Нарықтық экономикадағы қаржының өзекті проблемалары туралы

Жоспар
Кіріспе

1. Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеудің жалпы сипаттамасы мен сыныптамасы.
2. Макроэкономикалық тепе.тендік және қаржы
3. Фискалдық саясаттың нұсқалары
4. Нарықтық тепе.тендікке салықтардың әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Мемлекет тарапынан экономикалық процестерді реттеу кез келген қоғамдық жүйенің, соның ішінде қаржыны басқарудың ажырағысыз элементі болып табылады.
Экономиканы реттеу өдетте екі нысанда — өзін өзі реттеу мен мемлекеттік реттеу нысанында жүргізіледі. Біріншісі қоғамдық өндірістің түрлі буындарында қаржы базасын қалыптасты-рудың шаруашылық жүргізуші субъектілердің өздері жасап, пайдаланатын әдістерімен сипатталады. Екінші нысан қоғамдық өндірістің даму процесіне мемлекеттің сан алуан экономикалық тетіктері, соның ішінде қаржы тұтқалары арқылы араласуын бейнелейді. Экономиканы мемлекеттік реттеуге қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындары қатысады, оның үстіне қаржы жүйесінің әр буыны ықпалының өзгешеліктері болады, айталық, ұлттық экономика арақатынастарының (ұдайы өндірістік, салалық, аймақтық және т.б.) сан алуан түрлері реттеледі.
Экономиканы мемлекеттік қаржылык, реттеу бұл макроэко-номикалық тепе-тендікке және экономиканың жұмыс істеуінің әрбір нақтылы кезеңінде оның үдемелі дамуына әсер ету үшін, сондай-ақ қаржы ресурстарын шебер пайдаланудың күнделікті процесін қамтамасыз ету үшін шаруашылық жүргізуші субъектіге мемлекеттің қаржылық ықпал жасауының нысандары мен әдістерін мақсатты және дәйекті қолдану процесі ретінде сипатталады. Мұндай реттеудің қажеттігі мемлекет тарапынан қоғамдық өндірістің барысын қоғамға керек бағытта түзетіп отыруды талап ететін өндірістің сипатымен анықталады.
Мына бастапқы негіздемелер мемлекеттік қаржылық реттеуді жүзеге асырудың алғышарттары болып табылады:
1. Қоғам дамуының объективті экономикалық заңдарының іс-қимылын есепке алу.
2. Қогамның барлық мүшелерінің түпкілікті мүдделерін білдіретін қогам дамуының гылыми негізделген стратегиялық бағдарламасын әзірлеу. Бағдарлама мемлекет пен оның төменгі құрылымдарының нормативтік актілерін қамтамасыз ететін тұтас, ұзақ мерзімді бағыт ретінде анықталады;ойда болмаған жағдайларға байланысты тактикалық сипаттағы түзету жасалуы мүмкін.
3. Көзқарастарды білдіретін демократиялық жүйенің болуы және халықтың барлық жіктерінің, әлеуметтік, ұлттық топтарының мүдделерін еркін білдірудің мүмкіндіктеріне арналған олардың демократиялық институттарының болуы.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы:НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҚАРЖЫНЫҢ ӨЗЕКТІ ПРОБЛЕМАЛАРЫ.Реферат.

Жоспары

КІРІСПЕ

Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеу

1. Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеудің жалпы сипаттамасы мен
сыныптамасы.

Мемлекет тарапынан экономикалық процестерді реттеу кез келген қоғамдық
жүйенің, соның ішінде қаржыны басқарудың ажырағысыз элементі болып
табылады.
Экономиканы реттеу өдетте екі нысанда — өзін өзі реттеу мен
мемлекеттік реттеу нысанында жүргізіледі. Біріншісі қоғамдық өндірістің
түрлі буындарында қаржы базасын қалыптасты-рудың шаруашылық жүргізуші
субъектілердің өздері жасап, пайдаланатын әдістерімен сипатталады. Екінші
нысан қоғамдық өндірістің даму процесіне мемлекеттің сан алуан экономикалық
тетіктері, соның ішінде қаржы тұтқалары арқылы араласуын бейнелейді.
Экономиканы мемлекеттік реттеуге қаржы жүйесінің барлық сфералары мен
буындары қатысады, оның үстіне қаржы жүйесінің әр буыны ықпалының
өзгешеліктері болады, айталық, ұлттық экономика арақатынастарының (ұдайы
өндірістік, салалық, аймақтық және т.б.) сан алуан түрлері реттеледі.
Экономиканы мемлекеттік қаржылык, реттеу бұл макроэко-номикалық тепе-
тендікке және экономиканың жұмыс істеуінің әрбір нақтылы кезеңінде оның
үдемелі дамуына әсер ету үшін, сондай-ақ қаржы ресурстарын шебер
пайдаланудың күнделікті процесін қамтамасыз ету үшін шаруашылық жүргізуші
субъектіге мемлекеттің қаржылық ықпал жасауының нысандары мен әдістерін
мақсатты және дәйекті қолдану процесі ретінде сипатталады. Мұндай реттеудің
қажеттігі мемлекет тарапынан қоғамдық өндірістің барысын қоғамға керек
бағытта түзетіп отыруды талап ететін өндірістің сипатымен анықталады.
Мына бастапқы негіздемелер мемлекеттік қаржылық реттеуді жүзеге
асырудың алғышарттары болып табылады:
1. Қоғам дамуының объективті экономикалық заңдарының іс-қимылын
есепке алу.
2. Қогамның барлық мүшелерінің түпкілікті мүдделерін білдіретін
қогам дамуының гылыми негізделген стратегиялық бағдарламасын әзірлеу.
Бағдарлама мемлекет пен оның төменгі құрылымдарының нормативтік актілерін
қамтамасыз ететін тұтас, ұзақ мерзімді бағыт ретінде анықталады;ойда
болмаған жағдайларға байланысты тактикалық сипаттағы түзету жасалуы мүмкін.
3. Көзқарастарды білдіретін демократиялық жүйенің болуы және халықтың
барлық жіктерінің, әлеуметтік, ұлттық топтарының мүдделерін еркін
білдірудің мүмкіндіктеріне арналған олардың демократиялық институттарының
болуы.
4. Шаруашылық қызметте қылықтың нормасы мен ережесінен шегіністі
айқын жөне жедел сезінетін елде жақсы жолга қойылған заңнамалық жүйенің
болуы.
Қаржылық реттеудің көмегімен мемлекет халықтың төлем қабілеттігінің
сүранымына, қорланудың қарқынына, тауарлар мен қызметтерді еткізуге, елдер
арасындағы тауарлар мен капиталдардың қозғалысына, макроэкономиканың
салалық жөне аумақтық құрылымына ықпал етеді.
Сонымен бірге қаржы тұтқаларының көмегімен мынадай негізгі мәселелер
шешіледі:
материалдық өндіріс сферасында жұмылдырылатын қаржы ресурстарының
жалпы деңгейін реттеу;
өндірістік сферадағы монополиялық қызметті экономикалық шектеу;
кәсіпорындардың, ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметін реттеу,
олардың құқықтық және келісімшарт тәртібін қамтамасыз ету;
кәсіпорындарда, ұйымдарда, фирмаларда өндірісті дамытуды материалдық
жағынан ынталандырып отыру;
кәсіпорындардың, ұйымдардың, фирмалардың ақшалай ресурстарын бөлудің
ішкіөндірістік арақатысын реттеу;
ел, аймақ, сала, кәсіпорын, ұйым, фирма көлемінде инвестициялық және
инновациялық процестерді реттеп отыру. Сөйтіп, өндірісті қаржылық реттеу
мен ынталандырып отырудың негізінде жалпы алғанда елдің экономикалық
дамуының тенденциясына қаржы тұтқаларының көмегімен ықпал жасалады.
Нәтижелікке, яғни мемлекеттік қаржылық реттеудің нақтылы қорытындысына
оны жүзеге асырудың белгілі бір шарттары сақталған кезде қол жетеді. Мұндай
шарттарға мыналар жатады:
а) экономиканы құрылымдық жаеынан қайта құру;
ә) басқарудың барлық деңгейлерінде жөне меншіктің барлық нысандарында
шаруашылық процестер мен құрылымдарды монополиясыздандыру;
б) нарықтық бастамаға, коммерциялық қызметтің, зандағы ескертпелерден
басқа қызметтің бірдей барлық түрлеріне еркіндік беретін барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілер меншігінің бүкіл нысандарының шынайы теңдігін- жасау
негізінде бөсекені, кәсіпкерлікті дамыту;
в) жоғарыда айтылған шарттардан туындайтын мемлекет шеңберінде де,
халықаралық кооперация мен еңбек бөлінісінің артықшылығынан шығатын
ынтымақтастықты дамыту жөніндегі экономикалық одаққа бірігетін бірнеше
елдердің бірыңғай интеграциялық кеңістігі шегівде де салалар, өндірістер,
аумақтар ара-сында өндірістің өзгермелі факторларының (әр түрлі нысандағы
капитаддардың, жұмыс күшінің, технологиялардың, ақпараттың, меншік
құқықтарының және т.б.) еркін кедергісіз ауысу мүмкіндігі.
Әдетте реттеу процесі объективті және субъективті факторлардың,
экономиканың жұмыс істеу шарттарының сан алуандығымен, әр түрлі
категорияларды, олардың элементтерін пайдаланумен сипатталады. Сондықтан
осы негіздемелер бойынша мемлекеттік реттеудің жүйесін межелеудің типтерге,
түрлерге, нысандарға және өдістерге сыныптаудың маңызы зор.
Реттеудің екі типі бар: ол экономикалық (оның: қаржылық, бағалық,
кредиттік, валюталық, еңбекке ақы төлеу бөліктерімен) және әкімшілік
реттеу.
Қаржылық реттеудің түрлері салықтық, бюджеттік, мемлекеттік-кредиттік,
кедендік-тарифтік, валюталық-қаржылық, шаруашылық ішіндегі (фирма ішіндегі,
кәсіпорын, ұйым, корпорация шегіндегі және т.б.) реттеуді қамтиды. Қаржылық
реттеудің осы түрлеріне сәйкес оның мынадай нысандарын атауға болады:
мысалы, бюджетте —қаржыландыру (субвенциялар, субсидиялар, трансферттер),
салықта—тура жөне жанама салық салу, валюта-қаржыда—сыртщы инвестициялау,
сыртқы қарыздар, сыртқы борыш. Бұлар — қаржылық реттеудің негізгі
нысандары.
Ортақ нысан жоспарлау (болжау) болып табылады.
12
Нарықтық экономика кезінде экономикалық, соның ішінде қаржылық
нысандар мен әдістер арқылы жанама реттеме іс-әрекет етеді. Дүниежүзілік
практика мынадай реттеуіштерді (өдістерді) жасады: салық салуда —
салықтардың мөлшерлемелері, салық салу жөніндегі жеңілдіктер мен
санкциялар, табыстарды, мүлікті, активтерді мағлүмдамалау, аванс төлемі
жөне басқалары; бюджеттен қаржыландыру кезінде — шығыстарды нормалау,
қаражаттардың пайыздық аударымдары, бюджет тапшылығын қаржыландырудың
өдістері, бюджет артығын пайдалану; амортизацияның нор-малары,
кесіпорындардың, фирмалардың қорларына аудары-латын аударымдардың
нормативтері, өлуметтік қамсыздандырдың нормативтері жөне басқалары. Бүл
реттеушілер ақша (қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар, эмиссияның көлемі,
валюталық бағам), кредит (кредит үшін сыйақылар (мүдде-лер), есеп
мөлшерлемесі мен ұлттық банктердің резервтік та-лаптары, ашық рыноктағы
ұлттық банк операцияларының ауқымы), бага (реттемелі бағалардың деңгейі,
еркін және тіркелген бағалардың арақатынасы, рентабелділіліктің шекті
деңгейі) реттеуіштерімен толықтырылады.
Мемлекеттік қаржылық реттеу тұтқаларының ішінде салық-тарға аса
маңызды орын беріледі. Салықпен реттеу көсіпорындар мен халықтың
экономикалық белсенділіктегі ынталығын қамта-масыз етуге арналған.
Салықтардың көмегімен рентабелділіліктің деңгейі мен кәсіпорындардың
қарамағында қалатын ақша қор-ланымдарының көлемі реттеліп отырады. Бүған
жоғарыда айтыл-ған салық салудағы өдістер арқылы қол жетеді.
Мемлекеттік қаржылық реттеу проблемасының екінші жағы бюджеттен
қаржыландыруды пайдалану тиімділігінің дөрежесі болып табылады.
Валюталық-қаржылық реттеудегі негізгі өдістер мыналар болып табылады:
валюталық бағам, ақша капиталының пайыз-дық мөлшерлемелері, халықаралық
төлем қаражаттары мен ба-ғалы қағаздардың бағамдары, валюталық төуекелдерді
сақтан-дырудың сан алуан әдістері.
Реттеудің ішкішаруаіпылықтық түрінде коммерциялык, неме-се шаруашылық
есеп, қаражаттарды нормалау әдістері, қаржы қорларына аударылатын
аударымдардың нормативтері жөне олар-ды пайдалану қолданылады.Сонымен бірге
экономика мемлекеттік қаржылық ықпал жасаудың бәрін тегіс қамти ал-майды.
Ол, өдетте, өлшеулі жөне экономиканы реттеудің қосымша нысандары мен
әдістерін қажет етеді.

2. Макроэкономикалық тепе-тендік және қаржы

Макроэкономикалық тепе-тендіктің жай-күйі мынадай аса маңызды
экономикалық параметрлерді теңестіруді қажет етеді: сүраным мен үсыным;
тауар жөне ақша массасы; жинақ ақша мен инвестициялар; инфляция жөне
жұмыссыздық; еңбек өнімділігі жөне оған ақы төлеу; қаржы ресурстары және
қоғам-ның өлеуметтік-экономикалық қажеттіліктері; мемлекеттік бюджеттің
кірістері мен шығыстары; бюджет тапшылығының мөлшері және оны жабудың
көздері; төлем балансының активі мен пассиві. Аталған арақатынастардың
тіпті біреуі бойынша ғана тепе-теңсіздікке жету бір мезгілде біреуінде
немесе бірнеше бас-қаларында тепе-тендікті тудыратыны анық.
Қаржы теориясында мемлекет қаржыларының ұлттық өнім мөлшерімен
өлшенетін өндіріске өсерін түсіндіру үшін "мулыпи-пликатор "* үғымы
пайдаланылады.
Мультипликатордың түжырымдамасы жалпы ұлттық өнімнің (ЖҮӨ) ауқымын екі
әдіспен анықтаудан барып шығады:
1) шыгыстар бойынша, яғни бүкіл өңдірілген өнім массасын сатып алуға
қажетті экономикалық субъектілердің барлық шы-ғыстарының жиынтығы бойынша;
2) кірістер (немесе бөліс) бойынша, яғни субъектілердің өнім
өндіруден алатын табыстары түрғысынан.
Тепе-теңді ұлттық өнім және шығыстардағы ұлттық өнімдердің осы
өзгерісін тудырған бастапқы езгерістен ауытқудың арақаты-насын шыгыстардың
мулътипликаторы, ал салық төлемдеріндегі өзгерістің тепе-теңді ішкі ұлттық
енімнің одан туындайтын өзгерісіне қатынасын салыщтардың мулыпипликаторы
деп атайды.
Бірінші критерий бойынша ЖҮӨ-нің (GNP) құны мына формула бойынша
қалыптасады:

ЖҮӨ (GNP) = С+І8+ G+Xn

Мұндағы: С - үй шаруашылығының немесе елдің бүкіл хал-қының түтыну
шығыстарының көлемі;
I — жалпы жекеше ішкі инвестициялар;
G — тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік көтере сатып алу (өндірісті
арттыратын трансферттік төлемдерді шығара отырып); Хп — таза экспорт, яғни
экспорт келемінің импорттан асып түсуі.
Барлық кірістердің сомасы бойынша ЖҮӨ-ні өлшеу мына элементтерді
жиынтықтау арқылы жасалады:
1) түтынылған капиталдың көлемі (амортизация);
2) бизнеске салынатын жанама салықтар;
3) жалдамалы қызметкерлердің жалақысы;
4) ренталық төлемдер;
5) пайыз (ақшалай капиталдың жеткізушілеріне жекеше бизнестің
ақшалай табысын төлеу);
6) меншіктен (жеке жүмсалымдардан) түсетін кірістер;
7) корпорациялардың пақцасы (бүл пайдаға салынатын салық, дивидендтер,
бөлінбеген пайда).
Бүдан әрі, жалпы ұлттық өнімнен ЖҮӨ мен капиталды түты-нуға
аударылатын аударымдар, яғни амортизациялық аударым-дар арасындағы айырма
ретіндегі таза улттық өнім (ТҮӨ) бөліп шығарылады.
Инфляцияны немесе дефляцияны (бағалардың төмендеуі) ес-кере отырып
түзетілген ЖҮӨ көрсеткіші нақты ЖҮӨ деп аталады.
Мультипликатор іс-әрекетінің негіздемесі "үнемдеуге шекті бейімділік"
- MPS және "түтынуға шекті бейімділік"- МРС үғымдарымен анықталады. Бірінші
жағдайда бүл үнемдеулердегі өзгерістің кірістегі өзгерісіне қатынасы,
екіншісінде — түтынуға өзгерістің кірістегі өзгерісіне қатынасы. Осыны
негіздей оты-рып, мультипликатордың сандық мәнін мына ара салмақпен
білдіруге болады.

Мультипликатордың қүбылысы ұлттық өндірістің нақтылы көлемі мен
жұмыстылықты өзгерту, инфляцияның үстінен ба-қылау жөне экономикалық өсуді
тездету мақсатымен мемлекеттің шығыстарымен жөне салықтармен саналы айла-
шарғы жасау болып табылатын дискредициялық фискалдык, саясатты жүргізген
кезде пайдаланылады.
Салықтар түтыну мен үнемдеудің көлемін төмендетуге жөне тепе-теңді ТҮӨ-
нің мөлшерін азайтуға жеткізетін кірістердің қысқаруын тудырады. Өнімнің
көлеміне (салықпен бірге) үнем-деу мен импорт осыған үқсас өрекет етеді.
Салықтардың төмендеуі жиынтық шығыстардың графигінің ауысуын жене ТҮӨ-
нің еселенген артуын тудырады. Шығыстар мультипликаторының іс-ерекетіне
қарама-қарсы салық мулыпи-пликаторының іс-әрекеті осылайша көрінеді.
Салық мультипликаторының маңызды сипаттамасы оның кірістердің түтыну
компонентіне теуелділігі болып табылады, яғни ол мынаған тең:

мүндағы: Т — салықтық төлемдердің мөлшері.
Сөйтіп, сан жағынан салық мультипликаторы мемлекет шығыстарының
мультипликаторынан аз болады (МРС пен MPS-тің осы мөлшерлері кезінде).
Демек, мемлекеттің шығыстарындағы өзгерістер осындай мөлшердегі салықтардың
өзгерістеріне қарағанда жиынтық шығыстарға күштірек ықпал жасайды. Кірістер
мен шығыстар мультипликаторларының бүл қасиеттері мемлекеттің шығыстары мен
салық салудың тең артуы сол мөлшерге тепе-тенді ТҮӨ-нің өсуіне жеткізетін
теңдестірілген бюджет мультипликаторының феноменін тудырады. Мысалы, егер Т
мен G өрқайсысы 10 млрд. теңгеге көбейтетін болса, онда ТҮӨ-нің 10 млрд.
теңгеге көбейтетінін күтуге болады. Сонымен, теңдестірілген бюджеттің
мультипликаторы мынадай өлшемге тең болады:

Мұндағы: тв — тендестірілген бюджеттщ мультипликаторы; тс _
шығыстардың мультипликаторы; m t — салықтардың мультипликаторы.

3. Фискалдық саясаттың нұсқалары

Қаржьшық реттеудің басты мазмұны фискалдық саясатты — бюджет
(мемлекеттің шығыстары) пен салық саясатын жүргізуді қамтамасыз етуде
затталады. Тікелей қаржылық реттеудің процесін жүргізе отырып, ұлттық
табыстарға кәсіпорындардың, аймақтардың үлесін көбейту немесе азайту арқылы
мемлекет олардың дамуын көтермелеп немесе шектеп отырады. Бюджеттік қаржыға
аса зерек өндірістік емес сфераның жай - күйі де осын-дай тәртіппен
реттеледі.
Мультипликаторлардың іс-әрекеттерінің жоғарыда баяндал-ған
мүмкіндіктері ескеріле отырылып экономикалық циклдың сипатына қарай
дискредициялық фискалдық саясаттың нусқала-ры түжырымдалады. Қүлдырау
кезінде ынталандырушы фискал-дық саясат жүргізіледі, ол мыналарды
қарастырады:
1) мемлекет шығыстарының көбеюі;
2) салықтардың төмендеуі;
3) мемлекеттің шығыстары артуының үлкен нәтижесін еске-ре отырып
фискалдық саясаттың бүл бағыттарының үйлесуі.
Тежеушілік фискалдық саясат бюджет артығына жетуге бағ-дарлануы тиіс.
Артық сүраныммен және инфляциямен шарттасылған тежеушілік фискалдық
саясат кері бағыттарды қамтиды:
1) мемлекет шығыстарының азаюы;
2) салықтардың көбеюі;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.