Ұзақ және қысқа мерзімді несиелердің аудиті

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1.бөлім. Аудит жоспары және бағдарламасы
1.1. Ішкі бақылау жүйесі: түсінік клиент бизнесін білу, бақылау ортасы, бақылау есеп жүйесі және бақылау процедурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Аудиторлық тәуекел, оның компоненттері мен маңыздылықты бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Стратегия сандық жоспарлау және аудит бағдарламасы...21

2.бөлім. Ұзақ және қысқа мерзімді несиелердің аудиті.
2.1 Ұзақ мерзімді несиелер аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2 Қысқа мерзімді несиелер аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған әдебиеттер. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34

Қоғамымыздың даму кездерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұ- рыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есеп- тің ұйымдастырылуына талаптардың өсіп, міндеттердің артып отырғандығы бухгалтерлік есептің тарихынан белгілі.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезең- інде бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кездегі- ден болмасын күрделі, ауқымды болып отыр.Өйткені қа- зіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндіріс құрал-жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке меншіктерге кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде мемлекет, субьекті және жеке тұлғалар арасындағы экономикалық және қоғамдық қарым – қатынастар сая- саты жаңа сипат алып отыр.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашы- лық жүргізуші субьектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедл басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолда- нылады.
Қаржылық есептілік, аудиттің мағызды объектісі болып табылады, ол оның мәліметтерінің дұрыстығын анықтау үшін арналған. Аудит ғылымның жаңа саласы ретінде пай- даланылып, оның теориялық және практикалық бағыттарын дамыту қажет етеді.
Соңғы кездерде аудитке арналған шетлдік және отандық жазбалар жарық көруде. Аудиттің әртүлі аспектілері бойын- ша шығармалардың шығуына қарамастан, аудит жайлы әдебиеттерге сұраныс кемімеуде,әсіресе қаржылық есеп- тілікті тексеру бойынша аудит методикаларына.
Шағын және орташа кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік тұрғыдан көп көңіл бөлінуіне байланысты елімізде күннен-күнге бухгалтер және аудитор мамандарына деген сұраныс артуда. Әрине,олардың кәсіпкерлік шаруашылығын дамыту- ға қосатын үлесі мен жасайтын қызметі елеулі де әрі тиімді. Сонымен қатар қазіргі кезде халықаралық стандартқа көшу барысында бухгалтерлік есеп және аудит жұмысына қойыла- тын талап өте күрделі. Ол шетел тәжірибесін тиімді қолдану, бухгалтерлік есепті жаңа талптарға сай жеделдетіп бір жүйеге келтіру болып табылады.

1. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: Юрист, 2003.
2. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары. - Алматы: Раритет, 2003.
3. Аудиторлык іс-кызмет туралы: Қазақстан Республикасыныц 1998 ж. 20 карашадағы Заңы (15.02.2003 ж. жағдай бойынша өзгерістер мен толыктырулармен). - Алматы: Юрист, 2003.
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары, әдістемелік ұсыныстар, Шоттардың типтік жоспары: құжаттар жинағы. - Алматы: Раритет, 2004. - 320 б.
5. Қазакстан аудиттің халыкаралык стандарттары. - Алматы: Раритет, 2004. - 786 б.
6. Аудит негіздері. Оқулық – Алматы: Экономика, 2005

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1-бөлім. Аудит жоспары және бағдарламасы
1.1. Ішкі бақылау жүйесі: түсінік клиент бизнесін білу, бақылау
ортасы, бақылау есеп жүйесі және бақылау
процедурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...4
1.2 Аудиторлық тәуекел, оның компоненттері мен маңыздылықты
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1
0
1.3 Стратегия сандық жоспарлау және аудит бағдарламасы...21

2-бөлім. Ұзақ және қысқа мерзімді несиелердің аудиті.
2.1 Ұзақ мерзімді несиелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .24
2.2 Қысқа мерзімді несиелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..31

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 33
Қолданылған әдебиеттер.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34

Кіріспе

Қоғамымыздың даму кездерінің қай сатыларында болмасын дамудың
объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды
пайдалану шараларын дұ- рыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс
ұйымдастырудың маңызы зор.Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есеп-
тің ұйымдастырылуына талаптардың өсіп, міндеттердің артып отырғандығы
бухгалтерлік есептің тарихынан белгілі.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезең- інде
бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кездегі- ден болмасын
күрделі, ауқымды болып отыр.Өйткені қа- зіргі қоғамдық дамудың жаңа
кезеңінде өндіріс құрал-жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық
және жеке меншіктерге кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде
мемлекет, субьекті және жеке тұлғалар арасындағы экономикалық және
қоғамдық қарым – қатынастар сая- саты жаңа сипат алып отыр.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашы- лық жүргізуші
субьектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедл
басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін
қолда- нылады.
Қаржылық есептілік, аудиттің мағызды объектісі болып табылады, ол
оның мәліметтерінің дұрыстығын анықтау үшін арналған. Аудит ғылымның
жаңа саласы ретінде пай- даланылып, оның теориялық және практикалық
бағыттарын дамыту қажет етеді.
Соңғы кездерде аудитке арналған шетлдік және отандық жазбалар жарық
көруде. Аудиттің әртүлі аспектілері бойын- ша шығармалардың шығуына
қарамастан, аудит жайлы әдебиеттерге сұраныс кемімеуде,әсіресе қаржылық
есеп- тілікті тексеру бойынша аудит методикаларына.
Шағын және орташа кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік тұрғыдан көп
көңіл бөлінуіне байланысты елімізде күннен-күнге бухгалтер және аудитор
мамандарына деген сұраныс артуда. Әрине,олардың кәсіпкерлік шаруашылығын
дамыту- ға қосатын үлесі мен жасайтын қызметі елеулі де әрі тиімді.
Сонымен қатар қазіргі кезде халықаралық стандартқа көшу барысында
бухгалтерлік есеп және аудит жұмысына қойыла- тын талап өте күрделі. Ол
шетел тәжірибесін тиімді қолдану, бухгалтерлік есепті жаңа талптарға сай
жеделдетіп бір жүйеге келтіру болып табылады.

1-бөлім. Аудит жоспары және бағдарламасы

1.1. Ішкі бақылау жүйесі: түсінік клиент бизнесін білу, бақылау
ортасы, бақылау есеп жүйесі және бақылау процедурасы

Бизнес жайында білім алу

Клиент бизнесі туралы білім алу ақпарат жинақтаудың және оған баға
берудің үздіксіз және бағытты (кумулятивтік) процесі және алынған білімді
аудиттің барлық кезеңдерінде аудиторлық айғақтармен және ақпаратпен
салыстыра салмактау болып табылады. Мысалы, ақпарат жоспарлау кезеңінде
жиналатынына қарамастан, ол әдетте неғұрлым кейінгі кезеңдерде, аудитор мен
оның көмекшілері бизнес туралы неғұрлым толық мағлұмат алған сайын
анықталады және толықтырыла түседі.Кейіннен болатын келісімдерде аудитор
бұрынығырақ жиналған ақпаратты, оған өткен жылғы жұмыс құжаттарындағы
мәліметтерді қоса отырып жаңартады және оны қайта бағалайды. Аудитор
сонымен қатар соңғы аудит жүргізілгеннен кейін орын алған елеулі
өзгертулерді анықтауға арналған процедураларды орындайды. Аудитор сала және
субъект жайындағы білімді бірнеше көздерінен алуы ықтимал.
• Осы субъектімен және оған қатысты салада ілгерідегі жұмыс тәжірибесі;
• Субъект қызметкерлерімен (мысалы, директорлармен және жетекші
мамандармен) әңгіме;
• Ішкі аудит қызметкерлерімен әңгіме және ішкі аудит есептеріне шолу
жасау;
• Осы субъектіге немесе осы саладағы басқа кәсіпорындарға қызмет
көрсеткен басқа аудиторлармен, кеңесші заңгерлермен және басқа
кеңесшілермен әңгіме;
• Осы субъектіде жұмыс істемейтін құзырлы тұлғалармен (мысалы, осы
салаға маманданған экономистермен, осы саланы реттеуші органдардың
өкілдерімен, сонымен бірге тапсырыс берушілермен, жабдықтаушылармен және
бәсекелестермен) әңгіме;
• Салаға қатысы бар жарияланымдар материалдар, мақалалар, коммерциялық
журналдар, бағалы қағаздармен жасалған операциялар туралы банктер мен
делдалдар әзірлеген есептер, қаржылық газеттер;
• Субъект әрекетіне елеулі түрде әсерін тигізетін заңдар жиынтығы және
ереже белгілейтін актілер;
• Субъектінің өндірістік және әкімшілік жайларын аралау.
• Субъект тарапынан әзірленген құжаттар;

Білімді қолдану

Бизнесті білу аудитордың кәсіби деңгейде пікір түюіне негіз ретінде
қызмет етеді.Клиенттің бизнесін түсіну және ақпаратты лайықты пайдалану
аудиторға төмендегілерді
іске асыруға көмек жасайды:
• Тәуекелділіктерді бағалауға және мәселелерді айқындауға;
• Аудиторлық айғақтарға баға беруге;
• Клиентті неғұрлым жақсы қамтуды қамтамасыз етуге. Аудиттің барлық
кезеңдерінде аудитор клиент бизнесін білу үшін маңызды болып табылатын
көптеген аспектілер бойынша пікір қалыптастырады:
• Ажырамас тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігін бағалау.
• Осы тәуекелділіктер бойынша субъект басшылығының іскерлік тәуекелділігі
мен әрекеттерін қарау
• Аудиттің жалпы жоспарын және аудит бағдарламасын әзірлеу;
• Мәнділік деңгейін анықтау және мәнділіктің таңдап алынған деңгейінің
тиімді күйінде қалу- қалмауына баға беру;
• Аудиторлық айғақтарға, сонымен қатар қаржылық есептің тиісті
бекітпелерінің растығына берілген бағаның бара барлығын анықтау үшін баға
беру;
• Бухгалтерлік бағалауға және субъект басшылығының ұсынымдарына баға
беру;
• Аудит барысында ерекше түрде қарауды және арнайы дағдылар қолдануды
талап етуі ықтимал салаларды айқындау;
• Байланысқан тараптардың және байланысқан тараптар арасындағы
операциялардың дәлме-дәлдігін аныктау;
• Қарама- қайшы ақпаратты танып мойындау;
• Әдеттегіден өзгеше жағдайларды (мысалы, алаяктықты және іс-әрекеттің
заңдар мен нормативтік актілерге сәйкеспеуін, субъектінің статистикалық
оралымды мәліметтері мен қаржылық есепте бейнеленген нәтижелердің түрдегі
өзара байланысын ) танып мойындау;
• Сауалдама жүргізу және жауаптардың негізділігіне баға беру;

Бизнесті білу - қаралуға жататын мәселелер

Бұл тізім көптеген келісімдерге қолданылуы мүмкін мәселелердің кең
көлемін қамтиды, алайда олардың бәрі бірдей әрбір келісімге қатысты бола
бермейді және осы тізімнің толық болуы да міндетті емес.
Жалпы экономикалық факторлар
• Экономикалық әрекеттің жалпы деңгейі (мысалы, қүлдырау, өсу);
• Пайыздық ұтыс тігу және қаржыландырудың болуы;
• Инфляция, валюта ревальвациясы;
• Үкімет саясаты:
-ақшадай-несиелік,
-фискалдық,
-салыктық-корпоративтік және басқа,
-қаржылық жағынан ынталандыру (мысалы, үкімет тарапынан көмек
бағдарламалары),
-тарифтер, саудалық шектеулер
• Шетел валютасының бағамы және валюталық бақылау
Сала — клиент бизнесіне әсерін тигізетін жағдайлар
• Нарық және бәсекелестік
• Циклдық немесе маусымдық әрекет
• Өндіріс технологиясындағы өзгерістер
• Іс-әрекеттің қысқартылуы немесе кеңейтілуі
• Қолайсыз жағдайлар (мысалы, сүраныстың төмендеуі, шамадан тыс
өндірістік қуат, елеулі түрдегі баға бәсекесі)
• Шешуші көрсеткіштер және оралымды статистика
• Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері және соларға байланысты мәселелер
• Зандық-құқықтық негіз
• Ерекше немесе теңдессіз іс тәжірибесі (мысалы, еңбек келісім-
шарттарына, қаржыландыру тәсілдеріне, бухгалтерлік есеп жүргізу әдістеріне
қатысты).
Субъект
1. Менеджмент және меншік құрылымы - маңызды сипаттамалар.
• Корпоративтік құрылым - жекеше, қоғамдық, мемлекеттік (кез-келген
соңғы немесе жоспарланған өзгерістерді қоса алғанда)
• Меншік иелері - бенефициарлар және байланысқан тараптар (жергілікті,
шетелдік, олардың іскерлік беделі және тәжірибесі)
• Капитал құрылымы (кез-келген таяудағы немесе жоспарланған
өзгерістерді қоса алғанда)
• Ұйымдық құрылым
• Субъект басшылығың міндеттері, философиясы, стратегиялық жоспарлары
• Компанияларды иелікке алу, олардың қосылуы немесе жекелеген әрекет
түрлерінің жойылуы (жоспарланған немесе таяуда орын алған түрде)
• Қаржыландырудың бұлақ көздері мен тәсілдері (ағымдағы, әдепкі)
• Директорлар кеңесі:
-құрамы,
-жекелеген тұлғалардың іскерлік беделі және кәсіби тәжірибесі,
-субъектінің атқарушы басшылығынан тәуелсіздік және оның
әрекетіне бақылау жасау,
-жиналыс өткізудің дүркіндігі,
-аудиторлық комитеттің болуы және оның әрекетінің ауқымы,
-компанияда мінез-құлық нормаларының болуы,
-кәсіби кеңес берушілер құрамындағы өзгерістер (мысалы, заңгерлер)
• Субъектінің атқарушы басшылығы:
-тәжірибе және бедел,
-кадрлардың түрақтамаушылығы шешуші қаржылық қызметкерлер және олардың
ұйымдағы статусы,
-бухгалтерлік есеп қызметінің кадрлармен толықтырылуы, марапаттаудың бір
бөлігі сипатындағы ынталандыру немесе сыйақы беру жоспарлары, болжамдарды
және бюджеттерді жоспарлау:
субъект басшылығымен қысым жасау
басқарудың ақпараттық жүйелері
• Ішкі аудит жұмысы (оның болуы және сапасы),
• Ішкі бақылау ортасына көзқарас.
Субъект әрекеті - өнім, рыноктар, жабдықтаушылар, шығындар, өндірістік
әрекет.
• Әрекет сипаты
• Өндірістік жайлардың, қоймалардың, кеңселердің орналасқан жерлері
• Жұмыс бастылық (орналасқан жерлер, адам қорымен қамтамасыз ету, еңбек
ақы деңгейлері кәсіподақтармен келісім, зейнетақылық міндеттемелер,
мемлекеттік реттеу)
• Өнім немесе қызмет және рыноктар ( негізгі тапсырыс берушілер және
келісім-шарттар, ақы төлеу шарттары, кіріс мөлшері, рынок үлесі,
бәсекелестер, экспорт, баға түзу саясаты, өнімнің беделі, кепілдіктер,
тапсырыстар портфелі, жалпы тенденциялар, нарықтық стратегия және
міндеттер, өндірістік процестер)
• Тауарлармен және қызметтермен жабдықтаушылар
• Тауарлық материалдық қорлар
• Франшиза, лицензиялар, патенттер
• Шығындардың маңызды категориялары
• Зерттеулер және әзірлік бағытындағы талдаулар
• Активтер, міндеттемелер және шетел валютасымен жасалған операциялар -
валютаның үлгісі бойынша, хеджирлеу
• Субъект әрекетіне елеулі дәрежеде әсер ететін заңдар жиынтығы және
реттеу
• Ақпараттық жүйелер - іс үстіндегілері, өзгертулер енгізу туралы
жоспарлар
• Қарыз құрылымы, міндеттемелер мен шектеулерді қоса алғанда
Қаржылық әрекет нәтижелері - субъектінің қаржылық жағдайына және
рентабельділігіне қатысты факторлар.
• Шешуші коэффициенттер және оралымды статистика
• Тенденциялар

Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелер

Бухгалтерлік есеп жүйесіне қатысты ішкі бақылау төмендегідей
міндеттерді шешумен тығыз байланысты:
• Операцияларды субъект басшылығының жалпы немесе арнайы рұқсатына
сәйкеc атқару.
• Барлық операциялар мен басқа да оқиғаларды, қаржылық есепті қаржылық
есеп ұсынудың тағайындалған концептуалдық негізіне сәйкес әзірлеуге
мүмкіндік жасау үшін дәлме-дәл сомаларда, тиісті есеп-шоттарда және тиісті
есеп беру мерзімдеріне сай, дер кезінде есептеу.
• Активтер мен жазбаларға тек субъект басшылығының рұқсаты бойынша ғана
қол жеткізу.
• Есепке алынған активтерді қонымды уақыт аралықтарында қолдағы накты
активтермен салыстыру және жекелеген ауытқушылықтар бойынша тиісті шаралар
қолдану.

Ішкі бақылауға қатысты шектеулер

Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелері субъект басшылығына
олардың өзіне тән шектеулер нәтижесінде мақсатқа қол жеткені туралы
қорытынды айғақтар беруді қамтамасыз ете алмайды. Бұл шектеулер
төмендегілерді қамтиды:
• Субъект басшылығының ішкі бақылауды іске асыруға байланысты алынуға
тиісті тосылатын пайдадан асып кетпеуі үшін қоятын әдеттегі талабы.
• Ішкі бақылаудың сирек операциялардан гөрі көбінесе күнделікті
операцияларға бағытталуы.
• Ебедейсіздік, алаң ғасарлық, пікір түюдегі қателік және нұсқауларды
дұрыс түсінбеуден болатын субъективтік фактор салдарынан қате жіберудің
ықтимал мүмкіндігі.
• Басшылық мүшелерінің немесе қызметкердің субъектінің ішкі немесе
сыртқы тараптарымен сөз байланасуы ішкі бақылауды айналып өту мүмкіндігі.
• Ішкі бақылауды іске асыруға жауапты тұлғаның өз жауапкершілігін теріс
пайдалану мүмкіндігі, мысалы субъект басшылығы мүшесінің ішкі бақылауға
елемеуі.
• Жағдайлардың өзгеруіне байланысты процедуралардың
сәйкеспей қалу мүмкіндігі, соның салдарынан процедураларды сақтау нашарлауы
ықтимал.

Бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелерін түсіну
Аудитті жоспарлау үшін қажет болатын бухгалтерлік есеп пен ішкі
бақылау жүйелерін түсіну процесінде аудитор осы жүйелердің құрылымдары және
олардың жұмысы жағдайында білім алады. Аудит жүргізу үшін маңызды болып
табылатын бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелерін аудитор тарапынан
түсіну субъектімен соның алдындағы жұмыс тәжірибесі негізінде іске
асырылады және төмендегілермен толықтырылады:
(а) Клиентгің жұмыстық міндеттер және блок-сызбаларды сипаттайтын
процедуралар бойынша нұсқаулық тәрізді қүжаттамасына сілтеме жасаумен қатар
субъект басшылығының, басшылықтың орта деңгейінің тиісті мүшелеріне және
субъектінің ұйымдық құрылымының әртүрлі деңгейіндегі басқа да
қызметкерлерге сауалдама жүргізу;
(ә) бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелері шегінде жасалатын
құжаттар мен жазбаларды тексеру;
(б) субъектінің әрекеті мен жұмысына, оның ішінде компьютерлік
операцияларды ұйымдастыруға, субъектінің басшылық құрамына және
операцияларды өңдеу сипатына байқау жасау.

Бухгалтерлік есеп жүйесі

Аудитор төмендегілерді салыстыра тексеріп, түсіну үшін жеткілікті
мөлшерде бухгалтерлік есеп жүйесін түсінуді біліп алуы керек :
(а) субъект тарапынан іске асырылатын операциялардың негізгі санаттары;
(ә) осындай операцияларды бастауға ұйтқы болу тәсілдері;
(б) қаржылық есептегі әдепкі құжаттар мен есеп-шоттарды бекітетін есептік
жазбалар;
(в) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есепті жасау процесі:
маңызды операциялар мен басқа да оқиғаларды бастауға ұйтқы болудан оларды
қаржылық есепке енгізуге дейін.
1.2 Аудиторлық тәуекел, оның компоненттері мен маңыздылықты бағалау

Аудиторлық тәуекелділік

Аудитор бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелерін түсінуді аудитті
жоспарлау және аудит жүргізуге тиімді түрде әзірлену үшін жеткілікті
мөдшерде біліп алуы керек. Аудиторлық тәуекелді бағалау және осы тәуекелді
қолданымды төмен деңгейге төмендетуге қажетті аудиторлық процедураларды
әзірлеу үшін аудитор кәсіби пікір түюді пайдалануы керек.
Аудиторлық тәуекелділік қаржылық есеп елеулі түрде, бұрмаланған
жағдайда аудитордың шындыққа сәйкес емес аудиторлық ұйғарым қабылдауды
білдіреді. Аудиторлық тәуекелдік үш құрамдас бөлігі бар: олар - ажырамас
тәуекел бақылау тәуекелі және таба алмау тәуекелі.
Ажырамас тәуекелділік - тиісті ішкі бақылаудың болуын жорамалдаған жағдайда
есеп-шоттар сальдосының немесе операциялар санаттарының бұрмалануы жеке
түрде немесе қосылған түрде елеулі мәнге ие болуға бейімділігі.
Бақылау тәуекелділігі- есеп шоттар сальдосында немесе операциялар
санаттарында орын алуы мүмкін бұрмалаушылық (ол басқа есеп- шоттар
сальдоларында немесе операциялар санаттарында жеке түрде немесе қосылған
түрде елеулі болуы ықтимал) дер кезінде жойылмауы немесе әйгіленбеуі және
бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелері тарапынан түзетілмеу тәуекелі.
Таба алмау тәуекелділігі- мәнді аудиторлық процедуралар есеп-шоттар
сальдоларындағы немесе операциялар санаттарындағы басқа есеп-шоттар
сальдоларында немесе операциялар санаттарында жеке түрде немесе қосылған
түрде елеулі болуы ықтимал бұрмалаушылықтың табылмауын білдіреді.
Бухгалтерлік есеп жүйесі субъектінің операцияларды қаржылық жазбаларды
жүргізу тәсілі ретінде өңдейтін міндеттері мен есептік жазбаларының
сериясынан тұрады. Мұндай жүйелер операциялар және басқа да оқиғалар
бойынша берілетін сәйкестіре тексеру, жинау, талдау, есеп жасау. саралау,
тіркеу, қорытындылау және ұсыну мақсатында қолданылады.
Ішкі бақылау жүйесі суъект басшылығы тарапынан оның әрекетін, іс
жүзінде орындалуының қандайлығына қарай, тәртіпті түрде және тиімді
жүргізуге, оның ішінде субъект басшылығының саясатын, активтерді сактауды,
алаяқтық пен қателердің алдын алуды және әйгілеуді, бухгалтерлік
жазбалардың дәлдігін және толықтығын, сонымен бірге сенімді қаржылық
ақпаратты дер кезінде әзірлеуді қамтамасыз етуге бағытталған бүкіл
процедуралар мен саясаттың (ішкі бақылау) қабылдануын білдіреді. Ішкі
бақылау жүйесі тікелей бухгалтерлік есеп жұмысына қатысты мәселелердің
шегінен асады және ол төмендегілерден тұрады:
• Бақылау ортасы, бұл директорлар мен субъект басшылығының ішкі бақылау
жүйесіне және оның субъект үшін маңыздылығына қатысты жалпы көзқарасын,
хабардарлығын және әрекетін білдіреді. Бақылау ортасы нақты бақылау
процедураларының тиімділігіне әсер етеді. Күшейтілген бюджеттік бақылаумен
және әсерлі ішкі аудит жұмысымен ұштастырылған қатаң бақылау ортасы,
мысалы, нақты бақылау процедураларын елеулі түрде толықтыра алады. Солай
бола тұра, қатаң бақылау ортасы ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін өз
бетінше қамтамасыз ете алмайды. Бақылау ортасында бейнеленетін факторлар
мыналарды қамтиды:
• Директорлар кеңесінің және оның комитеттерінің жұмысын;
• Субъект басшылығының философиясын және жұмыс стилін;
• Субъектінің ұйымдық құрылымын, сонымен бірге өкілеттік және
жауапкершілік субъект басшылығы тарапынан бақылау аудит жүйесін, оның
ішінде ішкі аудит жұмысын, кадр саясаты мен процедураларды, сонымен бірге
қызметтік міндеттер бөлуді.бақылау процедураларын, яғни, субъектінің нақты
міндеттерін шешу үшін субъект басшылығы тарапынан бақылау ортасына қосымша
ретінде тағайындалған процедуралар мен саясатты. Бақылаудың нақгы
процедураларына мыналар жатады:
• Есеп беру, тексеру және бекіту бойынша процедураларды салысттыру.
• Жазбалардың арифметикалық дәлдігін тексеру.
• Қолданымдық бағдармаларға және компьютерлік ақпараттық жүйелерге
бақылау жасау, мысалы мыналарға бақылау орнату арқылы:
-компьютерлік бағдарламалардың өзгертілуіне,
-мәліметтер файлдарына қол жеткізуге.
• Бақылау есептерін және байқау баланстарын жүргізу және тексеру.
• Құжаттарды бақылауды бекіту және іске асыру.
• Ішкі бұлақ көздерінен алынған мәліметтерді сыртқы бұлақ көздерінен
алынған ақпараттармен салыстыру.
• Ақшадай қаражат, бағалы қағаздар және тауарлық-материалдық қорлардың
есебі қорытындыларын бухгалтерлік жазбалармен салыстыру.
• Активтер мен жазбаларға тікелей нақты қол тигізуді шектеу.
• Қаржылық нәтижелерді бюджетте көзделген сомалармен салыстыру және
талдау.
Қаржылық есеп аудиті кезінде аудитор бухгалтерлік есеп пен ішкі
бақылау жүйесінің тек қаржылық есептің бекітпелеріне қатысты саясаты мен
процедураларына ғана назар аударады. Бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау
жүйелеріне қатысты аспектілерді түсіну, ажырамас тәуекел мен бақылау
тәуекелін бағалауды қоса алғанда, сонымен қатар басқа аспектілерді қараумен
бірге аудитор үшін төмендегілерге мүмкіндік береді:
(а) қаржылық есепте орын алуы мүмкін елеулі ықтимал бұрмалаушылықтардың
түрлерін сәйкестендіре талдауға;
(ә) елеулі бұрмалаушылықтар тәуекеліне әсер ететін факторларды ескеруге;
(б) тиісті аудиторлық процедураларды әзірлеуге.
Аудитті жүргізуге дайындықты әзірлеу кезінде аудитор (ажырамас
тәуекелге баға берумен қатар) бақылау тәуекеліне алдын-ала баға беруді
қарайды. Бұл бекітілген қаржылық есепке қатысты қабылдануы мүмкін тиісті
таба алмау тәуекелін, сонымен қатар осындай бекітпелерді тексеруге
бағытталған процедуралардьщ сипатын, мерзімін және көлемін анықтау үшін
жасалады.
Ажырама тәуекелділік
Аудиттің жалпы жоспарын әзірлеу кезінде аудитор қаржылық есеп
деңгейінде ажырамас тәуеклге баға беруі тиіс. Аудит бағдарламасын әзірлеу
кезінде аудитор жасалған бағалауды бекітпелер деңгейінде елеулі есеп-шот
сальдолары және операциялар санаттарымен қоса саралауы керек немесе
бекітпелерге қатысты ажырамас тәуекелділік жоғары деген жорамалға келуі
керек. Ажырамас тәуекелділікке баға беру үшін аудитор көптеген факторларды,
мысалы төмендегілерді бағалау мақсатында кәсіби пікір түюді пайдаланады:
Қаржылық есеп деңгейінде
• Субъект басшылығының адалдығы.
• Субъект басшылығының тәжірибесі мен білімі, сонымен қатар оның
құрамындағы тексеру мерзіміндегі өзгерістер. Мысалы, басшьлықтың
тәжірибесіздігі субъектінің қаржылық есепті әзірлеуіне әсер етуі мүмкін.
• Субъект басшылығына көрсетілген әдеттегіден өзгеше қысым,
мысалы субъект басшылығын қаржылық есепті бұрмалауға күні бұрын икемдеген
жағдайлар. Осындай жағдайлардың мысалына салада банкроттыққа ұшыраған
кәсіпорындар санының көптігін, немесе субъектінің әрі қарайғы жұмысы үшін
қажетті капиталдың жетіспеушілігін жатқызуға болады.
• Субъект бизнесінің сипаты, мысалы оның өнімі мен қызметінің
технологиялық жағынан ескіру ықтималы, капитал құрылымының күрделілігі,
байланысты тараптардың маңыздылығы, сонымен қатар субъектінің өндірістік
алаңдарының орналасу саны және географиялық жағынан таратылу жағдайы.
• Субъект әрекет жүргізетін салаға әсер ететін факторлар,
бәсекелестіктің қаржьшық тенденциялар мен коэффициенттер арқылы
белгіленетін шарттарының жағдайы, сонымен қатар технология, тұтыну сұранысы
және осы салада кең таралған бухгалтерлік есеп ісі салаларындағы
өзгерістер.
Есеп -шоттар сальдосы және операциялар санаты деңгейінде қаржылық
есептің бұрмалануға бейім шоттары , мысалы осының алдындағы мерзімдерде
түзетуді талап еткен және субъективтік тұрғыдан жоғары дәрежеде бағаланды
делінетін есеп-шоттар.
• Операциялар және басқа да оқиғалар негізінде жатқан және сарапшылар
тартуды қажет ететін күрделі жағдай.
• Есеп-шоттар сальдосын анықтауға байланысты пікір түю дәрежесі.
• Активтердің шығындарға және заңсыз пайдалануға бейімділігі, мысалы,
ақшадай қаражат секілді неғұрлым қажетті және неғұрлым жылжымалы активтерге
қатысты бейімділік.
• Әдеттегіден өзгеше және кешенді операциялардың әсіресе мерзімнің
соңында немесе соған таяу кезде аяқталуы.
• Өңдеудің әдеттегі процедураларына ұшырамайтын операциялар.

Бақылау тәуекелі

Бақылау тәуекеліне алдын-ала баға беру
Бақылау тәуекеліне алдын-ала баға беру субъектінің бухгалтерлік есеп
және ішкі бақылау жүйелерінің елеулі бұрмалаушылықтарды болдырмауға немесе
әйгілеуге және түзетуге қатысты тиімділігіне баға беру процесі болып
табылады. Бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың кез-келген жүйесіне тән
шектеулерге байланысты, бірқанша бақылау тәуекелі әр уақытта тұрақты орын
алады. Кейбір немесе барлык бекітпелер бойынша бақылау тәуекелі әдетте
аудитор тарапынан мынадай жағдайларда жоғары бағаланады:
а) бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелері әсерлі емес; немесе
(ә) бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерінің әсерлілігін бағалау
оңтайлы деуге келмейді.
Бақылау тәуекелін тусінуді және бағалауды бейнелейтін құжаттама
Өзінің жұмыс құжаттарында аудитор мыналарды құжаттауы керек:
(а) субъектінің бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелерін түсінуден
алынған деректерді;
(ә) бақылау тәуекелін бағалауды. Егер бақылау тәуекелі жоғарыдан
төменірек деп бағаланса, осындай баға беру қорытындыларының негізі де жұмыс
құжаттарында
бейнеленуі тиіс.
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелеріне қатысты ақпараттарды
құжаттаудың әртүрлі тәсілдері бар. Белгілі бір әдісті таңдап алу адитор
пікірінің еншісінде. Жеке-жеке немесе бір-бірімен жалғасқан түрде
қолданылатын әдеттегі әдістер баяндау түріндегі сипаттаманы,
сүраунамаларды, бақылау тізімдерін және блок-сызбаларды қамтиды.
Субъектінің үлкен-кішілігі, құрылымының күрделілігі, сонымен қатар
субъектінің бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерінің сипаты
құжаттаманьщ формалары мен көлеміне ықпал жасайды. Жалпы алғанда,
бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелері неғұрлым күрделі және
аудиторлық процедуралар неғұрлым көлемді болған сайын, аудитор
құжаттамаларының да көлемі солғұрлым үлкен болады.
Бақылау сынақтары
Бақылау сынақтары төмендегілердің тиімділігі жөнінде аудиторлық
айғақтар алу үшін орындалады:
(а) бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерінің ұйымдастырылуы, яғни
олардың елеулі бұрмалаушылықтарды болдырмайтын немесе әйгілейтін және
түзетететін жағдайда жақсы ұйымдастырылуы туралы;
(ә) ішкі бақылаудың мерзімнің соңына дейін жұмыс істеуі туралы.
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерін түсіну мақсатында
атқарылатын кейбір процедуралар арнайы түрде бақылау сынағы ретінде
жоспарланбауы мүмкін, алайда ішкі бақылаудың құрылымы мен жұмысының
белгілі бір бекітпелерге қатысты тиімділігі жайында аудиторлық айғақтар
беруі мүмкін; осылайша, бақылау сынақтары сапасында қызмет етуі ықтимал.
Мысалы, бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерін ақшадай қаражатқа
қатысты түсіну барысында аудитор сауалдама және байқау жүргізу арқылы
банкілік салыстыру процесінің тиімділігіне қатысты дәлелдер ала алады.
Егер аудитор бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерін түсінуді біліп
алу мақсатында атқарылып жатқан процедуралар сонымен қатар қаржылық
есептегі белгілі бір бекітпеге қатысты саясат пен процедуралар әрекетінің
құрылымы мен тиімділігінің сәйкестігі жайында аудиторлық айғақтар береді
деген қорытындыға келсе, онда аудитордың осы аудиторлық айғақтарды, егер
олар жеткілікті деп саналса, бақылау тәуекелін жоғарыдан төменірек деңгейде
бағалауды бекіту үшін пайдалануына болады. Бақылау сынақтары өзіне
мыналарды қамтуы мүмкін:
• Ішкі бақылаудың тиісті дәрежеде жұмыс істеуіне қатысты аудиторлық
айғақтар алу мақсатында операциялар мен басқа да оқиғаларды бекітетін
құжаттарды, мысалы операцияны жүргізу үшін берілген рұқсаттың барлығы
жөніндегі анықтаманы тексеру.
• Аудиторлық із қалдырмайтын ішкі бақылауға қатысты сауалдамалар және
оларды байқау, мысалы әрбір функцияның ықтимал атқарушысын емес, нақты
атқарушысын анықтау.
• Ішкі бақылаудың субъект тарапынан дұрыс орындалуына көз жеткізу
мақсатында оны қайтадан іске асыру, мысалы банк шоттарын салыстыра тексеру.
Аудитор бақылау тәуекелінің жоғарыдан төмен деңгейдегі кез-келген
бағалауын бекіту үшін бақылау сынақтарын жүргізу арқылы аудиторлық айғақтар
алуы керек. Бақылау тәуекелі неғұрлым төмен бағаланған сайын, аудитор
бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелерінің ұйымдастырылуы мен тиімді
жұмыс істеуінің сәйкестігі жөніндегі бекітпелерді солғұрлым көбірек алуы
тиіс. Ішкі бақылаудың тиімді жұмыс істеуіне қатысты аудиторлық айғақтар алу
процесінде аудитор оның қалай қолданьмғаны, оның мерзім бойында қолданылу
реті, сонымен қатар кім тарапынан қолданылғаны жайында қарайды. Тиімді
жұмыс істеу концепциясы кейбір ауытқушылықтардын орын алатынын жоққа
шығармайды. Алдын-ала белгіленген бақылаудан ауытқушылықтар шешуші
қызметкерлердің құрамьшдағы өзгерістер, операциялар көлеміндегі маусымдық
мәндегі едәуір ауытқулар және субъективтік қателер тәрізді факторлар
нәтижесінде орьш алуы мүмкін. Ауытқушылықтар анықталған жағдайда аудитор
нақты, оның ішінде ішкі бақылаудың шешуші жұмыстарын атқаратын қызметкерлер
құрамындағы өзгерістердің уақытына байланысты сауалдамалар жүргізеді.
саясатты маңызды елеул арқылы. Бұдан соң аудиторға бақылау сынактарының
тиісті түрде өзгерістер немесе ауытқулар болып өткен мерзімді қамтуына көз
жеткізу қажет. Аудитор бақылау сынақтары аяқталғанға дейінгі аралық
мерзімде субъектіге келген кезде кейбір сынақтарды орындау жөнінде шешім
қабылдауы мүмкін. Алайда аудитор мерзімнің басқа бөлігіне қатысты қосымша
аудиторлық айғактар алу қажеттігін қарамайынша мұндай сынақтардың
қорытындыларына сүйене алмайды. Назарға төмендегідей факторлар алынады:
• Аралық сынақтар қорытындылары.
• Қалған мерзімнің ұзактығы.
• Қалған мерзім ағымында бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйелерінде
қандай бір өзгерістердің орын алғаны немесе орын алмағаны.
• Сынаққа қамтылған операциялардың, басқа оқиғалардың және
есеп-шот сальдоларының сипаты мен сомасы.
• Бақылау ортасы, әсіресе орта деңгейдегі басшылық қызметіндегілер
тарапынан қолданылатын бақылау.
• Аудитордың жүргізу үшін жоспарлаған мәнді процедуралары.

Бақылау тәуекелінің түпкілікті бағалануы
Аудит аяқталғанға дейін, мәнді процедуралардың қорытындылары мен
алынған басқа да аудиторлық айғақтарды негізге ала отырып, аудитор бақылау
тәуекелінің бағалануының бекітілгенін қарауы тиіс.
Ажырамас тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігі бағаларының арасындағы
өзара байланыс
Субъект басшылығы бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың бұрмалаушылықтарды
болдырмауға немесе әйгілеуге және түзетуге бағытталған жүйелерін әзірлеу
жолымен ажырамас тәуекелділікке байланысты ахуалдарға жиі жауап береді,
сондықтан да ажырамас тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігі көп
жағдайларда өзара тығыз байланысты болады. Мұндай жағдайларда, егер аудитор
ажырамас тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігін бір-бірінен бөлек
бағалауға тырысатын болса, онда тәуекелділікке баға берудің сәйкессіздігі
орын алуы мүмкін. Демек, аудиторлық тәуекелділікке неғұрлым тиісті баға
беру үшін, мұндай жағдайларда қисындастырылған ортақ баға берілуі қажет.

Таба алмау тәуекелділігі
Таба алмау тәуеклдігінің деңгейі аудиторлық мәнді процедуралармен
тікелей байланысты. Бақылау тәуекелінің ажырамас тәуекелмен бірге бағалануы
таба алмау тәуекелін төмендету мақсатында жүргізілетін, демек, аудиторлық
тәуекелділікті қонымды саналатын төмен деңгейге түсіру үшін жүргізілетін
аудиторлық мәнді процедуралардың сипатына, мерзіміне және көлеміне әсер
етеді. Алайда аудитор есеп-шот сальдолары мен операция санаттарын 100 пайыз
көлемінде тексергеннің өзінде алмау тәуекелділігі біршама қала береді,
өйткені аудиторлық айғақтардың басым бөлігі түпкілікті сипаттан гөрі
иланымды сипатқа бейім. Аудиторлық тәуекелділікті қонымды саналатын төмен
деңгейге түсіру үшін жүргізілетін аудиторлық мәнді процедуралардың сипатын,
мерзімін және көлемін анықтау кезінде аудитор ажырамас тәуекелділік пен
бақылау тәуекелдігінің бағаланған деңгейін қарауы тиіс. Аудитор осыған
қатысты мыналарды қарайтын болады:
(а) мәнді процедуралардың сипаты, мысалы, субъектінің өз ішіндегі
тараптарға немесе қүжаттамаларға қаратылмай, субъект шегінен тысқары
тәуелсіз тараптарға бағытталған сынақтарды пайдалану, немесе талдау
процедураларына қосымша ретінде аудиттің белгілі бір міндетін шешуге
бағытталған егжей-тегжейлі сынақтарды пайдалану;
(ә) мәнді процералардың мерзімі, мысалы осы процедураларды неғұрлым
ертерек күнге емес, мерзімнің соңында орындау;
(б) мәнді процедуралардың көлемі, мысалы іріктеудің үлкен көлемін
пайдалану.
Таба алмау тәуекелділігі мен ажырамас тәуекелділік және бақылау
тәуекелдігінің қисындастырылған деңгейі арасында өзара кері байланыс бар.
Мысалы, егер тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігі жоғары деңгейде болса,
онда аудиторлық тәуекелділікті қонымды саналатын төменгі деңгейге түсіру
үшін таба алмау тәуекелділігі қонымды төмен деңгейде болуы қажет. Екінші
жағынан, ажырамас тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігі төмен деңгейде
болған жағдайда аудитор таба алмау тәуекелділігінің неғұрлым жоғары
деңгейін қабылдауы және аудиторлық тәуекелділікті бұрынғыша қонымды
саналатын деңгейге төмендету мүмкін. Ажырамас тәуекелділігі мен бақылау
тәуекелдігінің бағаланған аудитор деңгейі аудитор тарапынан кез-келген
мәнді процедуралар атқару қажетілігін жоққа шығаратындай төмен деңгейде
бола алмайды. Ажырамас тәуекелділік пен бақылау тәуекелдігінің бағаланған
деңгейінің қандайлығына қарамастан, аудитор есеп- шоттардың елеулі
сальдолары мен операция санаттарына қатысты кейбір мәнді процераларды
орындауға тиіс. Аудиторлық тәуекелділіктің құрамдас бөліктерінің бағалануы
аудит өткізу барысында өзгеруі мүмкін, мысалы, мәнді процедураларды орыңдау
үстінде аудитордың назарына ажырамас тәуекелділікгін бақылау тәуекелділігін
бастапқы бағалауға негіз болған ақпараттан едәуір дәрежеде өзгеше басқа
ақпарат ілінуі мүмкін. Мұндай жағдайларда аудитор ажырамас тәекелділік пен
бақылау тәуекелдігінің қайта қаралған бағалануына сүйене отырып,
жоспарланган мәнді процедураларды жетілдіруі қажет.

Аудиторлық тәуекелділіктің құрамдас бөліктері арасындағы өзара байланысты
безендіру
Төменде таба алмау тәуекелділігінің қолданымдық деңгейінің ажырамас
тәуекелділік пен бақылау тәуекелділігінің бағалануына байланысты қалайша
өзгеруі мүмкін екендігін көрсететін кесте келтірілген.

Бақылау тәуекелдігіне аудиторлық баға беру
Жоғары Орта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.