Ұзақ уақыт сақталған коллекциялық штамдардың деструктивті белсенділігін анықтау

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

Биотехнология кафедра-

сының меңгерушісі,

б. ғ. д., профессор Заядан Б. К.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: « ҰЗАҚ УАҚЫТ САҚТАЛҒАН КОЛЛЕКЦИЯЛЫҚ ШТАМДАРДЫҢ ДЕСТРУКТИВТІ БЕЛСЕНДІЛІГІН АНЫҚТАУ»

050701 - «Биотехнология» мамандығы

Орындаушы

4 курс студенті Биримжанова М. Қ

Ғылыми жетекшісі:

б. ғ. д., академик Шығаева М. Х

Норма бақылаушы:

б. ғ. к. . доцент Садвакасова А. К.

Алматы, 2012

Бітіру жұмысы 50 беттен, 60 әдебиеттер көзінен, 12 кестеден, 9 суреттен тұрады. 9 шет ел әдебиеттен тұрады.

Кілттік сөздер : колекциялық штаммдарды сақтау, ашытқы саңырауқұлақтары, штамм - деструктор, мұнай, мұнай өнімдері, микроорганизмдер, топырақ, мазут, диспергирлеу, мұнайды жинау қабілеті, ластану, биопрепарат .

Жұмысының мақсаты : 4 жыл бойы вазелин майының астында сақталған мұнай тотықтырушы микроорганизмдердің мұнай және мұнай өнімдерін тотықтыру және мазутпен ластанған топырақта деструктивті белсеңділігін анықтау

Бітіру жұмысының міндеті : Мұнай мен мұнай өнімнің жинауға қабілетілігі бар көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдерді және ашытқы саңырауқұлақтардың штамм - деструкторын бөліп алу.

Зерттеу обьектілері мен әдістері Теңіздің мұнайымен және мұнай өнімімен ластанған топырақты пайдаланды. Зерттеу әдістеріне дәстүрлі микробиологиялық әдіспен бөліп алынған ашытқы саңырауқулақтарын токсономиялық қасиеттерін, физиологиялық ферментативті қасиеттерін, мұнай тотықтырушы белсенділігін анықтау әдістерін колданылды.

Бітіру жұмысының өзектігі : Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтан мұнай тотықтырушы микроорганизмдер мен ашытқыларын бөлініп алып ашытқы саңырауқұлақтар штаммдарының деструктивтік белсенділік қасиетін, мұнайды жинау және мұнайды диспергирлеу қабілетімен ерекшелігін зеттеу

Жұмысының нәтижесі : мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған жерлерді Bacillus sp. 105КК, Bacillus sp. 108КС, Pseudomonas sp. 24ГМ туысына жататын бактерия культураларының көмегімен тазалау өте тиімді бағыт деп айта аламыз. Белсенді ашытқы штамдары 5 Теңіз мұнайын тотықтыру белсенділігі жоғары болды. Мұнайды пайдалану мөлшері 43, 7 % - 42, 9 % дейін болды. Екі штамм 5М03 және 7СКР мұнайды жинау қасиетін Каспий Теңіз суында өте жоғары болды, К- 7, 3 және 5, 74 тең. Белсенді ашытқы штамдарының морфологиялық - физиологиялық қасиеттерін зерттей келе: Р20СО штамын - Rhodotorula sp . туысына, МСМ7, 7СА, СМ7, 7СКР штаммдарын - Trichosoron sp . туысына, 5М03 штамын - Rhodosporidium sp. туысына, Ч3 штамын - Exophiliа sp . туысына жатқыздық.

КІРІСПЕ

Мұнай және мұнай өнімдері қоршаған ортаның кең тараған ластаушылардың бірі болып есептеледі.

Жыл сайын дүние жүзінде 50 млн. тонна мұнай және мұнай өнімдері шығарылып және тасымалданып отырады. Бұл жағдайда қанша сақтық шараларын қатаң сақтағанмен де, қоршаған ортаның мұнай көмірсутектерімен ластанбай қалуы мүмкін емес. Сондықтаған да мұнай мен ластанған қоршаған ортаны қайта қалпына келтіру, бүкіл дүние жүзілік проблемаға айналып отыр.

Осыған байланысты топырақ пен су қоймаларының қалпына келу процестерін жылдамдатуға қабілетті, тазартудың физико-химиялық, әртүрлі механикалық және әсіресе микробиологиялық тәсілдерді дамытуға көп көңіл бөлінуде. Өздігінен тазартудың негізгі агенттері табиғи деструкторлар мен мұнай тотықтырушы ашытқылар болып есептеледі. Бұл таңда топырақ пен су қоймаларын мұнайдан тазартуда микробиологиялық препараттарды дамыту және пайдалануға арналған көптеген жұмыстар жасалуда. Осы биопрепараттар құрамына ашытқы саңырауқұлақтарын пайдалану биотехнологияда соңғы кездері кеңінен қолданылады.

Сондықтан мұнаймен ластанған топырақтардан ашытқы саңырауқұлақтарын бөліп алып және оларды зерттеу үлкен қызығушылық тудырып отыр.

Жұмыстың мақсаты : 4 жыл бойы вазелин майының астында сақталған мұнай тотықтырушы мұнай тотықтырушы микроорганизмдердің мұнай және мұнай өнімдерін тотықтыру және мазутпен ластанған топырақта деструктивті белсеңділігін анықтау. бөліп алынған көмірсутек тотықтырушы микроорганиздерді зерттеу.

Жұмыстың міндеті :

1. Мұнай мен мұнай өнімнің жинауға қабілетілігі бар көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдерді және ашытқы саңырауқұлақтардың штамм - деструкторын бөліп алу.
2. Бөліп алынған коллекциялық штаммдардың морфологиялық, дақылдық қасиеттерін зерттеу.
3. Бөлініп алынған көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдердің морфологиялық, дақылдық қасиеттерін зерттеу арқылы идентификациялау.

Зерттеу обьектілері мен әдістері Зерттеу объекті ретінде Теңіздің мұнай және мұнай өнімдерінен ластанған топырақты пайдаланды. Жұмыс барысында дәстүрлі микробиологиялық әдіспен микроорганизмдер мен ащытқы саңырауқулақтарын токсономиялық қасиеттерін, физиологиялық ферметативті қасиеттерін, мұнай тотықтыру белсенділігін анықтау әдістерін қолданылды.

Жұмыстың өзектілігі : Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтан мұнай тотықтырушы микроорганизмдер мен ашытқыларын бөлініп алып ашытқы саңырауқұлақтар штамдарының деструктивтік белсенділік қасиетін, мұнайды жинау және мұнайды диспергирлеу қабілетімен ерекшеленді зеттеу.

Жұмысының нәтижесі : мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған жерлерді Bacillus sp. 105КК, Bacillus sp. 108КС, Pseudomonas sp. 24ГМ туысына жататын бактерия культураларының көмегімен тазалау үлкен жетістікке қол жеткізер және өте тиімді бағыт деп айта аламыз. Белсенді ашытқы штамдары 5 Теңіз мұнайын тотықтыру белсенділігі жоғары болды. Мұнайды пайдалану мөлшері 43, 7 % - 42, 9 % дейін болды. Екі штамм 5М03 және 7СКР мұнайды жинау қасиетін Каспий Теңіз суында өте жоғары болды, К- 7, 3 және 5, 74 тең. Белсенді ашытқы штамдарының морфологиялық - физиологиялық қасиеттерін зерттей келе: Р20СО штамын - Rhodotorula sp . туысына, МСМ7, 7СА, СМ7, 7СКР штаммдарын - Trichosoron sp . туысына, 5М03 штамын - Rhodosporidium sp. туысына, Ч3 штамын - Exophiliа sp . туысына жатқызды

Практикалық маңызы: Мұнай және мұнай өнімдері топыраққа түскенде экологиялық тепе-теңдік ауытқиды, ал ол өз кезегінде микрофлораның функциясының активтілігін, құрылымын өзгертіп және биоценоздың активтілігін төмендетеді. Мұнаймен ластану күнен күнге көбеюде. Осыған байланысты топырақ пен су қоймаларының қалпына келу процестерін жылдамдатуға қабілетті, тазартудың физико-химиялық, әртүрлі механикалық және әсіресе микробиологиялық тәсілдерді дамытуға көп көңіл бөлінуде. Өздігінен тазартудың негізгі агенттері табиғи деструкторлар мен мұнай тотықтырушы ашытқылар болып есептеледі Мұнаймен ластанған топырақ микроорганизмдер санының өзеруін ғана емес, сонымен қатар олардың түрлерінің әртүрлілігіне алып келеді. сондықтан көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдер мен ақытқылар мұнай мен ластаушыларды тазалауда қолдануда.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. Колекциялық штаммдарды сақтау

Коллекциялық штаммдарды сақтау аз уақыт сақтау және ұзақ уақытқа сақтау болып бөлінеді.

Коллекциялық штаммдарды аз уақытқа сақтау әдістері

Субкультивирлеу . Субкультиверлеу әдісі дәстүрлі әдәстін бірі. Субкультиверлеу дегеніміз - мерзімді әдіспен жаңадан жаңа қоректік ортаға отырғызады. Отырғызу мерзімі мен интервалы микрооганизмдерге қолдануына мен түріне, коректік орта құрамы мен ішкі жағжайдайына байланысты. Кейбір микрооганизмдерді бірнеше кун аралықта отырғызады кейбіреулерін бірнеше апта немесе бірнеше айдан кейін отырғызады.

Осы әдісті дұрыс жасалуы үшін мынандай талаптарга сай жасалу:

1. Сәйкес келетин қолайлы ортада
2. Оптимальді температура сақтау
3. Отырғызатын дақылдардын тазалығы
4. Қолайлы орта

Микроорганизмдердін коллекциялық штамдарын негізінде минералды ортада өсіреді. Себебі олардын өсу қарқындылығы минералды ортада төмендейді. Бірақ кейбір бактерияларды коплексті ортада өсірген колайлы болып келеді кейде кейбір бактерияларды арнайы касиеттерінін сақталынып калуы үшін күрделі қосылыстарды қосады. Комплексті коректік ортада көбірек қайталанып отырғызылу тиіс, себебі бактериялардын тез өседі және коректік орта тез ластанады.

Оптималды температурада сактау. Ең қарапайым микроорганизмдердін дақылдарды сақтау бөлме температурасында штативте немесе арнайы құрастырылған сақтауға арналған бокстерде. Бұндай жерлерде сақтау ардайым бақылауда болуы тиіс. Ардайым бақылау болмаса дақылдар құрғап кетуін ал лабораториянын температурасын бір қалыпты сақтамаған жағдайда дақылдыр температуранын аутқуынан нашарлайды. Дақылдардын кеуіп кетуін азайту үшін айналмалы қақпасы бар резиналы қаппен қапталған пробирканыны беткі қабаты парафинмен қапталады. Микроорганизмдердің өсу қарқындылығын төмендету үшін тоңазытқышта t-5-8◦C-та сақтайды. Тоңазытқышта 3-5 айға дейін сақтауға мүмкіндік береді.

Қайталап отырғызу режимі. Қайталап отырғызу жиілігі тәжірибелік жолмен анықтайды. Селекциялық нұсқауы болдырмау үшін отырғызылу жиілігі көп болғаны жөн. Дақылдын жоғалып кетпеуі үшін дақылды 2-ден сақтау керек. Дақылды ардайым отырғызған кейін тазалығын тексеру керек. Дақылды тазалығын бояумен бояу арқылы қандай да болсын өзгерсінін жок па бар ма білу ушін жасалады. Қайталап отырғызған кезде жалғыз колонияларды алу керек емес. Өйткені жалғыз колонияны алғанда селекциялық мутанттар өсіп кетуі керек. Қайталап отырғызу кемшілігі залалдануы кауіпі, дұрыс емес штаммдардын сақталуы, дұрыс емес қапталуы, дақылдың жоғалтуы және арнайы сақтайтын жерлері болуы керек. Қайталап отырғызар алдында бактериялардың таза дақылын алып өсіреді. Содан кейін таза дақылды қайта отырғызу әдісімен сақтайды

Минералды майларда мерзімді сақтауға қарағанда бірнеше айларға, бірнеше жылдарға сақтауға мүмкіндік береді. Бірақ майдын стерилдігінін төмендігінен дақылдардың залалсыздануы мүмкін. Майды кептіргіш шкафтарда 170◦С 1-2 сағатқа автоклавтау бұл әдісіне келмейді. Дақылдарды қиғаш агарда немесе сұйық ортада өсіреді. Дақылдын белгілі бір мөлшерде өскеннен кейін 2 см-ден көп емес минералды майды үстіне құйылады. Кеуіпкетпеу үшін және метаболитикалық белсендігін төмендету үшін пробиркаларды тігінен тоңазытқышта сақтайды. Дақылдын сақталуы мен тазалығын тексеру үшін белсенділік кабілеттігін тексерді. Майдың астындағы дақылды жаңадан жаңа қоректік ортаға отыргызуға болады. Отырғызу инкуляционды инемен, ал алынған дақылдарды қайтадан үстіне май құйуға болады. Инемен күйдірген кезде майдын тамшылары сыртқа шашырап кетпеуі тиіс. Егер қоректік орта мен дақыл залалданған болса дақылды бір қоректік ортада бірнеше аптаға сақтайды.

Қарапайым мұздату. Мұздатылған камераларда немесе кәдімгі тоңазытқышта 0 ◦С тан -20◦С дейін сақтау болмайды өйткені жасушаларына зиян келтіру мүмкін. Кейбір бактерияларды -20◦Ста 6 айдан 2 жылға дейін сақтауға береді.

Топырақта. Споратүзуші гететрофты бактерияларды бірнеше жылдарға залалсызданған топыракта сақтауда болады. Топырақ автоклавта бірнеше екі күн екі сағат залалсызданады. Споралардың иакуляттарын пробиркаға залалсызданған топыраққа енгізеді. Бөлме температурасына суығанша сақтаймыз. Суығаннан кейін стерилді резинкамен жауып тоңазытғышта сақтаймыз.

Қағазда сақтау. Ең қарапайым және ынғайлы сақтау әдісімен сызықшалы немесе диск күйінде стерильді түрде фильтр қағазында сақтайды. Бұл әдіс дақылдың қасиетін бақылау үшін қолдануга жөн. Бір пробиркада бір дақылдың бірнеше диск сақтауға болады. Бұл әдісті жасау жолдары: Залалсыздандырған қағазды сұйықтықтын ішіне 108 жасуша/мл сіндіреді де, ауада немесе ваккумде кептіреді. Бактериялар ваккумде сақталса жақсы сақталады. Сызықша мен дисктерді бекірілген пробиркаларда экикаторда немесе кағаздар арасында залалсыданған мөлдір пласмасса сақтайды. Егер эксикаторды тоңазытқышта сақтаса сақталу мерзімі ұзарады.

Желатин . Көптеген микроорганизмдерді әсіресе гетеротрофты бактерияларын тамшылы немесе дискті желатинде сақтауға сақтайды. Негізінде мұндай бактерияларды -20◦Ста сақтаған дұрыс болады.

Қысқа мерзімді сақтау маңызы. Микроорганизмдерді қысқа уақыт сақтау көптеген әдістері бар. Әр микрооганиздердің колекциялық штаммдарға өзіне әдісті қолданылады. Микроорганизмдердің қолданылатын мақсатына, фенотиптік қасиетіне, лабароториялық жағдайына құрылғылар мен лабарторияда істейтін кәсіпкерлердің дәрежесине байланысты микрооганизмдерді сақтау тәсәлін қолданады, микроорганизмдерді. Лабораторияларда микроорганизмдерді аз уақытта сақтау екі аптадан

3 жылға дейін сақтауға мүмкін (кесте1)

Кесте1- . Коллекциялық штаммдардың сақтау мерзімі

Коллекциялық штаммдарды ұзақ уақыт сақтау әдістері

Мұздатылған күйінен кептіру. Мұздатылған күйінен кептіру немесе лиофилизация ең экономия жағынан тиімді микроорганизмдер мен бактерияларды ұзақ уакыт сактау мүмкіндік береді. Көптеген бактерияларды 30 жыл сақтауға мүмкіндік береді. Бұл әдіспен аз мөлшерімен ампулада сақтауға болады. Жалпы лиофилизация деген сублимациялық жолмен төменгі қысымда мұздатылған суспензиянан суды бөліп алу әдісі болып саналады кептірілген жасушалар егер оларды ауадан, ылғалдан және жарықтан қорғаса олар ұзақ уақыт сақталады. Кез келген кезде кайтадан калпына келтіруге болады. Лиофилизация әртүрлі әдіспен артүрлі материалмен жасайды. Көбінесе лиофилизацияны центрофугалау мен алдын ала қатыруда қолданылады.

Құрылғылар . Лиофилизация үшін қарапайым және күрделі құрылғылар қолданылады. Өндіру мен дақылдарды сақтау қандай жүйені қолданылатына байланысты. Бірақ жақсы нәтижелерді де қарапайым жүйелермен де алуға болады. (Сурет1)

Ампула . Ампулалар әр түрлі формада және көлемді болады. Көбінесе жасушаларды лиофилизациялау негізгі екі түр. Ең әртүрлі форманың және мөлшерлердің ампулалар болып жатыр; лиофилизация жиі басқа үшін екі негізгі түр қолданып жатыр. Лиофильді жасушаларды қайтадан орнына келтіруге болады.

Өмір сүруге мүмкіндігі тексеру. Осы әдістін микроорганизмдерге қаншалықты тиімді екендігін анықтау үшін өмір сүру мүмкіндігін лиофилизация әдісіне дейін, кезінде, содан кейін тексереді. Қандай бір өзгерістер пайда болғанын анықтау үшін лиофилизация әдісін бақылайды.

Сурет 1 - Коллекциялық штаммдарды сақтауға арналған құрылғылар

Ультроқатыру . Бактериялардың кейбір түрлері лиофилизациялауға келмейді. Оларды сұйық азотта (196◦С) немесе буда (150х) жақсы шектеуші резуварларда сақталады. Бактериялық жасушаларды мұздатқышта өте төмен температурада (Revco-70◦С) сақтауға болады.

Сұйық азотта сақтау. Бұл әдіспен микрооганизмдерді сақтау қымбат болып келеді. Бірақ дақылды ұзақ сақтағанда өз бағасын өтейді. Бірнеше мұздатқышта сақтайды.

Ампула. Әртүрлі ампулалар шығарылады. Әйнектен жасалған ампулалардан басқа залалсыздандырылған полипропиленді пробиркалар қолдынуға болады. Сұйық азотта сақтау кезінде екі түрлі криопротекторлар қолданады. Бірінші глицерин және диметилсульфоксид бұлар клетка мембранасынан жақсы өтеді сондықтан бұлар жасушаның ішінде және жасуша сырттында салқындатудан қорғайды. Екінші түріне келсек бұл сахароза, лактоза, глюкоза, декстран, поливинилпирролидон және полигликоль. Криопротекторларды түрлерін таңдау микроорганизмдердің түрі мен қасиетін байланысты. Глицин мен ДМС 15 минут автоклавта залалсыздандырады. Жаңадан штаммдарды қатырар алдында олардың криопротекторларға әсерін тексеріп алады.

Дақылды дайындау. Бактериялардың қатырудан кейін өмірсүру қасиеті физиологиялық қасиетіне байланысты болып келеді сұйық қоректік ортада өсіргенде микроорганизмдерге сай келетін қоректік орталада өсіреді. Ампулаларға салып тоңазытқышта -75 тен 200 С температурада сақтайды. Дақылды құйар алдында ампуларды тоңазытқышта -4С та салқындатады.

Дистельденген суда немесе 1% NaCl сұйылтуында сақтау. ала қоретік орталарда өсіріліп алады. Сосын дистилденген суда сұйылтады. Суспензияны залалсызданған пробиркаларға құйылады. Сақтауға арналған құрылғылар әр түрлі болады. Ол сақтайтын микроорганизмдерге және әдісіне байланысты. Лиофилизациялық кептіргіштер карапайым түрлердің бірі болып саналады. Лиофильдеуге арналған құрылғылар әр түрлі болып келеді құрылғылар ең қарапайым қымбат еместен бастап күрделі мыңдаған доллардан тұратын құрылғылар кездеседі. Коллекциялық штаммдарды сақтағанда қандай құрылғыларды қолданғанына байланысты. Бірақ кейде қарапайым құрылғылардан да жақсы нәтижелер алуға болады. Криопротекторлар . Криопротектерлер түрлері көп. Мысалы ретінде сұйық азота сақтағанда глицин мен диметилсульфоксид (ДМС ) сақтайды. Глицинде сақтау ДМС-ке караганда көптеген микроорганиздерді сақтауға мүмкін. Коллекциялық штаммдарды ұзақ уақыт сақтау маңызы. Коллекциялық штаммдарды ұзақ уақыт сақтау өндірісте өнімдерді сақтауға мүмкіндік береді. Коллекциялық штаммдарды көптеген салаларда қолданылады. Медицинада, дәрілік препараттар дайындауда, экологиялық биотехнология коршаған ортаны тазалауда қолданылады. Коллекциялық штаммдарды сақтағанда сақталатын коллекциялық штаммдардың ластанып кетпеуі қауіпі бар екендігін ескерген жөн. Сондықтан сақтағанда өте сақ болуы керек. Лиофилизденде құрғақ, салқын және күннен қорғалған жерлерде сақталу керек. Коллекциялық штамдарды ұзақ уақыт сақтауға әртүрлі қоректік орталар қолданылады. (2-Кесте) Дұрыс коректік орта құрамы мен түрін таңдау микроорганизмдер сақтау сапасы мен ұзақтылығы байланысты.

Кесте 2-. Коллекциялық штаммдарды ұзақ уақыт сақтауға арналған әртүрлі қоректік орталар құрамы

1. Мұнай тотықтырушы микроорганизмдер және олардың мұнай

көмірсутектерінің тотығуындағы рөлі

Мұнай және мұнай өнімдері экожүйедегі ең кең тараған ластанғыштардың бірі. Осыған орай қазіргі уақытта топырақтың мұнай және мұнай өнімдерімен ластануы тез өсуде. Ал бұл біздің қоршаған ортадағы маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластану топырақ биоценозының өзгеруіне әкеліп соғады. Ал ол топырақтың өнімділігін түсіреді. Бұл ортада ластанудың өздігінен қайта қалпына келуі үшін 10-25 жыл өтеді. Осыған байланысты 90-жылдардың ортасында экологиялық-биотехнологияның жаңа бағыты қалыптасты. Бұл бағыт табиғи ортадағы биоремедиация (биологиялық қалпына келтіру) деген атты иеленді. Биоремедиация технологиясын мұнай құйылыстарында, яғни топырақтағы қажетсіз және улы заттарды жою үшін қолданды [1] .

Мұнай-көмірсутектердің табиғи қосындыларының бірі. Мұнай құрамына күкірт, азот және оттегінің басқа да қосылыстары кіреді. Жер шарының әр түрлі аудандарындағы органикалық қалдықтар жиналған жерлерде мұнай кендері пайда болды. Осы жағдайды іске асыратын басты қызметті микроорганизмдер атқарды. 2000 метр тереңдіктегі мұнай кендеріндегі жиналған қалдықтардың 1 га-да 10-нан 100 млн-ға дейін бактериялар кездеседі. Олар автотрофты организмдерге жатады.

Қазіргі кезде зерттеулерге сүйенсек, көмірсутекті тотықтырушы микроорганизмдер табиғатта кең таралғаны анықталған.

Жалпы дүние жүзінде мұнай және мұнай өнімдерімен шығарушы өнеркәсіптерге микробиологиялық жолмен мұнай өнімдерін тазатуы және мұнай көмірсутегін тотықтырушы микроорганизмдердің орны ерекше болып келеді [2, 3] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс