Трансферттік баға
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II.Негізгі бөлім
1.Трансферттік баға туралы түсінік ... ... ... 5
2.Трансферттік бағаны қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3.Трансферттік баға туралы заң ... ... ... ... 18
III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ..29
II.Негізгі бөлім
1.Трансферттік баға туралы түсінік ... ... ... 5
2.Трансферттік бағаны қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3.Трансферттік баға туралы заң ... ... ... ... 18
III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ..29
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикасының дамуы аралық өнім , қызмет өндіруші бөлімшелердің арасында, кәсіпоры ішінде жаңа экономикалық қатынастардың пайда болуын ықпалын тигізді. ¬Өндірісті шоғырландыру, әдетте, оның мамандануы қатар жүреді, мағынасы – бір бөлімшенің дайындаған өнімін басқа бөлімшенің бір заңды тұлғасына табыстауды ұйғарады, яғн трансферттік мәміле орын алады.
Трансферттік бага туралы пікір таластыру бұрыннан бар, эйтсе де эзірге оның иәтижесі айтарлыктай емес. Қорғаушылар тарапынан да, карсыласушы жакган да трансферттік баганы пай-далану женінде дэйекті дэлелдемелер айтылды.
Трансферттік баға – халықаралық бірігулер, фирмалар компаниялар мен ұлтаралық корпорациялар, оның ішінде әр түрлі елдер мен аймақтардаорналасқан олардың бөлімшелері арасында, аясында тауар мен қызметті жабдықтау есебінде қолданылатын бағалардың әр түрлілігі. Трансферттік бағаны қолдану жартылай дйындалған өнімдермен, тораптармен, жиынтықтаушы бұйымдардың бөлшектермен және т.б. жабдықтау саласында болады. Әдеттегіше, шетелдік фирмалардың тәжірибесінде трансферттік баға коммерциялық құпияның мәні болып табылады.
Экономикалық сөздікте трансферттік баға тауарлар мен қызметерді өзара айырбастауда қолданылатын баға, яғни ішкі фирмалық баға ретінде баяндалады.
Қазір көптеген компаниялар ез күндарын басқарудың арт-тыру жолдарын қарастырып келеді. Бұл мақсат жиі маглүм етілмесе де, пайдалылыктың ішкі нормасы аркылы болатын тиімділік есебі мен таза ақшалай агынды анықтауға негізделген барлык инвестиция есебі құнның өсуі әрең дегенде бірімші дәрежелі болмайтын мәнге ие. Бүл сөзімізді "Шелл", "ЛУКОЙЛ", "ЮКОС" сияқты компанияларының мотивация-лары (уэждемесі) растайды.
Нарықтық экономикада трансферттік баға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілі бір шаруашылық және қаржылық дербестік табысталатын кәсіпорынды басқарудың орталықсыздандырылған кұрылымына тән. Компанияның жоғары басшылыгы ішкі және сыртқы баға белгілеуде бөлімшелерге кандай деңгейде еркіндік беруді шешуі керек, яғни табыс табуына мүмкіндік тудырып, экономикалык жағынан пайдасы тиетін жабдықтаушылар мен тұтынушыларды өз еріктерімен тандауына құқык береді.
Трансферттік бага туралы пікір таластыру бұрыннан бар, эйтсе де эзірге оның иәтижесі айтарлыктай емес. Қорғаушылар тарапынан да, карсыласушы жакган да трансферттік баганы пай-далану женінде дэйекті дэлелдемелер айтылды.
Трансферттік баға – халықаралық бірігулер, фирмалар компаниялар мен ұлтаралық корпорациялар, оның ішінде әр түрлі елдер мен аймақтардаорналасқан олардың бөлімшелері арасында, аясында тауар мен қызметті жабдықтау есебінде қолданылатын бағалардың әр түрлілігі. Трансферттік бағаны қолдану жартылай дйындалған өнімдермен, тораптармен, жиынтықтаушы бұйымдардың бөлшектермен және т.б. жабдықтау саласында болады. Әдеттегіше, шетелдік фирмалардың тәжірибесінде трансферттік баға коммерциялық құпияның мәні болып табылады.
Экономикалық сөздікте трансферттік баға тауарлар мен қызметерді өзара айырбастауда қолданылатын баға, яғни ішкі фирмалық баға ретінде баяндалады.
Қазір көптеген компаниялар ез күндарын басқарудың арт-тыру жолдарын қарастырып келеді. Бұл мақсат жиі маглүм етілмесе де, пайдалылыктың ішкі нормасы аркылы болатын тиімділік есебі мен таза ақшалай агынды анықтауға негізделген барлык инвестиция есебі құнның өсуі әрең дегенде бірімші дәрежелі болмайтын мәнге ие. Бүл сөзімізді "Шелл", "ЛУКОЙЛ", "ЮКОС" сияқты компанияларының мотивация-лары (уэждемесі) растайды.
Нарықтық экономикада трансферттік баға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілі бір шаруашылық және қаржылық дербестік табысталатын кәсіпорынды басқарудың орталықсыздандырылған кұрылымына тән. Компанияның жоғары басшылыгы ішкі және сыртқы баға белгілеуде бөлімшелерге кандай деңгейде еркіндік беруді шешуі керек, яғни табыс табуына мүмкіндік тудырып, экономикалык жағынан пайдасы тиетін жабдықтаушылар мен тұтынушыларды өз еріктерімен тандауына құқык береді.
1. Назарова В.Л., М.С.Жапбарханова, Фурсов Д.А., Басқару есебі: Оқулық.- Алматы: Экономика, 2005.
2. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. – М., АУДИТ, 1998.
3. Карпова Т.П. Управленческий учет. Учебник. – М. ЮНИТИ,2002
4. Керимов В.З., Епифанов А.А., Селиванов П.В., Крятов М.С. Управленческий учет производственной деятельности: Учебное пособие, - М.: Экзамен, 2002.
5. Кондратьева Н.С. Основы управленческого учета: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2000.
6. Шевченко Н.Г. Управленческий учет. Управление персоналом. – М., 2001.
7. Қазақстан Респупликасының заңы.№136-11. Астана 2001 ж. қаңтардың 5-і.
2. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. – М., АУДИТ, 1998.
3. Карпова Т.П. Управленческий учет. Учебник. – М. ЮНИТИ,2002
4. Керимов В.З., Епифанов А.А., Селиванов П.В., Крятов М.С. Управленческий учет производственной деятельности: Учебное пособие, - М.: Экзамен, 2002.
5. Кондратьева Н.С. Основы управленческого учета: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2000.
6. Шевченко Н.Г. Управленческий учет. Управление персоналом. – М., 2001.
7. Қазақстан Респупликасының заңы.№136-11. Астана 2001 ж. қаңтардың 5-і.
Мазмұны
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II.Негізгі бөлім
1.Трансферттік баға туралы түсінік ... ... ... 5
2.Трансферттік бағаны қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3.Трансферттік баға туралы заң ... ... ... ... 18
III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ..29
I. Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикасының дамуы аралық өнім ,
қызмет өндіруші бөлімшелердің арасында, кәсіпоры ішінде жаңа экономикалық
қатынастардың пайда болуын ықпалын тигізді. Өндірісті шоғырландыру, әдетте,
оның мамандануы қатар жүреді, мағынасы – бір бөлімшенің дайындаған өнімін
басқа бөлімшенің бір заңды тұлғасына табыстауды ұйғарады, яғн трансферттік
мәміле орын алады.
Трансферттік бага туралы пікір таластыру бұрыннан бар, эйтсе де эзірге
оның иәтижесі айтарлыктай емес. Қорғаушылар тарапынан да, карсыласушы
жакган да трансферттік баганы пай-далану женінде дэйекті дэлелдемелер
айтылды.
Трансферттік баға – халықаралық бірігулер, фирмалар компаниялар мен
ұлтаралық корпорациялар, оның ішінде әр түрлі елдер мен
аймақтардаорналасқан олардың бөлімшелері арасында, аясында тауар мен
қызметті жабдықтау есебінде қолданылатын бағалардың әр түрлілігі.
Трансферттік бағаны қолдану жартылай дйындалған өнімдермен, тораптармен,
жиынтықтаушы бұйымдардың бөлшектермен және т.б. жабдықтау саласында болады.
Әдеттегіше, шетелдік фирмалардың тәжірибесінде трансферттік баға
коммерциялық құпияның мәні болып табылады.
Экономикалық сөздікте трансферттік баға тауарлар мен қызметерді өзара
айырбастауда қолданылатын баға, яғни ішкі фирмалық баға ретінде баяндалады.
Қазір көптеген компаниялар ез күндарын басқарудың арт-тыру жолдарын
қарастырып келеді. Бұл мақсат жиі маглүм етілмесе де, пайдалылыктың ішкі
нормасы аркылы болатын тиімділік есебі мен таза ақшалай агынды анықтауға
негізделген барлык инвестиция есебі құнның өсуі әрең дегенде бірімші
дәрежелі болмайтын мәнге ие. Бүл сөзімізді "Шелл", "ЛУКОЙЛ", "ЮКОС" сияқты
компанияларының мотивация-лары (уэждемесі) растайды.
Нарықтық экономикада трансферттік баға белгілеу жекелеген құрылымдық
ұйымдарға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілі бір шаруашылық
және қаржылық дербестік табысталатын кәсіпорынды басқарудың
орталықсыздандырылған кұрылымына тән. Компанияның жоғары басшылыгы ішкі
және сыртқы баға белгілеуде бөлімшелерге кандай деңгейде еркіндік беруді
шешуі керек, яғни табыс табуына мүмкіндік тудырып, экономикалык жағынан
пайдасы тиетін жабдықтаушылар мен тұтынушыларды өз еріктерімен тандауына
құқык береді. Мұнда мұндай орталықтың менеджері өзі бақылайтын кірістер мен
шығыстарға ғана жауап береді.
II.Негізгі бөлім
1. Трансферттік баға туралы түсінік.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикасының дамуы аралық өнім ,
қызмет өндіруші бөлімшелердің арасында, кәсіпоры ішінде жаңа экономикалық
қатынастардың пайда болуын ықпалын тигізді. Өндірісті шоғырландыру, әдетте,
оның мамандануы қатар жүреді, мағынасы – бір бөлімшенің дайындаған өнімін
басқа бөлімшенің бір заңды тұлғасына табыстауды ұйғарады, яғн трансферттік
мәміле орын алады.
Трансферттік мәміле – сыртқы сауда операцияларын қатысушылардың
келісімшартымен тауарды немесе валютаны өзара айырбастауын қарастыратын әр
түрлі коммерциялық мәмілелер. Валюталық және тауарлық валютаны бөліп
қарастырған жөн.
Валюталық трансфертте коммерциялық банктер , мысалы, биржалықтанөзгеше
бағамы бойынша әр түрлі валюталарымен соманы айырбастау туралы келісімге
келеді. Тауарлық трансфертте келісімшарт трансферттік баға бойынша
контрагенттер арасында тікелей тауар жүзеге асырылады.
Сатып алу – сату қатынасы ішкі фирмалық байланысқа еніп, трансферттік
бағалар оларды өткізудің механизмі болып табылады.
Экономикалық сөздікте трансферттік баға тауарлар мен қызметерді өзара
айырбастауда қолданылатын баға, яғни ішкі фирмалық баға ретінде баяндалады.
Трансферттік баға – халықаралық бірігулер, фирмалар компаниялар мен
ұлтаралық корпорациялар, оның ішінде әр түрлі елдер мен
аймақтардаорналасқан олардың бөлімшелері арасында, аясында тауар мен
қызметті жабдықтау есебінде қолданылатын бағалардың әр түрлілігі.
Трансферттік бағаны қолдану жартылай дйындалған өнімдермен, тораптармен,
жиынтықтаушы бұйымдардың бөлшектермен және т.б. жабдықтау саласында болады.
Әдеттегіше, шетелдік фирмалардың тәжірибесінде трансферттік баға
коммерциялық құпияның мәні болып табылады.
Анықтамасында нақтылай айтылмаса да, трансферттік баға нарықтық бағадан
біршама ерекшеленетін анғартады.
Егер айырмашылық болмаған болса және барлық мәміле нарықтық бағамен
жүзеге асырылса, онда трансферттік баға ұғымын енгізуді қажеттілігі мәселе
күйінде қалар еді.
Жоғарыда талқыға салынғандардың деректері трансферт орын алатын барлық
спектрлердің экономикалық қатынасын қамти алмайды.
Мәселен, мұнай өңдеу заводы холдингтің бір мүшесінен нарықтағыдан басқа
баға бойынша мұнай алды делік. Бұл жағдай жоғарыда баяндалғандарға толық
үндеседі. Екінші жағынан, сол мұнайға нарықта қабылданған бір айлық төлем
ақшасы жабдықтаушыға, мысалы , үш айдан кейін түскенде трансферттің орны
бола ма? Бір айға тиесілінің орнына ақша дереу аударылатын кері жағдай да
болуы ықтимал. Бұл жағдай жоғарыдағы анықтамаға келе бермейді.
Басқа мысал, холдинг құрамында кіретін банк сол холдингтің компаиясына
басқа қарыз алушыларға қарағанда әлдеқайда жеңілдіктермен кредит берсе,
мұнда да трансферттік баға белгілеу толық сақтала бермейді.
Соңғы мысалда әңгімеміз трансферттік баға емес, одан гөрі әлдеқайда кең
ұғымды қамтитын трансферттік баға белгілеу туралы болғаны кездейсоқ емес.
Трансферттік баға уралы айтқанда, трансферттік баға белгілеу ойымызда
тұрады.
Нарықтық экономикада трансферттік баға белгілеу жекелеген құрылымдық
ұйымдарға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілі бір шаруашылық
және қаржылық дербестік табысталатын кәсіпорынды басқарудың
орталықсыздандырылған кұрылымына тән. Компанияның жоғары басшылыгы ішкі
және сыртқы баға белгілеуде бөлімшелерге кандай деңгейде еркіндік беруді
шешуі керек, яғни табыс табуына мүмкіндік тудырып, экономикалык жағынан
пайдасы тиетін жабдықтаушылар мен тұтынушыларды өз еріктерімен тандауына
құқык береді. Мұнда мұндай орталықтың менеджері өзі бақылайтын кірістер мен
шығыстарға ғана жауап береді.
Трансферттік баға белгілеу - бұл бір занды тұлғаның бөлімшелеріне ішкі
есеп айырысудың бағасын белгілеу процесі.
Трансферттік баға белгілеудің ауқымды спектрін жете үғыну үшін
трансферттік мәмілелердің нәтижесінде төлемдер (дивиденттер, салыктар,
проценттер және т.б.) түсетін аса ірі компаниялар мен холдингтердің болуына
мүдделілік танытатын қатысушыларды карастырайық. Олардың катарына:
кредиторлар , карыз алушылар , жабдыктаушылар , сатып алушылар, мемлекет ,
менеджерлср , қызметкерлер және меншік иелері кірсді.
Қатысушы және меншік иесі ұғымдарын ажыратып алғанымыз жөн. Кез
келген меншік иесі қатысушы болып табылады, ал кез келген қатысушы меншік
иесі бола бермеуі мүмкін. Әрбір мүдделі тарап жоғарыда аталған
қатысушылардың тиісті тобына кіреді, әйтпесе бірнеше топка да енсді.
Компания мен катысушының арасындагы қатынаста трансферттік баға
қолданылады , яғни мәміледегі тараптардың бір жағы өзіне артыкшылықтарды
калдырып, екіншісіне экономикалық жағынан тиімсіз шарттар қоюы мүмкін.
Мысалы, монополист болып табылатын Газпром (газ өнеркэсібі) "кұбырга
рұксат етуді" егер бәсекелесі болатын болса, баска компанияға пайдасын
азайтатын шарттармен жібереді. Осылайша басқа газбен жабдыктаушылармен
Газпромның қатынасында трансферттік баға белгілеу болады.
Трансферттік баға белгілеу бөлімшелердін арасындагы кызметтерді немесе
бұйымды қабылдау - тапсыру фактісін нақты тіркеуді керек етеді.
Трансферттік баға белгілеудің негізінде ұйымдарға мүмкін болғанша ең
жоғары шамадағы маржиналдык табысты (пайданы) қамтамасыз ететін, ұтымды боп
саналатын трансферітік бағаға сәйкес принцип жатады.
Егер бөлімшенің өнімі (кызметі) кәсіпорын ішінде толықтай тұтынылатын
болса, онда трансферттік бағанын шамасы тұтас ұйымның қаржылык жағдайына
әсерін тигізбейтін таза есептік болады. Мәселен ұйымдағы әр бөлімнің қызмет
нәтижесі дұрыс өлшеніп, бағаланатындай жасалатын есеп беру бойынша әділ
баға белгілеуде жатыр. Мұндай трансферттік бағага қажеттілік негізгі
бөлімшелер қызметінін есебінде оқшаулануы қажет барлык аса ірі ұйымдарда
пайда болады, ал мүндай трансферттік бағаның есептеу әдісі бізге жаңалық
емес - негізінде нормативтік өзіндік кұн жатады, сондай-ақ нормативтік
пайда пайдаланылуы мүмкін.
Бөлімшенің сырткы сатып алушыга өз өнімін дербес (өз бетінше) шығаруга
құқы бар, өткізудің көлемі мен бағасын дербес анықтайтын жағдайда
трансферттік бағаны колдану бұл терминнің табиғаты мен мазмұнына мүлдем
баскаша көзбен қарауға мәжбүрлейді.
Ішкі бағаны талдаудың бұл аспектісі біздің теориямыз бен тәжірибемізде
принцип тұрғысынан жаңа болып табылады.
Осы заманга жағдайда тұтас ұйымды тиімді функциялау оның барлык қозғалу
жолындагы бүкіл кұндылықтың қалай сақталатынына байланысты. Оның үстіне,
оның қозғалатын әр учаскесіне - әрбір жауапты орталықтарга қосылатын
кұндылыктардың кұнын жиі есептеу керек.
Фирма ішіндегі экономикалык қатынаста қолданылатын трансфертгік баға
құрылымдық бөлімшелердің басшыларын дұрыс баскарушылық шешім қабылдауга
мүдделі етуі кажет және олардың шешім кабылдауы үшін ақпарат негізі болып
табылады. Фирмадагы жеке бөлімшелердің пайдасын арттыру үшін қабылданатын
әрекет тұтас компанияның пайдасын да арттыруға ықпалын тигізуі керек.
Трансферттік бағаның негізінде есептелетін пайда ішкі фирмалық
бөлімшелерді баскару деңгейінің (сапасының) көрсеткіші болып табылады.
Трансферттік баға кұрылымдык бөлімшелердің белгілі бір дербестігін
қамтамасыз етіп, басқарушылык шешімді қабылдауда басшыларға үлкен автономия
(дербестік) береді.
Тәжірибеде трансфертгік баға есебініц төрт әдісі қолданылады:
1) нарыктық бағаның негізінде;
2) "шығын плюс" принципі бойынша толық, өзгермелі (маржиналдык) шығындар
негізінде;
3) нарықтық коньюктураның ықпалымен қалыптаскан келісімшарттық
трансферттік бағаның және өнім өндірудің немесе қызмет көрсетудің
шығындары негізінде;
4) дисконттау операциясы.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бірінші әдіс кең тараған. Нарыктық
бағаның артықшылыгы оның объективтілігінде және трансферттік баға бөлімше
менеджерлерінің өзара қатынасы мен біліктілігіне байланысты болмайды. Бұл
әдіс бөлімшелер (жауапты орталықтар) ішкі және сыртқы сатып алушылар мен
сатушыларды таңдауда ерікті болатын ұйымның жоғары дәрежеде
орталықсыздандырылған жағдайда қолданылады.
Алайда оны пайдаланудың ез шектеулері бар: жекелеген бөлімшелер өндіретін
өнімдер мен қызметтің дамыған нарығы бар болуы қажет. Оған коса, фирма
белгілі бір өнімдегі нарықтык баға деңгейі туралы (маркетингтік зерттеу)
ақпаратты алу бойынша қосымша шығарады.
Трансферттік баға белгілеудің әрдайым екі жағы болады: өз өнімін немесе
қызметін табыстаушы бөлімше және тұтыну немесе қайта өндеуге жэне т.б. осы
өнімдер мен қызметті кабылдаушы бөлімше.
2.Трансферттік бағаны қалыптсатыру әдістері.
Тұтас ұйымдар мен бөлімшелердің мүдделік баланстары қолдау табуы үшін
құрылымдық бөлімшелердің арасындағы өзара қарым-қатынас иеленуші-
директордың бақылауында болуы керек. Нарык негізінде трансферттік бағаны
қалыптастыру барысында екі тарапка да сыртқы сатып алушылар мем
сатушылармен өзара қарым-қатынас жасауына құқык беріледі. Бұл арада олардың
арасында мына шарттар сақталуы керек:
* өнімді немесе қызметті сатып алушы бөлімше сатушы бөлімшенін нарык
бағасын көтергеніне оны фирманың ішінен сатып алуы керек;
* егер сатушы бөлімше нарық бағасын өсіретін болса, онда өнімді сатып
алушы оны баска фирмадан, яғни басқа жақтан сатып алуына болады.
Егер нарықтык трансфертгік бағаны белгілеу шарттарының қандай да бірі
орындауга келмейтін болса, онда трансфертгік бағаны қалыптастырудын екінші
әдісі - шығын негізінде қолданылады. Мұнда әр қилы нұсқалар болады.
ТБ негізіне мыналар калануы мүмкін:
* толык (жалпы) нақты шығындар;
* нормативтік шығындар:
* өзгермелі (маржиналдык) шығындар.
Кез келген жағдайда трансферттік бага "шығын плюс" (из-держки плюс)
формуласы бойынша есептеледі, яғни тапсырушы бөлімшенің өніміндегі
трансферттік бағаға осы бөлімшенің пайдасындағы процент мөлшері түрінде
тіркелген тандап алынған шыгын плюс көрсеткіші кепілге салынады.
Мысалы, трансферттік баға тапсырушы бөлімшенің бұйым бірлігіндегі
"орташа өзгермелі шыгыннын 150% немесе орташа жалпы шығынның 110%"
формуласы бойынша есептелуі мүмкін.
Бірінші нұсқаның артықшылыгы - объективтілігі және есептін анық болуы.
Осы әдіспен есептелген бага сауатты басқарушылык шешімді қабылдауга ықпал
ететін нарықтык багаға жакын, алайда онын да кемшіліктері бар.
Біріншіден, тапсырушы жауапты орталык өзінің нақты шығынын кемтуге
мүдделі емес, ойткені трансферітік баға тек шығыннын орнын толтырып қана
коймай, белгіленген арзандаулар сомасынан асып түседі деп ойлайды.
Екіншіден, толык өзіндік кұнның негізінде есептелген трансферттік баға
бойынша тапсырушы жауапты орталықтардың жұмыс тиімділігінін дәрежесіне
қарай бағалауға, осыған сәйкес, оны бақылауға болмайды. Тұракты шығын нақты
көріністі көмескілендіріп жібереді.
М ы с а л ы , "толык шыгынныц 110%" есеп формуласы бойынша трансферттік
бағаны белгілеудің нұскасын қарастырайык. Есептік кезенге 2500 бірлікте
өнім өндіріледі. Өндіріс қуаты 100 жеткізіліп Орташа өзгермелі шығын 22
теңге. Жалпы шығын 150000 тенге, толық шығын негізіндегі трансферттік
бағаның құрмын анықтау
150 000 : 2500 = 60 теңге ТЦ = 60 • 1.1=66 геңге.
Үшіншіден, трансферттік баға белгілеу жүйесі әр түрлі денгейдегі
менеджерлердің мақсаттары тұтас фирманын міндеттерімен ұштасқанда ғана
тиімді. Алайда толық өзіндік кұн негізінде есептелген трансферттік баға
бойынша кәсіпорын ішіндегі бөлімшелермен бұйымды сатып алу позициясы
тұрғысынан нарықтық бағаға қарағанда пайдалы. Трансферттік баға ретінде
нарыктық бағаны пайдаланатын жауапты орталықтардың көзқарасы тұрғысынан
толык шығын негізінде анықталған бағаға қарағанда ол (трансферттік баға
ретінде болатын нарықтық баға) үлкен пайда әкеледі.
Аталған кемшіліктер нормативтік шығын негізіндегі трансферттік баға
есебімен жойылады. Бұл жағдайда мәні бойынша нормативтік трансферттік баға
есептеледі. Нормативтіден нақты трансферттік бағаның асып түсуі жауапты
орталыктар жұмысының залалды екенін, ал кері мағынасында - тиімділігін
білдіреді.
Алайда шығындарды нормалау барлық өндірістерге және барлық экономикалык
жағдайларда қолайлы бола бермейді. Мысалы, аса жоғары деңгейдегі тапшылықта
бұл процестің мағынасы мүлдем жоқ. Жеке және ұсак сериясы өндіріс
жағдайында нормалау мақсатқа лайықты болмайды.
Трансфертгік баға ақпараты "директ-костинг" жүйесінде шоғырланатын
өзгермелі (маржиналдык) шығындар негізінде есептелуі мүмкін. Бұл арада
жауапты орталыктардың тұракты шығындарының орны ұйым түсімдерімен
толтырылады. Трансферттік баға есебінің бұл нұскасы өндіру көлемі мен
өткізу бағасын оңтайлы ұштастырудың мүмкіндігін табуды қамтамасыз ететін
тұтас кәсіпорынға да, оның жекелеген құрылымдық бөлімшелеріне де ұтымды
баға саясатын әзірлеуге мүмкіндік береді.
Оның үстіне, трансферттік баға белгілеудің мұндай тәсілдемесі жауапты
орталықтар қызметін талдауға жэне бақылауга мүмкіндік тудырады. Өзіміздің
мысалымызды қарастырайық.
М ы с а л ы . Өзгермелі шығын негізінде есептелетін трансферттік баға
былайша анықталады: 22 теңге • 1,5 = 33 тенге. Алайда, мұндай жағдайдагы
трансферттік баға тұрақты шығынның орнын толтырмайды және жауапты
орталықтардың тапқан табысын есептеуге мүмкіндік бермейді. Әлбетте, мұндай
бөлімше басшыларының жүмыс тиімділігінің деңгейін кіріс пен шығыс
көрсеткіштерін пайдаланып бағалауды жүзеге асыру мүмкін болмайды. Бұл, өз
кезегінде. шығындарды кемітуге келгенде менеджердің ынтасын төмендететінін
білдереді.
Компания бөлімшелерге ұксас аралык тауар нарығы болмаған кезде
келісімшарттық трансферттік бағаның есебін ұйғаратын трансферттік баға
белгілеудің үшінші әдісі жиі қолданылады. Мұндағы формула былай:
Орташа өзгермелі +
mini і.иі
Сыртқы сатудан бас тартудың
Трансферттік баға
нәтижесінде сату бөлімшесінің
жоғалтқан маржиналдық
табысы.
Бұл әмбебап формула әрі өндіріс қуаты толық қосылса да. толық қосылмаса
да қолдануға келеді.
Болып қалуы мүмкін бір жағдай үшін жалпы баскарудың көмегімен
келісімшарттық трансферттік баға есебінің мысалын қарастырайык.
М ы с а л . Цехтың өндіріс қуаты 2500 бұйым бірлігін кұрайды. оның 2300
бірлігі тараптарга бірлігі 88 тенге тұратын бағамен өткізілді делік. Тарап
тапсырысының орташа өзгермелі шығыны 33 теңгеге тең. Ол ішкі тапсырысты
орындау бойынша орташа озгермелі шығыннан жоғары (22 тенге).
Басшылықтық нұскауымен цех есептік трансферттік бағада 66 теңге бойынша
кәсіпорын ішінде 2000 бірлікті өткізеді. Қалған өндіріс қуаты тараптардың
тапсырысын орындау үшін қосылады.
№1 цех бірліктің 57 тенге бағасы бойынша бұйымды сырттан жабдықтаушыны
табуы мүмкін.
Осы деректерді және 1 мен 2 жауапты орталықтар арасында белгіленген
келісімшарттык трансферттік баға есебінің формуласын пайдаланамыз:
1. №2 цехтың сыртқы сатудан түскен орташа маржиналдық
табыстың кұрағаны:
88 - 33 = 55 теңге.
2. №2 цехтың ішкі тапсырыстарды орындаудың қажеттілігіне
орай бас тартуына тура келетін сыртқы сату көлемі:
2300-500= 1800 бірлік.
3. Сыртқы сатудан бас тартуына байланысты №2 цехтың жіберіп
алған маржиналдық табыстың мөлшері,
55*1800 = 99 000теңге.
4. Қолдан жіберіп алған пайданың өтемақысы үшін цехқа
қажетті бұйым бірлігінің маржиналдық табысы:
99 000 : 2000 = 49,5 теңге.
5. ТБ мынаған тең: орташа өзгермелі шығын плюс сыртқы сатудан бас
тартудың нәтижесінде сату бөлімшесі жоғалтқан орташа маржиналдық табыс: 22
+ 49,5 = 71,5 теңге.
Алынған нәтижелерді трансферттік бағаның шығын есебімен салыстырамыз (66
руб.). Сыртқы сатудан бас тартудың және келісімшарттық трансферттік бағаны
емес, шығындықты колданудың нәтижесінде жоғалған цехтық маржиналдық табысы:
(71.5 - 66) • 2000 = 11 000 теңге.
Бұл арада №1 цех бұйымды бірліктің 57 теңге бағасы (белгіленгеннен төмен)
бойынша тараптан сатып алуына болады. Бұл жағдайда есептік трансферттік
бағаны емес, нарықтық бағаны қолдану арқылы №1 цех (сондай-ақ тұтас
кәсіпорын да) мына мөлшерде қосымша үнемдер еді: (66 - 57)*2000 = 18 000
тенге.
Өзгермелі шығын негізіндегі трансфсрттік баға пайдаланылатын бірқатар
жағдайларда кәсіпорынның жиынтық пайдасын жоғарылатуға болады. Алайда, бұл
тек сатушы жауапты орталықтар сыртқы нарыққа өз еркімен, яғни дербес шыға
алатындай кұқыққа ие болғанда ғана жүзеге асады.
Кәсіпорын өзінің трансферттік баға белгілеу саясатында келіссөздер мен
төрелік рәсімдердін, уақытын барынша қыскартып, жеткіліксіз оңтайландырудың
аз тәуекелділігімен (яғни, қатерді барынша азайтып) объективтілікке,
нақтылыққа әділ болуға ұмтылу арқылы тараптардың мүддесімен санасады. Олар
да бағаның әрбір пайда орталығының "шынайы" экономикасын бейнелейтіи
табысқа әкелуіне мүдделі. Мысалы, егер А қоймасы Б бөлімшесінің өнімдерін
ұдайы сатуды жүзеге асырып отыратын болса, кәсіпорынның жоғары басшылығы Б
бөлімшесінің әлдеқайда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II.Негізгі бөлім
1.Трансферттік баға туралы түсінік ... ... ... 5
2.Трансферттік бағаны қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
3.Трансферттік баға туралы заң ... ... ... ... 18
III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ..29
I. Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикасының дамуы аралық өнім ,
қызмет өндіруші бөлімшелердің арасында, кәсіпоры ішінде жаңа экономикалық
қатынастардың пайда болуын ықпалын тигізді. Өндірісті шоғырландыру, әдетте,
оның мамандануы қатар жүреді, мағынасы – бір бөлімшенің дайындаған өнімін
басқа бөлімшенің бір заңды тұлғасына табыстауды ұйғарады, яғн трансферттік
мәміле орын алады.
Трансферттік бага туралы пікір таластыру бұрыннан бар, эйтсе де эзірге
оның иәтижесі айтарлыктай емес. Қорғаушылар тарапынан да, карсыласушы
жакган да трансферттік баганы пай-далану женінде дэйекті дэлелдемелер
айтылды.
Трансферттік баға – халықаралық бірігулер, фирмалар компаниялар мен
ұлтаралық корпорациялар, оның ішінде әр түрлі елдер мен
аймақтардаорналасқан олардың бөлімшелері арасында, аясында тауар мен
қызметті жабдықтау есебінде қолданылатын бағалардың әр түрлілігі.
Трансферттік бағаны қолдану жартылай дйындалған өнімдермен, тораптармен,
жиынтықтаушы бұйымдардың бөлшектермен және т.б. жабдықтау саласында болады.
Әдеттегіше, шетелдік фирмалардың тәжірибесінде трансферттік баға
коммерциялық құпияның мәні болып табылады.
Экономикалық сөздікте трансферттік баға тауарлар мен қызметерді өзара
айырбастауда қолданылатын баға, яғни ішкі фирмалық баға ретінде баяндалады.
Қазір көптеген компаниялар ез күндарын басқарудың арт-тыру жолдарын
қарастырып келеді. Бұл мақсат жиі маглүм етілмесе де, пайдалылыктың ішкі
нормасы аркылы болатын тиімділік есебі мен таза ақшалай агынды анықтауға
негізделген барлык инвестиция есебі құнның өсуі әрең дегенде бірімші
дәрежелі болмайтын мәнге ие. Бүл сөзімізді "Шелл", "ЛУКОЙЛ", "ЮКОС" сияқты
компанияларының мотивация-лары (уэждемесі) растайды.
Нарықтық экономикада трансферттік баға белгілеу жекелеген құрылымдық
ұйымдарға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілі бір шаруашылық
және қаржылық дербестік табысталатын кәсіпорынды басқарудың
орталықсыздандырылған кұрылымына тән. Компанияның жоғары басшылыгы ішкі
және сыртқы баға белгілеуде бөлімшелерге кандай деңгейде еркіндік беруді
шешуі керек, яғни табыс табуына мүмкіндік тудырып, экономикалык жағынан
пайдасы тиетін жабдықтаушылар мен тұтынушыларды өз еріктерімен тандауына
құқык береді. Мұнда мұндай орталықтың менеджері өзі бақылайтын кірістер мен
шығыстарға ғана жауап береді.
II.Негізгі бөлім
1. Трансферттік баға туралы түсінік.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикасының дамуы аралық өнім ,
қызмет өндіруші бөлімшелердің арасында, кәсіпоры ішінде жаңа экономикалық
қатынастардың пайда болуын ықпалын тигізді. Өндірісті шоғырландыру, әдетте,
оның мамандануы қатар жүреді, мағынасы – бір бөлімшенің дайындаған өнімін
басқа бөлімшенің бір заңды тұлғасына табыстауды ұйғарады, яғн трансферттік
мәміле орын алады.
Трансферттік мәміле – сыртқы сауда операцияларын қатысушылардың
келісімшартымен тауарды немесе валютаны өзара айырбастауын қарастыратын әр
түрлі коммерциялық мәмілелер. Валюталық және тауарлық валютаны бөліп
қарастырған жөн.
Валюталық трансфертте коммерциялық банктер , мысалы, биржалықтанөзгеше
бағамы бойынша әр түрлі валюталарымен соманы айырбастау туралы келісімге
келеді. Тауарлық трансфертте келісімшарт трансферттік баға бойынша
контрагенттер арасында тікелей тауар жүзеге асырылады.
Сатып алу – сату қатынасы ішкі фирмалық байланысқа еніп, трансферттік
бағалар оларды өткізудің механизмі болып табылады.
Экономикалық сөздікте трансферттік баға тауарлар мен қызметерді өзара
айырбастауда қолданылатын баға, яғни ішкі фирмалық баға ретінде баяндалады.
Трансферттік баға – халықаралық бірігулер, фирмалар компаниялар мен
ұлтаралық корпорациялар, оның ішінде әр түрлі елдер мен
аймақтардаорналасқан олардың бөлімшелері арасында, аясында тауар мен
қызметті жабдықтау есебінде қолданылатын бағалардың әр түрлілігі.
Трансферттік бағаны қолдану жартылай дйындалған өнімдермен, тораптармен,
жиынтықтаушы бұйымдардың бөлшектермен және т.б. жабдықтау саласында болады.
Әдеттегіше, шетелдік фирмалардың тәжірибесінде трансферттік баға
коммерциялық құпияның мәні болып табылады.
Анықтамасында нақтылай айтылмаса да, трансферттік баға нарықтық бағадан
біршама ерекшеленетін анғартады.
Егер айырмашылық болмаған болса және барлық мәміле нарықтық бағамен
жүзеге асырылса, онда трансферттік баға ұғымын енгізуді қажеттілігі мәселе
күйінде қалар еді.
Жоғарыда талқыға салынғандардың деректері трансферт орын алатын барлық
спектрлердің экономикалық қатынасын қамти алмайды.
Мәселен, мұнай өңдеу заводы холдингтің бір мүшесінен нарықтағыдан басқа
баға бойынша мұнай алды делік. Бұл жағдай жоғарыда баяндалғандарға толық
үндеседі. Екінші жағынан, сол мұнайға нарықта қабылданған бір айлық төлем
ақшасы жабдықтаушыға, мысалы , үш айдан кейін түскенде трансферттің орны
бола ма? Бір айға тиесілінің орнына ақша дереу аударылатын кері жағдай да
болуы ықтимал. Бұл жағдай жоғарыдағы анықтамаға келе бермейді.
Басқа мысал, холдинг құрамында кіретін банк сол холдингтің компаиясына
басқа қарыз алушыларға қарағанда әлдеқайда жеңілдіктермен кредит берсе,
мұнда да трансферттік баға белгілеу толық сақтала бермейді.
Соңғы мысалда әңгімеміз трансферттік баға емес, одан гөрі әлдеқайда кең
ұғымды қамтитын трансферттік баға белгілеу туралы болғаны кездейсоқ емес.
Трансферттік баға уралы айтқанда, трансферттік баға белгілеу ойымызда
тұрады.
Нарықтық экономикада трансферттік баға белгілеу жекелеген құрылымдық
ұйымдарға белгілеу жекелеген құрылымдық ұйымдарға белгілі бір шаруашылық
және қаржылық дербестік табысталатын кәсіпорынды басқарудың
орталықсыздандырылған кұрылымына тән. Компанияның жоғары басшылыгы ішкі
және сыртқы баға белгілеуде бөлімшелерге кандай деңгейде еркіндік беруді
шешуі керек, яғни табыс табуына мүмкіндік тудырып, экономикалык жағынан
пайдасы тиетін жабдықтаушылар мен тұтынушыларды өз еріктерімен тандауына
құқык береді. Мұнда мұндай орталықтың менеджері өзі бақылайтын кірістер мен
шығыстарға ғана жауап береді.
Трансферттік баға белгілеу - бұл бір занды тұлғаның бөлімшелеріне ішкі
есеп айырысудың бағасын белгілеу процесі.
Трансферттік баға белгілеудің ауқымды спектрін жете үғыну үшін
трансферттік мәмілелердің нәтижесінде төлемдер (дивиденттер, салыктар,
проценттер және т.б.) түсетін аса ірі компаниялар мен холдингтердің болуына
мүдделілік танытатын қатысушыларды карастырайық. Олардың катарына:
кредиторлар , карыз алушылар , жабдыктаушылар , сатып алушылар, мемлекет ,
менеджерлср , қызметкерлер және меншік иелері кірсді.
Қатысушы және меншік иесі ұғымдарын ажыратып алғанымыз жөн. Кез
келген меншік иесі қатысушы болып табылады, ал кез келген қатысушы меншік
иесі бола бермеуі мүмкін. Әрбір мүдделі тарап жоғарыда аталған
қатысушылардың тиісті тобына кіреді, әйтпесе бірнеше топка да енсді.
Компания мен катысушының арасындагы қатынаста трансферттік баға
қолданылады , яғни мәміледегі тараптардың бір жағы өзіне артыкшылықтарды
калдырып, екіншісіне экономикалық жағынан тиімсіз шарттар қоюы мүмкін.
Мысалы, монополист болып табылатын Газпром (газ өнеркэсібі) "кұбырга
рұксат етуді" егер бәсекелесі болатын болса, баска компанияға пайдасын
азайтатын шарттармен жібереді. Осылайша басқа газбен жабдыктаушылармен
Газпромның қатынасында трансферттік баға белгілеу болады.
Трансферттік баға белгілеу бөлімшелердін арасындагы кызметтерді немесе
бұйымды қабылдау - тапсыру фактісін нақты тіркеуді керек етеді.
Трансферттік баға белгілеудің негізінде ұйымдарға мүмкін болғанша ең
жоғары шамадағы маржиналдык табысты (пайданы) қамтамасыз ететін, ұтымды боп
саналатын трансферітік бағаға сәйкес принцип жатады.
Егер бөлімшенің өнімі (кызметі) кәсіпорын ішінде толықтай тұтынылатын
болса, онда трансферттік бағанын шамасы тұтас ұйымның қаржылык жағдайына
әсерін тигізбейтін таза есептік болады. Мәселен ұйымдағы әр бөлімнің қызмет
нәтижесі дұрыс өлшеніп, бағаланатындай жасалатын есеп беру бойынша әділ
баға белгілеуде жатыр. Мұндай трансферттік бағага қажеттілік негізгі
бөлімшелер қызметінін есебінде оқшаулануы қажет барлык аса ірі ұйымдарда
пайда болады, ал мүндай трансферттік бағаның есептеу әдісі бізге жаңалық
емес - негізінде нормативтік өзіндік кұн жатады, сондай-ақ нормативтік
пайда пайдаланылуы мүмкін.
Бөлімшенің сырткы сатып алушыга өз өнімін дербес (өз бетінше) шығаруга
құқы бар, өткізудің көлемі мен бағасын дербес анықтайтын жағдайда
трансферттік бағаны колдану бұл терминнің табиғаты мен мазмұнына мүлдем
баскаша көзбен қарауға мәжбүрлейді.
Ішкі бағаны талдаудың бұл аспектісі біздің теориямыз бен тәжірибемізде
принцип тұрғысынан жаңа болып табылады.
Осы заманга жағдайда тұтас ұйымды тиімді функциялау оның барлык қозғалу
жолындагы бүкіл кұндылықтың қалай сақталатынына байланысты. Оның үстіне,
оның қозғалатын әр учаскесіне - әрбір жауапты орталықтарга қосылатын
кұндылыктардың кұнын жиі есептеу керек.
Фирма ішіндегі экономикалык қатынаста қолданылатын трансфертгік баға
құрылымдық бөлімшелердің басшыларын дұрыс баскарушылық шешім қабылдауга
мүдделі етуі кажет және олардың шешім кабылдауы үшін ақпарат негізі болып
табылады. Фирмадагы жеке бөлімшелердің пайдасын арттыру үшін қабылданатын
әрекет тұтас компанияның пайдасын да арттыруға ықпалын тигізуі керек.
Трансферттік бағаның негізінде есептелетін пайда ішкі фирмалық
бөлімшелерді баскару деңгейінің (сапасының) көрсеткіші болып табылады.
Трансферттік баға кұрылымдык бөлімшелердің белгілі бір дербестігін
қамтамасыз етіп, басқарушылык шешімді қабылдауда басшыларға үлкен автономия
(дербестік) береді.
Тәжірибеде трансфертгік баға есебініц төрт әдісі қолданылады:
1) нарыктық бағаның негізінде;
2) "шығын плюс" принципі бойынша толық, өзгермелі (маржиналдык) шығындар
негізінде;
3) нарықтық коньюктураның ықпалымен қалыптаскан келісімшарттық
трансферттік бағаның және өнім өндірудің немесе қызмет көрсетудің
шығындары негізінде;
4) дисконттау операциясы.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бірінші әдіс кең тараған. Нарыктық
бағаның артықшылыгы оның объективтілігінде және трансферттік баға бөлімше
менеджерлерінің өзара қатынасы мен біліктілігіне байланысты болмайды. Бұл
әдіс бөлімшелер (жауапты орталықтар) ішкі және сыртқы сатып алушылар мен
сатушыларды таңдауда ерікті болатын ұйымның жоғары дәрежеде
орталықсыздандырылған жағдайда қолданылады.
Алайда оны пайдаланудың ез шектеулері бар: жекелеген бөлімшелер өндіретін
өнімдер мен қызметтің дамыған нарығы бар болуы қажет. Оған коса, фирма
белгілі бір өнімдегі нарықтык баға деңгейі туралы (маркетингтік зерттеу)
ақпаратты алу бойынша қосымша шығарады.
Трансферттік баға белгілеудің әрдайым екі жағы болады: өз өнімін немесе
қызметін табыстаушы бөлімше және тұтыну немесе қайта өндеуге жэне т.б. осы
өнімдер мен қызметті кабылдаушы бөлімше.
2.Трансферттік бағаны қалыптсатыру әдістері.
Тұтас ұйымдар мен бөлімшелердің мүдделік баланстары қолдау табуы үшін
құрылымдық бөлімшелердің арасындағы өзара қарым-қатынас иеленуші-
директордың бақылауында болуы керек. Нарык негізінде трансферттік бағаны
қалыптастыру барысында екі тарапка да сыртқы сатып алушылар мем
сатушылармен өзара қарым-қатынас жасауына құқык беріледі. Бұл арада олардың
арасында мына шарттар сақталуы керек:
* өнімді немесе қызметті сатып алушы бөлімше сатушы бөлімшенін нарык
бағасын көтергеніне оны фирманың ішінен сатып алуы керек;
* егер сатушы бөлімше нарық бағасын өсіретін болса, онда өнімді сатып
алушы оны баска фирмадан, яғни басқа жақтан сатып алуына болады.
Егер нарықтык трансфертгік бағаны белгілеу шарттарының қандай да бірі
орындауга келмейтін болса, онда трансфертгік бағаны қалыптастырудын екінші
әдісі - шығын негізінде қолданылады. Мұнда әр қилы нұсқалар болады.
ТБ негізіне мыналар калануы мүмкін:
* толык (жалпы) нақты шығындар;
* нормативтік шығындар:
* өзгермелі (маржиналдык) шығындар.
Кез келген жағдайда трансферттік бага "шығын плюс" (из-держки плюс)
формуласы бойынша есептеледі, яғни тапсырушы бөлімшенің өніміндегі
трансферттік бағаға осы бөлімшенің пайдасындағы процент мөлшері түрінде
тіркелген тандап алынған шыгын плюс көрсеткіші кепілге салынады.
Мысалы, трансферттік баға тапсырушы бөлімшенің бұйым бірлігіндегі
"орташа өзгермелі шыгыннын 150% немесе орташа жалпы шығынның 110%"
формуласы бойынша есептелуі мүмкін.
Бірінші нұсқаның артықшылыгы - объективтілігі және есептін анық болуы.
Осы әдіспен есептелген бага сауатты басқарушылык шешімді қабылдауга ықпал
ететін нарықтык багаға жакын, алайда онын да кемшіліктері бар.
Біріншіден, тапсырушы жауапты орталык өзінің нақты шығынын кемтуге
мүдделі емес, ойткені трансферітік баға тек шығыннын орнын толтырып қана
коймай, белгіленген арзандаулар сомасынан асып түседі деп ойлайды.
Екіншіден, толык өзіндік кұнның негізінде есептелген трансферттік баға
бойынша тапсырушы жауапты орталықтардың жұмыс тиімділігінін дәрежесіне
қарай бағалауға, осыған сәйкес, оны бақылауға болмайды. Тұракты шығын нақты
көріністі көмескілендіріп жібереді.
М ы с а л ы , "толык шыгынныц 110%" есеп формуласы бойынша трансферттік
бағаны белгілеудің нұскасын қарастырайык. Есептік кезенге 2500 бірлікте
өнім өндіріледі. Өндіріс қуаты 100 жеткізіліп Орташа өзгермелі шығын 22
теңге. Жалпы шығын 150000 тенге, толық шығын негізіндегі трансферттік
бағаның құрмын анықтау
150 000 : 2500 = 60 теңге ТЦ = 60 • 1.1=66 геңге.
Үшіншіден, трансферттік баға белгілеу жүйесі әр түрлі денгейдегі
менеджерлердің мақсаттары тұтас фирманын міндеттерімен ұштасқанда ғана
тиімді. Алайда толық өзіндік кұн негізінде есептелген трансферттік баға
бойынша кәсіпорын ішіндегі бөлімшелермен бұйымды сатып алу позициясы
тұрғысынан нарықтық бағаға қарағанда пайдалы. Трансферттік баға ретінде
нарыктық бағаны пайдаланатын жауапты орталықтардың көзқарасы тұрғысынан
толык шығын негізінде анықталған бағаға қарағанда ол (трансферттік баға
ретінде болатын нарықтық баға) үлкен пайда әкеледі.
Аталған кемшіліктер нормативтік шығын негізіндегі трансферттік баға
есебімен жойылады. Бұл жағдайда мәні бойынша нормативтік трансферттік баға
есептеледі. Нормативтіден нақты трансферттік бағаның асып түсуі жауапты
орталыктар жұмысының залалды екенін, ал кері мағынасында - тиімділігін
білдіреді.
Алайда шығындарды нормалау барлық өндірістерге және барлық экономикалык
жағдайларда қолайлы бола бермейді. Мысалы, аса жоғары деңгейдегі тапшылықта
бұл процестің мағынасы мүлдем жоқ. Жеке және ұсак сериясы өндіріс
жағдайында нормалау мақсатқа лайықты болмайды.
Трансфертгік баға ақпараты "директ-костинг" жүйесінде шоғырланатын
өзгермелі (маржиналдык) шығындар негізінде есептелуі мүмкін. Бұл арада
жауапты орталыктардың тұракты шығындарының орны ұйым түсімдерімен
толтырылады. Трансферттік баға есебінің бұл нұскасы өндіру көлемі мен
өткізу бағасын оңтайлы ұштастырудың мүмкіндігін табуды қамтамасыз ететін
тұтас кәсіпорынға да, оның жекелеген құрылымдық бөлімшелеріне де ұтымды
баға саясатын әзірлеуге мүмкіндік береді.
Оның үстіне, трансферттік баға белгілеудің мұндай тәсілдемесі жауапты
орталықтар қызметін талдауға жэне бақылауга мүмкіндік тудырады. Өзіміздің
мысалымызды қарастырайық.
М ы с а л ы . Өзгермелі шығын негізінде есептелетін трансферттік баға
былайша анықталады: 22 теңге • 1,5 = 33 тенге. Алайда, мұндай жағдайдагы
трансферттік баға тұрақты шығынның орнын толтырмайды және жауапты
орталықтардың тапқан табысын есептеуге мүмкіндік бермейді. Әлбетте, мұндай
бөлімше басшыларының жүмыс тиімділігінің деңгейін кіріс пен шығыс
көрсеткіштерін пайдаланып бағалауды жүзеге асыру мүмкін болмайды. Бұл, өз
кезегінде. шығындарды кемітуге келгенде менеджердің ынтасын төмендететінін
білдереді.
Компания бөлімшелерге ұксас аралык тауар нарығы болмаған кезде
келісімшарттық трансферттік бағаның есебін ұйғаратын трансферттік баға
белгілеудің үшінші әдісі жиі қолданылады. Мұндағы формула былай:
Орташа өзгермелі +
mini і.иі
Сыртқы сатудан бас тартудың
Трансферттік баға
нәтижесінде сату бөлімшесінің
жоғалтқан маржиналдық
табысы.
Бұл әмбебап формула әрі өндіріс қуаты толық қосылса да. толық қосылмаса
да қолдануға келеді.
Болып қалуы мүмкін бір жағдай үшін жалпы баскарудың көмегімен
келісімшарттық трансферттік баға есебінің мысалын қарастырайык.
М ы с а л . Цехтың өндіріс қуаты 2500 бұйым бірлігін кұрайды. оның 2300
бірлігі тараптарга бірлігі 88 тенге тұратын бағамен өткізілді делік. Тарап
тапсырысының орташа өзгермелі шығыны 33 теңгеге тең. Ол ішкі тапсырысты
орындау бойынша орташа озгермелі шығыннан жоғары (22 тенге).
Басшылықтық нұскауымен цех есептік трансферттік бағада 66 теңге бойынша
кәсіпорын ішінде 2000 бірлікті өткізеді. Қалған өндіріс қуаты тараптардың
тапсырысын орындау үшін қосылады.
№1 цех бірліктің 57 тенге бағасы бойынша бұйымды сырттан жабдықтаушыны
табуы мүмкін.
Осы деректерді және 1 мен 2 жауапты орталықтар арасында белгіленген
келісімшарттык трансферттік баға есебінің формуласын пайдаланамыз:
1. №2 цехтың сыртқы сатудан түскен орташа маржиналдық
табыстың кұрағаны:
88 - 33 = 55 теңге.
2. №2 цехтың ішкі тапсырыстарды орындаудың қажеттілігіне
орай бас тартуына тура келетін сыртқы сату көлемі:
2300-500= 1800 бірлік.
3. Сыртқы сатудан бас тартуына байланысты №2 цехтың жіберіп
алған маржиналдық табыстың мөлшері,
55*1800 = 99 000теңге.
4. Қолдан жіберіп алған пайданың өтемақысы үшін цехқа
қажетті бұйым бірлігінің маржиналдық табысы:
99 000 : 2000 = 49,5 теңге.
5. ТБ мынаған тең: орташа өзгермелі шығын плюс сыртқы сатудан бас
тартудың нәтижесінде сату бөлімшесі жоғалтқан орташа маржиналдық табыс: 22
+ 49,5 = 71,5 теңге.
Алынған нәтижелерді трансферттік бағаның шығын есебімен салыстырамыз (66
руб.). Сыртқы сатудан бас тартудың және келісімшарттық трансферттік бағаны
емес, шығындықты колданудың нәтижесінде жоғалған цехтық маржиналдық табысы:
(71.5 - 66) • 2000 = 11 000 теңге.
Бұл арада №1 цех бұйымды бірліктің 57 теңге бағасы (белгіленгеннен төмен)
бойынша тараптан сатып алуына болады. Бұл жағдайда есептік трансферттік
бағаны емес, нарықтық бағаны қолдану арқылы №1 цех (сондай-ақ тұтас
кәсіпорын да) мына мөлшерде қосымша үнемдер еді: (66 - 57)*2000 = 18 000
тенге.
Өзгермелі шығын негізіндегі трансфсрттік баға пайдаланылатын бірқатар
жағдайларда кәсіпорынның жиынтық пайдасын жоғарылатуға болады. Алайда, бұл
тек сатушы жауапты орталықтар сыртқы нарыққа өз еркімен, яғни дербес шыға
алатындай кұқыққа ие болғанда ғана жүзеге асады.
Кәсіпорын өзінің трансферттік баға белгілеу саясатында келіссөздер мен
төрелік рәсімдердін, уақытын барынша қыскартып, жеткіліксіз оңтайландырудың
аз тәуекелділігімен (яғни, қатерді барынша азайтып) объективтілікке,
нақтылыққа әділ болуға ұмтылу арқылы тараптардың мүддесімен санасады. Олар
да бағаның әрбір пайда орталығының "шынайы" экономикасын бейнелейтіи
табысқа әкелуіне мүдделі. Мысалы, егер А қоймасы Б бөлімшесінің өнімдерін
ұдайы сатуды жүзеге асырып отыратын болса, кәсіпорынның жоғары басшылығы Б
бөлімшесінің әлдеқайда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz