмейтіндей жоғары екенің көрсетіп отыр. Ол мемлекет өмірінің барлық салаларына әсерін тигізеді: жұмысшылар саны бойынша, өндірілетін тауарларының көлемі бойынша, орындайтын жұмыстары мен көрсететін қызметтері бойынша жекелеген елдерде бизнес субъектілері маңызды роль ойнайды. Экономика үшін шағын кәсіпорындардың толықтай қызметі оның икемділігін артырытын маңызды сұрақтар болып табылады. Тіпті, мемлекет пен бизнес серіктестіктің даму деңгейіне байланысты, мамандар елдердің өзгермелі экономикалық жағдайға бейімделу мүмкіндіктерін талдайды. Қазақстан үшін шағын бизнестің қалыптасуы жоғары дамыған қоғамға, жоғары дамыған экономикаға өтетін көпір болуы қажет.Түрлі қиыншылықтар мен сәтсіздіктерге қарамастан бизнес даму үстінде, экономиклық, әлеуметтік, ғылыми-технологиялық мәселелерді шеше отырып қарқын алуда.
Осы барлық аталған және басқа да мемлекет пен бизнес серіктестіктің экономикалық, әлеуметтік функцилары, оның дамуы ең маңыздылар қатарына жатқызылып, экономиканың ажырамас бөлігі ретінде қалыптастырылады. Бірақ мемлекет пен бизнес серіктестіктің ролін таңдай отырып, оның дамуына кедергі болатын себептерді айтпауға болмайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы күрделі экономикалық жағдай (инфляция, өндірістің құлдырауы, шаруашылық байланыстардың үзілуі, төлемеушілік, несиені пайдаланудағы жоғары пайыз, кәсіпкерлердің құқықтық қорғалуы).
Екіншіден, кәсіптіліктің төменгі деңгейі, кәсіпкерлердің өз өздерін теңгеруі.
Үшіншіден, халықтың кәсіпкерлерге толық сенімнің болмауы.
Төртіншіден, мемлекет пен бизнес серіктестікті мемлекеттік қолдаудың әлсіздігі, тіпті, керісінше мемлекеттік органдардың жиі араласуы.
Бесіншіден, қазіргі заманға сай ақпаратардың жеткізілуі, құрал - жабдық, технологияның болмауы, күрделі есеп беру жүйесінің және арендалық төлем құнының жоғары болуы [4].
Сонымен кәсіпкерліктің одан ары кеңеюі мемлекеттік маңызды мәселелерінің бірі болып табылады, кәсіпкерлер мәселелерінің шешу үшін әкімшілік - ұйымдық, технологиялық, техникалық ресурстар қолданылуы қажет.
Қазіргі уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда мемлекеттік тікелей немес жанама қолдау көрсететін елеулі ресурстары жоқ. Сондықтан, барлық күш жағымды сыртқы ортаны қалыптастыруға бағытталуы керек. Бұл бағытты жүзеге асыру үшін келесідей шаралар қажет: заңдық және нормативтік базалар ары қарай қалыптасуы мен дамуы, өндірісті қолдайтын инфрақұрылымының барлық қажетті элементтерін қалыптастыруы, бюджеттен тыс қаражаттар есебінен кәсіпкерлікті қаржылық қолдлау аясын кеңйтуге әсер ету, тиімді инвестициялық климатты қалыптастыру, мемлекеттік бақылауды тәртіпке келтіру.
Соңғы жылдары мемлекет пен бизнес серіктестікті дамыту мен кәсіпкерлік қызметті қолдау бойынша бірқатар шаралар әзірлеген болатын. Ол өзінің нәтижесін берді, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің санының артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген. Шағын кәсіпорындардың өнім өндірудің жалпы көлеміндегі үлес салмағы артып келеді. Мемлекет пен бизнес серіктестіктің ролінің артуын кәсіпкерлер форумының тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының құрылу, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие берудің минимал мөлшерін тағайындауы (банктің несие қоржынының негізгі қарыздан 10% - тен аз болмау), орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агегнттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша әкімдердің қызметін қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру.
Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың балама жолы бола алады, өйткені ол екі макроэкономикалық проблемелармен байланыстырады - жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын кәсіпорындар экономикаға барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен қамтуды ынталандыру және шағын кәсіпорындар ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық мәселесінен шығатын жол ретінде қарастырылады.
Соңғы он жылдықта дамыған елдердегі экономиканың даму тенденциясы шағын бизнес саласына өтумен байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы, қоғам ресурстарын толығырақ қолдану және инновациялық процесті күшейту сияқты негізгі үміт арттырған. Батыс елдерінде шағын бизнес тиімді дамуды қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу саласына айналған. Мемлекеттік протекционистік шағын бизнестің нақтылануы қажет еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға берілетін. Шағын кәсіпорындарды ажырату барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі экономикалық жағдайға байланысты әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы сипаттамасы ұйымдастырылуының қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға, сондай - ақ шағын кәсіпорындарды басқару және меншікті біріктіру дәрежесі болып табылады.
Кез келген процесс сияқты мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуы мен қолдауын басқару қажет. Кәсіпкерлік басқару объектісі ретінде өзінің ерекшеліктері бар. Егер бұл сұраққа басқару қызметі жағынан келетін болсақ, онда басқарудың келесі қызметтерін көрсетуге болады:
- жоспарлау (стратегиялық менеджмент, маркетинг стратегиясын әзірлеу, бизнес жоспарды әзірлеу);
- ұйымдастыру (барлық деңгейде кәсіпкерлікті сәйкес басқару құрылымын құру);
- мотивация (кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыратын механизмді қалыптастыру);
- бақылау (жоспарланған істерден ауытқуды анықтау және сәйкес түзетулер енгізу) [5].
Біздің елімізде шағын бизнестің рөлі әрқашан өсіп отырады.
Дей тұрғанмен өзінің іс-әрекетінде кәсіпкерлік оның дамуын тежейтін көптеген мәселелрге тап болады. Қазақстанның экономикасындағы кәсіпкерліктің қазіргі рөлінің маңыздылығын мойындай отырып, үкімет басшылары кәсіпкерлікті қолдайды.
Кеңес дәуірінде шаруашылық субьектілерінің әр түрлі формалары онша маңызды болмады. Себебі, мемлекет барлық кәсіпорындарды басқарып отырды. Кеңестер заңнамасына сай, кәсіпорынның тек бір түрі ғана шаруашылық іс-әрекеттің барлық түрін туғызатын - мемлекеттік кәсіпорын болды. Өйткені, өнеркәсіп шикізаттары мемлекетттің меншігінде болды. Ал басқа шаруашылық субьектілер ол кезде болған жоқ.
Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты мемлекет пен бизнес серіктестікті мемлекеттік қолдаудың құқықтық базасы қалыптаса бастады.
1997 жылы маусым айында ел парламентінің шешімімен қабылданған Шағын кәсіпкерлікті мемлекттік қолдау туралы заңы Қазақстан Республикасының экономикалық дамуындағы маңызды қадамы болып табылады.
Мұнда іс-әрекеттің негізгі бағыттары және мелекеттік, жергілікті бағдарламаларды жасау үшін заңды алғышарттар жасалды.
Кейіннен Тура инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заң Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен қабылданған Шағын кәсіпкерліктің дамуын және оны мемлекттік қолдауды күшейту туралы заңымен келісілген және оның жалғасы болып табылады.
3.2 Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелері
Әлемдік эканомикада мемлекет пен бизнес серіктестікті ұйымдастырып, жүзеге асырудың әртүрлі механизмдері бар. Ол механизмдер көптеген факторларға байланысты болып келеді. Бұл факторларға эканомиканы мемлекеттік реттеудің ерекшелігі,нақты кезеңдегі эканомиканың хал-ахуалы,ғылыми потенциалдың мүмкіндігі,тұрғылықты халықтың менталитеті.т.с.с. Осы факторларды ескере отырып, дамыған шет елдердің шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудағы тәжірибелерін біздің жағдайға бейімдеп қолданғанның маңызы зор.
Кейінгі онжылдықтарда экономикасы дамыған Батыс елдеріндегі бәсекенін дамуы әсерінен бизнес рөлі арта түсті. Мұның басты себебі-экономикалық сектордың кәсіпорындарына тән артықшылықтар. Тұрақты экономикалық жүйеде шағын кәсіпкерлік: динамикалық түрде дамуы мүмкін, тұтынушылардың сұранысының өзгеруіне тез бейімделе алады, бәсекелес нарықтық қатынастарға ықпал етеді, экономикалық құрылымдық қайта құрылуына әсер етеді, жаңа жұмыс орындарын ашады, жаңа кәсіпкерлк топ пен меншік иелерінің құрылуына жағдай жасайды, елдің жалпы ұлттық өнімінде үлкен үлеске ие бола алады, мемлекеттік бюджетке үлкен қаржы сомаларын береді.
бизнесті дамыту үшін Қазақстан бизнесті басқару процесін жетілдіруге көп күш жұмсау қажет. Шетелдік мамандардың айтуы бойынша қазіргі бизнес ішкі және сыртқы факторлардың әсеріне тәуелді.
Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды есепке алған жөн: ішкі және сыртқы ықпалдардың көлемі және ортаның өзгеру деңгейі.
Кәсіпкерлікке барлық сыртқы ықпалдарды өз кезегінде макроэкономикалық және салалық деп бөлуге болады.
Ортаның бизнеске макро ықпалы.
- Әлеуметтік факторлар;
- Технологиялық факторлар;
- Ресурстық факторлар.
Көптеген шетел мемлекттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнеске байланысты мемлекеттік саясат маңызды өз бетінше жүйелік бағыт болып табылады. Ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдерін басқа мемлекеттерде зерттеу қандай да болмасын ұлттық ерекшеліктерге қарамастан барлық сипаттамаларға анықтауға мүмкіндік береді. (2-кесте).
Кесте 2 Дамыған мемлекеттер тәжірибесі мен Қазақстан Республикасы деңгейін бағалау
1. Мемлекттік саясат мақсаттарын анықтайтын кәсіпкерлік қызметті қолдау сұрақтарын реттейтін әлеуметтік құқықтық актілер болуы
Даму үстінде
2. Мемлекеттік қаржылық, технологиялық, ақпараттық, кеңістік және кадрлық мемлекеттік жобалардың жүйесін құрастыру және жүзеге асыру
Даму үстінде
3. Кәсіпкерлікті қолдаудың тікелей және жанама шараларының байланысы
Жоқ
4. Әр түрлі деңгейдегі бюджеттерден кәсіпкерлікті қолдау жобаларын жүзеге асырудың ассигновациясын анықтау
Даму үстінде
5 бизнес саласындағы барлық міндеттерді реттейтін дамыған арнайы мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің болуы
Жоқ
6 Орталық, аймақтық және жергілікті билік органдарының функцияларын өзара рационалды бөлу
Даму үстінде
7 Мемлекеттік билік органдарының бизнес мүдделерін қорғайтын ұйымдармен өзара қарым - қатынасы
Жоқ
8 бизнес саласындағы мемлекеттік саясатты өзара қарым - қатынасты қолдауға бағытталған
Даму үстінде
Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды жатқызады. Енді әртүрлі тәжірибесіне келейік.
Дамығын елдерде шағын кәсіпорындар мынадай салаларда басым рөл атқарады: сауда, автосервис құрылыс, қызмет көрсету салалары. Қазір шағын кәсіпорында жоғары технологиялық сфераларға: машина құрылысы, энергетика, электротехника, химиялық өнеркәсіп, транспорттық қызымет, информатика, микроэлектроника, телекомуникация слалаларына әртараптаңдырылып жатыр.
Шағын және орта кәсіпорындарын ірі кәсіпорындарымен қатар қызмет етуі дамыған елдер экономикасына тән белгі.
АҚШ - та өз ісімен айналысушы азаматтар, яғни кәсіпкерліктер үлкен құрметке ие. Нарықты экономикаға бет бұрған елдер үшін АҚШ - тағы бизнесті қолдау тәжірибесі үлкен маңызы бар.АҚШ бизнес басқармасының классификациясы бойынша бизнес субъектілеріне: жұмыскерлер саны 500-ге дейін болатын өндірістік және сауда кәсіпорындары, ал басқа салалар үшін - жылдық табысы 2 миллион долларға дейін болатын кәсіпорындар жатады.АҚШ-та тіркелген кәсіпорындардың 97%-ына жуығы шағын кәсіпорындар. Бұл шағын кәсіпорындар жалпы ұлттық өнімнің 53%-ына, бөлшек сауданың 72%-ына, қызмет саласының 57%-ына ие болып тұр.
Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте ұсақ фирмалар - 20 адамға дейін жұмысшылары бар, шағын 20-дан 99 адамға дейін, орташа 100-ден 499-ға дейін, ірі 500 адамнан көп. Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар, өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.
Кесте 3 АҚШ-ғы әртүрлі деңгейдегі фирмалардың саны
Фирма көлемі
Фирма саны
Ірі
1000
Орташа
134000
Шағын
2000000
Шағын кеңселер
3000000
Экономикалық өсу және құлдырау кезінде, жаңа жұмыс орындарын ашу мен қысқарту кезінде шағын кәсіпорын жұмыссыздық проблемасын бәсеңдетеді. АҚШ-тық бизнес даму мысалы көрсеткендей, бизнес сыртқы ортаның өзгеруне тез бейімделеді. АҚШ Сауда министрлігінің мәліметтері бойынша шағын кәсіпкерліктің инновациялық сипаты елдің экономикалық өсуіне 20-25%-ға дейін үлес қосады.
АҚШ-та бизнес тұрақты түрде мемлекеттік қолдауға ие. әр түрлі мемлекеттік реттеулер мен қолдау шаралары құқықтық базаға негізделеді. Солардың бірі бизнес туралы заң. АҚШ конгрессіне бизнес проблемаларымен екі комитет айналысады.
Федералдық деңгейде бизнес әкімшілігі қызмет атқарады. Әкімшіліктің басты функциясы - бизнесті жан-жақты қолдау. әрбір штатта әкімшіліктің аймақтық бөлімдері жұмыс істейді. Аймақтық бөлімшелер бизнес субъектілеріне нарық туралы ақпарат береді, оның мәселелерін шешуге көмектеседі.
АҚШ-та бизнес қоғамда кәсіпкерлік, бәсекелестік атмосферасын дамытуға үлкен үлес қосады. Мемлекет тарапынан болатын шектеулер кәсіпкерлікке кедергі келтіреді. Сондықтан да АҚШ конгресі бизнеске тікелей бақылау жасайды. Конгрессте мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдау және дамыту мақсатында бірнеше программа жасалады.
АҚШ мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдаудың мемлекеттік жүйесі:
- бюджеттен тікелей дотациялау;
- мемлекеттік тапсырыстардың бір үлесін шағын кәсіп орындарда орналастыру;
- бизнеске несие беру кезінде мемлекеттік кепілді қолдану;
- бизнеске салықтық жеңілдіктер беру.
Негізгі бағдарлама бұл инкубаторлық бағдарлама. Инкубаторлар- ол университеттер, компаниялар, федералдық органдар, штаттық басқармалар жанында құрылатын ұйымдар. Бұл ұйымдардың негізгі мақсаты - жаңа кәсіпкерлерге жан - жақты көмек көрсету болып табылады. Себебі көптеген кәсіпкерлер өз ісін бастағысы келгенімен, мүмкіндігі жоқ, осындай кәсіпкерлерге инкубаторлар көмекке келеді. Қойылған мақсатқа , қаржыландыру көзіне байланысты инкубаторлар: фирмалық, университеттік, жекеше болуы мүмкін. Инкубаторларды қаржыландырудағы мақсаттар:
Инкубатор клиенттерінің табысына ортақтасу.
- жеке тұлғалардан арендалық төлемдер алу;
- жаңа жұмыс орындарын ашу.
Сауда палаталары да инкубаторларды қаржыландыруға қатысады. АҚШ-та шағын кәсіпорындар экономикада жетекші рөл атқарады. Сондықтан да федералдық, штаттық басқару органдары мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуына үлкен мән беріп отыр, оның дамуына барлық жағдай жасап жатыр.
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнес ортаның өзгерісіне тез бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % бизнес саласында жұмыс істейді. АҚШ тәжірибесі бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.
Енді АҚШ-та шағын кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмекке келейік. Шағын кәсіпорындардың қызметі арнайы ұйымының - 1953ж. АҚШ Конгресі құрған бизнес әкімшілігінің құзырына кіреді. Сол жеке сектордың құқықтық негізгі болып табылатын бизнес туралы Заң қабылданды. 1953ж Эйзенхаур президент болған кезде елде жұмыссыздық және инфляция болатын. Экономиканы жандандыру үшін - бизнес әкімшілігін (ШБӘ) құрды. Ол өз қызметтерін дұрыс атқарды.
Қазіргі уақытта АҚШ-та бизнесте 22 млн кәсіпорын бар, онда елдегі барлық жұмысбастылардың 54 % қызмет етеді. бизнес кәсіпорындарының өндіріс және сату көлемі жалпы мемлекеттегі сату көлемінің 52 % құрайды, және 99,7 % кәсіпкерлер - бұл бизнес басшылары. бизнес әкімшілігі - шағын кәсіпорындарға қаржылық және кеңестік көмек көрсетеді. Басты міндеті - кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қолдау және өмір сүруін қамтамасыз ету. ШБӘ өз қызметін басқа агенттіктер мен комитеттер, соның ішінде қаржы, білім, кәсіби ассоциациялар мен бірігіп отырып жүзеге асырады.
Мемлекет өнімнің ірі тұтынушыларының бірі болғандықтан бизнес әкімшілігі шағын кәсіпорындарға мемлекетпен мәміле орнатуға көмектеседі. Әйел, мүгедек, ардагер - кәсіпкерлерге ерекше назар аударады. бизнес әкімшілігі 5 мың адам жұмыс істейді, оның 4 мыңы Вашингтоннан тыс жерлерде. Ұйымның 10 аймақтық орталығы және 66 территориялық бөлімшелері бар. Олардың арасындағы байлаиыс аудан - аймақ - орталық тізбегі бойынша жүзеге асады. АҚШ-ғы бизнес қоғамдағы ресми белсенділікті сақтау үшін маңызды болып табылады.
Америкалық тәжірибе көрсетіп отырғанындай кәсіпкерлік еркіндігін шектейтін кез келген үкіметтік немесе басқа да шектеулер ресми белсенділікті төмендетеді. Сондықтан мемлекет пен бизнес серіктестіктің барлық мүдделері АҚШ конгресінің бақылауында. Сонда да ерекше ролді бизнес әкімшілігі шеңберіндегі жобалар ойнайды. Мысалы, бизнеспен айналысқысы келетіндер үшін арнайы қызмет қарастырылған, олар тегін кеңестер береді, конференциялар ұйымдастырады, кездесу және семинарлар өткізеді. Оның үстіне, бизнес бизнес - инкубатордың бастауымен ақпарат беру, кәсіпкерлерді оқыту және оларға әр түрлі сұрақтар бойынша кеңес берумен айналысатын орталықтар ұйымдастырылған.
Бұдан басқа, 1976 ж. арнайы бизнес мүдделер қорғайтын Адвокаттық кеңсе құрылды, ол тікелей Президент пен Сенатқа бағынады. Адвокаттық кеңсе негізгі міндеттері:
- мемлекеттік заңдардың, жобалардың, ережелер мен салықтардың мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуына әсерін зерттеу.
- бизнеске әсер ететін факторларға экономикалық және статистикалық зерттеулер жүргізу, бизнес потенциалын бағалау, бизнес мәселелері мен қажеттіліктерін зерттеу т.б.
Қазақстандық тәжірибеде бизнеске көмектесудің инкубаторлық жобасын қолданған жөн. Инкубатор термині алғаш кәсіпкерлікпен айналысушыларға көмек көрсету мақсатында университет, ұйымдар, кампаниялар, федералдық үкімет органдары жандарына ашылған ұйымдарға қолданылады. Инкубатордың басты міндеті - шағын, әсіресе иннновациялық бизнесті алғашқы қолдау. Инкубаторлар жанынан құрылған кәсіпорындар тәжірибе жинайды, одан ары даму үшін көмек алады, нарықтағы өз орындарын бекітеді. Дамудың белгілі бір деңгейіне жеткеннен соң, әдетте үш жылдан соң, фирмалар бизнес - инкубаторлардан шығып өз бетінше қызмет етеді. Ал босаған орындарға бизнесті нөлден бастап жатқан жаңа фирмалар келеді.
Әдетте бизнес - инкубаторлар бірнеше жаңа бастаушы орналасқан арнайы ғимараттарда орналасқан. Олар ғимарттар мен құрал - жабдықтарды бірігіп қолданып ғана қоймайды, сонымен бірге бизнес-инкубатор көрсететін барлық қызметтерге, бизнес кеңестерге қол жеткізе алады. Кейбір қызмет түрі, аренда құнына қосылған, көрсетілетін қызметтердің басқа түрлерінің бағасы төменірек.
Бизнес - инкубатордың негізгі ресурстарына келесілер жатады:
а) бизнес- инкубаторлар персоналы, соның ішінде кеңес берушілер;
б) құрал - жабдықтар, соның ішінде ұйымдастыру техникалары (көшірме машиналары, факс, компьютерлер т.б.);
в) бір жылға жалданатын ғимарттар мен жиһаздар;
Бизнес - инкубатордың басындағы тұлға - директор немесе атқарушы директор.
Америка Құрама Штаттарындағы бизнес - инкубаторлардың 90% жуығы - бұл коммерциялық емес ұйымдар, олардың басты мақсаттары жаңа кәсіпорындар құру және дамыту. Қазақстан экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде бизнес - инкубаторлардың құрылуын әлі ертерек дейді. Өйткені бизнес - инкубаторлар коммерциялық ұйымдар ретінде мемлекеттік және мемлекеттік емес демеушілер есебінен қаржыландырылады. Біздер үшін ең қиын қаржы көздерін табу. Соған қарамастан, АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнес - инкубаторлардың клиенті - 90 % жуығы жоғары эффективті кәсіпорындар болып табылады. Бұл факт Қазақстанда бизнес - инкубаторларды құруда маңызды болып табылады. Инкубаторлар мақсаты және қаржыландыру көздеріне қарай фирмалық, мемлекеттік, университеттік және жеке деп бөлінеді. Қазір бүкіл әлемде бизнес бизнес - инкубаторлар кәсіпкерлікті қолдаудың тартымды механизмі болды.
Германияның мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдаудағы тәжірибесі. Германияда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы - ең алдымен меншік құқы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады.
Екінші сипаттама - кәсіпорын қызметінің айшықтылығы, оның көлемінің шектеулігі, қожайын мен жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынас сипатын білдіріп, өндірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтың да бірдей мүдделігін, ынталылығын тудырады.
Үшіншіден, кәсіпорын өмірінде басқарушы рөлінің ерекше маңыздылығы: ол шаруашылықтың нәтижелігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан ғана емес, сонымен бірге оның өзінің де өндіріспен тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.
Төртінші - істі жанұялық негізінде жүргізу, яғни кәсіпорын қызметін нәтижелі ұйымдастыруға, жүргізуге атадан балаға мұра ретінде машықтану.
Бесіншіден - шағын кәсіпкерліктің тағы бір сипатты белгісі ретінде кәсіпорында қаржыландыру мәслесесін айтуға болады. Егер алыптар қажетті ресурстарды негізінен капитал нарығы (қор биржалары) арқылы алатын болса, ал шағын және орта кәсіпорындар банктердің аздаған несиелеріне арқа сүйейді, сондықтан да олар үшін қаржыландыру мәселесі басты проблема болып табылады. Елдегі шағын және орты бизнестің экономикалық маңызы - біріншіден - барлық еңбекке жарамды адамның 23 бөлігін қамтып отырған; екіншіден, елдің жалпы ішкі өнімінің жартысына жуығын берген; үшіншіден, барлық инвестициялар мен тіркелген патенттердің жартысынан артығын өндіріске енгізуге септігін тигізген; төртіншіден, Германиядағы барлық өндірістік оқу орындарының 75 пайызын қамтитын кадрларды даярлау көзі ретіндегі рөлімен анықталады. Кәсіпкерлікті қаржыландыру мәселелері олардың өз күшімен шешілуі мүмкін емес.
Қазіргі кезде Германияда бірқатар жағдайлар бизнеске мемлекеттік қолдау жүйесінің қажеттілігін көрсетіп отыр. Олардың ішінде:
1) Европалық қауымдастық шеңберінде 1993 жылдың басынан бастап бәсеке жағдайын шегіне жеткізе шиеленістіретін товарлар, қызметтер, жұмысшы күші және капитал қозғалысы жолындағы барлық кедергілерді алып тастау;
2) технология мен табиғатты қорғау шараларына байланысты заңдық нормалардың қатаңдатылуы, оларға жұмсалатын күрделі қаржыны одан әрі қысқарту және оны пайдаланудың тиімділігін арттыру.
Германияда бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан басты принцип - өздігінен, мүмкіндігінше, өз бетінше дамуды барынша ынталандыратын көмек беру болып табылады. Бағдарламаның мақсаты - мемлекет пен бизнес серіктестіктің тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Осыған байланысты мынадай шараларды атап өтуге болады.
Германияның федералды үкіметі қаржыландыру шараларды іс жүзінде асырып отыр. Олар - шағын фирмалар үшін қалыпты бәсеке жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл жердегі басты бағыт - 1957 жылы заңды түрде бекітілген, шағын және орта фирмалардың позицияларын нығайтуға байланысты бірнеше рет қайта қаралған - картельдік құқық. Картель қызметін қадағалаушы ведомство (бізше монополияға қарсы комитет), біріншіден, ірі фирмалардың бір-біріне қосылып кетуін қатаң бақылап отырады; екіншіден, орынсыз тыйым салуларды алып тастап, шағын және орта кәсіпорындардың кооперациялануына жеңілдік жасайды. бизнеске қаржылық қолдау жасаудағы құрылымдық-саяси шаралардың екінші бір құрамды бөлігі - мемлекеттік тапсырмаларды бөлуге қатысудағы олардың құқықтық жағынан теңдігін қамтамасыз ету. 1976 жылдан бастап мемлекеттік тапсырмаларды бөлуге шағын және орта фирмалардың да міндетті түрде қатысуын реттейтін ерекше ереже бар. Егер белгілі бір жағдайларға байланысты өздеріне қысым көрсетілетін болса, онда шағын фирмалар осындай мәселелерді заңды түрде ретке келтіру үшін тиісті орындарға шағым жасауына болады. Салық салудағы жеңілдіктер. Германияның жаңа аймақтарында қазіргі кезде кеңінен пайдаланылып жүрген бұл жұмыстың үш түрі бар:
1) амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары;
2) пайданың салық салынбайтын резервтерін жасау;
3) салық ведомстволары төлейтін инвестициялық үстемелер.
Амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары барлық инвестицияларға қолданылып, жаңа жұмыс орнын аушаға, қоршаған ортаны қорғауға, техникалық жағынан алдыңғы қатарлы өнім өндіруге, сыртқа товар шығаруға бағытталады. Жұмсалған қаражаттар үш жыл ішінде есептеп шығарылады, бірінші жылы жұмсалған капиталдың 50 пайызы амортизацияланады, екінші жылы 30 пайызды және үшінші жылы - 20 пайыз.
Қаржылық жағынан қолдау. Федералды үкімет тарапынан берілетін салыстырмалы түрде пайыз ставкасы төмен және жеңілдік жағдайын пайдалана отырып, ақшаны қайтаруға мүмкіндік тудыратын несиелер - бизнес үшін айтарлықтай қамқорлық болып табылады. Сондай-ақ өзінің бастамасын Маршалл жоспары кезеңінен алатын европалық калпына келтіру бағрламасы шеңберінде де едәуір қаражат бөлінеді.
Қазіргі кезде бизнестің бұл түрін қаржыландырудың негізгі көзі федералдық бюджет, оның қорлары, Кредитанштальт фюр Видерауфбау (Майндағы Франкфурт), Дойче аусглейхсбанк (Бонн) және Берлинер индустрибанк (Берлин) сияқты арнайы үш банк арқылы бөлінеді. Шағын және орта фирмаларға несиплер тікелей емес, ақшаның дер кезінде қайтарылуына кепілдік беретін олардың өздерінің банктері негізінде іс жүзіне асырылады. Сонымен қатар шағын фирмалар федералды және жергілікті үкіметтердің кепілдіктерін де пайдалана алады. Жаңа жұмыс орындарын ашу мен экономикалық аймақтық құрылымын жақсартуға ынталандыратын арнайы несиелерді жергілікті үкіметтер береді.
Инновациялық салаға көмек. Бұл мақсатқа федералды үкімет 1990 жылдардың басында бір жыл ішінде 750 млн. маркаға дейінгі мөлшерде қаржы бөліп отырады. Бұл көмектің ұйымдық формалары әралуан: индустриалды және ғылыми парктер, жұмыс бабына қарай бөлмелер бере алатын, ақпараттық банктерге енуге, консультацияларға, капиталдарға қатысуға рұқсат беретін мүмкіндіктері бар инновациялық орталықтар.
Бизнес саласында инновацияны мемлекеттік қолдау олардың ғылыми мекемелермен бірлесіп жұмыс істеуіне көмектесу, қажетті ақпараттық және консультациялық инфрақұрылымды жасау, технологияны алуды жеңілдету, ғылыми қызметкерлерді даярлауға жәрдемдесу жұмыстары арқылы іс жүзіне асырылады.
Жапонияның мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдау тәжірибесі.Енді Жапониядағы мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдауға келетін болсақ.. Мемлекет пен бизнес серіктестікті дамыту жөнінде Жапония мемлекеті де үлкен тәжерибеге ие болып отыр.
Жапонияда бизнеске ерекше назар аударады. Себебі, мемлекет пен бизнес серіктестікті дамыту арқылы жапония соғыстан қираған елден жоғары технологиялық дамыған елге айналады. Жапонияның халық шаруашылығында бизнес субъектілерінің саны, жұмысшылар саны, тауар айналымы басқа секторлармен салыстырғанда алдыңғы қатарда тұр. Дәстүр бойынша әрбір ірі корпорация өз жанында бірнеше шағын кәсіпорын құрады. Бұл кәсіпорындар бас кәсіпорынға тәуелсіз болады және өздерінің ұйымдық құрылымын жасайды, жаңа өнімдерді шығара бастайды.
Жапонияда шағын кәсіпорындар үлесіне: өндірістік өнімнің 55%-зы, көтерме сауданың 60%-зы, бөлшек сауданың 80% - зы тиеді. Еркін нарықты бәсеке шағын кәсіпорындарға сыртқы ортаға бейімделуіне көмектеседі. Мұндай жағдайда мемлекеттік органдар шағын кәсіпорындарға құрал-жабдықтарды жаңртуға, технологияны жақсартуға, өнімге деген сұранысты дамытуға көмек береді.
Жапонияның бизнесті мемлекеттік қолданудың басты ерекшелігі - басымды бағыттарды дамытудағы уақыт мерзімі. Басымдылық бағыттар бір немесе одан да көп жылдарға бекітіліп, кейіннен өзгеріп тұруы мүмкін. Мемлекет шағын кәсіпорындарға мемлекеттік тапсырыстарды алуда да көмектеседі. Жапонияда бизнесті мақсатты түрде бюджеттен қаржыландырады. Әрбір министрлік, ведомство өз шығындар бюджетіне бизнеске жұмсалатын қаржыны кіргізеді. Шағын және орта кәсіпорынға жеңілдетілген салық мөлшермесі қолданылады. Жапонияда шағын және орта кәсіпорындар жалпы ұлттық өнімнің 73%-ына ие болып отыр [14].
Ресей Федерациясындағы бизнес. Экономиканы құрылымдық қайта құру үшін бизнесті дамыту маңызды мәселе. Ресей Федерациясында экономиканың бұл секторын дамыту мақсатында бірқатар экономикалық шаралар жасалынып, жүзеге асырылған.
1995 жылы Ресей Федерациясында бизнесті мемлекеттік қолдау туралы Заң қабылданды. Бұл Заң бойынша жаңадан құрылған кәсіпорындар екі жылға дейін табыс салынған төлеуден босатылады. бизнесті қолдаудың Федералдық Қоры арқылы әр түрлі жобалар қаржыландырады. Бұл қорға Федералдық меншіктегі кәсіпорындарды жекешелендіруден түсетін қаржының 5%-зы келіп түседі. Федералдық Қор арқылы шағын және орта кәсіпкерлікті қаржыландыру жүйесі екі қағидаға негізделген:
- федералдық Қордан жұмсалатын әрбір рубльге аймақтардан да бір рубль жұмсалуы керек;
- қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асырады.
Қор банкке өз резервтік қаржысын салады, ал банк өз қаржысынан аймақтарда кәсіпкерлерді қаржыландырады.
1994-1995 жылдары Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мемлекеттік программасы жүзеге асырылды. Бұл бағдарламаны іске асырғаннан кейін, Ресей Федерациясында кәсіпкерлікті қолдауды біркелкі жүйесі жұмыс істей бастады. Бұл жүйеге: Ресей Федерациясының кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік комитеті, аймақтық қорлар мен орталықтар кіреді.
бизнесті қолдаудың аймақтық қорлары мен орталықтары барлық аймақтарда құрылған. Шағын кәсіпкерлік Федералдық және жергілікті бюджеттерден қаржылық көмек алады, жергілікті салықтар бойынша әртүрлі жеңілдіктерге ие. Сонымен бірге жергілікті бюджеттерден бизнестің инфрақұрылымын құру жобалары қаржыландырады.
1999 жылдың басына есептегенде Ресей Федерациясында 900 000-нан аса шағын кәсіпорындар жұмыс істеп тұрды. Бұл кәсіпорындардың орташа жұмысшылар саны - 7 адамнан тұрды.
Ресей федерациясында шағын және орта кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетілуін заңмен және нормативтік актілермен қамтамасыз етудің қосдеңгейлі құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік берілген. Онда осы салада шағын және орта кәсіпкерлікке федералдық деңгейде қолдау көрсетудің мемлекеттік саясатының жалпы принциптерін, нысандары мен бағыттарынбелгілеу және оларды Ресей Федерациясының субьектілері деңгейінде жергілікті жағдайлар мен ерекшеліктерді ескере нақтылау көзделген.
Ресей Федерациясындағы шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету тәжірибесі.
Шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін одан әрі дамыту мақсатында мына міндеттерді шешу көзделген:
мемлекеттік органдар ақпараттың кәсіпкерлер үшін ашық болуын қамтамасыз ету;
бизнес бойынша ақпараттық басқару органдары, кәсіпкерлік құрылымдар, шетелдік және халықаралық ұйымдар үшін ашық болуын қамтамасыз ету;
Аймақтарда ақпараттық-талдау орталықтары жүйесінің құрылуын аяқтау.
Ресей Федерациясында шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жасау кезінде бұрын құрылған ақпарат ресурстарын және бағдарламалық-техникалық құралдарды барынша жүйеге келтіре отырып пайдалану белгіленген. Шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесі шағын және орта кәсіпкерлікке жатқызылатын, ең аз қорғалған кәсіпкерлік құрылымдарға арналған.
Шағын және орта кәсіпкерлікті ақпараттық қолдау жүйесі сондай-ақ Ресей Федерациясында шағын және орта кәсіпкерлік дамуының жайы туралы федералдық және аймақтық билік органдары үшін ақпарат алуға, ақпарттық және телекоммуникациялық жүйелерді біріктіру негізінде олардың дамуының үйлестірілуін қамтамасыз етуге, сондай-ақ телекоммуникациялық жүйелер жеткіліксіз дамыған аймақтарда ақпаратық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Мемлекет пен бизнестің арақатынасының теориялық негізі ... ... ... ... ...5
0.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігі: маңызы, шарты, факторы ... ... ... ... ..5
0.2 Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелері ... ..10
0.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық - құқықтық негіздері..25
ІІ Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің даму болашағы ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... 33
2.2 Мемлекет пен бизнестің өзара арақатынасының мәселелері ... ... ... ... ... .37
2.3 Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ...59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жағдайда мемлекеттің экономикалық құрылымын жоспарлау оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жүйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпыэкономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық экономикалық құрылымын қалыптастыруда, өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметті атқаруға жұмсалады.
Қаржы жүйесі мемлекеттің көптеген қаржыландыру институттарын қамтиды. Олар әр түрлі бағыттағы несие институттарымен тығыз байланыс негізінде әрекет жасайды.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері біріншіден, орталық және жергілікті органдар жинайтын салықтардан, мемлекеттік заемдардан, бюджеттен тыс немесе мақсатты қорлардың төлемдерінен құралады.
Мемлекеттік табыстың жалпы материалдық негізін ұлттық табыс құрайды, мұны бөлу және қайта бөлу негізінде бірқатар шаралар жүзеге асырылады. Мұндай қайта бөлу механизмінің негізгі және тұрақты буындары - салықтар, мемлекеттік заем, бюджеттен тыс қорлардан алынған төлемдер.
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі-салықтар. Өнеркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 процент.
Қазіргі кездігі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі артып келеді, мұны Жалпы Ұлттық Өнімнің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде. Табысқа салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет капиталының қорлану процесіне айтарлықтай әсер етеді.
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға, капиталдың қорлануына қолайлы жағдай жасауға, корпорациялардың әлеуметтік қызметін қолдауға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта түрлі салық жеңілдіктерін беру қажет. Салықтық жеңілдіктер беру арқыла мемлекет өндіргіш күштерді аймақтық орналастыруға, инфрақұрлым объектілерін салуға және тағы басқалары арқылы айтарлықтай әсер ете алады. Салықты реттеуде мемлекет тек жекелеген шаралар жүргізіп қоймай, сонымен қатар барлық шаруашылық конъюнктураға ықпал етеді. Экономикалық тоқыраудан шығу үшін мемлекет салық салудағы жеңілдіктер беру жолымен күрделі қаржыны ынталандырып, тұтыну мен инвеститцияны қолдап, товарларға жиынтық қоғамдық сұраныстың болуы үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
Қазіргі кезде нарықтық экономиканың белсенді құрылысшылары- кәсіпкерлер, іскер адамдар немесе бизнесмендер.
Кәсіпкерлік туралы көзқарас мыңдаған жылдар бойы өндіргіш күштің дамуымен меншік қатынастарымен, Ғылыми-техникалық прогресстің және қоғамдағы өндірісті ұйымдастырудың түріне, оның шоғырлануы дәрежесіне қарай өзгеріп тұратынын атап өту қажет.
Әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде кәсіпкерлік көптеген қоғамдық қатынастарды камтидыю Кәсіпкерліктің тамыры адам қызметінің экономикалық жағдайларында жатыр.
Кәсіпкерлік қызметтің мәні-өндіріс құрал-жабдықтарын шаруашылық объектісі ретінде иемденуде және табыс алу мақсатында өндіріс факторларын тиімді пайдалану. Кәсіпкерлік қызметтің өркениетті дамуы үшін мемлекет тарапынан жағдай жасалуы қажет.
Сондықтан да, Қазақстан Республикасында шағын және кіші бизнес субъектілерінің дамуын мемлекеттік қолдауды жүзеге асырудың салықтық аспектілері деген актуалды болып табылады.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты- Қазақстан Республикасында мемлекетпен бизнестің ара қатынасын дамуын қарастыру, мемлекет тарапынан қолдау жасау.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі сұрақтар қарастырылады:
oo Кәсіпкерлікті дамытудың әлеуметтік-экономикалық алғы шарттары;
oo Мемлекет пен бизнестің өзара арақатынасының дамуы;
oo Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық - құқықтық негіздерін қарастыру
oo Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелерін анықтау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдалан-ған әдебиеттерден тұрады.
І Мемлекет пен бизнестің арақатынасының теориялық негізі
3.1 Мемлекет пен бизнестің серіктестігі: маңызы, шарты, факторы
Бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер кәсіпкерліктің шығуын франсуз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функционалдық негізі ретінде тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген.
Кейбіреулері болса, шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдыңғы қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады. Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын өзіндік элемент.
Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта талқылаудан қорғайды.
Кәсіпкерліктің анықтамасына тоқталмас бұрын кәсіпкерлікті қандай категорияға жатқызу керек екендігін нақтылап алайық.
Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы құрамдас элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған, ол халық шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді өз кезеңінде байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім көлемі.
Осы ерекшеліктеріне сай кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге болады: ірі, орта және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас ағзасын құрайды.
Ірі кәсіпорындар - нарыққа негізгі өнім шығарушылар болып табылады. Ірі кәсіпорындар - эконамика қаңқасы, экономикалық тұрақтылықтың базисі.
Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда пайда болады. Сонымен, шағын кәсіпорындар нарықтың салыстырмалы толған кезінде жекелеген тапсырыстарды есепке алып өнімді аяқтайды, яғни ұсақ - түйек өнімдер өндіріледі. Сонымен қатар, шағын кәсіпорындар қызметтің барлық саласында нолдік нәтиже алумен байланысты жоғары тәуекелге ие болып табылады. Бұл әрі инновациялық қызмет, әрі жаңа технологияны игеру. Өнімнің жаңа түрін игеру. Шағын кәсіпорындардың капиталымен тәуекел, іріге қарағанда қоғамға аз шығындар алып келеді, сондықтан мемлекет шағын кәсіпорындарды құру және дамыту үшін арнайы жеңілдіктер тәртібін тағайындау керек.
Сондай-ақ шағын бизнес сферасына өздерінің тәуелсіз меншігі бар, шаруашылық еркіндікке ие және өз қызметі сферасында үстемдік етпейтін фирмалар жатады. Көптеген шетелдік зерттеулер шағын кәсіпорындарға 50 адамнан аспайтын жұмысшылар саны бар және сату көлемі 20 млн доллардан аспайтын фирмаларды жатқызады. Бірақ бұл көрсеткіштер шартты болып табылмайды.
Қазақстанда бизнеске бірнеше инвесторлармен құрылатын, географиялық шектелген зоналарда қызмет ететін және нарықтың шектеулі үлесіне ие, басқаруды құрушылар жүзеге асыратын, барлық негізгі стратегиялық шешімдерді өздері қабылдайтын кәсіпорындар жатады. Басқару сипаты икемділігімен, форьмалділіктің жоқтығымен шешімін қабылдау барысында, өндіріс саласындада, басқару саласындада жұмысшылардың өз-ара алмасуының жоғарылығымен ерекшеленеді.
Нарықтық экономиканың шаруашылық жүргізуші субъектілерінде кәсіпкерлік және бизнес ұғымдары өзара тығыз байланысты. Кәсіпкерлік пен бизнесті экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қарастыра отырып, отандық және шетелдік зерттеушілердің айтулары бойынша, бұл терминдер - өндіру немесе алу және тауарларды сату, басқа тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету немесе жай қызмет көрсету, серіктестіктер арасында екі жақты пайда табу негізіндегі ақшалар арқылы пайда табуға бағытталған, жеке тұлғалармен, кәсінорындармен немесе ұйымдармен жүзеге асырылатын (тек заңмен тыйым салынбаған) еркін шаруашылықты білдіреді.
Бірақ кәсіпкерлік және бизнес түсініктері экономикалық тұрғыдан қарастырғанда синонимдер болып табылғанымен. Бизнес түсінігі нарықтық экономика тұрғысынан қарағанда кеңірек. Шетелдік әдебиеттерде нарықтық экономика бойынша бизнес қағамның қажеттілігін қамтамасыз ететуге қажетті өндіріс жүйесі ретінде анықталады. Бизнес нарықтық экономиканың барлық қатысушыларының арасындағы қатынастарды қамтиды және жалдамалы жұмысшылардың да, мемлекеттік құрылым қызметкерлерінің де қызметтерін қамтиды. Жалпы түрде бизнес - бұл нарықтық қатыныстар жүйесіндегі адамдардың іскерлік белсенділіктері. Ал, кәсіпкерлік қызмет бизнестің бір формасы ретінде қарастырылады және оның әр түрлі сфераларында жүзеге асырылады [1].
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне сәйкес (жалпы бөлім): кәсіпкерлік - азаматтар мен заңды тұлғалардың меншік нысанына қарамастан, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы пайда табуға бағытталған, жеке меншік немесе мемлекеттік кәсіпорындарды шаруашылық басқару құқығына негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің өз атынан, өз тәуекелімен және өзінің мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады [2].
Соған қарамастан, тәжірбиеде кәсіпкерлік пен бизнес терминдері бірін - бірі алмастыруда. Нақтылап кететін жағдай, кәсіпкерлік және шағын бизнес бірі - біріне синоним бола алады. Өйткені, шағын бизнес кәсіпкерлік пен айналысатын шағын кәсіпорындардың қызметін қарастырады. Әрі қарай, мен, осы дәстүрлі қалыптасқан көзқарасты ұстанатын боламын. Бәрімізге белгілі, бизнесте жеке секторлар басшылық етеді. Өзінің кәсіпорынын ашу барысында адамдарды не қозғайды? Келесідей себептерді бөліп көрсетуге болады; пайда табу, қоғамның әлеуметтік, экономикалық әне материалдық жағдайын жақсарту. Басқалардың ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысудың мативі ретінде келесілерді көрсетге болады: тұлғалардың өзін - өзі қалыптастыру мүмкіндігі, шаруашылық процеске халық қаржысының бір бөлігін қосу, қосымша және басқада ресурстарды қосу, азаматтардың өз табыстарын заңды жолмен арттыруға ұмытылу.
Енді мемлекет пен бизнес серіктестіктің ел экономикасындағы рөліне келетін болсақ, әлемдік тәжірибеде мемлекет пен бизнес серіктестіктің экономикадағы рөлі бағалауға келмейтіндей жоғары екенің көрсетіп отыр. Ол мемлекет өмірінің барлық салаларына әсерін тигізеді: жұмысшылар саны бойынша, өндірілетін тауарларының көлемі бойынша, орындайтын жұмыстары мен көрсететін қызметтері бойынша жекелеген елдерде бизнес субъектілері маңызды роль ойнайды. Экономика үшін шағын кәсіпорындардың толықтай қызметі оның икемділігін артырытын маңызды сұрақтар болып табылады. Тіпті, мемлекет пен бизнес серіктестіктің даму деңгейіне байланысты, мамандар елдердің өзгермелі экономикалық жағдайға бейімделу мүмкіндіктерін талдайды. Қазақстан үшін шағын бизнестің қалыптасуы жоғары дамыған қоғамға, жоғары дамыған экономикаға өтетін көпір болуы қажет.Түрлі қиыншылықтар мен сәтсіздіктерге қарамастан бизнес даму үстінде, экономиклық, әлеуметтік, ғылыми-технологиялық мәселелерді шеше отырып қарқын алуда.
Осы барлық аталған және басқа да мемлекет пен бизнес серіктестіктің экономикалық, әлеуметтік функцилары, оның дамуы ең маңыздылар қатарына жатқызылып, экономиканың ажырамас бөлігі ретінде қалыптастырылады. Бірақ мемлекет пен бизнес серіктестіктің ролін таңдай отырып, оның дамуына кедергі болатын себептерді айтпауға болмайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасындағы күрделі экономикалық жағдай (инфляция, өндірістің құлдырауы, шаруашылық байланыстардың үзілуі, төлемеушілік, несиені пайдаланудағы жоғары пайыз, кәсіпкерлердің құқықтық қорғалуы).
Екіншіден, кәсіптіліктің төменгі деңгейі, кәсіпкерлердің өз өздерін теңгеруі.
Үшіншіден, халықтың кәсіпкерлерге толық сенімнің болмауы.
Төртіншіден, мемлекет пен бизнес серіктестікті мемлекеттік қолдаудың әлсіздігі, тіпті, керісінше мемлекеттік органдардың жиі араласуы.
Бесіншіден, қазіргі заманға сай ақпаратардың жеткізілуі, құрал - жабдық, технологияның болмауы, күрделі есеп беру жүйесінің және арендалық төлем құнының жоғары болуы [4].
Сонымен кәсіпкерліктің одан ары кеңеюі мемлекеттік маңызды мәселелерінің бірі болып табылады, кәсіпкерлер мәселелерінің шешу үшін әкімшілік - ұйымдық, технологиялық, техникалық ресурстар қолданылуы қажет.
Қазіргі уақытта қалыптасқан экономикалық жағдайда мемлекеттік тікелей немес жанама қолдау көрсететін елеулі ресурстары жоқ. Сондықтан, барлық күш жағымды сыртқы ортаны қалыптастыруға бағытталуы керек. Бұл бағытты жүзеге асыру үшін келесідей шаралар қажет: заңдық және нормативтік базалар ары қарай қалыптасуы мен дамуы, өндірісті қолдайтын инфрақұрылымының барлық қажетті элементтерін қалыптастыруы, бюджеттен тыс қаражаттар есебінен кәсіпкерлікті қаржылық қолдлау аясын кеңйтуге әсер ету, тиімді инвестициялық климатты қалыптастыру, мемлекеттік бақылауды тәртіпке келтіру.
Соңғы жылдары мемлекет пен бизнес серіктестікті дамыту мен кәсіпкерлік қызметті қолдау бойынша бірқатар шаралар әзірлеген болатын. Ол өзінің нәтижесін берді, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің санының артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген. Шағын кәсіпорындардың өнім өндірудің жалпы көлеміндегі үлес салмағы артып келеді. Мемлекет пен бизнес серіктестіктің ролінің артуын кәсіпкерлер форумының тұрақты жүргізілуі шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының құрылу, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие берудің минимал мөлшерін тағайындауы (банктің несие қоржынының негізгі қарыздан 10% - тен аз болмау), орта және шағын кәсіпкерлікті қолдау Агегнттігінің құрылуы, шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша әкімдердің қызметін қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру.
Сонымен, көріп отырғанымыздай, ойланып ұйымдастырылған бизнес саясаты стагнациялық экономикадан шығудың балама жолы бола алады, өйткені ол екі макроэкономикалық проблемелармен байланыстырады - жұмыспен қамту және өндірістің жандануы. Шағын кәсіпорындар экономикаға барлық көрсеткіштер бойынша өзгерістер алып келуі мүмкін. Өзін жұмыспен қамтуды ынталандыру және шағын кәсіпорындар ашу ең аз шығынмен жұмыссыздық мәселесінен шығатын жол ретінде қарастырылады.
Соңғы он жылдықта дамыған елдердегі экономиканың даму тенденциясы шағын бизнес саласына өтумен байланысты. Осы салаға бәсекелестікті ынталандыру, кәсіпкерліктің жандануы, қоғам ресурстарын толығырақ қолдану және инновациялық процесті күшейту сияқты негізгі үміт арттырған. Батыс елдерінде шағын бизнес тиімді дамуды қамтамасыз ету және мемлекеттік экономикалық саясатты қосу саласына айналған. Мемлекеттік протекционистік шағын бизнестің нақтылануы қажет еткен, адрестілігін, жеңілдіктер тек шағын кәсіпорындарға берілетін. Шағын кәсіпорындарды ажырату барысында сандық сипаты бойынша, әр елдегі экономикалық жағдайға байланысты әр түрлі пікірлер қалыптасқан. Жалпы сипаттамасы ұйымдастырылуының қарапайымдылығы, жаңа өнім шығаруға тез бейімделе алуы, нарыққа қызмет ету, яғни нақты тапсырыстармен сатуға, сондай - ақ шағын кәсіпорындарды басқару және меншікті біріктіру дәрежесі болып табылады.
Кез келген процесс сияқты мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуы мен қолдауын басқару қажет. Кәсіпкерлік басқару объектісі ретінде өзінің ерекшеліктері бар. Егер бұл сұраққа басқару қызметі жағынан келетін болсақ, онда басқарудың келесі қызметтерін көрсетуге болады:
- жоспарлау (стратегиялық менеджмент, маркетинг стратегиясын әзірлеу, бизнес жоспарды әзірлеу);
- ұйымдастыру (барлық деңгейде кәсіпкерлікті сәйкес басқару құрылымын құру);
- мотивация (кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыратын механизмді қалыптастыру);
- бақылау (жоспарланған істерден ауытқуды анықтау және сәйкес түзетулер енгізу) [5].
Біздің елімізде шағын бизнестің рөлі әрқашан өсіп отырады.
Дей тұрғанмен өзінің іс-әрекетінде кәсіпкерлік оның дамуын тежейтін көптеген мәселелрге тап болады. Қазақстанның экономикасындағы кәсіпкерліктің қазіргі рөлінің маңыздылығын мойындай отырып, үкімет басшылары кәсіпкерлікті қолдайды.
Кеңес дәуірінде шаруашылық субьектілерінің әр түрлі формалары онша маңызды болмады. Себебі, мемлекет барлық кәсіпорындарды басқарып отырды. Кеңестер заңнамасына сай, кәсіпорынның тек бір түрі ғана шаруашылық іс-әрекеттің барлық түрін туғызатын - мемлекеттік кәсіпорын болды. Өйткені, өнеркәсіп шикізаттары мемлекетттің меншігінде болды. Ал басқа шаруашылық субьектілер ол кезде болған жоқ.
Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты мемлекет пен бизнес серіктестікті мемлекеттік қолдаудың құқықтық базасы қалыптаса бастады.
1997 жылы маусым айында ел парламентінің шешімімен қабылданған Шағын кәсіпкерлікті мемлекттік қолдау туралы заңы Қазақстан Республикасының экономикалық дамуындағы маңызды қадамы болып табылады.
Мұнда іс-әрекеттің негізгі бағыттары және мелекеттік, жергілікті бағдарламаларды жасау үшін заңды алғышарттар жасалды.
Кейіннен Тура инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заң Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен қабылданған Шағын кәсіпкерліктің дамуын және оны мемлекттік қолдауды күшейту туралы заңымен келісілген және оның жалғасы болып табылады.
3.2 Мемлекет пен бизнестің арақатынасының дүниежүзілік тәжірибелері
Әлемдік эканомикада мемлекет пен бизнес серіктестікті ұйымдастырып, жүзеге асырудың әртүрлі механизмдері бар. Ол механизмдер көптеген факторларға байланысты болып келеді. Бұл факторларға эканомиканы мемлекеттік реттеудің ерекшелігі,нақты кезеңдегі эканомиканың хал-ахуалы,ғылыми потенциалдың мүмкіндігі,тұрғылықты халықтың менталитеті.т.с.с. Осы факторларды ескере отырып, дамыған шет елдердің шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудағы тәжірибелерін біздің жағдайға бейімдеп қолданғанның маңызы зор.
Кейінгі онжылдықтарда экономикасы дамыған Батыс елдеріндегі бәсекенін дамуы әсерінен бизнес рөлі арта түсті. Мұның басты себебі-экономикалық сектордың кәсіпорындарына тән артықшылықтар. Тұрақты экономикалық жүйеде шағын кәсіпкерлік: динамикалық түрде дамуы мүмкін, тұтынушылардың сұранысының өзгеруіне тез бейімделе алады, бәсекелес нарықтық қатынастарға ықпал етеді, экономикалық құрылымдық қайта құрылуына әсер етеді, жаңа жұмыс орындарын ашады, жаңа кәсіпкерлк топ пен меншік иелерінің құрылуына жағдай жасайды, елдің жалпы ұлттық өнімінде үлкен үлеске ие бола алады, мемлекеттік бюджетке үлкен қаржы сомаларын береді.
бизнесті дамыту үшін Қазақстан бизнесті басқару процесін жетілдіруге көп күш жұмсау қажет. Шетелдік мамандардың айтуы бойынша қазіргі бизнес ішкі және сыртқы факторлардың әсеріне тәуелді.
Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды есепке алған жөн: ішкі және сыртқы ықпалдардың көлемі және ортаның өзгеру деңгейі.
Кәсіпкерлікке барлық сыртқы ықпалдарды өз кезегінде макроэкономикалық және салалық деп бөлуге болады.
Ортаның бизнеске макро ықпалы.
- Әлеуметтік факторлар;
- Технологиялық факторлар;
- Ресурстық факторлар.
Көптеген шетел мемлекттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнеске байланысты мемлекеттік саясат маңызды өз бетінше жүйелік бағыт болып табылады. Ұйымдық құрылымдарды және шағын кәсіпкерлікді қолдау механизмдерін басқа мемлекеттерде зерттеу қандай да болмасын ұлттық ерекшеліктерге қарамастан барлық сипаттамаларға анықтауға мүмкіндік береді. (2-кесте).
Кесте 2 Дамыған мемлекеттер тәжірибесі мен Қазақстан Республикасы деңгейін бағалау
1. Мемлекттік саясат мақсаттарын анықтайтын кәсіпкерлік қызметті қолдау сұрақтарын реттейтін әлеуметтік құқықтық актілер болуы
Даму үстінде
2. Мемлекеттік қаржылық, технологиялық, ақпараттық, кеңістік және кадрлық мемлекеттік жобалардың жүйесін құрастыру және жүзеге асыру
Даму үстінде
3. Кәсіпкерлікті қолдаудың тікелей және жанама шараларының байланысы
Жоқ
4. Әр түрлі деңгейдегі бюджеттерден кәсіпкерлікті қолдау жобаларын жүзеге асырудың ассигновациясын анықтау
Даму үстінде
5 бизнес саласындағы барлық міндеттерді реттейтін дамыған арнайы мамандандырылған мемлекеттік мекемелердің болуы
Жоқ
6 Орталық, аймақтық және жергілікті билік органдарының функцияларын өзара рационалды бөлу
Даму үстінде
7 Мемлекеттік билік органдарының бизнес мүдделерін қорғайтын ұйымдармен өзара қарым - қатынасы
Жоқ
8 бизнес саласындағы мемлекеттік саясатты өзара қарым - қатынасты қолдауға бағытталған
Даму үстінде
Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды жатқызады. Енді әртүрлі тәжірибесіне келейік.
Дамығын елдерде шағын кәсіпорындар мынадай салаларда басым рөл атқарады: сауда, автосервис құрылыс, қызмет көрсету салалары. Қазір шағын кәсіпорында жоғары технологиялық сфераларға: машина құрылысы, энергетика, электротехника, химиялық өнеркәсіп, транспорттық қызымет, информатика, микроэлектроника, телекомуникация слалаларына әртараптаңдырылып жатыр.
Шағын және орта кәсіпорындарын ірі кәсіпорындарымен қатар қызмет етуі дамыған елдер экономикасына тән белгі.
АҚШ - та өз ісімен айналысушы азаматтар, яғни кәсіпкерліктер үлкен құрметке ие. Нарықты экономикаға бет бұрған елдер үшін АҚШ - тағы бизнесті қолдау тәжірибесі үлкен маңызы бар.АҚШ бизнес басқармасының классификациясы бойынша бизнес субъектілеріне: жұмыскерлер саны 500-ге дейін болатын өндірістік және сауда кәсіпорындары, ал басқа салалар үшін - жылдық табысы 2 миллион долларға дейін болатын кәсіпорындар жатады.АҚШ-та тіркелген кәсіпорындардың 97%-ына жуығы шағын кәсіпорындар. Бұл шағын кәсіпорындар жалпы ұлттық өнімнің 53%-ына, бөлшек сауданың 72%-ына, қызмет саласының 57%-ына ие болып тұр.
Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте ұсақ фирмалар - 20 адамға дейін жұмысшылары бар, шағын 20-дан 99 адамға дейін, орташа 100-ден 499-ға дейін, ірі 500 адамнан көп. Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар, өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.
Кесте 3 АҚШ-ғы әртүрлі деңгейдегі фирмалардың саны
Фирма көлемі
Фирма саны
Ірі
1000
Орташа
134000
Шағын
2000000
Шағын кеңселер
3000000
Экономикалық өсу және құлдырау кезінде, жаңа жұмыс орындарын ашу мен қысқарту кезінде шағын кәсіпорын жұмыссыздық проблемасын бәсеңдетеді. АҚШ-тық бизнес даму мысалы көрсеткендей, бизнес сыртқы ортаның өзгеруне тез бейімделеді. АҚШ Сауда министрлігінің мәліметтері бойынша шағын кәсіпкерліктің инновациялық сипаты елдің экономикалық өсуіне 20-25%-ға дейін үлес қосады.
АҚШ-та бизнес тұрақты түрде мемлекеттік қолдауға ие. әр түрлі мемлекеттік реттеулер мен қолдау шаралары құқықтық базаға негізделеді. Солардың бірі бизнес туралы заң. АҚШ конгрессіне бизнес проблемаларымен екі комитет айналысады.
Федералдық деңгейде бизнес әкімшілігі қызмет атқарады. Әкімшіліктің басты функциясы - бизнесті жан-жақты қолдау. әрбір штатта әкімшіліктің аймақтық бөлімдері жұмыс істейді. Аймақтық бөлімшелер бизнес субъектілеріне нарық туралы ақпарат береді, оның мәселелерін шешуге көмектеседі.
АҚШ-та бизнес қоғамда кәсіпкерлік, бәсекелестік атмосферасын дамытуға үлкен үлес қосады. Мемлекет тарапынан болатын шектеулер кәсіпкерлікке кедергі келтіреді. Сондықтан да АҚШ конгресі бизнеске тікелей бақылау жасайды. Конгрессте мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдау және дамыту мақсатында бірнеше программа жасалады.
АҚШ мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдаудың мемлекеттік жүйесі:
- бюджеттен тікелей дотациялау;
- мемлекеттік тапсырыстардың бір үлесін шағын кәсіп орындарда орналастыру;
- бизнеске несие беру кезінде мемлекеттік кепілді қолдану;
- бизнеске салықтық жеңілдіктер беру.
Негізгі бағдарлама бұл инкубаторлық бағдарлама. Инкубаторлар- ол университеттер, компаниялар, федералдық органдар, штаттық басқармалар жанында құрылатын ұйымдар. Бұл ұйымдардың негізгі мақсаты - жаңа кәсіпкерлерге жан - жақты көмек көрсету болып табылады. Себебі көптеген кәсіпкерлер өз ісін бастағысы келгенімен, мүмкіндігі жоқ, осындай кәсіпкерлерге инкубаторлар көмекке келеді. Қойылған мақсатқа , қаржыландыру көзіне байланысты инкубаторлар: фирмалық, университеттік, жекеше болуы мүмкін. Инкубаторларды қаржыландырудағы мақсаттар:
Инкубатор клиенттерінің табысына ортақтасу.
- жеке тұлғалардан арендалық төлемдер алу;
- жаңа жұмыс орындарын ашу.
Сауда палаталары да инкубаторларды қаржыландыруға қатысады. АҚШ-та шағын кәсіпорындар экономикада жетекші рөл атқарады. Сондықтан да федералдық, штаттық басқару органдары мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуына үлкен мән беріп отыр, оның дамуына барлық жағдай жасап жатыр.
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнес ортаның өзгерісіне тез бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % бизнес саласында жұмыс істейді. АҚШ тәжірибесі бизнес ірі өндірістің өзгерістерге, жаңа міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп отыр.
Енді АҚШ-та шағын кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмекке келейік. Шағын кәсіпорындардың қызметі арнайы ұйымының - 1953ж. АҚШ Конгресі құрған бизнес әкімшілігінің құзырына кіреді. Сол жеке сектордың құқықтық негізгі болып табылатын бизнес туралы Заң қабылданды. 1953ж Эйзенхаур президент болған кезде елде жұмыссыздық және инфляция болатын. Экономиканы жандандыру үшін - бизнес әкімшілігін (ШБӘ) құрды. Ол өз қызметтерін дұрыс атқарды.
Қазіргі уақытта АҚШ-та бизнесте 22 млн кәсіпорын бар, онда елдегі барлық жұмысбастылардың 54 % қызмет етеді. бизнес кәсіпорындарының өндіріс және сату көлемі жалпы мемлекеттегі сату көлемінің 52 % құрайды, және 99,7 % кәсіпкерлер - бұл бизнес басшылары. бизнес әкімшілігі - шағын кәсіпорындарға қаржылық және кеңестік көмек көрсетеді. Басты міндеті - кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қолдау және өмір сүруін қамтамасыз ету. ШБӘ өз қызметін басқа агенттіктер мен комитеттер, соның ішінде қаржы, білім, кәсіби ассоциациялар мен бірігіп отырып жүзеге асырады.
Мемлекет өнімнің ірі тұтынушыларының бірі болғандықтан бизнес әкімшілігі шағын кәсіпорындарға мемлекетпен мәміле орнатуға көмектеседі. Әйел, мүгедек, ардагер - кәсіпкерлерге ерекше назар аударады. бизнес әкімшілігі 5 мың адам жұмыс істейді, оның 4 мыңы Вашингтоннан тыс жерлерде. Ұйымның 10 аймақтық орталығы және 66 территориялық бөлімшелері бар. Олардың арасындағы байлаиыс аудан - аймақ - орталық тізбегі бойынша жүзеге асады. АҚШ-ғы бизнес қоғамдағы ресми белсенділікті сақтау үшін маңызды болып табылады.
Америкалық тәжірибе көрсетіп отырғанындай кәсіпкерлік еркіндігін шектейтін кез келген үкіметтік немесе басқа да шектеулер ресми белсенділікті төмендетеді. Сондықтан мемлекет пен бизнес серіктестіктің барлық мүдделері АҚШ конгресінің бақылауында. Сонда да ерекше ролді бизнес әкімшілігі шеңберіндегі жобалар ойнайды. Мысалы, бизнеспен айналысқысы келетіндер үшін арнайы қызмет қарастырылған, олар тегін кеңестер береді, конференциялар ұйымдастырады, кездесу және семинарлар өткізеді. Оның үстіне, бизнес бизнес - инкубатордың бастауымен ақпарат беру, кәсіпкерлерді оқыту және оларға әр түрлі сұрақтар бойынша кеңес берумен айналысатын орталықтар ұйымдастырылған.
Бұдан басқа, 1976 ж. арнайы бизнес мүдделер қорғайтын Адвокаттық кеңсе құрылды, ол тікелей Президент пен Сенатқа бағынады. Адвокаттық кеңсе негізгі міндеттері:
- мемлекеттік заңдардың, жобалардың, ережелер мен салықтардың мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуына әсерін зерттеу.
- бизнеске әсер ететін факторларға экономикалық және статистикалық зерттеулер жүргізу, бизнес потенциалын бағалау, бизнес мәселелері мен қажеттіліктерін зерттеу т.б.
Қазақстандық тәжірибеде бизнеске көмектесудің инкубаторлық жобасын қолданған жөн. Инкубатор термині алғаш кәсіпкерлікпен айналысушыларға көмек көрсету мақсатында университет, ұйымдар, кампаниялар, федералдық үкімет органдары жандарына ашылған ұйымдарға қолданылады. Инкубатордың басты міндеті - шағын, әсіресе иннновациялық бизнесті алғашқы қолдау. Инкубаторлар жанынан құрылған кәсіпорындар тәжірибе жинайды, одан ары даму үшін көмек алады, нарықтағы өз орындарын бекітеді. Дамудың белгілі бір деңгейіне жеткеннен соң, әдетте үш жылдан соң, фирмалар бизнес - инкубаторлардан шығып өз бетінше қызмет етеді. Ал босаған орындарға бизнесті нөлден бастап жатқан жаңа фирмалар келеді.
Әдетте бизнес - инкубаторлар бірнеше жаңа бастаушы орналасқан арнайы ғимараттарда орналасқан. Олар ғимарттар мен құрал - жабдықтарды бірігіп қолданып ғана қоймайды, сонымен бірге бизнес-инкубатор көрсететін барлық қызметтерге, бизнес кеңестерге қол жеткізе алады. Кейбір қызмет түрі, аренда құнына қосылған, көрсетілетін қызметтердің басқа түрлерінің бағасы төменірек.
Бизнес - инкубатордың негізгі ресурстарына келесілер жатады:
а) бизнес- инкубаторлар персоналы, соның ішінде кеңес берушілер;
б) құрал - жабдықтар, соның ішінде ұйымдастыру техникалары (көшірме машиналары, факс, компьютерлер т.б.);
в) бір жылға жалданатын ғимарттар мен жиһаздар;
Бизнес - инкубатордың басындағы тұлға - директор немесе атқарушы директор.
Америка Құрама Штаттарындағы бизнес - инкубаторлардың 90% жуығы - бұл коммерциялық емес ұйымдар, олардың басты мақсаттары жаңа кәсіпорындар құру және дамыту. Қазақстан экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде бизнес - инкубаторлардың құрылуын әлі ертерек дейді. Өйткені бизнес - инкубаторлар коммерциялық ұйымдар ретінде мемлекеттік және мемлекеттік емес демеушілер есебінен қаржыландырылады. Біздер үшін ең қиын қаржы көздерін табу. Соған қарамастан, АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнес - инкубаторлардың клиенті - 90 % жуығы жоғары эффективті кәсіпорындар болып табылады. Бұл факт Қазақстанда бизнес - инкубаторларды құруда маңызды болып табылады. Инкубаторлар мақсаты және қаржыландыру көздеріне қарай фирмалық, мемлекеттік, университеттік және жеке деп бөлінеді. Қазір бүкіл әлемде бизнес бизнес - инкубаторлар кәсіпкерлікті қолдаудың тартымды механизмі болды.
Германияның мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдаудағы тәжірибесі. Германияда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы - ең алдымен меншік құқы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады.
Екінші сипаттама - кәсіпорын қызметінің айшықтылығы, оның көлемінің шектеулігі, қожайын мен жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынас сипатын білдіріп, өндірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтың да бірдей мүдделігін, ынталылығын тудырады.
Үшіншіден, кәсіпорын өмірінде басқарушы рөлінің ерекше маңыздылығы: ол шаруашылықтың нәтижелігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан ғана емес, сонымен бірге оның өзінің де өндіріспен тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.
Төртінші - істі жанұялық негізінде жүргізу, яғни кәсіпорын қызметін нәтижелі ұйымдастыруға, жүргізуге атадан балаға мұра ретінде машықтану.
Бесіншіден - шағын кәсіпкерліктің тағы бір сипатты белгісі ретінде кәсіпорында қаржыландыру мәслесесін айтуға болады. Егер алыптар қажетті ресурстарды негізінен капитал нарығы (қор биржалары) арқылы алатын болса, ал шағын және орта кәсіпорындар банктердің аздаған несиелеріне арқа сүйейді, сондықтан да олар үшін қаржыландыру мәселесі басты проблема болып табылады. Елдегі шағын және орты бизнестің экономикалық маңызы - біріншіден - барлық еңбекке жарамды адамның 23 бөлігін қамтып отырған; екіншіден, елдің жалпы ішкі өнімінің жартысына жуығын берген; үшіншіден, барлық инвестициялар мен тіркелген патенттердің жартысынан артығын өндіріске енгізуге септігін тигізген; төртіншіден, Германиядағы барлық өндірістік оқу орындарының 75 пайызын қамтитын кадрларды даярлау көзі ретіндегі рөлімен анықталады. Кәсіпкерлікті қаржыландыру мәселелері олардың өз күшімен шешілуі мүмкін емес.
Қазіргі кезде Германияда бірқатар жағдайлар бизнеске мемлекеттік қолдау жүйесінің қажеттілігін көрсетіп отыр. Олардың ішінде:
1) Европалық қауымдастық шеңберінде 1993 жылдың басынан бастап бәсеке жағдайын шегіне жеткізе шиеленістіретін товарлар, қызметтер, жұмысшы күші және капитал қозғалысы жолындағы барлық кедергілерді алып тастау;
2) технология мен табиғатты қорғау шараларына байланысты заңдық нормалардың қатаңдатылуы, оларға жұмсалатын күрделі қаржыны одан әрі қысқарту және оны пайдаланудың тиімділігін арттыру.
Германияда бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан басты принцип - өздігінен, мүмкіндігінше, өз бетінше дамуды барынша ынталандыратын көмек беру болып табылады. Бағдарламаның мақсаты - мемлекет пен бизнес серіктестіктің тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Осыған байланысты мынадай шараларды атап өтуге болады.
Германияның федералды үкіметі қаржыландыру шараларды іс жүзінде асырып отыр. Олар - шағын фирмалар үшін қалыпты бәсеке жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл жердегі басты бағыт - 1957 жылы заңды түрде бекітілген, шағын және орта фирмалардың позицияларын нығайтуға байланысты бірнеше рет қайта қаралған - картельдік құқық. Картель қызметін қадағалаушы ведомство (бізше монополияға қарсы комитет), біріншіден, ірі фирмалардың бір-біріне қосылып кетуін қатаң бақылап отырады; екіншіден, орынсыз тыйым салуларды алып тастап, шағын және орта кәсіпорындардың кооперациялануына жеңілдік жасайды. бизнеске қаржылық қолдау жасаудағы құрылымдық-саяси шаралардың екінші бір құрамды бөлігі - мемлекеттік тапсырмаларды бөлуге қатысудағы олардың құқықтық жағынан теңдігін қамтамасыз ету. 1976 жылдан бастап мемлекеттік тапсырмаларды бөлуге шағын және орта фирмалардың да міндетті түрде қатысуын реттейтін ерекше ереже бар. Егер белгілі бір жағдайларға байланысты өздеріне қысым көрсетілетін болса, онда шағын фирмалар осындай мәселелерді заңды түрде ретке келтіру үшін тиісті орындарға шағым жасауына болады. Салық салудағы жеңілдіктер. Германияның жаңа аймақтарында қазіргі кезде кеңінен пайдаланылып жүрген бұл жұмыстың үш түрі бар:
1) амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары;
2) пайданың салық салынбайтын резервтерін жасау;
3) салық ведомстволары төлейтін инвестициялық үстемелер.
Амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары барлық инвестицияларға қолданылып, жаңа жұмыс орнын аушаға, қоршаған ортаны қорғауға, техникалық жағынан алдыңғы қатарлы өнім өндіруге, сыртқа товар шығаруға бағытталады. Жұмсалған қаражаттар үш жыл ішінде есептеп шығарылады, бірінші жылы жұмсалған капиталдың 50 пайызы амортизацияланады, екінші жылы 30 пайызды және үшінші жылы - 20 пайыз.
Қаржылық жағынан қолдау. Федералды үкімет тарапынан берілетін салыстырмалы түрде пайыз ставкасы төмен және жеңілдік жағдайын пайдалана отырып, ақшаны қайтаруға мүмкіндік тудыратын несиелер - бизнес үшін айтарлықтай қамқорлық болып табылады. Сондай-ақ өзінің бастамасын Маршалл жоспары кезеңінен алатын европалық калпына келтіру бағрламасы шеңберінде де едәуір қаражат бөлінеді.
Қазіргі кезде бизнестің бұл түрін қаржыландырудың негізгі көзі федералдық бюджет, оның қорлары, Кредитанштальт фюр Видерауфбау (Майндағы Франкфурт), Дойче аусглейхсбанк (Бонн) және Берлинер индустрибанк (Берлин) сияқты арнайы үш банк арқылы бөлінеді. Шағын және орта фирмаларға несиплер тікелей емес, ақшаның дер кезінде қайтарылуына кепілдік беретін олардың өздерінің банктері негізінде іс жүзіне асырылады. Сонымен қатар шағын фирмалар федералды және жергілікті үкіметтердің кепілдіктерін де пайдалана алады. Жаңа жұмыс орындарын ашу мен экономикалық аймақтық құрылымын жақсартуға ынталандыратын арнайы несиелерді жергілікті үкіметтер береді.
Инновациялық салаға көмек. Бұл мақсатқа федералды үкімет 1990 жылдардың басында бір жыл ішінде 750 млн. маркаға дейінгі мөлшерде қаржы бөліп отырады. Бұл көмектің ұйымдық формалары әралуан: индустриалды және ғылыми парктер, жұмыс бабына қарай бөлмелер бере алатын, ақпараттық банктерге енуге, консультацияларға, капиталдарға қатысуға рұқсат беретін мүмкіндіктері бар инновациялық орталықтар.
Бизнес саласында инновацияны мемлекеттік қолдау олардың ғылыми мекемелермен бірлесіп жұмыс істеуіне көмектесу, қажетті ақпараттық және консультациялық инфрақұрылымды жасау, технологияны алуды жеңілдету, ғылыми қызметкерлерді даярлауға жәрдемдесу жұмыстары арқылы іс жүзіне асырылады.
Жапонияның мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдау тәжірибесі.Енді Жапониядағы мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдауға келетін болсақ.. Мемлекет пен бизнес серіктестікті дамыту жөнінде Жапония мемлекеті де үлкен тәжерибеге ие болып отыр.
Жапонияда бизнеске ерекше назар аударады. Себебі, мемлекет пен бизнес серіктестікті дамыту арқылы жапония соғыстан қираған елден жоғары технологиялық дамыған елге айналады. Жапонияның халық шаруашылығында бизнес субъектілерінің саны, жұмысшылар саны, тауар айналымы басқа секторлармен салыстырғанда алдыңғы қатарда тұр. Дәстүр бойынша әрбір ірі корпорация өз жанында бірнеше шағын кәсіпорын құрады. Бұл кәсіпорындар бас кәсіпорынға тәуелсіз болады және өздерінің ұйымдық құрылымын жасайды, жаңа өнімдерді шығара бастайды.
Жапонияда шағын кәсіпорындар үлесіне: өндірістік өнімнің 55%-зы, көтерме сауданың 60%-зы, бөлшек сауданың 80% - зы тиеді. Еркін нарықты бәсеке шағын кәсіпорындарға сыртқы ортаға бейімделуіне көмектеседі. Мұндай жағдайда мемлекеттік органдар шағын кәсіпорындарға құрал-жабдықтарды жаңртуға, технологияны жақсартуға, өнімге деген сұранысты дамытуға көмек береді.
Жапонияның бизнесті мемлекеттік қолданудың басты ерекшелігі - басымды бағыттарды дамытудағы уақыт мерзімі. Басымдылық бағыттар бір немесе одан да көп жылдарға бекітіліп, кейіннен өзгеріп тұруы мүмкін. Мемлекет шағын кәсіпорындарға мемлекеттік тапсырыстарды алуда да көмектеседі. Жапонияда бизнесті мақсатты түрде бюджеттен қаржыландырады. Әрбір министрлік, ведомство өз шығындар бюджетіне бизнеске жұмсалатын қаржыны кіргізеді. Шағын және орта кәсіпорынға жеңілдетілген салық мөлшермесі қолданылады. Жапонияда шағын және орта кәсіпорындар жалпы ұлттық өнімнің 73%-ына ие болып отыр [14].
Ресей Федерациясындағы бизнес. Экономиканы құрылымдық қайта құру үшін бизнесті дамыту маңызды мәселе. Ресей Федерациясында экономиканың бұл секторын дамыту мақсатында бірқатар экономикалық шаралар жасалынып, жүзеге асырылған.
1995 жылы Ресей Федерациясында бизнесті мемлекеттік қолдау туралы Заң қабылданды. Бұл Заң бойынша жаңадан құрылған кәсіпорындар екі жылға дейін табыс салынған төлеуден босатылады. бизнесті қолдаудың Федералдық Қоры арқылы әр түрлі жобалар қаржыландырады. Бұл қорға Федералдық меншіктегі кәсіпорындарды жекешелендіруден түсетін қаржының 5%-зы келіп түседі. Федералдық Қор арқылы шағын және орта кәсіпкерлікті қаржыландыру жүйесі екі қағидаға негізделген:
- федералдық Қордан жұмсалатын әрбір рубльге аймақтардан да бір рубль жұмсалуы керек;
- қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асырады.
Қор банкке өз резервтік қаржысын салады, ал банк өз қаржысынан аймақтарда кәсіпкерлерді қаржыландырады.
1994-1995 жылдары Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мемлекеттік программасы жүзеге асырылды. Бұл бағдарламаны іске асырғаннан кейін, Ресей Федерациясында кәсіпкерлікті қолдауды біркелкі жүйесі жұмыс істей бастады. Бұл жүйеге: Ресей Федерациясының кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік комитеті, аймақтық қорлар мен орталықтар кіреді.
бизнесті қолдаудың аймақтық қорлары мен орталықтары барлық аймақтарда құрылған. Шағын кәсіпкерлік Федералдық және жергілікті бюджеттерден қаржылық көмек алады, жергілікті салықтар бойынша әртүрлі жеңілдіктерге ие. Сонымен бірге жергілікті бюджеттерден бизнестің инфрақұрылымын құру жобалары қаржыландырады.
1999 жылдың басына есептегенде Ресей Федерациясында 900 000-нан аса шағын кәсіпорындар жұмыс істеп тұрды. Бұл кәсіпорындардың орташа жұмысшылар саны - 7 адамнан тұрды.
Ресей федерациясында шағын және орта кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетілуін заңмен және нормативтік актілермен қамтамасыз етудің қосдеңгейлі құрылымын қалыптастыруға мүмкіндік берілген. Онда осы салада шағын және орта кәсіпкерлікке федералдық деңгейде қолдау көрсетудің мемлекеттік саясатының жалпы принциптерін, нысандары мен бағыттарынбелгілеу және оларды Ресей Федерациясының субьектілері деңгейінде жергілікті жағдайлар мен ерекшеліктерді ескере нақтылау көзделген.
Ресей Федерациясындағы шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету тәжірибесі.
Шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін одан әрі дамыту мақсатында мына міндеттерді шешу көзделген:
мемлекеттік органдар ақпараттың кәсіпкерлер үшін ашық болуын қамтамасыз ету;
бизнес бойынша ақпараттық басқару органдары, кәсіпкерлік құрылымдар, шетелдік және халықаралық ұйымдар үшін ашық болуын қамтамасыз ету;
Аймақтарда ақпараттық-талдау орталықтары жүйесінің құрылуын аяқтау.
Ресей Федерациясында шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жасау кезінде бұрын құрылған ақпарат ресурстарын және бағдарламалық-техникалық құралдарды барынша жүйеге келтіре отырып пайдалану белгіленген. Шағын және орта кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесі шағын және орта кәсіпкерлікке жатқызылатын, ең аз қорғалған кәсіпкерлік құрылымдарға арналған.
Шағын және орта кәсіпкерлікті ақпараттық қолдау жүйесі сондай-ақ Ресей Федерациясында шағын және орта кәсіпкерлік дамуының жайы туралы федералдық және аймақтық билік органдары үшін ақпарат алуға, ақпарттық және телекоммуникациялық жүйелерді біріктіру негізінде олардың дамуының үйлестірілуін қамтамасыз етуге, сондай-ақ телекоммуникациялық жүйелер жеткіліксіз дамыған аймақтарда ақпаратық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz